Χρυσαλινιώτισσα Ηλικίες 14-16

Η Λευκωσία σάς Καλεί... Χρυσαλινιώτισσα Ηλικίες 14-16

Η Λευκωσία σάς Καλεί Αγαπητοί φίλοι, αγαπητές φίλες, Χαιρόμαστε πολύ που σας συναντούμε! Στα χέρια σας έχετε ένα από τα πρώτα τέσσερα τετράδια εργασιών της σειράς «Η Λευκωσία σάς καλεί». Ευχόμαστε να περάσετε ευχάριστα συμπληρώνοντας τις δραστηριότητες, μελετώντας, εξερευνώντας και μαθαίνοντας συγκεκριμένες περιοχές της εντός των τειχών Λευκωσίας: Την περιοχή Αραπαχμέτ Την περιοχή Χρυσαλινιώτισσας Την Πύλη Κερύνειας Την Πύλη Πάφου Σύλληψη της ιδέας για τη δημιουργία της σειράς "Η Λευκωσία σάς καλεί" Το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας* ανακαίνισε ορισμένες ιστορικά σημαντικές και πολύ όμορφες περιοχές στην εντός των τειχών Λευκωσία. Ο Όμιλος Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας ζήτησε από εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και από τις δύο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής, να δημιουργή σουν εκπαιδευτικό υλικό με το οποίο παιδιά και νέοι μπορούν να γνωρίσουν από κοντά τις αναπλασθείσες περιοχές της Λευκωσίας. ΠΥΛΗ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ MULA QUIRINI BARBARO LOREDANO FLATRO N Σήμερα θα γνωρίσουμε την περιοχή της Χρυσαλινιώτισσας Χρυσαλινιώτισσα ROCCAS GARAFFA ΠΥΛΗ ΠΑΦΟΥ ΠΥΛΗ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ TRIPOLI PODOCATARO D AVILLA COSTANTZA 2 *Το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας ξεκίνησε το 1979. Είναι δικοινοτικό πρόγραμμα στα πλαίσια του οποίου οι δύο κοινότητες της Λευκωσίας συνεργάζονται με στόχο μια καλύτερη πόλη για όλους.

Αφετηρία Χρυσαλινιώτισσα - Μπροστά από την Πύλη Αμμοχώστου Η Χρυσαλινιώτισσα είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, ιστορικά, περιοχές της Λευκωσίας κι ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα παραδοσιακής αστικής αρχιτε κτονικής του 18ου αιώνα και μετά. (4) εικόνα 1 Για να ανακαλύψεις για ποιους λόγους η Χρυσαλινιώτισσα θεωρείται μια τόσο ενδιαφέρουσα και συνάμα ιστορικά σημαντική περιοχή θα πρέπει να μελετήσεις ορισμένες ιστορικές πηγές (κείμενα, χάρτες, φωτογραφίες, εικόνες, κτήρια). (3) (5) Στεκόμαστε μπροστά από την Πύλη Αμμοχώστου. Προχωρώντας διαμέσου της Οδού Αμμοχώστου που παλιότερα ήταν γνωστή και ως Οδός Ταχτ-ελ-Καλέ πρόκειται να επισκεφτούμε: (2) (1) Την περιοχή του Παλαιού Παζαριού (1) Το Τέμενος Ταχτ-ελ-Καλέ και το Ισλαμικό Σχολείο (2) Το Ναό της Παναγίας της Χρυσαλινιώτισσας (3) Το Αρχοντικό της Αξιοθέας/ Τουφεξή (4) Το Κέντρο Χειροτεχνίας της Χρυσαλινιώτισσας (5) Πύλη Αμμοχώστου 3

1 Χρυσαλινιώτισσα - Οδός Αμμοχώστου/ Ταχτ-ελ-Καλέ 1.2. Ας περπατήσουμε διαμέσου της Οδού Αμμοχώστου / Ταχτελ-Καλέ προς το Τέμενος Ταχτ-ελ-Καλέ. 1.3. Κοίταξε γύρω σου. Ανάφερε σε συντομία τι βλέπεις καθοδόν για το τέμενος. 4 1.1. Με τη βοήθεια του κειμένου που δίνεται πιο κάτω εντόπισε την περιοχή στην οποία απλωνόταν το Παλαιό Παζάρι. Σημείωσε τις περιοχές στο χάρτη σου (σελ. 3). «Η Oδός Ταχτακαλά οδηγούσε από την Πύλη Αμμοχώστου στο Παζάρι. Ήταν ο δεύτερος πιο σημαντικός δρόμος στη Λευκωσία αποτελώντας την κεντρική είσοδο στην πόλη. Κατά μήκος της Oδού Ταχτακαλά διερχόταν η ξηρή κοίτη του Πεδιαίου ποταμού με πολλές γέφυρες. Συνολικά υπήρχαν είκοσι τρία Παζάρια τα οποία σχημάτι ζαν ένα λαβύρινθο με μικρούς δρόμους» (Words of traveler L. Salvador, 1873 ). 1. L. Salvador, Levkosia- The capital of Cyprus, Newdigate Press, 1983 1.4. Εντόπισε στοιχεία της περιοχής τα οποία δείχνουν ότι ο δρόμος ήταν κάποτε ένας από τους πιο εμπορικούς δρόμους της Λευκωσίας. Συνέχισε να κατευθύνεσαι προς το τέμενος. Ο μιναρές του, θα σε βοηθήσει να βρεις πιο εύκολα το δρόμο σου.

2 Χρυσαλινιώτισσα - Τέμενος Ταχτ-ελ-Καλέ και Ισλαμικό Σχολείο «Ταχτακαλάς» είναι διαφθορά της αραβικής φράσης «Taht-El-Kale» που σημαίνει «κάτω από το κάστρο» (από το μεγάλο ξύλινο πύργο που κάποτε υπήρχε κοντά στην Πύλη Αμμοχώστου). Το τέμενος Ταχτ-ελ-Καλέ είναι ένα ιστορικό κτήριο της Οθωμανικής Περιόδου και είναι αντιπροσωπευτικό της ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Είναι μια ορθογώνια κατασκευή, με παράλληλες καμάρες 1η στάση στο εσωτερικό και δίρριχτη ξύλινη στέγη. Κάποτε, μπροστά από το τέμενος, υπήρχε βρύση και κοιμητήριο όπως και το δημοτικό σχολείο του Ταχτ-ελ-Καλέ / Ισλαμικό Σχολείο το οποίο είχε τον πρώτο του δάσκαλο το 1594. Το τέμενος και το σχολείο που υπάρχουν σήμερα κτίστηκαν το 1826 από τον Οθωμανό κυβερνήτη Εσ-Σεγίτ Μεχμέτ Αγά. Ο μιναρές, έχοντας ραγίσει το 1936, κτίστηκε εκ νέου το 1948». 2.1. Αφού εντοπίσεις το τέμενος Ταχτ-ελ-Καλέ, με το μιναρέ και το Ισλαμικό Σχολείο, παρατήρησε τα κτήρια και σκέψου ποια είναι η λειτουργία τους. Κτήριο Λειτουργία Αρχιτεκτονικά Χαρακτηριστικά τέμενος μιναρές ισλαμικό σχολείο 2.2. Ποια πληροφορία μας δίνει, σχετικά με τους ανθρώπους της Λευκωσίας τα παλαιότερα χρόνια, η παρουσία του τεμένους εδώ; 2.3. Περπάτησε γύρω από το τετράγωνο που βρίσκεται δίπλα από το τέμενος (ακολούθησε το δρομάκι στα αριστερά του τεμένους και επέστρεψε στο ίδιο σημείο). Τι έχεις να παρατηρήσεις αναφορικά με τα κτήρια (κατάσταση, λειτουργία, μέγεθος;) (Nicosia Master Plan, Walled Nicosia: A Guide to its Historical and Cultural Sites, p.69 /Tuncer Bagiskan, Ottoman-Turkish Monuments in Cyprus, Nicosia 2005, pages 102-103). Θα ήθελες να κατοικείς εδώ σήμερα; Εξήγησε: 5

