ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 13-4-2018 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Από αυτά γίνεται, λοιπόν, φανερό τι είναι ο πολίτης αυτόν που έχει τη δυνατότητα να μετέχει στην πολιτική και δικαστική εξουσία, τον λέμε πια πολίτη της συγκεκριμένης πολης, ενώ πόλη (είναι), για να το πούμε γενικά, ένας αριθμός τέτοιων ατόμων, τόσος (αρκετός) ώστε να εξασφαλίζεται η αυτάρκεια στη ζωή τους. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι πρέπει να θεσπίσουμε νόμους για την παιδεία και ότι αυτή πρέπει να είναι ίδια για όλους ποιος όμως θα πρέπει να είναι ο χαρακτήρας αυτής της παιδείας και με ποιον τρόπο πρέπει αυτή να ασκείται δεν πρέπει (αυτά) να διαφύγουν την προσοχή μας. Γιατί υπάρχουν τώρα (σήμερα) διαφορετικές απόψεις για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Δεν έχουν, πράγματι, όλοι τη γνώμη ότι πρέπει να μαθαίνουν οι νέοι τα ίδια, ούτε προς την κατεύθυνση της κατάκτησης της αρετής ούτε προς την κατεύθυνση του καλύτερου τρόπου ζωής, ούτε είναι φανερό αν η παιδεία πρέπει να έχει στόχο της την καλλιέργεια και άσκηση του νου ή τη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα αν ξεκινήσουμε από την εκπαίδευση που παρέχεται σήμερα, η έρευνά μας θα βρεθεί αντιμέτωπη με μεγάλη σύγχυση και δεν είναι καθόλου φανερό αν (η παιδεία) πρέπει να επιδιώκει αυτά που είναι χρήσιμα για τη ζωή ή αυτά που οδηγούν στην αρετή ή αυτά που απλώς προάγουν τη γνώση (γιατί όλες αυτές οι απόψεις έχουν βρει κάποιους υποστηρικτές) Β1. Ο Αριστοτέλης διερευνά την έννοια «πολίτης» χρησιμοποιώντας ένα σχήμα «άρσης και θέσης». Δηλαδή θα αναφερθεί πρώτα στα στοιχεία που δεν αποδεικνύουν ότι κάποιος είναι πολίτης, για να δώσει στη συνέχεια εκείνα που το αποδεικνύουν. Τα στοιχεία λοιπόν που δεν μπορούν να στηρίξουν τον ορισμό της έννοιας αυτής είναι: α) ο τόπος κατοικίας (οὐ τῷ οἰκεῖν που πολίτης ἐστίν): ο ορισμός του πολίτη δεν έχει σχέση με τον τόπο που κατοικεί, αφού τόπο κατοικίας έχουν και οι μέτοικοι και οι δούλοι, που όμως δεν είναι πολίτες. Μέτοικοι ονομάζονταν όσοι κατοικούσαν μόνιμα σε μια πόλη (κυρίως στην Αθήνα), αλλά προέρχονταν από άλλον ελληνικό τόπο. Αυτοί πλήρωναν κάθε χρόνο έναν ειδικό φόρο, το μετοίκιον. Ο μέτοικος δεν ήταν κανονικός πολίτης και υποχρεωνόταν να έχει έναν προστάτην, δηλαδή έναν κανονικό πολίτη, ο οποίος συναλλασσόταν για λογαριασμό του με το κράτος και έδινε εγγύηση για τη διαγωγή του. Δεν κατείχε κτήματα, ενώ πρόσφερε κάποιες υπηρεσίες στον αθηναϊκό στρατό και συμμετείχε στις θρησκευτικές τελετές και στις «λειτουργίες». Ένας μέτοικος μπορούσε να γίνει ἰσοτελής, δηλαδή να εξισωθεί με τους κανονικούς πολίτες ως προς Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 1
τους φόρους ή να αποκτήσει το δικαίωμα της ισοπολιτείας (σε καμία περίπτωση, όμως, δεν μπορούσε να αναλάβει δημόσια αξιώματα). Ο δούλος ήταν μια μορφή ιδιοκτησίας και δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.. Κατά τον Αριστοτέλην είναι όργανο προς εξυπηρέτηση της ζωής, δηλαδή ἔμχψυχον κτῆμα, απαραίτητο για να τεθουν σε ενέργεια τα άψυχα εργαλεία. Επιχείρημα του Αριστοτέλη για τη δουλεία: σε όλες τις περιοχές της φύσης υπάρχει κάτι ανώτερο και κάτι κατώτερο. β) το αν έχουν το δικαίωμα να εμφανίζονται στο δικαστήριο και ως εναγόμενοι και ως ενάγοντες (οὐδ οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες καὶ δικάζεσθαι): δεν μπορεί επίσης να είναι κάποιος πολίτης μόνο και μόνο επειδή έχει το δικαίωμα να εμφανίζεται στο δικαστήριο είτε ως ενάγων είτε ως εναγόμενος, γιατί αυτό το δικαίωμα το έχουν και κάποιοι κάτοικοι της πόλης που είναι πολίτες άλλων πόλεων (αυτό συνέβαινε ύστερα από κάποια ειδική συμφωνία ανάμεσα στην πόλη στην οποία διέμεναν και στην πόλη από την οποία προέρχονταν και της οποίας ήταν πολίτες). Στη φράση ἀπό συμβόλων, σύμβολα ονομάζονταν οι ειδικές συμφωνίες, κυρίως εμπορικές, ανάμεσα σε δύο πόλεις, οι οποίες ρύθμιζαν τις διαδικασίες για αδικήματα εμπορικών κυρίως συναλλαγών. Και σχολικό βιβλίο σελ. 182 σχόλιο: «ἀπό συμβόλων» Μονάδες 12 Β2. Όπως έχει ήδη αναφέρει σε προηγούμενη ενότητα ο Αριστοτέλης, για να εξεταστεί η έννοια του πολιτεύματος, πρέπει πρώτα για κάποιους λόγους να εξεταστεί η έννοια πόλις (κράτος). Αλλά για να εξεταστεί η έννοια της πόλης, πρέπει πρώτα να εξεταστεί η έννοια πολίτης. Σύμφωνα λοιπόν με τα όσα αναφέρει ο ίδιος ο Αριστοτέλης για τη μέθοδο που θα ακολουθήσει στην έρευνά του, πρώτα πρέπει να εξεταστεί η έννοια πολίτης και στη συνέχεια η έννοια πόλις, για να φωτιστεί η έννοια πολίτευμα, που θα εξεταστεί τελευταία. Ο Αριστοτέλης, επομένως, όπως φαίνεται από το παραπάνω πρωτότυπο κείμενο, για να δώσει τον ορισμό της έννοιας πόλις (κράτος), ακολουθεί την επαγωγική μέθοδο: αναλύει την έννοια πόλις στα συστατικά της, βρίσκει τα χαρακτηριστικά των συστατικών αυτών και συνθέτοντάς έχει τον ορισμό της έννοιας. Από την άλλη, στο παρακάτω μεταφρασμένο απόσπασμα χρησιμοποιεί με τα παραδείγματα τον αναλογικό τρόπο σκέψης: όπως συμβαίνει με τους συνδαιτυμόνες στα δείπνα, με τις μυθικές μορφές και με τους κριτές των μουσικών και ποιητικών έργων, έτσι συμβαίνει και με τη διακυβέρνηση από τους πολλούς («ανάλογα» με τους συνδαιτυμόνες...), όπως συμβαίνει με τους ωραίους ανθρώπους και με τις ζωγραφιές, το ίδιο συμβαίνει και με τη διακυβέρνηση από τους άριστους («ανάλογα» με το τι συμβαίνει στις ζωγραφιές...). Ο Αριστοτέλης θέλει να πει ότι παρόμοια με αυτά που αναφέρονται στα παραδείγματα συμβαίνουν και στο δημόσιο βίο. Μονάδες 8 Β3. ἔκ τε τῆς ἐμποδὼν... ἄσκησιν αὐτῆς: ως προς την παιδεία που παρέχεται στις μέρες του Αριστοτέλη επικρατεί μεγάλη σύγχυση σχετικά με το περιεχόμενο των γνώσεων και κυρίως με τους στόχους που πρέπει να έχει η εκπαίδευση. Ο Αριστοτέλης κρίνει ότι η απουσία νομικού πλαισίου και ο ιδιωτικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης οδηγούν τους ανθρώπους σε ανόμοιες Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 2
