Πίνακας περιεχομένων

Πίνακας περιεχομένων Ευχαριστίες.3 Ευρετήριο Συντμήσεων και Συντομογραφιών.4 Περίληψη.5 Περίληψη στα Αγγλικά (Abstract)........5 Εισαγωγή.7 Κεφάλαιο 1: Θεσμικό Πλαίσιο για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων 10 1.1 Ορισμοί- Διασαφηνίσεις.10 1.2 Διεθνές Δίκαιο...11 1.3 Κοινοτικό Δίκαιο..14 1.3.1 Η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας 9/2003/ΕΚ για την υποδοχή 16 1.4 Εθνικό Δίκαιο 17 Κεφάλαιο 2: Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων στην Ελλάδα: Πλαίσιο και Εφαρμογή...20 2.1 Είσοδος στη χώρα..20 2.1.1 Αίτια Μετακίνησης των Ασυνόδευτων Ανηλίκων..22 2.2 Διαπίστωση Ανηλικότητας και Προσδιορισμός (Αξιολόγηση) Ηλικίας από τις Αρχές 24 2.3 Διορισμός Επιτρόπου 27 2.4 Πρόσβαση στο Άσυλο 30 1

2.5 Κράτηση..32 2.6 Αναζήτηση της Οικογένειας των Ασυνόδευτων Ανηλίκων... 35 2.7 Φροντίδα και Στέγαση 37 2.7.1 Κέντρα Φιλοξενίας... 39 2.7.2 Υγεία 44 2.7.3 Εκπαίδευση- Κατάρτιση 46 2.8 Καθορισμός Καθεστώτος Πρόσφυγα 47 2.9 Τελευταίες Εξελίξεις στο ζήτημα της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων και αιτούντων άσυλο...51 Κεφάλαιο 3: Συμπεράσματα- Προτάσεις 53 3.1 Συμπεράσματα- Προβλήματα Παρούσας Κατάστασης 53 3.2 Προτάσεις για βιώσιμες λύσεις...... 55 Βιβλιογραφία 60 Πίνακας Εικονογράφησης 66 Παράρτημα...67 2

Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά για τη διεξαγωγή αυτής της εργασίας, τον κύριο Παρθενίδη Φ., υπεύθυνο του Κέντρου Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων στα Εξάρχεια, για τη συνέντευξη που μου παραχώρησε και τις σημαντικές, για την παρούσα εργασία, πληροφορίες που μου παρείχε. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου, κυρία Σπαθανά Ελένη, για την υποστήριξη και την καθοδήγηση που μου παρείχε. 3

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Α.Ν. Αναγκαστικός Νόμος ΑΦΜ Αριθμός Φορολογικού Μητρώου ΔΕΚ Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων EC European Community ECRE European Council for Refugees and Exiles ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΚ Ευρωπαϊκή Κοινότητα ERF European Refugee Fund ΕΣΠ Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες ΕΤΠ Ευρωπαϊκό Ταμείο για τους Πρόσφυγες ΜΚΟ Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Ν. Νόμος Ν.Δ. Νομοθετικό Διάταγμα ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Π.Δ. Προεδρικό Διάταγμα ΣτΕ Συμβούλιο της Επικρατείας ΣτΠ Συνήγορος του Πολίτη Υ.Α. Υπουργική Απόφαση UNHCR United Nations High Commission for Refugees ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι αλλοδαποί, έχοντας ζήσει δύσκολες καταστάσεις, πολέμους, φτώχια και διωγμούς, εγκαταλείπουν την πατρίδα τους και έρχονται στην Ελλάδα, προκειμένου να αναζητήσουν μία καλύτερη ζωή. Ανάμεσά τους, απαντώνται όλο και συχνότερα παιδιά, τα οποία έρχονται μόνα τους, χωρίς κάποιον γονέα ή ενήλικα που να τα φροντίζει και να μεριμνά γι αυτά. Τα παιδιά αυτά καλούνται στην προσφυγική ορολογία ασυνόδευτοι ανήλικοι. Προέρχονται κυρίως από χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Σομαλία ή το Ιράκ, όπου πιθανότατα έχουν υποστεί διωγμούς, βία και εκμετάλλευση. Τα παιδιά αυτά έχουν άμεση ανάγκη από διεθνή προστασία. Παρέχει ωστόσο η Ελλάδα τις απαραίτητες εγγυήσεις για την επαρκή προστασία και φροντίδα τους; Απαιτείται ένα θεσμικό πλαίσιο, ικανό να προστατέψει τα δικαιώ ματα της ευάλωτης αυτής ομάδας. Ιδιαίτερα σημαντική για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και την προστασία τους είναι η Οδηγία 9/2003/ΕΚ σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη, και η συνακόλουθη ενσωμάτωσή της στην ελληνική έννομη τάξη, μέσα από το Π.Δ. 220/2007. Και πέραν αυτού όμως, τι συμβαίνει στην πράξη; Εφαρμόζονται επιτυχώς όσα προβλέπει η νομοθεσία; Μέσα από τη διερεύνηση, λοιπόν, του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου και της ακολουθούμενης πρακτικής, θα διαπιστωθεί κατά πόσο η Ελλάδα διαθέτει τις κατάλληλες δομές, ώστε να προσφέρει τις απαραίτητες εγγυήσεις για τη στήριξη των παιδιών προσφύγων. Ποια είναι τα προβλήματα που ανακύπτουν από τη μελέτη της ακολουθούμενης πρακτικής και ποιες οι πιθανές λύσεις σε αυτά ; ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ (ABSTRACT) During the last years, an increasing number of aliens who may have experienced difficult situations, wars, poverty and persecutions, leave their homeland and come to Greece, in order to seek a better life. Among these people, more and more often, there are children who come alone, without having their parents or another adult to take care of them. These children are known in refugee terminology as 5

unaccompanied minors. They come from countries such as Afghanistan, Somalia or Iraq, where they probably suffered persecutions, violence and exploitation. These children need immediately international protection. However, does Greece provide the necessary guarantees for their adequate protection and care? What is needed is an institutional framework able to protect the rights of this vulnerable group. The Directive 9/2003/EC on minimum standards for the reception of asylum seekers, as well as its consequent integration into the Greek legal system, through the Presidential Decree 220/2007, are really important for the protection of unaccompanied minors. However, beyond that, what really happens in practice? Is everything provided by laws successfully implemented? Therefore, the examination of the existing institutional framework and practice will help us find out whether Greece has the appropriate structures in order to provide the necessary guarantees for the protection of children refugees. What are the problems arising from the study of Greek practices which are the possible solutions to them? 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια παρατηρεί κανείς στην Ελλάδα μία σημαντική αύξηση του αριθμού των αλλοδαπών που εισέρχονται στη χώρα και ζητούν διεθνή προστασία. Μεταξύ αυτών, εμφανίζονται όλο και συχνότερα ανήλικοι, παιδιά ή έφηβοι, που φτάνουν στη χώρα μόνοι τους, χωρίς την οικογένειά τους ή άλλον ενήλικα που να τους συνοδεύει και να μεριμνά γι αυτούς. Αυτά τα παιδιά είναι γνωστά στην προσφυγική ορολογία ως ασυνόδευτοι ανήλικοι. Οι λόγοι που αναγκάζουν τα παιδιά αυτά να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους δε διαφέρουν ουσιαστικά από τους λόγους που οδηγούν έναν ενήλικα να φύγει από το μέρος όπου μεγάλωσε οι συνεχιζόμενοι πόλεμοι και οι εμφύλιες συρράξεις, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ο φόβος για την ίδια τη ζωή, είναι κάποιοι από αυτούς. Στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων ειδικότερα, συχνά εμπλέκονται και άλλες αιτίες, όπως η διάλυση της οικογένειας λόγω θανάτου ή φυγής των γονέων, η σεξουαλική εκμετάλλευση, η αναγκαστική εργασία, η βίαιη στρατολόγησή τους ή η επιθυμία μιας καλύτερης ζωής, λόγοι που οδηγούν τα παιδιά αυτά στην εγκατάλειψη της πατρίδας τους και τη μοναχική αναζήτηση προστασίας και μέλλοντος σε μια άλλη χώρα. Η ιδιαίτερη αυτή κατηγορία των παιδιών προσφύγων, αντιμετωπίζει διπλές δυσκολίες και διπλά προβλήματα, ενώ, παράλληλα, χρήζει διπλής προστασίας και φροντίδας. Από τη μία πλευρά λοιπόν, ως παιδιά, είναι εξίσου ευάλωτα και έχουν τις ίδιες ανάγκες με όλα τα παιδιά. Από την άλλη, ως πρόσφυγες χρειάζονται την ίδια μέριμνα και προστασία με όλους τους άλλους πρόσφυγες. Απαιτείται συνεπώς για τη νομική και κοινωνική προστασία τους, η θέσπιση ειδικών ρυθμίσεων από την πλευρά του νομοθέτη, που να απευθύνονται αποκλειστικά στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων. Σκοπός- Στόχοι-Υποθέσεις Εργασίας Ο βασικός σκοπός της εργασίας αυτής είναι η διερεύνηση της ακριβούς κατάστασης που επικρατεί στην Ελλάδα ως προς την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, τόσο σε επίπεδο νομοθεσίας, όσο και σε επίπεδο πρακτικής. Ειδικότερα, στόχοι είναι η διερεύνηση του κατά πόσο το ισχύον θεσμικό πλαίσιο (διεθνές, κοινοτικό, εθνικό) καλύπτει επαρκώς τα συμφέροντα της ειδικής αυτής κατηγορίας των παιδιών προσφύγων, καθώς και η εξέταση του αν το νομοθετικό κομμάτι εφαρμόζεται ικανοποιητικά στην πράξη ή χρειάζεται βελτιώσεις και αλλαγές. 7

