ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ. ο ισόβιος εθνικός τραπεζίτης

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ο ισόβιος εθνικός τραπεζίτης

H ΒΙΕΝΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Γ. ΣΤΑΥΡΟΥ πίνακας του Mπερνάρντο Μπελότο, 18ος αι. 396 344

η πορεία Ο Γεώργιος Σταύρου (ή Σταύρος) γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1788. Πατέρας του ήταν ο Σταύρος Ιωάννου (οι συντοπίτες του αποκαλούσαν το Γεώργιο ο γιος του Σταύρου, και έτσι αντί να πάρει το όνομα Γεώργιος Ιωάννου, του έμεινε το Γεώργιος Σταύρου). Ο Σταύρος Ιωάννου ήταν μεγάλη μορφή. Σπουδασμένος στη Βιέννη, διετέλεσε για χρόνια γενικός εισπράκτορας, οικονομικός σύμβουλος και ταμίας του Αλή Πασά, αξίωμα που αντιστοιχούσε σχεδόν με αυτό του Υπουργού Οικονομικών. Επίσης ήταν πρόκριτος στην πόλη των Ιωαννίνων, με ένα αξιόλογο κοινωνικό-φιλανθρωπικό έργο, και μεγαλέμπορος-τραπεζίτης, με ανεπτυγμένο δίκτυο αντιπροσωπειών από το Λιβόρνο, τη Φλωρεντία και τη Βιέννη, μέχρι το Βουκουρέστι, το Μπρασόβ και το Σίμπιου της Τρανσυλβανίας. Στήριξε τα γράμματα και όλες τις προσπάθειες των λογίων και των Διδασκάλων του Γένους για την ανάπτυξη του πνευματικού επιπέδου του υπόδουλου έθνους, ενίσχυσε τα Εκπαιδευτήρια και τη Βιβλιοθήκη των Ιωαννίνων, υπήρξε φίλος του Νικολάου Ζωσιμά και πολύτιμος συνεργάτης του Αδαμάντιου Κοραή, τα βιβλία του οποίου διακινούνταν σε όλη την Ευρώπη μέσα από το εμπορικό του δίκτυο. Οι συμπολίτες του τον αποκαλούσαν «...διηνεκή άρχοντα της παιδείας», ενώ ο αρχιδιδάσκαλος Κοσμάς Μπαλάνος του είχε προσδώσει το προσώνυμο «Τσιαπαλάμος», δηλαδή μεγάλος άρχοντας. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ Την εποχή λοιπόν κατά την οποία, κάτω από τη στιβαρή διοίκηση του Τεπελενλή, τα Γιάννενα φτάνουν στον κολοφώνα της ακμής τους, ο Γεώργιος Σταύρου έχει την τύχη να μεγαλώνει σε μια ευκατάστατη οικογένεια κοντά στην Αυλή του αλβανού ηγεμόνα, μαζί με άλλους Έλληνες οι οποίοι ήταν, ή θα αποτελούσαν στο μέλλον, την ελληνική πνευματική και πολιτικοκοινωνική ελίτ (Αθανάσιος Ψαλίδας, Ιωάννης Βηλαράς, Ιωάννης Κωλέττης, Θεόδωρος Γρίβας, Οδυσσέας Ανδρούτσος κ.ά.). Αφού λάβει τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρά του, στη σχολή του Κοσμά Μπαλάνου και στην Καπλάνειο με δάσκαλο τον Αθανάσιο Ψαλίδα, ο πατέρας του τον φέρνει, στα 1807, στη Βιέννη για να συνεχίσει τις σπουδές του και να συμμετάσχει στην οικογενειακή εμπορική επιχείρηση που είχε συσταθεί εκεί από τo 1790. Ο Γεώργιος θα αποκτήσει ολοκληρωμένη μόρφωση στη φημισμένη Εμπορική Σχολή της Βιέννης, θα μάθει καλά τα γερμανικά και τα γαλλικά, ενώ αργότερα θα μιλά και θα γράφει με ευχέρεια την ιταλική και αγγλική γλώσσα. Την περίοδο αυτή πρέπει να γνωρίστηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια, όταν αυτός έμεινε μερικές μέρες στη Βιέννη, στο μακρύ ταξίδι του από την Κέρκυρα προς την Αγία Πετρούπολη, όπου θα αναλάμβανε υπηρεσία στο διπλωματικό σώμα. Η γνωριμία των δύο αντρών θα εξελιχτεί σε αλληλοεκτίμηση και φιλία, αφού από το 1811 βρίσκουμε το Σταύρου να διευκολύνει την αποστολή της αλληλογραφίας του Καποδίστρια προς τον πατέρα του στην Κέρκυρα ή να διεκπεραιώνει οικονομικά θέματα του κερκυραίου πολιτικού, ο oποίος από το Παρίσι, στα 1815 γράφει χαρακτηριστικά στον πατέρα του: «Αν ο Σταύρου του Ιωάννου δεν ήτο τόσον έντιμος άνθρωπος και φίλος, όπως είναι, θα ήτο δυνατόν από μιας στιγμής εις την άλλην να ευρεθώ στην ψάθα. Μου είναι αδύνατον να έχω κεφαλήν και καιρόν δια να κανονίζω εντός της ημέρας τας οικονομικάς υποθέσεις». Τον Απρίλιο του 1811 ο Γ. Σταύρου αναλαμβάνει μόνος του, σε ηλικία 23 ετών, τον οι- 396 423

