ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Διευθυντής ΔΡ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΜΠΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Παρουσίαση ΔΡ ΤΑΚΒΟΡ ΣΟΥΚΙΣΙΑΝ Ναυπηγός Μηχανολόγος Μηχανικός / Κύριος Ερευνητής 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Οι πρώτες ωκεανογραφικές έρευνες στην Ελλάδα χρονολογούνται στο τέλος της δεκαετίας του 1930 και αφορούσαν, κυρίως, σε έρευνες στο παράκτιο περιβάλλον. Το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας (ΙΩ) ιδρύθηκε το 1985 και αποτέλεσε το μεγαλύτερο από τα ινστιτούτα του τότε Εθνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΚΘΕ) σημερινού Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ).
2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Στη δεκαετία του 1990, το Ινστιτούτο αναπτύχθηκε με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς. Η ανάπτυξη συνεχίζεται μέχρι σήμερα, ως αποτέλεσμα της συμμετοχής του σε ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα και προγράμματα εθνικής χρηματοδότησης, και περιλαμβάνει, αφενός επέκταση των ερευνητικών δραστηριοτήτων και αφετέρου αύξηση του ερευνητικού/επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού. Σήμερα, το ΙΩ, με διευθυντή τον Δρα Ε. Μπαλόπουλο, αποτελεί έναν από τους κυριότερους και πλέον αξιόπιστους φορείς θαλάσσιας έρευνας του Ευρωπαϊκού χώρου, ενώ κατέχει ηγετικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. 2. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας έχει ως βασικό στόχο τη συστηματική και πολυθεματική διερεύνηση, κατανόηση και παρακολούθηση των φυσικών, χημικών, βιολογικών και γεωλογικών διεργασιών, που λαμβάνουν χώρα και διαμορφώνουν το θαλάσσιο περιβάλλον και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, την αλληλεπίδραση ωκεανού ατμόσφαιρας και ωκεανού στερεού φλοιού και τη δυναμική του στερεού φλοιού. Το ΙΩ είναι το μοναδικό στην Ελλάδα που πραγματοποιεί πολυθεματική, φυσική, χημική, βιολογική και γεωλογική θαλάσσια και παράκτια έρευνα. Στις ερευνητικές δραστηριότητες συγκαταλέγονται εργασίες και πειράματα πεδίου, καθώς και εργαστηριακά πειράματα και αναλύσεις, που αποσκοπούν στη μελέτη των χαρακτηριστικών και των διεργασιών στο θαλάσσιο περιβάλλον, στον ωκεάνιο πυθμένα, στο υπόστρωμα του πυθμένα και τον στερεό φλοιό, στην ατμόσφαιρα και την παράκτια χέρσο. Οι βασικές ερευνητικές κατευθύνσεις του ΙΩ αφορούν στα ακόλουθα θεματικά αντικείμενα: Δομή και λειτουργία των οικοσυστημάτων ανοιχτών θαλασσών Δομή και λειτουργία των παράκτιων οικοσυστημάτων Αλληλεπιδράσεις στις διεπιφάνειες ατμόσφαιρας-θάλασσας και ιζήματος-θαλασσινού νερού Αλληλεπίδραση χέρσου ωκεανού ατμόσφαιρας στην παράκτια ζώνη
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 3 Μεγάλης κλίμακας μεταβολές της θερμόαλης κυκλοφορίας και σχετικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα Επιπτώσεις των φυσικών και ανθρωπογενών διαταραχών στην παράκτια ζώνη (ευτροφισμός, ρύπανση) Ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης Εξέλιξη ή/και εφαρμογή μεθόδων και συστημάτων παρακολούθησης των περιβαλλοντικών παραμέτρων, σε σχεδόν πραγματικό χρόνο Αριθμητικές προγνώσεις υδροδυναμικών και μετεωρολογικών συνθηκών. Στοχαστική μοντελοποίηση και πρόγνωση επιφανειακών κυματισμών στην ανοιχτή θάλασσα και την παράκτια ζώνη, καθώς