Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университеті СӨЖ ОРГАНДАР БИОХИМИЯСЫ Тексерген: Қайырханов К.К Орындаған: Маташова Н.А Топ: БТ-407
Мазмұны: Бауыр және бүйрек биохимиясы Бұлшықет биохимиясы Сүт безі және сүттің биохимиясы Тері биохимиясы
Бауыр биохимиясы БАУЫР ҚАНДЫ ТАЗАРТУҒА ЖӘНЕ УДАН АРЫЛТУҒА КӨМЕКТЕСЕТІН, ДЕНЕНІҢ ҚҰРСАҚ БӨЛІГІНДЕГІ ОҢ ЖАҚ ҚАБЫРҒАЛАРДЫҢ АСТЫНА ОРНАЛАСҚАН ІШКІ МҮШЕ. БАУЫРДЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ: АС ҚОРТУ КЕЗІНДЕ МҮШЕЛЕРДІҢ ҚАЖЕТТІ ЭНЕРГИЯМЕН, АТАП АЙТҚАНДА, ГЛЮКОЗАМЕН ҚАМАТАМАСЫЗ ЕТУ ЖӘНЕ ӘР Т ҮРЛІ ЭНЕРГИЯ КӨЗДЕРІН ГЛЮКОЗАҒА ТҮРЛЕНДІРУ (АЙНАЛДЫРУ); АҒЗАДАҒЫ ҚАЖЕТСІЗ ХИМИЯЛЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ АҒЗАДАН ШЫҒАРЫП ТАСТАУ; АҒЗАДАҒЫ ҚАН ЖАСАУ НЕМЕСЕ ЖАҢАРТУ КЕЗІНДЕ ҚАН ПЛАЗМАСЫНДАҒЫ АҚУЫЗДАРДЫ СИНТЕЗДЕУ; ХОЛЕСТЕРИН МЕН ОНЫҢ ЭФИРІН СИНТЕЗДЕУ, ЛИПИДТЕР МЕН ФОСФОЛИПИДТЕРДІ СИНТЕЗДЕУ ЖӘНЕ АҒЗАДА ҒЫ ЛИПИД АЛМАСУЫН РЕТТЕУ; ОН ЕКІ ЕЛІ ІШЕК ПЕН АШ ІШЕКТІҢ КЕЙБІР БӨЛІГІНДЕГІ АС ҚОРТУ ПРОЦЕСІНЕ ҚАТЫСАТЫН ГОРМОНДАР МЕН ФЕРМЕНТТЕРДІ СИНТЕЗДЕУ; ӨТ ҚЫШҚЫЛЫ МЕН ПИГМЕНТТЕРІН СИНТЕЗДЕУ; КЕЙБІР ДӘРУМЕНДЕРДІҢ ҚОРЫН ТОЛТЫРЫП ОТЫРУ ЖӘНЕ СА ҚТАУ. МЫСАЛЫ, МАЙЛАРДЫ ЕРІТЕТІН А ЖӘНЕ Д ДӘРУМЕНДЕРІН, СУДЫ ЕРІТЕТІН В12 ДӘРУМЕНДЕРІН САҚТАП, ҚОРЫН АРТТЫРУ. СОНДАЙ-А Қ, КАТИОНДАРДЫҢ ҚОРЫ ДА БАУЫРДА БОЛАДЫ.[4]
БАУЫР
ӨТ ӨТ АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІ БОЛЫП САНАЛАТЫН МҮШЕ. ОНЫҢ ПІШІНІ ҚАПШЫҚ ТӘРІЗДЕС ҚУЫС БОЛЫП КЕЛЕДІ, АЛ КӨЛЕМІ ЖҰМЫРТҚАНЫҢ КӨЛЕМІНДЕЙ ҒАНА. ӨТТЕ БАУЫРДАН БӨЛІНІП ШЫҒАТЫН ӨТ СҰЙЫҚТЫҒЫ ЖИНАЛАДЫ. ӨТТІҢ ҰЗЫНДЫҒЫ 5-14 СМ АРАЛЫҒЫНДА, ЕНІ 2,5-4 СМ АРАЛЫҒЫНДА БОЛАДЫ. СЫРТҚЫ ҚАБАТЫ (ТЕРІСІ) ЖҰҚА ӘРІ СОЗЫЛМАЛЫ БОЛЫП КЕЛЕТІН ӨТКЕ 200 МЛ МӨЛШЕРІНДЕГІ ӨТ СҰЙЫҚТЫҒЫ СЫЙЫП КЕТЕДІ. ӨТТІҢ ТҮСІ ҚОЮ ЖАСЫЛ ТҮС. БАУЫРДАН ЖАСАЛЫП, ӨТКЕ КЕЛІП ТҮСЕТІН СҰЙЫҚТЫҚ ӨТ СҰЙЫҚТЫҒЫ ДЕП АТАЛАДЫ. ОНЫҢ ТҮСІ САРҒЫШ-ҚОҢЫР НЕМЕСЕ ЖАСЫЛДАУ БОЛЫП КЕЛЕДІ. ДӘМІ АШЫ. ӨТ СҰЙЫҚТЫҒЫН БАУЫР ҰЛПАЛАРЫ ЖАСАЙДЫ. ӨТ СҰЙЫҚТЫҒЫНЫҢ ҚҰРАМЫНДА ӨТ ҚЫШҚЫЛЫ, АҚУЫЗДАР, БИЛИРУБИН ПИГМЕНТІ, ХОЛЕСТЕРИН, ФОСФОЛИПИДТЕР, БИКАРБОНАТТАР, НАТРИЙ, КАЛИЙ, КАЛЬЦИЙ, Ж ӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІ ЗАТТАР ГОРМОНДАР МЕН ДӘРУМЕНДЕР. БАУЫРДА ЖАСАЛАТЫН ӨТ СҰЙЫҚТЫҒЫ БАРЛЫҚ УАҚЫТТА ЖАСАЛА БЕРЕДІ. БАУЫРДАҒЫ ӨТ СҰЙЫҚТЫҒЫ АРНАЙЫ АРНАЛАР (ӨТ ЖОЛЫ) АРҚЫЛЫ ӨТКЕ КЕЛІП ЖИНАЛАДЫ. ӨТТЕГІ СҰЙЫҚТЫҚ АС ҚОРЫТУ БАРЫСЫНДА ОН ЕКІ ЕЛІ ІШЕК АРҚЫЛЫ ӨТТЕН ШЫҒЫП ОТЫРАДЫ.[4]
ӨТТІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
Өт аурулары ӨТКЕ ҚАТЫСТЫ МЫНАДАЙ АУРУ ТҮРЛЕРІ БАР: ӨТТАС АУРУЫ (ХОЛЕЛИТИАЗ), ХОЛЕЦИСТИТ АУРУЫ, ӨТТІҢ ПОЛИПЫ (ӨТТІҢ ІСІП ҚАБЫНУЫ), ӨТ ЖОЛЫНЫҢ ТАРЫЛУЫ, Т.Б.[4]
Ұйқы безі ҰЙҚЫ БЕЗІ - ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ БЕЗДЕРДІҢ ЕҢ ІРІСІ. БҰЛ БАС, ДЕНЕ Ж ӘНЕ ҚҰЙРЫҚ БӨЛІМДЕРДЕН ТҰРАДЫ. БАСЫ ҰЛТАБАРМЕН ЖАНАСАДЫ. БЕЗ ЕКІ ТИПТІ КЛЕТКАЛАРДАН ТҰРАДЫ: БІРЕУІ ГОРМОНДАРДЫ (ИНСУЛИН, ГЛЮКАГОН), БАСҚАЛАРЫ ІШЕККЕ ҰЙҚЫ СӨЛІН БӨЛЕДІ. ОНЫ Ң ҚҰРАМЫНА МА ҢЫЗДЫ АС ҚОРЫТУ ФЕРМЕНТТЕРІ, ОНЫҢ ІШІНДЕ ТРИПСИН, ЛИПАЗА, АМИЛАЗА Ж ӘНЕ Т.Б. ТРИПСИН БЕЛОКТАР МЕН ПЕПТИДТЕРДІ АМИН ҚЫШ ҚЫЛДАР ҒА ДЕЙІН ЫДЫРАТАДЫ, ЛИПАЗА МАЙЛАРДЫ ГЛИЦЕРИНГЕ ЖӘНЕ МАЙ ҚЫШ ҚЫЛЫНА, АЛ АМИЛАЗА ҚАЛҒАН ПОЛИСАХАРИДТЕРДІ ГЛЮКОЗАҒА ДЕЙІН ЫДЫРАТАДЫ. ҰЙҚЫ БЕЗІНІҢ ЖҮЙКЕЛІК Ж ӘНЕ ГУМОРАЛЬДЫ Қ РЕТТЕЛУ ҚЫЗМЕТІНІ Ң МЕХАНИЗМІ БАР. СІҢІРІЛУ КҮРДЕЛІ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСС. АШ ІШЕКТІ Ң ІШКІ БЕТІНДЕ Б ҮРЛЕР БОЛҒАНДЫҚТАН, БАРҚЫТ СЕКІЛДЕНІП КӨРІНЕДІ, СОЛАРДЫ Ң ҚАТЫСЫМЕН БЕЛОК, МАЙ МЕН КӨМІРСУДЫҢ ЫДЫРАУ ӨНІМДЕРІ ҚАНҒА СІҢЕДІ. Б ҮРШІКТЕРДІ Ң ӨТЕ КӨП БОЛУЫ АШ ІШЕКТІҢ КІЛЕГЕЙЛІ ҚАБЫҚШАСЫНЫҢ СІ ҢІРУ БЕТІН ЕД ӘУІР АРТТЫРАДЫ. БҮРДІҢ ӘРҚАЙСЫСЫНА ҚАН ТАМЫРЛАРЫ МЕН ЛИМФА ТАМЫРЛАР КЕЛЕДІ. ОЛАР ҚОРЕКТІК ЗАТТАРДЫҢ СУДА ЕРІГЕН ЫДЫРАУ ӨНІМДЕРІН ӨЗІНЕ СІҢІРІП АЛАДЫ. СІҢІРУ ДЕГЕНІМІЗ - СҮЗІЛУ, ДИФФУЗИЯ СЕКІЛДІ ТАЗА ФИЗИКАЛЫ Қ ПРОЦЕСС ҚАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН ҚАТАР ОЛ ҚОРЕКТІК ЗАТТАРДЫ Ң Б ҮРЛЕРДЕН ӨТУІ АРҚЫЛЫ ЖҮЗЕГЕ АСАТЫН ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСС БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. БҮРЛЕР ІШЕКТЕРДЕ ТІРШІЛІК ЕТЕТІН МИКРООРГАНИЗМДЕРДІ Ң ҚАН ЛИМФА ҒА ӨТУІНЕ КЕДЕРГІ ЖАСАЙ ОТЫРЫП, ҚОРҒАНУ ҚЫЗМЕТІН ДЕ АТ ҚАРАДЫ.[4]
