ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΜΕ.Κ..Ε.) ΤΟΥ Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισµών ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΗΜΟΣ ΜΕΤΣΟΒΟΥ 6ο ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΜΕΤΣΟΒΙΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ και του ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π. Με τη συνεργασία του Ι ΡΥΜΑΤΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ του ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π. 16-19 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2010 ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΜΕ.Κ..Ε.) ΤΟΥ Ε.Μ.Π. ΜΕΤΣΟΒΟ «Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ» ιεπιστηµονικές Έρευνες, Μελέτες και Συµβολές, Έργα, ράσεις, Στρατηγικές, Πολιτικές, Εφαρµογές, Προοπτικές, υνατότητες και Περιορισµοί. ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΕ ΡΙΟΥ
Περιεχόµενα. Ρόκος, «Η Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών στα χρόνια της "κρίσης". Η δεκαεφτάχρονη συµβολή του ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π.»... 6. Καλιαµπάκος, «.Π.Μ.Σ. "Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών": ύο χρόνια καινοτόµου δράσης στο µέτωπο των προβληµάτων»... 10 Α. Γεροντέλη, Α. ολόγλου, Α. οντά, Στ. Γιαννακοπούλου, Ε. Γαλανού,. Ρόκος, «Συγκρότηση βάσης δεδοµένων για τους τοπικούς πολιτισµούς των ορεινών περιοχών της Ελλάδας και την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτησή τους µε το φυσικό ορεινό περιβάλλον»... 12 Ελ. Μιχαηλίδου,. Ρόκος, «Κριτική Ανάλυση της Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Ορεινές Περιοχές»... 14 Ερ. Καψωµένος, «Οικολογικοί κώδικες και οικολογικές πρακτικές στις παραδοσιακές ελληνικές κοινωνίες»... 15 Α. Οικονόµου,. αµίγος,. Καλιαµπάκος, «Καινοτοµικές Επιχειρηµατικές ραστηριότητες στην περιοχή των Τζουµέρκων»... 16 Ν. Κατσουλάκος,. Καλιαµπάκος, «Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας και Ορεινές Περιοχές»... 17 Μ. Παπαδόπουλος,. Παπαχρήστου, «Ο εθνικός στόχος διείσδυσης των ΑΠΕ για το 2020 και η συµβολή της Ηπείρου»... 18 Ελ. Παναγιωτάτου, Ι. Σαγιάς, Κ. Βαλεριάνου, Α. Μανωλοπούλου, Π. Μουκούλης, Ν. Κατσουλάκος, Μ. Μπακαούκας, Ε. Τιβικέλη, Ε. Τριάντου, Μ. Μάρκου, «Μεθοδολογία Εντοπισµού και Αξιολόγησης Περιοχών για Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις Αγροτικής Αναγέννησης»... 19 Χρ. Κορωναίος, «Ανάλυση Κύκλου Ζωής: Η ολοκληρωµένη Περιβαλλοντική Προσέγγιση στην Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη»... 20. αµίγος, Σπ. Ζώη, «Παραδείγµατα Εφαρµογής των Μεθόδων Υποθετικής ή Εξαρτηµένης Αξιολόγησης (C.V.M.) και Ανάλυσης Κόστους Ταξιδίου (T.C.M.)»... 21 Χ. Καλογήρου, Α. Σαγιά, «ιερεύνηση των Βιοκλιµατικών Χαρακτηριστικών της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής του Μετσόβου. υνατότητες Προσαρµογής Σύγχρονων Τρόπων όµησης»... 22 Λ. Τάτσης, «Προτάσεις για το Χωροταξικό Σχεδιασµό και την Προστασία του Περιβάλλοντος των Οικισµών της Βόρειας Πίνδου» 24 Α. Βλάµη, Γ. Τσάµος, Γ. Ζαχαράτος, «Σχεδιασµός και Άσκηση Τουριστικής Πολιτικής σε Επιλεγµένους Ορεινούς Νοµούς της Ελλάδας (Ιωαννίνων, Ευρυτανίας και Καστοριάς)»... 25 Κ. Μπίσας, «Νέες Τεχνολογίες και Ορεινές Περιοχές»... 26 Ε. ηµοπούλου, Α. Λαµπρόπουλος, Π. Ζεντέλης, «Η Συµβολή του Κτηµατολογίου στη ιαχείριση του ασικού Χώρου»... 27. Καλιαµπάκος, Ε. Μπουτέτσιου, Α. Οικονόµου, Χ. Παπαδάκη, «ιερεύνηση του Προφίλ των Επισκεπτών του Μετσόβου και η Άποψή τους για τον Παραδοσιακό του Χαρακτήρα»... 28 1
Μ. Μέγα, Σπ. Μπαλαµπέκος, Ν. Κατσουλάκος, «Αποτίµηση της Αξίας του Μετσόβου ως Τουριστικού Προορισµού µε Χρήση της Μεθόδου Ανάλυσης Κόστους Ταξιδιού»... 29 Κ. Τολίδης, Στ. Γιαννακοπούλου,. αµίγος, «Εκτίµηση της Προθυµίας Πληρωµής των Κατοίκων του Μετσόβου για τη ιατήρηση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής του Οικισµού»... 30. Τριανταφύλλου, «Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξη Ορεινών Περιοχών: "Πράσινος Τουρισµός". Προοπτικές Σχεδιασµού Ολοκληρωµένης Εθνικής Πολιτικής: Το παράδειγµα του Μετσόβου»... 31 Απ. Τροµπούκης, «Η συµβολή της παράδοσης στην Ολοκληρωµένη και Αξιοβίωτη Ανάπτυξη των ορεινών περιοχών»... 32 Κ. Τσίπηρας, «Τοποφιλία και Τοποφοβία. Η σηµασία της επιλογής του τόπου κατασκευής ενός κτιρίου, στην επίτευξη της ευδαιµονίας και της ποιότητας της ζωής, µέσα από την µελέτη 30 διαφορετικών βιοκλιµατικών κτιρίων και των ιδιοκτητών τους»... 33 Ι. Τσεβρένη, Α. Γεροντέλη, «Σχέδιο συµµετοχής των παιδιών στις πρωτοβουλίες Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης των ορεινών περιοχών. Η περίπτωση του Μετσόβου»... 34. Ανδρεόπουλος, Σ. Γιαννακοπούλου,. αµίγος, «Η σηµασία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του Μετσόβου για τους επισκέπτες του. Εφαρµογή της Μεθόδου Υποθετικής Αξιολόγησης (CVM)»... 36 Γ. Γιαννίτσαρης, «Η συνεισφορά των Ηπειρωτών τεχνιτών στην οικοδόµηση των ορεινών κοινοτήτων της Στερεάς Ελλάδος»... 37 Στ. Γιαννακοπούλου, «Ανακτώντας τη χαµένη φυσιογνωµία των ορεινών οικισµών: Μια πρόταση για τον οικισµό της Βυτίνας»... 38 Α. Γκιάτας, Ι. Σαγιάς, «Πολιτισµική Γεωγραφία του Ορεινού Χώρου και Τάσεις στη ιαχείριση της Πολιτισµικής Κληρονοµιάς»... 39 Β. Καρακίτσιος, «Υδρογεωλογική µελέτη και καθορισµός ζωνών περιµετρικής προστασίας των πηγών Κρύας Ιωαννίνων - Αποτελέσµατα».. 41 Π. Λαφαζάνη, «Περιφερειακές ιαφοροποιήσεις στον Γεωγραφικό Χώρο του Ορεινού Πληθυσµού της Ελλάδας (ΓΧΟΠΕ)»... 42 Θ. Μαλκίδης, «Κοινωνία, δηµογραφία και ανάπτυξη στην ορεινή Ήπειρο. Η επιστροφή στην παραγωγή»... 44 Ελ. Μπουτέτσιου, Ν. Κατσουλάκος, «Ενεργειακή Αξιοποίηση ασικής Βιοµάζας: Η περίπτωση του Μετσόβου»... 45 Χρ. Παπαδάκη, Ιφ. Κάγκαλου, «Εκτίµηση της οικολογικής κατάστασης λιµνών της Ηπείρου. Απειλές για τη βιοποικιλότητα των ορεινών περιοχών»... 46. Τριανταφύλλου, «Χωροταξικός σχεδιασµός και τουριστική ανάπτυξη ορεινών µειονεκτικών περιοχών. ιεθνής εµπειρία και ελληνική πραγµατικότητα: Η περίπτωση του Νοµού Πιερίας»... 47 Κ. Τολίδης, Χ. Καλογήρου, Ε. ηµοπούλου, «Χωροταξική Πολιτική στις Ορεινές Περιοχές: η περίπτωση του Ν. Φωκίδας»... 48 Κ. Οικονόµου, Γ. Οικονόµου, «Συγκρότηµα κατοικιών στο Πήλιο: Ένας προβληµατισµός, µια πρόταση»... 49 Ελ. Σιάνου Κύργιου, «Πανεπιστήµιο, ανάπτυξη και κοινωνία»... 50 2