και μελέτη κυματικού κλίματος. Γεωδυναμική του στερεού φλοιού: ενεργό τεκτονική, ιζηματογενείς διεργασίες, γεωμορφολογία πυθμένα Θαλάσσιοι γεω-κίνδυνοι: χαρτογράφηση / καταγραφή, εκτίμηση επικινδυνότητας, αντιμετώπιση. Εκτός των παραπάνω, το Ινστιτούτο συμμετέχει σε διάφορα προγράμματα εξέλιξης θαλάσσιας τεχνολογίας, καθώς, επίσης, και σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες. 3. ΔΟΜΗ TOY ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟY ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ Για ανταποκριθεί στις προαναφερθείσες δραστηριότητες και για τον καλύτερο συντονισμό των ερευνητικών εργασιών, το Ινστιτούτο έχει δομηθεί σε τέσσερις Επιστημονικούς Τομείς και τρεις Διατομεακές Ενότητες. Τέσσερις ακόμη Μονάδες Υποστήριξης έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στους Τομείς και τις Διατομεακές Ενότητες. (Βλ. Σχήμα 1). Ο ρόλος των τεσσάρων Επιστημονικών Τομέων είναι η προώθηση και παραγωγή νέας γνώσης στα κύρια επιστημονικά πεδία της ωκεανογραφίας και θαλάσσιας έρευνας γενικότερα, δηλαδή, στα πεδία της φυσικής και χημικής ωκεανογραφίας, της θαλάσσιας βιολογίας και γεωλογίας γεωφυσικής, καθώς, επίσης, σε συναφείς με αυτά τομείς. Οι Διατομεακές Ενότητες έχουν κύριο στόχο τον συνδυασμό και τον συντονισμό των
4 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ διάφορων επιστημονικών πεδίων και ειδικοτήτων, με σκοπό τη μελέτη, έρευνα και παρακολούθηση φαινομένων και διεργασιών, που λαμβάνουν χώρα στο παράκτιο περιβάλλον και τις ανοιχτές θάλασσες με πολυ-επιστημονική προσέγγιση. Οι δραστηριότητες των Επιστημονικών Τομέων και των Διατομεακών Ενοτήτων υποστηρίζονται από τέσσερεις Μονάδες Υποστήριξης. Σκοπός τους είναι η παροχή τεχνικής, τεχνολογικής και εργαστηριακής υποστήριξης των ερευνητικών εργασιών, η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, η λειτουργία βάσεων δεδομένων και η υποστήριξη των δραστηριοτήτων, με χρήση γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών. Το Ινστιτούτο διοικείται από τον Διευθυντή, θέση που σήμερα κατέχει ο Δρ Ε. Μπαλόπουλος, ο οποίος επικουρείται από το Επιστημονικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο. Το συμβούλιο αποτελείται από πέντε ερευνητές, οι οποίοι εκλέγονται από το σύνολο του ερευνητικού επιστημονικού προσωπικού του Ινστιτούτου. Η σύνθεση του προσωπικού του ΙΩ περιλαμβάνει 32 Ερευνητές και Ειδικούς Λειτουργικούς Επιστήμονες, 39 Τεχνικούς Επιστήμονες, 15 Τεχνικούς, και 6 άτομα Διοικητικό προσωπικό. Σχήμα 1: Η δομή του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας 4. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ Το ερευνητικό, επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας κατανέμεται σε τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς:
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 5 Φυσικής Ωκεανογραφίας Χημικής Ωκεανογραφίας Θαλάσσιας Βιολογίας και Θαλάσσιας Γεωλογίας-Γεωφυσικής. Μέσω των τεσσάρων τομέων, το Ινστιτούτο υλοποιεί ερευνητικά προγράμματα και μελέτες, που αφορούν στο θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον, στον θαλάσσιο πυθμένα και το υπόστρωμα του, στην ατμόσφαιρα και τη χέρσο. Οι ερευνητικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν εργασίες πεδίου, εργαστηριακές αναλύσεις, πειράματα πεδίου και εργαστηρίου κλπ. Με αυτό τον τρόπο