ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 29 ΜΑΪΟΥ 2001 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
A. Από το κείµενο που σας δίνεται να µεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασµα: «Oœty dü pñr ïpistgl m... ja ökkeixir ja t lósom». Μονάδες 10 B. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: B1. «Em pamt dü sumewe... o«t toà pqçclator ÄkkÇ t pq r ûlñr»: Με ποια κριτήρια είναι δυνατός, κατά το χωρίο αυτό, ο καθορισµός του «µέσου» και ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της µεσότητας, ανάλογα µε το κριτήριο καθορισµού της. Μονάδες 15 Β 2. Tówmg - Äqetü - v sir: Ποιο κοινό χαρακτηριστικό γνώρισµα διακρίνει ο Αριστοτέλης στις τρεις αυτές έννοιες, σε ποια από τις τρεις δίνει το προβάδισµα και γιατί, κατά τη γνώµη σας, της δίνει το προβάδισµα αυτό; Μονάδες 15 Β 3. Ποια φιλοσοφική και συγγραφική δραστηριότητα ανέπτυξε ο Αριστοτέλης κατά την περίοδο στην οποία ανήκουν τα «Ηθικά Νικοµάχεια»; Μονάδες 10 Β 4. Να σχηµατίσετε ένα οµόρριζο ουσιαστικό (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ελληνικής για καθέναν από τους παρακάτω ρηµατικούς τύπους, χρησιµοποιώντας την παραγωγική κατάληξη που σας δίνεται: kabe m: - la Ücousa: ü e hasim: or öwousim: sir vheiqo sgr: - Ç Μονάδες 10
Γ 1. Να µεταφράσετε στο τετράδιό σας το κείµενο. Μονάδες 20 Γ 2. α) sumew qgsam, ÄpodoÀmai: Να κλίνετε την προστακτική των ρηµατικών αυτών τύπων στο χρόνο και τη φωνή που βρίσκονται. β) ökabom: Να κλίνετε στον ενικό αριθµό το αρσενικό γένος της µετοχής του ενεργητικού παρακειµένου. Γ 3. α) Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις µετοχές: πράξων, παρών. β) Να γράψετε την υπόθεση και την απόδοση του υποθετικού λόγου που λανθάνει στο κείµενο και να τον χαρακτηρίσετε.
ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ A. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2001 Έτσι λοιπόν κάθε ειδικός αποφεύγει την υπερβολή και την έλλειψη και επιζητεί το μέσον και αυτό προτιμά και μάλιστα όχι το από καθαρά ποσοτική άποψη μέσον, αλλά το μέσον σε σχέση με μας. Αν λοιπόν κάθε επιστήμη (ή: κάθε τέχνη) με αυτόν τον τρόπο εκπληρώνει σωστά το έργο της, αποβλέποντας προς το μέσον και οδηγώντας τα έργα της σ αυτό (γι αυτό συνηθίζουν να λένε στο τέλος για τα έργα που είναι ολοκληρωμένα ότι δεν είναι δυνατό ούτε να αφαιρέσει ούτε να προσθέσει κανείς κάτι, γιατί η υπερβολή και η έλλειψη καταστρέφουν την τελειότητα, ενώ η μεσότητα τη διασώζει, και οι καλοί τεχνίτες, όπως λέμε, εργάζονται αποβλέποντας σ αυτό) και αν η αρετή είναι πιο ακριβής και καλύτερη από κάθε τέχνη, όπως ακριβώς και η φύση, θα μπορούσε να έχει για στόχο της το μέσον. Και εννοώ την ηθική αρετή. γιατί αυτή σχετίζεται με τα πάθη και τις πράξεις, και σε αυτά υπάρχει η υπερβολή και η έλλειψη και το μέσον. Β1. Τα κριτήρια με τα οποία υπάρχει η δυνατότητα να καθοριστεί το «μέσο» σύμφωνα με τον Αριστοτέλη είναι αντικειμενικά και υποκειμενικά. Ο φιλόσοφος προσπαθεί να ανταποδώσει τον όρο «αντικειμενικά», με τη φράση «κατ αυτό το πράγμα» και τον όρο «υποκειμενικά» με τη φράση «προς ημάς», εφόσον στην αρχαία ελληνική δεν υπάρχουν οι όροι αυτοί. Όσον αφορά τα αντικειμενικά κριτήρια, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μεσότητας είναι ότι απέχει εξίσου το «μέσον» από τα δύο άκρα ενός πράγματος. Ο Αριστοτέλης φυσικά αναφέρεται σε πράγματα διαιρετά τα οποία υπόκεινται σε μετρήσεις. Για να στηρίξει την άποψή του αυτή χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα από την αριθμητική διδασκαλία «Οίον ει τα δέκα υπερέχεται». Επιπλέον, με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια το «μέσον» είναι το ίδιο για όλα τα πράγματα. Όσον αφορά τα υποκειμενικά κριτήρια, η θεώρηση του μέσου είναι διαφορετική. Χρησιμοποιώντας ο φιλόσοφος άλλο ένα παράδειγμα, από την