Μία πρώτη υπόθεση εργασίας είναι κατά πόσο παρέχεται τελικά επαρκής προστασία στους ασυνόδευτους ανηλίκους αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στην Ελλάδα. Μέσα λοιπόν από την εξέταση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου και την παρακολούθηση της εφαρμογής αυτού στην πράξη, θα προσπαθήσουμε νε διερευνήσουμε κατά πόσο τα ασυνόδευτα παιδιά που φτάνουν στη χώρα μας και χρήζουν διεθνούς προστασίας, λαμβάνουν την προσοχή, τη μέριμνα και τη φροντίδα που δικαιούνται. Προστατεύονται οι ανήλικοι από την υφιστάμενη νομοθεσία; Ποιος είναι ο βαθμός τήρησης των κοινοτικών και διεθνών υποχρεώσεων της χώρας; Τέλος, όσα προστάζει η υφιστάμενη νομοθεσία εφαρμόζονται στην πράξη; Αυτά θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε στα πλαίσια της πρώτης υπόθεσης εργασίας. Μία δεύτερη υπόθεση εργασίας είναι εάν υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης. Μέσα από την παρούσα εργασία, θα επιχειρήσουμε να διακρίνουμε και να συγκεκριμενοποιήσουμε τα όποια προβλήματα και δυσκολίες υπάρχουν στο σύστημα ασύλου και την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων ειδικότερα. Έπειτα, θα γίνει μία προσπάθεια παράθεσης συγκεκριμένων προτάσεων, εφόσον χρειάζεται, που θα δώσουν ενδεχομένως λύση στις παρούσες δυσχέρειες του συστήματος. Μεθοδολογία- Μέσα Για να φτάσει εις πέρας η εργασία αυτή, έγινε βιβλιογραφική κυρίως έρευνα, τόσο για το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, όσο και για την ακολουθούμενη πρακτική. Όσον αφορά στο μέρος του θεσμικού πλαισίου για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, έγινε προσπάθεια να αναζητηθούν όλα τα νομοθετικά κείμενα- εθνικά, κοινοτικά, διεθνή- που αφορούν στην προστασία των παιδιών προσφύγων ειδικότερα, αλλά και τη διαδικασία ασύλου και την ανηλικότητα πιο γενικά. Πραγματοποιήθηκε για το σκοπό αυτό αναζήτηση, τόσο σε χρήσιμες ιστοσελίδες, όπως είναι η ιστοσελίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (www.unchr.gr) ή αυτή του Συνηγόρου του Πολίτη (www.synigoros.gr), όσο και σε βιβλία, μελέτες και πρωτογενείς πηγές. Όσον αφορά στην εξέταση της ακολουθούμενης πρακτικής, έγινε και εδώ έρευνα σε βιβλία, άρθρα, περιοδικά, μελέτες και ιστοσελίδες, προκειμένου να σχηματιστεί μία σαφής εικόνα για το τι συμβαίνει στην πράξη. Πραγματοποιήθηκε επίσης και μία επιτόπια έρευνα στο Κέντρο Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Αλλοδαπών Ανηλίκων στην Αθήνα, που παρατίθεται στο κομμάτι που αναφέρεται γενικά στις δομές φιλοξενίας που λειτουργούν στη χώρα. Στα πλαίσια αυτής, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στον Ξενώνα Ανηλίκων, που βρίσκεται στην 8

οδό Ισαύρων, στην περιοχή των Εξαρχείων, και διενεργήθηκε προσωπική συνέντευξη με τον υπεύθυνο και ξενάγηση στο χώρο. Διάρθρωση Κεφαλαίων Η παρούσα εργασία διαρθρώνεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, αναλύεται το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων αιτούντων άσυλο και προσφύγων. Εδώ, αφού δοθούν οι απαραίτητοι ορισμοί, παρατίθεται το διεθνές, το κοινοτικό και το εθνικό δίκαιο που δεσμεύουν τη χώρα μας, σχετικά με τη μέριμνα και την προστασία των παιδιών προσφύγων. Ειδικότερη ανάλυση γίνεται για την Οδηγία 9/2003/ΕΚ για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο. Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζεται το πλαίσιο και η εφαρμογή της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα. Αφού γίνει μία συνοπτική ανάλυση της κατάστασης στην οποία βρίσκονται τα παιδιά αυτά, στην είσοδό τους στη χώρα και τους λόγους που τα αναγκάζουν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, γίνεται μία ανάλυση του πλαισίου προστασίας από τη μία (με έμφαση στο Π.Δ. 220/2007) και του τι ισχύει τελικά στην πράξη από την άλλη. Ειδικότερα, εξετάζονται η διαχείριση της ανηλικότητας από τις αρχές, ο διορισμός του Επιτρόπου, η δυνατότητα πρόσβασης των παιδιών στη διαδικασία ασύλου, το ζήτημα της κράτησης ανηλίκων, η αναζήτηση της οικογένειας του παιδιού από τις αρχές, οι συνθήκες υποδοχής ( στέγαση, υγεία, εκπαίδευση) με ειδικότερη παρουσίαση των Κέντρων Φιλοξενίας, καθώς και η διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος του πρόσφυγα. Τέλος, στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο, παρατίθενται τα συμπεράσματα. Πρόκειται για την παρουσίαση των προβλημάτων που προκύπτουν μέσα από την προηγούμενη διερεύνηση και την υποβολή των αντίστοιχων προτάσεων για βιώσιμες λύσεις και αντιμετώπιση της κατάστασης. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ 1.1. Ορισμοί Διασαφηνίσεις Παιδί : Θεωρείται παιδί κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός αν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία (Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού 1989). Ασυνόδευτος Ανήλικος : Το πρόσωπο ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ ετών που φτάνει στο έδαφος των κρατών μελών χωρίς να συνοδεύεται από ενήλικο υπεύθυνο για αυτό, σύμφωνα με το νόμο ή το έθιμο και εφόσον κανένας ενήλικος δεν ασκεί στην πράξη την επιμέλειά του. Ο ορισμός καλύπτει και τους ανηλίκους που παύουν να συνοδεύονται μετά την είσοδό τους στο έδαφος των κρατών μελών (Οδηγία 2003/9/ΕΚ). Πρόσφυγας : Ο αλλοδαπός, ο οποίος, συνεπεία βάσιμου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, ιθαγένειας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, ευρίσκεται εκτός της χώρας της ιθαγένειάς του και δεν είναι σε θέση ή λόγω του φόβου αυτού δεν επιθυμεί να θέσει εαυτόν υπό την προστασία της εν λόγω χώρας, ή ο ανιθαγενής, ο οποίος, ευρισκόμενος εκτός της χώρας της προηγούμενης συνήθους διαμονής του, για τους ίδιους προαναφερθέντες λόγους, δεν είναι σε θέση ή λόγω του φόβου αυτού δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτή (Σύμβαση της Γενεύης 1951 για το καθεστώς των προσφύγων). Αιτών Άσυλο : Ο αλλοδαπός ή ο ανιθαγενής, ο οποίος έχει υποβάλει αίτηση ασύλου επί της οποίας δεν έχει ακόμα ληφθεί οριστική απόφαση (Οδηγία 2003/9/ΕΚ). 10