το Ινστιτούτο έχει τη δυνατότητα να διεξάγει έρευνες για κάθε είδους φαινόμενα και διεργασίες, που λαμβάνουν χώρα στο ευρύτερο παράκτιο θαλάσσιο υποθαλάσσιο περιβάλλον. Ειδικότερα τώρα, οι ερευνητικές δραστηριότητες και οι αναπτυξιακοί στόχοι του Τομέα Φυσικής Ωκεανογραφίας (με συντονιστή του Τομέα τον Δρα Δ. Γεωργόπουλο) εστιάζονται στα ακόλουθα θέματα: Θαλάσσιες μάζες και κυκλοφορία, κλιματικές αλλαγές στην Ανατολική Μεσόγειο, αλληλεπίδραση ατμόσφαιρας θάλασσας, μεθόδους εκτίμησης οριζόντιας και κατακόρυφης ανάμειξης, εσωτερικά κύματα και αριθμητική προσομοίωση. Οι αντίστοιχες δραστηριότητες του Τομέα Χημικής Ωκεανογραφίας (με συντονιστή του Τομέα τον Δρα Ι. Χατζηανέστη) περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και τις εξής: Θρεπτικά συστατικά, οργανικούς και ανόργανους ρύπους, βιοτοξίνες, διαλυτή οργανική ύλη, φυσικά και ραδιενεργά ραδιοϊσότοπα, οργανική βιογεωχημία οργανικούς βιοδείκτες. Ο Τομέας Βιολογικής Ωκεανογραφίας (με συντονίστρια του Τομέα την Δρα Ο. Γκότση) ασχολείται με:
6 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ τη δομή και λειτουργία των παράκτιων και των οικοσυστημάτων των ανοικτών θαλασσών, τις ανθρωπογενείς επιδράσεις στην παράκτια ζώνη και την ανοιχτή θάλασσα, την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας του νερού σε σχέση με την Ελληνική νομοθεσία και τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για το περιβάλλον, καθώς, και τις επιδράσεις μακράς-διάρκειας (κλιματικών) αλλαγών στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Τέλος, τα κύρια αντικείμενα βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας του Τομέα Θαλάσσιας Γεωλογίας Γεωφυσικής (συντονιστής ο Δρ Δ. Σακελλαρίου) εντάσσονται στα ακόλουθα πεδία: γεωδυναμική εξέλιξη και συνοδά γεωτεκτονικά φαινόμενα, ιζηματογενή περιβάλλοντα και διεργασίες απόθεσης/ διάβρωσης, γεωλογικούς κινδύνους παρακολούθηση γεωδιαδικασιών, ανθρωπογενείς δραστηριότητες και γεωαρχαιολογία υποθαλάσσιες αρχαιολογικές έρευνες. 5. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Το I.Ω. έχει μεγάλες δυνατότητες παροχής υπηρεσιών στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Οι υπηρεσίες αυτές, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν: χημικές και βιολογικές αναλύσεις δειγμάτων νερού και ιζήματος, μελέτες για την τοποθέτηση υποθαλάσσιων καλωδίων, μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, διαδικασίες έρευνας και διάσωσης, αρχαιολογικές έρευνες, σε συνεργασία με το τμήμα υποθαλάσσιων αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, πρόγνωση καιρού και κυματισμού, που παρέχεται στο διαδίκτυο και μέσω κινητής τηλεφωνίας, μελέτη και μοντελοποίηση του κυματικού και ανεμολογικού καθεστώτος θαλάσσιων περιοχών,
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 7 προσομοίωση διασποράς πετρελαιοκηλίδων (βλ., π.