TEE & Περιφερειακό Τµήµα ωδεκανήσου του ΤΕΕ: Τεχνολογίες & Εφαρµογές ΑΠΕ σε Νησιωτικές Περιοχές, Ρόδος 8-9 Μαΐου 2009 Προβλήµατα Υλοποίησης Φωτοβολταϊκών Εφαρµογών σε Νησιωτικές Περιοχές και Προτάσεις Επίλυσης ρ. Γεώργιος Αρ. Βόκας Επ. Καθηγητής ΤΕΙ Πειραιά
Συµµετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο Καταµερισµός Εξοικονόµηση λόγω ενεργειακής απόδοσης Πυρηνική ενέργεια ΑΠΕ Φυσικό Αέριο Άνθρακας Συµβατικές πηγές Πετρέλαιο Πηγή: Wissenschaftlicher Beirat der Bundesregierung Globale Umweltveränderungen (WBGU) 2
Ησταδιακή µείωση των συµβατικών καυσίµων θα οδηγήσει την αγορά των ΑΠΕ σε µεγάλα οικονοµικά µεγέθη µέχρι το 2015 >300δισ. Αιολικά Υδρ/κά Βιοµάζα Θερµικά Ηλιακά Φ/Β Γεωθερµία ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Conergy 3
Γιατί ΑΠΕ? Ποιές ΑΠΕ? Επάρκεια συµβατικών πηγών Ασφάλεια εφοδιασµού Περιβαλλοντική επιβάρυνση Υδροηλεκτρική ενέργεια Αιολική ενέργεια Ηλιακή ενέργεια Βιοµάζα Γεωθερµία Κυµατική ενέργεια Εµπόδια ιαθεσιµότητα πρωτογενούς πηγής Τεχνολογική ωριµότητα Οικονοµική ανταγωνιστικότητα Γραφειοκρατία Γεωγραφικά εστιασµένη ανάπτυξη Έρευνα και ανάπτυξη, εφαρµογές Στήριξη από την Πολιτεία Ξεκάθαρο αδειοδοτικό καθεστώς 4
Εξέλιξη της εγκατεστηµένης ισχύος των Φ/Β στην Ελλάδα Η ελληνική αγορά φωτοβολταϊκών 20 19,7 15 MWp 10 5 0 9,2 6,7 5,4 4,5 3,3 2,4 1,0 1,6 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ετήσια Εγκατεστηµένη Ισχύς Συνολική εγκατεστηµένη ισχύς 5
Ορισµένα δεδοµένα Ηπαγκόσµια αγορά ηλιακής ενέργειας αυξάνεται. Συστήµατα ΑΠΕ επιδοτούνται ήδη σε 48 χώρες (16 της ΕΕ, 14 αναπτυσσόµενες, 18 US-Πολιτείες, 3 Καναδικές επαρχίες) Περίπου 30 χώρες έχουν επιδοτήσεις όµοιες µε το Γερµανικό πρότυπο Παραδείγµατα στόχων ΑΠΕ µέχρι το 2020: Καλιφόρνια: 48% της χρήσης ηλεκτρικής ισχύος (µε τα Υ/Η). Σήµερα ήδη 11% Κίνα: 17% της ενεργειακής κατανάλωσης. Σήµερα περίπου 3% Από τον Ιούνιο 2006 και σε συνδυασµό µε τον Ιανουάριο 2009 η Ελλάδα έχει ένα νέο νόµο για τις ΑΠΕ, όπου η τιµή της kwh (feed-in-tariff) επιδοτείται αξιόλογα. Η αγορά Φ/Β στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 4 δισ. µέχρι το 2015 Η Ελληνική αγορά έχει το δυναµικό να φθάσει το επίπεδο του 1 Gigawatt. 6