ποσότητα του φαγητού που καταναλώνει κάποιος που αθλείται, υποστηρίζει ότι η μεσότητα είναι διαφορετική για κάθε άνθρωπο, ανάλογα με τις ανάγκες του. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει το ίδιο «μέσον» για όλους τους ανθρώπους. Β2. Ο Αριστοτέλης παραθέτει τις τρεις αυτές έννοιες (τέχνη-άρετη-φύσις) καθώς τις διακρίνει ένα κοινό χαρακτηριστικό: και οι τρεις έχουν τη δυνατότητα να δώσουν κάποια μορφή σ ένα συγκεκριμένο πεδίο: η τέχνη δίνει μορφή σε άψυχα υλικά, προσπαθώντας να πετύχει τη μεσότητα, η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρείται ως η «τελειότητα», εφόσον δεν χρειάζεται να προσθέσει ή να αφαιρέσει κανείς τίποτα. (η έλλειψη και η υπερβολή καταστρέφουν ένα ολοκληρωμένο έργο). Η φύση δημιουργεί μορφές, τελειοποιεί όλα τα φυσικά όντα προικίζοντάς τα με κάποιες ιδιότητες. Ακριβώς για το λόγο αυτό ο Αριστοτέλης τη θεωρεί ανώτερη από την τέχνη, εφόσον η τέχνη ασχολείται με άψυχα πράγματα, ενώ η φύση με έμψυχα. Η αρετή δίνει μορφή στην προσωπικότητα του ανθρώπου και συντελεί στην ολοκλήρωσή της. Επιχειρεί να τελειοποιήσει την ανθρώπινη ψυχή. Κατά συνέπεια η αρετή είναι επίσης ανώτερη από την τέχνη. Β3. Ο Αριστοτέλης, αφού γύρισε στην Αθήνα μετά από μια μακρόχρονη απουσία, λόγω του ότι ευνοούσαν πια οι συνθήκες να ξαναγυρίσει, συνέχισε εκεί τις έρευνές του, καθώς και τη διδασκαλία του, όχι όμως στην Ακαδημία του Πλάτωνα, αλλά στο Λύκειο, όπου δίδασκαν ρήτορες και σοφιστές. Τα δώδεκα αυτά χρόνια που ο Αριστοτέλης έζησε στην Αθήνα ήταν χρόνια απερίσπαστης δουλειάς. Τώρα συνθέτει το σημαντικότερο μέρος των «Πολιτικών» του (έχει άλλωστε προηγηθεί στη διάρκεια των ταξιδιών του η συγκέντρωση των 158 Πολιτειών του, μορφών διακυβέρνησης ενός πλήθους ελληνικών πόλεων). Παράλληλα γράφει ένα σημαντικό μέρος από το έργο του «Μετά τα φυσικά», το βιολογικού περιεχομένου έργο «Περί ζώων γενέσεως» καθώς και τα «Ηθικά Νικομάχεια».
Ο Αριστοτέλης είναι τώρα πια ένας ώριμος και ήρεμος στοχαστής, η στάση του απέναντι στις γνώμες των άλλων προσδιορίζεται από περισσότερη κατανόηση. Β4. ἂγουσα ἀγωγή εἰώθασιν ἒθος ἒχουσιν ἒξις φθειρούσης φθορά λαβεῖν λῆμμα Αδίδακτο (Ξενοφώντος Ελληνικά Α (γ ) 8-10 Μετά απ αυτό ο Αλκιβιάδης προχωρούσε προς τον Ελλήσποντο και προς τη Χερσόνησο για να βρει χρήματα. Οι υπόλοιποι όμως στρατηγοί συμφώνησαν με το Φαρνάβαζο να δώσει ο Φαρνάβαζος για χάρη της Καρχηδόνας είκοσι τάλαντα στους Αθηναίους και να οδηγήσει τους πρέσβεις των Αθηναίων στο Βασιλιά, και ακόμα έδωσαν αλλά και πήραν διαβεβαιώσεις από τον Φαρνάβαζο ότι από τη μία θα πληρώσουν οι Καρχηδόνιοι στους Αθηναίους το φόρο, όσον ακριβώς συνήθιζαν, και ότι θα δώσουν πίσω τα οφειλόμενα χρήματα και από την άλλη οι Αθηναίοι ότι δε θα πολεμήσουν με τους Καρχηδόνιους, έως ότου έρθουν οι πρέσβεις από μέρους του Βασιλιά. Ο Αλκιβιάδης όμως δεν τύχαινε να είναι παρών στις διαβεβαιώσεις, αλλά βρισκόταν γύρω από τη Σηλύβρια. Γ2. α) συγχώρησον ἀπόδος συγχωρησάτω ἀποδότω - - συγχωρήσατε ἀπόδοτε συγχωρησάντων ἀποδόντων ή συγχωρησάτωσαν ή ἀποδότωσαν
β) ὁ εἰληφώς τοῦ εἰληφότος τῷ εἰληφότι τόν εἰληφότα ὦ εἰληφώς Γ3. α) πράξεων: επιρρηματική τελική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ᾤχετο (επειδή είναι χρόνου μέλλοντος και βρίσκεται κοντά σε ρήμα κίνησης (ᾤχετο) Παρών: κατηγορηματική μετοχή, εξαρτάται από το συνδετικό ρήμα ἐτύγχανε. β) Ο υποθετικός λόγος που λανθάνει βρίσκεται μέσα στην χρονικουποθετική πρόταση: ἓως ἂν ἒλθωσιν και έχει ως απόδοση: Ἀθηναίους μή πολεμεῖν Καλχηδονίοις (ὃρκους ἒδοσαν καί ἒλαβον) Έτσι έχουμε: Υπόθεση: χρονικουποθετική πρόταση ἓως ἂν + υποτακτική (ἓως ἂν ἒλθωσιν) Απόδοση: τελικό απαρέμφατο του πλάγιου λόγου (μή πολεμεῖν) ΑΡΑ: ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΟