ΠΕΡΙΟ ΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ - ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ τευχος 127-13 Aπριλίου 2013 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Υπόγεια Ελλάδα που χτιστηκαν οι πυλες του αδη; ποιες στοες βρισκονται κατω απο την αθηνα;
Μυστήρια E DI T O ενας κρυµµενος υπογειος κοσµος Το εσωτερικό της Γης είναι στενά συνδεδεµένο µε πολύ παλαιούς θρύλους και παραδόσεις που του προσδίδουν ένα µυστηριακό χαρακτήρα στον οποίο περιπλέκονται συχνά αλλόκοτα πλάσµατα και ανεξήγητα για την ανθρώπινη λογική φαινόµενα. Αυτός ο ενδότερος χώρος της Γης προκάλεσε την ανθρώπινη περιέργεια, αναγκάζοντας παράτολµους ερευνητές να τον ανακαλύψουν και να τον εξερευνήσουν, αλλά και διάσηµους συγγραφείς, όπως ο Ιούλιος Βερν, να τον προσεγγίσουν µέσα από τα µονοπάτια της φανταστικής λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα το µυστήριο των άγνωστων υπόγειων περιοχών φαίνεται πως έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. «Τον ποιητή και πατέρα του σύµπαντος τούτου είναι δύσκολο να βρει κανένας κι αν τον βρει, είναι αδύνατον να τον αποκαλύψει σε όλους» Πλάτων («Τίµαιος») Του Απόστολου Χρ. Αντωνάκη aantonakis@e-typos.com Είναι άραγε δυνατόν κάποτε οι άνθρωποι να επιχείρησαν να ζήσουν ή να επιβιώσουν κάτω από τη Γη; Κι αν συνέβη αυτό τι το προκάλεσε; Ποιος ήταν ο πραγµατικός λόγος που εξανάγκασε τις ανθρώπινες κοινωνίες να σκάψουν χιλιόµετρα υπόγειων διαδρόµων και να δηµιουργήσουν δίκτυα που χάνονται στα ανεξερεύνητα βάθη του υπεδάφους αφού προηγουµένως καταλήγουν σε υποτυπώδεις υποδοµές διαβίωσης, µε αποθηκευτικούς και λατρευτικούς χώρους; Ακόµα και η Αθήνα φαίνεται πως ήταν γεµάτη από υπόγειες στοές στις οποίες ελάχιστα ιστορικά χειρόγραφα αναφέρονται, κι αυτά µε ασαφείς περιγραφές. Σ αυτούς τους χώρους µε τις πολλές διακλαδώσεις, που ήταν γνωστές από τα παλιά χρόνια στους κατοίκους, στους ιερωµένους των γύρω µοναστηριών, στους αξιωµατούχους και σε πολιτικούς, η πρόσβαση ήταν δύσκολη και γινόταν εφικτή από συγκεκριµένα ανοίγµατα τα οποία βιαστικά καλύφθηκαν από κτίσµατα, ναούς και µοναστήρια σαν κάποιος να ήθελε να κρατήσει επτασφράγιστο κάποιο µυστικό το οποίο ταυτόχρονα προσπαθούσε και να το εξορκίσει. Το σπηλαιώδες δίκτυο της Αθήνας -στο µεγαλύτερο τµήµα του- δυστυχώς καταστράφηκε µε την εισβολή του «µετροπόντικα», ο οποίος σάρωσε όλη την υπόγεια πόλη για τις ανάγκες κατασκευής των σηράγγων του µετρό. Κατά τη διάρκεια των διανοίξεων στο υπέδαφος, οι εργασίες σταµάτησαν αρκετές φορές προκειµένου να περισυλλεγούν αρχαία ευρήµατα, για τα οποία επίσης δόθηκαν ελάχιστες διευκρινίσεις. Μερικά σπασµένα κεραµικά της κλασικής περιόδου και µερικά ταφικά υπολείµµατα παραδόθηκαν στην αρχαιολογική υπηρεσία. Πολλά ειπώθηκαν και γράφτηκαν τότε, όµως η Αθήνα, αν και προκάλεσε το µεγαλύτερο ενδιαφέρον, δεν είναι ο µοναδικός ελληνικός τόπος µε υπόγειες λαξευµένες κατασκευές. Σε όλη την ελληνική επικράτεια υπάρχουν ενδείξεις και πληροφορίες που θέλουν να κρύβεται ένας περίεργος υπεδάφιος κόσµος αρκετά βαθύτερα από την επιφάνεια της γης, τον οποίο η λαογραφία έχει συνδέσει µε παράξενους µύθους και ξωτικά. Οµως αυτές οι υπόγειες ανθρώπινες υποδοµές φαίνεται πως είναι κάτι περισσότερο από ένα ευφάνταστο διήγηµα. Το 1963 στη Μαλακοπή της Καππαδοκίας, που οι Τούρκοι ονοµάζουν Derinkuyu, αποκαλύφθηκε µια κρυµµένη υπόγεια πόλη η οποία ήταν φτιαγµένη µε µέθοδο και τέχνη και την οποία διαπερνούσε υπόγειος ποταµός. Ο Ξενοφών στο έργο του «Κύρου Ανάβασις» αναφέρεται σε αυτές τις υπόγειες πόλεις στις οποίες γράφει ότι ζούσαν οι άνθρωποι της Ανατολίας. Ανάλογες κατασκευές έχουν βρεθεί στη Μάλτα, στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία, ενώ φήµες θέλουν να υπάρχουν ανάλογες και σε άλλες περιοχές, όπως στην Ουάσιγκτον, στις Περουβιανές Ανδεις, στο Μεξικό, στην ευρύτερη Κεντρική και Νότια Αµερική και στο Θιβέτ. Αυτός ο µυστηριώδης κρυµµένος υπόγειος κόσµος συνεχίζει να προκαλεί την εύλογη περιέργεια και την απορία των απλών ανθρώπων και των ερευνητών σχετικά µε τη χρησιµότητά του, καθώς επισήµως η Ιστορία διαθέτει αµυδρά στοιχεία για την ύπαρξη και την κατασκευή του. Κι ο καθένας µε γιγαντωµένη την περιέργεια αναρωτιέται: Μήπως, πέρα από τις εικασίες και την αστείρευτη φαντασία, όλα αυτά συνδέονται µε έναν παλιό - χαµένο στα έγκατα της γης κόσµο από τον οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος έχει πλέον αποκοπεί;
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 4 ΠΕριεχ µενα 03 04 05 06 07 08 09 10 Γράµµα του εκδότη περιεχοµενα ΠΡΟΣΩΠα data files δουρειος ιπποσ Kosmo news Kosmo news Kosmo news 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Kosmo news 20 υπογεια γεωγραφια υπογεια γεωγραφια 21 22 23 υπογεια γεωγραφια 24 υπογεια γεωγραφια ερευνα 25 26 ερευνα ερευνα ερευνα ερευνα ερευνα συνεντευξη συνεντευξη συνεντευξη συνεντευξη 27 28 29 30 συνεντευξη 31 32 33 34 συνεντευξη εικονες εικονες αποκρυφισµος αποκρυφισµος αποκρυφισµος παραξενος ταξιδιωτης 35 36 37 38 39 40 41 42 εικονες εικονες 43 αναλυσεις αναλυσεις αναλυσεις αναλυσεις αναλυσεις αναλυσεις 44 45 46 oι δικηγοροι του διαβολου 47 48 49 50 oι δικηγοροι του διαβολου εικονες εικονες µια ελλαδα θρυλοι F... for fantasy βιβλιοθηκη βιβλιοθηκη επικοινωνια Μονιµεσ στηλεσ 5 ΠΡΟΣΩΠΑ 6 DATA FILES 7 ΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ 8 11 KOSΜΟ NEWS 28 29 EIKONEΣ 33 ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ ΤΑΞΙ ΙΩΤΗΣ 34 35 EIKONEΣ 42 43 ΟΙ ΙΚΗΓΟΡΟΙ ΤΟΥ ΙΑΒΟΛΟΥ 44 45 EIKONEΣ 46 ΜΙΑ ΕΛΛΑ Α ΘΡΥΛΟΙ 47 F... FOR FANTASY 48 49 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 50 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Θεµατα ΥΠΟΓΕΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ 12 15 ΟΙ ΠΥΛΕΣ ΤΟΥ Α Η : ΟΙ ΕΙΣΟ ΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ ΣΕ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΡΕΥΝΑ 16 21 Ο ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 22 27 ΝΙΚΟΣ ΛΕΛΟΥ ΑΣ: Η ΥΠΟΓΕΙΑ ΕΛΛΑ Α ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ 30 32 Η ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ 36 41 Η ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΘΑΝΑΤΙΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ
Προσωπα Βρετανός αστρονόµος, γεωφυσικός, αλλά και µαθηµατικός, ο Halley έχει µείνει στην Ιστορία για τον ακριβή υπολογισµό που έκανε στην πορεία ενός κοµήτη, που τελικά πήρε το όνοµά του. Παρ όλα αυτά, είναι λίγοι εκείνοι που γνωρίζουν πως κατά το 1692 έθεσε τις βάσεις της λεγόµενης θεωρίας της «Κούφιας Γης», στην προσπάθειά του να ερµηνεύσει τις ανωµαλίες που παρατηρούσε σε µετρήσεις της πυξίδας του. Συγκεκριµένα, είπε πως ο πλανήτης µας διαθέτει τρεις συνολικά εσωτερικές ατµόσφαιρες που διαχωρίζονται από δύο (1656-1742) εσωτερικά οµόκεντρα κελύφη! Edmond Halley 5 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 6 Βρείτε µας στο facebook αναζητώντας το λογαριασµό ΠΕΡΙΟ ΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ. data files Αντιγραφοντας την επιστηµονικη φαντασια Το 8ο DVD τoυ Β µέρους της σειράς H φαντασία γίνεται πραγµατικότητα µε το κυροσ του discovery world Σαν Σήµερα (13/4-19/4) 13/4/1314: Ο βασιλιάς Εδουάρδος Β απαγορεύει τα παιχνίδια στους δρό- µους του Λονδίνου. Το κυρίαρχο παιχνίδι ήταν ένα είδος ποδοσφαίρου µε µπάλα από κύστη γουρουνιού. Στην ουσία πρόκειται για την πρώτη απαγόρευση διεξαγωγής αγώνων ποδοσφαίρου. 14/4/1528: Ο πρώτος Ελληνας πατάει το πόδι του στις ΗΠΑ και ονοµάζεται Θεόδωρος. Αποβιβάζεται κάπου στη Φλόριδα και προς τιµήν του έχει ανεγερθεί άγαλµα στην πόλη Κλιαργουότερ. 