LA FOLIE
1983: ΘΕΜΑ, «Ερατώ» 2 1985 1994: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, «Ίκαρος» 2 2015 2003: PLAYBACK, «Γαβριηλίδης» 2007: ΕΝΑΣ ΣΩΡΟΣ ΓΛΩΣΣΑ, «Γαβριηλίδης» 2013: ΤΟ ΑΥΤΟΜΑΤΟ, «Γαβριηλίδης» Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή δια σκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, της σελιδοποίησης, του εξωφύλλου και γενικότερα όλης της αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν.2121/1993. Θάνος Σταθόπουλος & Εκδόσεις Ίκαρος 2015 isbn 978-960-572-082-7
ΘΑΝΟΣ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ LA FOLIE ΙΚΑΡΟΣ
ΟΡΕΣΤΗΣ: Ξέρει καλά, ότι μόνο Εκείνο φοβάμαι. ΠΥΛΑΔΗΣ: Ποιο; ΟΡΕΣΤΗΣ: Τον οίστρο της τρέλας, που με ποτίζουν οι Θεές ΠΥΛΑΔΗΣ: Θα έχεις εμένα κοντά σου για την αρρώστεια σου, εγώ θα Μεριμνώ. ΟΡΕΣΤΗΣ: Θα σού περάσω την τρέλα μου θα τρελαθούμε και οι δυο. Ευριπίδης, Ορέστης, μτφρ. Γ. Χειμωνάς Με δυο λόγια, η κατάστασή μου είναι αυτή: απώλεσα εντελώς την ικανότητα να σκέφτομαι ή να μιλώ για κάτι με κάποια συνοχή. Hugo von Hofmannsthal, Η επιστολή του Λόρδου Τσάντος
Καταλαβαίνεις πάντα πολύ αργά αυτό που θα πρεπε να έχεις καταλάβει πολύ νωρίς. Καταλαβαίνεις πάντα εκ των υστέρων αυτό που θα πρεπε να έχεις καταλάβει εκ των προτέρων, ακριβώς επειδή είχες την εντύπωση ότι τα πράγματα ήταν αυτά που είχες καταλάβει εξαρχής. Τα πράγματα δεν ήταν άλλα από αυτά που κατάλαβες ότι ήταν εκ των υστέρων. Τα πράγματα ήταν ακριβώς αυτά που ήταν εκ των προτέρων. Εντούτοις, η διαπίστωση αυτή γίνεται πάντα εκ των υστέρων, όταν ήδη είναι πολύ αργά. Συγκεντρώνεις τις σκέψεις σου μία μία, ανασύρεις γεγονότα και λεπτομέρειες, συνδέεις τις λεπτομέρειες μεταξύ τους (οι λεπτομέρειες συνδέονται πάντα μεταξύ τους, κι ας είναι από δυο χωριά) και πάντα πέφτεις απ τα σύννεφα. Μπορεί να περάσεις μέρες ολόκληρες ανασύροντας λεπτομέρειες επί λεπτομερειών και συνδέοντας τις λεπτομέρειες μεταξύ τους, σπάζοντας το κεφάλι σου να συνδέσεις τα γεγονότα και τις λεπτομέρειες μεταξύ τους, και να καταλάβεις τι ακριβώς συνέβη, και μόλις αυτό επιτέλους συμβεί, δηλαδή μόλις καταλάβεις τι συνέβη ακριβώς, πέφτεις απ τα σύννεφα. Υποθέτω ότι αυτός είναι ο τρόπος να υπάρχεις. Ίσως υπάρχει κι άλλος. Δεν αποκλείω καμία εκδοχή. 9
