ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΚΘΕΣΕΩΣ ΖΩΕΣ ΕΡΜΑΙΕΣ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και οι κυβερνήσεις των Ευρωπαϊκών κρατών επιβάλλουν μια δοκιμασία επιβίωσης στους πρόσφυγες που αναζητούν καταφύγιο και τους μετανάστες που είναι απεγνωσμένοι για μια αξιοπρεπή ζωή. Εν απουσία ασφαλών και νόμιμων διόδων προς την Ευρώπη, η αποδοχή του κινδύνου πνιγμού στην κεντρική Μεσόγειο αποτελεί το τίμημα που πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες πληρώνουν, προκειμένου να έχουν πρόσβαση στο άσυλο ή σε ευκαιρίες εργασίας. Έως και την 15η Σεπτεμβρίου 2014, τουλάχιστον 2,500 πρόσφυγες και μετανάστες πέθαναν στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Ο ακριβής αριθμός δε θα γίνει ποτέ γνωστός, καθώς πολλοί έχουν χαθεί στη θάλασσα. Το συγκεκριμένο κείμενο παρέχει μια σύνοψη της έκθεσης Ζωές Έρμαιες. Η θέση που υποστηρίζεται είναι ότι μέχρι να δημιουργηθούν ασφαλείς και νόμιμες δίοδοι προς την Ευρώπη για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, προτεραιότητα της Ε.Ε. και των κρατών-μελών της θα πρέπει να είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής όπως και η εξασφάλιση πρόσβασης στις υπηρεσίες ασύλου σε εκείνους που το έχουν ανάγκη, στην προσπάθεια τους να διασχίσουν τη θάλασσα. Ένα ενισχυμένο, συλλογικό Ευρωπαϊκό Σύστημα Έρευνας και Διάσωσης (ΣΕΔ) όπως και μια αναθεώρηση του Συστήματος του Δουβλίνου, κρίνονται αναγκαία. Τρία ναυάγια τον Οκτώβριο του 2013 στέρησαν τη ζωή συνολικά σε περισσότερους από 500 ανθρώπους, ανάμεσα στους οποίους και πολλά παιδιά. Μεταξύ των κρατών-μηλών της Ε.Ε., μόνο η Ιταλία ανέλαβε συγκεκριμένα μέτρα για την αποφυγή περισσότερων θανάτων στη θάλασσα. Έθεσε σε λειτουργία την Επιχείρηση Mare Nostrum (ΕMN), αναπτύσσοντας ένα σημαντικό μέρος του Ναυτικού της για τη διάσωση προσφύγων και μεταναστών. Από τις 18 Οκτωβρίου του 2013, το Ιταλικό Ναυτικό έχει διασώσει περισσότερους από 100,000 ανθρώπους. Ωστόσο, προς το παρόν, η Ιταλία αναζητεί διέξοδο από την επιχείρηση αυτή και ασκεί πολιτικές πιέσεις στην Ε.Ε. για να αναλάβει την επιχείρηση ή να παράσχει βοήθεια στην Ιταλία για την συνέχισή της. Στις 27 Αυγούστου 2014, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι ο Frontex (Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τη Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης) θα υλοποιήσει μία επιχείρηση συμπληρωματική της ΕΜΝ. Ωστόσο, η δυνατότητα της Frontex να διεξάγει αποτελεσματικές επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο τίθεται υπό αμφισβήτηση, δεδομένου ότι εξαρτάται από πόρους τους οποίους τα κράτη μέλη θα προσφέρουν και από την δυνατότητα των υπηρεσιών ελέγχου των συνόρων να επικεντρωθούν στη διάσωση και στην εξασφάλιση πρόσβασης στις υπηρεσίες ασύλου. Το προφανές είναι ότι εάν η Ιταλία αποφασίσει να περιορίσει δραστικά ή ακόμη και να παύσει τη λειτουργία της ΕMN πριν την οργάνωση μιας επιχείρησης ανάλογης έκτασης, τότε πολλές περισσότερες ζωές θα χαθούν στη θάλασσα. Μια επιπλέον συνέπεια θα αποτελέσει η μείωση των ευκαιριών πρόσβασης στις υπηρεσίες ασύλου στην Ευρώπη σε όσους απεγνωσμένα το έχουν ανάγκη. Ο αριθμός εκείνων που θεωρούνται πρόσφυγες «εκ πρώτης όψεως» (Prima Facie) και επιδιώκουν ασφαλές καταφύγιο στην Ευρώπη δια της θαλάσσιας οδού, έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία δύο χρόνια. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η πρόσβαση στην προστασία κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που πραγματοποιούνται από ιδιώτες. Το 2013, το 43% των ατόμων που εισήλθαν παράτυπα στην Ε.Ε. και το 63% όλων όσων έφθασαν παράτυπα δια θαλάσσης προήλθαν από τη Συρία, την Ερυθραία, το Αφγανιστάν και τη Σομαλία, χώρες που πλήττονται από συγκρούσεις και εκτεταμένες παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τους πρώτους οκτώ μήνες του 2014, το 40% των ανθρώπων που έφθασαν στην Ευρώπη παράτυπα μέσω της θαλάσσιας οδού της κεντρικής Μεσογείου ήταν από την Ερυθραία (23%) και τη - 1 -
Συρία (17%). Στην πλειονότητά τους, αυτοί που εγκαταλείπουν τις συγκεκριμένες χώρες προσπαθούν να ξεφύγουν από τη γενικευμένη βία και τις διώξεις και έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας. Οι αριθμοί αυτών που επιχειρούν να φτάσουν στην Ευρώπη δεν αναμένεται να μειωθούν. Με τις συγκρούσεις στη Συρία να μαίνονται, και τη βία να επεκτείνεται σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και την Υποσαχάρια Αφρική από τη μία, και το σφράγισμα των χερσαίων συνόρων εισόδου στο Φρούριο της Ευρώπης κυρίως μέσω της Τουρκίας, της Ελλάδας και της Βουλγαρίας από την άλλη, πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες θεωρούν ότι η μόνη δίοδος που παραμένει ανοιχτή προς αυτούς είναι η επικίνδυνη θαλάσσια οδός προς την Ιταλία ή την Μάλτα. Δεκάδες χιλιάδες βρίσκονται παγιδευμένοι στη Λιβύη, τη βασική χώρα αναχώρησης προς την Ευρώπη, με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες να εκφράζει την έντονη ανησυχία της σχετικά με την ασφάλειά τους. Εν μέσω πολιτικής αστάθειας, οι υπήκοοι τρίτων χωρών, κυρίως εκείνοι που προέρχονται από την Υποσαχάρια Αφρική, είναι ευάλωτοι στις απαγωγές, στις παράνομες συλλήψεις, στην εκμετάλλευση, τους βασανισμούς και την κακομεταχείριση τόσο από κρατικούς όσο και από μη κρατικούς φορείς. Ωστόσο, καθώς η χώρα βυθίζεται όλο και περισσότερο σε ακραία ανομία και οι αυξανόμενες συγκρούσεις των παραστρατιωτικών οργανώσεων θέτουν τις ζωές όλων σε κίνδυνο, ακόμη περισσότεροι αναζητούν διέξοδο. Εν τέλει, ο αριθμός των νεκρών στη Μεσόγειο θα μειωθεί μόνο εάν ανοιχθούν ασφαλείς και νόμιμες δίοδοι προς την Ε.Ε. Επιπρόσθετα της διασφάλισης πρόσβασης στις διαδικασίες ασύλου στα χερσαία σύνορα της Ευρώπης για τους πρόσφυγες, τα ευρωπαϊκά κράτη θα πρέπει να αυξήσουν σημαντικά τον αριθμό των σημείων επανεγκατάστασης και εισόδου για ανθρωπιστικούς λόγους, καθώς και να αυξήσουν τις ευκαιρίες οικογενειακής επανένωσης και άλλες ειδικές θεωρήσεις εισόδου, όπως επανειλημμένα έχει συστήσει η Διεθνής Αμνηστία. Έως ότου αυτό συμβεί, η Ε.Ε και τα κράτη μέλη της έχουν την υποχρέωση να προστατεύουν τις ζωές αυτών που βρίσκονται στη θάλασσα και να διασφαλίσουν την πρόσβασή στο άσυλο σε όσους από αυτούς το έχουν ανάγκη. Η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της πρέπει να επιληφθούν δύο θεμάτων, του καθεστώτος του συστήματος έρευνας και διάσωσης υπό το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και του Κανονισμού του Δουβλίνου της Ε.