14/4/1837: Ιδρύεται µε βασιλικό διάταγµα του Οθωνα το Πανεπιστήµιο ΕΝΘΕΤΗ ΕΚ ΟΣΗ καθε σαββατο στα περιπτερα µαζι µε τον ελευθερο τυπο ιεύθυνση έκδοσης Απόστολος Χρ. Αντωνάκης Αρχισυντάκτης Μηνάς N. Παπαγεωργίου Σύνταξη Στέλιος Φωκάς, Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη, Αλίκη Κοτζιά, Μαρία Μακρίδου, Ράνια Ιωάννου, Νικόλαος Κουµαρτζής, Τάσος Χαλιός, ηµήτρης Αναστασίου, Νάσος Κοµιανός Ειδικοί συνεργάτες Γιώργος Αδαµόπουλος, ηµήτρης Αργασταράς, Αγγελος Βιαννίτης Γεώργιος Καραχάλιος, Χαρίτα Μήνη, Σάσσα Τσέιτοου, Χρήστος Πανόπουλος Art director Σοφία Λιβιεράτου Υπεύθυνη διόρθωσης κειµένων Kατερίνα Μπεχράκη Iδιοκτησία ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε. Εκδότες ηµήτρης Μπενέκος, Αλέξης Σκαναβής ιευθυντής Πάνος Αµυράς Αθηνών, που λαµβάνει αρχικά την ονο- µασία «Οθώνειον Πανεπιστήµιον». 14/4/1924: Ανακηρύσσεται η Ελληνική Προεδρευοµένη ηµοκρατία, µετά το δηµοψήφισµα που κατάργησε τη Βασιλεία. Καθήκοντα προσωρινού Προέδρου της ηµοκρατίας αναλαµβάνει ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. 15/4/421 π.χ.: Η Σπάρτη και η Αθήνα διακόπτουν τις εχθροπραξίες κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέµου, υπογράφοντας τη λεγόµενη «Νικίειο Ειρήνη», που θα διαρκέσει µόλις έξι χρόνια. ιεύθυνση εµπορικής ανάπτυξης «ELSE AGENCY» Εµπορική διεύθυνση Ελσα Σοϊµοίρη ιεύθυνση διαφήµισης Λουκάς Παπανικολάου Υποδοχή διαφήµισης Μίνα Γιαννάκη Οικονοµική διευθύντρια Μαριάννα Θαρενάκη Φωτογραφικό αρχείο Φανή Νικολαΐδου Φωτό Αρχείο Ελεύθερου Τύπου, Shutterstock, Ideal Image, Visual Photos, ΑΠΕ, Eurokinissi Υπεύθυνος κυκλοφορίας Κώστας Μπαλής Εκτύπωση ΤΥΠΟΕΚ ΟΤΙΚΗ Α.Ε. ιανοµή ΕΥΡΩΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Αγίας Λαύρας 2 & Σαρανταπόρου, Νέο Ηράκλειο, Τ.Κ. 14121 Τηλ.: 210 8113000, Fax: 210 8113001, Site: www.e-typos.com, e-mail: Fenomena@e-typos.com 16/4/73 µ.χ.: Το εβραϊκό οχυρό Μασάντα καταλαµβάνεται από τους Ρωµαίους. Για να µην πέσουν στα χέρια των εισβολέων, οι Εβραίοι σκοτώνουν ο ένας τον άλλο, καθώς η αυτοκτονία απαγορεύεται από την ιουδαϊκή θρησκεία. Μόνο δύο γυναίκες από τους 938 αντιστεκοµένους διασώζονται. 17/4/1521: Ο Γερµανός θεολόγος Μαρτίνος Λούθηρος προκαλεί αντιδράσεις µε τις 95 θέσεις του και αφορίζεται από την Καθολική Εκκλησία. Γνωρίζατε ότι Στις 19 Απριλίου του 1971 παίζεται στα αµερικανικά δικαστήρια η τελευταία πράξη του δράµατος µιας δολοφονίας που συγκλόνισε το µαγικό κόσµο του Χόλιγουντ; Ο Τσαρλς Μάνσον καταδικάζεται σε ισόβια δεσµά για τη δολοφονία της ηθοποιού Σάρον Τέιτ, συζύγου του Πολωνού σκηνοθέτη Ροµάν Πολάνσκι. Οι απόψεις των συγγραφέων εκφράζουν τους ίδιους και δεν αποτελούν κατ ανάγκην και απόψεις του περιοδικού.
εναλλακτική µατιά στην επικαιρότητα Η Μέκκα της συνωµοσιολογίας Από τις αρχές του 20ού αιώνα οι ΗΠΑ έχουν ουσιαστικά καταστεί το κέντρο του δυτικού κόσµου. Ολες οι σηµαντικές πολιτικές, οικονοµικές και επιστηµονικές εξελίξεις, οτιδήποτε σχετίζεται µε την καινοτοµία και την εξέλιξη µοιάζουν να πηγάζουν, σε µεγάλο βαθµό, µέσα από τα σπλάχνα της αµερικανικής κοινωνίας και λίγο αργότερα εξαπλώνονται σε όλο τον υπόλοιπο κόσµο. Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τις περιβόητες θεωρίες συνωµοσίας, που στη σύγχρονη εποχή της Παγκοσµιοποίησης έχουν αποκτήσει διαστάσεις επιδηµίας. Από την έκδοση της περίφηµης τριλογίας «Illuminatus» του µεγάλου Αµερικανού Robert Anton Wilson (1932-2007), στην οποία ο συγγραφέας συνέδεσε µαεστρικά όλα τα γνωστά συνωµοσιολογικά σενάρια, αυτού του είδους οι πεποιθήσεις απέκτησαν τεράστια αναγνωρισιµότητα και ισχυρό ρεύµα µέσα στους κόλπους των κοινωνιών. Σε ό,τι αφορά το σενάριο της συνωµοσίας για τη δράση µιας µυστικής ελίτ που κατευθύνει σαν µαριονέτες τις κυβερνήσεις των κρατών του κόσµου, ένα 28% το ασπάζεται πλήρως και ένα 25% δήλωσε αβεβαιότητα για την αξιοπιστία του Τα προηγούµενα έρχονται να επιβεβαιώσουν µε τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο τα αποτελέσµατα της έρευνας που έδωσε πρόσφατα στη δηµοσιότητα η Public Policy Polling στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. Σύµφωνα µε αυτά, περίπου το 26% των Αµερικανών πολιτών αφήνει ανοικτό το ενδεχόµενο ή πιστεύει ακράδαντα πως ο πρόεδρος Μπαράκ Οµπάµα αντιπροσωπεύει τον Αντίχριστο στον πλανήτη µας! Ενα ποσοστό τεράστιο, αν αναλογιστεί κανείς τα 313 εκατοµ- µύρια πολιτών που κατοικούν στη χώρα. Εξίσου εντυπωσιακά είναι τα αποτελέσµατα και στην ερώτηση που αφορά το κεφάλαιο της κλιµατικής αλλαγής ή του κινδύνου της υπερθέρµανσης του πλανήτη, που ως γνωστόν προωθείται τις τελευταίες δεκαετίες από µερίδα επιστη- µόνων και οικολογικές οργανώσεις. Το 37% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η όλη καµπάνια αποτελεί µια απάτη, ενώ ένα 12% δήλωσε πως δεν είναι σίγουρο για το ποια ακριβώς είναι η Από τoν Μηνά N. Παπαγεωργίου mpapageorgiou@e-typos.com αλήθεια. Παρ όλα αυτά, οφείλουµε να παραδεχτούµε πως τα τελευταία χρόνια οι επιστηµονικές φωνές που στέκονται απέναντι στην επιχειρηµατολογία για την ύπαρξη του φαινοµένου του θερµοκηπίου έχουν πληθύνει σε σηµαντικό βαθµό. Σε ό,τι αφορά το σενάριο της συνωµοσίας για τη δράση µιας µυστικής ελίτ που κατευθύνει σαν µαριονέτες τις κυβερνήσεις των κρατών του κόσµου, ένα 28% το ασπάζεται πλήρως και ένα 25% δήλωσε αβεβαιότητα για την αξιοπιστία του. ικαίως, θα σκεφτείτε οι περισσότεροι βασιζόµενοι στις παγκόσµιες εξελίξεις Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόψεις των Αµερικανών πολιτών για µια πληθώρα µικρότερων αλλά εξόχως δηµοφιλών συνωµοσιολογικών σεναρίων. Ετσι, το 7% θεωρεί ότι η προσσελήνωση του 1969 γυρίστηκε σε στούντιο του Χόλιγουντ (φαίνεται πως η καµπάνια της NASA τα τελευταία χρόνια έχει κάνει δουλειά), το 14% θεωρεί ότι ο Bigfoot υπάρχει στα πυκνά δάση της Β. Αµερικής, ενώ ένα διόλου ευκαταφρόνητο 4% θεωρεί ότι η παγκόσµια ελίτ, στην οποία αναφερθήκαµε πριν, αποτελείται στην πραγµατικότητα από µέλη µιας εξωγήινης ερπετόµορφης µισάνθρωπης φυλής! Τέλος, ένα 11% θεωρεί ότι η κυβέρνηση Μπους γνώριζε τα πάντα για την τροµοκρατική επίθεση που πραγµατοποιήθηκε στους ίδυµους Πύργους της Νέας Υόρκης στις 11 Σεπτεµβρίου του 2001. Ενα ποσοστό µάλλον µικρό σε σχέση µε τα όσα πρεσβεύουν οι πολίτες σε άλλες χώρες του κόσµου. Οι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι η µαζική διάδοση των θεωριών συνωµοσίας αποτελεί ένα ισχυρότατο δείγµα παρακµής µιας κοινωνίας. Γι αυτό και φρονώ πως θα παρουσίαζαν τεράστιο ενδιαφέρον τα αποτελέσµατα µιας αντίστοιχης τέτοιας έρευνας στην Ελλάδα της οικονοµικής κρίσης. 7 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 8 KOSM ΝE W S Επιµέλεια: Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη Παχύσαρκος; Πληρώνεις! Τι κι αν η παχυσαρκία είναι νόσος και οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτή υποφέρουν συνήθως από πολλές ασθένειες; Αυτή τη φορά, µια πρόταση ενός Νορβηγού οικονοµολόγου προς τις αεροπορικές εταιρίες κατά των παχύσαρκων ανθρώπων προκαλεί αίσθηση και ντροπή. Ο περί ου ο λόγος, Bharat Bhatta, σκέφτηκε να ζητήσει τη συσχέτιση της τιµής του εισιτηρίου µε το βάρος του επιβάτη, ανεβάζοντας έτσι ακόµη περισσότερο τα κέρδη των εταιριών, πατώντας φυσικά πάνω στο ρατσισµό που συνήθως βιώνει ένας σοβαρά παχύσαρκος άνθρωπος. Τι άλλο θα δούµε; Κινητό το 1938; Ενα βίντεο στο YouTube µε τίτλο «Time traveler in 1938 film» (µτφ. «Χρονοταξιδιώτης σε φιλµ του 1938») έχει προκαλέσει σάλο στους λάτρεις του µυστηρίου. Στα ασπρόµαυρα πλάνα διακρίνεται ανάµεσα στο πλήθος µια κοµψή και χαµογελαστή γυναίκα, ντυµένη µε ρούχα εκείνης της εποχής, που κρατώντας ένα αντικείµενο στο δεξί της χέρι, το φέρνει στο αφτί. Αφού επικοινωνεί µε κάποιον, στη συνέχεια κατεβάζει το αντικείµενο και το κρατάει κοντά στον κορµό της. Σας φαίνεται κάτι τέτοιο οικείο; Φυσικά, αφού είναι µια δεδοµένη κίνηση για όλους εµάς που χρησιµοποιούµε καθηµερινά το κινητό µας τηλέφωνο. Σύµφωνα µε ένα χρήστη του ιαδικτύου, η γυναίκα είναι η προγιαγιά του, Gertrude Jones, που στα 17 της δέχτηκε να συµµετέχει µαζί µε άλλες πέντε γυναίκες στη µελέτη του τµήµατος επικοινωνιών ενός εργοστασίου στη Μασαχουσέτη. Το εντυπωσιακό όµως του γεγονότος δεν έχει τελειωµό, µιας που µετά το χαµό που προκλήθηκε στο Ιντερνετ, το βίντεο αφαιρέθηκε από το site.