κογενειακό εμπορικό-τραπεζικό Οίκο στη Βιέννη, όταν ο πατέρας του εγκαθίσταται πλέον μόνιμα στα Γιάννενα. Ο νεαρός Ηπειρώτης θα συνεχίσει με ζήλο τις εμπορικές του δραστηριότητες μέχρι την έναρξη της Επανάστασης. Μάλιστα θα εξυπηρετεί και παραγγελίες του Αλή Πασά, όπως η αγορά πολύτιμων λίθων. Το 1821 μυημένος από καιρό στη Φιλική Εταιρεία, εγκαταλείπει σχεδόν τις εμπορικές του ασχολίες και πρωτοστατεί στην ενίσχυση του διεξαγόμενου Αγώνα. Ενθαρρύνει τη φιλελληνική δράση, χρηματοδοτεί αποστολές πολεμοφοδίων και όπλων, διατηρεί επαφές με εμπόρους, λόγιους και κληρικούς της διασποράς. Το 1824 κατεβαίνει στην Ελλάδα για να συμμετάσχει στον Αγώνα, αψηφώντας τους κινδύνους στους οποίους εξέθετε την οικογένειά του στα Γιάννενα. Φτάνει στο επαναστατημένο Ναύπλιο με όπλα, πολεμοφόδια και τροφές για τις ανάγκες του πολέμου. Εκεί προσβάλλεται από τύφο, αλλά σε τρεις μήνες η υγεία του αποκαθίσταται. Τον επόμενο χρόνο γίνεται Γενικός Ταμίας και μυστικοσύμβουλος του Προέδρου του Εκτελεστικού Γεωργίου Κουντουριώτη και συμμετέχει μαζί του στην αποτυχημένη εκστρατεία εναντίον του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Ορισμένοι τον φθονούν και τον αποκαλούν... «τσιράκι του Αλή Πασά!» Τον επόμενο χρόνο μπαίνει στο πολιορκημένο Μεσολόγγι επικεφαλής στρατιωτικού σώματος. Στα 1827 διορίζεται από τον Καποδίστρια μέλος του Πανελληνίου και διευθυντής της Χρηματιστικής Τράπεζας. Συμμετέχει, ως πληρεξούσιος της Ηπείρου στην Ε Εθνοσυνέλευση, μαζί με τους Α. Τσακάλωφ και Κ. Ράδο. Μετά την απελευθέρωση δεν γυρίζει στη Βιέννη αλλά παραμένει στην Αθήνα. Το 1835 γίνεται μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και γνωρίζεται και συνδέεται με στενή φιλία με τον πάμπλουτο ελβετό τραπεζίτη και φιλέλληνα Ζαν-Γκαμπριέλ Εϋνάρ, ο οποίος του έβαλε την ιδέα για την ίδρυση μιας ελληνικής τράπεζας. Η μεγάλη στιγμή της ζωής του έρχεται το 1841, όταν ιδρύεται η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας και οι μέτοχοί της τον εκλέγουν παμψηφεί ως πρώτο διευθυντή. Τον επόμενο χρόνο η τράπεζα αρχίζει τη λειτουργία της «...εις την οικίαν του διευθυντού». Το 1849 εκλέγεται από τη συνέλευση των μετόχων, κατόπιν πρότασης του Εϋνάρδου, ως ισόβιος διοικητής της! Παράλληλα γίνεται Πρόεδρος του Ορφανοτροφείου Γ. Χατζηκώστα στην Αθήνα, θέση που θα διατηρήσει μέχρι το θάνατό του. Σε ηλικία 80 ετών, το 1868, συγγράφει την ιδιόχειρη διαθήκη του και εκφράζει την τελευταία βούλησή του, που είναι η ανέγερση και λειτουργία Ορφανοτροφείου Αρρένων στα Γιάννενα, διαθέτοντας για το σκοπό αυτό το πατρικό του οικόπεδο και το σύνολο σχεδόν της περιουσίας του. Ο Γεώργιος Σταύρου - που παρέμεινε άγαμος - πέθανε στις 31 Μαΐου 1869, σε ηλικία 81 ετών, από καρδιακή προσβολή μέσα στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας όπου διέμενε, ενώ έκανε το καθημερινό πρωινό του μπάνιο. Έγραψε στη διαθήκη του: «Αν εγώ δεν ετοιμάσω τον τάφο μου, οι εκτελεσταί μου θέλουν τον περιστοιχίσωσιν με τοίχον ημισείας πήχεως και με απλήν κιγκλίδα σιδηράν και μίαν πλάκαν εκ μαρμάρου, επί της οποίας να χαραχθή το όνομά μου...». Η κηδεία του εθνικού ευεργέτη έγινε με συμμετοχή χιλιάδων επωνύμων και ανωνύμων, ενώ το πένθος ήταν καθολικό. Τάφηκε στον οικογενειακό τάφο της ανεψιάς του. ελαιογραφία του Νικηφόρου Λύτρα, 1896, Εθνική Τράπεζα, Αθήνα ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ Ο Γεώργιος Σταύρου είναι η μεγαλύτερη τραπεζική φυσιογνωμία της νεώτερης Ελλάδας, και με πολύ σημαντικό φιλανθρωπικό έργο. Ένθερμος πατριώτης και μέλος της Φιλικής Εταιρείας, εγκατέλειψε την πλούσια ζωή του στην Βιέννη και έτρεξε στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, όπου επολέμησε ως χιλίαρχος, δίπλα στους σουλιώτες οπλαρχηγούς Νότη Μπότσαρη και Κίτσο Τζαβέλλα. Ακολούθησε το παράδειγμα του σπουδαίου πατέρα του με συνέπεια και πίστη: «Το σπίτι μου εστάθη το σημαντικώτερον της Δυτικής Ελλάδος [...] Ο πατέρας μου ποτέ από την πατρίδαν οβολόν δεν επήρεν, αλλά εις σχολεία, και σπιτάλια επρόσφερεν και το Κοινόν των Ιωαννίνων το εδάνεισεν χρήμα εις τας μεγάλας ανάγκας...». Ιδρυτής και ισόβιος διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, δημιουργός του ομώνυμου Ορφανοτροφείου των Ιωαννίνων, και η ψυχή του Ορφανοτροφείου Γ. Χατζηκώστας των Αθηνών. Ορθά χαρακτηρίζεται ως ο ευεργέτης των ευεργετών. 424 425

ελαιογραφία του Γιώργου Μήτση, 2009, ιδιωτική συλλογή, Γιάννενα χαρακτικό του Νικηφόρου Λύτρα, ιδιωτική συλλογή, Γιάννενα ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ Ήταν επιβλητικός στην όψη του, αυστηρός με τους συνεργάτες και τους υφισταμένους του, αλλά και μεγαλόθυμος. Έλεγε συχνά, «... η ποινή και η αμοιβή είναι τα ισχυρότερα ελατήρια προς σωφρονισμόν και εξέγερσιν της φιλοτιμίας των ανθρώπων». Μιλούσε και έγραφε τέλεια τρεις ξένες γλώσσες, τα γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά. Δεν άνηκε σε πολιτική μερίδα, ήταν αφοσιωμένος μόνο στον Καποδίστρια, με αποτέλεσμα να είναι εναντίον του και τα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα της εποχής. Παρόλα αυτά εξελέγη πρώτος δημοτικός σύμβουλος Αθηνών και, παμψηφεί, Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου της πρωτεύουσας. Απολάμβανε τέτοιου σεβασμού, ώστε τα θέατρα των Αθηνών τύπωναν δύο ειδικά μεταξωτά προγράμματα στις πρεμιέρες των έργων τους, ένα για το βασιλιά και το άλλο για το Γεώργιο Σταύρου! Έφερε επανάσταση στα τότε λογιστικά δεδομένα με τις πρωτοπόρες μεθόδους του, και καυχιόταν για την ηπειρωτική καταγωγή του. Είναι περίεργο, ότι ο Γεώργιος Σταύρου, παρά το γεγονός ότι έμεινε για δεκαετίες στην Αθήνα, δεν φαίνεται να επισκεύτηκε τα Γιάννενα, αν και είχε εκεί πολλούς στενούς συγγενείς και φίλους. Γεώργιος Σταύρου και Φαιναρέτη Φούνγκ, σχέδιο με μολύβι του Νικηφόρου Λύτρα, 1860, Εθνική Τράπεζα, Αθήνα Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΕΨΙΑ ΤΟΥ Ο Γεώργιος Σταύρου είχε δύο αδερφές, την Αναστασία και την Ελένη, και έναν αδερφό, τον Σωτήρη, που πέθανε νέος και άφησε ορφανή την κόρη του Φαιναρέτη, την οποία είχε βαφτίσει ο εθνικός ευεργέτης. Μη έχοντας ο ίδιος παιδιά - ήταν άγαμος - την πήρε κοντά του και την είχε σαν θυγατέρα του. Την προίκισε και την πάντρεψε με τον υπασπιστή του βασιλέως Γεωργίου του Α, το δανό αξιωματικό Τσάρλς Φέρντιναντ Φουνγκ (1837-1872). Η Φαιναρέτη, ως γενική κληρονόμος του θείου της, και ο γιός της κληροδότησαν σεβαστό ποσό σε χρεώγραφα και μετρητά στο Ορφανοτροφείο Ιωαννίνων Γεώργιος Σταύρου. Η Φαιναρέτη μετά το θάνατο του συζύγου της ξαναπαντρεύτηκε με κάποιο γάλλο ονόματι Ερμπέρ, αγνώστων λοιπόν στοιχείων, όμως η σκέψη της ήταν πάντοτε στον όμορφο πλοίαρχο της Δανίας. μαρμάρινη προτομή του Ιωάννη Κόσσου, 1858, Εθνική Τράπεζα, Αθήνα η υπογραφή του Γεωργίου Σταύρου φωτογραφία του Μουζάν, 1860 φωτογραφία εποχής, 1855 426 427

ΖΑΝ-ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ ΕΫΝΑΡ, ο μέντορας του ευεργέτη Ο Ζαν Γκαμπριέλ Εϋνάρ (εξελλ. Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος) είναι σχεδόν άγνωστος στους σύγχρονους Έλληνες. Και όμως υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους φιλέλληνες, αν και ο ίδιος έλεγε ότι δεν είναι Φιλέλληνας, αλλά Έλληνας. Γεννήθηκε στη Γαλλία από πλούσια οικογένεια, αλλά έζησε κυρίως στη Γενεύη. Πάμπλουτος τραπεζίτης, αφιέρωσε τη ζωή του στην επαναστατημένη και - μετά - στην ελεύθερη Ελλάδα. Συνέβαλε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο στην ανάπτυξη του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού, μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. Επηρέασε την πολιτική των ανακτοβουλίων της Ευρώπης υπέρ της ελληνικής υπόθεσης, διέθεσε υπέρογκα χρηματικά ποσά για την ανακούφιση των προσφύγων και την αγορά πολεμοφοδίων, ενώ φρόντισε και για τη σύναψη δανείου των οικονομικών κύκλων του Λονδίνου και του Παρισιού προς την ελληνική κυβέρνηση. Το 1847 πλήρωσε ο ίδιος μισό εκατομμύριο χρυσά φράγκα προς τους άγγλους τραπεζίτες, γιατί η Ελλάδα δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει το δάνειο που είχε πάρει το 1823 από τις βρετανικές τράπεζες. η ταμπακιέρα του Γεωργίου Σταύρου με το χρυσό μονόγραμμά του το χρυσό ρολόγι του Γεωργίου Σταύρου Ο ελβετός φιλέλληνας ήταν στενός φίλος του Ιωάννη Καποδίστρια και πρωτοπόρος φωτογράφος, αφού μετά την εφεύρεση της δαγεροτυπίας, στα 1839, άρχισε να φωτογραφίζει τα πάντα. Τα φιλελληνικά του αισθήματα συμμεριζόταν και η γαλλίδα σύζυγός του, η οποία και στήριξε αργότερα οικονομικά τη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-69. Για τις ανεκτίμητες υπηρεσίες που πρόσφερε στον Αγώνα και στο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος δίκαια αποκλήθηκε από τους συγχρόνους του ο Ευεργέτης της Ελλάδος. Το όνομά του έχει δοθεί σε δρόμο των Αθηνών. Ο Εϋνάρδος ήταν εκείνος που έβαλε στο Γεώργιο Σταύρου την ιδέα της ίδρυσης της πρώτης ελληνικής τράπεζας. Οι δύο άντρες γνωρίζονταν - αν και δεν είναι γνωστό που είχαν συναντηθεί - από την περίοδο που ο έλληνας εθνικός ευεργέτης ήταν τραπεζίτης στη Βιέννη. Στην Ελλάδα πάντως ουδέποτε ήρθε. Από το 1841 μέχρι το θάνατό του απέστειλε στον Γεώργιο Σταύρου 71 επιστολές (!) στις οποίες εξέφραζε τις απόψεις του για την πορεία και την πρόοδο της Εθνικής Τράπεζας. Ήταν αυτός που στα 1847 πρότεινε, από τη Γενεύη, την ανακήρυξη του Γ. Σταύρου ως ισόβιο Διοικητή. Ζαν - Γκαμπριέλ Εϋνάρ (1775-1863), ελαιογραφία αγνώστου καλλιτέχνη, Δημαρχείο Γενεύης. ο δερμάτινος χαρτοφύλακας του Γεωργίου Σταύρου με το όνομά του τα επίσημα παπούτσια του Γεωργίου Σταύρου ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ, Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας το Μέγαρο Ζαν Εϋνάρ, στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου των Αθηνών στο μέγαρο του Εϋνάρ στη Γενεύη στεγάζεται σήμερα το Δημαρχείο της ελβετικής πόλης 428 429

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Γ. ΣΤΑΥΡΟΥ Στις αρχές του 1824 ο Γεώργιος Σταύρου, μυημένος από καιρό στη Φιλική Εταιρεία, εγκαταλείπει τις εμπορικές και τραπεζικές του επιχειρήσεις στη Βιέννη και φτάνει στο Ναύπλιο, με όπλα, πολεμοφόδια και τροφές. Συμμετέχει στην αποτυχημένη εκστρατεία εναντίον του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια αναμιγνύεται στα κοινά και επιτυγχάνει την πολυπόθητη προσέγγιση Καποδίστρια και Κουντουριώτη. Τότε αποφάσισε να μείνει για πάντα στην Ελλάδα. Το 1826, αν και θα μπορούσε να παραμείνει στα ασφαλή κυβερνητικά γραφεία της νέας πρωτεύουσας, μπαίνει στο πολιορκημένο Μεσολόγγι επικεφαλής στρατιωτικού τμήματος, ως χιλίαρχος, όπου πολεμά γενναία δίπλα στους θρυλικούς σουλιώτες οπλαρχηγούς Νότη Μπότσαρη και Κίτσο Τζαβέλλα. Δεν συμμετείχε στην Έξοδο, γιατί είχε αποχωρήσει γρηγορότερα. αποδεικτικό έγγραφο που πιστοποιεί τη συμμετοχή του Γ. Σταύρου στις πολεμικές επιχειρήσεις του πολιορκημένου Μεσολογγίου και υπογράφεται από τους σουλιώτες οπλαρχηγούς Νότη Μπότσαρη και Κίτσο Τζαβέλλα. Ιωάννης Κωλέττης (1774-1847) πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας Αθανάσιος Τσακάλωφ (1790-1851) συνιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας το φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, με τους αντιπροσώπους και τις αποφάσεις τις Ε Εθνικής Συνελαύσεως στο Άργος Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ο σουλιώτης οπλαρχηγός Κίτσος Τζαβέλλας (1801-1855), συμπολεμιστής του Μάρκου Μπότσαρη και του Γεωργίου Καραϊσκάκη, στρατηγός, υπουργός στρατιωτικών και πρωθυπουργός της ελεύθερης Ελλάδας. ο σουλιώτης οπλαρχηγός Νότης Μπότσαρης (1756-1841), πολέμιος του Αλή Πασά, πολιορκημένος στην Έξοδο του Μεσολογγίου, υποστράτηγος, γερουσιαστής και υπουργός στρατιωτικών του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Κίτσος Τζαβέλλας (1800-1855) στρατηγός και πρωθυπουργός της ελεύθερης Ελλάδας Στις 10 Ιανουαρίου 1832 στο Άργος συνήλθε η Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων, προκειμένου να αντιμετωπίσει την ανταρσία του Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος, λίγο μετά από τη δολοφονία του Καποδίστρια, κατάργησε τη νόμιμη κυβέρνηση στο Ναύπλιο, με αποτέλεσμα να επέλθει πρωτοφανής αναρχία. Η Εθνοσυνέλευση καταδίκασε τον ηπειρώτη πολιτικό ως ένοχο εγκλήματος καθοσιώσεως (σ.σ. εσχάτη προδοσία) και τον κήρυξε έκπτωτο από όλα τα πολιτικά και στρατιωτικά του αξιώματα. Την υπόδουλη Ήπειρο εκπροσώπησαν στην Εθνοσυνέλευση οι Γεώργιος Σταύρου, Αθανάσιος Τσακάλωφ και Κωνσταντίνος Ράδος. Ο γιαννιώτης έμπορος Κωνσταντίνος Ράδος σπούδασε στην Πίζα της Ιταλίας και κατέληξε στην Οδησσό, όπου με τους Ε. Ξάνθο και Τσακάλωφ δημιούργησαν τον πρώτο πυρήνα της Φιλικής Εταιρείας. Ήταν φίλος με το Νικόλαο Σκουφά. Εκπρόσωπος της Καρύταινας ήταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και των Σουλιωτών ο οπλαρχηγός Κίτσος Τζαβέλλας, ο μετέπειτα πρωθυπουργός. 430 431

ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ, Γιάννενα Με τη διαθήκη του ο Γ. Σταύρου δώρισε στην πόλη των Ιωαννίνων, η οποία και βρισκόταν τότε υπό οθωμανική κατοχή, το οικόπεδο της πατρικής του οικίας για να κτιστεί ορφανοτροφείο αρρένων. Στο χώρο αυτό, σε κεντρικό σημείο της πόλης «κατά την πλατείαν...» υπήρχε το λαμπρό αρχοντόσπιτο του Σταύρου Γ. Ιωάννου που καταστράφηκε, το 1820, στην πολιορκία του Αλή από τους Τούρκους. Εκτός από το οικόπεδο, για τον ίδιο σκοπό άφησε ένα πολύ μεγάλο, για την εποχή εκείνη, χρηματικό ποσό (40.000 δραχμές μετρητά και 65 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας) για να αναγερθεί και να λειτουργήσει κανονικά το ορφανοτροφείο, και διασφαλίζοντάς το με κατάλληλες διατάξεις από οποιαδήποτε διεκδίκηση των κληρονόμων. Ο όρος που έθεσε στην αρχή ήταν τα παιδιά να είναι ορθόδοξα Ελληνόπουλα, από 8 έως 12 ετών, ορφανά και από τους δύο γονείς, να κατοικούν εντός της πόλης των Ιωαννίνων, ενώ η στόχευσή του παρέμενε η ίδια, όπως και στην περίπτωση του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα: «...ηθική αγωγή των ορφανών και εκμάθηση βιοποριστικών χειρωνακτικών επαγγελμάτων». Ως ημέρα ίδρυσης του Ορφανοτροφείου ορίστηκε η 23η Απριλίου 1887. Εκείνη τη χρονιά το ίδρυμα έκανε δεκτά, έπειτα από κλήρωση, 20 ορφανά μεταξύ των 46 υποψηφίων. Η εκπαίδευση περιλάμβανε τα βασικά γράμματα που ήταν η γραφή, η ανάγνωση, η αριθμητική, η χριστιανική διδασκαλία και η ιχνογραφία, από το πρωί ως τις 10 π.μ. και στη συνέχεια, μέχρι το απόγευμα, διδασκαλία βιοποριστικών τεχνών. το κτίριο επιβάλλεται με τον όγκο του και τη μορφολογία του Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το κτίριο του Ορφανοτροφείου έπαθε μεγάλες καταστροφές από τους ιταλικούς βομβαρδισμούς της πόλης των Ιωαννίνων. Οι εγκαταστάσεις του ανακαινίστηκαν την περίοδο 1949-1952, οπότε το ίδρυμα αναπροσδιόρισε τους στόχους του στο νέο μεταπολεμικό περιβάλλον και μετατράπηκε σε κατώτερη και μέση τεχνική επαγγελματική σχολή με οικοτροφείο, όπου διδάσκονταν η μεταλλουργία, η αργυροχοοία, καθώς και οι οικοδομικές και ξυλουργικές τέχνες. Το 1980 η Σχολή έκλεισε και σήμερα το κτίριό της αποκατεστημένο, στεγάζει υπηρεσίες. το εσωτερικό αίθριο του Ορφανοτροφείου η μαρμάρινη εξωτερική πύλη η κεντρική είσοδος του κτιρίου ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ, Γιάννενα Το τεράστιο επιβλητικό και καλαίσθητο οικοδόμημα, που ήταν διώροφο, με οροφή σκεπασμένη με εκλεκτή τοπική σχιστόπλακα, περιλάμβανε υπόγεια, σοφίτες, γραφεία, ευρύχωρες αίθουσες διδασκαλίας και άνετους κοιτώνες με διακοσμημένους τους τοίχους τους και την οροφή, θυρωρείο, νοσοκομείο, εστιατόριο, μαγειρείο, ραφείο, σιδηρουργείο, ξυλουργείο, πλυντήριο, προσευχητάριο, πειθαρχείο, αποθήκες, κοινόχρηστους χώρους, κρήνη, δεξαμενές ύδατος και αποχέτευσης, τουαλέτα κ.λ.π., ενώ ο κήπος περιβαλλόταν από περίφραξη με μοναδικά κιγκλιδώματα, τμήμα της οποίας σώζεται σήμερα αυτούσιο. Η κατασκευή του κτιρίου άρχισε την άνοιξη του 1882. Ο θεμέλιος λίθος του τέθηκε στις 4 του Ιουλίου και σε τέσσερις μήνες, ύστερα από εντατική εργασία, είχε ολοκληρωθεί μεγάλο μέρος του έργου. Την αρχιτεκτονική μελέτη του οικοδομήματος εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες της Εθνικής Τράπεζας, που στάλθηκαν από την πρωτεύουσα Θ. Τόμπρος και Ι. Δέδες. Παράλληλα, οι επίτροποι του Ορφανοτροφείου προσέλαβαν τον πολωνικής καταγωγής μηχανικό της οθωμανικής διοίκησης στα Γιάννενα, Σιγισμούνδο Μινέικο για να παρακολουθεί την ακριβή εκτέλεση του σχεδίου και τη στερεότητα του κτιρίου. Πρόκειται για τον παππού του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, από τη μητέρα του Σοφία, η οποία ήταν Γιαννιώτισσα και κόρη του γυμνασιάρχη Σπυρίδωνα Μάναρη. Στην πορεία προέκυψαν άλλα προβλήματα που είχαν να κάνουν με τη διαχείριση ποσών του κληροδοτήματος (κατάχρηση χρημάτων στη φάση της κατασκευής του Ορφανοτροφείου εκ μέρους δύο επιτρόπων) αλλά και με τις συνεχείς διαφωνίες των Επιτρόπων και της Δημογεροντίας των Ιωαννίνων σχετικά με το χαρακτήρα του ιδρύματος. Η κατασκευή του κτιρίου τελικά αποπερατώθηκε στις 27 Ιουνίου 1886, ύστερα από μία περίοδο πολύ μεγάλης προσπάθειας. Στην θέση που βρίσκεται το Ορφανοτροφείο προϋπήρχε το πατρικό μέγαρο του Γ. Σταύρου, από τα φημισμένα αρχοντικά της περιόδου της τουρκοκρατίας. Κτίστηκε το έτος 1802 από οικοδόμους της Βούρμπιανης. Διέθετε πλωτό κανάλι μέχρι την είσοδό του, για να επιβιβάζεται ο προεστός Σταύρος Ιωάννου στη βάρκα του, προκειμένου να τον μεταφέρει καθημερινά, μέσω της λίμνης, στα ανάκτορα του Αλή Πασά, του οποίου ήταν έμπιστος μυστικοσύμβουλος. 432 433