Αν. Στρατηγέα, «Βιώσιµες Ενεργειακά Κοινότητες. Μία Σχεδιαστική Πρόκληση για τις Ορεινές Περιοχές»... 51. Προκοπίου, Β. Τσελέντης, Λ. Γεωργιάδης,. Μπούσµπουρας, Β. Πετρίδου, «Οικοτουρισµός και Τουριστική Ανάπτυξη Ορεινών Περιοχών: Ο Αρκτούρος στην περιοχή του Όρους Βέρνον»... 52 Χρ.-Αλ. Παπαδοπούλου, «Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη του Ορεινού Όγκου του Νοµού Τρικάλων»... 53 Α. Οικονόµου, Φ. Μπουγιατιώτη, «Η αρχιτεκτονική κληρονοµιά των ορεινών οικισµών του Όρους Βέρνο»... 54 Ελ. Μάντζιου, «Ένταξη σύγχρονου κτιρίου σε ορεινό οικισµό»... 55 Μ. Μέγα, «Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα (Μ.Υ.Η.Ε.) στις Ορεινές Περιοχές και οι Επιπτώσεις τους στο Περιβάλλον»... 57 Υ. Βάγιε - Κωνσταντοπούλου, «Αναζωογόνηση της Ορεινής Ολυµπίας»... 58 Αθ. Κουτσούκη, Ν. Μπεόπουλος, «Απόψεις και στάσεις των ενεργών παραγόντων της περιοχής Θεοδωριάνων στις προτάσεις του Προεδρικού ιατάγµατος για τη δηµιουργία του Εθνικού Πάρκου Τζουµέρκων»... 60 Μ. Λάµπρου, «Η συνάρτηση της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σχεδίων και προγραµµάτων. Τα χρόνια της µεγάλης αφύπνισης»... 61 Παράλληλες Συνεδριάσεις Κ. Ντάφλος, «Μετακινούµενες διαλογικές διατάξεις για την ενίσχυση του δηµόσιου χαρακτήρα του δρόµου»... 63 Ευµ. Καµαρινοπούλου, «Και διηγώντας τα να κλαις! ή µήπως πια και να (κρυφό)ελπίζεις; Το ελπιδοφόρο (;) αναπτυξιακό µέλλον της κακότυχης Ίµβρου»... 65 Κ. Στάρα, Ρ. Τσιακίρης, «Τα αιωνόβια δέντρα του Ζαγορίου: τόποι ιστορικής αναφοράς και σύµβολα ιερότητας»... 67. Παπαχρήστος, Κ. Αρβανίτης, «Η εφαρµογή της ιαδικτυακής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης στο Ηλεκτρονικό Εµπόριο για κατοίκους ορεινών και αποµακρυσµένων περιοχών»... 68 Ε. Γαλανού, Π. Κολοκούσης, «ηµιουργία χάρτη ζωνών επικινδυνότητας για εκδήλωση κατολισθητικών φαινοµένων στην ορεινή Νάξο µε χρήση της µεθοδολογίας της τηλεπισκόπησης σε περιβάλλον γεωγραφικών συστηµάτων πληροφοριών»... 69 Ε. Σαπουντζάκης, Α. Καµπίτσης, Α. Κορωναίου, «Μη Γραµµική υναµική Ανάλυση Κολωνοπασσάλων Βάθρων Γεφυρών. Εφαρµογή στις Χαραδρογέφυρες Μετσόβου και στη Γέφυρα του Μετσοβίτικου Ποταµού» 70 Στ. Ταµπέκης, Ευάγγ. Καραγιάννης, Β. Γιαννούλας, «Ορθολογική οδική διάνοιξη της ορεινής περιοχής του Μετσόβου µε σκοπό τη Βιώσιµη Ανάπτυξη της»... 71. ιµέλλη, «Το δίκτυο των ορεινών οικισµών στην Ελλάδα. Καταγραφή τάσεων και διαπίστωση προοπτικών»... 72 3
Αλ. Αντωνίου, «Μοντέρνα αρχιτεκτονική και ορεινό τοπίο: κτίρια εκπαίδευσης του Ν. Μητσάκη»... 73 Ιωάν. Βάσση, Μ. Καραµάνη, Θ. Μαργιάννη, Σπ. Ρέζος, «Προτεινόµενη Μελέτη Ανάπλασης των Οικισµών Σόλου και Αγίας Βαρβάρας του ήµου Ακράτας»... 74 Στ. Γιώτη, Στ. Πούλου, «Ο χώρος ως στοιχείο διαµόρφωσης της πολιτιστικής ταυτότητας. Τα ειδικά µουσεία και οι νέες τεχνολογίες ως µέσα προβολής της»... 75 Π. Ξάνθος, «Παγονέρι ράµας: απόηχοι της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής στην ορεινή Ανατολική Μακεδονία»... 76. Χουχορέλου, Ε. Ηλιάδου, «όµηση και διαχρονικές προτεραιότητες για έναν τοπικό στρατηγικό σχεδιασµό στα Βλαχοχώρια της Βόρειας Πίνδου Η περίπτωση της Σαµαρίνας»... 77. Ανδρεόπουλος, Ι. Σαγιάς, «Αίτια και Φύση των Κοινωνικών Αντιδράσεων στην Κατασκευή ΧΥΤΑ του Νοµού Ιωαννίνων»... 78 Χρ. Καλαθά, «Η Περιβαλλοντική εκπαίδευση ως εργαλείο υποστήριξης της τοπικής οικονοµίας. Οδηγός οργάνωσης προγραµµάτων»... 80 Αν. Καλλιανιώτης, Β. Αγγελίτσα, «ιευθετώντας το Κυκλοφοριακό Πρόβληµα του Μετσόβου στις Περιόδους Τουριστικής Αιχµής µε την Σύγχρονη Τουριστική Ανάπτυξη του Τόπου»... 82 Ι. Γούσιος, Π. Καρανικόλας, «Αναπτυξιακός σχεδιασµός και διαχείριση καταστροφών: η εµπειρία από τις πυρόπληκτες περιοχές»... 83 Η. Γιαννάκης, «Η Συµβολή της Πολυλειτουργικής Γεωργίας στην Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών»... 84 Μ. Τσουµάνη, «Περιβαλλοντικές παρεµβάσεις στην περιοχή των Ιωαννίνων. Πρόγραµµα µε αντικείµενο τη διάσωση και επαναλειτουργία, καθώς και την προβολή του περιβάλλοντος χώρου των υδρόµυλων της Βελτσίστας Ιωαννίνων»... 85 Β. Χριστογιάννη, Ακρ. Λέκα, Μ. Παπαδοπούλου, «Ανάπτυξη περιβαλλοντικών κριτηρίων σχεδιασµού µε στόχο την ανάδειξη του ορεινού περιβάλλοντος της περιοχής του Μετσόβου»... 86 Κ. Θεουλάκης, Ευάγ. Μαντάς, Χρ. Μυστριώτη, «Εναλλακτικές µορφές Τουρισµού: Η περίπτωση της ορεινής Κορινθίας»... 88 Αν. Καλλιανιώτης, Μ. ασκαρόλη, «Περπατώντας στο Κενό : Μία Καινοτοµική Ιδέα για την Τουριστική Προβολή του Φαραγγιού του Βίκου» 89 Σ. Καλούδης, Σ. Γαλανοπούλου, Ι. Βασιλείου, Λ. Τζουρµανά, «Τουριστική Ανάπτυξη και ιαχείριση του Φυσικού Περιβάλλοντος του Νοµού Ευρυτανίας»... 90 Αφρ. Μπασιούκα, «Στρατηγικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης του Ορεινού Όγκου των Τζουµέρκων»... 91 Α. Ξιφιλίδου, Β. Χρυσοστόµου, Θ. Χατζηαργυρίου, Ι. Υφαντής, Π. Μπόλος, «υνατότητες, περιορισµοί και προοπτικές εξέλιξης των ορεινών όγκων της Π.Κ.Μ.»... 92 4
Α. Ξιφιλίδου, Β. Χρυσοστόµου, Θ. Χατζηαργυρίου, Ι. Υφαντής, Π. Μπόλος, «Οι δρόµοι κρασιού και ο ρόλος τους στην αναπτυξιακή πορεία των ορεινών όγκων της Π.Κ.Μ.»... 93 Στ. Λαΐτσος, «Μέτσοβο. Από τη ρωµαϊκή mansio στο βλαχικό Αµίντζιου»... 94 Έλ. Χατζηχαραλάµπους, «ιατήρηση και αειφόρος ανάπτυξη της Ροδόπης», Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων... 95 Σωκρ. Κεφαλογιάννης,. Παττακός, «Ολοκληρωµένες Αναπτυξιακές Παρεµβάσεις στην ευρύτερη περιοχή του ορεινού όγκου Ψηλορείτη», ΑΚΟΜΜ Ψηλορείτης, Αναπτυξιακή Ανώνυµη Εταιρεία Ο.Τ.Α... 97 Μ. Μπερέτσος, «Οδηγός καλής πρακτικής διαχείρισης & προστασίας του φυσικού Περιβάλλοντος», Αναπτυξιακή Πάρνωνα, Αναπτυξιακή Ανώνυµη Εταιρεία Ο.Τ.Α... 99 Σ. Μπόλης, «Marketing προστατευόµενων περιοχών»... 101 5
Η Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών στα χρόνια της "κρίσης". Η δεκαεφτάχρονη συµβολή του ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π.. Ρόκος, Οµότιµος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Μετσόβιο Κέντρο ιεπιστηµονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ..Ε.) του Ε.Μ.Π. Όσοι από µας, από διαφορετικές οπτικές και επιστηµονικές πειθαρχίες, συµµεριζόµαστε εδώ και πολλά χρόνια το όραµα και το δρόµο για µια Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη, για µια Ανάπτυξη δηλαδή που θα είναι σε πλανητικό, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο "ταυτόχρονα οικονοµική, κοινωνική, πολιτική, πολιτισµική και κατάλληλα τεχνική/τεχνολογική και θα τελείται σε διαλεκτική αρµονία και µε σεβασµό στον άνθρωπο, όπως αυτός εντάσσεται ειρηνικά και δηµιουργικά στο φυσικό και πολιτισµικό του περιβάλλον, ως αναπόσπαστο µέρος του και όχι ως κυρίαρχος, ιδιοκτήτης, επενδυτής ή εκµεταλλευτής του" (Ρόκος 2003, 2004, 2005, 2007), δεν αιφνιδιαστήκαµε απ αυτό που οι νεοφιλελεύθεροι και σοσιαλφιλελεύθεροι πολιτικοί του συρµού, τα διαπλεκόµενα µ αυτούς µεγάλα επιχειρηµατικά συµφέροντα και τα θυγατρικά τους µέσα µαζικής χειραγώγησης, αφού από το 1992 θεσµοποίησαν πλανητικά και θεοποίησαν το ιδεολόγηµα της φερόµενης ως "βιώσιµης" ή "αειφόρου", (στην πραγµατικότητα sustainable/διατηρήσιµης για τους έχοντες και κατέχοντες µόνο), ανάπτυξης (Ρόκος 2005) και τη συνακόλουθη ασυδοσία των αγορών, διαπίστωσαν µε έκπληξη και ονόµασαν "βαθιά οικονοµική κρίση" τις νοµοτελειακές συνέπειες της αναπτυξιακής φούσκας του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος και την αξιοποιούν κατά το δοκούν, για να διατηρήσουν και να αυξήσουν την κερδοφόρα, αλλά