Χρυσαλινιώτισσα - Οδός Ερμού Αφού συμβουλευτείς το χάρτη σου στη σελίδα 3 προχώρησε προς την Οδό Ερμού. Στα παλιά χρόνια (μέχρι και το 1912) η Ερμού ήταν γνωστή ως ο δρόμος της μανιφατούρας δηλαδή ο δρόμος όπου γινόταν εμπορία υφασμάτων. 3 2η στάση Σύγχρονα επαγγέλματα Επαγγέλματα του παρελθόντος 3.1. Τι έχει αλλάξει και τι έχει παραμείνει το ίδιο; Κοίταξε γύρω σου και σημείωσε μερικά επαγγέλματα που εξασκούνται στην περιοχή σήμερα. Με τη βοήθεια της ένδειξης που σου δίνεται παρακάτω προσπάθησε να φανταστείς πώς έμοιαζε η περιοχή στο παρελθόν και εντόπισε ποια επαγγέλματα, τα οποία εξασκούνταν παλαιότερα στην περιοχή, σήμερα έχουν πέσει σε παρακμή. Η ένδειξη: «Κάθε επάγγελμα (ισνάφι) και κάθε ομάδα εξειδικευμένων τεχνητών βρίσκονταν μαζεμένοι στο δικό τους δρόμο στον οποίο έδιναν και το όνομα π.χ. ο δρόμος των χαλκωματάδων, των καλατζήδων, των σιδεράδων, τωντσαγκαράδων, των χρυσοχόων κτλ. Το μπροστινό μέρος των καταστημάτων καλυπτόταν από ξύλινους τουράδες ή λεπτές πλάκες.» (Αγνή Μ. Μιχαηλίδη, Χώρα, η Παλιά Λευκωσία, Λευκωσία 1985, σελ.20-21). Ώρα να προχωρήσουμε. Εντόπισε την Εκκλησία της Χρυσαλινιώτισσας στο χάρτη σου. Βρες την πορεία σου προς τα κει χρησιμοποιώντας το χάρτη σου. 6

4 3η στάση Χρυσαλινώτισσα - Εκκλησία της Χρυσαλινιώτισσας 4.1. Διάβασε προσεκτικά το παρακάτω κείμενο και προσπάθησε να εντοπίσεις, περπατώντας γύρω από το κτήριο του ναού, τα διάφορα του μέρη. (Λάβε υπόψη σου ότι η κεντρική είσοδος του ναού βρίσκεται στη δυτική πλευρά του κτηρίου). Υπογράμμισε τα μέρη του ναού που έχεις εντοπίσει. Η εκκλησία θεωρείται βυζαντινού τύπου (χρονολογείται στη Μέση Βυζαντινή Περίοδο, 7ος - 10ος αιώνας) η οποία ξαναχτίστηκε στη διάρκεια του 15ου αιώνα. Το 1735 ανακατασκευάστηκε και οι εργασίες συνεχίστηκαν από τότε. Ο αρχικός ναός ήταν μικρός με τρούλο. Στο νότιο και το βόρειο μέρος του ναού χτίστηκαν, πολύ πιθανόν στη διάρκεια της Μέσης Βυζαντινής περιόδου, βυζαντινού τύπου παρεκκλήσια με καμπυλωτές αψίδες τα οποία στη συνέχεια ενσωματώθηκαν στον κυρίως ναό. Πολύ αργότερα προστέθηκαν, στο δυτικό μέρος, νάρθηκας με οξυκόρυφες αψίδες, στοιχείο της γοτθικής (καθολικής) τέχνης και, στο βόρειο παρεκκλήσι, ακόμη ένας νάρθηκας με λιγότερο οξυκόρυφες, σχεδόν καμπυλωτές, αψίδες. Ένας αντι-νάρθηκας με ψηλό τρούλο προστέθηκε ακόμη πιο μετά. Στο νότιο παρεκκλήσι βρίσκονται δύο αψιδωτά δωμάτια και μια ανοιχτή σκεπαστή δίοδος με κιονοστοιχία μπροστά από τα τρία που είναι μεταγενέστερες προσθήκες. Η σκεπαστή δίοδος μπροστά από τον θολωτό αντι-νάρθηκα είναι προσθήκη του 20ου αιώνα. Δυτική πλευρά του κτηρίου 7