χ., σχήμα 2), μελέτες σκοπιμότητας εκμετάλλευσης παράκτιας αιολικής και κυματικής ενέργειας, κλπ. Μία από τις σημαντικές επιστημονικές στιγμές του ΙΩ αποτέλεσε η συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς και Παραολυμπιακούς Αγώνες ΑΘΗΝΑ 2004. Το Ινστιτούτο συμμετείχε ενεργά και παρείχε επιχειρησιακή πρόγνωση των επιφανειακών κυματισμών και της κυκλοφορίας, κατά τη διάρκεια των αγωνισμάτων ιστιοπλοίας, για την περιοχή του Αγίου Κοσμά, όπου διεξάγονταν οι Αγώνες, ενώ η ερευνητική του ομάδα ήταν καθημερινώς παρούσα στον χώρο τέλεσης των Αγώνων. Στο πλαίσιο της επιστημονικής του ανάπτυξης και της κατεχόμενης τεχνογνωσίας το ΙΩ έχει κατά καιρούς συνδράμει δημόσιες υπηρεσίες, υπουργεία και οργανισμούς για τη διερεύνηση ναυτικών ατυχημάτων. Πολύ πρόσφατα, το Ινστιτούτο έχει ξεκινήσει την παροχή υπηρεσιών σε ιδιώτες φορείς-χρήστες, σε θέματα που σχετίζονται με την εκμετάλλευση της θαλάσσιας αιολικής και κυματικής ενέργειας. Σχήμα 2: Προσομοίωση πετρελαιοκηλίδας Στο πλαίσιο των ανωτέρω δραστηριοτήτων του, το ΙΩ βοήθησε, αποφασιστικά, στις ακόλουθες περιπτώσεις: Τον Ιανουάριο του 2000 ένα ελικόπτερο του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ) κατέπεσε στη θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά του Σουνίου. Η επιστημονική ομάδα του
8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας, από κοινού με το πλήρωμα του βαθυσκάφους ΘΕΤΙΣ (εικόνα 2) και επιχειρώντας από το ωκεανογραφικό σκάφος Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ (εικόνα 1), εντόπισαν τα συντρίμμια του ελικοπτέρου, σε βάθος 240 μ. Έκτοτε, το ΕΛΚΕΘΕ έχει κληθεί σε δύο ακόμη, παρόμοιες, αποστολές το 2003, για τον εντοπισμό και ανέλκυση ενός ελικοπτέρου από τη θαλάσσια περιοχή νοτιοανατολικά της Ικαρίας και ενός αεροπλάνου τύπου Mirage από το Κεντρικό Αιγαίο, σε βάθος 550 μ περίπου. Εικόνα 1: Το Ωκεανογραφικό ερευνητικό σκάφος του ΕΛΚΕΘΕ «ΑΙΓΑΙΟ» Εικόνα 2: Το βαθυσκάφος του ΕΛΚΕΘΕ «ΘΕΤΙΣ» Τον Σεπτέμβριο του 2004 το ΙΩ συνέδραμε αποφασιστικά στον εντοπισμό και την ανάσυρση από βάθος 850 μ. των συντριμμιών του ελικοπτέρου τύπου Chinook, το οποίο κατέπεσε στη θαλάσσιου περιοχή του Όρους Άθως. Η επιτυχία αυτή αναγνωρίζεται ως μοναδική για τα ελληνικά χρονικά και μία από τις λίγες παρόμοιες περιπτώσεις στον διεθνή χώρο, λόγω της πολυπλοκότητας του εγχειρήματος και του μεγάλου βάθους. Τον Μάιο του 2003, η πρώτη, πολυεθνική, ερευνητική αποστολή του Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ANAXIMANDER, είχε σαν αποτέλεσμα την ανακάλυψη δύο, άγνωστων μέχρι τότε, υποθαλάσσιων ηφαιστείων ιλύος, τα οποία ονοματίστηκαν ως ΑΘΗΝΑ και ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, αντίστοιχα. Είχε, επίσης, ως αποτέλεσμα τη δειγματοληψία, για πρώτη φορά στη Μεσόγειο, ενυδατωμένων υδρογονανθράκων από την κορυφή του υποθαλάσσιου ηφαιστείου ιλύος AMSTERDAM. Τον Απρίλιο του 2004, έγινε η ανακάλυψη ενός αρχαίου ναυαγίου κατά τη διάρκεια ερευνητικής αποστολής, σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Το ναυ-
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 9 άγιο χρονολογείτιαι στον 4 ο αιώνα π.χ. και μετέφερε περισσότερους από 400 αμφορείς. Η ανακάλυψη του ναυαγίου ήταν αποτέλεσμα μίας νέας ερευνητικής μεθοδολογίας, η οποία εξελίχθηκε από την ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας. Τον Μάρτιο του 2005, η κατάδυση του βαθυσκάφους ΘΕΤΙΣ στο πλαίσιο της ερευνητικής αποστολής ΚΥΘΝΟΣ-2005 (συνεργασία ΕΛΚΕΘΕ ΕΕΑ/ΥΠΠΟ), είχε ως αποτέλεσμα την ανακάλυψη του βαθύτερου, μέχρι σήμερα γνωστού, αρχαίου ναυαγίου στο Αιγαίο Πέλαγος. Το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος 495 μ. δυτικά της Κύθνου, σε μία έντονα αλιευόμενη με τράτες περιοχή και χρονολογείται στον 4 ο αιώνα π.