Μυστήρια Τερµίτες φτιάχνουν αγρογλυφικά Εξήγηση για τα περίεργα αγρογλυφικά που είχαν εµφανιστεί σε εκτάσεις της νοτιοδυτικής Αφρικής καλύπτοντας µεγάλα τµήµατα γης φαίνεται ότι βρήκε ο Γερµανός επιστήµονας Norbert Juergens. Η παρουσία των αγρογλυφικών σε µια έκταση που απέχει πολλά χιλιόµετρα από τον κοντινότερο οικισµό είχε κατά καιρούς προκαλέσει την απορία επιστηµόνων αλλά και οπαδών των θεωριών που τα θέλουν να συνδέονται µε επισκέψεις ΑΤΙΑ. Ο ερευνητής από το Πανεπιστήµιο του Αµβούργου, όµως, που µελετά το φαινόµενο εδώ και χρόνια, αποφάνθηκε ότι πρόκειται για δουλειά των τερµιτών της άµ- ιοργάνωσε την κηδεία της µου, που, όπως δήλωσε στο περιοδικό «Science», λίζουν µε αυτό τον τρόπο την παροχή νερού στο υπόγειο εξασφαοικοσύστηµά τους. Πιο αναλυτικά, ο ερευνητής εξήγησε πως οι τερµίτες κάνουν πολύ µεθοδική δουλειά, ξεκινώντας να τρώνε τις ρίζες των φυτών, αποψιλώνοντας στην ουσία την περιοχή, η οποία γίνεται µε τον τρόπο αυτό µια εξαιρετική «παγίδα» βροχής, διασφαλίζοντάς τους υγρασία ακόµα και τις περιόδους έντονης ξηρασίας. Ο Juergens καταλήγει εν τέλει στο συµπέρασµα πως οι τερµίτες είναι τελικά πολύ ικανότεροι «µηχανικοί» από τους κάστορες. Οι νεκροί είθισται να µην έχουν λόγο στις διοργανώσεις µεταθανάτιων εκδηλώσεων, κάτι που όµως δεν ίσχυσε για την κηδεία της Zeng Jia. Η Κινέζα φοιτήτρια χαίρει άκρας υγείας, παρ όλα αυτά αποφάσισε να διοργανώσει η ίδια το τελευταίο αντίο στον εαυτό της προκειµένου όπως είπε «να το απολαύσει». Η 22χρονη Zeng δαπάνησε ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για να οργανώσει την τέλεια κηδεία, επέλεξε για τον εαυτό της ένα φέρετρο από καλής ποιότητας ξύλο, έπλεξε γύρω του πολλά και διαφορετικά λουλούδια, προσέλαβε ειδικό µακιγιέρ που θα την έβαφε ώστε να φαίνεται νεκρή και φυσικά φωτογράφο για να απαθανατίσει τη στιγµή. Στη συνέχεια ξάπλωσε στο φέρετρο µαζί µε την αγαπηµένη της κούκλα και απολάµβανε τον κόσµο που πενθούσε το χαµό της. Η ίδια εξήγησε πως πήρε τη µακάβρια αυτή απόφαση όταν είδε στην κηδεία του παππού της ανθρώπους να «σπαταλάνε» χρόνο, συναισθήµατα και δάκρυα για έναν άνθρωπο, όταν αυτός δεν είναι πλέον σε θέση να τα εκτιµήσει. Οπως είπε, πάντως, µετά το πένθος και το φέρετρο, αντιµετωπίζει και εκτιµά περισσότερο τη ζωή. 9 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 10 KOSMΕπιµέλεια: Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη ΝE W S Τζελ σταµατά το αίµα! Ο 20χρονος Joe Landolina, ένας φοιτητής του New York University, είναι εκείνος που κατάφερε µε µια εφεύρεσή του να φέρει τα πάνω κάτω στον αµερικανικό στρατό! ηµιούργησε ένα καινούργιο αιµοστατικό τζελ, το Medi-Gel, που είναι δυνατόν να σταµατήσει µέσα σε κλάσµατα δευτερολέπτου την ακατάσχετη αιµορραγία ακόµη κι ενός στρατιώτη που βρίσκεται στο πεδίο της µάχης. Σύµφωνα µε το νεαρό, το τζελ µιµείται την προσπάθεια του σώµατος να κλείσει την πληγή στον ελάχιστο χρόνο. Για την ιστορία, σύµφωνα µε τα διεθνή Μέσα, ο αµερικανικός στρατός ήδη έχει «αγκαλιάσει» τον 20χρονο µε σκοπό να προµηθευτεί αρκετές παρτίδες από τη δη- µιουργία του. Ο Meat Loaf κυνηγά φαντάσµατα Είναι διάσηµος, είναι καταξιωµένος και είναι λάτρης του µεταφυσικού. Ο λόγος για τον τραγουδιστή Meat Loaf, που δηλώνει πως η πιο ενδιαφέρουσα ενασχόληση αυτή τη στιγµή στη ζωή του είναι το κυνήγι φαντασµάτων και µάλιστα ενός συγκεκριµένου φαντάσµατος! Πρόκειται για αυτό του Charlie Chaplin, το οποίο ο τραγουδιστής πιστεύει ακράδαντα ότι τριγυρίζει κάπου στα παλιά στούντιο του Λος Αντζελες. Ο Loaf µάλιστα προσκάλεσε και το γνωστό τραγουδιστή Robbie Williams να τον συντροφεύσει σε αυτή την περιπέτεια, ενώ δήλωσε πως η πεποίθηση που έτρεφε ανέκαθεν για τη δυνατότητα επικοινωνίας και επαφής µε τα φαντάσµατα ενισχύθηκε όταν µετά το θάνατο της µητέρας του κατάφερε να µιλήσει µαζί της.
