ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (έκτο τμήμα) της 3ης Φεβρουαρίου 1994 *

ΑΠΟΦΑΣΗ της 3. 2. 1994 ΥΠΟΘΕΣΗ C-308/87 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (έκτο τμήμα) της 3ης Φεβρουαρίου 1994 * Στην υπόθεση C-308/87, Alfredo Grifoni, κύριος της ομώνυμης επιχειρήσεως, κάτοικος Ispra, Varèse (Ιταλία), via G. Galilei, εκπροσωπούμενος από τους Michele Tamburini και Franco Colussi, δικηγόρους Μιλάνου, με τόπο επιδόσεων στο Λουξεμβούργο το δικηγορικό γραφείο του τελευταίου, 36, rue de Wiltz, ενάγων, κατά Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενεργείας (ΕΚΑΕ), εκπροσωπούμενης από την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, με πληρεξούσιο τον Lucio Gussetti, μέλος της Νομικής Υπηρεσίας, επικουρούμενο από τον Paolo de Caterini, δικηγόρο Ρώμης, και τον Etienne Boen, γενικό γραμματέα της ασφαλιστικής εταιρίας S. Α. Fidelitas, ως εμπειρογνώμονα, με αντίκλητο στο Λουξεμβούργο τον Γεώργιο Κρεμλή, μέλος της Νομικής Υπηρεσίας, Centre Wagner, Kirchberg, εναγομένης, * Γλώσσα διαδικασίας: η ιταλική. I-356

GRIFONI κατά ΕΚΑΕ που έχει ως αντικείμενο να αναγνωριστεί η ευθύνη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενεργείας για τη ζημία που υπέστη συνεπεία ατυχήματος ο ενάγων και, επομένως, να υποχρεωθεί η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενεργείας να αποκαταστήσει την εν λόγω ζημία, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (έκτο τμήμα), συγκείμενο από τους G. F. Mancini, πρόεδρο τμήματος, Μ. Diez de Velasco, Κ. Ν. Κακούρη (εισηγητή), Ρ. J. G. Kapteyn και J. L. Murray, δικαστές, γενικός εισαγγελέας: G. Tesauro γραμματέας: Η. Α. Rühi, κύριος υπάλληλος διοικήσεως, έχοντας υπόψη την έκθεση ακροατηρίου, αφού άκουσε τις αγορεύσεις των διαδίκων κατά τη συνεδρίαση της 29ης Απριλίου 1993, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 16ης Σεπτεμβρίου 1993, εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση 1 Με παρεμπίπτουσα απόφαση της 27ης Μαρτίου 1990 (Συλλογή 1990, σ. Ι-1203), που εκδόθηκε στο πλαίσιο της υπό κρίση υποθέσεως, το Δικαστήριο υποχρέωσε Ι-357

