Το άρθρο αυτό προσεγγίζει τα νέα ζητήματα της πολιτικής ατζέντας, όπως του πολιτικού

ΤA NEA ZHTHMATA THΣ ΠOΛITIKHΣ ATZENTAΣ ΓIA TOYΣ MIΣΘΩTOYΣ TOY ΔHMOΣIOY KAI TOY IΔIΩTIKOY TOMEA YΠO THN EΠIΔPAΣH TOY EΠIΠEΔOY EKΠAIΔEYΣHΣ. MIA ΠOΣOTIKH MEΘOΔOΛOΓIKH ΠPOΣEΓΓIΣH Του: Γεώργιου Παστιάδη* ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το άρθρο αυτό προσεγγίζει τα νέα ζητήματα της πολιτικής ατζέντας, όπως του πολιτικού κυνισμού και δυσαρέσκειας, της πολιτικής αποξένωσης, της ανασφάλειας και του φόβου (ως προς την Ευρώπη και τους μετανάστες), που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, εξετάζοντας τις διαφορές ανάμεσα στους μισθωτούς του Δημόσιου και του Ιδιωτικού τομέα, σε μια σειρά από απόψεις και στάσεις, όπως: η κοινωνική ανασφάλεια, η ικανοποίηση από την πολιτική ενημέρωση των Μ.Μ.Ε., η ικανοποίηση από τον τρόπο λειτουργίας της Δημοκρατίας, η εμπιστοσύνη προς συλλογικούς θεσμούς εκπροσώπησης όπως τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα, η αίσθηση της κατάργησης των οριογραμμών μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, η πολιτική ιδιώτευση-αποστασιοποίηση από τα κοινά και τη δημόσια σφαίρα και ο πολιτικός ατομικισμός, ο οικονομικός φιλελευθερισμός, το ζήτημα των δημόσιων Πανεπιστημίων, ο φόβος της απώλειας της εθνικής ταυτότητας και των αξιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η στάση απέναντι στους μετανάστες σε σχέση με τη νομιμοποίηση τους και την απόδοση ευθυνών για την εγκληματικότητα. Με τη χρήση ποσοτικών μεθόδων ανάλυσης εξετάζεται εάν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές, ανάμεσα στους μισθωτούς στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα. Abstract This paper approaches the new issues of political agenda, like the political cynicism and dissatisfaction, the political withdrawal, the insecurity and the fear (by Europe and migrants), which are being developed the last years in Greece, examining the differences between Public Sector and Private Sector employees, in a string of opinions and attitudes, like: social insecurity, satisfaction from the media political enlightenment, satisfaction from the Democracy s operation, the trust to corporate institutions of representation like political parties and unions, the feeling of borders abolition between Left and Right, the * Ο Γεώργιος Παστιάδης είναι Διδάκτωρ Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ. 58 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

political retirement-detachment from public area and the political individualism, the economic liberalism, the issue of public Universities, the fear of national identity and values deprivation inside European Union, the attitude to the migrants in relation with their legalization and the responsibility imputation for criminality. By using methods of quantitative analysis, is examined if there are statistically significant differences between Public Sector and Private Sector employees. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στόχος του άρθρου είναι η προσέγγιση των νέων ζητημάτων της πολιτικής ατζέντας, όπως του πολιτικού κυνισμού και δυσαρέσκειας, της πολιτικής αποξένωσης, της ανασφάλειας και του φόβου (ως προς την Ευρώπη και τους μετανάστες), που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, εξετάζοντας τις διαφορές ανάμεσα στους μισθωτούς του Δημόσιου και του Ιδιωτικού τομέα. Ο Κωνσταντινίδης (2007), στο πλαίσιο της μελέτης του για την Αριστερά και τη Δεξιά, εξετάζει μεταβλητές που απεικονίζουν τη νέα πολιτική ατζέντα όπως: η ιδιωτική ε- πιχείρηση είναι η μόνη λύση για τα οικονομικά προβλήματα της χώρας, οι μετανάστες που βρίσκονται στην Ελλάδα δημιουργούν προβλήματα και θα πρέπει να φύγουν. Ο Βερναρδάκης (2007: 153-155), ερευνώντας τον ευρωπαϊσμό και τον ευρωσκεπτικισμό στην Ελλάδα, σημειώνει ότι: Ο φιλοευρωπαϊσμός της ελληνικής κοινωνίας είναι άμεσα συνδεδεμένος με τις προσδοκίες οικονομικής ανάπτυξης και πολιτικού εκσυγχρονισμού της χώρας Η ελληνική κοινή γνώμη είναι συνεπώς φιλευρωπαϊκή στο μέτρο που προσδοκά (και σε σημαντικό βαθμό επιτυγχάνει) από τη συμμετοχή της στην Ευρώπη υψηλότερο οικονομικό, βιοτικό και καταναλωτικό επίπεδο Ο φιλευρωπαϊσμός αυτός, τέλος, είναι μάλλον εθνοκεντρικός φιλευρωπαϊσμός. Δεν εμφανίζει δηλαδή στοιχεία ενός θετικά φορτισμένου κοσμοπολιτισμού ή ακόμα μιας ανοχής στη διεθνή πολυπολιτισμικότητα, και αυτό ακριβώς το γεγονός προδιαθέτει για την ύπαρξη λανθάνουσας ευρωσκεπτικιστικής τάσης στο εσωτερικό του φιλευρωπαϊσμού Το κυριότερο ωστόσο στοιχείο που τεκμηριώνει το χαρακτηρισμό του εσωστρεφούς φιλοευρωπαϊσμού είναι τα ισχυρά χαρακτηριστικά φοβικότητας σε σχέση με την εθνική ταυτότητα ( ελληνικότητα ) που διαπερνούν την ελληνική κοινωνία. Ταυτόχρονα με τα οικονομικά και πολιτικά οφέλη που θεωρεί ότι αποκομίζει από την Ε.Ε., η τελευταία θεωρείται, ταυτόχρονα, από την πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας ως κίνδυνος για την εθνική ταυτότητα ή για να το διατυπώσουμε διαφορετικά, ο φόβος για την αλλοίωση της εθνικής ταυτότητας που συνεπάγεται η έ- νταξη σε ένα ευρύτερο οικονομικό-πολιτικό πλαίσιο είναι το αναγκαίο τίμημα για τα οικονομικά και πολιτικά ωφελήματα. Ο Βερναρδάκης (2007: 163), καταλήγει: Στο μέτρο που ο φιλοευρωπαϊσμός της ελληνικής κοινωνίας εμφανίζει έντονα ωφελιμιστικά και εσωστρεφή χαρακτηριστικά, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο, τροποποιούμενων των συνθηκών και του περιβάλλοντος, να αρχίσει να αμφισβητείται σοβαρά στο μέλλον. Η εξάντληση των προσδοκιών της οικονομικής ανάπτυξης και η σταθεροποίηση του αισθήματος εθνικής ασφάλειας ενδέχεται να τροποποιήσει σταδιακά τη στάση των ελλήνων/ίδων απέναντι στην Ευρώπη, ή τουλάχιστον να φέρει στην επιφάνεια και άλλες δυναμικές ιδεολογικές στάσεις. Η πολιτική συμπεριφορά των μισθωτών του Δημόσιου Τομέα παραπέμπει μάλλον στο μοντέλο της κομματικής ταύτισης διαιρετικής ψήφου παλαιάς πολιτικής (old politics) (Παστιάδης 2008α: 194). Το μοντέλο αυτό χαρακτηρίζεται από το μεγάλο εν- EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 59

διαφέρον για την πολιτική (ενδιαφέρον για την πολιτική, έκθεση στην πολιτική επικοινωνία, παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας), από την ενεργό εμπλοκή στην πολιτική (συμμετοχή σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, προσωπική επαφή με τους υποψήφιους, αφιέρωση χρόνου υπέρ κόμματος ή υποψηφίου, προσπάθεια να πείσουν άλλους ψηφοφόρους), από την έντονη ιδεολογική αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά- Δεξιά, από την έντονη κομματική ταύτιση και τη μικρή ρευστότητα ψήφου. Την ισχυρή συσχέτιση πολιτικού ενδιαφέροντος και δημοσίων υπαλλήλων έχει καταγράψει και η Παντελίδου-Μαλούτα (1990: 33). Ο Καφετζής (1996: 192-193), μελετώντας τις δύο κατηγορίες μισθωτών συμπεραίνει: Στην ιεραρχία της πολιτικότητας δεσπόζει η δημοσιοϋπαλληλία...