Κατηγορίες Φ/Β συστηµάτων Τα συστήµατα που χρησιµοποιούν Φ/Β µπορούν να χωριστούν σε δύο κύριες κατηγορίες: Αυτόνοµα Φ/Β συστήµατα (off grid): Τα συστήµατα αυτά αποθηκεύουν την παραγόµενη ενέργεια σε Συσσωρευτές και τη χρησιµοποιούν όταν απαιτηθεί. ιασυνδεδεµένα Φ/Β συστήµατα (grid connected): Τα συστήµατα αυτά τροφοδοτούν το δηµόσιο δίκτυο µε το σύνολο της παραγόµενης ενέργειας από τα Φ/Β. Ειδικότερη κατηγορία µπορεί να αποτελέσει η κατηγορία των υβριδικών συστηµάτων. Υβριδικό ονοµάζεται οποιοδήποτε σύστηµα τροφοδοσίας ενέργειας το οποίο εκµεταλλεύεται περισσότερες από µία µορφή ενέργειας. Όπου µορφή ενέργειας είναι: Φ/Β, αιολική, ηλεκτρογεννήτρια, κυψέλες καυσίµου κ.α. 7
Αυτόνοµο Φ/Β σύστηµα Φ/Β Γεννήτρια Ρυθµιστής φόρτισης Συσσωρευτές Μετατροπέας DC Φορτία 8
ιασυνδεδεµένο Φ/Β σύστηµα Φ/Β Γεννήτρια Μετατροπέας ικτύου ηµόσιο ίκτυο 9
Υβριδικό σύστηµα Μετατροπέας Φ/Β γεννήτρια Ανεµογεννήτρια Η/Ζ ή ίκτυο Συσσωρευτές 10
Εξέλιξη της εγκατεστηµένης ισχύος των Φ/Β στην Ελλάδα Το 2007 ήταν η πρώτη χρονιά που τα διασυνδεδεµένα συστήµατα υπερτερούν σαφώς των αυτόνοµων Συνολικό µερίδιο αγοράς έως και το 2007 36% 64% Μερίδιο αγοράς το 2007 32% ιασυνδεδεµένα Αυτόνοµα 68% ιασυνδεδεµένα Αυτόνοµα Πηγή: ΣΕΦ 11
Γιατί Αυτόνοµο; Γιατί υπό συνθήκες συµφέρει Γιατί παράγει καθαρή ενέργεια Γιατί τονώνει την τοπική οικονοµία Γιατί δηµιουργεί θέσεις εργασίας Γιατί προσφέρει ενέργεια εκεί που δεν υφίσταται Γιατί προσµετράει στον ενεργειακό στόχο της χώρας µας Γιατί αποφεύγεται η εκτεταµένη χρήση ηλεκτρικών δικτύων Γιατί µεγάλο πλήθος των κατοικιών στα νησιά είναι εξοχικές κατοικίες και πολλές από αυτές αποµακρυσµένες 12
Αυτόνοµα Φ/Β συστήµατα και νησιωτική Ελλάδα. Παρούσα κατάσταση 1/3 ΝΟΜΟΣ 3468/2006 (Φ.Ε.Κ. Α 129/27.06.2006): Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ και ΣΗΘ Υψηλής Απόδοσης, Άρθρο 4: Εξαιρέσεις λήψης άδειας παραγωγής: 3. Εξαιρούνται, επίσης, από τη λήψη άδειας παραγωγής οι αυτόνοµοι σταθµοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. ή Σ.Η.Θ.Υ.Α. οι οποίοι δεν συνδέονται στο Σύστηµα ή στο ίκτυο, µε Εγκαταστηµένη Ισχύ µικρότερη ή ίση των πέντε (5) MWe. Για αυτόνοµους σταθµούς µε Εγκαταστηµένη Ισχύ έως πενήντα (50) kw δεν απαιτείται διαπιστωτική απόφαση της Ρ.Α.Ε. κατά την παράγραφο 2. ΦΕΚ 2464 Β, 3/12/2008: Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ, Άρθρο 3: Έκταση εφαρµογής 2. Επιτρέπεται η εγκατάσταση σταθερών φωτοβολταϊκών συστηµάτων στις στέγες όλων των κτιρίων και στους ακάλυπτους χώρους των οικοπέδων. 13