ΑΠΟΦΑΣΗ της 3. 2. 1994 ΥΠΟΘΕΣΗ C-308/87 την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενεργείας, εκπροσωπούμενη από την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, να αποκαταστήσει, κατά ποσοστό 50 %, τη ζημία που υπέστη ο ενάγων συνεπεία της πτώσεως του από την οροφή του μετεωρολογικού σταθμού του Κοινού Κέντρου Έρευνας της Ispra (Ιταλία). Η αγωγή απορρίφθηκε ως προς τα λοιπά της αιτήματα. 2 Σύμφωνα με την εν λόγω απόφαση, οι διάδικοι όφειλαν να ανακοινώσουν στο Δικαστήριο, εντός προθεσμίας έξι μηνών, το ύψος της αποζημιώσεως, το οποίο θα καθοριζόταν βάσει κοινής συμφωνίας, ή, σε περίπτωση μη επιτεύξεως της συμφωνίας, τα αιτήματα τους ως προς το ύψος της αποζημιώσεως. Το Δικαστήριο επιφυλάχθηκε ως προς τα δικαστικά έξοδα. 3 Κατόπιν της αποφάσεως αυτής, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των διαδίκων για την εκτίμηση της ζημίας δεν κατέστη δυνατό να καταλήξουν σε κάποιο αποτέλεσμα εντός της ταχθείσας προθεσμίας. Κατόπιν τούτου, ο ενάγων και η Επιτροπή υπέβαλαν τα σχετικά με το ύψος της αποζημιώσεως αιτήματά τους, αντίστοιχα, στις 8 Οκτωβρίου 1990 και στις 5 Δεκεμβρίου 1990. 4 Δεδομένου ότι εξακολουθούσαν να υφίστανται αμφιβολίες ως προς τον βαθμό της διαρκούς αναπηρίας του ενάγοντος, το Δικαστήριο διέταξε, στις 4 Ιουνίου 1991, τη διενέργεια ιατρικής πραγματογνωμοσύνης προκειμένου να προσδιοριστεί ο βαθμός της διαρκούς αναπηρίας του ενάγοντος, πράγμα που έγινε στις 13 Σεπτεμβρίου 1991. Οι πραγματογνώμονες υπολόγισαν ομόφωνα τη διαρκή αναπηρία του ενάγοντος στο 35 %. Ο υπολογισμός αυτός δεν αμφισβητήθηκε από τους διαδίκους. 5 Καθώς δεν υφίστατο πλέον καμιά αμφιβολία ως προς το ποσοστό της διαρκούς αναπηρίας, το Δικαστήριο ζήτησε εκ νέου από τους διαδίκους να εξετάσουν τις δυνατότητες φιλικού διακανονισμού. Και η δεύτερη αυτή προσπάθεια δεν ευοδώθηκε. Με έγγραφα της 10ης και της 11ης Φεβρουαρίου 1993, το Δικαστήριο κάλεσε τους διαδίκους καθώς και την Ιταλική Κυβέρνηση να προσκομίσουν ορισμένα έγγραφα και να παράσχουν μερικές πληροφορίες. Ειδικότερα, το Δικαστήριο κάλεσε τον ενάγοντα να προσκομίσει, αφενός, το πρωτότυπο όλων των σχετικών με το ατύχημα τιμολογίων, που είχαν ήδη επισυναφθεί σε φωτοαντίγραφα στα αιτήματά του της 8ης Οκτωβρίου 1990, και, αφετέρου, γραπτά αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με το ύψος του εισοδήματος του κατά τα έτη 1983 και 1982. Ι-358

GRIFONI κατά ΕΚΑΕ 6 Ο ενάγων προσκόμισε, στις 15 Μαρτίου 1993, εκτός από ορισμένα από τα ζητηθέντα έγγραφα, και τιμολόγια μεταγενέστερα της 8ης Οκτωβρίου 1990 καθώς και έγγραφα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με το εισόδημα του κατά τα έτη 1981,1984 και 1985. 7 Εκ προοιμίου διαπιστώνεται ότι ορισμένα από τα πρωτότυπα των εγγράφων που προσκομίστηκαν από τον ενάγοντα σχετικά με το εισόδημά του για το 1984 είναι διαφορετικά από τα φωτοαντίγραφα που είχαν, αναφορικά με το ίδιο έτος, επισυναφθεί στα αιτήματά του της 8ης Οκτωβρίου 1990. Επομένως, με εξαίρεση τα έγγραφα αποδεικτικά στοιχεία που ζητήθηκαν από το Δικαστήριο και τα μεταγενέστερα της 8ης Οκτωβρίου 1990 τιμολόγια που δεν μπορούσαν να έχουν προσκομιστεί κατά την ημερομηνία εκείνη, τα λοιπά έγγραφα, νέα σε σχέση με τα αιτήματα της 8ης Οκτωβρίου 1990, εκτός του ότι μεταβάλλουν τα βασικά δεδομένα που είναι αναγκαία για τον υπολογισμό του εισοδήματος του ενάγοντος, αποτελούν αποδεικτικά μέσα εκπροθέσμως προσκομισθέντα κατά την έννοια του άρθρου 42, παράγραφος 1, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου. Κατά συνέπεια, τα έγγραφα αυτά δεν είναι δυνατό να ληφθούν υπόψη. 8 Όπως έγινε δεκτό με την προαναφερθείσα παρεμπίπτουσα απόφαση, η ζημία που έχει υποστεί ο ενάγων πρέπει, βάσει του άρθρου 188, δεύτερο εδάφιο, της Συνθήκης ΕΚΑΕ, να εκτιμηθεί και να αποκατασταθεί σύμφωνα με τις γενικές αρχές του δικαίου που είναι κοινές στα δίκαια των κρατών μελών. Η ζημία αυτή είναι, αφενός, περιουσιακή και, αφετέρου, μη περιουσιακή. Όσον αφορά την περιουσιακή ζημία 9 Με τα αιτήματά του της 8ης Οκτωβρίου 1990, ο ενάγων ζητεί την αποκατάσταση της ζημίας που αντιστοιχεί στις συνεπεία του ατυχήματος δαπάνες και στο διαφυγόν κέρδος. Κατ' αυτόν, στο διαφυγόν κέρδος περιλαμβάνεται η απώλεια εισοδήματος κατά την ολική προσωρινή του ανικανότητα των 270 ημερών, η απώλεια εισοδήματος κατά τη μερική προσωρινή του ανικανότητα των 98 ημερών και η οριστική πλέον μείωση του εισοδήματός του λόγω της διαρκούς αναπηρίας του. Ι-359