Συνάντησα προ καιρού μια γυναίκα ίσως την πιο όμορφη γυναίκα που έχω συναντήσει ποτέ στη ζωή μου. Αν και περασμένης ηλικίας, η καλλονή της ήταν εκθαμβωτική. Θα την ονομάσω: η γλωσσοκοπάνα καλλονή, εξαιτίας της πολυλογίας της που στρεφόταν χαριτωμένα εναντίον μου. Στην αρχή μου φάνηκε διασκεδαστικό, ίσως και ελκυστικό, μπορεί να μου φαίνεται ακόμη, αν κι έχω σταματήσει να την ακούω, ή ίσως ακριβώς γι αυτό. Την πρώτη φορά, μου έφερε λίγο βασιλικό απ τη γλάστρα της και ένα αμύγδαλο. Μου ζήτησε να φάω το αμύγδαλο επί τόπου. Μάλιστα, σχεδόν μου το έβαλε στο στόμα. Δάγκωσα το μισό αμύγδαλο και το άλλο μισό το άφησα δίπλα στον βασιλικό που μου είχε φέρει. «Και τώρα τι θα κάνετε;» με ρώτησε, «θα κοιτάζετε το μισοφαγωμένο αμύγδαλο; Α, μα εσείς, κύριέ μου, είστε άνω ποταμών! Να το πάρετε στο σπίτι σας εάν, εν τω μεταξύ, δεν το φάτε όλο. Δεν πιστεύω να το αφήσετε εδώ». «Θα δω τι θα κάνω», είπα. «Να το σκεφτείτε καλά», πρόσθεσε, «εξάλλου έχετε όλο τον χρόνο στη διάθεσή σας. Και είναι τόσο όμορφη μέρα, αλλά, φυσικά, τι να καταλάβετε εσείς». 10
Την άλλη μέρα ξύπνησα σ ένα κρεβάτι γεμάτο παπλώματα. Το ένα πάπλωμα πάνω στο άλλο. Θα πρέπει να ήταν τουλάχιστον τρία παπλώματα το ένα πάνω στο άλλο, ίσως και μερικές κουβέρτες, αλλά αυτές στο πλάι. Ήμουν κάθιδρος. Σχεδόν δεν μπορούσα να αναπνεύσω. «Ανοίξτε ένα παράθυρο», είπα, «έχω σκάσει». «Μάλλον εσείς μ έχετε σκάσει», είπε με νόημα, το οποίο ωστόσο δεν μπόρεσα να καταλάβω. Δεν ασχολήθηκα περισσότερο. Μου έφερε ένα φλιτζάνι τσάι και μου το έδωσε στο χέρι. Νομίζω ότι χαμογέλασε κιόλας. «Δεν έχετε καφέ;» ρώτησα. «Όχι», απάντησε, προφέροντας ένα ένα τα γράμματα, συνεχίζοντας, νομίζω, να χαμογελάει, «μόνο τσάι. Πείτε μου τώρα ότι δεν σας αρέσει!» Δεν είπα τίποτα. Σηκώθηκα από το κρεβάτι και μπήκα γρήγορα στο μπάνιο. Άφησα το νερό να τρέξει πάνω μου. Κοίταξα το πουλί μου. Αν είχε στόμα να μιλήσει, θυμήθηκα. 11
Η άνοιξη μπήκε μετά βαΐων και κλάδων. 12
Ξέχασε τ όνομά της όπως ξεχνάς να κάνεις κάτι μέσα στη μέρα. 13
Στην Ευτυχία μέσα στο έγκλημα (Le bonheur dans le crime, 1874), του Ζυλ Μπαρμπέ ντ Ωρεβιγύ (Jules Barbey d Aurevilly), η ψηλή, μελαχρινή καλλονή και ξιφομάχος Οτκλέρ, απαράμιλλη στην ξιφομαχία, δυναμική, υπερήφανη, απροσπέλαστη και αμέμπτου ηθικής, θα εξαφανιστεί αιφνιδίως από τη μικρή πόλη Β[αλόνη] της Νορμανδίας, χωρίς κανείς να μπορεί να δώσει την παραμικρή εξήγηση για την εξαφάνισή της και να εξιχνιάσει το μυστήριο. Λίγα χρόνια αργότερα, τη βρίσκουμε να εργάζεται ως καμαριέρα στο σπίτι του εραστή της, κόμητος ντε Σαβινιί, ο οποίος όμως είναι συζευγμένος. Η Οτκλέρ, εν τω μεταξύ, έχει αλλάξει το όνομά της σε Ευλαλία και υπηρετεί την κόμισσα, που είναι βαριά άρρωστη. Η παρατεταμένη ασθένεια της κόμισσας την οδηγεί αργά στον