απόλυτα απαξιωµένη ηθικά, πολιτικά, και πολιτισµικά, εξουσία τους. Υλική βάση τους: το τροµοκρατούµενο και αιχµάλωτο κοµµατικά ακροατήριό τους, οι αποχαυνωµένοι θεατές και καταναλωτές της εικονιστικής τους πραγµατικότητας, οι εξαρτηµένοι ψηφοφόροι τους και οι παντός καιρού και πάντα µε το αζηµίωτο "προοδευτικοί" διανοούµενοι. Αυτοί, ποτέ δεν µπαίνουν στον κόπο να διερευνήσουν τις αιτίες, τη φύση και το χαρακτήρα αυτής της "κρίσης", αλλά είναι έτοιµοι να "τεκµηριώσουν" µε την επιστηµονική τους ανεπάρκεια κατάλληλα όµως ωραιοποιηµένη από τους χορηγούς τους τον αναπόδραστο, κατ αυτούς, µονόδροµο εξόδου απ αυτήν, µ άλλα λόγια την εξοντωτική για τους άνεργους, τους πραγµατικά και σκληρά εργαζόµενους µισθωτούς και τους συνταξιούχους, αλλά και για κάθε τίµιο φορολογούµενο δηµοσιονοµική πειθαρχία. Παράλληλα, µε προκλητική βεβαιότητα ισχυρίζονται ότι η διατήρηση και πάλι στο απυρόβλητο των "φίλων", αλλά και των πάσης φύσεως κρατικοδίαιτων κερδοσκόπων φορο- και εισφορο-φυγάδων "επενδυτών" και των ιδιοκτητών και καρπωτών offshore ακινήτων και εταιρειών, «γιατί αυτοί "δηµιουργούν νέες θέσεις εργασίας"» (όταν διασφαλίζουν τα απαραίτητα κίνητρα και τις δέουσες φορολογικές απαλλαγές), αποτελεί υποχρεωτικό σηµείο διάβασης για την εξυγίανση της οικονοµίας, που αυτοί σκόπιµα ή από ηλιθιότητα αρρώστησαν. Είναι όµως η "κρίση" οικονοµική; δηµοσιονοµική; χρηµατοπιστωτική; εθνική; ευρωπαϊκή; διεθνής; ή όλα αυτά µαζί; Φταίνε άραγε οι άνεργοι, οι εργαζόµενοι στον δηµόσιο και ιδιωτικό τοµέα για τα υπέρογκα χρέη και ελλείµµατα των κρατών; Και οι τράπεζες και τα χρηµατιστήρια και οι φούσκες τους και οι κυβερνήσεις και οι αντιπολιτεύσεις και οι υπερεθνικοί οργανισµοί τους, που σπεύδουν µε νεοφιλελεύθερα και/ή 6
σοσιαλφιλελεύθερα επιχειρήµατα να τις διασώσουν, στο όνοµα του κυρίαρχου ιδεολογήµατος της "βιώσιµης" ή "αειφόρου" ανάπτυξης (Ρόκος 2003, 2005), είναι άµοιρες ευθυνών; Και µπορεί η πράσινη οικονοµία και ο πράσινος καπιταλισµός για τους νεοφιλελεύθερους, ή η οµοούσιά τους "πράσινη" ανάπτυξη για τους σοσιαλφιλελεύθερους και τους συνοδοιπόρους τους, να αποτελέσουν µια αξιόπιστη διέξοδο, κρατώντας απ την "βιώσιµη" την θεοποίηση της ανταγωνιστικότητας των ανεξέλεγκτων και ασύδοτων χρηµατοπιστωτικών κυρίως αγορών, την κουλτούρα της εκ γενετής επιχειρηµατικότητας των πολιτών για ν αποτελέσουν κάποτε αποδοτικούς "πωλητές", ανοίγοντας στην καινοτοµία νέους δρόµους, "που θα βάλουν επιτέλους ισχυρά στο παιγνίδι την νέα γενιά των σωτήριων πράσινων παικτών της τεχνολογίας" και τις εξοντωτικές, ιδιαίτερα για τους νέους, ευέλικτες µορφές εργασίας, που διασφαλίζουν την "ανταγωνιστικότητα και την παραγωγικότητα της οικονοµίας"; Η ανάπτυξη όµως, εγγενώς θετική και δηµιουργική έννοια, στη θεωρία και την πράξη, δεν είναι και δεν µπορεί να είναι µόνο "ανάπτυξη της οικονοµίας" ή µονοδιάστατη "οικονοµική ανάπτυξη", ή ακόµη χειρότερα "οικονοµική αύξηση" ή "οικονοµική µεγέθυνση", ως θεµελιακή προϋπόθεση για πρόοδο και ευηµερία, όπως µηρυκάζουν οι σοµόν σελίδες των κυριακάτικων φύλλων και τα ΜΜΕ, αλλά και υποστηρίζει αλαζονικά η βαθιά νυχτωµένη πλειοψηφία των οικονοµολόγων/λογιστών, η οποία στραγγίζει τους ανθρώπους, τη ζωή και τη φύση, στο όραµα της µεγιστοποίησης της πίτας (κερδοφορίας) πρώτα, για να γευθεί η κοινωνία, σε µια άλλη ζωή, τους καρπούς της µ ένα µεγαλύτερο απ το µηδέν κοµµάτι της. Γιατί η ανάπτυξη έχει αντικειµενικά και πολιτική και πολιτισµική και κοινωνική και τεχνική/τεχνολογική και περιβαλλοντική, αλλά και πραγµατικά οικονοµική διάσταση µε την αληθινή της έννοια: "του συνόλου δηλαδή των θεσµικών και νοµικών ρυθµίσεων και των δράσεων, στάσεων και συµπεριφορών, οι οποίες µε βάση τους κανόνες της οικονοµικής ηθικής στην παραγωγή και κατανάλωση υλικών αγαθών και την ικανοποίηση των υλικών αναγκών, επιδιώκουν την ευηµερία µιας κοινωνίας". Έτσι, η Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη, µ άλλα λόγια η Ανάπτυξη που αξίζει να τη ζεις, ολοκληρώνει τις οικονοµικές µε τις κοινωνικές, τις πολιτικές, τις πολιτισµικές και τις κατάλληλες κάθε φορά, για κάθε τόπο, τεχνικές/τεχνολογικές δράσεις της, αναγνωρίζοντας και σεβόµενη τις θεµελιακές ουσιώδεις σχέσεις, αλληλεξαρτήσεις και αλληλεπιδράσεις τους και τις ειρηνικές, θετικές, δηµιουργικές και ηθικές συνέργιές τους για µια ανθρώπινη ζωή, σ ένα ανθρώπινο φυσικό και πολιτισµικό περιβάλλον, σ ένα ειρηνικό και καλύτερο κόσµο. Και είναι ιδιαίτερα, η Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη ως όραµα και στόχος, αντικειµενικά ο αναµφισβήτητος µονόδροµος για τη ζωή, αλλά και για το ξαναζωντάνεµα των ορεινών περιοχών γιατί: σ αυτές, αντικειµενικά, δεν έχουν την οποιαδήποτε θεωρητική και πρακτική υπόσταση έννοιες και δράσεις της δήθεν "βιώσιµης" ή "αειφόρου" ανάπτυξης του συρµού όπως η ανταγωνιστικότητα, η επιχειρηµατικότητα, η καινοτοµία και οι ευέλικτες µορφές εργασίας, λόγω των συγκεκριµένων, εξαιρετικά οξυµένων σήµερα, συνθηκών της φυσικής και κοινωνικοοικονοµικής τους πραγµατικότητας (µεγάλο και ραγδαία εναλασσόµενο ανάγλυφο, "νάνος", κατακερµατισµένη και διεσπαρµένη γεωργική ιδιοκτησία, δυσπρόσιτο, έλλειψη τεχνικών και κοινωνικών υποδοµών, φυσικοί κίνδυνοι και καταστροφές, εγκατάλειψη, γήρανση πληθυσµού, ραγδαίες και συχνά καταστροφικές κλιµατικές αλλαγές και συνακόλουθες δυσµενείς επιπτώσεις, µεγάλα κόστη παραγωγής, οικονοµική ασφυξία, ισοπεδωτικά οµογενοποιηµένες για όλες τις ορεινές περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης πολιτικές, µέτρα και δράσεις µε αγοραία κριτήρια, αναγκαστική ανεργία, έλλειψη γυναικών σε πολλά ορεινά χωριά, επιβιώνουσες αναχρονιστικές κοινωνικές στάσεις και συµπεριφορές, κ.λπ.) 7
ενώ αντίθετα, οι ορεινές περιοχές αντέχουν, επιβιώνουν στο χρόνο και τις κάθε µορφής αντιξοότητες και µπορούν ν αποτελέσουν διαρθρωτικής σηµασίας δοµικά στοιχεία για την Ολοκληρωµένη τους Ανάπτυξη: η άσβεστη αγάπη για τον τόπο τους των λίγων εναποµεινάντων κατοίκων τους και των αποδήµων τους της Ελλάδας και της διασποράς, παραδοσιακές ευτυχίες όπως η κοινοτική αλληλεγγύη, η ευρηµατική και τεχνολογικά πρωτοπόρα αξιοποίηση των παραδοσιακών υλικών, προϊόντων, πολιτισµικών αγαθών και ανθρώπινων δεξιοτήτων, η παραγωγή µικρής κλίµακας εξαιρετικής ποιότητας τοπικών προϊόντων, το παρθένο ανεκτίµητο αισθητικό, φυσικό και πολιτισµικό περιβάλλον τους, οι παραδοσιακοί οικισµοί τους, τα ανεπηρέαστα, ακόµη, από τους ισοπεδωµένους και οµογενοποιηµένους πολιτισµούς της νέας τάξης ήθη και έθιµά τους, οι εκκλησίες και τα µοναστήρια τους µε τους πολύτιµους θησαυρούς τους αγιογραφίας και ξυλογλυπτικής, η ανθρώπινη κλίµακα στα µεγέθη, τις καταστάσεις και τις ποιότητές τους, η φιλόξενη διάθεση των κατοίκων τους και το ήθος, γενικότερα, η ελευθερία και οι ανοιχτοί ορίζοντες των βουνών που δεν πουλιούνται και δεν αγοράζονται. Συνεπώς, τα χρόνια της "κρίσης", το "ήθος" των βουνών και της Αξιοβίωτης Ολοκληρωµένης τους Ανάπτυξης, µπορούν να αποτελέσουν το τελευταίο καταφύγιο της ζωής που αξίζει να ζήσουµε, όλοι όσοι καταγόµαστε απ αυτά, καταφεύγουµε σ αυτά για ν ανασάνουµε, ή παλεύουµε στο δηµόσιο, τον κοινωνικό και τον ιδιωτικό τοµέα, όπως και στο ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π. (http://www.ntua.gr/mirc/) τα τελευταία δεκαεπτά χρόνια, καθώς και στο.