Ας σημειωθεί ότι εφόσον πραγματευόμαστε κατά βάση την Οδηγία 2003/9/ΕΚ, σύμφωνα με το παράγωγο κοινοτικό δίκαιο, θα αναφερόμαστε στον αλλοδαπό ως υπήκοο τρίτης χώρας. 1.2 Διεθνές Δίκαιο Τα παιδιά αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες είναι κατά γενική παραδοχή μία ιδιαίτερη ομάδα. Καταρχήν, ως παιδιά, έχουν τις ίδιες ανάγκες και τα ίδια δικαιώματα με τα υπόλοιπα παιδιά. Από την άλλη πλευρά, ως αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες, χρήζουν προστασίας και μέριμνας ανάλογης με αυτή που απολαμβάνουν οι υπόλοιποι αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες. Συνεπώς, αναφερόμαστε σε μια διπλά ευάλωτη κατηγορία προσώπων, που έχει ανάγκη από ιδιαίτερη μεταχείριση και περαιτέρω προστασία. Αν και η κατηγορία αυτή παιδιών απασχολεί τη διεθνή κοινότητα από το ξεκίνημα του συστήματος διεθνούς προστασίας, δεν υπήρχαν, μέχρι σχετικά πρόσφατα, ειδικές διατάξεις για τα παιδιά πρόσφυγες. Η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων και το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης του 1967 1 δεν περιλαμβάνουν ειδική μνεία για τα παιδιά, ισχύουν ωστόσο για όλους τους πρόσφυγες, ανεξαρτήτως ηλικίας. Τα κείμενα αυτά, εφόσον ορίσουν ποιος εμπίπτει στον ορισμό του πρόσφυγα, κατοχυρώνουν στο πρόσωπό του συγκεκριμένα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Οι πρόσφυγες λοιπόν, χαίρουν ίσης μεταχείρισης, ανεξάρτητα από τη φυλή, τη θρησκεία ή τη χώρα καταγωγής τους, ενώ κατοχυρώνεται ρητά η θρησκευτική ελευθερία 2. Όσον αφορά στα κοινωνικά δικαιώματα, τα Συμβαλλόμενα Μέρη δεσμεύονται ώστε οι νομίμως διαμένοντες στο έδαφός τους πρόσφυγες να απολαμβάνουν δικαίωμα στην εργασία, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κοινωνικά επιδόματα, στέγαση και δυνατότητα εκπαίδευσης 3. Θεμελιώδους σημασίας είναι επίσης η κατοχύρωση της αρχής της μη- επαναπροώθησης (non- refoulement) των προσφύγων, όπως αυτή διατυπώνεται στο άρθρο 33 1 της Σύμβασης του 1951 : Ουδεμία Συμβαλλόμενη Χώρα θα απελαύνη ή θα επαναπροωθή, 1 Η Ελλάδα τα έχει κυρώσει και τα δύο με το ΝΔ 3989/1959 (ΦΕΚ Α 201) και τον ΑΝ 389/68 (ΦΕΚ Α 125) αντίστοιχα. 2 Άρθρα 3 και 4 της Σύμβασης της Γενεύης του 1951. 3 Άρθρα 17-24 της Σύμβασης του 1951. 11

καθ οποιονδήποτε τρόπον, Πρόσφυγας, εις τα σύνορα εδαφών ένθα η ζωή ή η ελευθερία αυτών απειλούνται διά λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων. Με τη διάταξη αυτή, η Σύμβαση, εντάσσει στο προστατευτικό της πεδίο όχι μόνο τον νομίμως διαμένοντα αναγνωρισμένο πρόσφυγα ή τον επίσημα καταγεγραμμένο αιτούντα άσυλο, αλλά κυρίως τον παρανόμως εισελθόντα και διαμένοντα, ο οποίος πιθανόν να μην έχει καν ζητήσει ή επιτύχει την αναγνώρισή του από το κράτος ασύλου. Άλλωστε, θα πρέπει στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι η αναγνώριση ενός πρόσφυγα αποτελεί πράξη διαπιστωτικού- δηλωτικού και όχι συστατικού χαρακτήρα. Με άλλα λόγια, πρόσφυγας δε γίνεται κάποιος λόγω της μεσολάβησης της πράξης αναγνώρισης η ιδιότητα του πρόσφυγα προϋπάρχει και απλά διαπιστώνεται μέσα από την πράξη αναγνώρισης της Σύμβασης του 1951. Μιλώντας ωστόσο πιο συγκεκριμένα για τα παιδιά- πρόσφυγες, θα λέγαμε πως η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) 4 αποτελεί μέχρι σήμερα το πληρέστερο νομικό εργαλείο για την προστασία των παιδιών και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους. Καταρχήν, αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι σε κάθε απόφαση που αφορά κάποιο παιδί πάνω από όλα οφείλει να λαμβάνεται υπόψη το συμφέρον του παιδιού (Άρθρο 3). Επίσης, αναφέρεται ρητά στο Άρθρο 2 ότι η προστασία των δικαιωμάτων που κατοχυρώνει η Σύμβαση δεν εξαρτάται από την υπηκοότητα ή την εθνική καταγωγή των παιδιών. Αντιθέτως, το νομικό αυτό κείμενο κατοχυρώνει μια σειρά από δικαιώματα για όλα τα παιδιά ανεξαιρέτως, χωρίς να κάνει διάκριση μεταξύ ημεδαπών και αλλοδαπών ή μεταξύ νομίμως και παρανόμως ευρισκόμενων στην επικράτεια παιδιών. Ειδικότερα, η Σύμβαση, αναφέρεται στο Άρθρο 22 αυτής στην περίπτωση των παιδιών προσφύγων και στις σχετικές υποχρεώσεις των κρατών προς αυτά. Σύμφωνα με το Άρθρο 22 λοιπόν: 1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου ένα παιδί, το οποίο επιζητεί να αποκτήσει το νομικό καθεστώς του πρόσφυγα ή που θεωρείται πρόσφυγας δυνάμει των κανόνων και των διαδικασιών του ισχύοντος διεθνούς ή εθνικού δικαίου, είτε αυτό είναι μόνο είτε συνοδεύεται από τους γονείς του ή από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, να χαίρει της κατάλληλης προστασίας και ανθρωπιστικής βοήθειας, που θα του επιτρέψουν να απολαμβάνει τα δικαιώματα που του αναγνωρίζουν η παρούσα Σύμβαση και τα άλλα διεθνή όργανα τα σχετικά με τα 4 Η Ελλάδα την κύρωσε με τον Ν. 2101/1992 (ΦΕΚ Α 192). 12

δικαιώματα του ανθρώπου ή ανθρωπιστικού χαρακτήρα, στα οποία μετέχουν τα εν λόγω κράτη. 2.Για το σκοπό αυτό τα Συμβαλλόμενα Κράτη συνεργάζονται, όπως αυτά το κρίνουν αναγκαίο, σε όλες τις προσπάθειες που γίνονται από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών και τους άλλους αρμόδιους διακυβερνητικούς ή μη κυβερνητικούς οργανισμούς που συνεργάζονται με τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών, προκειμένου να προστατεύσουν και να βοηθήσουν τα παιδιά που βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση, και προκειμένου να αναζητήσουν τους γονείς ή άλλα μέλη της οικογένειας κάθε παιδιού πρόσφυγα και για να συλλέξουν πληροφορίες αναγκαίες για την επανένωση του παιδιού με την οικογένειά του. Σε περίπτωση που ούτε ο πατέρας ούτε η μητέρα ούτε κανένα άλλο μέλος της οικογένειας είναι δυνατόν να ανευρεθεί, το παιδί έχει δικαίωμα να τύχει της ίδιας προστασίας που παρέχεται σε οποιοδήποτε άλλο παιδί στερημένο οριστικά ή προσωρινά του οικογενειακού του περιβάλλοντος για οποιοδήποτε λόγο, σύμφωνα με τις αρχές της παρούσας Σύμβασης. Συνεπώς, σε ότι αφορά το άσυλο, η Σύμβαση τονίζει την ανάγκη να λάβουν τα κράτη όλα τα απαραίτητα νομοθετικά μέτρα προκειμένου να διευκολύνουν το παιδί να λάβει το καθεστώς του πρόσφυγα. Παράλληλα, τονίζεται η σημασία αναζήτησης των γονέων και γενικά καταβολής οποιασδήποτε προσπάθειας για την επανένωση του παιδιού με την οικογένειά του. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω διεθνή κείμενα, τα οποία έχει κυρώσει η Ελλάδα, προστασία των παιδιών προσφύγων σημαίνει ότι σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν παιδιά, λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού. Στην πράξη βέβαια πολλές επιταγές των κειμένων αυτών παραμένουν άνευ εφαρμογής στη χώρα μας. Πρέπει ωστόσο να τονιστεί, ότι τόσο η Σύμβαση του 1951 και το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης του 1967, όσο και η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης και οι υπόλοιπες διεθνείς συμβάσεις που έχει κυρώσει η Ελλάδα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου, σύμφωνα με το άρθρο 28 του Συντάγματος. 13

1.3 Κοινοτικό Δίκαιο Είναι από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ και μετά, που μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για το σχηματισμό μίας κοινής Ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα της μετανάστευσης. Το άσυλο, η μετανάστευση, οι θεωρήσεις και άλλα σχετικά θέματα τελικά κοινοτικοποιούνται. Ας σημειωθεί ότι η Συνθήκη του Μάαστριχτ είχε επιφέρει τη μερική μόνο κοινοτικοποίηση των θεμάτων της μεταναστευτικής πολιτικής, με την αντιμετώπισή τους σε επίπεδο διακυβερνητικής συνεργασίας. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε μία σταδιακή προσπάθεια εναρμόνισης των εθνικών πολιτικών ασύλου εν όψει της δημιουργίας, μεσοπρόθεσμα, ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου. Κύριος σκοπός της κοινοτικής νομοθεσίας είναι να διασφαλίσει ότι η διεθνής προστασία, έτσι όπως ορίζεται στη Σύμβαση της Γενεύης, παρέχεται στα πρόσωπα που τη δικαιούνται. Για το σκοπό αυτό και την υλοποίηση της ενιαίας πολιτικής ασύλου, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε μια σειρά από νομοθετικά εργαλεία. Πρόκειται για : Τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2725/2000 του Συμβουλίου για τη θέσπιση του Eurodac, για την αντιπαραβολή των δακτυλικών αποτυπωμάτων, για την αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης του Δουβλίνου. Τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 343/2003 του Συμβουλίου, για τη θέσπιση κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης ασύλου που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας 5. Την Απόφαση 2000/596/ΕΚ του Συμβουλίου για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Ταμείου για τους Πρόσφυγες, ως μέτρο αλληλεγγύης με στόχο τη συμβολή στην εξισορρόπηση των προσπαθειών που καταβάλλουν τα κράτη μέλη για την υποδοχή των προσφύγων και των εκτοπισμένων πληθυσμών (European Refugee Fund, ERF). Την Οδηγία 2001/55/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές παροχής προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων και μέτρα για τη δίκαιη κατανομή βαρών μεταξύ των 5 Η αποτελεσματική εφαρμογή το κανονισμού αυτού εξασφαλίζεται μέσω συστήματος σύγκρισης των ψηφιακών δακτυλικών αποτυπωμάτων όλων των αιτούντων άσυλο, από 14 ετών και άνω. 14

κρατών μελών όσον αφορά την υποδοχή και την αντιμετώπιση των συνεπειών της φιλοξενίας των ατόμων αυτών. Την Οδηγία 2003/9/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη. Την Οδηγία 2003/86/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης, η οποία περιέχει ειδική αναφορά στις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ασκείται το δικαίωμα αυτό από τους πρόσφυγες. Την Οδηγία 2004/83/ΕΚ του Συμβουλίου για θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απατρίδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους. Την Οδηγία 2005/85/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα. Στις παραπάνω Οδηγίες που αναφέρονται σε πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο γίνεται ειδική μνεία για ανήλικους και δη ασυνόδευτους στα άρθρα 17 και 18 της Οδηγίας 2005/85/ΕΚ(σχετικά με την εκπροσώπηση του ασυνόδευτου παιδιού, τη διαπίστωση της ανηλικότητάς του και τη διενέργεια της συνέντευξης), 5, 27 και 30 της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ(σχετικά με τη φιλοξενία και τη δυνατότητα εκπαίδευσης του ασυνόδευτου ανηλίκου στη χώρα υποδοχής), 5 και 10 της Οδηγίας 2003/86/ΕΚ(σχετικά με τη δυνατότητα εισόδου και διαμονής για λόγους οικογενειακής επανένωσης των εξ αίματος πρώτου βαθμού συγγενών του παιδιού ή του νόμιμου επιτρόπου αυτού) και 10, 17,18 και 19 της Οδηγίας 2003/9/ΕΚ(για την υποδοχή των παιδιών αυτών, τη φιλοξενία τους κι τη δυνατότητα πρόσβασης στο εκπαιδευτικό σύστημα). Τα κείμενα αυτά περιέχουν λεπτομερέστερες ρυθμίσεις για την εξέταση αιτημάτων ασύλου που υποβάλλουν ασυνόδευτοι ανήλικοι. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η Οδηγία 2003/9/ΕΚ 6 σχετικά με την υποδοχή των αιτούντων άσυλο, την οποία θα σχολιάσουμε στη συνέχεια. 6 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L31, της 27 ης Ιανουαρίου 2003 15

1.3.1. Η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας 2003/9/ΕΚ για την υποδοχή Όπως προαναφέρθηκε, στην Οδηγία αυτή γίνεται ειδική μνεία για τα ασυνόδευτα παιδιά στα άρθρα 10, 17, 18 και 19. Ειδικότερα, το άρθρο 19 της Οδηγίας αναφέρεται αποκλειστικά στους ασυνόδευτους ανηλίκους. Πρωταρχικό μέλημα των κρατών μελών είναι καταρχήν να εξασφαλίσουν στους ασυνόδευτους ανηλίκους την εκπροσώπησή τους από νόμιμο κηδεμόνα ή από κάποιον άλλον υπεύθυνο οργανισμό που θα αναλάβει την επιμέλειά τους. Για το λόγο αυτό, οι αρχές, υποχρεούνται να ενημερώσουν τον Εισαγγελέα Ανηλίκων ή, όπου αυτός δεν υπάρχει, τον κατά τόπο Εισαγγελέα Πρωτοδικών, προκειμένου να εκτελέσει χρέη προσωρινού Επιτρόπου για τα παιδιά αυτά, διορίζοντας στη συνέχεια ουσιαστικό επίτροπο. Η φιλοξενία τους από τη στιγμή που θα υποβάλλουν αίτηση για άσυλο και θα γίνουν δεκτοί στο κράτος μέλος μέχρι τη στιγμή που θα το εγκαταλείψουν, πραγματοποιείται α) από ενήλικους συγγενείς, β) από κάποια ανάδοχο οικογένεια, γ) σε κέντρα φιλοξενίας με ειδικές ρυθμίσεις για ανηλίκους ή δ) σε άλλους χώρους φιλοξενίας κατάλληλους για παιδιά. Οι αλλαγές στον τόπο διαμονής των παιδιών προσφύγων πρέπει να είναι όσο το δυνατόν λιγότερες, ενώ καλό θα ήταν να διαμένουν μαζί τα αδέρφια, όπου υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Βασικό μέλημα σύμφωνα με την 3 της διάταξης είναι ο έγκαιρος εντοπισμός της οικογένειας του ασυνόδευτου παιδιού, τηρουμένης βέβαια της απαραίτητης εχεμύθειας και μυστικότητας κατά τη συλλογή και μεταβίβαση πληροφοριών, ώστε να μην προκύπτει κίνδυνος για τη ζωή και την ασφάλεια του ίδιου του παιδιού ή των συγγενών του (ειδικά στην περίπτωση που αυτοί διαμένουν στη χώρα καταγωγής). Τέλος, η Οδηγία αναφέρεται στο προσωπικό που εργάζεται με ασυνόδευτους ανηλίκους. Προκειμένου να μπορούν οι εργαζόμενοι αυτοί να βοηθήσουν τα παιδιά οφείλουν να λαμβάνουν την απαραίτητη κατάρτιση και εκπαίδευση, ενώ παράλληλα είναι υποχρεωμένοι να τηρούν εχεμύθεια για τις πληροφορίες που γνωρίζουν λόγω της εργασίας τους (άρθρο 19). Στη συνέχεια, το άρθρο 17 της Οδηγίας αναφέρει πως Κατά τη μεταφορά των διατάξεων του κεφαλαίου 2 περί υλικών συνθηκών υποδοχής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στην εθνική νομοθεσία, τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη τους την ειδική κατάσταση των ευάλωτων προσώπων, όπως οι ανήλικοι, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, [ ] και τα πρόσωπα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμό ή άλλες σοβαρές μορφές ψυχολογικής, φυσικής ή σεξουαλικής βίας. Τα ασυνόδευτα παιδιά επομένως, καθώς αδιαμφισβήτητα αποτελούν 16