επιλογές παιδείας με πολιτικές επιπτώσεις στην ενότητα και στην ευδαιμονία της πόλης. Διακρίνει στην εποχή του τρεις τύπους παιδείας: α) άλλοι υποστηρίζουν ότι η παιδεία πρέπει να κάνει τους νέους ικανούς να εξασφαλίζουν τα χρήσιμα στη ζωή τους (τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον) -ωφελιμιστική παιδεία, με την οποία επιδιώκεται το πρακτικό και το ωφέλιμο. β) άλλοι ότι πρέπει να τους ασκεί σ αυτά που οδηγούν στην αρετή (τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετήν) - ηθοπλαστική παιδεία. γ) άλλοι ότι πρέπει να τους παρέχει στοιχεία που απλώς προάγουν τη γνώση (τὰ περιττά) - γνωσιοκεντρική / νοησιαρχική παιδεία, που δίνει προτεραιότητα στην καλλιέργεια του νου. Και σχολικό βιβλίο σελ. 194-195 σχόλιο: «τῆς ἐμποδὼν παιδείας». χρήσιμα, αναγκαῖα, ἐλευθέρια: είναι αξιοπρόσεχτη η αναφορά του Αριστοτέλη στη διδασκαλία των πραγμάτων που είναι χρήσιμα στη ζωή, γιατί τα περιορίζει σε μεγάλο βαθμό: πρέπει βέβαια να διδάσκονται τα χρήσιμα, όμως όχι όλα, αλλά από αυτά μόνο όσα είναι πρώτης πρακτικής ανάγκης αλλά και αυτά όχι όλα, γιατί άλλα είναι σχετικά με ασχολίες που ταιριάζουν σε ελεύθερους και άλλα με ασχολίες που ταιριάζουν σε ανελεύθερους ανθρώπους επομένως από τα χρήσιμα και αναγκαία πρέπει να διδάσκονται όσα ταιριάζουν σε ελεύθερους ανθρώπους (και όχι τα ευτελή, που κάνουν τον άνθρωπο αγροίκο και τον εμποδίζουν στην κατάκτηση της αρετής). Από τα παραπάνω, λοιπόν, προκύπτει ότι οι χρήσιμες γνώσεις είναι απαραίτητες, αλλά δεν πρέπει να αποτελούν αυτοσκοπό. Ο χαρακτήρας της παιδείας, κατά τον Αριστοτέλη, πρέπει να είναι κυρίως ηθοπλαστικός και να στοχεύει τόσο στη διαμόρφωση του σώματος όσο και του πνεύματος του ελεύθερου ανθρώπου. Να μη σε κάνει βάναυσον. Ο Αριστοτέλης επομένως φαίνεται να προτείνει τη μεσότητα μεταξύ θεωρητικού και πρακτικού βίου δίνοντας προβάδισμα στον ηθικοπλαστικό χαρακτήρα της παιδείας. βάναυσον δ ἔργον: βαύναυσος από το βαῦνος < αὔω: η λέξη σήμαινε τον τεχνίτη, τον σιδηρουργό, που έμενε μόνιμα στην πόλη και εργαζόταν εκεί. Οι τεχνίτες ήταν απαραίτητοι και πολύτιμοι για την πολιτεία, αλλά οι νομαδικοί και φιλοπόλεμοι λαοί τους περιφρονούσαν. Οι βάναυσοι ή το βάναυσον αναφέρονται στην τάξη των εργατών που ασκούν μηχανική και ταπεινή τέχνη. Β4. α) Σχολικό βιβλίο σελ. 133: «Στη Μακεδονία ο Αριστοτέλης έμεινε... στοά του Λυκείου». β) i) Σωστό, ii) Λάθος, iii) Σωστό, iv) Σωστό, v) Λάθος. Β5. φύλαρχος: ὑπάρχει τηλεσκόπιο: σκέψις διαπραγμάτευση: πράξεις σύσσωμος: σῶμα ποδοσφαιρικός: ἐμποδὼν ανίχνευση: ἱκανόν Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 3