το ισόγειο του Ορφανοτροφείου Γεωργίου Σταύρου είναι διακοσμημένο με έξοχες τοιχογραφίες και οροφογραφίες, με αρχαϊκά κυρίως θέματα. βασικά μοτίβα της διακόσμησης, η οποία παρουσιάζει εξαιρετικό καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, είναι το αστέρι της Βεργίνας και ο αρχαίος ελληνικός μαίανδρος. 396 344

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΧΡΥΣΟΣΠΗΛΙΩΤΙΣΣΑ, Αθήνα Η προσφιλής εκκλησία του Γεωργίου Σταύρου. Όπως γράφει ο βιογράφος του, ο Αναστάσιος Γούδας, όταν κάθε πρωί σιγουρευόταν ότι όλοι οι υπάλληλοι βρίσκονταν στις θέσεις τους και οι εργασίες προχωρούσαν χωρίς προβλήματα, τότε αυτός έκανε πεζός και μόνος ένα περίπατο στην πόλη. Ο περίπατος αυτός δεν γινόταν για διασκέδαση ή σωματική άσκηση, αλλά κυρίως για τη μελέτη και σπουδή της αθηναϊκής κοινωνίας. Πολλές φορές τον συναντούσαν ακόμη και σε ημέρες παγωνιάς να περιεργάζεται με προσοχή τα εμπορικά καταστήματα. Στο δρόμο σταματούσε και μιλούσε με αγνώστους, τους οποίους ρωτούσε για τα προβλήματά τους, αλλά και για τις επιδιώξεις τους. Όταν συναντούσε Αθηναίους που δεν εργάζονταν τους παρακινούσε να δουλέψουν, αλλά και να κάνουν οικονομίες γιατί, όπως τους έλεγε «...η οικονομία εις τα περιττά είναι το ασφαλέστερον χρηματικόν κεφάλαιον ή εφόδιον του βίου». Η καθημερινή βόλτα του Γεωργίου Σταύρου κατέληγε πάντοτε στη γειτονική της τράπεζας εκκλησία της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας, στην οδό Αιόλου, για να παρακολουθεί τις εργασίες κατασκευής. Έβλεπε όμως υπερβολικές καθυστερήσεις, γεγονός που τον στενοχωρούσε. Έτσι όταν ήρθε η στιγμή να συντάξει τη διαθήκη του δεν την ξέχασε, ορίζοντας να της δοθούν 5.000 δραχμές, ποσό πολύ μεγάλο για την εποχή, για την ολική αποπεράτωσή της. Καρτποστάλ του 1907. Η πρώτη στα Γιάννενα Σχολή Πνευστών Οργάνων προήλθε το 1908 από την μπάντα του Ορφανοτροφείου Γ. Σταύρου. Η ανέγερση του Ναού άρχισε το έτος 1848 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημητρίου Ζέζου, μέχρι το θάνατό του και συνεχίστηκε από τον Παναγιώτη Κάλκο. Μετά το θάνατο και αυτού την επίβλεψη ανέλαβε ο Έρνεστ Τσίλλερ, ο οποίος τροποποίησε το σχέδιο του τρούλου, λόγω όμως της ισχυρής αντίδρασης των ενοριτών αυτός κατεδαφίστηκε και κατασκευάστηκε ο, μάλλον άκομψος, σημερινός σε σχέδια του Δημάρχου Αθηνών Δημητρίου Σκαρλάτου, που ήταν μηχανικός. Μεγάλοι δωρητές του ναού ήταν επίσης και οι Ηπειρώτες Εθνικοί Ευεργέτες Κωνσταντίνος Ζάππας και Αικατερίνη Χατζηκώστα, τα ονόματα των οποίων αναγράφονται σε μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο της εκκλησίας. Ο ναός - ελληνοβυζαντινής αρχιτεκτονικής μορφολογίας - θεωρείται από τις ωραιότερες νεοελληνικές εκκλησίες. Καρτποστάλ του 1908. Οι εικονιζόμενοι μικροί οικότροφοι απέκτησαν ισχυρά επαγγελματικά εφόδια κατά την παραμονή τους στο Ίδρυμα. ο αρχιτέκτονας Παναγιώτης Κάλκος ( ; - 1878 ) το πρόπυλο του ναού κοσμείται με ψηφιδωτα εξαιρετικής τεχνικής 436 437

ΝΑΟΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΕΙΟΥ, Ιωάννινα Με τη διαθήκη του ο Γεώργιος Σταύρου κληροδότησε στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου (Αρχιμανδρειό) των Ιωαννίνων, στον οποίο εκκλησιαζόταν όταν ήταν παιδί, σημαντικό ποσό «...δια να μνημονεύομαι εγώ και οι γονείς μου». Ακόμη κατέλιπε γενναία ποσά, «...εις το Μοναστήριον του Αγίου Γεωργίου, πέραν των Ιωαννίνων [...], στους πτωχούς των Ιωαννίνων να δοθούν χρήματα παρά των επιτρόπων του Ορφανοτροφείου με όλην την δικαιοσύνην [...] και στους απόρους της πόλεως των Αθηνών οι εκτελεσταί της διαθήκης μου να διανείμουν με όλην την αμεροληψίαν δραχμάς...». η μακέτα του Σανατορίου, όπως φιλοτεχνήθηκε από τον αρχιτέκτονα του έργου Ιωάννη Αντωνιάδη, το 1935 ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ - ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΟΥΓΚ Πάρνηθα Δεν ξέχασε και τους ανθρώπους που τον υπηρέτησαν «...την πλύστραν μου Γαρουφαλιάν Μαμμάη, τους κλητήρας Ιωάννην Τρίμπαλην και Σταμάτιον Σταματογιάννην, καθώς και τους υπολοίπους κλητήρας του κεντρικού υποκαταστήματος της Τραπέζης, όπως επίσης τους ιδιαιτέρους υπηρέτας μου, τους μαγείρους και αμαξηλάτας...». Όλοι έγιναν αποδέκτες της γενναιοδωρίας του μεγάλου Ηπειρώτη. Επίσης δώρισε στο Δήμο Αθηναίων, του οποίου υπήρξε Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, σημαντικά ποσά. το καθαρά δυτικού ρυθμού πρόστυλο του Αρχιμανδρειού προστέθηκε στο αρχικό κτίσμα σε μεταγενέστερη εποχή, το κτίριο σήμερα είναι εγκαταλειμμένο και - σχεδόν - ερειπωμένο Ο Γεώργιος Σταύρου κατέστησε διαχειρίστρια της διαθήκης του την ανεψιά του Φαιναρέτη Φουνγκ, προς την οποία εξέφρασε την επιθυμία του να ιδρύσει νοσοκομείο, το οποίο να φέρει το όνομά του καθώς και το δικό της. Η Φαιναρέτη κατέλιπε την περιουσία της στο γιο της από τον πρώτο της γάμο Κωνσταντίνο Φουνγκ, με την παράκληση, αν πεθάνει άγαμος να αφήσει την περιουσία αυτή για την ίδρυση νοσοκομείου-σανατόριου. Πραγματικά αυτός πέθανε άγαμος και τηρώντας τη μητρική εντολή δημιούργησε το Σανατόριο Γεώργιος Σταύρου - Γεώργιος Φουνγκ σε έκταση 2.000 στρεμμάτων στην Πάρνηθα της Αττικής. Το ίδρυμα λειτούργησε μέχρι το 1950, όταν η πενικιλίνη νίκησε τη φυματίωση και το ίδρυμα δεν είχε πλέον λόγο ύπαρξης. Τότε το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Εθνικού Οργανισμού Τουρισμού, ο οποίος και το μετέτρεψε στο ξενοδοχείο πολυτελείας Ξενία. Αυτό, περιέργως, έκλεισε στα 1980 και το κτίριο εγκαταλείφτηκε ερειπωμένο στην τύχη του. Στο Σανατόριο είχε νοσηλευτεί στα 1938 ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, όπου και έγραψε το έργο του Εαρινή Συμφωνία. ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ, Ιωάννινα Το Κληροδότημα Γ. Σταύρου εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα. Έχει έδρα τα Γιάννενα και διαθέτει μεγάλη ακίνητη περιουσία, η οποία του αποφέρει σημαντικά έσοδα από ενοίκια, τα οποία διατίθενται για την χορήγηση υποτροφιών σε άπορους ηπειρώτες σπουδαστές. Το εικονιζόμενο Σχολείον Γ. Σταύρου, που βρίσκεται επί της οδού Γ. Παπανδρέου, στα Γιάννενα, έχει κτιστεί σε οικόπεδο που πρόσφερε το κληροδότημα και για αυτό φέρει το όνομα του ευεργέτη. το Γυμνάσιο - Λύκειο Γεώργιος Σταύρου είναι από τα μεγαλύτερα σχολεία των Ιωαννίνων το Σανατόριο όταν λειτουργούσε ο αρχιτέκτονας Ι. Αντωνιάδης (1890-1947) ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) 438 439