μία κατηγορία ευάλωτη και με ιδιαίτερες ανάγκες, χρήζουν ειδικής μέριμνας και προσοχής κατά την εφαρμογή των διατάξεων της οδηγίας (άρθρο 17). Στο άρθρο 18 στην πορεία, γίνεται ειδική μνεία για τους ανηλίκους που έχουν πέσει θύματα βίας, εκμετάλλευσης, βασανιστηρίων ή εν γένει σκληρής και απάνθρωπης συμπεριφοράς. Σε αυτούς υποχρεούνται τα κράτη μέλη να παρέχουν κατάλληλη ψυχολογική φροντίδα ή εξειδικευμένη θεραπεία σε περίπτωση που κρίνεται απαραίτητη. Φυσικά, βασικό μέλημα των κρατών παραμένει πάντα το συμφέρον του παιδιού (άρθρο 18). Τέλος, το άρθρο 10 αναφέρεται στη εκπαίδευση των ανηλίκων. Σύμφωνα με αυτό, τα ασυνόδευτα παιδιά έχουν δυνατότητα πρόσβασης στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, όπως και οι υπήκοοι του κράτους μέλους υποδοχής. Η εκπαίδευση δύναται να παρέχεται στα ίδια τα κέντρα φιλοξενίας. Επισημαίνεται επίσης ότι το κράτος υποδοχής δε στερεί τη δυνατότητα δευτεροβάθμιων σπουδών στο παιδί, αποκλειστικά λόγω της ενηλικίωσής του. Η διάταξη αναφέρει την ίδια στιγμή πως η πρόσβαση του ανήλικου στο εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να πραγματοποιηθεί εντός τριών μηνών από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης ασύλου, με δυνατότητα καθυστέρησης μέχρι ενός έτους, μονάχα στην περίπτωση κατά την οποία απαιτείται ειδική εκπαίδευση για την μετέπειτα πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Τέλος, γίνεται ειδική μνεία για την περίπτωση κατά την οποία ο ανήλικος, λόγω ειδικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται, αδυνατεί να ενταχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα με τις συνήθεις διαδικασίες. Τότε το κράτος έχει τη δυνατότητα να παρέχει άλλου είδους εκπαιδευτικές ρυθμίσεις (άρθρο 10). 1.4 Εθνικό Δίκαιο Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέση, αποτελεί μία σημαντική πύλη εισόδου μεταναστών και προσφύγων στην Ευρώπη. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των αλλοδαπών που εισήλθαν στη χώρα αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό, μετατρέποντας τη από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστευτικών πληθυσμών. Η αλλαγή αυτή ωστόσο βρήκε απροετοίμαστο τον κρατικό μηχανισμό, ο οποίος έχοντας να επιδείξει μονάχα ευκαιριακές πολιτικές, δε στάθηκε ικανός να αντιμετωπίσει το φαινόμενο αυτό. Ειδικά στο θέμα των 17

ασυνόδευτων ανηλίκων αιτούντων άσυλο και προσφύγων, το ζήτημα επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί μετά την εμφάνιση τέτοιων περιπτώσεων στη χώρα, με αποσπασματικό τρόπο. Οφείλουμε βέβαια να αναφέρουμε ότι εν πρώτοις, η προάσπιση των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των παιδιών κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα ( ιδίως στο άρθρο 21 1 και 3, αλλά και σε πολλά άλλα άρθρα του). Η προστασία μάλιστα της παιδικής ηλικίας δεν περιορίζεται μόνο στους Έλληνες, αλλά και σε κάθε παιδί που βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια. Τα προσφυγικά ζητήματα ρυθμίστηκαν για πρώτη φορά εμπεριστατωμένα με τον Ν.1975/1991 7 σε συνδυασμό με το ΠΔ 83/1993, που στη συνέχεια τροποποιήθηκε από τον ειδικότερο επί των θεμάτων αυτών Ν. 2452/1996 8 και το ΠΔ 61/1999 9. Το τελευταίο λάμβανε περισσότερο υπόψη τις εξελίξεις της κοινής πολιτικής ασύλου στον ευρωπαϊκό χώρο και τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας. Σημαντικός είναι επίσης και ο Ν. 3386/2005 Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια, ιδίως οι διατάξεις του που αναφέρονται στις ποινικές και διοικητικές συνέπειες της παράνομης εισόδου και εξόδου αλλοδαπών και στις διαδικασίες και προϋποθέσεις έκδοσης διαταγής διοικητικής απέλασης. Τέλος, θα ήταν χρήσιμο να αναφερθούν τα ΠΔ που αποτελούν την ισχύουσα ελληνική νομοθεσία για το άσυλο, πολλά από τα οποία περιέχουν αναφορές στους ασυνόδευτους ανηλίκους. Πρόκειται για: Π.Δ. 81/2009(όπως τροποποίησε το Π.Δ. 90/2008): Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2005/85/ΕΚ του Συμβουλίου, σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα. Π.Δ. 167/2008(όπως συμπλήρωσε το Π.Δ. 131/2006) : Εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης. 7 Είσοδος, έξοδος, παραμονή, εργασία, απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπών προσφύγων και άλλες διατάξεις, ΦΕΚ Α 184 της 4 ης Δεκεμβρίου 1991 8 Ρύθμιση θεμάτων προσφύγων κατά τροποποίηση των διατάξεων του Ν. 1975/1991 και άλλες διατάξεις, ΦΕΚ Α 184 της 31 ης Δεκεμβρίου 1996 9 Διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπού ως πρόσφυγα, ανάκληση της αναγνώρισης και απέλαση αυτού, έγκριση εισόδου των μελών της οικογένειάς του και τρόπος συνεργασίας με τον εκπρόσωπο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα, ΦΕΚ Α 63 της 6 ης Απριλίου 1999 18

Π.Δ. 96/2008: Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ για θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους. Π.Δ. 220/2007: Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2003/9/ΕΚ του Συμβουλίου της 27 ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη - μέλη. Π.Δ. 80/2006: Παροχή προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών. Π.Δ. 366/2002: Ίδρυση Κέντρου Προσωρινής Διαμονής Αιτούντων Άσυλο Αλλοδαπών Προσφύγων στην Αθήνα. Π.Δ. 266/1999: Διοικητική υπαγωγή και λειτουργία του υφισταμένου στο Λαύριο Αττικής Κέντρου Προσφύγων και κοινωνική προστασία των αναγνωρισμένων προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των παραμενόντων για ανθρωπιστικούς λόγους. Π.Δ. 189/1998: Προϋποθέσεις και διαδικασία παροχής άδειας εργασίας ή άλλης βοήθειας για επαγγελματική αποκατάσταση των αναγνωρισμένων από την Πολιτεία ως προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των προσωρινά διαμενόντων για λόγους ανθρωπιστικούς. Από αυτά ιδιαίτερη σημασία έχει το Π.Δ. 220/2007 Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2003/9/ΕΚ του Συμβουλίου της 27 ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη, το οποίο και θα παρουσιαστεί αναλυτικά στην πορεία. 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ 2.1 Είσοδος στη χώρα Μόλις είδαμε το λιμενικό, ο Γ έσκισε τη βάρκα και βρεθήκαμε στο νερό. Δεν ήξερα κολύμπι και άρχισα να χτυπάω τα χέρια μου φωνάζοντας στ αγγλικά ελπ, ελπ. Σε λίγο άρχισα να πίνω νερό και κατάλαβα ότι θα πεθάνω. Σκέφτηκα τη μάνα μου, ότι θα την δω, και δεν ένοιωσα φόβο. Μετά θυμάμαι να ανοίγω τα μάτια μου και να κρυώνω. Ήμουν πάνω στο καράβι του λιμενικού και μας πήγαιναν στη Μυτιλήνη. Ένας δεκαπεντάχρονος Αφγανός θυμάται την περιπέτειά του.(ελευθεροτυπία, 14/06/2009, www.enet.gr τελευταία επίσκεψη 05/05/10). Η ιστορία αυτή δεν είναι μοναδική. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί αισθητά η άφιξη ανηλίκων, συνήθως ασυνόδευτων, ανάμεσα στις ομάδες αυτών που δεν μπαίνουν νόμιμα στη χώρα μας, δεν έχουν ταξιδιωτικά έγγραφα ή άδεια και συχνά τους αποκαλούμε μετανάστες χωρίς χαρτιά. Η πλειοψηφία προέρχεται από το Αφγανιστάν και ακολούθως από το Ιράκ, τη Σομαλία, το Σουδάν, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, ενώ έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των Παλαιστινίων. Είναι γεγονός ότι η πλειοψηφία των προσφύγων- ενηλίκων και ανηλίκων- φτάνουν στη χώρα παράνομα. Το ζήτημα λύνεται θεωρητικά μέσα από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, που αναφέρει πως οι πρόσφυγες δε θα αντιμετωπίζουν ποινικές κυρώσεις εξαιτίας της παράνομης εισόδου τους. Παρόλα ταύτα, η πραγματική κατάσταση διαφέρει. Κατά καιρούς φτάνουν στη δημοσιότητα καταγγελίες για άτυπες επαναπροωθήσεις στην Τουρκία. Η πρακτική αυτή λαμβάνει χώρα με πολλούς τρόπους, όπως άρνηση εισόδου στα χερσαία σύνορα, επαναπροωθήσεις στη θάλασσα, απελάσεις μετά τη σύλληψη στο εσωτερικό της χώρας. Τις περισσότερες φορές η επιστροφή πραγματοποιείται χωρίς την τήρηση των τυπικών διαδικασιών ή την πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου. Άλλες φορές η απομάκρυνση 20