Αυτόνοµα Φ/Β συστήµατα και νησιωτική Ελλάδα. Παρούσα κατάσταση 2/3 Aριθµ. οικ. 16094 Συµπλήρωση της υπ αριθµ. 1945/134/17.1.2003 απόφασης Γενικού Γραµµατέα ΥΠΕΧΩ Ε «Εγκατάσταση ηλιακών θερµοσιφώνων». ΦΕΚ 917Β, 17/5/2008 1. Η Εγκατάσταση Ηλιακών Θερµοσιφώνων και Φωτοβολταϊκών συστηµάτων επιτρέπεται πάνω από το µέγιστο ύψος της περιοχής και µέσα στο ιδεατό στερεό και για την εκτός σχεδίου περιοχή µέχρι του ύψους του 1.50 µ. πάνω από το επιτρεπόµενο µέγιστο ύψος, χωρίς την έκδοση οικοδοµικής αδείας, διότι οι ηλιακοί θερµοσίφωνες και τα Φωτοβολταϊκά συστήµατα αποτελούν συµπληρωµατικές εγκαταστάσεις του κτιρίου και εντάσσονται στο πλαίσιο της ενεργειακής πολιτικής, δεδοµένου ότι είναι ενεργητικά συστήµατα εξοικονόµησης ενέργειας και πρόκειται για εργασίες µικρής κλίµακας. 2. Η εγκατάσταση Ηλιακών Θερµοσιφώνων και Φωτοβολταϊκών συστηµάτων επιτρέπεται και στους ακάλυπτους χώρους των οικοπέδων (στην εντός σχεδίου και στην εντός οικισµών χωρίς σχέδιο δόµησης) µε την επιφύλαξη του αρθ. 23 της Απόφασης 3046/304/89 περί φύτευσης οικοπέδων. 3. Τα παραπάνω ενεργειακά συστήµατα θα συµπεριληφθούν στην ενεργειακή µελέτη των κτιρίων όταν αυτή γίνει υποχρεωτική σύµφωνα µε την οδηγία 2002/91/ΕΚ. 4. εν επιτρέπεται η τοποθέτηση των ηλιακών και Φωτοβολταϊκών συστηµάτων πάνω σε απολήξεις κλιµακοστασίων και κατά παράβαση του αρθρ. 4 του Γ.Ο.Κ. του 85 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, σε παραδοσιακούς οικισµούς και διατηρητέα κτίρια εκτός και εάν προβλέπονται από τα διατάγµατα προστασίας των οικισµών ή επιτρέπονται από τους ειδικούς όρους δόµησης του διατηρητέου κτιρίου που εκδίδονται µε Υπουργική Απόφαση (ειδική ρύθµιση) και µετά από έγκριση της ΕΠΑΕ.» 5. Όλα τα παραπάνω ισχύουν σε εντός και εκτός σχεδίου περιοχές και εφόσον δεν αντίκεινται σε τυχόν ισχύουσες διατάξεις των περιοχών αυτών. 14
Αυτόνοµα Φ/Β συστήµατα και νησιωτική Ελλάδα. Παρούσα κατάσταση 3/3 Αριθµ. οικ. 16095, Συµπλήρωση της µε αρ. πρωτ. 5219/03-02-2004 απόφασης Υφυπουργού Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. «Καθορισµός εργασιών µικρής κλίµακας για τις οποίες αντί της έκδοσης άδειας δόµησης απαιτείται Έγκριση Εργασιών. ιαδικασία έγκρισης και απαιτούµενα δικαιολογητικά.» ΦΕΚ 925Β, 20-5-2008 Συµπληρώνεται το άρθρο 1 παρ. 2 εδάφιο ιε της µε αριθµ. πρωτ. 5219/03.02.2004 Απόφασης Υφυπουργού Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. ως εξής: ιε. Τοποθέτηση ηλιακών θερµοσιφώνων και φωτοβολταϊκών συστηµάτων, σύµφωνα µε τις προϋποθέσεις της 1945/134/17-1-2003 απόφασης Γενικού Γραµµατέα Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήµερα. 15
Αυτόνοµα Φ/Β συστήµατα και νησιωτική Ελλάδα. Τι πρέπει να γίνει για σωστή εισχώρησή τους ; Ενηµέρωση του κόσµου για τα πλεονεκτήµατα των ΑΠΕ και δη των Φ/Β Εκπαίδευση φορέων/εργαζοµένων και στήριξη της τοπικής οικονοµίας Εκπαίδευση στελεχών στην τοπική κοινωνία µε κατάλληλες γνώσεις στο αντικείµενο (Μηχανικοί και Τεχνίτες εγκαταστάτες) ώστε να µην υπάρχει αδυναµία διαστασιολόγησης και υλοποίησης αυτόνοµων Φ/Β συστηµάτων Θέσπιση ολοκληρωµένων προδιαγραφών από θεσµικούς φορείς Η νησιωτική χώρα είναι σχεδόν αποκοµµένη από την ηπειρωτική προβλήµατα µεταφοράς υλικών (ιδιαίτερα σε αντιµετώπιση βλαβών/συντήρηση) Θέσπιση ευνοϊκών φορολογικών κινήτρων ισοσταθµίζοντας ίσως τα επιµέρους οφέλη (π.χ. περιβαλλοντικά, µη χρήσης ηλεκτρικών δικτύων, κλπ) που προκύπτουν στο κοινωνικό σύνολο από τη χρήση τους 16
Αυτόνοµη ενεργειακά κατοικία στην Κύθνο 1.4 kwp PV στην οροφή 1 Ανεµογεννήτρια Whisper 100 Marine Συσσωρευτές 800 Ah / 48 Volt Μονοφασικός Inverter charger 8000 VA Ηλιοθερµικό (Χρήση ζεστού νερού 100% - 30% του συνολικού φορτίου) 17
ιασυνδεδεµένα Συστήµατα Η Ελλάδα συνειδητοποίησε σχετικά αργά την αναγκαιότητα για απεξάρτηση από τις κλασικές (και ρυπογόνες) πηγές ενέργειας, και µόλις τα τελευταία χρόνια εισήχθησαν όροι όπως «Προστασία περιβάλλοντος». Οι πρώτες Φωτοβολταϊκές εφαρµογές άρχισαν στη δεκαετία του 80 στα πλαίσια προγραµµάτων τεχνολογικής έρευνας και ανάπτυξης από τη ΕΗ στα νησιά (Κύθνος, Αρκοί, Αντικύθηρα, Γαύδος, Σίφνος κ.λπ.). Φ/Β σταθµοί ΕΗ Κύθνου (100kWp,1983) και Σίφνου (60kWp, 1999) 18
Γιατί ιασυνδεδεµένο? Έργο στην Νάξο, 18.9ΚWp Γιατί παράγει καθαρή ενέργεια Γιατί τονώνει την τοπική οικονοµία Γιατί δηµιουργεί θέσεις εργασίας Γιατί οι συνθήκες το ευνοούν Γιατί η κατανάλωση είναι διάσπαρτη και µπορεί και η παραγωγή να είναι επίσης, γεγονός πολύ σηµαντικό για τα ηλεκτρικά δίκτυα Γιατί προσφέρει ποιότητα δικτύου ιδίως όταν συνδυαστεί µε αποθήκευση Γιατί προσµετράει στον ενεργειακό στόχο της χώρας Στροφή σε οικολογικό χαρακτήρα των νησιών µε πολλά οφέλη Ιδιαίτερα στα νησιά, γιατί η κορύφωση (peak) της ζήτησης το καλοκαίρι λόγω τουρισµού συµπίπτει µε την κορύφωση παραγωγής των Φ/Β συστηµάτων 19
σηµαντική ταύτιση καµπυλών Ηλιακής Ακτινοβολίας και ιανυκτερεύσεων (άρα κατανάλωσης) 20
Έργο ΧΑΛΑΣ Ο.Ε. 20 kwp (Ολοκλήρωση 04/2008) ΑΝ ΡΟΣ 96 Φ/Β γεννήτριες τύπου SunTechnics STM 200 PME 3 µετατροπείς τύπου SMA SMC 7000TL βάσεις στήριξης τύπου Conergy SunTop III Sensor Box σύστηµα επιτήρησης Σύστηµα αντικεραυνικής προστασίας Εκτιµηθείσα ενεργειακή απολαβή: 28.000 kwh/year 21
Έργο ΧΑΛΑΣ Ο.Ε. 20 kwp ΑΝ ΡΟΣ Ολοκλήρωση 04/2008 22
Λόγοι καθυστέρησης των έργων 1/2 H πρώτη σοβαρή προσπάθεια έγινε µε το νόµο 3468/2006, ο οποίος προέβλεπε τις πρώτες αδειοδοτήσεις Φ/Β πάρκων στον Ελλαδικό χώρο, όµως µε αρκετές ασάφειες. Ακολούθησε ο πρόσφατος Ν.3734/09 που επιλύει αρκετά θέµατα. Μία τριετία αργότερα έχουν γίνει 20MWp φωτοβολταϊκών έργων (on & off grid) σε όλη την Ελλάδα, εκ των οποίων ελάχιστα (όχι πάνω από 300kWp) στα νησιά. Η Ρ.Α.Ε. µέχρι σήµερα έχει προχωρήσει στην έκδοση εξαιρέσεων από τη λήψη άδειας παραγωγής 80kWp µόνο για την Κρήτη. Έπονται ΌΛΑ τα υπόλοιπα νησιά. Η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης ήταν συγκεχυµένη και δεν µπόρεσε να προωθήσει τις εγκαταστάσεις Φ/Β πάρκων, λόγω ύπαρξης πλειάδας προγενέστερων νόµων για διάσπαρτα Φ/Β πάρκα. Χαρακτηριστική η περίπτωση της Κρήτης: Τον Αύγουστο του 2008 δόθηκαν εκεί εκατοντάδες άδειες ( εξαιρέσεις ) απότηραε. Οκτώ µήνες µετά, ταέργααυτάβαλτώνουνγιατίοιτοπικέςαρχέςδενδίνουνέγκριση περιβαλλοντικών όρων για µια ίσως την καθαρότερη- ενεργειακή τεχνολογία που γνωρίζει σήµερα ο άνθρωπος. 23
Λόγοι καθυστέρησης των έργων 2/2 Αρνητική και αντιφάσκουσα παραµένει η αντιµετώπιση που τυγχάνουν οι Φ/Β εγκαταστάσεις σε επίπεδο Περιφερειών - Νοµαρχιών από τις αντίστοιχες υπηρεσίες. Ενώ έχουν περάσει τρία χρόνια από την ψήφιση του πρώτου νόµου για την ενίσχυση των φωτοβολταϊκών, το ΥΠΕΧΩ Ε δεν έχει εκδώσει ακόµη τις απαραίτητες αποφάσεις για τη διευθέτηση των πολεοδοµικών ζητηµάτων που αφορούν στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε εκτός σχεδίου περιοχές. Οι νοµαρχίες - περιφέρειες που δεν ακολουθούσαν την ΚΥΑ 104247/ΦΕΚ 663 που αναφέρει λεπτοµερώς τις υπηρεσίες που γνωµοδοτούν, οδηγούνται µέχρι και σήµερα σε αυθαιρεσίες. Υπάρχουν πολεοδοµικές υπηρεσίες οι οποίες αγνοούν, ότι για την εγκατάσταση Φ/Β πάρκων, δεν απαιτείται οικοδοµική άδεια αλλά ΕΓΚΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (νόµος 3734/09). Υπάρχουν συνορεύουσες πολεοδοµικές υπηρεσίες που για όµοιες επενδύσεις εκδίδουν διαφορετικές αποφάσεις Τέλος, τον µακρύ αυτό κατάλογο έρχεται να συµπληρώσει και η έλλειψη Κτηµατολογίου, που είναι ένα σοβαρό πρόβληµα στην εγκατάσταση Φ/Β πάρκων, παρόλο που έχει ψηφισθεί το ειδικό χωροταξικό για τις ΑΠΕ (αριθµ.49828 /ΦΕΚ Β 2464 /3/12/08). 24
Υγιέστερη εισχώρηση ιασυνδεδεµένων στα νησιά. Τι πρέπει να γίνει; 1/2 Η ΡΑΕ να εκδώσει τις εκκρεµούσες εξαιρέσεις αδειών παραγωγής. Η πολιτεία να λύσει άµεσα το θέµα της πολεοδοµικής έγκρισης/άδειας (έκδοση της αναµενόµενης ΚΥΑ). Να ξεκαθαριστεί το τοπίο σχετικά µε την έκδοση περιβαλλοντικών όρων. Το Υπουργείο Οικονοµικών να ξεκαθαρίσει αν έχει ή όχι τη δυνατότητα επιδότησης. Είναι προτιµότερη µια αύξηση του