π.μ.σ. του Ε.Μ.Π. "Περιβάλλον και Ανάπτυξη" (http://www.survey.ntua.gr/main/studies/environ/envir-g.html) τα τελευταία δεκατρία χρόνια, να ετοιµάσουµε εθελοντικά, όσο µπορούµε καλύτερα, τις προϋποθέσεις, αλλά και τα κατάλληλα και ολιστικά "µορφωµένα" στελέχη, τα οποία θα αφιερωθούν µε ήθος, ακαδηµαϊκή επάρκεια και αποτελεσµατικότητα στην έρευνα, τη µελέτη και την αντιµετώπιση των πολυδιάστατων προβληµάτων της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος και των ορεινών περιοχών. Στους παραπάνω δικτυακούς τόπους, καθώς και στον δικτυακό τόπο του Εργαστηρίου Τηλεπισκόπησης του Ε.Μ.Π. (http://www.survey.ntua.gr/main/labs/rsens/), οι ενδιαφερόµενοι συνάδελφοι µπορούν να βρουν πολλά σχετικά κείµενα, αλλά και συγκεκριµένες αναφορές, αναλυτικές πληροφορίες και εκτεταµένη βιβλιογραφία, χρήσιµα, όχι µόνο για την έρευνα στο πεδίο της ειδικότητάς τους, αλλά και για τη δηµιουργική συµµετοχή τους σε διεπιστηµονικές συζητήσεις, προσπάθειες, έρευνες, σχεδιασµούς, µελέτες και έργα Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης του τόπου µας. Βιβλιογραφία ιεπιστηµονικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών (.Π.Μ.Σ.) του Ε.Μ.Π. "Περιβάλλον και Ανάπτυξη" http://www.survey.ntua.gr/main/studies/environ/envir-g.html Μετσόβιο Κέντρο ιεπιστηµονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ..Ε.) του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών Ευρωπαϊκών πολιτισµών http://www.ntua.gr/mirc/ Παρουσίαση της αποστολής, του έργου και των δραστηριοτήτων του ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π. http://www.ntua.gr/mirc/mekde/mekde.pps Ρόκος,., Η Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Προβλήµατα, υνατότητες και Περιορισµοί, στο 4ο ιεπιστηµονικό ιαπανεπιστηµιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π. «Η Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη της Ηπείρου», Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, 23-26 Σεπτεµβρίου 2004, Επιστηµονική Επιµέλεια Καθ.. Ρόκος, Εκδοτικός Οίκος Α.Α Λιβάνη, Αθήνα, σελ. 93-140, 2007. 8
Ρόκος,., Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη για Ένα Ειρηνικό και Καλύτερο Κόσµο, Συλλογικός Τόµος "Περιβάλλον και Ανάπτυξη. ιαλεκτικές Σχέσεις και ιεπιστηµονικές Προσεγγίσεις", (Εισαγωγή - Επιµέλεια. Ρόκος), Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2005. Ρόκος,., Η Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη στις ορεινές περιοχές. Θεωρία και πράξη, Πρακτικά 3ου ιεπιστηµονικού ιαπανεπιστηµιακού Συνεδρίου «Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών. Θεωρία και Πράξη», Ε.Μ.Πολυτεχνείο ήµος Μετσόβου, 7-10 Ιουνίου 2001, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, Μέτσοβο, Επιστηµονική Επιµέλεια Καθ.. Ρόκος, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα σελ. 79-140, 2004. Ρόκος,., Από τη "Βιώσιµη" ή "Αειφόρο" στην Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη (κείµενα 1963-2003), Εκδ. Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, σελ. 551, 2003. 9
.Π.Μ.Σ. "Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών": υο χρόνια καινοτόµου δράσης στο µέτωπο των προβληµάτων. Καλιαµπάκος, Καθηγητής Ε.Μ.Π., Συντονιστής της 2 ης κατεύθυνσης σπουδών του.π.μ.σ. του Ε.Μ.Π. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» Η Ελλάδα αποτελεί τη δεύτερη ορεινότερη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε το 70% εδάφους της να είναι ορεινό και το 66,3% των δήµων και κοινοτήτων της να χαρακτηρίζονται ως ορεινοί και ηµιορεινοί. Η ορεινή Ελλάδα, καρδιά και καταφύγιο του ελληνισµού τους τελευταίους πέντε αιώνες, υπέστη τέσσερα δραµατικά πλήγµατα στο τελευταίο µισό του εικοστού αιώνα. Αρχικά ο Β Παγκόσµιος Πόλεµος, που θέατρό του ήταν τα βουνά της Βόρειας Ελλάδας και ειδικότερα της Ηπείρου, στη συνέχεια ο Εµφύλιος και µετά τα δύο συνεχόµενα «τσουνάµι» της µετανάστευσης, το 60, και της αστυφιλίας, το 70, στράγγιξαν τη ζωή από τις ορεινές περιοχές, έκαναν την ορεινή Ελλάδα παρία των οικονοµικών, τεχνολογικών και πολιτιστικών εξελίξεων. Αυτό επισώρευσε πολλά και βαθειά προβλήµατα, είχε όµως και µια θετική συνέπεια. Κράτησε την ορεινή Ελλάδα σχετικά µακριά από µια µονοδιάστατη ανάπτυξη, η οποία «φτηναίνει» όλες τις αξίες και καταστρέφει αλόγιστα και ασυλλόγιστα το περιβάλλον, υποτάσσοντάς τα στην υπέρτατη αρχή της κερδοφορίας,. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος µπουχτισµένος από την πολλαπλώς ρυπαρή ζωή των πόλεων στρέφει τη µατιά του ξανά στα βουνά, αναζητώντας την οµορφιά της ανέγγιχτης φύσης, τις καθαρότερες και αυθεντικότερες σχέσεις των ορεινών κοινωνιών. Επιστρέφει όµως µε σεβασµό στην πολύτιµη φυσική και κοινωνική κληρονοµιά των βουνών ή ως κακότροπος καταναλωτής, έτοιµος να σπαταλήσει, να λερώσει, να καταστρέψει την οµορφιά αυτή; Και οι ορεινοί πληθυσµοί θα διεκδικήσουν µια ισόρροπη και πλήρη ανάπτυξη µε κέντρο τις ανθρώπινες ανάγκες ή θα υποταχτούν στο δέλεαρ µιας «ανάπτυξης», η οποία γρήγορα θα εξαντλήσει τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα των ορεινών περιοχών, σπρώχνοντας τες βαθύτερα στο περιθώριο. Αντανάκλαση της εγκατάλειψης της ορεινής Ελλάδας είναι η µέχρι πρότινος παντελής απουσία συστηµατικής εκπαίδευσης σε ζητήµατα που σχετίζονται µε το περιβάλλον και τις κοινωνίες των ορεινών περιοχών. Σε αντίθεση µε άλλες ορεινές χώρες του κόσµου, όπως για παράδειγµα η Αυστρία, η Ιταλία, η Ελβετία, ο Καναδάς, το Νεπάλ, κλπ, όπου έχουν αναπτυχθεί προπτυχιακά και µεταπτυχιακά προγράµµατα σπουδών για τις ορεινές περιοχές, στην Ελλάδα εµφανίζονται µόνο κάποιες σποραδικές και ασύνδετες προσπάθειες µελέτης προβληµάτων των ορεινών περιοχών. Στο πλαίσιο αυτό το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ανέλαβε την ιστορική πρωτοβουλία δηµιουργίας του.π.μ.σ. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών». Το συγκεκριµένο µεταπτυχιακό πρόγραµµα εµφανίζει τα ακόλουθα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: - Η εκπαίδευση στήνεται µε άξονα τα πραγµατικά προβλήµατα των ορεινών κοινωνιών, όπως αυτά διοχετεύονται από ένα δίκτυο επαφών µε τους ορεινούς δήµους και κοινότητες της Ελλάδας. Στους µεταπτυχιακούς φοιτητές, αλλά και στους καθηγητές- εκπαιδευτές τους, καλλιεργείται η φιλοδοξία να αποδείξουν τις ικανότητές τους, το επιστηµονικό «µπόι» τους, συγκρινόµενοι µε τα γιγαντιαία πραγµατικά προβλήµατα, όχι τις «επιστηµονικές 10