προς την Τουρκία γίνεται κατ εφαρμογή της ελληνο- τουρκικής Συμφωνίας Επανεισδοχής. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται πως η στάση των μεθοριακών αρχών είναι η ίδια απέναντι σε ενήλικες και ανηλίκους πρόσφυγες. Η συνήθης διαδρομή που ακολουθούν προκειμένου να φτάσουν στη χώρα είναι Τουρκία- Ελλάδα, και μέσω Πάτρας, Ιταλία. Δύο είναι οι κύριοι δρόμοι από Τουρκία για Ελλάδα: ο πρώτος από τα ελληνοτουρκικά σύνορα στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας, δηλαδή στην περιοχή του ποταμού Έβρου. Ο άλλος, διαμέσου της Μεσογείου : οι πρόσφυγες προσπαθούν να προσεγγίσουν ένα από τα ελληνικά νησιά που βρίσκονται μόλις λίγα μίλια από το τουρκικό έδαφος. Τα νησιά του Βορείου Αιγαίου και ιδίως η Χίος, η Σάμος και η Λέσβος, αποτελούν τα κύρια σημεία εισόδου στην ελληνική επικράτεια και από τα κύρια σημεία εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση διά της θαλάσσιας οδού. (www.clandestina.org τελευταία επίσκεψη 05/05/10). Έχοντας περπατήσει από το Αφγανιστάν ως την Τουρκία ή από την Ερυθραία ως την Αίγυπτο και έχοντας βιώσει απίστευτες κακουχίες, επιβιβάζονται σε άθλια δουλεμπορικά ή φουσκωτά, για να καταφέρουν να φτάσουν στη χώρα μας συνήθως τα ξημερώματα, που σηματοδοτούν και τις ελπίδες τους. Μετά την επιβίβαση εγκαταλείπονται αδιακρίτως στη μοίρα τους, ανοιχτά των ακτών. Κωπηλατούν με τα χέρια τις μικρές λαστιχένιες βάρκες για πολλά χιλιόμετρα. Οι κάτοικοι των σημείων εισόδου λένε πως οι δουλέμποροι έχουν Έλληνες συνεργάτες που δίνουν το σινιάλο απέναντι. Επίσης, σύμφωνα με μαρτυρίες τ ων λιμενικών, όταν πλησιάζει ελληνικό περιπολικό σκάφος, τα παιδιά αυτά σκίζουν τις βάρκες με το μαχαίρι που κουβαλάνε μαζί τους και πέφτουν στο νερό ζητώντας βοήθεια. Αυτός είναι ένας τρόπος για να φτάσουν στη χώρα μας, στοιχηματίζοντας τη ζωή τους με το βέβαιο πνιγμό και το θάνατο (www.tovima.gr τελευταία επίσκεψη 11/05/10). Αν δε συλληφθούν, συνεχίζουν παράνομα το ταξίδι τους για την Κεντρική Ευρώπη. Στην πλειονότητα τους άλλωστε, οι πρόσφυγες, δε θέλουν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα. Το πρώτο που ρωτούν οι περισσότεροι από αυτούς μόλις αποβιβάζονται είναι πώς θα συνεχίσουν το ταξίδι τους για την Κεντρική Ευρώπη. Ακόμη και οι ανήλικοι ζητούν ταξιδιωτικά έγγραφα για να μεταβούν σε άλλες χώρες, αλλά συνήθως οι απαντήσεις στο αίτημά τους για αναγνώριση της προσφυγικής ιδιότητας είναι αρνητικές. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, μόνο το 0,2 % των αιτούντων- ενηλίκων και ανηλίκων- παίρνουν άσυλο. Παρά ταύτα, ο αριθμός των ανηλίκων που ήρθαν στην Ευρώπη την τελευταία επταετία 21

υπερτριπλασιάστηκε. Εκτινάχτηκε από το 8 % στο 28 %, αποτελώντας σχεδόν έναν στους τρεις που διασχίζουν τα θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία.( www.e-paideia.net τελευταία επίσκεψη 05/05/10). Δεν μπορούμε βέβαια να είμαστε απολύτως σίγουροι για τα στοιχεία αυτά, καθώς ακριβή στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων δεν υπάρχουν. Η καταγραφή τους κατά την είσοδό τους στη χώρα είναι ελλιπής, ενώ συχνά ανήλικοι καταγράφονται ως ενήλικοι ( και αντίστροφα) ή ως συνοδευόμενοι από ενήλικο, χωρίς αυτό να ισχύει. Εκτιμήσεις πάντως τους υπολογίζουν στο ένα τέταρτο των προσφύγων που εισέρχονται στην Ελλάδα ( Ελευθεροτυπία 10/01/10 www.enet.gr τελευταία επίσκεψη 11/05/10). Το κύριο σημείο ωστόσο παραμένει, πως παρόλη τη δραματική αύξηση των ασυνόδευτων ανηλίκων, δεν υπάρχει δυστυχώς γι αυτούς καμιά κατάλληλη υποδομή υποδοχής και φιλοξενίας. Η μοίρα τους είναι όμοια με αυτή των υπολοίπων αλλοδαπών, κάποιο κέντρο κράτησης με απαράδεκτες συνθήκες. Γιατί τότε συνεχίζουν να έρχονται στη χώρα μας; Δεδομένου πως το τέλος του πολέμου δεν είναι ορατό στο Ιράκ και το Αφγανιστάν- τις πιο συχνές χώρες προέλευσης των ανηλίκων- οι οικογένειές τους κάνουν ότι μπορούν για να γλιτώσουν τουλάχιστον ένα αγόρι τους από τον πόλεμο και το διώχνουν προς ένα πιο ασφαλές μέρος. Στη συνέχεια θα αναλυθούν περαιτέρω τα κύρια αίτια μετακίνησης των ασυνόδευτων ανηλίκων. Εικόνα 1 Πηγή: http://aplo.pblogs.gr/tags/metanastes-gr.html 2.1.1. Αίτια Μετακίνησης των Ασυνόδευτων Ανηλίκων Τι είναι αυτό που ωθεί ένα παιδί να περάσει μόνο του τα σύνορα της χώρας του για να πάει σε μία άλλη χώρα; Οι λόγοι σε γενικές γραμμές είναι οι ίδιοι που αναγκάζουν και τους 22

ενήλικες να εγκαταλείψουν τη χώρα καταγωγής τους και να αναζητήσουν αλλού μια καλύτερη ζωή. Βασική αιτία της μετανάστευσης, η φτώχια. Βασική αιτία της προσφυγιάς, οι πόλεμοι, σε συνδυασμό με την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή. Ο φόβος δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, αναγκάζει τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν υο μέρος όπου μεγάλωσαν. Κανένας άνθρωπος δεν επιλέγει την περιπλάνηση και την ξενιτιά, αν στη χώρα του μπορεί να ζήσει με αξιοπρέπεια, ασφάλεια και ειρήνη. Τις περισσότερες φορές λοιπόν, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που φτάνουν στη χώρα μας προέρχονται από χώρες όπου μαίνεται πόλεμος. Ο φόβος για την επιβίωση, η έλλειψη ασφάλειας, η ανέχεια και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, αναγκάζουν το παιδί να αναζητήσει μία καλύτερη τύχη μακριά από τη χώρα καταγωγής του. Συχνά, είναι η ίδια η οικογένεια που πιέζει τον ανήλικο να φύγει, προκειμένου να γλιτώσει αυτός τουλάχιστον από τη δύσκολη κατάσταση και ίσως να μπορέσει να βοηθήσει αργότερα και την οικογένεια. Για τα παιδιά ωστόσο, που ανήκουν σε μια ευάλωτη κατηγορία με ιδιαίτερες ανάγκες, υπάρχουν και κάποιοι άλλοι λόγοι που τα αναγκάζουν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Η εμπορία ανηλίκων για λόγους πορνείας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης, η στρατολόγησή τους σε εξαιρετικά νεαρή ηλικία, η εξαναγκαστική εργασία ή η ενδοοικογενειακή βία, είναι ορισμένες από τις ειδικότερες μορφές βίας που υφίστανται τα παιδιά. Παρόλο που μπορεί να αντιμετωπίζουν παρόμοιες ή όμοιες με τους ενήλικες μορφές βλάβης, οι ανήλικοι βιώνουν διαφορετικά αυτή την εμπειρία. Πράξεις ή απειλές που ενδέχεται να μην είναι αρκετές για να τρέψουν έναν ενήλικο σε φυγή από τη χώρα του, μπορεί να είναι διωκτικής φύσης για ένα παιδί, μόνο και μόνο γιατί είναι παιδί. Η ανωριμότητα, το ευάλωτο καθεστώς, οι μη ανεπτυγμένοι μηχανισμοί αντιμετώπισης διαφόρων καταστάσεων και η εξάρτηση, σχετίζονται άμεσα με τον τρόπο που ένα παιδί βιώνει τις εμπειρίες ή τους φόβους του. Τέλος, οι ανήλικοι είναι περισσότερο ευαίσθητοι σε πράξεις που στοχεύουν πρόσωπα του στενού συγγενικού περιβάλλοντός τους. Η βλάβη που υπόμεινε κάποιο μέλος της οικογένειάς του, μπορεί να προκαλέσει μεγάλο τραύμα σε ένα παιδί. Για παράδειγμα, ένας ανήλικος που υπήρξε μάρτυρας βίας που ασκήθηκε σε βάρος του γονέα του ή που βίωσε την εξαφάνιση ή τη δολοφονία του γονέα του ή άλλου προσώπου από το οποίο εξαρτάται, 23