Μυστήρια Μαύρη τρύπα βγαίνει απ το λήθαργο λόγω πείνας Eνας γαλαξίας από αυτούς που συνήθως αποκαλούνται «ήσυχοι» εξέπληξε τους αστρονόµους από το Πανεπιστήµιο του Μπιαλιστόκ της Πολωνίας. Η παρατήρηση µιας έντονης λάµψης µαρτυρά πως η µαύρη τρύπα που υπήρχε στο εσωτερικό του «ξύπνησε» για να καταπιεί ένα ουράνιο σώµα. Σύµφωνα µε τη δηµοσίευση που έγινε στο περιοδικό «Astronomy & Astrophysics», το θύµα ήταν είτε ένας καφέ νάνος είτε ένας πλανήτης. Ο επικεφαλής της ερευνητικής οµάδας, Marek Nikolajuk, δήλωσε πόσο αναπάντεχες ήταν οι παρατηρήσεις, καθώς ο γαλαξίας NGC 4845, που βρίσκεται σε απόσταση 47 εκατοµµυρίων ετών φωτός από τη Γη, δεν έχει δώσει σηµάδια δραστηριότητας. Παρ όλα αυτά, µετά την παρατήρηση από το ευρωπαϊκό διαστηµικό παρατηρητήριο Integral και µε τη χρήση δύο ακόµα τηλεσκοπίων, ενός της NASA και ενός της Ιαπωνίας, οι επιστήµονες τώρα εκτιµούν ότι στο κέντρο του βρίσκεται µια µαύρη τρύπα µε µάζα 300.000 φορές µεγαλύτερη από τον Ηλιο µας, ενώ το σώµα που «κατάπιε» ήταν από 14 µέχρι 30 φορές µεγαλύτερο από το δικό µας ία! Φεστιβάλ Επιστηµονικής Φαντασίας στην Αθήνα! Για 8η συνεχή χρονιά η Αθηναϊκή Λέσχη Επιστηµονικής Φαντασίας (ΑΛΕΦ) διοργανώνει στην Αθήνα το «ιεθνές Κινηµατογραφικό Φεστιβάλ Επιστηµονικής Φαντασίας και Φανταστικού», οι ταινίες του οποίου αναµένεται να σας ταξιδέψουν σε άλλες διαστάσεις! Το Φεστιβάλ έχει ξεκινήσει εδώ και µερικές ηµέρες (από την Τετάρτη 10 Απριλίου) και θα ολοκληρωθεί την ερχόµενη Τετάρτη 17 Απριλίου. Οι προβολές γίνονται στους κινηµατογράφους «Μικρόκοσµος» και «Τιτάνια Cinemax», ενώ οι υπεύθυνοι έχουν ορίσει ενιαίο ηµερήσιο εισιτήριο µε τιµή τα 5 ευρώ. Αναζητήστε στο ιαδίκτυο το πλούσιο πρόγραµµα προβολών του φεστιβάλ. Με αφορµή τη διοργάνωση του εν λόγω φεστιβάλ, στα «Φαινόµενα» σκοπεύουµε να σας εκπλήξουµε ευχάριστα την επόµενη εβδοµάδα. Υποµονή! 11 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 12 Οι «Πύλες του Αδη» Κατά καιρούς διάφοροι αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν αρχαίες «Πύλες του Αδη», τα σηµεία δηλαδή εκείνα που κατά την αρχαιότητα θεωρούνταν είσοδοι για το ταξίδι των ψυχών στον Κάτω Κόσµο. Προ ηµερών η αρχαιολογική σκαπάνη συνάντησε ακόµα ένα τέτοιο σηµείο, αυτή τη φορά στην Τουρκία, µια είδηση που έκανε το γύρο του κόσµου. Στην Ελλάδα, πάντως, όπως είναι φυσικό, εντοπίζονται οι περισσότερες τέτοιες πύλες του θανάτου! Του Στέλιου Φωκά, sfokas@e-typos.com
υπογεια γεωγραφια Μυστήρια Οι είσοδοι του Κάτω Κόσµου σε Ελλάδα και εξωτερικό Προ ηµερών οµάδα Ιταλών αρχαιολόγων ανακοίνωσε πως εντόπισαν την «Πύλη του Αδη», το σηµείο δηλαδή από το οποίο -σύµφωνα µε την ελληνική αλλά και τη ρωµαϊκή µυθολογία- ο Χάροντας παραλάµβανε από τον Ερµή τις ψυχές των νεκρών για να τις οδηγήσει στο βασίλειο του Αδη, στον Κάτω Κόσµο. Φυσικά αυτό γίνονταν µε το αζηµίωτο και όποια ψυχή δεν είχε να πληρώσει καταδικαζόταν αυτόµατα να περιπλανιέται για έναν αιώνα. Μία από αυτές τις πύλες, λοιπόν, οι Ιταλοί αρχαιολόγοι ισχυρίζονται πως ανακάλυψαν στη Φρυγία της Τουρκίας. Συγκεκριµένα η οµάδα του αρχαιολόγου Φραντσέσκο Ντ Αντρια, στο πλαίσιο αρχαιολογικού συνεδρίου στην Κωνσταντινούπολη, ανακοίνωσε πως εντόπισε στην Ιεράπολη, σηµερινό Παµουκάλε, τα ερείπια ενός ναού, µε λουτρό και αρκετά σκαλοπάτια που οδηγούν µέσα σε µια σπηλιά, εικόνα που, λαµβάνοντας κανείς υπ όψιν του τις αρχαίες πηγές, ταυτίζεται µε αυτό που Ελληνες και Ρωµαίοι αποκαλούσαν «Πύλη του Αδη». Η Ιεράπολη ιδρύθηκε το 190 π.χ. από το βασιλιά Ευµένη Β της Περγάµου, ενώ πέρασε στην εξουσία της Ρώµης το 133 π.χ. Σύµφωνα µε τις πηγές, κανένας κοινός θνητός δεν µπορούσε να πλησιάσει τη σπηλιά, παρά µόνο ιερείς και ευνούχοι της Κυβέλης, της αρχαίας θεάς της γονι- µότητας. Περίπου κατά τον 6ο αιώνα µ.χ. η περιοχή πέρασε στους χριστιανούς και Από τον Αχέροντα, όπως αναφέρεται στην Οδύσσεια, ο πολυµήχανος βασιλιάς της Ιθάκης κατέβηκε στον Αδη προκειµένου να συναντήσει το µάντη Τειρεσία, µετά από προτροπή της Κίρκης, για να του δείξει το δρόµο της επιστροφής δηµιουργήθηκαν εκεί ναοί. Μάλιστα, πριν από δυο χρόνια ο Ντ Αντρια είχε ισχυριστεί ότι ανακάλυψε στην ίδια περιοχή και τον τάφο του Αγίου Φιλίππου, ενός από τους 12 Αποστόλους. Το φυσικό φαινόµενο Στη σπηλιά παρατηρείται ακόµα και σή- µερα ένα ιδιαίτερο φυσικό φαινόµενο, που προφανώς συνέτεινε στη δηµιουργία της άποψης, κατά την αρχαιότητα, πως πράγ- µατι ήταν η πύλη του Αδη. Συγκεκριµένα µέσα από αυτή βγαίνουν αναθυµιάσεις µε διοξείδιο του άνθρακα. Στην είσοδο της σπηλιάς βρέθηκαν πολλοί σκελετοί που- Τα ερείπια του ναού της Ιεράπολης. Μια τρύπα στο έδαφος οδηγούσε τους ιερείς στην Πύλη του Αδη. 13 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 14 Στη σπηλιά παρατηρείται ακόµα και σήµερα ένα ιδιαίτερο φυσικό φαινόµενο, που προφανώς συνέτεινε στη δηµιουργία της άποψης, κατά την αρχαιότητα, πως πράγµατι ήταν η «Πύλη του Αδη». Συγκεκριµένα, µέσα από αυτή βγαίνουν αναθυµιάσεις µε διοξείδιο του άνθρακα λιών, γεγονός που συντείνει στην εκδοχή πως οι αρχαίοι έστελναν πουλιά προς τα εκεί προκειµένου να πεισθούν οι παρατηρητές που στέκονταν πιο ψηλά πως πράγ- µατι βρίσκονταν στις παρυφές του Κάτω Κόσµου, καθώς τα πουλιά µε το που έφταναν στην είσοδο πέθαιναν. Ασφαλώς ανοίγµατα της γης, από τα οποία βγαίνει διοξείδιο του άνθρακα, υπάρχουν σε πολλές περιοχές του πλανήτη, όµως η παράλληλη ύπαρξη του αρχαίου ναού και του λουτρού θεωρείται κάτι παραπάνω από συµπτωµατική. Σηµεία που υποδεικνύονται ως η «Πύλη του Αδη» υπάρχουν φυσικά και στη χώρα µας. Αναπαράσταση του ναού της Ιεράπολης µε τη βοήθεια υπολογιστή. Στα αριστερά διακρίνεται η... είσοδος για τον Kάτω Kόσµο. Το ακρωτήριο Ταίναρο Κοντά στο φάρο του ακρωτηρίου υπάρχει το ερειπωµένο εκκλησάκι των Αγίων Ασωµάτων, το οποίο είναι χτισµένο µε υλικά από το ναό του Ταιναρίου Ποσειδώνος, που βρισκόταν στο ίδιο σηµείο. Σύµφωνα µε τον Εκαταίο τον Μιλήσιο, τον Στράβωνα αλλά και τον Παυσανία, από το σηµείο αυτό ο Ηρακλής κατέβηκε στον Αδη και ανέβασε τον Κέρβερο, το τροµερό τρικέφαλο oν (κάτι µεταξύ φιδιού και σκύλου), κάτι που του είχε ζητήσει ο βασιλιάς των Μυκηνών Ευρυσθέας. Ετσι ο ηµίθεος εκπλήρωσε έναν από τους 12 άθλους του. Ακόµα, σύµφωνα µε τον Οβίδιο, από το To νεκροµαντείο στο Ταίναρο µετατράπηκε σε ναό των Αγ. Ασωµάτων. σηµείο αυτό κατέβηκε στον Αδη και ο Ορφέας προκειµένου να συναντήσει την αγαπηµένη του Ευρυδίκη. Επίσης, στο βιβλίο του λαογράφου Νικολάου Πολίτη διαβάζουµε και αναφορές των χριστιανών για την περιοχή, που την καθιστούν είσοδο στον «άλλο» κόσµο. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε την παράδοση της περιοχής, ο αρχάγγελος Μιχαήλ κατέβαινε συχνά στη σπηλιά και ανέβαζε τις ψυχές που συγχωρούσε ο Θεός. Κατά µια άλλη εκδοχή, ο αρχάγγελος κατέβαινε ως εκεί για να ρίξει στα Τάρταρα τους βρικόλακες που απειλούσαν να βγουν έξω. Ο Αχέροντας Ασφαλώς ο ποταµός Αχέροντας δεν µπορεί να απουσιάζει απ τον κατάλογο των πιθανών σηµείων-εισόδων για την κατοικία του Πλούτωνα. Ο ποταµός της Θεσπρωτίας που βυθίζεται στη λίµνη Αχερουσία και κατόπιν εκρέει στο Ιόνιο έχει συνδεθεί από τον Οµηρο µε τον Κάτω Κόσµο. Από εκεί, όπως αναφέρεται στην Οδύσσεια, ο πολυµήχανος βασιλιάς της Ιθάκης κατέβηκε στον Αδη προκειµένου να συναντήσει το µάντη Τειρεσία, µετά από προτροπή της Κίρκης, για να του δείξει το δρόµο της επιστροφής. Τροφώνιο Αντρο Ενα ακόµα σηµείο, που θα µπορούσε να αποτελεί την είσοδο στον κόσµο των νεκρών, είναι το µαντείο του Τροφωνίου ή Τροφώνιο Αντρο, στη Λιβαδειά. Ο Τροφώνιος, στον οποίο το µνηµείο οφείλει το όνοµά Ο ποταµός Αχέροντας.