αόριστος: ὁρίζεται υποτιμητικός: τιμῶσιν οπωροφόρος: διαφέρονται διατάσεις: τείνοντα ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΠΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 4
ΚΕΝΣΡΟ ΝΣΕΠΩ Αγίαρ οθίαρ 39 2310.244.444 Β. Όλγαρ 168 2310.428.400 ΕΤΟΜΟ Μ.Αλεξάνδπος 45 2310.770.360 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 13-04-2018 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Γ1. Οι κατηγορίες είναι τόσες πολλές και φοβερές, άνδρες Αθηναίοι, ώστε μου φαίνεται ότι δε θα μπορούσε ο Εργοκλής να τιμωρηθεί από το δικό σας λαό επάξια, ακόμη κι αν καταδικαστεί πολλές φορές σε θάνατο για καθένα χωριστά από όσα έχουν διαπραχθεί από αυτόν. Γιατί, φαίνεται ότι έχει προδώσει πόλεις και έχει αδικήσει προξένους και συμπολίτες σας και ότι έχει γίνει πλούσιος από φτωχός από την περιουσία σας. Και, βέβαια, πώς πρέπει να συγχωρείτε αυτούς, όταν βλέπετε από τη μια πλευρά ότι τα πλοία, τα οποία αυτοί διοικούσαν, καταστρέφονται από έλλειψη χρημάτων και από πολλά γίνονται λίγα, ενώ από την άλλη πλευρά αυτοί, αν και εξέπλευσαν φτωχοί και άποροι, έχουν αποκτήσει τόσο γρήγορα τη πιο μεγάλη περιουσία από τους πολίτες; Δικό σας καθήκον λοιπόν είναι, άνδρες Αθηναίοι, να οργίζεσθε εξαιτίας αυτών. Γιατί βέβαια, θα ήταν φοβερό αν, ενώ τώρα τόσο πολύ καταπιέζεσθε οι ίδιοι από τις εισφορές, συγχωρούσατε τους κλέφτες και τους δωροδοκούμενους, ενώ κατά το παρελθόν τιμωρούσατε με θάνατο όσους έκλεβαν τη περιουσία σας. Γ2. πολύ, δύναιτο, προδοῦ, πέφανθε, ἠδικηκυίαις, ὄψεσθαι, νεώς ἅ, θᾶττον, σχοίην Μονάδες 20 Γ3.α. μοι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο ρήμα δοκεῖ χρημάτων: γενική αντικειμενική στη λέξη ἀπορίαν γιγνομένας: κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο ναῦς, εξαρτώμενη από το ρήμα ὁρᾶτε τῶν πολιτῶν: γενική διαιρετική στη λέξη πλείστην ἐπὶ τοῖς τοιούτοις: εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας στο απαρέμφατο ὀργίζεσθαι Γ3.β. Τπόθεση: εἰ ἔχοιτε (εἰ + ευκτική ) Απόδοση: δεινὸν ἂν εἴη (δυνητική ευκτική) Απλός υποθετικός που δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος Μονάδες 5 Φπονηιζηήπια ΣΥΣΤΗΜΑ ελίδα 1
ΚΕΝΣΡΟ ΝΣΕΠΩ Αγίαρ οθίαρ 39 2310.244.444 Β. Όλγαρ 168 2310.428.400 ΕΤΟΜΟ Μ.Αλεξάνδπος 45 2310.770.360 Προσδοκώμενο: Τπόθεση: ἐάν ἔχητε (ἐάν + υποτακτική) Απόδοση: δεινὸν ἔσται (οριστική μέλλοντα) Μονάδες 2 Γ3.γ. καὶ γὰρ πόλεις προδέδωκε, καὶ προξένους καὶ πολίτας ὑμετέρους ἠδίκηκε, καὶ ἐκ πένητος ἐκ τῶν ὑμετέρων πλούσιος γεγένηται. Μονάδες 2 Γ3.δ. ταῦτα/ἐκεῖνα ἅ κατηγόρηνται Μονάδα 1 ΣΙ ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΕ: ΒΑΥΕΙΑΔΟΤ ΕΛΙΑΒΕΣ ΔΙΑΚΟΑΒΒΑ ΕΙΡΗΝΗ ΦΡΙΣΟΔΟΤΛΟΤ ΙΩΑΝΝΑ Φπονηιζηήπια ΣΥΣΤΗΜΑ ελίδα 2