το υπέρθυρο της κυρίας εισόδου με τη μορφή του Γ. Σταύρου το κεντρικό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας στην οδό Αιόλου των Αθηνών η κεντρική μνημειακή είσοδος του Μεγάρου της Εθνικής Τράπεζας το ακροκέραμο του αετώματος με τη μορφή της Θεάς Αθηνάς ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, Αθήνα Ο Γεώργιος Σταύρου, με τη συνεργασία και την οικονομομική στήριξη του γαλλοελβετού φιλέλληνα και τραπεζίτη Ζαν-Γκαμπριέλ Εϋνάρ, είναι ο δημιουργός της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Με το γάλλο οικονομολόγο Αρθεμόν ντε Ρενό πέτυχε ώστε να παραμεριστούν όλα τα εμπόδια, οι δισταγμοί και η αναβλητικότητα του Όθωνα για την ίδρυση της Τράπεζας. Το σθένος, η τεράστια υπομονή, καθώς και η ακατάβλητη θέληση του ηπειρώτη τραπεζίτη για τον εκσυγχρονισμό του πιστωτικού συστήματος της Ελλάδας, ήταν εκείνα που έκαναν τον Όθωνα να συμφωνήσει. Δεν είναι τυχαίο το ότι, εκτός από τους ξένους επενδυτές που προσέλκυσε το όνομα του Εϋνάρδου, οι πρώτοι μέτοχοι της Εθνικής Τράπεζας ήταν Ηπειρώτες, συμπατριώτες του Γεωργίου Σταύρου, όπως ο Κωσταντίνος Βράνης, ο Νικόλαος Ζωσιμάς, που αγόρασε το 25% των μετοχών, οι αδερφοί Τοσίτσα, ο γιαννιώτης ευεργέτης Ευθύμιος Χριστόδουλου, ο πρόκριτος των Ιωαννίνων Δημήτριος Αθανασίου, ο Χ. Παραμυθιώτης κ.ά.. Ο Γεώργιος Σταύρου έμεινε άγαμος, γιατί είχε αφοσιωθεί στη μεγάλη του αγαπημένη την Εθνική Τράπεζα. Ο μόνος ισόβιος διοικητής στην ιστορία της, παραχώρησε την κατοικία του στην Πλάκα για να εγκατασταθεί το πρώτο της κατάστημα. Το μεγαλύτερο μέρος από τη ζωή του έζησε σε ένα διαμέρισμα του πρώτου ορόφου του κεντρικού μεγάρου της Τράπεζας, όπου και άφησε την τελευταία του πνοή. Στο Γεώργιο Σταύρου οφείλεται και η δημιουργία του Ειδικού Ταμείου Συντάξεων των υπαλλήλων της Τράπεζας, σε εποχή κατά την οποία η έννοια της κοινωνικής ασφάλειας ήταν άγνωστη στην Ελλάδα. η Σφίγγα στο άκρο του αετώματος του κτιρίου της Τράπεζας τα δύο αρχικά κτίρια, σε ακουαρέλα του Βασιλείου Χατζή, 1880 το Μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας σε καρτποστάλ του 1905 Στη θέση του κεντρικού κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας, υπήρχαν κατά το 19ο αιώνα δύο ξεχωριστά διόροφα κτίρια, οικοδομημένα κατά τη δεκαετία του 1840. Το αριστερό αγοράστηκε το 1845 από το Γεώργιο Σταύρου, όπου και στεγάστηκε το πρώτο τραπεζικό κατάστημα της ελευθερωμένης Ελλάδας. Το δεξιό, που ήταν το ξενοδοχείο Η Αγγλία, αποκτήθηκε μία δεκαετία αργότερα, με την επέκταση των εργασιών της Τράπεζας. Τα δύο κτίρια είχαν και τον ίδιο αριθμό ορόφων και το ίδιο ύψος, ώστε στα 1899 ενοποιήθηκαν με σχετική ευκολία, προκειμένου να αποτελέσουν το πλήρως ανακαινισμένο και με νέα εξωτερική μορφή σε νεοκλασικό ύφος, ενιαίο σημερινό μέγαρο. Αρχιτέκτονας της ενοποίησης ήταν ο γάλλος Ευγένιος Τρούμπ. Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή σε δημοσίευμα εφημερίδας του 1919 «...εις την πλατείαν του Λουδοβίκου της πρωτευούσης ευρίσκεται το μέγαρον της Εθνικής Τραπέζης, το Κεντρικόν Κατάστημα. Στιβαρόν, συμπαγές και σοβαρόν οικοδόμημα, με αρχαΐζουσαν αρχιτεκτονικήν, διανοίγει την κυρίαν αυτής είσοδον επί της οδού Αιόλου...». Περιγράφοντας το εσωτερικό του κτιρίου σημειώνει: «Το φως, κατερχόμενον άνωθεν, δίδει επιβλητικόν τόνον εις την ευρείαν ταύτην αίθουσαν, την οποίαν στολίζουν αι μαρμάρινοι προτομαί του ιδρυτού της Εθνικής Τραπέζης Ζ. Γ. Εινάρδου (1841), από την οποίαν νομίζετε ότι θα ακούσητε εν απαλόν μουσικόν λάλημα, ως και την παραπλεύρως προτομήν του ισοβίου διοικητού της Γ. Σταύρου». 440 441