Ұйқы безі
БҮЙРЕК ҚҰРЫЛЫСЫ Сыртқа шығару мүшелерінің ішінде бүйрек ерекше орын алады. Адамның бүйрегі жұп мүше. Ол бел омыртқаларының екі бүйірінде, қабырғалардан төмен орналасқан. Оң бүйректің орналасуы сол жа қ бүйректен сәл жоғарырақ. Екеуінің құрылысы бірдей. Бір бүйректің массасы 120-150 г. Сырты дәнекер ұлпасы мен қоршал ған. Б үйректі қалы ң бүйрек майы қаптап тұрады. Бүйректің қыртыс қабаты нефрондардан, яғни бүйрек денешіктерінен қүралған. Бір бүйректегі нефрондар саны 1-1,2 млн. Нефронны ң ішінде Мальпиги шумақтары деп аталатын түйнектеліп шоғырланған қан тамырлары бар. Капсула екі қуыс қабаттан тұрады. Ішкі қабаты Мальпиги шумағын қоршап жатады, ал сыртқы қабаты капсула өзегіне айналады. Қыртыс қабатының бойындағы өзектер алғашқы иірім каналдарына айналады. Олар бүйректің ішкі ми қабатына еніп, иірімдері жазылып, Генле иініне айналады да қайтадан қыртыс қабатына оралып, екінші де ңгейлі иірім каналға айналып несеп жинағыш түтікке жалғасады. Жинағыш түтіктің ұзындығы 22 мм. Екінші деңгейдегі нефрон иірімдері артерия тамырлар шумағымен жанасып, екеуі құрамындағы заттармен алмасады. Мұны юкстагломерулалық комплекс деп атайды.[4]
Бүйрек қызметінің реттелуі БҮЙРЕК ҰЛПАЛАРЫНЫҢ РЕЦЕПТОРЛАРЫНАН АФФЕРЕНТТІК Ж ҮЙКЕ ИМПУЛЬСТЕРІ МЕН ОНДАҒЫ ҚАН ҚҰРАМЫНДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ОРТАЛЫ Қ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНЕ, ГИПОТАЛАМУС ЖӘНЕ МИ ҚЫРТЫСЫ ОРТАЛЫ ҚТАРЫНА БЕРІЛЕДІ. АЛ ЭФФЕРЕНТТІК НЕРВ ИМПУЛЬСТЕРІ НЕЙРОГИПОФИЗГЕ БЕРІЛІП, ОНДАҒЫ НЕСЕПТІҢ ТҮЗІЛУІН РЕТТЕЙТІН ВАЗОПРЕССИН ГОРМОНЫН ҚАНҒА ШЫҒАРАДЫ. БҰЛ ГОРМОН ҚАН АЙНАЛЫС ЖОЛЫМЕН БҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗІНЕ БАРЫП, АЛЬДОСТЕРОН ГОРМОНЫНЫҢ ӨНІМІН АРТТЫРАДЫ. АЛЬДОСТЕРОН АДРЕНАЛИНМЕН БІРГЕ БҮЙРЕКТЕГІ РЕАБСОРБЦИЯНЫ (КЕРІ СІҢУ) РЕТТЕЙДІ. ВАЗОПРЕССИН ГИАЛУРОНИДАЗА ФЕРМЕНТІНІҢ БЕЛСЕНДІЛІГІН ЖОҒАРЫЛАТЫП, НЕСЕП ЖИНАҒЫШ ТҮТІКШЕЛЕРДІҢ КЛЕТКААРАЛЫҚ ЗАТЫ ГИАЛУРОН ҚЫШҚЫЛЫН ЫДЫРАТАДЫ. МҰНЫҢ НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАҒЫШ ТҮТІКШЕЛЕРДІҢ ҚАБЫРҒАСЫ СУДЫ ЖАҚСЫ ӨТКІЗЕДІ. АДРЕНАЛИН АРТЕРИЯ ҚАН ТАМЫРЛАРЫН ТАРЫЛТЫП, НЕФРОНДАРДА СҮЗІЛУ ҚЫСЫМЫН ӨСІРІП, НЕСЕПТІҢ ТҮЗІЛУІН ЖЕДЕЛДЕТЕДІ ЖӘНЕ ТҰЗДАРДЫҢ ШЫҒУЫН ТЕЗДЕТЕДІ. ЖЫНЫС ГОРМОНДАРЫ БҮЙРЕК ІШІНДЕГІ СҮЗУ, КЕРІ СІҢУ ҚҰБЫЛЫС ТАРЫНА ӘСЕР ЕТУ АРҚЫЛЫ СУДЫҢ ЖӘНЕ НАТРИЙ ТҰЗЫН ЫҢ МӨЛШЕРДЕН ТЫС СЫРТҚА ШЫҒЫП КЕТПЕУІН ҚАДАҒАЛАЙДЫ. БҮЙРЕКТІҢ ҚЫЗМЕТІН РЕТТЕУГЕ СОМАТОТРОПИН, ТИРОКСИН, ИНСУЛИН, СЕРОТОНИН, ГИСТАМИН СИЯҚТЫ ГОРМОНДАРДЫҢ ҚАТЫСЫ БАР ДЕГЕН БОЛЖАМДАР ДА БАРШЫЛЫҚ. НӘРЕСТЕНІҢ БҮЙРЕГІНІҢ МАССАСЫ 11-12 Г, 1 ЖАСТА - 36-37 Г, 5 ЖАСТА - 55-56 Г. [4]
БҮЙРЕК ҚҰРЫЛЫСЫ
Бұлшықет биохимиясы БАРЛЫҚ ОМЫРТҚАЛЫ ЖАНУАРЛАРДА ӘР ТҮРЛІ ҚИМЫЛ ЖАСАЙТЫН 3 ТҮРЛІ БҰЛШЫҚЕТ ТКАНІ БАР. ОЛАР: ҚАҢҚА, ЖҮРЕК ЖӘНЕ БІРЫҢҒАЙ САЛАЛЫ БҰЛШЫҚЕТТЕР. ӘР ТКАНЬДЕРДІҢ ӨЗІНЕ ТӘН ТҮРІ ӨЗГЕРГЕН КЛЕТКАЛАРЫ БҰЛШЫҚЕТ ТАЛШЫҚТАРЫ БАР. ҚАҢҚА БҰЛШЫҚЕТ ТАЛШЫҚТАРЫ ШОҒЫРЛАРҒАН КӨЛДЕНЕҢ ЖОЛАҚТЫ БҰЛШЫҚЕТ ТКАНЬІНЕН ҚҰРАЛАДЫ. ТАЛШЫҚТАРЫ ІШІНЕН БЕЛОК ЖІПШЕЛЕРІ ӨТЕТІНДІКТЕН БҰЛШЫҚЕТ ҚЫСҚАРЫП, ЖИЫРЫЛАДЫ. ЖҮРЕК БҰЛШЫҚЕТІ ДЕ ҚАҢҚАНЫҢ БҰЛШЫҚЕТІ СЕКІЛДІ КӨЛДЕНЕҢ ЖОЛАҚТЫ БҰЛШЫҚЕТ ТАЛШЫҚТАРЫНАН ТҰРАДЫ. БҰЛ ТАЛШЫҚТАР КЕЙ ЖЕРДЕ АЙҚАСЫП БІРІГЕДІ. ЖҮРЕК БҰЛШЫҚЕТІ ОСЫНДАЙ ЕРЕКШЕЛІК АР ҚАСЫНДА ТЕЗ ЖИЫРЫЛАДЫ. ІШКІ МҮШЕЛЕРДІҢ ҚАБЫРҒАЛАРЫ БІРЫ ҢҒАЙ САЛАЛЫ БҰЛШЫҚЕТ ТКАНІНЕН ҚҰРАЛАДЫ. БҰЛ ТКАННІҢ ТАЛШЫҚТАРЫ БАЯУ ЖИЫРЫЛАДЫ.[3]
Бұлшықет түрлері
БҰЛШЫҚЕТТІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ Бұлшықет бұл бұлшықет талшықтарының шоғыры, олар миофибриллалар деп аталады. Қалың филаменттер миозиннен, ал жіңішкесі F-актиннен, тропомиозиннен және тропониннен тұрады. Бұл төрт белоктардың үлесіне бұлшы қетті ң белокты қ затының жалпы құрамының 90%-ға жуығы келеді. Еттің құрамына 52-78% су, 1621% ақуыз, 0,5-49% май, 0,4-0,8% көмірсулар, 2,5-3% экстрактивті заттар, 0,7-1,3% минералды заттар, ферменттер, дәрумендер және т.б. кіреді. Еттің химиялы қ құрамына малдың түрі, жынысы, жасы, күйлілігі және баска факторлар әсер етеді. Бұлшық етте миоген мен глобулин мөлшері - 20-30%, ал миоальбумин мен миоглобин мөлшері - 1-2%. Саркоплазма мен миофибриллде адам организіміне қажетті барлық ауыстырылмайтын амин қышқылдары бар толы қ құнды ақуыздары бар. Миофибрилл ақуыздары - миозин, актин, оларды ң комплексі актомизин, тропомизин, тропонин және т.б. Миозин - бұлшы қ ет ұлпасыны ң маңызды а қуызы, ол барлық бұлшық ет ақуызының 40% құрайды. Бұлшық ет ұлпасында май мөлшері шамамен - 3%, май ұлпасында 60-94%, шеміршек ұлпасында 1,3-3%, сүйек ұлпасында 3,8-24% болады. Еттің көмірсулары гликогенмен көрсетілген, жануар крахмалы деп аталады. Етте оның мөлшері 0,6-0,8%, ал бауырда-5%. Бұлшы қ ет ұлпасында гликоген бос және ақуыздармен байланысқан күйде болады. [3]
Миозин және миофибрилл ақуыздары
Фибриллярлық белоктар
Сүт биохимиясы. Сүт белоктары СҮТ - СҮТҚОРЕКТІЛЕРДІҢ ЖАҢА ТУЫЛҒАН НƏРЕСТЕСІНІҢ ТАБИҒИ ТАМАҚ КӨЗІ. СҮТТІҢ ТАМАҚ ӨНІМІРЕТІНДЕ ЖОҒАРЫ БАҒАЛЫҒЫН, ЖАҢА НƏРЕСТЕ ҮШІН АУЫСТЫРЫЛМАЙТЫНДЫҒЫН ОНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІМЕН ТҮСІНДІРІЛЕДІ. КЕЗ КЕЛГЕН СҮТҚОРЕКТІ ТҮРЛЕРДІҢ СҮТІНДЕ ОРГАНИЗМНІҢ ӨСУІ МЕН ДАМУЫНА ҚАЖЕТТІ БАРЛЫҚ ЗАТТАР БАР. СҮТТІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ ЖƏНЕ ҚАСИЕТІ ӨТЕ КҮРДЕЛІ, ҚҰРАМЫНАН 260 АСА ХИМИЯЛЫҚ ЗАТ ТАБЫЛҒАН. СҮТ БЕЛОКТАРЫ БАРЛЫҚ АУЫСТЫРЫЛМАЙТЫН АМИНҚЫШҚЫЛДАРЫН ОҢТАЙЛЫ МӨЛШЕРДЕ ҚҰРАЙДЫ. МЫСАЛЫ 400-500 Г СҮТ ҮЛКЕН АДАМДЫ МЕТИОНИННЕН БАСҚА, АУЫСТЫРЫЛМАЙТЫН АМИНҚЫШҚЫЛДАРЫМЕН БІР СӨТКЕЛІК ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАНАҒАТТАНДЫРАДЫ. СҮТТЕ БЕЛОКТАР КАЛЬЦИЙ ТҰЗДАРЫ ТҮРІНДЕ КЕЗДЕСЕДІ. СҮТТЕГІ ЕҢ НЕГІЗГІ БЕЛОК - КАЗЕИН ФОСФОРМЕН КӨП БАЙЛАНЫСТЫ ҚҰРАЙДЫ. БЕЛОК ҚОРЫТЫЛҒАНДА ФОСФОР БӨЛІНБЕЙДІ. СОДАН КЕЙІН ФОСФАТТЫҚАЛДЫҚТАР КАЛЬЦИЙ, НАТРИЙ, КАЛИЙ, ТЕМІР, МАГНИЙ ИОНДАРЫМЕН БАЙЛАНЫСАДЫ. МҰНДАЙ ҚҰРЫЛЫМ СҮТТЕГІ БЕЛОКТЫ ЖƏНЕ МИНЕРАЛЬДЫ ЗАТТАРДЫҢ, СОНЫМЕН ҚАТАР БАСҚА ТАМАҚ ӨНІМДЕРІНІҢ ОРГАНИЗМДЕ СІҢУІН ЖАҚСАРТАДЫ.[1]
КАЗЕИННІҢ ХИМИЯЛЫҚ ФОРМУЛАСЫ
Сүт қанты(лактоза) ЛАКТОЗА - СҮТТІҢ НЕГІЗГІ КОМПОНЕНТІ ЖƏНЕ ТЕК СҮТТЕ КЕЗДЕСЕДІ. ЛАКТОЗА ГИДРОЛИЗДЕНГЕНДЕ ГЛЮКОЗА МЕН ГАЛАКТОЗАҒА ЫДЫРАЙДЫ. ГАЛАКТОЗА ЖƏНЕ ОНЫҢ ТУЫНДЫЛАРЫ ЦЕРЕБРОЗИДТЕРДІҢ, СУЛЬФОЛИПИДТЕРДІ Ң ЖƏНЕ ГАНГЛИОЗИДТЕРДІҢ ҚҰРАМЫНА КІРЕДІ, ОЛАРДАН МИ КЛЕТКАСЫ ЖƏНЕ БАРЛЫҚ ЖҮЙКЕ ҰЛПАЛАРЫ ТҮЗІЛЕДІ. ЛАКТОЗА - СҮТ ӨНІМДЕРІНІҢ ӨНЕРКƏСІБІНДЕ ДЕ БА ҒА ЖЕТПЕС МƏНГЕ ИЕ. ЛАКТОЗА МИКРООРГАНИЗМДЕР ФЕРМЕНТТЕР ƏСЕРІНЕН АШУ ПРОЦЕСІНДЕ ӨТЕ ПАЙДАЛЫ ƏРТҮРЛІ ОРГАНИКАЛЫҚ ҚЫШҚЫЛДАРҒА АЙНАЛАДЫ, СОНЫМЕН ҚАТАР ШАРАП СПИРТІНЕ, АЦЕТОИНГЕ, ДИАЦЕТИЛГЕ, ЭФИРЛЕРГЕ. СҮТ ҚАНТЫНЫҢ АШУ ӨНІМДЕРІ КАНЦЕРОГЕНДІ ЗАТТАРДЫ БҰЗУ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ БАР, ОНЫ Ң ІШІНДЕ НИТРОЗАМИНДЕР ЖƏНЕ ЖАҢА ТҮЗІЛЕТІН ҚАТЕРЛІ ІСІК АУРУЛАРЫНЫҢ АЛДЫН АЛУЫН ТӨМЕНДЕТЕДІ.[1]
ЛАКТОЗАНЫҢ ФОРМУЛАСЫ
Сүт компоненттерінің биосинтезі. Белоктар биосинтезі. Сүт майыны ң биосинтезі СҮТ БЕЗІНДЕГІ СҮТ БЕЛОКТАРЫН СИНТЕЗДЕУ БІР ҚАТАР ГОРМОНДАРДЫ Ң БАҚЫЛАУЫНДА БОЛАДЫ. УЫЗДА КАЗЕИН МЕН Α-ЛАКТАЛЬБУМИННІ Ң М ӨЛШЕРІ СҮТКЕ ҚАРАҒАНДА АЗ БОЛАТЫНЫ БЕЛГІЛІ. ПЛАЦЕНТТЕР ПРОГЕСТЕРОН ГОРМОНДАРЫ ОСЫНДАЙДА НЕГІЗГІ РӨЛ АТ ҚАРАДЫ. ОЛ БОСАН ҒАН ПЕРИОДТА ЖƏНЕ БОСАНҒАННАН КЕЙІНГІ АЛҒАШҚЫ КҮНДЕРІ ОСЫ БЕЛОКТАРДЫ Ң Т ҮЗІЛУІН ТОҚТАТАДЫ. БОСАНУ КЕЗІНДЕ ТОҚТАТҚАННАН КЕЙІН ПЛАЦЕНТТЕР Ж ƏНЕ ҚАНДА ПРОГЕСТЕРОН ДЕҢГЕЙІНІҢ Т ӨМЕНДЕУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ С ҮТ БЕЗІНДЕ ЖОҒАРЫДА АЙТЫЛҒАН БЕЛОКТАРДЫ СИНТЕЗДЕУ ТЕЗ ЖО ҒАРЫЛАЙДЫ. ΑЛАКТАЛЬБУМИННІҢ КӨБЕЮУІ ЛАКТОЗОСИНТЕТАЗА ФЕРМЕНТІНІ Ң АКТИВТІГІНІҢ ЖОҒАРЫЛАУЫМЕН ЖҮРЕДІ, ЯҒНИ Б ҰЛ ЛАКТОЗАНЫ Ң СИНТЕЗДЕЛУІН ЖОҒАРЫЛАТАДЫ. СҮТ БЕЗІНДЕ ҚАНЫҚҚАН, СОНЫМЕН БІРГЕ МОНО ҚАНЫ ҚПА ҒАН МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫ ӨТЕ ТЕЗ ТҮЗІЛЕДІ ЖƏНЕ АЦЕТИЛ А КОФЕРМЕНТТЕН К ӨП МӨЛШЕРДЕ. СҮТ БЕЗІНДЕ СИНТЕЗДЕЛЕТІН МАЙ ҚЫШ ҚЫЛДАРЫНЫ Ң Т ҮРІ ЖАНУАР ТҮРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ. МЫСАЛЫ, К ҮЙІС ҚАЙЫРАТЫН С ҮТ БЕЗІНІ Ң КЛЕТКАСЫНАН С4-ТЕН C16 ДЕЙІНГІ МАЙ ҚЫШ ҚЫЛДАРЫНЫ Ң ТІЗБЕГІ СИНТЕЗДЕЛЕДІ, АЛ ҚОЯНДАРДА С8-ДЕН C 10 ДЕЙІНГІ МАЙ ҚЫШ ҚЫЛДАРЫ ТҮЗІЛЕДІ. СҮТ МАЙЫНЫҢ ТРИАЦИЛГЛИЦЕРОЛДАРЫ ҚАННАН АЛЫНАТЫН МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫНАН ЖƏНЕ СҮТ БЕЗІНІҢ ӨЗІНДЕ Т ҮЗІЛГЕН ҚЫШ ҚЫЛДАРДАН СИНТЕЗДЕЛЕДІ.[1]
ТЕРІ БИОХИМИЯСЫ
ТЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ Тері омыртқалы жануарлардың тканьдерін жабады, ол мынадай негізгі қызмет атқарады: 1) қорғаныс - организмді механикалық бұзылулардан, микроорганизм-дерден, уытты жəне зиянды заттарды ң енуінен, судың буланып ұшуынан қорғайды; 2) бөлу тері бездері жəне шаш жабындылары ар қылы су, липидтер ж.т.б. зат алмасу өнімдерін бөледі; 3) сезімталдық теріде орналасқан нерв (жүйке) ұштары арқылы ол сыртқы ортадан белгілерді (сигналдарды) қабылдайды. (ауыратын, термиялық ж.т.б.); 4) термореттейтін жоғары сатылы жануарларда температураны организмде белгілі де ңгейде са қтау əрт үрлі жануарларға тəн қасиет.[2]
Терінің құрылысы ТЕРІ НЕГІЗГІ ҮШ ФУНКЦИОНАЛЬДЫ Ж ƏНЕ ƏРТ ҮРЛІ ҚҰРЫЛЫМДЫ ҚАБАТТАРДАН ТҰРАДЫ: ЭПИДЕРМИС (СЫРТҚЫ ҚАБАТ), ДЕРМАДАН (НЕМЕСЕ КОРИУМНЕН) ЖƏНЕ ТЕРІАСТЫ КЛЕТЧАТКАДАН. ЭПИДЕРМИС ТЕРІ БЕТІ ҚАБАТЫНЫҢ ШАМАМЕН 1% ҚҰРАЙДЫ, ОЛ К ӨП ҚАБАТТЫ. ОНЫҢ ТӨМЕНГІ (БАЗАЛЬДЫ) ҚАБАТЫНЫ Ң КЛЕТКАЛАРЫ ҮНЕМІ ДЕРМА ШЕКАРАСЫМЕН ӨМІРІНІҢ СОҢЫНА ДЕЙІН БІРГЕ Т ҮЗІЛЕДІ. ДЕРМА НЕМЕСЕ ТЕРІНІҢ ӨЗІ ҚАЛЫҢДАУ, ТЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ҚАБАТЫ, 85% ТЕРІ БЕТІ ҚАЛЫҢДЫҒЫН ҚҰРАЙДЫ. КОЛЛАГЕН ТАЛШЫ ҚТАРЫНАН ТҰРАДЫ. ДЕРМАДА ЛИМФАТИКАЛЫҚ ПЕН ҚАН ВЕНАЛЫ Қ ТАМЫРЛАР ЖƏНЕ НЕРВТЕР ӨТЕДІ, ТЕРІ БЕЗДЕРІ МЕН ШАШТЫ Ң Т ҮПТЕРІ ОРНАЛАСҚАН. МҰНДА КЕЛЕСІ ҚАБАТТАР БАР: ШАШТЫ Ң ҰШЫ ОРНАЛАСҚАН ТЕРЕҢ ҚАБАТ, ОНЫҢ АСТЫНДА ҚАЛЫҢ Ж ƏНЕ МЫ ҚТЫ ТҮЗІЛГЕН СЕТКАЛЫ ҚАБАТ (РЕТИКУЛЯРЛЫ). ЭПИТЕЛИЙЛІК ЖƏНЕ ЖАЛҒАСТЫРЫП ТҰРАТЫН ТКАНЬДЕРДІН, БІРҚАЛЫПТЫ ЖҰМЫСЫНА КРЕМНИЙ ҚАЖЕТ, ОНЫ Ң МЫ ҚТЫЛЫ ҚҚА, ИІЛІП, СОЗЫЛУҒА ЖƏНЕ СЫРТҚЫ ЖА ҒДАЙЛАРДАН ҚОР ҒАУ ҒА ҚАТЫСЫ БАР. [2]
ТЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
Терінің химиялық құрамы ЖАНУАРДЫҢ ТҮРІНЕ, ЖАСЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ТЕРІНІҢ 65-76% СУ Ж ƏНЕ 2435% ҚҰРҒАҚ МАССА ҚҰРАЙДЫ. ЭПИДЕРМИСТЕ ФОСФОЛИПИДТЕР, ХОЛЕСТЕРОЛ, 7- ДЕГИДРОХОЛЕСТЕРОЛ МЕН ОЛАРДЫҢ ЭФИРЛЕРІ КЕЗДЕСЕДІ. ДЕРМАДА ЛЕЦИТИН, КЕФАЛИН ЖƏНЕ СФИНГОМИЕЛИН ТАБЫЛҒАН. ТЕРІ - КӨМІРСУЛАРДЫҢ ДЕПОСЫ, ЖАНУАРЛАРДЫ БАЙ К ӨМІРСУЛАРМЕН, ЖЕММЕН ҚОРЕКТЕНДІРГЕННЕН, ОЛАРДЫҢ МӨЛШЕРІ 2% ДЕЙІН ЖЕТЕДІ. ҚАНДА КЕЗДЕСЕТІН БАРЛЫҚ ҚАНТТАР ГЛЮКОЗА, АЗОТҚҰРАЙТЫН МОНОСАХАРИДТАР, КҮРДЕЛІ ҚАНТТАР (ГЛИКОГЕН, МУКОПОЛИСАХАРИДТЕР), ОРГАНИКАЛЫҚ ҚЫШҚЫЛДАР (ПИРУВАТ, ЛАКТАТ, ГЛЮКОНАТ) ТАБЫЛҒАН. ТЕРІДЕ АЗДАҒАН МӨЛШЕРДЕ БАРЛЫҚ ВИТАМИНДЕР КЕЗДЕСЕДІ. ОНДА 7ДЕГИДРОХОЛЕСТЕРОЛ (ПРОВИТАМИН) УЛЬТРАКҮЛГІН СƏУЛЕСІНІҢ ƏСЕРІНЕН D5 ВИТАМИНІНЕ АУЫСАДЫ, ОЛ ЖАС БАЛАЛАРДЫ САЛ АУРУЫНАН (РАХИТ) ҚОРҒАУДА ҮЛКЕН МАҢЫЗЫ БАР. 1 Г ТЕРІДЕ 3,3 МКГ ДЕЙІН ОСЫ ВИТАМИН ТАБЫЛАДЫ. ТЕРІДЕ МИНЕРАЛЫ ЗАТТАР ИОН ТҮРІНДЕ НЕМЕСЕ ОРГАНИКАЛЫ Қ ЗАТТАР ТҮРІНДЕ БОЛАДЫ: НАТРИЙ, КАЛИЙ, КАЛЬЦИЙ, ФОСФОР, МАГНИЙ КӨП. [2]
Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Гончарова А.В., Иващенко А.Т. Практикум по биоорганической химии (с основами органической химии). Методич.пособие для студентов биол.спец-тей ун-та. Кафедра биотехнологии, биохимии КазНУ им.аль- Фараби. Алматы, 2000.-124-137б. 2. Шайқұтдінов Е.М., Төреханов Т.М., Шəріпханов А.Ш. Органикалық химия 1999 ж. -31-49 беттер. 3. Березов Т.Т, Коровкин Б.Ф. Биологическая химия. Электронный учебник для студентов.-398-400 б. 4. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж. Биологиялық химия.-қарағанды, 2007ж;