4 συνέχεια Χρυσαλινιώτισσα - Εκκλησία της Χρυσαλινιώτισσας Ποια είναι η κατάσταση σήμερα; 4.3. Σύγκρινε την Εκκλησία της Χρυσαλινιώτισσας και το Τέμενος Ταχτ-ελ-Καλέ. 4.2. Μέχρι στιγμής έχουμε επισκεφτεί δύο διαφορετικούς τόπους λατρείας, ένα τέμενος - το Τέμενος Ταχτ-ελ-Καλέ και μια εκκλησία - την Εκκλησία της Χρυσαλινιώτισσας - που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους. Σκέψου τις διαφορές αλλά και τις ομοιότητές τους. Συζήτησε με την ομάδα σου (σκέψου τα δομικά υλικά, τα μέρη, το σχήμα, τη λειτουργική τους χρήση κλπ.) Τι μας λέει αυτό αναφορικά με τους κατοίκους της περιοχής σε παλαιότερα χρόνια; 8

5 Χρυσαλινιώτισσα - Αρχοντικό Αξιοθέας / Τουφεξή 4η στάση Χρησιμοποίησε και πάλι το χάρτη σου. Το Αρχοντικό του Τουφεξή / (Αρχοντικό Αξιοθέας) βρίσκεται μόνο λίγα μέτρα από την Εκκλησία της Χρυσαλινιώτισσας. πλευρά) ο οποίος διατρέχει τη εσωτερική πρόσοψη του κτηρίου καθιστώντας δυνατή την επικοινωνία στο εσωτερικό του κτηριακού συμπλέγματος. 5.1. Ποια δομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του αρχοντικού; Φτιάξε μια λίστα: Το Αρχοντικό της Αξιοθέας είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αστικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Το αρχοντικό πιστεύεται ότι ήταν ιδιοκτησία του Χατζηλοΐ, ενός εύπορου Επιτρόπου της Εκκλησίας της Χρυσαλινιώτισσας. Είναι ένα διώροφο κτήριο σε σχήμα Π και προσανατολισμό προς το Νότο. Αρχικά ήταν κτισμένο μέσα σε μια μεγαλύτερη από τη σημερινή έκταση. Η κεντρική είσοδος βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του αρχοντικού και οδηγεί στην εσωτερική αυλή. Στο δυτικό και το ανατολικό μέρος του κτηρίου εκτείνεται μια σκεπαστή πρόσοψη η οποία ορίζεται από μια σειρά από αψίδες χωρίζοντας την εσωτερική αυλή από τα δωμάτια που την περιβάλλουν. Στο ισόγειο έχουν διατηρηθεί τρεις μεγάλες αίθουσες, δύο μικρότερα δωμάτια και δύο βοηθητικά ενώ στον όροφο υπάρχουν άλλες τρεις μεγάλες αίθουσες και δύο μικρότερα δωμάτια. Σημαντικής αρχιτεκτονικής αξίας είναι ο διώροφος αψιδωτός «ηλιακός» (καλυμμένος χώρος ανοιχτός στη μια 5.2. Περπάτησε γύρω από το σπίτι. Πόσα παράθυρα, πόσες πόρτες και πόσα μπαλκόνια μπορείς να δεις; πόρτες μπαλκόνια παράθυρα 5.3. Χρησιμοποίησε τη φωτογραφική σου για να τα καταγράψεις. 5.4. Επισκέψου το εσωτερικό του σπιτιού (αν είναι ανοιχτό) και περίγραψε τις εντυπώσεις σου από το εσωτερικό του: 9