σπαζοκεφαλιές». Για το σκοπό αυτό ανατίθεται πλήθος εργασιών που εστιάζουν σε ειδικά προβλήµατα των ορεινών περιοχών, ενώ αξιοποιείται στο µέγιστο βαθµό το γεγονός ότι το συγκεκριµένο πρόγραµµα πραγµατοποιείται στην καρδιά της ορεινής Ελλάδας, στο Μέτσοβο, έναν τόπο εξαιρετικά πλούσιο σε φυσικό και πολιτισµικό περιβάλλον. - Πολυθεµατικός χαρακτήρας-ολιστική προσέγγιση. Τα προβλήµατα των ορεινών περιοχών είναι περίπλοκα ως προς τη φύση τους και απαιτούν τη συνέργεια πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων. Για το σκοπό αυτό, αναπτύσσεται ένα κοινό θεωρητικό υπόβαθρο για το χαρακτήρα των ορεινών περιοχών µε έντονο το στοιχείο της ολιστικής προσέγγισης, το οποίο προετοιµάζει το έδαφος για την αρµονική συναρµογή των διαφορετικών ειδικοτήτων. Ο στόχος αυτός δεν είναι απλός και η επίτευξή του απαιτεί συστηµατική δουλειά. Ανάµεσα στα άλλα, πρέπει να αναπτυχθεί µια κοινή γλώσσα µεταξύ των συµµετεχόντων, η οποία θα αντιµετωπίζει τη «Βαβέλ» της υπερεξειδίκευσης. - Συστηµατική διάχυση των αποτελεσµάτων. Κύριος στόχος του µεταπτυχιακού προγράµµατος είναι τα αποτελέσµατά του να φτάνουν όσο το δυνατόν συντοµότερα στους φυσικούς τους παραλήπτες, τις τοπικές κοινωνίες. εν πρέπει να µένουν φυλακισµένα και ξεχασµένα σε κάποια backup αρχεία. Για το λόγο αυτό µε σεµινάρια, ηµερίδες, συνέδρια, θεµατικές εκδηλώσεις, άµεσα, τα γεννήµατα του µεταπτυχιακού προγράµµατος περνούν στις τοπικές κοινωνίες, γίνονται εµβόλια µετασχηµατισµού τους. - Έντονα βιωµατικός χαρακτήρας. Ο στόχος δεν είναι οι µεταπτυχιακοί φοιτητές να µάθουν για τις ορεινές περιοχές, αλλά να ζήσουν τις ορεινές περιοχές. Να µη φιλοξενηθούν από τους Μετσοβίτες, αλλά να ενσωµατωθούν σε ένα βαθµό στην τοπική κοινωνία. Να νοιώσουν την αγριάδα της χειµωνιάτικης ερηµιάς των ορεινών χωριών, τη ζεστασιά του καφενείου, να ακούσουν θρύλους και ιστορίες. Για το σκοπό αυτό οι επισκέψεις είναι οργανικά στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όχι χρήσιµο διάλειµµα. Επίσης, συστηµατική είναι η επαφή µε ξεχωριστούς ανθρώπους των βουνών (ορειβάτες, λογοτέχνες, καινοτόµους επιχειρηµατίες κλπ), των οποίων οι εµπειρίες είναι πολύτιµες. - ιεθνιστική διάσταση. Παρά το γεγονός ότι βασικό αντικείµενο του Προγράµµατος είναι η ορεινή Ελλάδα, το συγκεκριµένο εγχείρηµα αποτελεί κοµµάτι µιας διεθνούς προσπάθειας για ενίσχυση των ορεινών περιοχών που ενώνει µε ένα αόρατο νήµα την Πίνδο µε τα Ιµαλάϊα, το Κιλιµάντζαρο και τις Άνδεις. 11
Συγκρότηση Βάσης εδοµένων για τους τοπικούς πολιτισµούς των ορεινών περιοχών της Ελλάδας και την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτησή τους µε το ορεινό φυσικό περιβάλλον Α. Γεροντέλη, Περιβαλλοντολόγος, MSc "Περιβάλλον και Ανάπτυξη" του Ε.Μ.Π Α. ολόγλου, Βιολόγος, MSc Environmental Pollution Science Α. οντά, Τεχνικός συνεργάτης Σ. Γιαννακοπούλου, Υπ. ρ. Μηχ., Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc "Περιβάλλον και Ανάπτυξη" του Ε.Μ.Π. Ε. Γαλανού, ρ. Ε.Μ.Π., Φυσικός, Γεωλόγος, MSc Περιφερειακή Ανάπτυξη. Ρόκος, Οµότιµος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Μετσόβιο Κέντρο ιεπιστηµονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ..Ε.) του Ε.Μ.Π. Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται η συγκρότηση, διατήρηση και ενηµέρωση αρχείου και Βάσης εδοµένων σχετικά µε τις ορεινές περιοχές της Ελλάδας και την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών πολιτισµών τους στο πλαίσιο των αρχών και αξιών της Αξιοβίωτης Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης. Η συγκεκριµένη Βάση δεδοµένων, αποτελεί µια βιβλιογραφική και διαδικτυακή ερευνητική προσπάθεια γνωριµίας µε τη φυσική και κοινωνικοοικονοµική πραγµατικότητα, µε τα πολιτισµικά χαρακτηριστικά, τις παραδόσεις, τις δεξιότητες και τεχνικές, το τοπικό περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα του κάθε ορεινού δήµου (σε επίπεδο ηµοτικού ή Κοινοτικού ιαµερίσµατος) και τις εύθραυστες σχέσεις αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασής τους, τόσο µε τις δράσεις του ανθρώπου όσο και µε τα προβλήµατα και τις ανάγκες της ζωής στις ορεινές περιοχές. Η Βάση περιλαµβάνει για κάθε ορεινό ηµοτικό ιαµέρισµα 25 πεδία, σε ορισµένα από τα οποία (π.χ. «παραδοσιακή αρχιτεκτονική», «υπέδαφος», «προστατευόµενες περιοχές/µνηµεία της φύσης») έχει γίνει εκτενέστερη παρουσίαση µε τη µορφή κειµένων, φωτογραφικού υλικού, χαρτών, ψηφιακών µοντέλων εδάφους και εκτεταµένων βιβλιογραφικών αναφορών. Παράλληλα, στα πεδία «αλληλεπίδραση περιβάλλοντος και τοπικού πολιτισµού» και «προβλήµατα/ανάγκες» έγινε προσπάθεια να αποτυπωθούν τα στοιχεία µε αντικειµενικό τρόπο και µε γνώµονα ότι στη διαµόρφωση και υλοποίηση προτάσεων για ένα σοβαρό, αξιόπιστο επιστηµονικά, υπεύθυνο και συµµετοχικό σχέδιο Αξιοβίωτης Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης των ευάλωτων ορεινών οικοσυστηµάτων/περιοχών θα πρέπει να συνυπολογίζεται εξίσου και το αίσθηµα της αυτοσυντήρησης των κατοίκων των ορεινών περιοχών, το οποίο σε συνδυασµό µε τις δύσκολες συνθήκες που µόνο οι ίδιοι βιώνουν, τους ωθεί στην επιλογή πρακτικών και µεθόδων συµβατών µε τις δυνατότητες και τους περιορισµούς του τόπου τους και µε απόλυτο σεβασµό στη φύση που τους συντηρεί και τους στηρίζει. Η Βάση αυτή είναι χρήσιµη, τόσο σε ερευνητές, σπουδαστές, φοιτητές, µαθητές και παιδαγωγούς, ως µια αφετηρία για περαιτέρω έρευνα, µελέτη, επέκταση και εµβάθυνση των επιµέρους στοιχείων, όσο και σε ΟΤΑ, σε τοπικούς φορείς και πρωτοβουλίες των κατοίκων αλλά και των αποδήµων, σε πολιτιστικούς συλλόγους κ.α., ώστε µε θεµέλιο τη συνολική εικόνα της κατάστασης όλων των ορεινών ηµοτικών ιαµερισµάτων, να µπορούν να συµβάλουν µε τις ιδέες, τις προτάσεις, τις δράσεις και πράξεις τους στην προσπάθεια για Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη των ευαίσθητων ορεινών περιοχών. Αποτελεί δε, µια δυναµική, 12
διεπιστηµονική, ερευνητική διαδικασία, η οποία θα συµπληρώνεται σταδιακά, περιλαµβάνοντας όλες τις ορεινές περιοχές της Ελλάδας ενώ παράλληλα θα ενηµερώνεται συνεχώς. Στο πλαίσιο αυτό προβλέπεται η ανάρτησή της στον διαδικτυακό τόπο του ΜΕ.Κ..Ε. του Ε.Μ.Π. (http://www.ntua.gr/mirc/) ώστε να δίνεται η δυνατότητα σχολίων, παρατηρήσεων και συµπληρώσεων, προκειµένου να βελτιώνεται και να γίνεται πιο χρηστική στους αποδέκτες της. Ήδη, πιλοτικά, έχει αναρτηθεί η Βάση για τις ορεινές περιοχές της Περιφέρειας Ηπείρου. 13