ΑΠΟΦΑΣΗ της 3. 2. 1994 ΥΠΟΘΕΣΗ C-308/87 Α. Οι διενεργηθείσες λόγω τον ατυχήματος δαπάνες 10 Ο ενάγων ζητεί την καταβολή ως αποζημιώσεως του ποσού 19 194 000 λιρετών (LIT) για τις δαπάνες στις οποίες υποβλήθηκε λόγω του ατυχήματος. Το ποσό αυτό σύγκειται από: δαπάνες με δικαιολογητικά: α) αμοιβές θεραπόντων ιατρών 551 000 LIT β) αμοιβές φυσικοθεραπευτή 5 760 000 LIT γ) αμοιβή οικιακής βοηθού 5 376 000 LIT δ) έξοδα μισθώσεως αυτοκινήτου για μεταφορές σε ιατρούς, στο νοσοκομείο ή την έδρα του INAIL (Istituto nazionale per l'assicurazione contro gli infortuni sul lavoro) 1 307 000 LIT δαπάνες χωρίς δικαιολογητικά: ε) κατεστραμμένα ενδύματα και ωρολόγιο χειρός, αμοιβή οδοντίατρου, νυχτερινή περίθαλψη σε νοσοκομείο 6 200 000 LIT 19 194 000 LIT 11 Το τελευταίο υπό το στοιχείο ε' ποσό δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη ελλείψει οποιουδήποτε δικαιολογητικού. 12 Όσον αφορά τις λοιπές υπό στοιχεία α', β', γ' και δ' δαπάνες, ο ενάγων, όταν κλήθηκε από το Δικαστήριο να προσκομίσει τα πρωτότυπα όλων των συνημμένων σε φωτοαντίγραφα στα αιτήματά του της 8ης Οκτωβρίου 1990 τιμολογίων, διευκρίνισε, στις 15 Μαρτίου 1993, ότι ορισμένα από τα έγγραφα αυτά είχαν καταστραφεί κατά τη διάρκεια των πλημμυρών της 1ης και 2ας Ιουνίου 1992 στην Ispra. Ι - 360