Ε. Ο αυξανόμενος αριθμός προσφύγων και μεταναστών που επιχειρούν να διασχίσουν τις θαλάσσιες οδούς ασκεί πίεση στο σύστημα έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο και φανερώνει τις συστημικές του αδυναμίες. Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι ο εντοπισμός των ασφαλών λιμανιών για αποβίβαση αυτών που διασώζονται στη θάλασσα. Αυτό είναι το σημείο στο οποίο ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός του Δουβλίνου συνιστά εμπόδιο. Ο Κανονισμός του Δουβλίνου, σύμφωνα με τον οποίο το κράτος μέλος της πρώτης εισόδου είναι υπεύθυνο για την εξέταση των αιτημάτων ασύλου, και για την επιστροφή των παράτυπων μεταναστών και όσων αιτούντων άσυλο των οποίων τα αιτήματα απορρίφθηκαν, αποτρέπει σημαντικά τα παράκτια κράτη να δεχθούν τους διασωθέντες στη θάλασσα. Η Ιταλία με την Επιχείρηση Mare Nostrum (ΕΜΝ) έχει προς το παρόν αντιμετωπίσει μονομερώς το πρόβλημα της αποβίβασης, επιτρέποντας σε όλους όσους διασώζονται να μεταφέρονται σε Ιταλικό έδαφος. Ωστόσο, αν η Επιχείρηση Mare Nostrum παύσει, η μακροχρόνια διαφωνία μεταξύ Ιταλίας και Μάλτας σχετικά με την έκταση των αντίστοιχων υποχρεώσεων τους, όπως προκύπτουν από το ΣΕΔ, είναι πιθανό να εμφανιστεί εκ νέου. Η έκθεση Ζωές Έρμαιες συγκεντρώνει μαρτυρίες προσφύγων και μεταναστών, συμπεριλαμβανομένων επιζώντων από ναυάγια, που ταξίδεψαν από την Βόρεια Αφρική στην Ευρώπη, για να αναδείξει την πραγματικότητα του ταξιδιού το οποίο βίωσαν ώστε να έχουν πρόσβαση σε διεθνή προστασία και καλύτερες ευκαιρίες ζωής στην Ευρώπη. Επιπλέον επισημαίνει τις αδυναμίες του Συστήματος Έρευνας και Διάσωσης και επιχειρηματολογεί για την επείγουσα ενδυνάμωση του και την εξίσου επείγουσα αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η έκθεση Ζωές Έρμαιες είναι το αποτέλεσμα τριών ερευνητικών αποστολών στην Ιταλία που πραγματοποιήθηκαν το Φεβρουάριο, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2014 (η τελευταία περιελάμβανε και πέντε μέρες εν πλω στο σκάφος του Ιταλικού Ναυτικού Virginio Fasan για την παρακολούθηση της υλοποίησης της Επιχείρησης Mare Nostrum) και μιας επίσκεψης στη Μάλτα το Μάιο του 2014. Πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με τοπικές αρχές, πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες, διακυβερνητικές οργανώσεις, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, καθώς και με ειδικούς επί του θέματος και δικηγόρους. 2. ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ Μεταξύ του 2009 και του 2012, κατά μέσο όρο, περισσότεροι από 1,7 εκατομμύρια μακροχρόνιοι μετανάστες εισήλθαν στην ΕΕ. Συγκριτικά, οι αριθμοί αυτών που εισήλθαν παράτυπα από τη θάλασσα ήταν πολύ μικρότεροι. Υπολογίζεται ότι μεταξύ του 1998 και του 2013, 623.118 πρόσφυγες και μετανάστες έφθασαν στις ακτές της Ε.Ε. παράτυπα, κατά μέσο όρο περίπου 40.000 άνθρωποι το χρόνο. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ο συνολικός αριθμός αφίξεων δια θαλάσσης μέσω της Μεσογείου, ανήλθε στους 60.000 το 2013. Από αυτούς, 43.000 άνθρωποι έφτασαν στην Ιταλία. Το 2014 έως και την 15η Σεπτεμβρίου, ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών που διήλθαν παράτυπα τα νότια σύνορα της Ευρώπης μέσω της θάλασσας, ανήλθε στους 130.000. Από αυτούς, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, πάνω από 118.000 έφθασαν στην Ιταλία. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων αυτών αναχώρησε από τη Λιβύη. Η Μάλτα παρουσίασε μείωση στις αφίξεις παράτυπων σκαφών προερχόμενων από τη Λιβύη κατά το 2014, σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, ως αποτέλεσμα της αποβίβασης στην Ιταλία όλων των προσφύγων και των μεταναστών, τους οποίους η Επιχείρηση Mare Nostrum αναχαιτίζει και διασώζει. Μέχρι το τέλος Αυγούστου του 2014, 565 άτομα διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Μάλτα από τις Ένοπλες Δυνάμεις της Μάλτας. Οι αριθμοί των ατόμων που πεθαίνουν στην θάλασσα έχουν αυξηθεί σταθερά από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η οποία από το 2011 είχε χαρακτηρίσει την Μεσόγειο ως το «πιο θανατηφόρο θαλάσσιο τμήμα για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες», το 2011 υπήρξαν περίπου 1.500 θάνατοι, το 20 θάνατοι. Από αυτούς, οι 2.200 συνέβησαν από τις αρχές Ιουνίου έως τις 15 Σεπτεμβρίου του 2014. Ως επακόλουθο της ανάπτυξης της Επιχείρησης Mare Nostrum (EMN), η αναλογία εκείνων που έχασαν τη ζωή τους σε σχέση με εκείνους που πέρασαν τα σύνορα, η οποία βρισκόταν πάνω από το 3%, πλέον έχει μειωθεί στο 1,9%, ή περίπου ένας θάνατος ανά 53 άτομα που διασχίζουν τη κεντρική Μεσόγειο. Ως εκ τούτου, η ΕΜΝ λειτουργεί σαφώς στη μείωση του αριθμού των νεκρών αλλά η διέλευση της Μεσογείου παραμένει μια αρκετά επικίνδυνη διαδρομή για τους πρόσφυγες και μετανάστες. ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Η θαλάσσια διαδρομή συχνά περιγράφεται από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ως μια τρομακτική εμπειρία. Η μαρτυρίες των προσφύγων και των μεταναστών είναι αρκετά σταθερές εν σχέση με τις περιγραφές τους για τον τρόπο οργάνωσης των αναχωρήσεων από την Λιβύη για τη διάσχιση της κεντρικής Μεσογείου, όπως και για τις συνθήκες του ταξιδιού στη θάλασσα. Η έκθεση παραθέτει λεπτομερώς ορισμένες από τις μαρτυρίες τους. - 3 -
Οι κίνδυνοι για την ζωή σε τέτοια ταξίδια είναι εμφανής από αυτές τις μαρτυρίες. Εκτός από τις κακουχίες του ταξιδιού, σε αυτά τα εξαιρετικά υπερπληθή και μη αξιόπλοα σκάφη με άπειρους καπετάνιους, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες συχνά χάνουν το δρόμο τους, μένουν από καύσιμα, αντιμετωπίζουν βλάβες στον κινητήρα, τα σκάφη παίρνουν νερό, άνθρωποι αφυδατώνονται καθώς πόσιμο νερό είναι σπανίως διαθέσιμο, δηλητηριάζονται από τις αναθυμιάσεις των κινητήρων ή ασφυκτιούν λόγω του υπερπληθυσμού και της έλλειψης αέρα στα μηχανοστάσια. Σωσίβια ή άλλος εξοπλισμός ασφαλείας δεν είναι ποτέ διαθέσιμος, και πολλοί δεν ξέρουν να κολυμπούν. Τα θανατηφόρα περιστατικά δεν είναι σπάνια, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν ναυάγια. Abdel, Συρία Ο Abdel, ένας 37χρονος μαρμαροτεχνίτης και πατέρας τριών παιδιών, εγκατέλειψε το Χαλέπι της Συρίας για την Λιβύη το 2012. Το 2014, ανησυχώντας για την ασφάλεια της οικογενείας του στην Λιβύη, αποφάσισε να φύγει. «Ο διακινητής οργάνωσε να πάει την οικογένειά μου και εμένα στην ακτή της Zuwara. Στην ομάδα υπήρχαν περίπου 300 Σύροι και γύρω στους 500 Αφρικανούς διαφόρων εθνικοτήτων. Λίβυοι που εμπλέκονταν στην επιχείρηση έρχονταν κάθε μέρα με όπλα στην παραλία και μας τρομοκρατούσαν. Είδα να χτυπούν κάποιους Αφρικανούς και μάλιστα κάποιοι χτυπήθηκαν μέχρι θανάτου με ξύλινα και σιδερένια αντικείμενα. Οι Αφρικανοί βρίσκονταν στη χειρότερη μοίρα γιατί τους αντιμετώπιζαν σαν να μην ήταν άνθρωποι». Τελικά ένοπλοι άντρες μας οδήγησαν όλους στην ακτή, όπου περίμεναν φουσκωτά σκάφη. «Όταν η οικογένειά μου και εγώ οδηγηθήκαμε στο μεγαλύτερο σκάφος, περιμέναμε ότι θα ήταν μεγαλύτερο γιατί ήμασταν πολλοί. Αμέσως ανησυχήσαμε για το ταξίδι. Υπήρχαν πάρα πολλοί άνθρωποι στην βάρκα. Ο καπετάνιος ήταν ένας από τους Αφρικανούς επιβάτες χωρίς να είναι πραγματικός καπετάνιος. Φύγαμε πιστεύοντας ότι θα κάναμε έξι με επτά ώρες για να φτάσουμε, αλλά μέχρι το μεσημέρι της Κυριακής δεν είχαμε φτάσει ακόμα. Είχαμε χαθεί». Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από τον Abdel, την γυναίκα του και τα παιδιά του, στο Ποζάλλο της Σικελίας, τον Ιούλιου του 2014 Wilson, Γκάνα Ο Wilson είναι 19 χρόνων από την Koforidia της Γκάνα. Έφυγε από την Γκάνα τον Δεκέμβριου του 2010, σε ηλικία 15 ετών, και σιγά-σιγά έφτασε στην Λιβύη. Εκεί, δούλεψε για λίγο, και με κόπο έβγαλε τα χίλια δολάρια που ήξερε ότι έπρεπε να πληρώσει στους διακινητές για να διασχίσει τη θάλασσα. Έφυγε από την Λιβύη στις 28 Ιουνίου με ένα πλοίο που κουβαλούσε περίπου 600 άτομα. «Όταν επιβιβαστήκαμε στο μεγάλο σκάφος, υπήρχαν Άραβες με όπλα που μας απειλούσαν. Όταν φτάσαμε, άλλοι άνθρωποι ήταν ήδη στο σκάφος. Δεν ήξερα ότι υπήρχαν και άλλοι κάτω από το κατάστρωμα του σκάφους. Όταν τελείωσε η μεταφορά μας, οι Άραβες έφυγαν. Ξεκινήσαμε περίπου στις 10:00 μ.μ» «Μετά από περίπου επτά ώρες, άνθρωποι μέσα στην βάρκα άρχισαν να φωνάζουν «νερό, νερό». Δώσαμε νερό σε κάποιους ανθρώπους που ζητούσαν, γιατί εμείς από την Γκάνα είχαμε μερικά μπουκάλια.»κάποιοι πεθαίνουν εδώ κάτω, χρειάζονται νερό», μας είπαν. Στη συνέχεια, περίπου στη 01:00 π.μ. της Κυριακής το νερό τελείωσε». Γύρω στις 06:00 π.μ. η βάρκα έφτασε σε διεθνή ύδατα. «Είδαμε τρία μεγάλα πλοία με κοντέινερ. Όλοι φωνάζαμε να πάμε προς τα εκεί. Άνθρωποι από τα πλοία μας τράβηξαν φωτογραφίες και μπήκαν πάλι μέσα. Δεν βοήθησαν. Ορισμένες γυναίκες στην βάρκα μας άρχισαν να φωνάζουν έχουμε μωρά!. Ο καπετάνιος του σκάφους μας είπε ότι πρέπει να πηγαίνουμε, δίνοντας μας μια κατεύθυνση. Είπε ότι είχε καλέσει τους Ιταλούς, οι οποίοι θα έφταναν σε 20 λεπτά για να μας σώσουν.
Στις 10:00 π.μ. φύγαμε προς αυτή την κατεύθυνση. Είπαμε στον καπετάνιο του μεγάλου πλοίου ότι πέθαιναν άνθρωποι, αλλά δεν μας βοήθησαν». Εν τω μεταξύ κάτω από το κατάστρωμα του σκάφους η κατάσταση επιδεινωνόταν. «Εκεί κάτω ήταν πολύ ζεστά εξαιτίας της μηχανής. Κάποιοι προσπάθησαν να φύγουν από εκεί. Τουλάχιστον επτά τα κατάφεραν. Μίλησα με έναν από αυτούς που τα κατάφερε, τον οποίο ήξερα από πριν, και μου είπε άνθρωποι πεθαίνουν». Αυτό συνέβαινε εξαιτίας της ζέστης, της έλλειψης νερού και αέρα. Κάποια στιγμή διέκριναν μία μεγάλη μηχανότρατα, με λευκό και μπλε χρώμα, που πάνω της ήταν γραμμένα «Valletta» και «Rosnik». Η μηχανότρατα σταμάτησε. «Οι ψαράδες κάλεσαν τους Ιταλούς για να μας σώσουν. Ήταν γύρω στις 07:00 μ.μ. Περίμεναν μαζί μας. Μετά από σχεδόν μία ώρα, με ένα τηλεσκόπιο, ένας ψαράς είδε τους διασώστες να φτάνουν και μας είπε να ηρεμήσουμε. Στο σημείο αυτό, όλοι όσοι βρίσκονταν κάτω από το κατάστρωμα της βάρκας είχαν καταφέρει να βγουν έξω, εκτός από εκείνους που είχαν πεθάνει. Αρχικά ήταν περίπου 200 άτομα εκεί κάτω» Στις 30 Ιουνίου, το σκάφος στο οποίο είχε επιβιβαστεί δύο μέρες νωρίτερα, δεχόταν βοήθεια από το Ιταλικό Ναυτικό. «Το Ιταλικό σκάφος έφτασε, λευκό, όπως οι στολές των ανθρώπων που επέβαιναν σε αυτό. Μια μικρή βάρκα στάλθηκε για να μας προσεγγίσει. Οι άνθρωποι που επέβαιναν σε αυτή μας είπαν να ηρεμήσουμε. Μας έριξαν σωσίβια και πήραν πρώτα τα γυναικόπαιδα, μετά τους ηλικιωμένους και μετά τους νέους. Μας έδωσαν έναν μικρό αριθμό για να βάλουμε στον καρπό μας. Μας έδωσαν νερό. Μας ρώτησαν τα ονόματά μας, την χώρα καταγωγής και την ηλικία μας τα οποία σημείωσαν». «Πήρε μιάμιση μέρα για να φτάσουμε στο Πόζαλλο [Σικελία]. Κοιμηθήκαμε ένα βράδυ στο Ιταλικό πλοίο. Όταν φτάσαμε στην προβλήτα υπήρχαν δημοσιογράφοι. Μόλις αποβιβαστήκαμε μας έδωσαν έναν καινούριο αριθμό. Οι αξιωματούχοι μας τράβηξαν φωτογραφίες». Μετά και την αποβίβαση των επιβατών, οι αρχές βρήκαν τα σώματα 45 ανθρώπων κάτω από το κατάστρωμα του σκάφους, που φαινόταν να έχουν πεθάνει από ασφυξία ή δηλητηρίαση. Οι δικαστικές έρευνες αναφορικά με τις αιτίες των θανάτων, συνεχίζονταν κατά την διεξαγωγή της έρευνας. Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από τον Wilson, στο Ποζάλλο της Σικελίας, τον Ιούλιου του 2014 Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ MARE NOSTRUM Από την έναρξή της στις 18 Οκτωβρίου 2013, περισσότερα από 100,000 άτομα έχουν διασωθεί μέσω της Επιχείρησης Mare Nostrum (ΕΜΝ), του Ιταλικού Ναυτικού. Χωρίς την ΕΜN, είναι βέβαιο ότι ο αριθμός των νεκρών κατά το περασμένο έτος θα ήταν πολύ μεγαλύτερος. Η Επιχείρηση ΕΜΝ περιγράφεται από το Ιταλικό Ναυτικό ως στρατιωτική και ανθρωπιστική επιχείρηση για την προστασία της ζωής στη θάλασσα και την καταπολέμηση της διακίνησης ανθρώπων. Λαμβάνει χώρα σε διεθνή ύδατα, σε μια περιοχή όπου συμπίπτει με την ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Μάλτας νότια του νησιού, καθώς και της Λιβύης. Η Ιταλία έχει μηνιαία λειτουργικά έξοδα για την επιχείρηση πάνω από 9.000.000. Η ΕΜΝ λειτουργεί σε στενή συνεργασία με την Ιταλική Ακτοφυλακή μέσω του Θαλάσσιου Κέντρου Συντονισμού και Διάσωσης της Ρώμης. Το κέντρο αυτό να λαμβάνει όλα τα αιτήματα και μεριμνεί για αυτά σύμφωνα με τις διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), την Διεθνή Σύμβαση για την προστασία της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS), και την Διεθνή Σύμβαση για την Έρευνα και Διάσωση στη θάλασσα (SAR), στις οποίες στηρίζεται το Διεθνές Σύστημα Έρευνας και Διάσωσης. Από την ίδρυση της ΕMN, η Ιταλική Ακτοφυλακή στηρίχτηκε με πρόσθετους πόρους από το Πολεμικό Ναυτικό για να ανταποκριθεί σε αιτήματα βοήθειας. Η προστιθέμενη αξία της ΕΜΝ συνίσταται στον αριθμό των μέσων που - 5 -