Feed-in Tariff από τη χορήγηση κρατικής επιδότησης, κυρίως διότι: Οι επενδυτές θα προσέχουν ιδιαίτερα την ποιότητα του προϊόντος αγοράς εάν θέλουν σταθερή απόδοση για µεγάλο χρονικό διάστηµα ζωής. Αποφεύγεται η «υποσχεσιολογία» των επιδοτήσεων και οι υγιείς επενδυτές προχωρούν Μεγάλα τα οφέλη στο δίκτυο διανοµής των νησιωτικών συστηµάτων. Κοινή γνώση (και κοινό νου) όλες οι τοπικές αρχές... Να τεθούν ολοκληρωµένες προδιαγραφές από τους θεσµικούς φορείς µε τεχνικές οδηγίες και κανόνες εγκατάστασης. 25
Υγιέστερη εισχώρηση ιασυνδεδεµένων στα νησιά. Τι πρέπει να γίνει; 2/2 ιαρκής Εκπαίδευση στελεχών για νέα υλικά, υλοποίηση και συντήρηση έργων. Έτσι θα ελαχιστοποιηθεί η εξάρτηση από εταιρείες της ηπειρωτικής Ελλάδας υσκολία πρόσβασης προς τα νησιά και εντός των νησιών Μεταφορικά Καµία υποχρέωση άδειας για συστήµατα έως 0,5MW. Στην Ιταλία αυτό ισχύει για 1MW. Παράλληλα έχει καθοριστεί και ένα ποσό σύνδεσης ανάλογα µε την ισχύ. Αν δεν γίνει αυτό τότε τουλάχιστον η δηµιουργία One-Stop-Shop (ΚΕΠ;) Η Ιταλία δεν δίστασε να αλλάξει το νόµο της 2 φορές (01.05 02.06 02.07) βαίνοντας σε συνεχείς απλοποιήσεις. Παροχή κινήτρων στον τουριστικό τοµέα για καλύτερο περιβάλλον και οικολογικό τουρισµό, ιδιαίτερα στα νησιά. Στο ΚΠΣ: έµφαση στην αύξηση της εγκατεστηµένης ισχύος των Φ/Β συστηµάτων αλλά και των θερµικών ηλιακών τόσο µεµονωµένα όσο και συνδυαστικά. 26
Σκέψεις Συµπεράσµατα Προτάσεις ΗΑύξηση της διείσδυσης των Φωτοβολταϊκών (Φ/Β) στα νησιά µεγιστοποιεί το κοινωνικό και οικονοµικό όφελος. Είναι απαραίτητη η άµεση επίλυση όλων των προβληµάτων της αδειοδοτικής διαδικασίας. Οι λύσεις υπάρχουν και έχουν προταθεί επανειληµµένως από θεσµοθετηµένους φορείς (ΣΕΦ, ΚΑΠΕ, κλπ). Απαιτείται µια καλά σχεδιασµένη, µακροχρόνια και συνεπής οικονοµική πολιτική της χώρας στον χώρο τον ΑΠΕ και ειδικά στα Φ/Β. Οι αρµόδιοι φορείς καλούνται να δουν τις προοπτικές (αναπτυξιακές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές) που προσφέρουν τα φωτοβολταϊκά. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ και συνεπώς και των Φ/Β µπορεί ακόµη να καθυστερεί, αποτελεί όµως µονόδροµο αν θέλουµε να φανούµε συνεπείς µε τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας. 27
Σας ευχαριστώ θερµά για την προσοχή σας!! 28
TEE & Περιφερειακό Τµήµα ωδεκανήσου του ΤΕΕ: Τεχνολογίες & Εφαρµογές ΑΠΕ σε Νησιωτικές Περιοχές, Ρόδος 8-9 Μαΐου 2009 Προβλήµατα Υλοποίησης Φωτοβολταϊκών Εφαρµογών σε Νησιωτικές Περιοχές και Προτάσεις Επίλυσης ρ. Γεώργιος Αρ. Βόκας Επ. Καθηγητής ΤΕΙ Πειραιά