ενδεχομένως να σημαδευτεί τόσο από αυτό το γεγονός, ώστε να αποφασίσει να εγκαταλείψει τη χώρα του για μια καλύτερη ζωή. 2.2. Διαπίστωση Ανηλικότητας και Προσδιορισμός (Αξιολόγηση) Ηλικίας από Αρχές Σύμφωνα με το Π.Δ. 220/2007 για την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2003/9/ΕΚ, σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη, ευάλωτες ομάδες που ζητάνε άσυλο, όπως οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, χρήζουν ειδικής μεταχείρισης ( άρθρο 17, ενσωματώνει το άρθρο 17 της Οδηγίας). Ωστόσο, η ειδική αυτή μεταχείριση που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τον άμεσο διορισμό επιτρόπου και την κάλυψη των αναγκών στέγασης, προϋποθέτει τη διαπίστωση πως πρόκειται πράγματι για ανήλικο άτομο και δη ασυνόδευτο. Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Οδηγίες για τα Ασυνόδευτα Παιδιά που ζητούν Άσυλο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Συνηγόρου του Πολίτη του 2005: Η διαδικασία καθορισμού της ηλικίας του παιδιού, όταν είναι αναγκαίο να διαπιστωθεί, πρέπει να ανατίθεται σε ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα παιδίατρο με την κατάλληλη τεχνογνωσία και εξοικείωση με το εθνοτικό/ πολιτισμικό υπόβαθρο του παιδιού. Στις περιπτώσεις αμφιβολίας, πρέπει να ισχύει το τεκμήριο, ότι όποιος ισχυρίζεται ότι είναι κάτω των δεκαοχτώ ετών πρέπει να απολαμβάνει τη μεταχείριση της ηλικίας που επικαλείται. Οι εξετάσεις δεν πρέπει ποτέ να είναι αναγκαστικές ή πολιτισμικά ακατάλληλες και θα πρέπει να είναι ανάλογες του φύλου του παιδιού. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι η αξιολόγηση της ηλικίας δεν είναι πάντα ακριβής από επιστημονικής άποψης και υπάρχει περιθώριο λάθους. Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης της ηλικίας των ασυνόδευτων παιδιών πρέπει να εφαρμόζεται η αρχή του ευεργετήματος της αμφιβολίας. Ωστόσο, μέχρι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει τυποποιημένη διαδικασία αξιολόγησης της ηλικίας με τα αναγκαία εχέγγυα. Βέβαια, το Π.Δ. 90/2008 για την ενσωμάτωση της Οδηγίας 85/2005/ΕΚ 10, αναφέρει πως οι Αστυνομικές Αρχές δύνανται να 10 Ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα 24

πραγματοποιήσουν ιατρικές εξετάσεις για τη διαπίστωση της ανηλικότητας των αιτούντων άσυλο χωρίς παρόλα αυτά να υπάρχει μία νομικά δεσμευτική τυποποιημένη διαδικασία για τον καθορισμό τόσο της μορφής των εξετάσεων, όσο και του περιθωρίου λάθους που θα επιτρέπουν. Κάποιος αστυνομικός μου είπε χάου ολντ και άρχισε να μετράει με τα δάχτυλά του. Εγώ έδειξα με τα δάχτυλά μου δεκατέσσερα, αναφέρει ανήλικος από το Ιράκ. Αυτή ήταν και η ηλικία που καταγράφηκε, χωρίς να εξακριβωθεί αν το ασυνόδευτο παιδί έλεγε την αλήθεια. Στη μεγάλη λοιπόν πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι αρχές δέχονται και καταγράφουν άκριτα, χωρίς τη διενέργεια ιατρικής εξέτασης ή παράθεσης γνώμης εξειδικευμένου προσωπικού ( κοινωνικού λειτουργού, ψυχολόγου), την ηλικία που δηλώνει ο ανήλικος στην αίτησή του. Υπήρξε μία μονάχα περίπτωση πραγματοποίησης εξέτασης διαπίστωσης ανηλικότητας (αφορούσε την εξέταση αιτήσεως ασύλου του ανηλίκου από άλλο κράτος της Ε.Ε. βάσει του Κανονισμού 343/2003 και είχε ζητηθεί από το κράτος προς το οποίο είχε υποβληθεί η αίτηση) (Δημητροπούλου και Παπαγεωργίου 2008 σελ.49). Συχνό είναι ωστόσο και το φαινόμενο να καταγράφονται οι ανήλικοι από τις αρχές με διαφορετική ηλικία από αυτή που δηλώνουν οι ίδιοι. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε περιπτώσεις που η Αστυνομία έχει αμφιβολίες για την πραγματική ηλικία, λόγω αδυναμίας επικοινωνίας με τον ασυνόδευτο ανήλικο εξαιτίας γλωσσικών εμποδίων 11 κάποιες φορές. όλοι νομίζουν ότι λέμε ψέματα για την ηλικία μας. Η διαδικασία για τον προσδιορισμό της ηλικίας ήταν μια απογοήτευση για μένα. [ ] Δεν έχω αποδείξεις επειδή δεν υπάρχει κυβέρνηση στη χώρα μου. Πώς θα μπορούσα να έχω στοιχεία; Το χειρότερο είναι ότι πιστεύουν πως είμαι ψεύτης, δηλώνει ένας δεκαεφτάχρονος ασυνόδευτος ανήλικος (European Union Agency for Fundamental Rights, 2010). Θα μπορούσε βέβαια να διερωτηθεί κανείς αν η πρακτική αυτή οφείλεται σε απλή ολιγωρία των αρχών ή αποσκοπεί σε εσκεμμένη μείωση του αριθμού των ασυνόδευτων ανηλίκων που καταφτάνουν στη χώρα, και κατά συνέπεια στη μείωση των υποχρεώσεων αυτής ( Δημητροπούλου και Παπαγεωργίου 2008). Σπανιότερο, υπαρκτό ωστόσο, είναι και το φαινόμενο καταγραφής ενός νέου ενηλίκου ως ασυνόδευτο ανήλικο, μετά από σχετική δήλωση του ίδιου. Μία τέτοια πράξη πιθανότατα οφείλεται στην εντύπωση των ενηλίκων ότι 11 Σπάνια υπάρχει διερμηνέας στα σημεία εισόδου 25