Ο ΟΘΩΝ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΙΔΡΥΣΗΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ, ελαιογραφία του Νικηφόρου Λύτρα, 1898, Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, Αθήνα Η μεγάλων διαστάσεων (255x127εκ.) επιβλητική προσωπογραφία απεικονίζει τον...ελέω Θεού βασιλιά της Ελλάδος Όθωνα, στην ώριμη ηλικία του, με την εμβληματική εθνική φορεσιά, που ουδέποτε αποχωρίστηκε και με την οποία ζήτησε να ταφεί, να κρατάει στο αριστερό του χέρι το χειρόγραφο του ιδρυτικού Βασιλικού Διατάγματος της Εθνικής Τράπεζας. Ο μεγάλος τήνιος ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας ζωγράφισε τον εντυπωσιακό πίνακα προς το τέλος του (το 1898, πέντε χρόνια πριν τον θάνατό του), όμως το έργο του διαθέτει άνεση και φρεσκάδα νεανική και η αξία του δεν είναι μόνον ιστορική, αλλά κυρίως καλλιτεχνική. Ο Λύτρας είχε πριν ζωγραφίσει τον ίδιο πίνακα, χωρίς όμως το διάταγμα, το οποίο πρόσθεσε μετά από παραγγελία της διοίκησης της τράπεζας. Ο Όθωνας εκτιμούσε πολύ το ταλέντο του Λύτρα και το 1860 του χορήγησε υποτροφία για να σπουδάσει στη Βιέννη. Όμως δύο χρόνια αργότερα, με την έξωσή του, η ελληνική κυβέρνηση διέκοψε την υποτροφία, γιατί θεώρησε το ζωγράφο φιλοβασιλικό. Όμως ο ηπειρώτης εθνικός ευεργέτης βαρώνος Σίμωνας Σίνας, πρέσβης της Ελλάδας στη Βιέννη, όχι μόνον ανέλαβε όλα τα έξοδα των σπουδών του, αλλά και τον έστειλε να συνεχίσει στο Μόναχο, όπου έλαμψε το αστέρι του μεγάλου καλλιτέχνη. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Λύτρας καθιερώθηκε ως ο επίσημος προσωπογράφος της βασιλικής αυλής, αλλά και της λεγόμενης ανώτερης κοινωνίας των Αθηνών. Ο Λύτρας, μαζί με τον παρατιθέμενο πίνακα του Όθωνα, ζωγράφισε και έναν αντίστοιχο της βασίλισσας Αμαλίας, η οποία φοράει και αυτή την ελληνική φορεσιά. το ιστορικό διάταγμα ίδρυσης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος ο Όθωνας λάτρευε τη φουστανέλα και τη φορούσε πάντοτε στις επίσημες εμφανίσεις του 396 443

ΤΑ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ επετειακό μετάλλιο της Εθνικής Τράπεζας, 1902, έργο του Γεωργίου Ιακωβίδη, με τη μορφή του Γεωργίου Σταύρου και των διαδόχων του διοικητών. Αμέσως μετά από την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας το 1841, ο Γεώργιος Σταύρου παράγγειλε βιαστικά στη Γαλλία την εκτύπωση των πρώτων χαρτονομισμάτων. Μέχρι τότε οι συναλλαγές γίνονταν μόνο με μεταλλικά κέρματα, τους λεγόμενους Φοίνικες, γιατί απεικόνιζαν το ομώνυμο μυθικό πουλί. Μια πρώτη προσπάθεια του Καποδίστρια, το 1831, να κυκλοφορήσει χάρτινο νόμισμα απέτυχε παταγωδώς. Οι Έλληνες αντιμετώπισαν με δυσπιστία το νέο μέσο συναλλαγών και εμπιστεύονταν περισσότερο τα χρυσά και αργυρά νομίσματα. Τότε ο Γεώργιος Σταύρου αντιμετώπισε το πρόβλημα αυτό με έναν απλό και έξυπνο τρόπο. Δίπλα στο ταμείο της τράπεζας που κατέβαλλε το ποσό της συναλλαγής σε χαρτονομίσματα, υπήρχε μια άλλη θυρίδα, που ο συναλλασσόμενος μπορούσε αμέσως να τα ανταλλάξει με χρυσά και αργυρά νομίσματα ισόποσης αξίας. Έτσι, σιγά-σιγά, το κοινό προσαρμόστηκε στη νέα κατάσταση. Η μορφή του Γ. Σταύρου εμφανίστηκε στα χαρτονομίσματα το 1863 και αντικατέστησε εκείνη του Όθωνα, ο οποίος είχε εκθρονιστεί τον προηγούμενο χρόνο. Η προσωπογραφία του εθνικού ευεργέτη διατηρήθηκε μέχρι το 1927, όταν το προνόμιο της έκδοσης χαρτονομισμάτων εκχωρήθηκε στη νεοϊδρυθείσα Τράπεζα της Ελλάδος. Έτσι αυτός για 64 χρόνια ήταν η πιο αναγνωρίσιμη μορφή σε όλη την Ελλάδα. το πρώτο χαρτονόμισμα του 1841, τυπωμένο σε πράσινο χαρτί μιας όψης, με την ένδειξη Ελληνική Τράπεζα αντί Εθνική Τράπεζα, ενώ η ημερομηνία ίδρυσης της Ε.Τ.Ε. είναι χειρόγραφη (η υπογραφή του διοικητή έμπαινε με το χέρι ως το 1850) χαρτονόμισμα του 1850, που τυπώθηκε επίσης στη Γαλλία, που φέρει υδατογράφημα για προστασία από παραχάραξη και την παράσταση της Αφθονίας αριστερά με το κέρας της Αμάλθειας, και της Ευδαιμονίας δεξιά με κλάδο φοίνικα στο χέρι επετειακό μετάλλιο της Εθνικής Τράπεζας, 1966, έργο του Μιχάλη Τόμπρου, με τη μορφή του Γεωργίου Σταύρου και παράσταση αρχαίου νοσμίσματος. TA METAΛΛIA TOY ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Το εικονιζόμενο πρώτο μετάλλιο εκδόθηκε από την Εθνική Τράπεζα για το γιορτασμό των εξήντα χρόνων από την ίδρυσή της. Απεικονίζονται οι Διοικητές της Τράπεζας από τη δημιουργία της μέχρι και το 1902: Ο ιδρυτής της Γεώργιος Σταύρου, ο νομομαθής, οικονομολόγος, φιλόλογος και συγγραφέας Μάρκος Ρενιέρης, ο νομικός, ιστορικός, λογοτέχνης και πολιτικός Παύλος Καλλιγάς και ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Στέφανος Στρέϊτ, επί της θητείας του οποίου παραγγέλθηκε το ανωτέρω αναμνηστικό μετάλλιο. Το δεύτερο κυκλοφόρησε η Εθνική Τράπεζα το 1965, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 125 χρόνων ζωής του μεγαλύτερου ελληνικού πιστωτικού ιδρύματος. το προσωπικό χρηματοκιβώτιο του Γ. Σταύρου, βρίσκεται στο Μουσείο της Εθνικής Τράπεζας χαρτονόμισμα του 1917, με τη μορφή του Γεωργίου Σταύρου, το θυρεό του βασιλιά Γεωργίου Α (με τους δύο Ηρακλείς) και τον Κερδώο Ερμή, στο κέντρο, να δένει τα σανδάλια του πάνω σε ένα χρηματοκιβώτιο 444 445