χ. Στη θέση του ναυαγίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνδυασμένη κατάδυση του βαθυσκάφους ΘΕΤΙΣ και του τηλεκατευθυνόμενου οχήματος (ρομπότ) ΑΧΙΛΛΕΑΣ, το οποίο βιντεοσκόπησε την επιχείρηση του βαθυσκάφους. Το 2007, το ΕΛΚΕΘΕ, σε συνεργασία με την ΕΜΥ και το Πανεπιστήμιο της Αθήνας, ανέπτυξε το Εθνικό Σύστημα Πρόγνωσης της κατάστασης θάλασσας για εφαρμογές στην ελληνική ναυσιπλοία. Παράλληλα, εξέδωσε τον πρώτο Άτλαντα Ανέμου και Κύματος των Ελληνικών θαλασσών (βλ. εικόνα 3), που βασίζεται σε επιτόπιες μετρήσεις του συστήματος ΠΟΣΕΙΔΩΝ, καθώς και σε αποτελέσματα προσομοίωσης 10 ετούς διάρκειας. Εικόνα 3: Το εξώφυλλο του Άτλαντα Ανέμου και Κύματος των Ελληνικών θαλασσών
10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Ορισμένα μεγάλα προγράμματα της τελευταίας πενταετίας, το συντονισμό των οποίων είχε το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ είναι τα εξής: 1. Ένα ολοκληρωμένο Επιχειρησιακό Σύστημα Παρακολούθησης και Πρόγνωσης κυματισμών με Εφαρμογές στην Ελληνική Ναυσιπλοΐα (ΕΣΠΕΝ). Συντονιστής: Δρ Τακβόρ Σουκισιάν Φορέας Χρηματοδότησης: ΓΓΕΤ Έτος Έναρξης: 2004 Διάρκεια: 3 έτη Συνολικός προϋπολογισμός: 2.869.113 Ευρώ. Κύριο αντικείμενο του έργου ήταν ο σχεδιασμός, ανάπτυξη, υλοποίηση και διάθεση προς τους αρμόδιους εθνικούς φορείς των επιστημονικών μέσων και τεχνολογικών εργαλείων, που απαιτούνται για τον εξορθολογισμό των αποφάσεων, σχετικά με την απαγόρευση απόπλου των επιβατηγών πλοίων. Οι κύριοι στόχοι του ήσαν: i) δυνατότητα αξιόπιστης πρόγνωσης των ατμοσφαιρικών συνθηκών και απευθείας του ίδιου του κυματικού πεδίου (κατάστασης θάλασσας), ii) σωστή και έγκαιρη πληροφόρηση για την επικρατούσα κατάσταση θάλασσας, ώστε να υπάρχει δυνατότητα διόρθωσης των αποτελεσμάτων των προγνωστικών συστημάτων, με βάση τη ρεαλιστική αυτή πληροφορία, iii) γνώση της δυναμικής συμπεριφοράς, των χαρακτηριστικών ασφάλειας και της λειτουργισιμότητας των πλοίων στην προβλεπόμενη κατάσταση θάλασσας, ώστε να αξιολογείται με συγκεκριμένο τρόπο η σχετική αξία και σημασία της απαγόρευσης του απόπλου για κάθε ένα χωριστά από τα υπόψη πλοία (ή κατηγορίες πλοίων). iv) η ενοποίηση και ολοκλήρωση (ενσωμάτωση) των βημάτων i-iii, σε ένα αυτοματοποιημένο, κατά το δυνατόν, σύστημα αποφάσεων, με βάση το οποίο το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας θα έχει την πλήρη εικόνα της επικρατούσας κατάστασης. Ο αναλυτικός σχεδιασμός, υλοποίηση και ολοκλήρωση των βημάτων αυτών σε ένα ολοκληρωμένο Επιχειρησιακό Σύστημα παρακολούθησης και Πρόγνωσης κυματισμών,
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 11 το οποίο θα χρησιμοποιηθεί επιχειρησιακά για ικανοποίηση αναγκών της Ελληνικής Ναυσιπλοΐας (σύστημα ΕΣΠΕΝ), αποτελούσε το βασικότερο γενικό στόχο του έργου. Bλ. Σχήμα 3. Σχήμα 3: Το Εθνικό Σύστημα Παρακολούθησης και Πρόγνωσης Κυματισμών 2. SESAME Συντονιστής: Δρ Ε. Παπαθανασίου Φορέας Χρηματοδότησης: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Έτος Έναρξης: 2006 Διάρκεια: 4 έτη Συνολικός προϋπολογισμός: 16 εκατ. Ευρώ. Στην ερευνητική κοινοπραξία του Ολοκληρωμένου Προγράμματος SESAME, η οποία συντονίζεται από το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, συμμετέχουν 68 ινστιτούτα από 23 χώρες της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Ο σχεδιασμός του προγράμματος αποσκοπεί στη μελέτη του μέλλοντος της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας.