Κριτική Ανάλυση της Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Ορεινές Περιοχές Ε. Μιχαηλίδου, Γεωπόνος, MSc «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» του Ε.Μ.Π.. Ρόκος, Οµότιµος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Μετσόβιο Κέντρο ιεπιστηµονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ..Ε.), Ε.Μ.Π. Οι ορεινές περιοχές στην Ελλάδα, την ορεινότερη µαζί µε την Αυστρία χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), πεδία τεράστιου φυσικού, βιολογικού / γενετικού και πολιτισµικού πλούτου, αντιµετωπίζουν στην µεγάλη πλειοψηφία τους σειρά προβληµάτων τα οποία εστιάζονται κυρίως στην εγκατάλειψη, την αποµόνωση και την γήρανση του πληθυσµού τους. Μία αξιόπιστη Ευρωπαϊκή πολιτική η οποία θα στοχεύει στην Αξιοβίωτη Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη των ορεινών περιοχών θα µπορούσε να αποτελέσει σηµαντικό εργαλείο για την αντιµετώπιση των ιδιαίτερα πολύπλοκων, πολυδιάστατων και αλληλένδετων προβληµάτων περιβάλλοντος και ανάπτυξης των περιοχών αυτών. Στην εργασία αυτή επιχειρείται αναλυτική κριτική προσέγγιση των Ευρωπαϊκών στρατηγικών, πολιτικών και µέτρων για την ανάπτυξη των ορεινών περιοχών. Από την ανάλυση προκύπτει ότι οι κύριες κατευθύνσεις για την ανάπτυξή τους, σύµφωνα µε την Ε.Ε., είναι η γεωργία και δευτερευόντως ο τουρισµός. Τα µέτρα κρίνονται ως γενικευµένα, µερικά, τοµεακά, αποσπασµατικά, αποφασισµένα «εκ των άνω» και όχι µε ουσιαστική συµµετοχή των τοπικών κοινοτήτων, χωρίς προσαρµογή στις ιδιαίτερες συνθήκες της φυσικής και κοινωνικοοικονοµικής πραγµατικότητας κάθε περιοχής και πλήρως ενταγµένα στις αξίες και τους στόχους της «βιώσιµης ανάπτυξης», δηλαδή την ανταγωνιστικότητα, την επιχειρηµατικότητα, την καινοτοµία και την ευέλικτη εργασία, όπως αυτά υποθάλπουν ή και εξασφαλίζουν την ασυδοσία των αγορών. Τεκµηριώνεται ότι η εφαρµογή των πολιτικών αυτών, παρά τα όποια επιµέρους ενδεχοµένως θετικά στοιχεία τους για τις πεδινές περιοχές βιοµηχανικών χωρών, όχι µόνο δεν µπορεί να συµβάλει στο ξαναζωντάνεµα των ορεινών περιοχών γενικά και ιδιαίτερα όσων βρίσκονται σε εξόχως ορεινές χώρες όπως η Ελλάδα, αλλά µπορεί ακόµα και να επιδεινώσει τα υπάρχοντα κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα και να αλλοιώσει ακόµα περισσότερο το ήδη ευαίσθητο και ευάλωτο φυσικό και πολιτισµικό περιβάλλον τους. Έτσι, στις ορεινές περιοχές επιβάλλεται µια ριζικά διαφορετική προσέγγιση, βασισµένη στις αρχές, τις αξίες, τις µεθόδους, τις τεχνικές και τις διαδικασίες της Αξιοβίωτης Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης, δηλαδή της ταυτόχρονα οικονοµικής, κοινωνικής, τεχνικής / τεχνολογικής, πολιτικής και πολιτισµικής ανάπτυξης, η οποία θα τελείται σε διαλεκτική αρµονία και µε σεβασµό στον άνθρωπο, όπως αυτός εντάσσεται ειρηνικά και δηµιουργικά στο φυσικό και πολιτισµικό περιβάλλον των ορεινών περιοχών, ως αναπόσπαστο µέρος τους και όχι ως κυρίαρχος ιδιοκτήτης, "επενδυτής", ή εκµεταλλευτής τους. 14
Οικολογικοί κώδικες και οικολογικές πρακτικές στις παραδοσιακές ελληνικές κοινωνίες Ερ. Καψωµένος, Οµότιµος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της λογοτεχνίας, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Πολυετείς έρευνες του γράφοντος πάνω στο λαϊκό πολιτισµό της ελληνικής υπαίθρου, ιδιαίτερα στα µνηµεία του λόγου, έχουν δείξει ότι η καινοφανής για τις δυτικές αστικές κοινωνίες οικολογική συµπεριφορά αποτελεί δοµικό συστατικό της παραδοσιακής λαϊκής κουλτούρας στις αγροτοκτηνοτροφικές κοινωνίες. Η διαπίστωση δεν είναι χωρίς σηµασία. Αυτό που στις δυτικές κοινωνίες υπήρξε αναγκαστική και οδυνηρή συνέπεια µιας στρεβλής ανάπτυξης, η οποία οδήγησε στην καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, για τις παραδοσιακές κοινωνίες είναι απόσταγµα µακράς εµπειρίας και σοφίας, που αποκρυσταλώθηκε σε πολλαπλές οµόλογες εκδοχές ενός πολιτισµικού προτύπου βασισµένου στη σχέση ισορροπίας του πολιτισµού µε τη φύση. Η αυταπόδεικτη σηµασία αυτού του προτύπου καθορίζει τις επιλογές της παρούσας έρευνας. Συνεχίζοντας τις έρευνές µας σ' αυτό το πεδίο, επιχειρούµε να καταγράψοµε και να αναλύσοµε εκφράσεις της εθιµικής ζωής και µνηµεία του λόγου των ορεινών παραδοσιακών κοινοτήτων που διέπονται απ' αυτό το πνεύµα ισορροπίας. Στόχος µας είναι να ανασυνθέσοµε τους παραδοσιακούς κώδικες συµπεριφοράς που παραπέµπουν σε µια οικολογική συνείδηση. Και να δείξοµε ότι η συνείδηση αυτή αποτελεί, πολύ πριν από την εφεύρεση του όρου, αυτονόητη πρακτική και διακριτικό γνώρισµα των παραδοσιακών πολιτισµών της Μεσογειακής λεκάνης, που τους ταξινοµεί σε διαφορετική πολιτισµική οικογένεια από το δυτικό αστικό µοντέλο της βιοµηχανικής και τεχνολογικής εποχής. Και αντιπροσωπεύει ένα εµπράγµατο και συνεπώς αξιόπιστο εναλλακτικό πρότυπο, που θα µπορούσε, στην παρούσα κρίσιµη ιστορική συγκυρία, όπου ένα αδιέξοδο µοντέλο αξιώνει να επιβληθεί ως παγκόσµιο, να τροφοδοτήσει µια γόνιµη διαλεκτική. 15
Καινοτοµικές Επιχειρηµατικές ραστηριότητες στην περιοχή των Τζουµέρκων Α. Οικονόµου, Μηχανικός Μεταλλείων Μεταλλουργός Ε.Μ.Π., Msc. αµίγος, Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π.. Καλιαµπάκος, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή και αποκωδικοποίηση της εµπειρίας από επιτυχηµένα παραδείγµατα επιχειρηµατικής δράσης στον ορεινό χώρο των Τζουµέρκων. Με βάση τη µελέτη της φυσικής και κοινωνικοοικονοµικής πραγµατικότητας της περιοχής των Τζουµέρκων και την επισκόπηση της καινοτοµίας στην επιχειρηµατική δράση επιλέχθηκαν δέκα επιχειρήσεις, οι οποίες εµφανίζουν στοιχεία διαφοροποίησης σε σχέση µε τις συνήθεις οικονοµικές δραστηριότητες της περιοχής. Ως βασικό εργαλείο έρευνας χρησιµοποιήθηκε ένα κατάλληλα διαµορφωµένο ερωτηµατολόγιο, προκειµένου να αποτυπωθούν τα απαραίτητα στοιχεία. Το ερωτηµατολόγιο συµπληρώθηκε µε προσωπικές συνεντεύξεις µε τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων. Η ποιοτική και ποσοτική διερεύνηση των αποτελεσµάτων από τις συνεντεύξεις, σε συνδυασµό µε το σύνολο των διαθέσιµων στοιχείων, οδηγεί σε ορισµένα χρήσιµα συµπεράσµατα αναφορικά µε το ρόλο της καινοτοµίας στην επιτυχή επιχειρηµατική δραστηριότητα στην ορεινή περιοχή των Τζουµέρκων. Η όλη µεθοδολογία µπορεί να αποτελέσει χρήσιµο εργαλείο για αντίστοιχες έρευνες και σε άλλες περιοχές της ορεινής Ελλάδας. 16
Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας και Ορεινές Περιοχές Ν. Κατσουλάκος, Μηχανολόγος Μηχανικός, Μ Ε «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» Ε.Μ.Π., Υποψήφιος ιδάκτωρ Ε.Μ.Π.. Καλιαµπάκος, Καθηγητής Ε.Μ.Π., Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών Στην παρούσα εργασία, µε πεδίο εφαρµογής την περιοχή του Μετσόβου, επιχειρείται η διερεύνηση των δυνατοτήτων αξιοποίησης των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στις ορεινές περιοχές, µε στόχο την κάλυψη τοπικών ενεργειακών αναγκών. Αρχικά σκιαγραφείται το «ενεργειακό προφίλ» των ορεινών περιοχών, το οποίο χαρακτηρίζεται σε γενικές γραµµές από ζήτηση υψηλών ποσοτήτων θερµικής ενέργειας και αιχµές ζήτησης ηλεκτρικού φορτίου σε περιόδους έντονης τουριστικής κίνησης. Γίνεται επίσης µία εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την ενεργειακή κατανάλωση. Επιχειρείται, στη συνέχεια, ο προσδιορισµός του ανανεώσιµου ενεργειακού δυναµικού, το οποίο συνίσταται από το αιολικό δυναµικό, το δυναµικό βιοµάζας, το δυναµικό ηλιακής ακτινοβολίας και το δυναµικό υδατοπτώσεων. Με βάση το ανανεώσιµο ενεργειακό δυναµικό και τις ενεργειακές ανάγκες, εξετάζεται κατά πόσο είναι δυνατή η κάλυψη των ηλεκτρικών και θερµικών φορτίων µε την αξιοποίηση των τοπικά διαθέσιµων ΑΠΕ και διατυπώνονται τα βασικά πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα του υφιστάµενου, καθώς και του εναλλακτικού, βασισµένου στις ΑΠΕ, τρόπου κάλυψης των ενεργειακών αναγκών. Το βασικό συµπέρασµα που προκύπτει για την περιοχή µελέτης είναι ότι τα τοπικά ενεργειακά διαθέσιµα µπορούν να καλύψουν τις ενεργειακές της ανάγκες. 17