ως ανήλικοι θα τύχουν επιεικέστερης μεταχείρισης, κυρίως όσον αφορά την κράτησή τους μετά τη σύλληψη. Ένα άλλο πρόβλημα που συχνά ανακύπτει κατά τη διαπίστωση της ανηλικότητας είναι αυτό της καταγραφής ασυνόδευτων παιδιών ως συνοδευόμενων από κάποιον τρίτο. Το τρίτο αυτό άτομο που συνήθως είναι νεαρός ενήλικος από την ίδια χώρα προέλευσης με τον ανήλικο, αναγράφεται από τις αρχές ως συνοδεύων κάποιο παιδί. Από τη δήλωση όμως του παιδιού πρόσφυγα δεν προκύπτει πως υπάρχει μεταξύ τους οποιαδήποτε συγγενική ή προσωπική σχέση. Η πρακτική αυτή, σύμφωνα με τη μελέτη για τους ασυνόδευτους ανηλίκους αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα των Δημητροπούλου και Παπαγεωργίου (2008), είναι ιδιαίτερα συνήθης σε σημεία εισόδου όπως τη Λέσβο, όπου οι αστυνομικές αρχές, στο υπηρεσιακό σημείωμα που αποδίδουν στο παιδί πρόσφυγα μετά την έκδοση απόφασης απέλασής του χωρίς κράτηση, καταγράφουν ότι αυτό συνοδευόταν από κάποιον ενήλικα. Λόγω της συχνότητας εμφάνισης παρόμοιων περιστατικών, θα δυσκολευόταν κανείς να πιστέψει πως πρόκειται για μεμονωμένα λάθη. Δε θα μπορούσαμε βεβαίως να γνωρίζουμε την έκταση του ζητήματος. Είναι αλήθεια πως το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες έχει προβεί σε σχετικές καταγγελίες προς το τότε υπεύθυνο Υπουργείο Εσωτερικών και νυν υπεύθυνο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, χωρίς όμως να λάβει κάποια απάντηση. Το ίδιο το γεγονός πάντως δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην προστασία του ασυνόδευτου ανηλίκου, που μάλλον δυσχεραίνεται από τον φερόμενο ως συνοδό του. Παράλληλα, τέτοιου είδους πρακτικές διευκολύνουν τη διακίνηση ή εκμετάλλευση του ασυνόδευτου παιδιού. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι παρόμοια περιστατικά διαπιστώθηκαν μόνο σε αλλοδαπούς που εισήλθαν παράνομα στη χώρα και για τους οποίους εκδόθηκε υπηρεσιακό σημείωμα απέλασης. Εφόσον οι εν λόγω ανήλικοι υποβάλλουν αιτήματα ασύλου χωρίς να συνοδεύονται, οι αρχές υποχρεούνται να ανοίξουν χωριστό φάκελο για τον ασυνόδευτο ανήλικο ( Δημητροπούλου και Παπαγεωργίου 2008). Συνοψίζοντας, σύμφωνα με το Π.Δ. 90/2008, οι αρχές έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν τη διεξαγωγή εξετάσεων για τη διαπίστωση της ανηλικότητας του ασυνόδευτου ατόμου που φτάνει στη χώρα χωρίς να έχει στην κατοχή του τα απαραίτητα έγγραφα που θα μπορούσαν να αποδείξουν την ηλικία του. Ομοίως το τελευταίο, δύναται να αρνηθεί να υποβληθεί στις εξετάσεις αυτές. Αν αναλογιστεί κανείς όμως το υψηλό κόστος των εξετάσεων αυτών και το αμφίβολο αποτέλεσμά τους, καθώς καμία εξέταση δε θα μπορούσε να αποδείξει με απόλυτη ακρίβεια την ηλικία ενός ατόμου, εύκολα διαπιστώνει πως δύσκολα οι αστυνομικές αρχές θα 26

προχωρούσαν στην εφαρμογή ενός τέτοιου μέτρου ( Δημητροπούλου και Παπαγεωργίου 2008). 2.3 Διορισμός Επιτρόπου Σύμφωνα με το Π.Δ. 220/2007, όταν πρόκειται για ασυνόδευτους ανηλίκους, μία από τις πρώτες βασικές κινήσεις των αρμόδιων αρχών είναι η εξασφάλιση της απαραίτητης εκπροσώπησής τους. Για το σκοπό αυτό, οι αρχές ενημερώνουν πρωτίστως τον Εισαγγελέα Ανηλίκων και όπου δεν υπάρχει τον κατά τόπον αρμόδιο Εισαγγελέα Πρωτοδικών, προκειμένου αυτός να αναλάβει χρέη προσωρινού επιτρόπου για τα ασυνόδευτα παιδιά. Στη συνέχεια θα προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για το διορισμό μόνιμου επιτρόπου του ανηλίκου. Στην πράξη λοιπόν, από τη στιγμή που θα εντοπιστεί το ασυνόδευτο παιδί που επιθυμεί να υποβάλει αίτημα ασύλου, οφείλει να ενημερωθεί ο Εισαγγελέας Ανηλίκων ( είτε με τη συνδρομή των αστυνομικών αρχών, είτε μέσω νομικού συμβούλου ή εξειδικευμένης μη κυβερνητικής οργάνωσης) προκειμένου να το εκπροσωπήσει, ως προσωρινός επίτροπός του, στη διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος του πρόσφυγα που θα ακολουθήσει. Μακροπρόθεσμα πάντως κρίνεται απαραίτητος ο διορισμός μόνιμου επιτρόπου για το ασυνόδευτο παιδί, προκειμένου να του παρέχει τις αναγκαίες συμβουλές, να προστατεύει τα συμφέροντά του και γενικά να το εκπροσωπεί όπου χρειάζεται. Θα πρέπει να σημειωθεί στο σημείο αυτό, ότι με βάση το Π.Δ. 220/2007 και τη σχετική απαίτηση του Συμβουλίου της Επικρατείας 12, η νομοθεσία περί επιτροπείας καλύπτει πλέον τα ασυνόδευτα παιδιά και πριν τη διαδικασία του ασύλου. Στην πράξη αυτό σημαίνει πως καλύπτει τόσο τα παιδιά που τελικά υποβάλλουν αίτημα ασύλου, όσο και αυτά που δεν προβαίνουν σε αυτό το διάβημα. Ωστόσο, παρόλο που μια τέτοια πρακτική προβλέπεται από το νόμο, στην πράξη δεν εφαρμόζεται παρά για ελάχιστα παιδιά. Αυτό συμβαίνει γιατί η αρμόδια Δικαστική Κοινωνική Υπηρεσία που προβλέπεται από το νόμο να έχει την ευθύνη για το διορισμό 12 Πρακτικό συνεδριάσεως και γνωμοδότησης του Συμβουλίου της Επικρατείας Ά Τμήμα Διακοπών με αριθμό 204/2007 με αντικείμενο την επεξεργασία του σχεδίου του Π.Δ. 220/2007 27

μόνιμων επιτρόπων δεν έχει αρχίσει ακόμα να λειτουργεί, ενώ υπάρχουν πολύ λίγοι φορείς ή άνθρωποι που είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν ντε φάκτο μια τέτοια ευθύνη ( κυρίως ΜΚΟ ή διευθυντές κέντρων υποδοχής). Για τα περισσότερα παιδιά λοιπόν, παρόλη την ανάγκη άμεσης έναρξης των διαδικασιών της επιτροπείας, επίτροπος δε διορίστηκε παρά αρκετούς μήνες μετά. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα δε διορίστηκε και καθόλου. Έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο να μην έχουν συναντηθεί καθόλου παιδιά με τον προσωρινό επίτροπό τους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, χιλιάδες παιδιά βρίσκονται κάτω από τη φροντίδα ενός και μόνο Εισαγγελέα. Χαρακτηριστικό είναι άλλωστε το παράδειγμα του Εισαγγελέα Ανηλίκων στη Λέσβο, ο οποίος είναι προσωρινός επίτροπος όλων των ασυνόδευτων παιδιών που κρατούνται στο νησί από τις αρχές του 2008, δηλαδή περίπου 2500 παιδιών. Ο Επίτροπος, ασκώντας την ουσιαστική επιμέλεια του ασυνόδευτου παιδιού που ζει εκ των πραγμάτων μακριά από την οικογένειά του και τη χώρα καταγωγής του, αποτελεί για αυτό ένα σημείο αναφοράς. Πέρα από αυτό όμως, η παρουσία του κρίνεται απαραίτητη και για τη ρύθμιση ποικίλων θεμάτων της καθημερινότητας. Πληθώρα πράξεων της καθημερινής ζωής του ανήλικου ατόμου απαιτούν τη συναίνεση του γονέα ή κηδεμόνα τους. Θέματα όπως η εγγραφή στο σχολείο, η δικαιολόγηση απουσιών, η άσκηση αθλητικών δραστηριοτήτων, ακόμα και η έκδοση ΑΦΜ ή άδειας εργασίας (για τους ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει τα δεκαπέντε και έχουν δικαίωμα να εργαστούν εφόσον συναινέσει το πρόσωπο που ασκεί την επιμέλειά τους) απαιτούν συναίνεση κηδεμόνα. Συνεπώς, η έλλειψη επιτρόπου δυσχεραίνει ουσιαστικά την καθημερινότητα του ασυνόδευτου ανηλίκου. Θα λέγαμε πως στην πράξη, οι αρμόδιες αρχές δε δείχνουν καμία ανοχή ή κατανόηση για την έλλειψη επιτρόπου και συνεχίζουν να επιζητούν τη συναίνεσή του για τη διεκπεραίωση υποθέσεων του ανηλίκου. Υπάρχει μάλλον αδιαφορία ή τουλάχιστον μη επίγνωση της σπουδαιότητας που έχει ο επίτροπος για τη ζωή του παιδιού και των προβλημάτων που δημιουργεί η απουσία του. Συνεπώς, είναι αδιαμφισβήτητο πως η διάταξη του άρθρου 19 του Π.Δ. 220/2007 για την ύπαρξη επιτρόπου είναι μία πολύ θετική εξέλιξη. Ερμηνεύεται ωστόσο μάλλον στενά από τις περισσότερες εισαγγελικές αρχές, που θεωρούν πως η μόνη αρμοδιότητα του Εισαγγελέα Ανηλίκων ως προσωρινού επιτρόπου, είναι να προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για το διορισμό επιτρόπου του ανηλίκου, όπως ρητά αναφέρει η εν λόγω διάταξη. 28