6 Χρυσαλινιώτισσα - Κέντρο Χειροτεχνίας 5η στάση Χρησιμοποίησε το χάρτη: Ακολούθησε τον Οδό Αξιοθέας και συνέχισε στην Οδό Χρυσαλινιώτισσας μέχρι να συναντήσεις, στα αριστερά σου, την Οδό Οδυσσέως. Περπάτα κατά μήκος της Οδού Οδυσσέως μέχρι να βρεις την Οδό Δημόνακτος. Το Κέντρο Χειροτεχνίας της Χρυσαλινιώτισσας βρίσκεται στην Οδό Δημόνακτος. Το κέντρο περιλαμβάνει ένα σύμπλεγμα οκτώ εργαστηρίων τοποθετημένων γύρω από μια εσωτερική αυλή, στη βάση της αρχιτεκτονικής σύλληψης ενός παραδοσιακού πανδοχείου. Σήμερα διάφοροι τεχνίτες που ασχολούνται με την παραγωγή παραδοσιακών κομψοτεχνημάτων, χρησιμοποιούν τους χώρους του κέντρου. 6.2. «Κύριος στόχος του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού ήταν να εντάξει ένα πολυ-λειτουργικό κέντρο με εμπορικές δραστηριότητες σε ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο ιστορικό πλαίσιο χωρίς να καταστραφεί ο τυπικός χαρακτήρας της περιοχής» Ρίξε μια προσεκτική ματιά σε κάθε εργαστήριο ξεχωριστά και στο σύμπλεγμα των κτηρίων ως σύνολο και σκέψου κατά πόσο ο κύριος στόχος του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού έχει επιτευχθεί. 6.3. Κατά τη γνώμη σου τα παραδοσιακά κτήρια θα πρέπει αν αναπαλαιώνονται ή θα πρέπει να αντικαθίστανται από σύγχρονα; 10 6.1. Φτιάξε μια λίστα με τα διάφορα εργαστήρια τα οποία βρίσκονται στο Κέντρο Χειροτεχνίας της Χρυσαλινιώτισσας. 6.4. Φωτογράφισε παλιά κτήρια στη γειτονιά και στείλε τα στις υπεύθυνες αρχές μαζί με μια επιστολή, ζητώντας τους να αναλάβουν δράση. Εξήγησε τους λόγους για τους οποίους θα πρέπει να δράσουν.

Η Λευκωσία σάς Καλεί Συγχαρητήρια! Έχεις συμπληρώσει με επιτυχία την εξερεύνηση της περιοχής Χρυσαλινιώτισσας με τη βοήθεια του βιβλιαρίου. Τώρα γνωρίζεις πολλά περισσότερα πράγματα. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλά περισσότερα για να ανακαλύψεις στην περιοχή Χρυσαλινιώτισσας, έτσι μη σταματήσεις να ψάχνεις, να μελετάς και να ανακαλύπτεις. Πράγματα που θα μπορούσες να κάνεις. Πάρε μερικές φωτογραφίες για το προσωπικό σου αρχείο Για περισσότερες πληροφορίες και μελέτη κοίταξε στην ιστοσελίδα: www.hisdialresearch.org Με τις καλύτερες μας ευχές, η ομάδα «Η Λευκωσία σάς καλεί» 11

Nicosia Ευθύνη is για περιεχόμενο: Οι απόψεις οι οποίες περιέχονται στην έκδοση αυτή είναι αυτές των συγγραφέων και δεν εκφράζουv κατ ανάγκη αυτές των Ηνωμένων Εθνών ή των κρατών μελών τους, του UNDP ή του USAID. Όλα τα δικαιώματα παραμένουν με το UNDP-ACT Επιμέλεια: Κυριάκος Παχουλίδης, Χαρά Μακρυγιάννη Συγγραφείς του τετραδίου Χρυσαλινιώτισσα: Ρένα Χόπλαρου, Ζαχαρούλα Μαλά Συγγραφείς της σειράς Η Λευκωσία σάς Καλεί : Χριστίνα Καούλλα, Koral Özen, Μάριος Επαμεινώνδας, Mete Oğuz, Nazife Uçar, Ragıp Öztüccar, Ρένα Χόπλαρου, Ζαχαρούλα Μαλά Σύμβουλοι: Χαρά Μακρυγιάννη, Ahmet Djavit An Συντονισμός Προγράμματος: Κυριάκος Παχουλίδης Σχεδιασμός: M.A.D. Φωτογραφίες: Cinzia Bernardinello, Gianfabrizio Ladini, Ottavia Carli, της ομάδας Dialogues of Peace in Cyprus Εκτύπωση: Kailas Printers & Lithographers Ltd Για πληροφορίες επικοινωνήστε: Όμιλος Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας Γραφείο: Ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, Ελεγχόμενη από τα Ηνωμένα Έθνη Ζώνη, Λευκωσία Ταχυδρομική Διεύθυνση: Ταχυδρομική Θυρίδα 11663, Λευκωσία 2081, Κύπρος Ηλεκτρονική Διεύθυνση: hisdialresearch@yahoo.com Ιστοσελίδα: http://www.hisdialresearch.org Η παρούσα έκδοση κατέστη δυνατή χάρη στη χρηματοδότηση από το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), Action for Cooperation and Trust (ACT)