χρησιμοποιούνται για την περιπολία της ανοικτής θάλασσας, συμπεριλαμβανομένων των ζωνών Έρευνας και Διάσωσης που ανήκουν σε άλλες χώρες, βρισκόμενη σε ετοιμότητα να βοηθήσει γρήγορα τα σκάφη που κινδυνεύουν. Καθοριστικής σημασίας είναι το γεγονός ότι το Ιταλικό Ναυτικό θεωρεί ότι όλα τα σκάφη των προσφύγων και των μεταναστών βρίσκονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, επειδή δεν είναι αξιόπλοα και είναι υπερπληθή. Επομένως τους παρέχεται βοήθεια το συντομότερο επιχειρησιακά δυνατόν. Ενώ η Επιχείρηση Mare Nostrum έχει μειώσει το ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ των μεταναστών και των προσφύγων που αναχωρούν, σε απόλυτους αριθμούς ο αριθμός των θανάτων έχει αυξηθεί σημαντικά τους τελευταίους μήνες, καθώς ο αριθμός εκείνων που ρισκάρουν το επικίνδυνο ταξίδι έχει αυξηθεί. Ως εκ τούτου, η Διεθνής Αμνηστία εκφράζει τις ανησυχίες της για την πρόθεση της Ιταλικής Κυβέρνησης να τερματίσει την λειτουργία της Επιχείρησης πιθανότατα στα τέλη του Δεκεμβρίου 2014, χωρίς να υπάρχουν σαφείς δεσμεύσεις από άλλα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. να χρησιμοποιούν ποσοτικά τουλάχιστον ίσους πόρους για τις Επιχειρήσεις Έρευνας και Διάσωσης. 3. ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Η έκθεση Ζωές Έρμαιες αναλύει σε βάθος τα προβλήματα του ισχύοντος συστήματος Έρευνας και Διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο, τις επιπτώσεις τους στα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών, και την αποτυχία των κρατών που συμμετέχουν, κυρίως της Ιταλίας και της Μάλτας να διευθετήσουν τα προβλήματα αυτά με τρόπο που θα αντέξει στο χρόνο. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΡΕΥΝΑΣ και ΔΙΑΣΩΣΗΣ: ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Οι πλοίαρχοι έχουν την υποχρέωση να παρέχουν βοήθεια σε αυτούς που βρίσκονται σε κίνδυνο ή έχουν χαθεί στη θάλασσα και να προχωρούν ταχύτητα στη διαδικασία διάσωσης αυτών που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την εθνικότητα αυτών, την κατάσταση ή τις συνθήκες στις οποίες βρέθηκαν [Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας(UNCLOS - United Nations Convention on the Law of the Sea), Άρθρο 98 (1), Διεθνής Σύμβαση περί Ασφάλειας της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS - Safety of Life at Sea), Κεφάλαιο 5, Κανονισμός 33 (1), και Διεθνής Σύμβαση για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση (Search and Rescue SAR) Κεφάλαιο 2.1.10)]. Απαιτείται επίσης από τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι θα τους παραδώσουν σε ασφαλή περιοχή [Διεθνής Σύμβαση για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση (Search and Rescue SAR) Κεφάλαιο 1.3.2]. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας [UNCLOS Άρθρο 98 (2)], η Σύμβαση περί Ασφάλειας της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα [SOLAS στο Κεφάλαιο 5 (Κανονισμός 7)], και η Σύμβαση για την Ναυτική Έρευνας και Διάσωση (SAR στο Κεφάλαιο 3), επίσης απαιτούν από τα κράτη να συνεργαστούν με τα γειτονικά κράτη όπου αυτό είναι απαραίτητο, ώστε να μειώσουν τον κίνδυνο της μη-διάσωσης, και να διασφαλίσουν ότι υπάρχουν αρκετές περιοχές έρευνας και διάσωσης στο κάθε θαλάσσιο τμήμα, οι οποίες είναι συνεχόμενες και δεν αλληλεπικαλύπτονται. Επίσης οι περιοχές αυτές πρέπει να έχουν εγκαθιδρυθεί βάσει συμφωνιών μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών (Παράρτημα της Σύμβασης Έρευνας και Διάσωσης (SAR, Κεφάλαιο 2). Η Σύμβαση SAR απαιτεί επιπλέον από τα κράτη να ιδρύσουν «Κέντρα Συντονισμού Διάσωσης» (RCCs Rescue co-ordination Centres) για της υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης και παρέχουν το βασικό πλαίσιο λειτουργίας των κέντρων αυτών. Το Μάιο του 2004, η Επιτροπή Ναυτικής Ασφάλειας (MSC - Maritime Safety Committee) της Διεθνούς Ναυτικής Οργάνωσης (International Maritime Organization IMO), ενέκρινε τροπολογίες στις Συμβάσεις SOLAS και SAR, με σκοπό την περαιτέρω ενδυνάμωση του συστήματος SAR. Οι τροποποιήσεις απαιτούν από τα κράτη μέλη να
συντονίσουν και να συνεργαστούν ώστε να εξασφαλίσουν τη διευθέτηση της αποβίβασης το συντομότερο δυνατόν και με ελάχιστη περαιτέρω παρέκκλιση από το προγραμματισμένο ταξίδι του πλοίου που πραγματοποίησε τη διάσωση. Για να συνοδεύσει τις τροποποιήσεις του Μαΐου του 2004, η Επιτροπή Ναυτικής Ασφάλειας της Διεθνούς Ναυτικής Οργάνωσης ενέκρινε επίσης Κατευθυντήριες Γραμμές για τη μεταχείριση των ατόμων που διασώθηκαν στη θάλασσα. Οι κατευθυντήριες γραμμές αναφέρουν ότι η κυβέρνηση η οποία είναι υπεύθυνη της περιοχής Έρευνας και Διάσωσης εντός της οποίας διασώθηκαν άνθρωποι, είναι υπεύθυνη να παράσχει μια ασφαλή περιοχή για αποβίβαση ή να διασφαλίσει ότι μια ασφαλής περιοχή θα προσφερθεί. Οι Κατευθυντήριες Γραμμές περιγράφουν την περιοχή ασφαλείας, ως ένα μέρος όπου η ασφάλεια ή η ζωή των διασωθέντων ατόμων πλέον δεν κινδυνεύει, ότι παρέχονται στα άτομα αυτά οι βασικές ανθρώπινες υπηρεσίες, όπως και ότι η ζωή και η ελευθερία τους δεν βρίσκονται σε κίνδυνο. Ενώ η Ιταλία έχει επικυρώσει τις Τροποποιήσεις του 2004, η Μάλτα δεν προχώρησε στην επικύρωσή τους. Οι διαφορετικές ερμηνείες των υποχρεώσεων των χωρών αυτών, βάσει της Σύμβασης SOLAS, καθώς και οι εντάσεις που έχουν δημιουργηθεί έχουν υπονομεύσει τη συνεργασία τους στο πεδίο αυτό, θέτοντας ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΩΣΗΣ (ΣΕΔ): ΚΕΝΑ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Το καθεστώς του ΣΕΔ στην κεντρική Μεσόγειο αντιμετωπίζει σήμερα μια διαφορετική πρόκληση από εκείνη που υποτίθεται θα αντιμετώπιζε, αυτή της μετανάστευσης και της προσπάθειας των προσφύγων να αποφύγουν τη δίωξη χρησιμοποιώντας μη αξιόπλοα και υπερπλήρη σκάφη, και όχι αυτή των θαλασσίων ατυχημάτων. Δυστυχώς όμως, η ανταπόκριση των κρατών που αντιμετωπίζουν τέτοια φαινόμενα, κυρίως η Ιταλία και η Μάλτα, ιστορικά έχει επηρεαστεί και υπονομεύεται από τις ανησυχίες τους σχετικά με τον έλεγχο της μετανάστευσης. Τα κράτη που προβαίνουν σε διάσωση ή αποδέχονται την αποβίβαση των διασωθέντων προσφύγων και μεταναστών, έρχονται επίσης αντιμέτωπα με το μακροπρόθεσμο κόστος και την ευθύνη για την ανταπόκριση στις ανάγκες των ατόμων αυτών. Η ευθύνη αυτή έχει σημαντικά επιδεινωθεί από τον Κανονισμό του Δουβλίνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τον οποίο οι αιτούντες άσυλο, οι πρόσφυγες και οι παράτυποι μετανάστες πρέπει να τεθούν υπό την επίβλεψη του κράτους του οποίου τα σύνορα διέσχισαν πρώτα. Ως εκ τούτου, το κράτος το οποίο δέχεται την αποβίβαση, θα καταλήξει να αντιμετωπίζει όλες εκείνες τις συνέπειες που συνεπάγονται με την εισροή των προσφύγων και των μεταναστών, συμπεριλαμβανομένων της υποδοχής, της επεξεργασίας των αιτήσεων προστασίας, της διαχείρισης της παρουσίας και της επιστροφή τους. Οι κανόνες αυτοί αποτελούν αποτρεπτικούς παράγοντες για τα κράτη της Νότιας Ευρώπης, όπως η Ιταλία και η Μάλτα, στην παροχή βοήθειας και την αποδοχή προσφύγων και μεταναστών στα λιμάνια τους. Η Διεθνής Αμνηστία, έχει εντοπίσει τα ακόλουθα τρία προβληματικά σημεία του ΣΕΔ: Ανεπαρκείς ή ανύπαρκτες συμφωνίες για τις ζώνες Έρευνας και Διάσωσης. Η Ιταλία και η Μάλτα δεν έχουν καταλήξει σε συμφωνία σχετικά με την επέκταση των αντίστοιχων περιοχών Έρευνας και Διάσωσης, οι οποίες εν μέρει αλληλεπικαλύπτονται. Η Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Μάλτας είναι τεράστια σε σχέση με το μέγεθος της Μάλτας και την δυνατότητα να εξασφαλίζει επαρκώς την διεξαγωγή των επιχειρήσεων Έρευνας και Διάσωσης εντός της περιοχής αυτής. Η περιοχή μετρά 250,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και ενσωματώνει τα χωρικά ύδατα γύρω από τα ιταλικά νησιά Λαμπεντούζα, Λινόζα και Λαμπιόνε. Αυτό δημιουργεί σύγχυση ως προς το ποιο κράτος είναι υπεύθυνο για το συντονισμό της διάσωσης των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο στις αλληλεπικαλυπτόμενες περιοχές και οδηγεί στην καθυστέρηση της διάσωσης των ατόμων αυτών. - 7 -
Ένα επιπλέον πρόβλημα σχετίζεται με τη Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Λιβύης. Η Λιβύη είναι μέρος στη Σύμβαση για την Έρευνα και Διάσωση, αλλά έχει αποτύχει να εκπληρώσει αποτελεσματικά τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη Σύμβαση τα τελευταία χρόνια. Τόσο η Μάλτα όσο και η Ιταλία έχουν κάνει προσπάθειες να συνεργαστούν και να ενισχύσουν την ικανότητα της Λιβυκής ακτοφυλακής. Ωστόσο, οι προσπάθειες για συνεργασία περιπλέκονται από το θεσμικό χάος στην Λιβύη, της εποχής μετά τον Αλ-Καντάφι. Ενώ τα σκάφη της Λιβυκής ακτοφυλακής μπορεί βρίσκονται πιο κοντά σε ένα σκάφος που βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο σε σχέση με τα Ιταλικά ή Μαλτέζικα διασωστικά σκάφη, η συνεργασία με τη Λιβυκή ακτοφυλακή είναι πιθανό να οδηγήσει σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε κακομεταχείριση των προσφύγων και μεταναστών που επιστρέφονται στη Λιβύη. Η Λιβύη δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι προσφέρει ένα ασφαλές μέρος αποβίβασης, λόγω της αποδεδειγμένα κατάφωρης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των κακομεταχειρίσεων των προσφύγων και των μεταναστών, καθώς και της κλιμάκωσης της βίας στη χώρα και της έλλειψης ενός συστήματος ή νομοθεσίας ασύλου. Η ερμηνεία της έννοιας του κινδύνου στη θάλασσα Το έναυσμα για τη νομική υποχρέωση παροχής βοήθειας στη θάλασσα αποτελεί η παρουσία κατάστασης σοβαρού κινδύνου. Το πώς τα κράτη ορίζουν την έννοια αυτή είναι ζωτικής σημασίας για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους που απορρέουν από τη Σύμβαση για την Έρευνα και Διάσωση. Η Σύμβαση Έρευνας και Διάσωσης του 1979 ορίζει ως κίνδυνο «μια κατάσταση όπου υπάρχει εύλογη βεβαιότητα ότι ένα πρόσωπο, ένα πλοίο ή ένα οποιοδήποτε σκάφος απειλείται από σοβαρό και επικείμενο κίνδυνο και απαιτεί άμεση βοήθεια». Διάφορες χώρες ερμηνεύουν με σημαντικές διαφορές τον ορισμό αυτό. Δεν εφαρμόζονται σταθερά πρότυπα ασφαλείας στην κεντρική Μεσόγειο, έτσι ένα σκάφος μπορεί να θεωρείται ότι βρίσκεται σε κίνδυνο σύμφωνα με την μια αρχή Έρευνας και Διάσωσης, ενώ από μια άλλη να θεωρείται ότι είναι σε θέση να συνεχίσει το ταξίδι του. Ειδικότερα, για τη Μάλτα ένα σκάφος πρέπει να βρίσκεται σε κατάσταση βύθισης και να υπάρχει αίτημα για βοήθεια, ενώ για την Ιταλία, ένα μη αξιόπλοο σκάφος συνεπάγεται σοβαρό κίνδυνο. Κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που υιοθετήθηκε το Μάιο του 2014, εμπεριέχει διατάξεις, τις οποίες τα κράτη της ΕΕ πρέπει να σέβονται όταν ενεργούν στο πλαίσιο κοινών επιχειρήσεων της Frontex στη θάλασσα. Αν και οι διατάξεις αυτές δεν είναι δεσμευτικές για τα κράτη της Ε.Ε. όταν αυτά ενεργούν στο πεδίο των εθνικών τους αρμοδιοτήτων, μπορούν ωστόσο να βοηθήσουν στην θεσμοθέτηση προτύπων, αν εφαρμοστούν με συνέπεια από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Μάλτας, κατά τη διάρκεια των εθνικών επιχειρήσεων Έρευνας και Διάσωσης. Όταν αποφασίζεται αν ένα πλοίο βρίσκεται σε κίνδυνο, οι μονάδες Έρευνας και Διάσωσης οι οποίες υπάγονται στις επιχειρήσεις της Frontex, θα πρέπει να λάβουν υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία του Κανονισμού, συμπεριλαμβάνοντας την αξιοπλοΐα του σκάφους, την παρουσία ικανού πληρώματος και κυβερνήτη, τον εξοπλισμό ασφαλείας, τον εξοπλισμό πλοήγησης και επικοινωνίας, την ανάγκη για ιατρική βοήθεια και τις προβλέψεις για τις καιρικές και θαλάσσιες συνθήκες. Ο Κανονισμός διευκρινίζει επίσης ότι η κατάσταση σοβαρού κινδύνου δεν πρέπει να εξαρτάται από ένα αίτημα βοήθειας. Η ερμηνεία της έννοιας του τόπου ασφαλούς αποβίβασης Υπάρχει ασυμφωνία στα κριτήρια που προσδιορίζουν την χώρα στην οποία τα διασωθέντα άτομα πρέπει να αποβιβάζονται. Καταρχήν, διάφορα κράτη συνδέονται μερικώς με την κατάσταση και μπορούν να είναι σημεία αποβίβασης, συμπεριλαμβανομένου του πλησιέστερου λιμανιού στον τόπο που πραγματοποιήθηκε η διάσωση και του κράτους που είναι υπεύθυνο για τη σχετική Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης. Ωστόσο, κανένα κράτος δεν είναι
υποχρεωμένο να επιτρέψει την αποβίβαση των διασωθέντων στο έδαφός του. Εν απουσία μιας ξεκάθαρης οδηγίας για την αποδοχή της αποβίβασης των διασωθέντων, οι πρακτικές των κρατών συνεχίζουν να διαφέρουν. Για τη Μάλτα, οι διασωθέντες θα πρέπει να αποβιβαστούν στο πλησιέστερο ασφαλές λιμάνι, συνήθως στην Λαμπεντούζα ή στη Σικελία, ακόμη και αν η διάσωση πραγματοποιήθηκε στη Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Μάλτας. Για την Ιταλία, εάν δεν υπάρξει διαφορετική συμφωνία για κάθε περίπτωση χωριστά, το κράτος το οποίο είναι υπεύθυνο για την σχετική Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης, πρέπει να επιτρέψει την αποβίβαση. Λαμβάνοντας υπόψη την έκσταση της Ζώνης Έρευνας και Διάσωσης της Μάλτας, αυτό θα σήμανε ότι η Μάλτα πρέπει να δεχτεί την αποβίβαση στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Επιπλέον, η Ιταλία αποδέχεται ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες δεν μπορούν να μεταφέρονται σε χώρες όπου θα διακινδυνεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, ενώ η Μάλτα υποστηρίζει ότι κάθε χώρα στην οποία οι βασικές ανάγκες τους μπορούν να ικανοποιηθούν, αποτελεί ασφαλές μέρος, ανεξάρτητα από το αν τα άτομα που διασώθηκαν δύναται να χρήζουν διεθνούς προστασίας. Η διαφωνία μεταξύ της Ιταλίας και της Μάλτας δημιουργεί κατά καιρούς αδιέξοδα και καθυστερήσεις που έχουν θέσει σε κίνδυνο τις ζωές των προσφύγων και των μεταναστών όπως επίσης και την ασφάλεια των πληρωμάτων. Παραδείγματα εμπεριέχονται στην έκθεση. 4. 11 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013 ΜΙΑ ΟΡΑΤΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ «Δεν μπορώ να κοιτάξω μέσα στη θάλασσα, έχασα το φίλο μου Yahea, ίσως έχασα την ψυχή και το μυαλό μου στη θάλασσα. Μισώ τη θάλασσα, δεν μπορώ να την κοιτάξω». Mohammed Kazkji, 22, από τη Συρία, φοιτητής ηλεκτρολόγος μηχανικός Την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2013, περίπου στις 5:00μ.μ. μία μηχανότρατα που μετέφερε πάνω από 400 ανθρώπους, στη συντριπτική πλειοψηφία τους οικογένειες Σύρων συμπεριλαμβανομένων περίπου 150 παιδιών, βυθίστηκε 111χλμ από την Λαμπεντούζα και 218χλμ από τη Μάλτα, στην ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Μάλτας. Από αυτούς 212 άνθρωποι διασώθηκαν, και υπολογίζεται ότι περίπου 200 πέθαναν. Μόνο 26 σοροί περισυλλέγησαν. Αυτό ήταν έναν σοκαριστηκό παράδειγμα των κινδύνων που δημιουργούνται από τις ελλείψεις στη συνεργασία μεταξύ Ιταλικών και Μαλτέζικων υπηρεσιών Έρευνας και Διάσωσης. Η μηχανότρατα είχε αποπλεύσει από την Zuwara της Λιβύης, στη 1:00π.μ. της 11ης Οκτωβρίου. Μεταξύ των επιβατών βρίσκονταν πολλοί Σύριοι γιατροί που ταξίδευαν με τις οικογένειες τους. Ένας από αυτούς ήταν ο 40ντάχρονος Mohanad Jammo από το Aleppo, ο οποίος αργότερα θα έκανε τις εκκλήσεις για διάσωση προς την Ιταλία και τη Μάλτα. Περίπου στις 3:00π.μ. το σκάφος προσεγγίστηκε από ένα Λιβυκό σκάφος στο οποίο επέβαιναν άνδρες οπλισμένοι με Καλάσνικωφ. Έκαναν αρκετές προσπάθειες να σταματήσουν τη βάρκα, πυροβολώντας ακόμη και τη μηχανή του σκάφους. Μερικοί επιβάτες τραυματίστηκαν και η λέμβος άρχισε να παίρνει νερό. Τα ξημερώματα, το Λιβυκό σκάφος έφυγε. Καθώς το νερό ανέβαινε γρήγορα μέσα στη βάρκα των προσφύγων και των μεταναστών, ο καπετάνιος ρώτησε ποιος μπορούσε να μιλήσει Αγγλικά, έχοντας έναν αριθμό έκτακτης ανάγκης για να καλέσουν. Ο Mohanad Jammo προσφέρθηκε να βοηθήσει. Κατά τα λεγόμενά του κάλεσε το Κέντρο Συντονισμού Διάσωσης (ΚΣΔ) της Ρώμης στις 11:00π.μ. και έδωσε τη θέση της βάρκας, προσθέτοντας ότι ήταν πολλοί Σύριοι και πάνω από 100 παιδιά, και ότι η λέμβος έπαιρνε νερό. Ενώ το ΚΣΔ της Ρώμης αρνείται ότι δέχθηκε κλήση στις 11:00π.μ., έχει επιβεβαιωθεί ότι ο Mohanad Jammo κάλεσε στις 12:26μ.μ.και πάλι στις 12:39μ.μ., όταν το ΚΣΔ της Ρώμης του απάντησε ότι η βάρκα βρισκόταν στη Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Μάλτας και ότι έπρεπε να καλέσει τις Μαλτέζικες αρχές. - 9 -
Λίγο αργότερα, στη 1:00μ.μ., το ΚΣΔ της Ρώμης ενημέρωσε το ΚΣΔ της Μάλτας για την κατάσταση, προσθέτοντας ότι δύο εμπορικά σκάφη είχαν επίσης εντοπιστεί στην περιοχή. Στη 1:05μ.μ., το ΚΣΔ της Μάλτας ανέλαβε τον συντονισμό της δράσης Έρευνας και Διάσωσης. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ειδοποιήθηκαν δύο Κέντρα Συντονισμού Διάσωσης για το αίτημα άμεσης βοήθειας και για την θέση του σκάφους, και παρότι ένα σκάφος του Ιταλικού Ναυτικού βρισκόταν στην περιοχή, καμία επιχείρηση διάσωσης δεν έγινε επί ώρες. Στις 4:22μ.μ., το ΚΣΔ της Μάλτας ενημέρωσε το ΚΣΔ της Ρώμης ότι ένα από τα αεροπλάνα της είχε εντοπίσει τη βάρκα, η οποία δεν ήταν ακίνητη, αλλά έπλεε με 5-10 κόμβους. Στις 5:00μ.μ., η βάρκα ανατράπηκε και βυθίστηκε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στις 5:07μ.μ., το ΚΣΔ της Μάλτας ενημέρωσε το ΚΣΔ της Ρώμης ότι πολλοί άνθρωποι βρίσκονταν στο νερό και ζήτησε βοήθεια από Ιταλικά μέσα. Μαλτέζικα και Ιταλικά μέσα, καθώς και εμπορικά σκάφη βοήθησαν μετέπειτα στην επιχείρηση διάσωσης. Οι Ένοπλες Δυνάμεις της Μάλτας διέσωσαν 147 ανθρώπους (109 άνδρες, 19 γυναίκες και 15 παιδιά), τα Ιταλικά μέσα 65 ανθρώπους (39 άνδρες, οκτώ γυναίκες και 9 παιδιά), και περισυλλέγησαν 26 σοροί. Δεδομένου ότι 212 άνθρωποι διασώθηκαν και ότι υπήρχαν περισσότεροι από 400 άνθρωποι στο σκάφος, πιστεύεται ότι περίπου 200 χάθηκαν στη θάλασσα. Η οικογένεια Wahid O Hasan Yousef Wahid, Σύρος γιατρός Κουρδικής καταγωγής, και η σύζυγός του Manal Hashash, είχαν τέσσερις κόρες, την Randa, 10, την Sherihan, 8, την Nurhan, 6, και την Kristina, 2. Ο ίδιος και η σύζυγος του επιβίωσαν του ναυαγίου, αλλά καμία από τις κόρες τους δεν βρέθηκε. Ο Hasan Wahid διεσώθη από τις Ένοπλες Δυνάμεις της Μάλτας, ενώ η Manal Hashash διεσώθη από τις Ιταλικές αρχές και μεταφέρθηκε στην Σικελία. Κατά τις ώρες πανικού που ακολούθησαν τη διάσωση, κανένας τους δεν είχε ιδέα αν ο άλλος ήταν νεκρός ή ζωντανός. Τελικά επικοινώνησαν τηλεφωνικώς και συνειδητοποίησαν ότι κανείς τους δεν είχε τα παιδιά. Αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα κέντρα όπου βρίσκονταν και κατευθύνθηκαν ξεχωριστά προς την Ελβετία, όπου τους έχει χορηγηθεί προστασία. Ο Hasan Wahid περιέγραψε στη Διεθνή Αμνηστία την εμπειρία του από το ναυάγιο: «Ο καπετάνιος έσβησε τις μηχανές και τα πελώρια κύματα χτυπούσαν τη βάρκα από όλες τις πλευρές. Μείναμε έτσι μέχρι που η βάρκα ανετράπη βυθίζοντάς μας όλους. Λίγο πριν ανατραπεί, είδαμε ένα ελικόπτερο να πετάει από πάνω μας. Μία ώρα αργότερα, έφτασε η Ιταλική και η Μαλτέζικη ακτοφυλακή». «Όταν το πλοίο ανετράπη, δεν ξέρω πώς κατάφερα να βγω στην επιφάνεια. Όταν τα κατάφερα, είδα ότι είχαμε απομακρυνθεί μακριά από το σκάφος και ότι τα κύματα μας παρέσυραν ποιο μακριά. Παρέμεινα στο νερό για περίπου δύο ώρες. Οι λιμενικοί έσωζαν πρώτα τα παιδιά. Τελικά διασώθηκα από τις Μαλτέζικες αρχές, μετά τη δύση του ηλίου. Δεν γνώριζα σε αυτό το στάδιο αν η γυναίκα και τα παιδιά μου είχαν διασωθεί ή όχι. Ένας άνδρας που καθόταν δίπλα μου στη Μαλτέζικη βάρκα τον οποίο γνώριζα από τον καταυλισμό που μέναμε στη Λιβύη για μια εβδομάδα πριν διασχίσουμε τη θάλασσα μου είπε ότι είχε δει μια από τις κόρες μου σε μια από τις σωστικές λέμβους. Είναι οκτώ και δεν έχει μπροστινά δόντια και έχει πιο σκούρο δέρμα από τις αδελφές της. Ο άνδρας είπε ότι την αναγνώρισε. Ρώτησα: Εννοείς την Sherihan; Είπε: ναι, αυτή είναι, την είδα σε μια από τις βάρκες της είπα να μην ανησυχεί και ότι η μπαμπάς θα την βρει». «Προσπαθούσε να την ηρεμήσει, παρά το γεγονός ότι ήταν ακόμα στο νερό και αυτή βρισκόταν στη βάρκα. Κάποιος άλλος στην ίδια σωστική λέμβο με μένα μου είπε ότι είδε τη σύζυγό μου ζωντανή και ότι είχε διασωθεί. Τους ρώτησα να είχαν δει κάποια από τις κόρες μου μαζί της, αλλά είπαν πως όχι».
«Η Μαλτέζικη σωστική λέμβος στην οποία βρισκόμουν συνέχισε να ψάχνει για ανθρώπους μέχρι τις 3:00π.μ. Τελικά μας πείρε ο ύπνος και όταν ξυπνήσαμε ήμασταν στη Μάλτα. Έψαξα για τη σύζυγό μου. Έμαθα πως ήταν ζωντανή στην Ιταλία». «Στην Μάλτα, έδωσα στον Μαλτέζικο Ερυθρό Σταυρό όλες τις πληροφορίες για τις κόρες μου και τη σύζυγό μου, ονόματα, ηλικίες η σύζυγός μου, στην Ιταλία, επίσης έψαχνε μανιωδώς για αυτές, συνέχιζε να ρωτά για αυτές, αλλά δεν μπορούσε να λάβει απάντηση». Η Διεθνής Αμνηστία πήρε συνέντευξη από τον Hasan Wahid και τη Manal Hashash το Φεβρουάριο του 2014. Η υποχρέωση προστασίας της ζωής στη θάλασσα καθορίζεται από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, από το Διεθνές Δίκαιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καθώς και από το Εθνικό Δίκαιο τόσο της Ιταλίας όσο και της Μάλτας. Ο θάνατος 200 περίπου ανθρώπων, κυρίως προσφύγων που διέφευγαν τον πόλεμο, σε μία θαλάσσια περιοχή όπου η διάσωση ήταν δυνατή και κατ επανάληψη είχε ζητηθεί βοήθεια, απαιτεί λογοδοσία. Είναι εύλογη λοιπόν η απορία για το αν η Ιταλία και η Μάλτα αντέδρασαν άμεσα και με κάθε διαθέσιμο μέσο προκειμένου να σώσουν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες όπως επίσης για το αν η καθυστέρηση ανταπόκρισης στη διάσωση συνεισέφερε στο ναυάγιο. Και η Ιταλία και η Μάλτα ισχυρίζονται ότι ενήργησαν σε πλήρη συμμόρφωση προς τις υποχρεώσεις τους σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για την Έρευνα και Διάσωση (SAR). Ωστόσο εμφανίζονται κατ ελάχιστο οι ακόλουθες πιθανές παραβιάσεις των υποχρεώσεων τους, όπως προκύπτουν από τη SAR: (1) η αποτυχία του καπετάνιου του σκάφους του Ιταλικού Ναυτικού Libra να κατευθυνθεί ταχύτατα προς το σκάφος που ζητούσε βοήθεια, όπως απαιτείται από την Διεθνή Σύμβαση περί Ασφάλειας της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα, (2) η αποτυχία των Ιταλικών αρχών να δώσουν την αντίστοιχη διαταγή, όπως απαιτείται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, και (3) η αποτυχία των Μαλτέζικων αρχών να παράσχουν βοήθεια στο σκάφος εφόσον είχαν επισήμως αναλάβει τον έλεγχο της κατάστασης, όπως απαιτείται από τη Σύμβαση Έρευνας και Διάσωσης, διασφαλίζοντας το συντονισμό και τη συνεργασία με τα άλλα κράτη, και συγκεκριμένα την Ιταλία. 5. ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΠΟΙΟΥ; Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΔΟΥΒΛΙΝΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΚΡΑΤΩΝ Σύμφωνα με την έκθεση Ζωές Έρμαιες, μέχρι τη δημιουργία ασφαλών και νόμιμων διόδων προς την Ευρώπη για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, προτεραιότητα της Ε.Ε. και των κρατών μελών οφείλει να είναι η προστασία της ζωής και η εξασφάλιση πρόσβασης στις υπηρεσίες ασύλου για όσους το χρειάζονται, καθώς αποπειρούνται να διασχίσουν τη θάλασσα. Ένα ενισχυμένο καθολικό Ευρωπαϊκό Σύστημα Έρευνας και Διάσωσης είναι επειγόντως απαραίτητο. Στις 27 Αυγούστου 2014, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι ο Frontex θα έθετε σε εφαρμογή μια νέα επιχείρηση με το όνομα Τρίτων, για να συμπληρώσει την Επιχείρηση Mare Nostrum της Ιταλίας. Όμως παραμένει αμφίβολη η ικανότητα του Frontex να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ΣΕΔ στην Κεντρική Μεσόγειο. Η αποτελεσματικότητα της επιχείρησης Τρίτων θα εξαρτηθεί πολύ από τους πόρους οικονομικούς και υλικοτεχνικούς που θα προσφέρουν τα κράτη μέλη. Υπάρχουν ανησυχίες επίσης για την ικανότητα του Frontex ενός οργανισμού που δημιουργήθηκε για να ελέγχει τα σύνορα να εστιάσει σε επιχειρήσεις διάσωσης ανθρώπων και στην εξασφάλιση της πρόσβαση στο άσυλο. - 11 -
Βασική αποστολή του Frontex προς το παρόν, είναι ο έλεγχος των συνόρων και η ανάπτυξή του στην Κεντρική Μεσόγειο, μέχρι στιγμής, επικεντρώνεται κοντά στα χωρικά ύδατα της Ιταλίας. Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά η προτεινόμενη επιχείρηση Τρίτων, η λειτουργία αυτή (διάσωση ζωών και εξασφάλιση της πρόσβασης στο άσυλο) θα πρέπει να τεθεί ξεκάθαρα ως προτεραιότητα και θα χρειαστεί να αναπτυχθεί επαρκής αριθμός σκαφών στις ζώνες Έρευνας και Διάσωσης της Ιταλίας και της Μάλτας και, αν είναι απαραίτητο, της Λιβύης. Τέλος, τα κράτη μέλη θα πρέπει να συμπεριλάβουν στο επιχειρησιακό σχέδιο της επιχείρησης, συμφωνία σχετικά με την αποβίβαση που θα εξασφαλίζει την αλληλεγγύη και το μερισμό της ευθύνης μεταξύ των συμμετεχόντων κρατών μελών. Απαιτείται επίσης αναθεώρηση του συστήματος του Δουβλίνου. Η επιχείρηση Mare Nostrum της Ιταλίας αποκάλυψε ότι όσα ορίζονται στο Δουβλίνο δεν είναι εφικτά, αφού ένας μεγάλος αριθμός από όσους διασώθηκαν κι αποβιβάστηκαν συνέχισαν το δρόμο τους παράτυπα, ώστε να καταθέσουν αίτημα ασύλου σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες όπου είχαν οικογένεια, συγγενείς ή άλλους δεσμούς. Μέχρι το τέλος Αυγούστου 2014,, μόνο 25.026 αιτήματα ασύλου κατατέθηκαν στην Ιταλία. Η Γερμανία και η Σουηδία, ξεχωριστά, δέχτηκαν πολλά περισσότερα. Ο αριθμός αφίξεων των σκαφών, τόνισε τα κενά και τις προκλήσεις που υφίστανται στον τομέα της προστασίας στην Ιταλία, ειδικότερα όσο αφορά τις συνθήκες υποδοχής και της τοπικής ενσωμάτωσης των προσφύγων. Οι ελλείψεις του ιταλικού συστήματος υποδοχής και υποστήριξης μπορεί να εξηγήσουν τους αυξανόμενους αριθμούς αιτούντων άσυλο που αρνούνται να δακτυλοσκοπηθούν ώστε να μην υποπέσουν στη διαδικασία του Δουβλίνου και εγκλωβιστούν στην Ιταλία. Πρόσφατα έγιναν διαπραγματεύσεις κατά τις οποίες συμφωνήθηκε η αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου. Ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ που τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Ιανουαρίου 2014, εισάγει σημαντικές μεταρρυθμίσεις όπως είναι επιπρόσθετες εγγυήσεις για άτομα που υπάγονται στις διαδικασίες του συστήματος του Δουβλίνου, συμπεριλαμβανομένων υποχρεωτικής προσωπικής συνέντευξης και ενημέρωσης για τη διαδικασία, ευρύτερων επιλογών για την οικογενειακή επανένωση και επιπρόσθετες εγγυήσεις για ανηλίκους. Παρ όλα αυτά, αυτή η πρόσφατη αναθεώρηση του συστήματος του Δουβλίνου έχασε την ευκαιρία να συμπεριλάβει μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση του ζητήματος σχετικά με την ευθύνη της εξέτασης των αιτημάτων ασύλου. Μία τέτοια προσέγγιση θα συνεπάγονταν ένα σύστημα που δεν βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην αρχή ότι το κράτος μέλος που είναι υπεύθυνο για την παρουσία ενός ατόμου στην Ε.Ε. θα πρέπει να είναι και υπεύθυνο για την εξέταση του αιτήματος ασύλου του. Είναι σαφές ότι το σύστημα του Δουβλίνου πρέπει να αναθεωρηθεί ριζικά ώστε να επιτρέπει στους αιτούντες άσυλο να πηγαίνουν εκεί όπου έχουν ευρύτερους οικογενειακούς δεσμούς ή ισχυρούς δεσμούς και καλύτερες προοπτικές ενσωμάτωσης και υποστήριξης. Επίσης πρέπει να επιτρέπεται σε όσους έχει δοθεί καθεστώς πρόσφυγα ή σε όσους είναι δικαιούχοι επικουρικής προστασίας να μετακινούνται ελεύθερα στο έδαφος της Ε.Ε. με την αναγνώριση του καθεστώτος τους. Μια τέτοια μεταρρύθμιση θα μπορούσε εν δυνάμει να αντιμετωπίσει ανησυχίες κρατών, όπως η Ιταλία και η Μάλτα σχετικές με τη μετανάστευση, και οι οποίες της αποθαρρύνουν από τη διενέργεια επιχειρήσεων Έρευνας και Διάσωσης. 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο αυξανόμενος αριθμός προσφύγων και μεταναστών που είναι διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους μέσα σε ακατάλληλα, υπερπληθή σκάφη δεν είναι απλά προϊόν της αυξανόμενης αστάθειας στη Μέση Ανατολή και της επιδείνωσης της κατάστασης στη Λιβύη τους τελευταίους 12 μήνες. Είναι επίσης συνέπεια του σταδιακού
σφραγίσματος των χερσαίων συνόρων της Ευρώπης και της απουσίας ασφαλών και νόμιμων διόδων, ώστε μετανάστες και πρόσφυγες να φθάσουν στην Ευρώπη. Όσο η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να ωθεί εκείνους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τη σύγκρουση ή τη φτώχεια σε επικίνδυνες θαλάσσιες διαδρομές, θα πρέπει να είναι έτοιμη συλλογικά, να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της να σώσει ζωές. Οι μακροχρόνιες διαμάχες μεταξύ Ιταλίας και Μάλτας σχετικά με την έκταση των υποχρεώσεων τους στην έρευνα και διάσωση, έχουν υπονομεύσει ιστορικά την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο. Είναι σαφές ότι το μέγεθος της πρόκλησης, ξεπερνά την ικανότητα και τους πόρους της Ιταλίας και της Μάλτας να ανταποκριθούν σε αυτή από μόνες τους. Χρειάζεται συλλογική απάντηση από την Ε.Ε. προκειμένου να ανταποκριθεί στην κοινή της ευθύνη. Η ανακοίνωση, στα τέλη Αυγούστου του 2014, ότι η Ε.Ε. θα αναπτύξει επιχείρηση του Frontex ώστε να συμπληρώσει τις προσπάθειες της Ιταλίας και της Μάλτας είναι, τουλάχιστον, ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές αμφιβολίες για την ικανότητα του Frontex να φέρει εις πέρας επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στο επίπεδο που απαιτείται σήμερα και στις περιοχές που χρειάζονται, καθώς επίσης και στους πόρους - οι οποίοι πρέπει να είναι σημαντικοί - στους οποίους θα επενδύσει η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της στην επιχείρηση αυτή. Καθώς απουσιάζει μία ευρύτερη ανασκόπηση των μηχανισμών της Ε.Ε. για τον καταμερισμό της ευθύνης, όπως και τη κατανομή του κόστους, της παραλαβής και διαχείρισης των παράτυπων μεταναστών και αιτούντων ασύλου, οι διαφωνίες πάνω στα θέματα αυτά πιθανόν να πλήξουν τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης του Frontex. Είναι προφανές ωστόσο ότι αυτό που προέχει, αλλά αποτελεί και τη βασική πρόκληση, είναι η μείωση του αριθμού των ανθρώπων που επιχειρούν τα επικίνδυνα θαλάσσια ταξίδια. Η αντιμετώπιση του δικτύου των διακινητών που εκμεταλλεύονται και κακομεταχειρίζονται όλους εκείνους που απεγνωσμένα αναζητούν καταφύγιο στις Ευρωπαϊκές ακτές είναι απαραίτητη, δεν είναι όμως από μόνη της λύση για τις δυνάμεις που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Μακροπρόθεσμα, η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της πρέπει να προβληματιστούν σχετικά με τον τρόπο που μπορούν να ανοίξουν ασφαλέστερες και νόμιμες διόδους ώστε να εισέρχονται στην Ε.Ε. οι μετανάστες κα ιδιαίτερα οι πρόσφυγες οι οποίοι αποτελούν σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού που φθάνει παράτυπα από τη θάλασσα. ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ Διατήρηση της επιχείρησης Mare Nostrum (EMN) μέχρι να υπάρξει η δυνατότητα να αντικατασταθεί με ασφάλεια και χωρίς κενά προστασίας, από μια άλλη βιώσιμη επιχείρηση ανάλογης κλίμακας, με τουλάχιστον το ίδιο επίπεδο πόρων και ειδικευμένου προσωπικού. Η ΕMN πρέπει να χρησιμοποιήσει τους πόρους της όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη ώστε να εξασφαλιστεί η έγκαιρη ανταπόκριση σε αιτήματα βοήθειας. ΣΤΗ ΜΑΛΤΑ Χρήση ενός ευρύτερου ορισμού του κινδύνου στη θάλασσα, με στόχο τη μεγιστοποίηση της προστασίας της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής των σχετικών διατάξεων του κανονισμού 656/2014 της Ε.Ε. σε όλες τις επιχειρήσεις Έρευνας και Διάσωσης που συντονίζονται από το Κέντρο Συντονισμού Διάσωσης της Μάλτας. - 13 -
Επικύρωση και εφαρμογή των τροποποιήσεων της Σύμβασης για την Έρευνα και Διάσωση και της Σύμβασης περί Ασφάλειας της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα του 2004. ΣΕ ΙΤΑΛΙΑ ΚΑΙ ΜΑΛΤΑ Όσον αφορά στο ναυάγιο της 11ης Οκτωβρίου 2013, να διενεργηθεί μια ανεξάρτητη έρευνα σε κάθε χώρα ώστε να διερευνηθούν οι πιθανές παραλείψεις δράσης όλων των εμπλεκόμενων και να εξασφαλιστεί η συνεργασία μεταξύ των δύο αυτών ερευνών. Να διενεργηθούν δικαστικές έρευνες και διώξεις όπου κριθούν απαραίτητες. Να εξασφαλιστεί επίσης το δικαίωμα της αποζημίωσης των θυμάτων και των οικογενειών τους, το οποίο περιλαμβάνει την πρόσβαση στην αλήθεια και την εγγύηση της μη επανάληψης ΣΕ ΦΟΡΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΙ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ Δημιουργία ασφαλών και τακτικών διαδρομών ώστε οι πρόσφυγες να έχουν πρόσβαση σε προστασία, μέσω: Αύξησης της επανεγκατάστασης προσφύγων και ανθρωπιστικής εισόδου, Διευκόλυνση της οικογενειακής επανένωσης των προσφύγων με τα μέλη της οικογένειας τους που ζουν στην Ε.Ε., Εφαρμογή ενός ευρύτερου ορισμού των μελών της οικογένειας που να μην περιλαμβάνει μόνο την πυρηνική οικογένεια, και Εφαρμογή ευελιξίας ως προς τα έγγραφα και άλλες απαιτήσεις Εξασφάλιση ότι οι πρόσφυγες που φθάνουν στα εξωτερικά χερσαία σύνορα της Ε.Ε. έχουν πρόσβαση σε διαδικασίες ασύλου. Ενίσχυση των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στο Αιγαίο και την Μεσόγειο θάλασσα, μεταξύ άλλων με τη δέσμευση επαρκών οικονομικών, ναυτικών και εναέριων μέσων προς την Frontex, ώστε να μπορέσει να περιπολεί στη Μεσόγειο και το Αιγαίο Πέλαγος σε επίπεδο ανάλογο με την κλίμακα των αναχωρήσεων από τις Βόρειες αφρικανικές ακτές. Εξασφάλιση ότι κάθε επιχείρηση της Frontex στην κεντρική Μεσόγειο εφαρμόζει ως προτεραιότητα την έρευνα και διάσωση και ότι τα μέσα της Frontex αναπτύσσονται σε επαρκή αριθμό καθ όλη τη ζώνη έρευνας και διάσωσης της Ιταλίας και της Μάλτας. Λήψη επειγόντων μέτρων για να διασφαλιστεί η καταγραφή πληροφοριών και η αναγνώριση των προσφύγων και μεταναστών που πεθαίνουν ή χάνονται στη θάλασσα, ιδίως μέσω ενός συστηματικού απολογισμού των ανθρώπων που διασώθηκαν στη θάλασσα, καθώς και δημιουργία από την Ε.Ε. μίας κεντρικής βάσης δεδομένων και μηχανισμού επικοινωνίας για την παροχή επίσημων πληροφοριών σε οικογένειες. Αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου με στόχο την σταθερή διασφάλιση σε όλη την Ε.Ε. της διευκόλυνσης της οικογενειακής επανένωσης, συμπεριλαμβανομένης και αυτής της εκτεταμένης οικογένειας, καθώς και της ελεύθερης μετακίνησης μέσα στα κράτη μέλη της Ε.Ε. και όχι μόνο μέσα στην χώρα εισόδου. Ο σκοπός πρέπει να είναι η παροχή βιώσιμων λύσεων για τους πρόσφυγες, επιτρέποντας στους αιτούντες άσυλο να απολαμβάνουν την υποστήριξη της εκτεταμένης οικογένειας και της κοινότητάς τους.