ΟΙ ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΤΕΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Το 1861, είκοσι χρόνια μετά από την ίδρυση της Τράπεζας, ο ισόβιος πλέον διοικητής της Γεώργιος Σταύρου, προτείνει τη θέσπιση τριών θέσεων υποδιοικητών, λόγω της πολύ μεγάλης αύξησης των εργασιών της Τράπεζας, τις οποίες καταλαμβάνουν οι Μάρκος Ρενιέρης, Ευθύμιος Κεχαγιάς και Γεώργιος Βασιλείου. Η επιλογή τους έγινε προσωπικά από τον ίδιο. Ο γεννημένος στην Τεργέστη νομομαθής, οικονομολόγος, πρέσβης, φιλόλογος και συγγραφέας με πολυποίκιλη δημόσια δράση στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος Μάρκος Ρενιέρης, ήταν το δεξιό χέρι του Γεωργίου Σταύρου. Δεν ήταν απλώς συνεργάτης του, αλλά και προσωπικός του φίλος, στον οποίο είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Εξελέγη και καθηγητής Πανεπιστημίου, όμως εγκατέλειψε τη θέση μετά την ανατροπή του Όθωνα, λόγω των σαφών φιλοβασιλικών του αισθημάτων. Συνέταξε και τον κανονισμό λειτουργίας του Ορφανοτροφείου Ιωαννίνων Γ. Σταύρου, ενώ εκφώνησε τον επικήδειο του ευεργέτη, τον οποίο διαδέχτηκε στη διοίκηση της Τράπεζας, θέση στην οποία έμεινε επί 21 χρόνια, όταν και παραιτήθηκε για λόγους ηλικίας. κατάστημα Κορίνθου, δεκαετία του 1930, αρχιτέκτονας Ν. Ζουμπουλίδης κατάστημα Πρέβεζας, δεκαετία του 1930, αρχιτέκτονας Α. Βάλβης Ο Ευθύμιος Κεχαγιάς γεννήθηκε στη Φωκίδα, ορφάνεψε μικρός και έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο ορφανοτροφείο Αίγινας, με δάσκαλο το Γεώργιο Γεννάδιο. Εργαζόταν σαν ιδιωτικός υπάλληλος, όταν τον γνώρισε ο Γεώργιος Σταύρου, ο οποίος τον εξετίμησε και τον προσέλαβε μεταξύ των 5 πρώτων υπαλλήλων της Τράπεζας. Εκλέχτηκε επτά φορές βουλευτής και χρημάτισε και Πρόεδρος της Βουλής. Κτίριο Διοίκησης, 2007, αρχιτέκτονες Μάριο Μπόττα και Μ. Παπανικολάου, Μ. Πολάνη, Ε. Σακελλαρίδη Ο Γεώργιος Βασιλείου, ηπειρωτικής καταγωγής, γεννήθηκε στη Βιέννη και στην Αθήνα τον έφερε ο Γεώργιος Σταύρου, ως βοηθό του. Ο πατέρας του ήταν από τα Γιάννενα, μεγαλέμπορος της Βιέννης και σύντροφος του Ρήγα Φεραίου. Σε ηλικία 52 ετών επιδίωξε να παντρευτεί την κατά 30 χρόνια νεώτερή του Κλειώ Χάγερ - από τις ομορφότερες και πλουσιότερες νύφες των Αθηνών - χωρίς όμως επιτυχία. ο υποδιοικητής και έπειτα διοικητής Μάρκος Ρενιέρης (1815-1897), του Ν. Λύτρα, 1898, Εθνική Τράπεζα κατάστημα Σάμου, δεκαετία του 1930, αρχιτέκτονας Ν. Ζουμπουλίδης Κτίριο Αρχείων Εθνικής Τράπεζας, οδός Γ Σεπτεμβρίου, Αθήνα, 1925, αρχιτέκτονας Ν. Ζουμπουλίδης Αριστομένης Βάλβης (1892-1985) Νίκος Ζουμπουλίδης (1888-1967) Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ Γ. ΣΤΑΥΡΟΥ ο ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904) ο υποδιοικητής Γεώργιος Βασιλείου (1813-1889) ο υποδιοικητής Ευθύμιος Κεχαγιάς (1819-1885) Ο ηπειρώτης ιδρυτής της Εθνικής πίστευε ότι η κτιριακή υποδομή της Τράπεζάς του έπρεπε να είναι ανάλογη του μεγέθους της. Έτσι ξεκινώντας από το ιστορικό κεντρικό κατάστημα της οδού Αιόλου, έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία σε όλη την Ελλάδα ιδιόκτητου δικτύου υποκαταστημάτων. Ειδικότερα την εποχή του μεσοπολέμου στους κόλπους της Τράπεζας έδρασαν δύο χαρισματικοί αρχιτέκτονες, ο μικρασιάτης Νίκος Ζουμπουλίδης και ο αθηναίος Αριστομένης Βάλβης. Υπηρέτησαν δύο διαφορετικούς τρόπους έκφρασης, με κτίρια σαν των Σερρών, της Δράμας και της Ξάνθης από της πλευράς του κλασικισμού, αλλά και της Φλώρινας, της Πρέβεζας, της Κοζάνης και των Ιωαννίνων από της πλευράς του βυζαντινισμού. Η επιτυχής αρχιτεκτονική παρουσία της Τράπεζας συνεχίζεται και τον 21ο αιώνα, με τελευταίο απόκτημα το μέγαρο της Κεντρικής Διοίκησης, έργο του ελβετού αρχιτέκτονα Μάριο Μπόττα και των ελλήνων συνεργατών του. Μάριο Μπόττα (γενν. 1943) 446 447

ΜΑΥΣΩΛΕΙΟ Γ. ΣΤΑΥΡΟΥ, Α Νεκροταφείο Αθηνών Ο απροσδόκητος θάνατος του εθνικού ευεργέτη, στα 1869, συγκλόνισε την κοινωνία των Αθηνών. Έγραφε την επομένη από την κηδεία του η αθηναϊκή εφημερίδα Μέλλον «Η Ελλάς εστερήθη χθές ενός εκ των επισημοτέρων και σπουδαιοτέρων προσώπων αυτής, του τέκνου της ευάνδρου και πατριωτικής Ηπείρου, του διοικητού της Εθνικής Τραπέζης Γεωργίου Σταύρου [...] Η κηδεία αυτού ήταν μεγαλοπρεπής και όλη σχεδόν η πόλις εκεί παρίστατο, κατανυκτικόν δε ήτο το θέαμα των παίδων του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα, περικυκλούντων εν συντριβή το φέρετρον του προστάτου των. Την πομπήν συνώδευσαν οι πάντες, προσέτι δε οι πρέσβεις της Αμερικής ως και της Γαλλίας [...] Γαίαν έχεις ελαφράν Ευεργέτα της Ελλάδος». Της εκφοράς του προπορευόταν στρατιωτική και εκκλησιαστική μουσική, ακολουθούσε δε ο κλήρος με την Ιερά Σύνοδο και το φέρετρο κρατούσαν τα μέλη του Συμβουλίου της Εθνικής Τράπεζας. Ο νεκρός έφερε στο στήθος του το Παράσημο του Ανωτέρου Ταξιάρχη του Σωτήρος και αποδόθηκαν οι τιμές συνταγματάρχη. Ο Γεώργιος Σταύρου ζήτησε να ταφεί στο οικογενειακό μαυσωλείο των Φουνγκ, στο Α Νεκροταφείο Αθηνών, δίπλα στη λατρευτή του ανεψιά Φαιναρέτη, την οποία ο ίδιος είχε βαπτίσει και μεγαλώσει. Τον επικήδειο λόγο του εκφώνησε ο υποδιοικητής της τράπεζας και στενότατος φίλος του Mάρκος Ρενιέρης: «εις το έσχατον γήρας δεν ησθάνετο εαυτόν απηυδηκότα και πάντοτε νέα εμελέτα σχέδια κοινωφελών έργων [...] ο βίος του ολόκληρος είναι δι όλους ημάς εντολή, ο βίος του πρόκειται περιφανές και αξιομίμητων παράδειγμα του να εργαζόμεθα μέχρι τελευταίας πνοής υπέρ της ευημερίας της πατρίδος...» το μαυσωλείο στο οποίο ενταφιάστηκε ο εθνικός ευεργέτης είναι ένας λιτός δωρικός ναϊσκος το παράσημο του Ταξιάρχη του Σωτήρος, που ήταν στο φέρετρο 448