υπογεια γεωγραφια του, ήταν µυθικός αρχιτέκτονας της αρχαιότητας αλλά και µάντης. Μαζί µε τον αδερφό του, Αγαµήδη, κατασκεύασαν το θησαυρό (σ.σ.: στην αρχαιότητα ο όρος σήµαινε το χτιστό κυκλικό τάφο, που ήταν παράλληλα και θησαυροφυλάκιο) του Υριέα, γιου του Ποσειδώνα στη Βοιωτία. Μόνο που φρόντισαν να αφήσουν ένα µυστικό πέρασµα, από το οποίο, µετακινώντας ένα βράχο, έµπαιναν και έκλεβαν χρυσό. Οταν ο Υριέας το αντιλήφθηκε προσπάθησε να συλλάβει τον κλέφτη στήνοντας παγίδα, στην οποία τελικά έπεσε ο Αγαµήδης. Ο Τροφώνιος τότε αναγκάστηκε να του κόψει το κεφάλι για να µην αποκαλυφθεί η ταυτότητά του. Το ση- µείο ονοµάστηκε «Λάκκος του Αγαµήδη» και αργότερα εκεί δηµιουργήθηκε το Μαντείο του Τροφώνιου Ποσειδώνα, σε µια περίοδο κατά την οποία έπεσε στη Βοιωτία λιµός. Οι Βοιωτοί αναζήτησαν χρησµό στους ελφούς, όπου η Πυθία τούς αποκάλυψε πως ένας ανώνυµος ήρωας είχε θυµώσει γιατί ήταν παραµεληµένος, έτσι έπρεπε να βρουν τον τάφο του και να προσφέρουν στο εξής θυσίες και λατρεία. Ετσι, ψάχνοντας βρήκαν το λάκκο του Αγαµήδη, εξαιτίας του χαµού του οποίου στα βάθη της σπηλιάς ο χώρος συνδέθηκε µε τον Κάτω Κόσµο και πλέον οι επισκέπτες κατέβαιναν ως εκεί για να πάρουν χρησµούς, όπως πάντα µέσω των ψυχών των νεκρών. Το Αµφιαράειο Τέλος, στον Ωρωπό υπάρχει ο ναός του Αµφιάραου, ο οποίος ήταν ένας από τους επιφανέστερους Ελληνες ήρωες. Κατά την αρχαιότερη παράδοση, ήταν γιος του Οικλή και εγγονός του Μελάµποδα, από τον οποίο και κληρονόµησε την τέχνη της µαντικής και γνώσεις Ιατρικής και Φαρµακολογίας. Ο Αµφιάραος πήρε για γυναίκα του την Εριφύλη, αδελφή του Αδράστου, τον οποίο προηγουµένως είχε εκδιώξει από το Αργος στη Σικυώνα, και έτσι συµφιλιώθηκε µαζί του µε τη συµφωνία να επιλύουν στο εξής τις διαφορές τους µε τη διαιτησία της Εριφύλης. Αργότερα, µε την άφιξη του καταδιωγ- µένου από τη Θήβα Πολυνείκη στο Αργος και τις επίµονες παρακλήσεις του να τον βοηθήσει να ξαναγυρίσει στην πατρίδα του ως βασιλιάς, ο Αδραστος αποφάσισε να στηρίξει τη δίκαιη αξίωσή του. Σε αυτή την απόφαση ο Αµφιάραος εναντιώθηκε από την πρώτη στιγµή και αρνήθηκε να συµµετάσχει στην εκστρατεία, καθώς, ως γνώστης της µαντικής, ήξερε ότι από όσους θα λάβαιναν µέρος στην εκστρατεία εκείνη, µόνο ο Αδραστος θα επέστρεφε ζωντανός. Κατέφυγαν λοιπόν κατά τη συµφωνία τους στη διαιτησία της Εριφύλης, η οποία δέχθηκε την άποψη του αδελφού Η πύλη της Κολάσεως; της και παρότρυνε το σύζυγό της να εκστρατεύσει µαζί µε τους υπόλοιπους, για να αποκτήσει δόξα και τιµή. Ο Αµφιάραος αναγκάσθηκε τότε χωρίς τη θέλησή του να ακολουθήσει τους άλλους στην εκστρατεία που έγινε γνωστή ως οι «Επτά επί Θήβας». Κατά την υποχώρησή του µετά την ήττα, ο Αµφιάραος καταδιωκόταν από τον Θηβαίο Πολυκλύµενο, γιο του θεού Ποσειδώνα. Αν τον έπιανε ή θα τον σκότωνε ή θα τον πλήγωνε, κάτι που σε κάθε περίπτωση θα ήταν υποτιµητικό για µια προσωπικότητα όπως ο Αµφιάραος. Σύµφωνα µε το µύθο, ο ίας, προκειµένου να αποτρέψει και τα δύο ενδεχόµενα, έριξε κεραυνό ανοίγοντας στη γη ένα µεγάλο χάσµα. Μέσα σε αυτό χάθηκαν ο Αµφιάραος, µαζί µε τον ηνίοχό του Βάτωνα, το άρµα και το άλογό τους. Στη συνέχεια ο ίας έκανε τον ήρωα αθάνατο, έτσι οι αρχαίοι Ελληνες τον λάτρευαν από τότε ως θεό δηµιουργώντας τον οµώνυµο ναό µαντείο. Στο χάσµα οφείλεται και η σύνδεση µε τον Κάτω Κόσµο, αφού τόσο ο Αµφιάραος όσο και ο Βάτωνας δεν βρέθηκαν ποτέ. Στην καρδιά της ερήµου Καράκουµ, στο Τουρκµενιστάν (260 χλµ. ανατολικά της πρωτεύουσας Ασκαµπάν), υπάρχει µια τεράστια τρύπα την οποία οι ντόπιοι αποκαλούν «πόρτα για την Κόλαση» και όταν την αντικρίζει κανείς καταλαβαίνει το γιατί. Πρόκειται για έναν τεράστιο κρατήρα που δηµιουργήθηκε κατά τη διάρκεια γεωτρήσεων που έκαναν Ρώσοι γεωλόγοι το 1971. Οι τελευταίοι ανακάλυψαν µια τεράστια σπηλιά µε φυσικό αέριο και έστησαν εξέδρα γεώτρησης, η οποία σύντοµα κατέρρευσε δηµιουργώντας κρατήρα µε διάµετρο 70 µέτρα. Τότε, οι γεωλόγοι, φοβούµενοι πως θα εκλύονταν δηλητηριώδη αέρια που θα σκότωναν όποιον άνθρωπο ή ζώο πλησίαζε, αποφάσισαν να βάλουν φωτιά. Υπολόγιζαν πως αυτή θα κρατούσε µόνο µερικές ηµέρες. Οµως έκαναν λάθος. Η φωτιά καίει µέχρι σήµερα! O ναός του Αµφιάραου στον Ωρωπό. 15 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 16 Ο Κάτω Κόσµος των αρχαίων Ελλήνων
ερευνα Η κοσµοθέαση των προγόνων µας προσωποποιούσε τις φυσικές διεργασίες αποδίδοντας στις θείες δυνάµεις τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικόνα που είχαν οι αρχαίοι Ελληνες για τον κόσµο των νεκρών, τον Αδη, που κατοικούνταν από θεούς, νεκρούς, τέρατα, αλλά και ξεχωριστούς επισκέπτες που κατά καιρούς έκαναν την εµφάνισή τους εκεί. Του Μενέλαου Τσικλίδη Ισως να ακούγεται περίεργο, µιας και οι περισσότεροι από εµάς γνωρίζουµε ότι ο θεός του Κάτω Κόσµου είναι ο Αδης, όµως πολλοί ακόµα από τους γνωστούς θεούς είχαν ταυτιστεί µε αυτή την ιδιότητα. Θα πούµε όµως πρώτα δύο λόγια για τον Αδη, µια και σαφώς είναι ο επικρατέστερος. Ο βασιλιάς του Κάτω Κόσµου, λοιπόν, ο Αδης, ήταν σύµφωνα µε τη Μυθολογία µας γιος της Ρέας και του Κρόνου και αδελφός του ία, του Ποσειδώνα, της Ηρας, της Εστίας και της ήµητρας. Κατά την Τιτανοµαχία, στον αγώνα που οι Κρονίδες, τα παιδιά του Κρόνου, διεξήγαγαν εναντίον του πατέρα τους και των αδελφών του Τιτάνων, ο Αδης πήρε το µέρος του ία. Ο τελευταίος είχε µε το µέρος του τους Κύκλωπες, οι οποίοι εφοδίασαν τον ίδιο µε τον κεραυνό και τον Ποσειδώνα µε την τρίαινα. Οταν τελείωσε ο πόλεµος κατά των Τιτάνων, τα τρία αδέλφια µοιράστηκαν τη διακυβέρνηση του Σύµπαντος ως εξής: Ο ίας έγινε βασιλιάς του ουρανού, ο Ποσειδώνας της θάλασσας και ο Αδης του Κάτω Κόσµου. Στο βασίλειό του ο Αδης καθόταν σε χρυσό θρόνο, υποδεχόταν τους νεκρούς και αποφάσιζε για την τύχη τους. Στην κρίση του τον βοηθούσαν ο Αιακός, ο Μίνως και ο Ραδάµανθυς, ενώ οι θεότητες που τον υπηρετούσαν ήταν οι Ερινύες, η Ατη, η Νέµεσις, οι Μοίρες και οι Κήρες. Κι άλλοι υπόγειοι άρχοντες Ας δούµε όµως και κάποια πράγµατα για τους υπόλοιπους θεούς. Πρώτος και σηµαντικότερος απ όλους φιγουράρει ο Ποσειδώνας, για τον οποίο χαρακτηριστικά αναφέρει η «Ελληνική Μυθολογία» τα εξής: «Περισσότερο από κάθε άλλο θεό ο Ποσειδώνας διατήρησε σε όλη την αρχαιότητα τα γνωρίσµατα του θεού του Κάτω Κόσµου. εν θα ήταν υπερβολή να αναγνωρίσει κανείς σε όλα τα ποσειδώνια της ενδοχώρας (Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου), αλλά και στα περισσότερα παραλιακά, είτε τον κυρίαρχο του κάτω κόσµου και γαιοσείστη θεό είτε την άµεση εξέλιξή του, δηλαδή το θεό των πηγών που αναδύονται από τα έγκατα της γης και βοηθούν τη βλάστηση». Αλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάµε και τη µαρτυρία του Ησίοδου που υποδηλώνει τη σχέση του Ποσειδώνα µε τον Κάτω Κόσµο, µια και είναι αυτός που κλειδα- µπαρώνει τους Τιτάνες στα σκοτεινά Τάρταρα. Γι αυτούς, αλλά και για άλλους λόγους, που όµως δεν µας ενδιαφέρουν εδώ, ο Ποσειδώνας ήταν ένας παλιός θεός που πίστευαν πως ζούσε στα έγκατα της γης και την εξουσίαζε ως άνδρας της. Οταν θύµωνε, δε, την ταρακουνούσε άγρια. Γι αυτόν πρόσπεφταν οι Σπαρτιά- Περίεργες περιπτώσεις αποτελούν οπωσδήποτε η Αλκηστις, ο Πρωτεσίλαος και ο Γλαύκος, οι οποίοι... αναστήθηκαν! Η µεν Αλκηστις επειδή την ανέσυρε από τον Κάτω Κόσµο ο Ηρακλής, ο Πρωτεσίλαος για τον έρωτα της Λαοδάµειας και ο Γλαύκος από το µάντη ο οποίος είχε ταφεί µαζί O θεός Αδης ή Πλούτωνας. 