GRIFONI κατά ΕΚΑΕ 13 Ωστόσο, τα έγγραφα που κατατέθηκαν προκειμένου να αποδειχθεί το τελευταίο αυτό γεγονός δεν είναι παρά προσκλήσεις της κοινότητας της Ispra προς τους κατοίκους της περιοχής με τις οποίες τους ζητείται να δηλώσουν τις ζημίες που υπέστησαν λόγω των πλημμυρών. Από τα έγγραφα αυτά δεν διαπιστώνεται ότι οι πλημμύρες αυτές είχαν ως συνέπεια την απώλεια των πρωτοτύπων ορισμένων εγγράφων. Κατά συνέπεια, δεν θα ληφθούν υπόψη παρά μόνο τα τιμολόγια ή οι αποδείξεις πληρωμής που έχουν προσκομιστεί σε πρωτότυπο. 14 Οι μόνες δαπάνες που δικαιολογούνται με πρωτότυπα εγγράφων, δαπάνες που, κατ' αυτόν τον τρόπο, θα ληφθούν υπόψη, είναι αυτές που αναφέρονται στα στοιχεία α' και β', συνολικού ύψους 6 311 000 LIT. 15 Προς δικαιολόγηση των προβαλλομένων υπό στοιχείο γ' δαπανών, ο ενάγων προσκόμισε πέντε αποδείξεις πληρωμής συνολικού ύψους 5 376 000 LIT, από τις οποίες προκύπτει ότι το ποσό αυτό αποτελεί το αντίτιμο των υπηρεσιών οικιακής βοηθού (collaboratrice domestica). Ωστόσο, δεν αποδεικνύει ότι η παρουσία της οικιακής βοηθού ήταν αναγκαία λόγω του ατυχήματος. 16 Όσον αφορά το αιτούμενο υπό στοιχείο δ' ποσό για τη μίσθωση αυτοκινήτου, ο ενάγων δεν αποδεικνύει ότι κατά τις μνημονευόμενες ημερομηνίες μετέβη στο νοσοκομείο, σε κάποιον ιατρό ή στην έδρα του INAIL. 17 Σε παράρτημα των απαντήσεων του της 15ης Μαρτίου 1993, ο ενάγων προσκόμισε επίσης και άλλες αποδείξεις πληρωμής σχετικές με αμοιβές ιατρών και έξοδα χορηγήσεως ορισμένων εγγράφων, έξοδα των οποίων ζητεί επίσης την επιστροφή. 18 Οι δαπάνες αυτές, οι οποίες αποτελούν συνέπεια του ατυχήματος και ανέρχονται συνολικώς στο ποσό των 478 200 LIT, δεν ήταν δυνατό να έχουν περιληφθεί στα αιτήματα της 8ης Οκτωβρίου 1990 διότι διενεργήθηκαν μεταγενεστέρως. Καθώς δικαιολογούνται από τα προσκομισθέντα έγγραφα, οι δαπάνες αυτές πρέπει να συμπεριληφθούν στη βάση υπολογισμού της οφειλομένης αποζημιώσεως. Ι - 361

ΑΠΟΦΑΣΗ της 3. 2. 1994 ΥΠΟΘΕΣΗ C-308/87 19 Επομένως, το σύνολο των διενεργηθεισών λόγω του ατυχήματος δαπανών ανέρχεται στις 6 789 200 LIT. Β. Το διαφυγόν κέρδος 20 Για τον υπολογισμό του διαφυγόντος, εν όλω ή εν μέρει, κέρδους, πρέπει προηγουμένως να εξακριβωθεί το εισόδημα που ο ενάγων θα είχε αποκτήσει αν δεν είχε υποστεί το ατύχημα. 21 Ο ενάγων εκτιμά το εισόδημά του βάσει του ποσού που είχε πράγματι κερδίσει κατά το 1984. Προς τούτο, προσθέτει τα ακόλουθα ποσά: i) δηλωθέν στην εφορία εισόδημα 31 346 000 LIT ii) ποσό για αποσβέσεις 16 236 000 LIT iii) αγορές κατασκευαστικών υλικών και δαπάνες που διενεργήθηκαν για λογαριασμό του αλλά χρεώ θηκαν στην επιχείρηση 39 488 128 LIT iv) αγορά κεφαλαιουχικού αγαθού (με χρηματοδοτική μίσθωση) 12 918 100 LIT ν) μη δηλωθέν στην εφορία εισόδημα 47 192 800 LIT 147 181 028 LIT 22 Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στις προτάσεις του (παράγραφος 12), οι μνημονευόμενες από τον ενάγοντα υπό στοιχείο ii αποσβέσεις αποτελούν μέρος «των δαπανών της επιχειρήσεως και (...) ως τέτοιου είδους δαπάνες ορθώς εξέπεσαν από το εισόδημά του». Επομένως, το αντίστοιχο ποσό δεν μπορεί να προστεθεί στο εισόδημα που απέκτησε ο ενάγων κατά τη διάρκεια του 1984. Ι-362

GRIFONI κατά ΕΚΑΕ 23 Προκειμένου περί του μέρους του ποσού υπο στοιχείο iii που διατέθηκε για την αγορά κατασκευαστικών υλικών, πρέπει να επισημανθεί ότι τα υλικά αυτά προορίζονταν για τον σχηματισμό του ακαθαρίστου εισοδήματος της επιχειρήσεως. Επομένως, περιλαμβάνονται επίσης στα βάρη της τελευταίας. Υπό τις συνθήκες αυτές, οι δαπάνες που διενεργήθηκαν για την απόκτηση τους δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη για τον προσδιορισμό του εισοδήματος του ενάγοντος. 24 Ως προς το άλλο μέρος του ποσού υπό στοιχείο iii, διαπιστώνεται ότι κανένα από τα προσκομισθέντα αποδεικτικά στοιχεία δεν επιτρέπει να διαπιστωθεί αν κάποιο ποσό πράγματι διατέθηκε για την πληρωμή, με χρέωση στα λογιστικά της επιχειρήσεως, δαπανών από τις οποίες ωφελήθηκε, εν όλω ή εν μέρει, ο ίδιος ο ενάγων. Κατά συνέπεια, ένα τέτοιο ποσό δεν μπορεί, κατά μείζονα λόγο, να προστεθεί στο εισόδημα του. 25 Αντιθέτως, το ποσό υπό στοιχείο iiii, που διατέθηκε για την αγορά (με χρηματοδοτική μίσθωση) κεφαλαιουχικού αγαθού, μπορούσε να κατανεμηθεί σε περισσότερα του ενός οικονομικά έτη διότι το αγορασθέν το 1984 αγαθό μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τον σχηματισμό εισοδήματος επί αρκετά κατά σειράν έτη. Είναι δίκαιο στο εισόδημα του 1984 να προστεθεί το ένα τρίτο του ποσού αυτού, συγκεκριμένα 4 306 000 LIT. 26 Ως προς το εισόδημα υπό στοιχείο iiii το οποίο δεν δηλώθηκε στην εφορία, πρέπει να σημειωθεί ότι, από τις επιταγές και τα παραστατικά καταθέσεων που προσκομίστηκαν από τον ενάγοντα, δεν φαίνεται ότι πρόκειται για ποσά που καταβλήθηκαν από πελάτες έναντι υπηρεσιών παρασχεθεισών από την επιχείρηση του. Επομένως, ο ενάγων δεν αποδεικνύει εισόδημα υψηλότερο του δηλωθέντος. 27 Ενόψει όλων των ανωτέρω στοιχείων, πρέπει να ληφθεί ως βάση υπολογισμού το φορολογηθέν εισόδημα των 31 346 000 LIT που δηλώθηκε το 1984, προσαυξημένο κατά 4 306 000 LIT που αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο του ποσού που αναλώθηκε για την αγορά κεφαλαιουχικού αγαθού, ήτοι συνολικώς 35 652 000 LIT. Ι - 363

ΑΠΟΦΑΣΗ της 3. 2. 1994 ΥΠΟΘΕΣΗ C-308/87 α) Η ζημία λόγω της ολικής προσωρινής ανικανότητας 28 Για την εκτίμηση της ζημίας που προέκυψε από την ολική προσωρινή ανικανότητα, πρέπει να ληφθεί ως βάση το ημερήσιο εισόδημα του ενάγοντος, υπολογιζόμενο βάσει του ληφθέντος ανωτέρω υπόψη ετησίου εισοδήματος και να πολλαπλασιασθεί με τον αριθμό των ημερών ανικανότητας, δηλαδή 270 ημέρες, σύμφωνα με τα μη αμφισβητηθέντα στοιχεία της δικογραφίας: (35 652 000 LIT: 365) Χ 270 = 26 372 712 LIT β) Η ζημία λόγω της μερικής προσωρινής ανικανότητας 29 Η έκθεση ιατρικής πραγματογνωμοσύνης που καταρτίστηκε στο πλαίσιο της διεξαγωγής αποδείξεων που διέταξε το Δικαστήριο καθώς και η γνωμάτευση της 9ης Οκτωβρίου 1986 του συμβούλου-ιατρού του ενάγοντος δεν μνημονεύουν την ύπαρξη κάποιου διαστήματος μερικής προσωρινής ανικανότητας μεταξύ της περιόδου ολικής προσωρινής ανικανότητας και της ημερομηνίας σταθεροποιήσεως της καταστάσεως της υγείας του θύματος. Πρέπει επίσης να προστεθεί ότι κανένα άλλο έγγραφο δεν παρέχει στοιχεία ως προς το σημείο αυτό. 30 Ωστόσο, είναι λογικό να αναγνωριστεί ότι η διαρκής κατά 35 % αναπηρία επήλθε βαθμιαίως, μετά την ολική προσωρινή ανικανότητα. Επομένως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο ενάγων βρισκόταν επί 60 ημέρες σε κατάσταση μερικής προσωρινής ανικανότητας της οποίας το ποσοστό κυμάνθηκε μεταξύ της ολικής προσωρινής ανικανότητας (100 %) και της διαρκούς κατά 35 % αναπηρίας. Η κατ' αυτόν τον τρόπο επενεχθείσα ζημία υπολογίζεται, κατ' αποκοπή, σε 2 500 000 LIT. Ι-364

GRIFONI κατά ΕΚΑΕ γ) Η ζημία λόγω της διαρκούς αναπηρίας 31 Ο ενάγων υποστηρίζει ότι η εκτίμηση της ζημίας που αντιστοιχεί στη διαρκή του αναπηρία πρέπει να γίνει, βάσει του ετησίου του εισοδήματος, σύμφωνα με την ισχύουσα στο ιταλικό δίκαιο μέθοδο. 32 Καίτοι το ιταλικό δίκαιο δεν είναι εν προκειμένω εφαρμοστέο, πρέπει να επισημανθεί ότι ο συντελεστής κεφαλαιοποιήσεως που αντιστοιχεί στην πιθανολογούμενη διάρκεια ζωής και το ποσοστό εκπτώσεως που αντικατοπτρίζει την προσδοκώμενη ενεργό επαγγελματική ζωή καθορίστηκαν βάσει των διαθεσίμων στην Ιταλία στατιστικών στοιχείων. Επομένως, τα στοιχεία αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν εν προκειμένω ως πραγματικά δεδομένα. 33 Σύμφωνα με την προμνημονευθείσα μέθοδο, η ζημία που αντιστοιχεί στη διαρκή αναπηρία του ενάγοντος είναι ίση προς το προϊόν του ετησίου εισοδήματος πολλαπλασιαζόμενο με το ποσοστό αναπηρίας και τον συντελεστή κεφαλαιοποιήσεως (16,104, λαμβανομένης υπόψη της ηλικίας του θύματος, όπως ορθώς τη διόρθωσε ο γενικός εισαγγελέας στην παράγραφο 14 των προτάσεων του), ποσό που πρέπει να μειωθεί κατά 20 % λόγω της διαφοράς μεταξύ του προσδοκωμένου χρόνου ανθρώπινης ζωής και του προσδοκώμένου χρόνου ενεργού επαγγελματικής ζωής: (35 652 000 LIT Χ 35 % Χ 16,104) - 20 % = 160 759 146 LIT 34 Ενόψει των προηγουμένων σκέψεων, η περιουσιακή ζημία πρέπει να ανακεφαλαιωθεί ως εξής: δαπάνες λόγω του ατυχήματος 6 789 200 LIT ολική προσωρινή ανικανότητα 26 372 712 LIT μερική προσωρινή ανικανότητα 2 500 000 LIT διαρκής αναπηρία 160 759 146 LIT 196 421 058 LIT Ι-365

ΑΠΟΦΑΣΗ της 3. 2. 1994 ΥΠΟΘΕΣΗ C-308/87 35 Ενόψει της κατανομής της ευθύνης που έγινε δεκτή με την παρεμπίπτουσα απόφαση, η Επιτροπή θα πρέπει να καταβάλει αποζημίωση ίση προς το 50 % του τελευταίου αυτού ποσού, δηλαδή 98 210 529 LIT. Όσον αφορά τη μη περιουσιακή ζημία 36 Αναφορικά με τη μη περιουσιακή ζημία, ο ενάγων ζητεί την αποκατάσταση τόσο της σωματικής όσο και της ηθικής του βλάβης. 37 Πρέπει να αναγνωριστεί ότι το θύμα ενός ατυχήματος πρέπει, ασχέτως οποιασδήποτε περιουσιακής ζημίας, να αποζημιώνεται για τη βλάβη που συνδέεται με το πρόσωπο του και στην οποία περιλαμβάνεται κάθε σωματική ή ψυχική ταλαιπωρία. 38 Ενόψει των κακώσεων που υπέστη ο ενάγων και των συνεπειών που είχαν αυτές, η μη περιουσιακή ζημία του ενάγοντος πρέπει να εκτιμηθεί στο κατ' αποκοπή ποσό των 100 000 000 LIT, το 50 % του οποίου βαρύνει την Επιτροπή, δηλαδή 50 000 000 LIT. 'Οσον αφορά την αναπροσαρμογή του ποσού της αποζημιώσεως και τους τόκους υπερημερίας 39 Ο ενάγων ζητεί επίσης από το Δικαστήριο να λάβει υπόψη, όσον αφορά την εκκαθάριση της ζημίας του, την υποτίμηση του νομίσματος που έχει επέλθει από την ημέρα του ατυχήματος και να αποφανθεί ότι επί του ποσού της αποζημιώσεως θα οφείλονται τόκοι υπερημερίας από την ημερομηνία εκδόσεως της αποφάσεως. I-366