12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Με την αξιοποίηση ιστορικών στοιχείων και τον συνδυασμό τους με νέα δεδομένα, το πρόγραμμα έχει σκοπό να αναγνωρίσει πιθανές μεταβολές των οικοσυστημάτων κατά τα τελευταία 50 χρόνια, και με βάση την παρελθούσα και τη σημερινή κατάσταση, να προγνώσει πιθανές μεταβολές στα επόμενα 50 χρόνια. Σκοπός του προγράμματος είναι να διαμορφώσει τη βάση για την ανάπτυξη και υλοποίηση πολιτικών και στρατηγικών αειφόρου ανάπτυξης στις παραπάνω περιοχές, παρέχοντας την απαραίτητη επιστημονική υποστήριξη στους αρμόδιους φορείς και δίνοντας τη δυνατότητα σε αυτούς, αλλά και στο ευρύ κοινό, ιδιαίτερα δε σε μαθητές επιλεγμένων σχολείων, να συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητές του. Το SESAME θα συνδυάσει οικονομικές και φυσικές επιστήμες στην προσπάθεια μελέτης των αλλαγών στη Δυτική και Ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Πρωτοποριακό στόχο του προγράμματος αποτελεί η προσπάθεια να γεφυρωθεί το κενό μεταξύ των κοινωνικο-οικονομικών και φυσικών επιστημών, με σκοπό να αναλυθεί η ικανότητα των οικοσυστημάτων να διατηρήσουν τις σημαντικές λειτουργίες που τα διέπουν. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. το site του προγράμματος: http://www.sesame-ip.eu/ 3. ΠΟΣΕΙΔΩΝ-ΙΙ Υπεύθυνος: Καθηγητής Γ.Θ. Χρόνης Φορέας Χρηματοδότησης: Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος και Ελληνικό Δημόσιο Έτος Έναρξης: 2005 Διάρκεια: 3 έτη Συνολικός προϋπολογισμός: 9.9 εκατ. Ευρώ. Το πρόγραμμα ΠΟΣΕΙΔΩΝ-ΙΙ (2005-2008) έχει στόχο την αναβάθμιση και επέκταση των σημερινών δυνατοτήτων της χώρας μας για επιχειρησιακή παρατήρηση και πρόγνωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το σύστημα ΠΟΣΕΙΔΩΝ αναπτύχθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, την περίοδο 1997-2000 και από τότε παρέχει σε επιχειρησιακή βάση μετεωρολογικές, κυματικές και ωκεανογραφικές πληροφορίες για τις Ελληνικές θάλασσες
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 13 (www.poseidon.ncmr.gr) με βάση ένα δίκτυο πλωτών μετρητικών σταθμών και ένα σύστημα αριθμητικών μοντέλων. Οι βασικές δράσεις του ΠΟΣΕΙΔΩΝ-ΙΙ περιλαμβάνουν: α) επέκταση του δικτύου σε όλες τις Ελληνικές Θάλασσες (περιοχή Ιονίου και Λεβαντίνης), με νέους μετρητικούς σταθμούς, β) αναβάθμιση όλων των αισθητήρων, για βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων και μέτρηση νέων βιοχημικών παραμέτρων (εικόνα 4), γ) επέκταση της δυνατότητας μέτρησης σε μεγάλα βάθη (μεγαλύτερα των 1000 μ), για την καταγραφή μεταβολών που συνδέονται με κλιματικές αλλαγές, δ) αναβάθμιση του συστήματος αριθμητικών μοντέλων, για βελτίωση των προγνώσεων και επέκταση σε οικολογικές παραμέτρους, ε) δοκιμαστική ανάπτυξη πλατφόρμας βυθού, με σύστημα προειδοποίησης για tsunami, (βλ. Σχήμα 4). Σχήμα 4: Αναπαράσταση πλατφόρμας βυθού με σύστημα προειδοποίησης για tsunami. Εικόνα 4: Πόντιση πλωτού ωκεανογραφικού μετρητικού σταθμού του Συστήματος ΠΟΣΕΙΔΩΝ
14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Στοιχεία επικοινωνίας Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Τ.Θ. 712 190 13 Ανάβυσσος Αττική Τηλέφωνο: 22910-76452 e-mail: Efstathios.balopoulos@ath.hcmr.gr Internet: http://www.hcmr.gr/greek_site/institutes/oceanography/index.html Δρ Τακβόρ Σουκισιάν Ναυπηγός Μηχανολόγος Μηχανικός Κύριος Ερευνητής Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Τ.Θ. 712 190 13 Ανάβυσσος Αττική Tηλέφωνο: 22910-76420 Φαξ: 22910-76323 e-mail: tsouki@ath.hcmr.gr