17 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 18 Ο ρόλος του Χάροντα Ηταν γνωστός ως δαιμονική ύπαρξη του υποχθόνιου κόσμου, επιφορτισμένη με τη διαπόρθμευση των ψυχών από τον κόσμο των ζώντων στον κόσμο των νεκρών. Η Στύγα και το Ερεβος υπήρξαν οι γονείς του. Το έργο του Χάροντα προϋποθέτει την πίστη πως οι δύο κόσμοι, των ζώντων και των νεκρών, χωρίζονται με ποτάμι ή λίμνη και πως η φυλασσόμενη από τον κύνα του Αδη πύλη του υποχθόνιου βασιλείου βρισκόταν στην αντίπερα όχθη του υδάτινου χωρίσματος και ήταν προσιτή μόνο με το ακάτιον του Χάροντα. Οι περισσότερες παραδόσεις συνδέουν τον Χάροντα με τον Αχέροντα, έναν από τους ποταμούς του Κάτω Κόσμου. Οι συγγενείς των νεκρών όφειλαν να φροντίσουν για την πληρωμή του «ναύλου» ή «πορθμηίου», που ήταν ένας οβολός που τοποθετούσαν ανάμεσα στα δόντια του νεκρού. Δεν είναι ευρέως γνωστό ότι ήταν ο Ποσειδώνας που διατήρησε για μεγάλο χρονικό διάστημα τα χαρακτηριστικά του θεού του Κάτω Κόσμου. Ο Ομηρος και ο Ησίοδος αγνοούν τον Χάροντα, ο Παυσανίας όμως (10.28.2) διασώζει την παλαιότερη μνεία σε λογοτεχνικό κείμενο, δηλαδή στη Μινυάδα, έπος του 6ου αιώνα, όπου περιγράφεται ο «γέρων πορθμεύς Χάρων». Από το κείμενο αυτό ήταν εμπνευσμένο το έργο του Πολυγνώτου που διακοσμούσε τη «λέσχη» των Κνιδίων στους Δελφούς και το οποίο παρίστανε την κάθοδο του Οδυσσέα στον Αδη. τες κάθε φορά που ένιωθαν τη Γη να κουνιέται κάτω από τα πόδια τους, όπως δείχνει η περιγραφή της εισβολής των Πελοποννησίων στη γη των Αργείων στα 390 π.χ. από τον Ξενοφώντα. Και ο Δίας αναφέρεται σαν κυρίαρχος του Κάτω Κόσμου, μάλιστα και τα πνεύματα του Κάτω Κόσμου με μαντικές ιδιότητες, όπως ο Αμφιάραος των Θηβών και ο Τροφώνιος της Λεβαδείας, τείνουν να ταυτιστούν προς τον Δία (Ζευς Αμφιάραος, Ζευς Τροφώνιος). Η Αφροδίτη σε κάποιες κοινότητες τιμάτο ως θεά των νεκρών, ως «επιτυμβία» ή «μελαινίς» Αφροδίτη και για την Αθηνά είναι βέβαιο ότι ξεκίνησε ως ύπαρξη του Κάτω Κόσμου, όμως όσες παραδόσεις την ήξεραν ως δέσποινα του Κάτω Κόσμου δεν την παρουσίαζαν ούτε ειδεχθή ούτε τόσο φοβερή όσο ήταν άλλες θεότητες με το ίδιο περιεχόμενο, όπως η Μέδουσα, που ήταν η φοβερότερη από τις άλλες υποχθόνιες δέσποινες. Στους λεγόμενους «καταχθόνιους θεούς» όλοι οι οι Ελληνες συγκαταριθμούσαν και τον Ερμή (μαζί με τον Πλούτωνα ή Αδη, την Περσεφόνη και τις Ερινύες): Είναι ψυχοπομπός και νεκροπομπός. Ετσι, ο Ερμής οδηγεί τις ψυχές των μνηστήρων στον Αδη, φέρνει την Περσεφόνη από τον Κάτω Κόσμο κ.λπ. Αξιοσημείωτο είναι, τέλος, ότι ένα από τα ονόματα που χρησιμοποιούσαν για το θεό του Κάτω Κόσμου οι οπαδοί των μυστικών αιρέσεων ήταν το «Ζαγρεύς» (μεγάλος κυνηγός) που οι ορφικοί τον θεωρούσαν ως άλλη υπόσταση του Διονύσου και ως θεό ευεργέτη των ανθρώπων. Απαγωγή στον Αδη Ενας από τους σημαντικότερους μύθους που αφορούν στον Αδη είναι οπωσδήποτε η αρπαγή της Περσεφόνης, της πανέμορφης θυγατέρας της θεάς Δήμητρας, από τον Πλούτωνα που την αγάπησε. Το μύθο τον βρίσκουμε σε κάθε καλή μυθολογία μας, εδώ όμως για λόγους συντομίας θα τον αντιγράψω από το λήμμα «Αδης» της εγκυκλοπαίδειας «Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάννικα», μια και δεν είναι ο μύθος αυτό ακριβώς που μας ενδιαφέρει, αλλά μόνο μια λεπτομέρειά του: «Κάποια ανοιξιάτικη μέρα η Κόρη μαζί με τις φίλες της Ωκεανίδες μάζευαν λουλούδια σε μια κοιλάδα της Σικελίας.
ερευνα Τότε, και ενώ είχε αποµακρυνθεί κάπως από τις συντρόφισσές της, συνέβη κάτι περίεργο: Η γη σχίστηκε λίγο µπροστά στα πόδια της και από το µικρό χάσµα βλάστησε ένα λουλούδι που γρήγορα αναπτύχθηκε σε έναν πανέµορφο νάρκισσο. Η Κόρη έσκυψε να το κόψει αλλά, µόλις το άγγιξε, η γη άνοιξε και εµφανίστηκε ο Αδης πάνω σε άρµα που έσυραν τέσσερα ολόµαυρα άλογα. Ο Αδης άρπαξε τη νέα που λίγο πριν κλείσει η γη πίσω της πρόλαβε και άφησε µια διαπεραστική κραυγή καλώντας σε βοήθεια. Μοναδικός µάρτυρας της αρπαγής της ήταν ο Ηλιος. Η διαπεραστική κραυγή της ακούστηκε ωστόσο στον Ολυµπο και η µητέρα της ήµητρα αλλόφρων άρχισε να την αναζητεί. Ο Ηλιος τής φανέρωσε τον άρπαγα και της αποκάλυψε ότι η απαγωγή είχε γίνει µε τη συγκατάθεση του πατέρα των θεών. Ακολούθησαν η οργή της ήµητρας και οι ικεσίες της στον ία, από τον οποίο κατόρθωσε τελικά να αποσπάσει την υπόσχεση ότι θα της αποδώσει τη θυγατέρα της. Η υπόσχεση του ία προϋπέθετε ότι η Κόρη δεν θα είχε φάει τίποτα στον Κάτω Κόσµο. Είχε όµως φάει µερικά σπυριά από ρόδι, το σύµβολο του γάµου, γι αυτό και συµφωνήθηκε ένα τέταρτο (ή ένα τρίτο) κάθε έτους να κατεβαίνει κοντά στο σύζυγό της τον Αδη. Μόνο σ αυτό το χρονικό διάστηµα ήταν βασίλισσα του σκότους µε το όνοµα Περσεφόνη». Ετσι, δεν ξέρουµε πού τοποθετούσε ο ποιητής του Υµνου το Νύσιο Πεδίο, το πιο πιθανό είναι πως το φανταζόταν στην τελείωση του κόσµου, κοντά στο ρεύµα του Ωκεανού, αφού κόρες του είναι οι κοπέλες που συντρόφευαν την ώρα εκείνη την Περσεφόνη. Αργότερα πολλοί τόποι ήθελαν τον κάµπο δικό τους, για να καµαρώνουν πως στα µέρη τους έγινε η περίφηµη απαγωγή της θεάς: η Ελευσίνα, το Αργος, η Ερµιόνη, η Λέρνα, η Κυλλήνη, η Κρήτη (κοντά στην Κνω- Ο Ερµής οδηγεί τις ψυχές των µνηστήρων στον Αδη και φέρνει την Περσεφόνη από τον Κάτω Κόσµο. Αξιοσηµείωτο είναι, τέλος, ότι ένα από τα ονόµατα που χρησιµοποιούσαν για το θεό του Κάτω Κόσµου οι οπαδοί των µυστικών αιρέσεων ήταν το «Ζαγρεύς» που οι ορφικοί τον θεωρούσαν ως άλλη υπόσταση του ιονύσου και ως θεό ευεργέτη των ανθρώπων Βέβαια, ο οµηρικός Υµνος στη ήµητρα, ο οποίος και είναι «υπεύθυνος» για το µύθο αυτό, δεν προσδιορίζει τη Σικελία ως τόπο όπου συνέβη η αρπαγή της Κόρης, αντίθετα µας µιλάει για το «Νύσιον Πεδίον»: «( ) κι άνοιξε η γη τότε η πλατύδροµη στο Νύσιον όρµησε πεδίον ο πολυδέγµων άρχοντας ο ένδοξος γιος του Κρόνου µε τ αθάνατα άλογα». Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Αδη. 19 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 20 σό), ο Κηφισός, τα Μέγαρα, η Αρκαδία, οι Φίλιπποι (Κρηνίδες) της Μακεδονίας, η Κύζικος της Προποντίδας, η Εννα στη Σικελία και η λίμνη Κυάνη (=μαύρη) στις Συρακούσες. Οι επισκέπτες και τα τέρατα του Κάτω Κόσμου Κλείνοντας, χρειάζεται να ρίξουμε μια πολύ σύντομη ματιά και στους αρχαίους θρύλους που αφορούν σε όσους κατέβηκαν στον Αδη, καθώς και στα χαριτωμένα ζωάκια του. Εδώ δεν θα παραθέσω βιβλιογραφία, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις όπου υπάρχει ανάγκη, μιας και τα περισσότερα από τα παρακάτω βρίσκονται λίγο-πολύ σε όλες τις καλές μυθολογίες και εγκυκλοπαίδειές μας. Στην αρχαιότητα πιστευόταν γενικά ότι με κάποια δυσκολία μπορούσαν οι ζωντανοί να φτάσουν στον Αδη. Θα πρέπει να ήταν ένα δύσκολο ταξίδι για λίγους και εκλεκτούς, αν κρίνουμε από τον αριθμό και την κοινωνική θέση αυτών που κατέβηκαν! Κάτι αντίστοιχο ίσως με ένα σημερινό ταξίδι, πού να πούμε, να πούμε στις Ανδεις; Στο Νησί του Πάσχα; Είναι κάτι που, αν και γίνεται, λίγοι και εκλεκτοί το πραγματοποιούν. Κάπως έτσι θα πρέπει να φάνταζε και στα μάτια των προγόνων μας ένα ταξίδι στο εξωτικό βασίλειο του Αδη! Αστειεύομαι βέβαια, όμως την παραπάνω πίστη τη συναντάμε πράγματι πολύ συχνά. Δειγματοληπτικά και μόνο αναφέρω για απόδειξη δύο αποσπάσματα που θεωρώ χαρακτηριστικά. «Μετά απ αυτά έλεγαν ότι ο βασιλιάς αυτός κατέβηκε ζωντανός κάτω κει στο μέρος που οι Ελληνες πιστεύουν ότι είναι ο Αδης κι εκεί έπαιξε κύβους με τη Δήμητρα και πότε κέρδιζε, πότε έχανε, κι ότι ξαναγύρισε στη γη, φέρνοντας δώρο από τα χέρια της ένα χρυσό μαντίλι. Για ανάμνηση που κατέβηκε στον Αδη ο Ραμψίνιτος, και για το γυρισμό του, έλεγαν Ενα άγνωστο υποχθόνιο τέρας Σε ό,τι αφορά τα τέρατα του Αδη, πέρα από τα γνωστά (Κέρβερος κ.τ.λ.), υπάρχει κι ένα σχετικά άγνωστο που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και που χρειάζεται να εξετάσουμε εδώ. Το τέρας αυτό είναι η περίφημη Κάμπη, προεκτάσεις του μύθου της οποίας βρίσκουμε και σε λαογραφικές παραδόσεις της νεότερης εποχής. Τι ήταν η Κάμπη; Διαβάζουμε στη Μυθολογία μας: «Τους Κύκλωπες ο πατέρας τους τους είχε ρίξει στα Τάρταρα, όπως είχε κάνει και με τους Εκατόγχειρες. Ποιο από τα παιδιά του δεν εχθρευόταν ο Ουρανός; Κάποτε ήρθε ο καιρός που οι Τιτάνες ελευθέρωσαν τους Κύκλωπες, ο Κρόνος όμως τους ξανάριξε δεμένους στα έγκατα της γης, όπου τους φύλαγε ένα τέρας, η φοβερή Κάμπη (= κάμπια). Αργότερα ο Δίας πήρε χρησμό από τη Γη, πως για να νικήσει τον Κρόνο και τους Τιτάνες έπρεπε να συμμαχήσει με τους Ουρανίδες που είχαν καταταρταρωθεί. Ετσι, σκότωσε την Κάμπη και ανέβασε τους τρεις Κύκλωπες πάνω στη γη πάλι. Από ευγνωμοσύνη εκείνοι του χάρισαν τη βροντή, τον κεραυνό και την αστραπή, που ως τότε βρίσκονταν κρυμμένα μέσα στη γη. Οι ίδιοι έδωσαν στον Πλούτωνα την περικεφαλαία που τον έκανε αόρατο και στον Ποσειδώνα την τρίαινα». ότι οι Αιγύπτιοι τελούν μια γιορτή, που κι εγώ την ξέρω, γιατί τη γιόρταζαν ακόμα στα χρόνια μου». «(...) πήρα την απόφαση να πάω στη Βαβυλώνα και να παρακαλέσω κάποιο μάγο μαθητή και διάδοχο του Ζωροάστρη, γιατί είχα ακουστά γι αυτούς πως με μαγικά λόγια και τελετές μπορούν ν ανοίξουν Ο Οδυσσέας συναντά φαντάσματα στον κόσμο των νεκρών. τις πύλες του Αδη, να κατεβάσουν εκεί με ασφάλεια όποιον θέλουν και να τον φέρουν ξανά πίσω». Ετσι λοιπόν ο Μένιππος, που διηγείται όλα αυτά, έσπευσε στη Βαβυλώνα, όπου και συνάντησε τον Χαλδαίο σοφό Μιθροβαρζάνη. Αυτός, αφού τον προετοίμαζε για αρκετό καιρό, τον οδήγησε μέσα στο έλος και τη λίμνη όπου χάνεται ο Ευφράτης. Μόλις πέρασαν κι αυτήν, έφτασαν σε τόπο έρημο, δασώδη κι ανήλιαγο, όπου, μετά από μία συγκεκριμένη τελετουργία: «Αμέσως όλος ο τόπος άρχισε να τρέμει από τα μαγικά λόγια, το έδαφος σχίστηκε, από μακριά ακουγόταν το γάβγισμα του Κέρβερου και όσα συνέβαιναν ήταν τρομακτικά και θλιβερά. Φοβήθηκε εκεί κάτω ο βασιλιάς των νεκρών Αϊδωνέας γιατί φαίνονταν πια καθαρά τα περισσότερα, η λίμνη, ο Πυριφλεγέθων και το ανάκτορο του Πλούτωνα. Κατεβήκαμε από το χάσμα (...)».
ερευνα το γεγονός ότι το όνοµα του νησιού είναι µυθικό όνοµα για τη χώρα των νεκρών και το νησί βρίσκεται στη ύση, εκεί όπου τελειώνει ο ήλιος το καθηµερινό του ταξίδι, γυρνώντας από τη γη και τον Απάνω Κόσµο των ζωντανών. Οταν τελείωσε ο πόλεµος κατά των Τιτάνων, τα τρία αδέλφια µοιράστηκαν τη διακυβέρνηση του Σύµπαντος ως εξής: Ο ίας έγινε βασιλιάς του ουρανού, ο Ποσειδώνας της θάλασσας και ο Αδης του Κάτω Κόσµου Υστερα από όλα αυτά, λοιπόν, ας αναφέρουµε και τους ζωντανούς που, σύµφωνα µε τη Μυθολογία µας, κατέβηκαν στον Αδη: Εκτός από τον Οδυσσέα, που είδαµε στην αρχή, έχουµε τον Ηρακλή να πηγαίνει στον Αδη, κατεβαίνοντας από το στόµιο του Ταινάρου και ανεβαίνοντας από το στόµιο της Ερµιόνης, για να φέρει στον Ευρυσθέα τον Κέρβερο τον Ορφέα, για να φέρει πίσω την Ευρυδίκη, τον Θησέα και τον Πειρίθου, για να απαγάγουν την Περσεφόνη, που την ήθελε για γυναίκα του ο Πειρίθους, το βασιλιά της Κορίνθου Σίσυφο, που, αν και ήταν στον Αδη, κατόρθωσε και εξαπάτησε την Περσεφόνη, η οποία του έδωσε λίγες µέρες άδεια να ανεβεί στον Απάνω Κόσµο και που φυσικά, µόλις βρέθηκε στη γη, δεν βιάστηκε να γυρίσει πάλι στον Αδη. Περίεργες περιπτώσεις αποτελούν οπωσδήποτε η Αλκηστις, ο Πρωτεσίλαος και ο Γλαύκος, οι οποίοι... αναστήθηκαν! Η µεν Αλκηστις επειδή την ανέσυρε από τον Κάτω Κόσµο ο Ηρακλής, ο Πρωτεσίλαος για τον έρωτα της Λαοδάµειας και ο Γλαύκος από το µάντη ο οποίος είχε ταφεί µαζί. Εµµεση σχέση µε όλα αυτά έχει οπωσδήποτε ο δέκατος άθλος του Ηρακλή, αυτός που αναφέρεται στα βόδια του Γηρυόνη. Ο Γηρυόνης ήταν ένα τροµερό τέρας µε τρία κεφάλια και τρία σώµατα που ήταν ενωµένα στη µέση, το οποίο πήγε στο νησί Ερύθεια, στη µακρινή ύση, πέρα από τον Ωκεανό όπου είχε το κοπάδι του µε τα θαυµαστά κοκκινότριχα βόδια. Ο Ηρακλής βέβαια έπρεπε να φέρει στον Ευρυσθέα τα βόδια του Γηρυόνη, κάτι που όµως δεν θα µας απασχολήσει εδώ. Αντίθετα, µεγάλο ενδιαφέρον έχει Να αναφέρουµε επίσης ότι ο Ασκληπιός είχε την ικανότητα να ανασταίνει νεκρούς κι ότι υπήρχαν και ορισµένοι όχι σοβαροί µύθοι, που µιλούσαν για πλήθος ανθρώπων αναστηµένων από τον Ασκληπιό και για ανησυχητική αραίωση του πληθυσµού του Κάτω Κόσµου, ώστε ο Αδης να διαµαρτύρεται για απειλούµενη ερήµωση του βασιλείου του αλλά και ότι οι ιόσκουροι περνούν τη µία µέρα στον Απάνω Κόσµο και την άλλη στον Αδη, και συγκεκριµένα στα κοίλα βάθη της γης κάτω από τη λακωνική Θεράπνη. ιαβάστε: Το βιβλίο «Ο Αδης» του Μενέλαου Τσικλίδη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Νόηση». Who is who Ο Μενέλαος Τσικλίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Σπούδασε πιάνο στο Ωδείο Αθηνών, αποκτώντας το 1984 το δίπλωµά του, και στην Ανώτατη Εθνική Ακαδηµία Μουσικής Παρισίων από όπου αποφοίτησε το 1988 µε πρώτο βραβείο. Eκτοτε δίνει συχνά ρεσιτάλ σε µεγάλες αίθουσες της Αθήνας, ηχογραφεί στην Ελληνική Ραδιοφωνία και συµπράττει τακτικά ως σολίστ πιάνου µε όλες τις µεγάλες ελληνικές ορχήστρες, δίνοντας κονσέρτα στο Ηρώδειο, στο Μέγαρο Μουσικής, στο «Παλλάς» κ.