GRIFONI κατά ΕΚΑΕ 40 Συναφώς, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η αποζημίωση σκοπεί στην αποκατάσταση, στο μέτρο του δυνατού, της περιουσίας του θύματος ενός ατυχήματος. Εξ αυτού έπεται ότι πρέπει πράγματι να ληφθεί υπόψη η υποτίμηση του νομίσματος που έχει επέλθει μετά την επέλευση του ζημιογόνου γεγονότος. 41 Εν προκειμένω, το ποσό της αποκαταστάσιμης ζημίας, που ανέρχεται συνολικώς στα 148 210 529 LIT, έχει υπολογιστεί με βάση τα υφιστάμενα κατά τον χρόνο του ατυχήματος δεδομένα. Επομένως, πρέπει να γίνει αναπροσαρμογή αυτού λαμβάνοντας υπόψη την υποτίμηση του νομίσματος και να προστεθεί, όσον αφορά διάστημα οκτώ ετών, το κατ' αποκοπή ποσό των 120 000 000 LIT. 42 Κατά συνέπεια, η Επιτροπή υποχρεούται να καταβάλει στον ενάγοντα συνολική αποζημίωση ίση προς: 98 210 529 + 50 000 000 + 120 000 000 = 268 210 529 LIT 43 Για το ποσό αυτό θα οφείλονται τόκοι υπερημερίας προς 8 % ετησίως από την ημερομηνία εκδόσεως της παρούσας αποφάσεως μέχρις ολοσχερούς εξοφλήσεως. Επί των δικαστικών εξόδων 44 Δυνάμει του άρθρου 69, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα. Ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 69, παράγραφος 3, πρώτο εδάφιο, του ίδιου Κανονισμού, το Δικαστήριο μπορεί σε περίπτωση μερικής ήττας των διαδίκων ή εφόσον συντρέχουν εξαιρετικοί λόγοι να κατανείμει τα έξοδα ή να αποφασίσει ότι κάθε διάδικος φέρει τα δικαστικά του έξοδα. Ι-367

ΑΠΟΦΑΣΗ της 3. 2. 1994 ΥΠΟΘΕΣΗ C-308/87 45 Δεδομένου ότι οι διάδικοι ηττήθησαν μερικώς, τόσο στο πλαίσιο της διαδικασίας που κατέληξε στην παρεμπίπτουσα απόφαση όσο και ως προς την εκτίμηση του ποσού της ζημίας, το Δικαστήριο αποφασίζει ότι κάθε διάδικος θα φέρει τα δικά του δικαστικά έξοδα, με εξαίρεση τα έξοδα της διαταχθείσας από το Δικαστήριο ιατρικής πραγματογνωμοσύνης τα οποία θα βαρύνουν έκαστο των διαδίκων κατά το ήμισυ. Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (έκτο τμήμα) αποφασίζει: 1) Υποχρεώνει την Επιτροπή να καταβάλει στον ενάγοντα ως αποζημίωση το ποσό των 268 210 529 LIT. 2) Το ποσό αυτό αυξάνεται κατά τους τόκους υπερημερίας προς 8 % ετησίως από την ημερομηνία εκδόσεως της παρούσας αποφάσεως μέχρις ολοσχερούς εξοφλήσεως. 3) Κάθε διάδικος φέρει τα δικά του δικαστικά έξοδα, με εξαίρεση τα έξοδα της διαταχθείσας από το Δικαστήριο ιατρικής πραγματογνωμοσύνης τα οποία θα φέρει κατά το ήμισυ έκαστος των διαδίκων. Mancini Diez de Velasco Κακούρης Kapteyn Murray Ι-368

GRIFONI κατά ΕΚΑΕ Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 3 Φεβρουαρίου 1994. Ο Γραμματέας J.-G. Giraud Ο Πρόεδρος του έκτου τμήματος G. F. Mancini Ι-369