θάνατο. Ο θάνατος όμως δεν θα επέλθει απ την ασθένεια, αλλά από δηλητηρίαση που θα προκαλέσει η Ευλαλία με τη συμβολή του κόμητος, όταν, αντί του φαρμάκου που πρέπει να λάβει, θα δώσουν στην κόμισσα να πιει μελάνι. Η κόμισσα, πεθαίνοντας βασανιστικά και γνωρίζοντας τι ακριβώς έχει συμβεί, θα αποκαλύψει την αλήθεια στον θεράποντα ιατρό της, Τορτί ο οποίος είναι και ο αφηγητής της ιστορίας και θα τον ξορκίσει να 14
μην αποκαλύψει τίποτα απολύτως, όχι από αγάπη για τον σύζυγό της, αλλά για να μην αμαυρωθεί το όνομά της και ο τίτλος ευγενείας στους αριστοκρατικούς κύκλους της πόλης. Ο Τορτί θα κρατήσει τον λόγο του και δεν θ αποκαλύψει τίποτα. Ο κόμης και η Ευλαλία θα αποδώσουν τον θάνατο σε αμέλεια, κατορθώνοντας η Οτκλέρ να διαφύγει κάθε ευθύνη και τιμωρία. Κατόπιν, θα παντρευτούν και θα ζήσουν το υπόλοιπο του βίου τους ευτυχισμένοι μέσα στον απόλυτο έρωτά τους, ο οποίος δεν μπορεί να διαταραχθεί επ ουδενί απ ό,τι έχει συμβεί. 15
Η απραξία τον είχε καταβάλει. Άρχισε να κάνει διάφορα πράγματα για να μπορέσει να τα βγάλει πέρα. Το σημαντικό ήταν να κάνει κάτι αδιάφορο τι. [Θυμήθηκε μερικές φράσεις του Κόισνιγκ, από την Ώρα της αληθινής αίσθησης (Die Stunde der wahren Empfindung), του Πέτερ Χάντκε (Peter Handke). «Τώρα θα ήθελα να περπατήσω, να βαδίσω ευθεία μπροστά. Δεν μπορώ να κάνω τίποτ άλλο», ή «Νιώθω συμπάθεια μόνο για όσους δεν βρίσκουν κανένα νόημα σε ό,τι κάνουν».] Άρχισε να ξυρίζεται δις τη μέρα, μερικές μέρες και τρις. Να στρώνει τραπέζι για ψύλλου πήδημα. Ασφαλώς να μαγειρεύει μεσημέρι βράδυ. Αυτό όμως που τον ανακούφιζε μέχρις εσχάτων ήταν να αυνανίζεται τη νύχτα στο κρεβάτι του μετά μανίας. Δεν είχε ποτέ αυνανιστεί τόσο πολύ στη ζωή του ως τότε. Διότι το ζήτημα που υπεκρύπτετο ήταν η ανακούφιση. 16
«Γνωρίζω όμως ότι είσαι έτοιμος ανά πάσαν στιγμήν να σκοτώσεις το παν, προκειμένου ν αντλήσεις από το βλέμμα του Βερν ή από τη βουλιμία μιας αράχνης ουράνιες δροσιές», γράφει ο Δ.Π. Παπαδίτσας, από τη Λέρο, στον Ε.Χ. Γονατά, στις 3 Δεκεμβρίου 1963, κάνοντας μνεία στο γεγονός ότι ο Γονατάς είχε αναλάβει κάποτε υπό την προστασία του μια αράχνη, την οποία μάλιστα εγκατέστησε σε μια παλιά μπανιέρα, ταΐζοντάς την με κομματάκια κιμά, προκειμένου να επιζήσει. Το περιστατικό αναφέρει ο συγγραφέας Χρήστος Αστερίου, επιμελητής του τόμου Να μου γράφεις, έστω και βαδίζοντας (2000), που περιλαμβάνει επιστολές του Παπαδίτσα προς τον Γονατά, από το 1960 έως το 1965. Βερν είχε βαφτίσει ο Ε.Χ. Γονατάς τον σκύλο του. 17