α. Παράλληλα, εδώ και πολλά χρόνια ασχολείται ενεργά µε τη λαογραφική έρευνα. Συγκεντρώνει και µελετά όλες τις πηγές και τα βιβλία που αφορούν τη λαογραφία, ταξιδεύει διαρκώς και γνωρίζει από κοντά τις τοποθεσίες, τα χωριά και τους κατοίκους τους, διασώζοντας ταυτόχρονα όλους τους θρύλους και τις παραδόσεις που υπάρχουν ακόµα εκεί. 21 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 22 ΝΙΚΟΣ ΛΕΛΟΥ ΑΣ Ο Νίκος Λελούδας εξερευνά την υπόγεια Ελλάδα επί 37 συναπτά έτη, αποτελώντας το γνωστότερο σπηλαιολόγο στη χώρα µας. Στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που ακολουθεί, κλήθηκε να µας απαντήσει σε ερωτήµατα που αφορούν στα µυστικά των σπηλαίων, στη σχέση τους µε την πορεία του ανθρώπινου είδους και τη σύνδεσή τους µε την εξέλιξη των πολιτισµών. Επιπρόσθετα του ζητήσαµε να τοποθετηθεί πάνω σε ζητήµατα όπως η θεωρία της «Κούφιας Γης» και των υπόγειων στοών στην Ελλάδα, που απασχόλησαν έντονα πολλούς φίλους της εναλλακτικής αναζήτησης, ιδίως κατά την προηγούµενη δεκαετία. Πόση αλήθεια βρίσκεται άραγε σε όλα αυτά; Συνέντευξη στη Θεανώ Καρούτα, tkarouta@e-typos.com
συνεντευξη Η ΥΠΟΓΕΙΑ ΕΛΛΑ Α Ποια ήταν η σχέση των ανθρώπων µε τα σπήλαια στην αρχαιότητα και πώς αυτή εξελίχθηκε µε την πάροδο του χρόνου; Εχω εντοπίσει πλήθος ευρηµάτων που αποδεικνύουν τη χρήση των σπηλαίων στην αρχαιότητα τόσο ως τόπων διαµονής όσο και ως τόπων λατρείας. Από τις αρχές της παλαιολιθικής εποχής τα σπήλαια χρησιµοποιήθηκαν ως κατοικίες καθώς προστάτευαν τον άνθρωπο από τα καιρικά φαινόµενα και τα άγρια ζώα και του παρείχαν -για τις συνθήκες της εποχής- την απόλυτη ασφάλεια. Ενας από τους κύριους λόγους που τα σπήλαια θεωρούνταν ιδανικοί τόποι διαµονής ήταν και το γεγονός ότι στην πλειονότητά τους είχαν φυσικό νερό, είτε από κάποια πηγή που υπήρχε στο εσωτερικό τους είτε επειδή το νερό περνούσε ή κατέληγε στο σπήλαιο. Σύνηθες ήταν και το φαινόµενο να θάβουν τους νεκρούς τους εντός των σπηλαίων, κάτι που σταδιακά οδήγησε στη µετεξέλιξή τους σε τόπους λατρείας, καθώς στους νεκρούς απέδιδαν τι- µές και σπονδές. Ακόµα και όταν όµως τα σπήλαια έπαψαν να αποτελούν τόπους διαµονής, δεν σταµάτησαν να έχουν το χαρακτήρα των «τάφων των προγόνων», κάτι που σηµαίνει ότι η χρήση τους ως τόπων λατρείας δεν σταµάτησε. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα συγκεκριµένα, από τη νεολιθική εποχή και την εποχή του χαλκού, σχεδόν όλα τα οριζόντια σπήλαια χρησιµοποιήθηκαν για τη λατρεία θεοτήτων ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές ήταν χθόνιες. Από τις προσωπικές µου εξερευνήσεις µπορώ να πω πως 23 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 24 Υπάρχουν και θρύλοι που αναφέρονται στην ύπαρξη υπόγειων στοών κάτω από εκκλησίες των Αθηνών. Εντοπίζετε εδώ κάποια δόση αλήθειας; Τα σπήλαια αποτέλεσαν τους πρώτους τόπους λατρείας. τα περισσότερα ήταν αφιερωµένα στο θεό Πάνα και τις Νύµφες, ενώ λιγότερα ήταν αφιερωµένα στον Ηρακλή και τον ιόνυσο. Ακόµα και µεταγενέστερα όµως, στην κλασική αρχαιότητα, η χρήση των σπηλαίων ως χώρων ταφής δεν είχε εγκαταλειφθεί, αποτελούσε όµως ένα προνόµιο εξεχόντων κοινωνικά προσώπων και ιερέων. Τι είδους ευρήµατα σας κάνουν να µιλάτε για τόπους λατρείας; Οι άνθρωποι εκείνων των χρόνων είχαν και αυτοί τους δικούς τους τρόπους να εκδηλώνουν τη λατρεία προς τους θεούς, όπως έχουν για παράδειγµα οι σύγχρονοι χριστιανοί. Στους τόπους λατρείας τους λοιπόν άφηναν διάφορα αντικείµενα, τα οποία στην πλειονότητά τους είχαν τη µορφή των σηµερινών ταµάτων που αφήνουν οι πιστοί στις εικόνες. Αυτό δείχνει µε έναν ακόµα πιο ξεκάθαρο τρόπο τις συνθήκες δηµιουργίας της σύγχρονης θρησκείας η οποία δεν βασίστηκε παρά στις συνήθειες και τα πρότυπα των προηγούµενων. Μέσα στα σπήλαια λατρείας έχουν βρεθεί µικρά αγαλµατίδια, τα ειδώλια, λυχνάρια που χρησιµοποιούσαν αντί για κεριά, ακόµα και αντικείµενα καθηµερινής χρήσης. Για αρκετές εκκλησίες έχει ακουστεί ότι κρύβουν από κάτω τους υπόγεια µυστικά περάσµατα και η αλήθεια είναι πως πολλές από αυτές έχουν στα θεµέλιά τους χώρους ταφής µοναχών, αποθήκες, κελάρια, οστεοφυλάκια κ.λπ. Αυτό ήταν κάτι που συνέβαινε όµως για εντελώς πρακτικούς λόγους, καθώς οι βυζαντινές εκκλησίες που βρίσκονταν στο κέντρο της Αθήνας, και που όχι λίγες από αυτές ήταν στο παρελθόν µοναστήρια, αντιµετώπιζαν πρόβληµα χώρου. Η µεγάλη παραφιλολογία αφορά στη Ρωσική Εκκλησία στη λεωφόρο Αµαλίας, για την οποία λέγεται πως ξεκινά από το υπόγειό της στοά που την ενώνει µε τον Λυκαβηττό και άλλα σηµεία της πόλης. Το χώρο κάτω από τη συγκεκριµένη εκκλησία τον έχω ερευνήσει προσωπικά µε την άδεια του ιερέα και το µόνο που υπάρχει εκεί είναι τα θεµέλια ενός ρωµαϊκού λουτρού που προφανώς προϋπήρχε της εκκλησίας και από εκεί ξεκινούν 2-3 µικρές στοές που είχαν χρησιµοποιηθεί αργότερα ως τάφοι για το βυζαντινό πλέον µοναστήρι. Η πιο µακρινή από τις στοές αυτές δεν πάει περισσότερο από 50-60 µέτρα και τελειώνει σε έναν φυσικό βράχο Οποιος ενδιαφέρεται να προχωρήσει σε κατάβαση, θα πρέπει να παρακολουθήσει τα ειδικά σεµινάρια που διοργανώνονται από τους αντίστοιχους σπηλαιολογικούς συλλόγους και να πάρει την ειδική άδεια από το κράτος, καθώς αν πιαστεί χωρίς αυτήν θεωρείται παράνοµος Για ποιο λόγο προτιµούσαν να επιλέγουν τα οριζόντια και όχι τα κάθετα σπήλαια για τέτοιου είδους πρακτικές; Οι λόγοι αρχικά ήταν πρακτικοί, καθώς τα οριζόντια σπήλαια είναι πιο εύκολα στην πρόσβαση από τα κάθετα, των οποίων η µορφολογία δεν επέτρεπε την καθηµερινή τους χρήση. ιαφορές υπήρξαν όµως και σηµειολογικές, καθώς τα κάθετα σπήλαια, ειδικά αυτά που είχαν βάθος µεγαλύτερο των 6-7 µέτρων, προκαλούσαν τρόµο. Στη χώρα µας άλλωστε τα κάθετα σπήλαια έχουν συνήθως µεγάλα βάθη και πολλά είναι εντελώς κατακόρυφα, ενώ αξίζει να αναφέρου- µε πως στην Ελλάδα βρίσκονται µερικά από τα µεγαλύτερα κάθετα σπήλαια του κόσµου µε βάθος που φτάνει έως και τα 400 µέτρα. Οπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, τέτοια σπήλαια ήταν αδύνατο να κατοικηθούν ή να χρησιµοποιηθούν µε άλλους τρόπους, µε µοναδική εξαίρεση ένα κατακόρυφο σπήλαιο στη Νάουσα, µήκους 60 µέτρων, στο οποίο κατέβηκε η οµάδα της Εφορείας Σπηλαιολογίας και ανακάλυψε µια αίθουσα µεγάλων διαστάσεων µε πολλές οικοσκευές της νεολιθικής εποχής, όπως πήλινες χύτρες, πιάτα, κούπες κ.ά. Αυτό καταδεικνύει πως ίσως στο συγκεκριµένο κάθετο σπήλαιο