Ο εθνικός στόχος διείσδυσης των ΑΠΕ για το 2020 και η συµβολή της Ηπείρου Μ. Παπαδόπουλος, Οµότιµος Καθηγητής Ε.Μ.Π., Πρόεδρος της ΕΣΜΗΕ ΑΕ ιαχειριστή Ενιαίου Συστήµατος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας. Παπαχρήστου, ρ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Ειδ. Επιστήµονας της ΡΑΕ Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας Στην εργασία αυτή γίνεται µία συνοπτική παρουσίαση των µέχρι σήµερα αλλαγών στο θεσµικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας. Παρουσιάζονται οι νέοι δεσµευτικοί στόχοι της Ελλάδας γα το έτος 2020 στον τοµέα της ενέργειεας και οι βασικότερες νοµοθετικές ρυθµίσεις του νέου νόµου για την ανάπτυξη των ΑΠΕ που µόλις ψηφίστηκε (Μάιος 2010). Στη συνέχεια παρουσιάζεται η πρόοδο που έχει µέχρι σήµερα επιτευχθεί στην ανάπτυξη των ΑΠΕ στη χώρα µας και ειδικότερα στην Ήπειρο. Γίνεται σύγκριση σε σχέση µε την κατάσταση κατά το έτος 2004. Τέλος γίνονται ορισµένες εκτιµήσεις για τις δυνατότητες και τις προοπτικές της περαιτέρω ανάπτυξης των ΑΠΕ στην Ήπειρο καθώς και των προϋποθέσεων υπό τις οποίες αυτή µπορεί να συµβεί, ιδιαίτερα σε σχέση µε τις δεσµεύσεις και στόχους της Ελλάδας για το έτος 2020 και τη συµβολή της Ηπείρου. 18
Μεθοδολογία Εντοπισµού και Αξιολόγησης Περιοχών για Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις Αγροτικής Αναγέννησης Κ. Βαλεριάνου, Α. Μανωλοπούλου, Π. Μουκούλης, Κύρια Ερευνητική Οµάδα, Ν. Κατσουλάκος, Μ. Μπακαούκας, Ε. Τιβικέλη, Ε. Τριάντου, Ειδικοί Συνεργάτες, Μ. Μάρκου, Σύµβουλος Έργου, Ι. Σαγιάς, Κύριος Ερευνητής, Ελ. Παναγιωτάτου, Επιστηµονικός Υπεύθυνος Το ερευνητικό έργο Μεθοδολογία Εντοπισµού και Αξιολόγησης Περιοχών για Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις Αγροτικής Αναγέννησης, υλοποιήθηκε στο Εργαστήριο Σχεδιαστικής Μεθοδολογίας και Ρύθµισης του Χώρου, Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. στο πλαίσιο της συνεργασίας µε το Μετσόβιο Κέντρο ιεπιστηµονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ..Ε.) του Ε.Μ.Π.. Χρηµατοδοτήθηκε από την Ενδιάµεση ιαχειριστική Αρχή της Περιφέρειας Ηπείρου. Στόχος του έργου η διάρθρωση καινοτόµου µεθοδολογίας εντοπισµού και αξιολόγησης περιοχών για ολοκληρωµένες παρεµβάσεις αγροτικής αναγέννησης. Με βάση την ερευνητική και χαρτογραφική υποδοµή και µε "κύτταρο" το ηµοτικό ιαµέρισµα το έργο συναρθρώνει µεθοδολογική προσέγγιση η οποία συναρτά τις αναπτυξιακές δυνατότητες του αγροτικού τοµέα µε πολυλειτουργικές περιοχές και οικιστικά πλέγµατα. Η ενιαία αυτή θεώρηση της Περιφέρειας Ηπείρου οδηγεί στη διάρθρωση υναµικών ικτύων βάσει των οποίων σχεδιάζονται µέτρα και δράσεις. Η χαρτογράφηση των δεδοµένων για την ανάλυση των χωρικών προτύπων στην Περιφέρεια και η ειδικά σχεδιασµένη για το έργο "γεωβάση" συνέβαλαν στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας. Ιδιαίτερη σηµασία αποδόθηκε στην έρευνα πεδίου µε διακίνηση ειδικά σχεδιασµένων ερωτηµατολογίων για τους ήµους και Κοινότητες, στις συνεντεύξεις και τα ερωτηµατολόγια προς τους σχετικούς µε το αντικείµενο Φορείς. 19
Ανάλυση Κύκλου Ζωής: Η ολοκληρωµένη Περιβαλλοντική Προσέγγιση στην Ολοκληρωµένη Ανάπτυξη Χρ. Κορωναίος, Αν. Καθηγητής Α.Π.Θ. ιεπιστηµονικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών ( ΠΜΣ) του ΕΜΠ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η οικονοµία η κοινωνία και το περιβάλλον αποτελούν τους τρείς πυλώνες της ολοκληρωµένης ανάπτυξης. Η λήψη αποφάσεων στο επίπεδο του κεντρικού σχεδιασµού για την ανάπτυξη και στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης, πολύ σπάνια ή και καθόλου λαµβάνει υπόψην θέµατα που αφορούν την Ολοκληρωµέµη ανάπτυξη. Οι περισσότερες των αποφάσεων είναι βασισµένες σε παράγοντες που καµµιά σχέση δεν έχουν µε τις βασικές αρχές που διέπουν την ολοκληρωµένη ανάπτυξη. Το µήνυµα που αυτή η εργασία θέλει να µεταφέρει είναι ότι µε βασικό εργαλείο την Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) µπορούν να αναπτυχθούν δείκτες βάση των οποίων µπορεί να γίνει αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης (ανάλυση περιβαλλοντικών επιπτώσεων), της οικονοµικής αποδοτικότητας (κόστος κύκλου ζωής), µε την προυπόθεση ότι αυτοί οι δείκτες είναι πολύ συγκεκριµένοι, χρήσιµοι και αρκετοί για να συµπεριλάβουν τα ποιό ζωτικά θέµατα. Ένα πλαίσιο εργασίας σχετικό µε τα θέµατα ανάπτυξης είναι πολύ σπουδαίο για την ανάπτυξη τέτοιων δεικτών. Στόχος της εργασίας είναι να περιγράψει το πώς η Ανάλυση Κύκλου Ζωής µπορεί να συµβάλει στην ανάπτυξη δεικτών ολοκληρωµένης ανάπτυξης και να χρησιµοποιηθεί για να εκτιµηθεί το κατά πόσο συγκεκριµένες δράσεις συµβάλουν στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη. Η εφαρµογή της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής είναι ένα σύνολο συστηµατικών διεργασιών µε σκοπό την συλλογή και εξέταση των στοιχείων εισόδου και εξόδου των ενεργειακών ισοζυγίων και ισοζυγίων µάζας και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται µε αυτά και προσδιορίζονται απευθείας µέσω της λειτουργίας προϊόντων ή συστηµάτων κατά την διάρκεια του κύκλου ζωής. 20
Παραδείγµατα Εφαρµογής των Μεθόδων Υποθετικής ή Εξαρτηµένης Αξιολόγησης (C.V.M.) και Ανάλυσης Κόστους Ταξιδίου (T.C.M.). αµίγος, Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Σπ. Ζώη, ασολόγος Α.Π.Θ. Αφορµή για την παρούσα εισήγηση αποτέλεσε η έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από το Μετσόβιο Κέντρο ιεπιστηµονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ..Ε.) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) στα πλαίσια του προπτυχιακού µαθήµατος «Περιβαλλοντική Οικονοµία: Εφαρµογές σε Ζητήµατα Ορεινών Περιοχών» τον εκέµβριο του 2008. Αντικείµενο της έρευνας αποτέλεσε η διερεύνηση της συµβολής της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στην τουριστική ανάπτυξη του οικισµού του Μετσόβου. Σκοπός της έρευνας ήταν να αποτιµηθεί η αξία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του οικισµού, υπό το πρίσµα και τις αναλυτικές τεχνικές του κλάδου της περιβαλλοντικής οικονοµίας. Είναι γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια ο ρόλος της οικονοµίας προς την επίτευξη µιας αποτελεσµατικής περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει γίνει σηµαντικός. Ειδικά την τελευταία δεκαετία, υπάρχει µια αυξανόµενη προσπάθεια να χρησιµοποιούνται χρηµατικές αξίες σε διάφορα επίπεδα λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων (π.χ. για πολιτικές, νοµοθεσίες ή έργα). Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την εντεινόµενη χρήση των µεθόδων περιβαλλοντικής αποτίµησης οι οποίες επιδιώκουν την εκτίµηση της οικονοµικής αξίας της µεταβολής στην ποιότητα του περιβάλλοντος. Στην κατεύθυνση αυτή µπορούν να χρησιµοποιηθούν άµεσες και έµµεσες µέθοδοι οι σηµαντικότερες εκ των οποίων είναι: η Μέθοδος Υποθετικής ή Εξαρτηµένης Αξιολόγησης (Contingent Valuation Method CVM), και η Ανάλυση Κόστους Ταξιδιού (Travel Cost Method TCM). Στα πλαίσια της παρούσας εισήγησης συγκεντρώθηκαν 9 τον αριθµό παραδείγµατα που πραγµατοποιήθηκαν ανά τον κόσµο, σε διάφορες χρονικές περιόδους και στα οποία είχαν εφαρµοστεί οι παραπάνω δύο µέθοδοι. Όσον αφορά εφαρµογές της Μεθόδου Υποθετικής ή Εξαρτηµένης Αξιολόγησης, συγκεντρώθηκαν από τη βιβλιογραφία 4 παραδείγµατα: «Η Αποτίµηση της αξίας της καταστροφής που προκάλεσε η πετρελαιοκηλίδα του Exxon Valdez», «H Αποτίµηση της αξίας των περιβαλλοντικών αγαθών στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης», «Η Αποτίµηση της αξίας αναψυχής του οροπεδίου Campogrosso στις Ιταλικές Άλπεις», «Η Αποτίµηση της αξίας αποκατάστασης παραδοσιακού Αραβικού Πύργου στην Ισπανία». Όσον αφορά τη µέθοδο Ανάλυσης Κόστους Ταξιδιού εξετάστηκαν από τη βιβλιογραφία 5 παραδείγµατα: «Η Αποτίµηση της αξίας αναψυχής του Φαραγγιού της Κόλασης (Hell Canyon)», «Εκτίµηση οικονοµικών οφελών των βελτιώσεων της ποιότητας του νερού στους επισκέπτες των παραλίων στην περιοχή κόλπου Chesapeake», «ιαµόρφωση τιµής εισιτηρίου επίσκεψης της προστατευόµενης περιοχής Annapurna στο Νεπάλ», «Η Αποτίµηση της αξίας του παραδοσιακού χωριού Urueña στην Ισπανία» και «Η Αποτίµηση της ψυχαγωγικής αξίας της αναρρίχησης στην Σκωτία». Ως γενικό συµπέρασµα της εργασίας θα λέγαµε ότι, γίνεται αντιληπτή η αξία εφαρµογής των παραπάνω µεθόδων περιβαλλοντικής οικονοµίας, µέσω των αποτελεσµάτων της έρευνας, τα οποία είναι ενθαρρυντικά και αποδεικνύουν την σηµαντική οικονοµική αξία των διαφόρων περιβαλλοντικών και µη αγαθών που παρουσιάζονται στις παραπάνω 9 περιπτώσεις. 21
ιερεύνηση των Βιοκλιµατικών Χαρακτηριστικών της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής του Μετσόβου. υνατότητες Προσαρµογής Σύγχρονων Τρόπων όµησης Χ. Καλογήρου, ΜSc Πολιτικός Μηχανικός EMΠ Α. Σαγιά, Καθηγήτρια ΕΜΠ Η παρούσα εργασία έχει ως αντικείµενο τη διερεύνηση των βιοκλιµατικών χαρακτηριστικών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής καθώς και των δυνατοτήτων προσαρµογής σύγχρονων τρόπων δόµησης. Τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητή η επιτακτική ανάγκη του βιοκλιµατικού - ενεργειακού σχεδιασµού των κτιρίων και της δηµιουργίας ενός δοµηµένου περιβάλλοντος συµβατού µε το φυσικό. Η εφαρµογή αυτής της στρατηγικής έχει ως στόχο την εξασφάλιση συνθηκών άνεσης και την εξύψωση του βιοτικού επιπέδου. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αποτελεί ένα τέτοιο πρότυπο περιβαλλοντικής-βιοκλιµατικής αρχιτεκτονικής και δύναται να δώσει καλά παραδείγµατα εφαρµογής στη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Επιπλέον, η παραδοσιακή αρχιτεκτονική έχει διαστάσεις πολιτιστικές, κοινωνικές και οικονοµικές και πρέπει να διατηρηθεί. Ωστόσο, υπάρχουν δυσκολίες σε ένα τέτοιο εγχείρηµα, δεδοµένου ότι η αρχιτεκτονική εξελίσσεται και τα κτίρια καλούνται να ικανοποιήσουν νέες ανάγκες και απαιτήσεις συνθηκών άνεσης. Συνεπώς ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παραδοσιακοί οικισµοί, οι οποίοι προστατεύονται και διέπονται από περιοριστικούς όρους δόµησης προκείµενου να διατηρηθεί ο αρχιτεκτονικός τους χαρακτήρας, αλλά παράλληλα καλούνται να ανταποκριθούν στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Ως οικισµός µελέτης περίπτωσης επιλέχθηκε το Μέτσοβο, ο οποίος εµφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί έχει χαρακτηριστεί ως προστατευόµενος και ισχύουν ειδικοί και περιοριστικοί όροι δόµησης. Επιπλέον, είναι ένας ορεινός οικισµός, µε ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον και έχει κλίµα το οποίο χαρακτηρίζεται από δριµείς χειµώνες και σχετικά ζεστά καλοκαίρια. Παράλληλα, παρουσιάζει ιδιαίτερη τουριστική και οικονοµική ανάπτυξη µε αποτέλεσµα να υπάρχουν έντονες πιέσεις σε ότι αφορά τη διαχείριση του χώρου και του κτιριακού αποθέµατος, ενώ διατηρεί σε µεγάλο βαθµό την παραδοσιακή του φυσιογνωµία. Ωστόσο, εµφανίζονται στοιχεία αλλοίωσης και οι κάτοικοι αναζητούν νέες πρακτικές δόµησης προκείµενου οι κατοικίες τους να εξασφαλίζουν συνθήκες άνεσης µε χαµηλό λειτουργικό κόστος. Στόχος της εργασίας είναι η αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωµίας του οικισµού (παλιάς και σύγχρονης), ο εντοπισµός των βιοκλιµατικών χαρακτηριστικών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, η αποτύπωση των σύγχρονων οικοδοµικών τάσεων, η διερεύνηση των δυνατοτήτων προσαρµογής των βιοκλιµατικών συστηµάτων και αρχών στη σύγχρονη αρχιτεκτονική του οικισµού και η διατύπωση προτάσεων. Για το σκοπό αυτό, η απαραίτητη πληροφορία αντλείται τόσο από διαθέσιµες έρευνες- µελέτες, όσο και από δευτερογενή στοιχεία όπως νοµοθεσία και βιβλιογραφία. Επίσης, χρησιµοποιείται λογισµικό εργαλείο για τον υπολογισµό της θερµικής συµπεριφοράς των παραδοσιακών δοµικών στοιχείων καθώς και των επεµβάσεων που µπορούν να γίνουν σε διατηρητέα κτίρια για την ενεργειακή τους αναβάθµιση. 22
Εν κατακλείδι, ως συµπέρασµα προκύπτει ότι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Μετσόβου υπακούει στις αρχές του βιοκλιµατικού σχεδιασµού, αφού επιλεγόταν η συµπαγής, αµυντική δοµή µε µεγάλη θερµική µάζα και µικρά παράθυρα για την ελαχιστοποίηση των θερµικών απωλειών το χειµώνα, ενώ η βλάστηση και τα τρεχούµενα νερά από τις βρύσες στις γειτονιές δρόσιζαν το καλοκαίρι. Επιπλέον, η συσχέτιση της βιοκλιµατικής και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής δύναται να οδηγήσει στην ανάπτυξη πολυκριτηριακής (οικολογικά, οικονοµικά, κοινωνικά κριτήρια) µεθοδολογίας για τον ολοκληρωµένο σχεδιασµό κτιρίων, ο οποίος θα συµβάλλει στην τοπική ανάπτυξη. Άλλωστε, παγκοσµίως, υπάρχει η τάση από τους σύγχρονους αρχιτέκτονες και µηχανικούς να διερευνήσουν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική προκειµένου η γνώση αυτή να αξιοποιηθεί στις σύγχρονες κατασκευές. Ωστόσο σε ότι αφορά τη σηµερινή κατάσταση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωµίας του οικισµού, κρίνεται απαραίτητη η αναθεώρηση των όρων δόµησης του Μετσόβου καθώς και η εντατικότερη προστασία των παλαιών παραδοσιακών διατηρητέων κτιρίων. Τέλος, η διαφύλαξη του φυσικού και του πολιτισµικού περιβάλλοντος είναι δράσεις παράλληλες µε απώτερο στόχο την ευηµερία και την ανάπτυξη. 23