η πολιτικότητα αυτή της δημοσιοϋπαλληλίας επιβεβαιώνει την από παλαιά διατυπωμένη υπόθεση περί της μεγαλύτερης ετοιμότητας πολιτικής κινητοποίησης ατόμων που εξαρτώνται άμεσα από τις κρατικές δομές και πολιτικές. Θεωρούμε, όμως, ότι η θέση αυτή των μελών του κρατικού μηχανισμού στην ιεραρχία της πολιτικότητας, παρουσιάζει αναλυτικό ενδιαφέρον από μια ριζικότερη άποψη: η σταθερά πολιτικοποιημένη δημοσιοϋπαλληλία παραπέμπει στις συγκεκριμένες μορφές δόμησης του πολιτικού στην Ελλάδα με την κυρίαρχη σημασία των πελατειακών δικτύων, και αποτυπώνει σε οριακή εκδοχή την οργανωτική, λειτουργική και συμβολική κυριαρχία του πολιτικού στοιχείου στο κοινωνικό σώμα, δηλαδή τη συγκεκριμένη άρθρωση σχέσεων δημοσίου-ιδιωτικού...η διάζευξη της τάσης της πολιτικότητας στους κόλπους της μισθωτής εργασίας η οποία παρατηρείται, μετά το 1985, μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι μια από τις ενδείξεις, ότι η τάση ανάμειξης στην πολιτική δεν μπορεί να ερμηνευτεί με προσφυγή κυρίως σε ιδεολογικούς-ταξικούς όρους μακράς διάρκειας. Ο Δεμερτζής (1994: 18), εξετάζοντας το ενδιαφέρον για την πολιτική, υποστηρίζει ό- τι, η υπερπολιτικοποίηση των Ελλήνων συνδέεται με την ιδιότυπη πρόσμιξη ιδιωτικού και δημόσιου ως αποτέλεσμα ισχνής κοινωνίας πολιτών και υπερανεπτυγμένου κράτους πατρωνίας και την έντονη παρουσία παραδοσιακών στοιχείων. Ο Τσουκαλάς (1977: 101), συμπεραίνει ότι το έντονο ενδιαφέρον για την πολιτική, θα μπορούσε να ερμηνευτεί με βάση την ιστορική εξέλιξη της ανάπτυξης της πολιτικής εκπροσώπησης και της πολιτικής συμμετοχής στην Ελλάδα. Η έντονη πολιτικοποίηση της δημόσιας μισθωτής εργασίας πιθανόν να περιλαμβάνει τη λανθάνουσα διάσταση των πελατειακών σχέσεων, ως ερμηνευτικής μήτρας. Η ιδιόμορφη αυτή υπερπολιτικοποίηση των μισθωτών του Δημόσιου Τομέα, τροφοδοτείται α- πό τη θεμελιώδη ιδεολογική σταθερά και ειδοποιό ταυτόχρονα διαφορά της Ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας, την προσήλωση στον κρατικό παρεμβατισμό και στο Δημόσιο Τομέα της οικονομίας (Παστιάδης 2008α: 187). Η πολιτική συμπεριφορά των μισθωτών του Ιδιωτικού Τομέα εμπεριέχει δύο αντιφατικές, κατά το μάλλον ή ήττον, συνιστώσες. Η πρώτη παραπέμπει μάλλον στο μοντέλο της ορθολογικής επιλογής θεματικής ψήφου μετα-υλιστικών αξιών νέας πολιτικής (new politics).το μοντέλο αυτό χαρακτηρίζεται από το μικρό ενδιαφέρον για την πολιτική (ενδιαφέρον για την πολιτική, έκθεση στην πολιτική επικοινωνία, παρακολούθηση προεκλογικής εκστρατείας), από τη χαμηλή ενεργό εμπλοκή στην πολιτική (συμμετοχή σε προεκλογικές συγκεντρώσεις, προσωπική επαφή με τους υποψήφιους, αφιέρωση χρόνου υπέρ κόμματος ή υποψηφίου, προσπάθεια να πείσουν άλλους ψηφοφόρους), α- πό τη χαλαρή κομματική ταύτιση και τη μεγάλη ρευστότητα της ψήφου. Τα χαρακτηριστικά αυτά των μισθωτών του Ιδιωτικού Τομέα αντανακλούν ασθενέστερες πελατειακές σχέσεις και θεμελιώνουν μια ελληνική εκδοχή της νεωτερικότητας. Η πολιτική αυτή συ- 60 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

μπεριφορά συγκροτεί το μετα-υλιστικό φαινόμενο των δυτικών κοινωνιών. Η αλλαγή των αξιών στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες είναι απότοκο τεχνολογικών, κοινωνικών και ιστορικών αλλαγών. Στις κοινωνίες αυτές συντελείται μια μεταβολή στην ιεράρχηση κοινωνικών αιτημάτων και αναγκών. Νέα πολιτικά υποκείμενα αναδύονται, προερχόμενα από τα μεσαία στρώματα του τριτογενή τομέα παραγωγής, διαφοροποιούμενα από το βιομηχανικό προλεταριάτο, προτάσσοντας νεά αιτήματα, ως αποτέλεσμα της διαφορετικής κοινωνικοοικονομικής θέσης και του μορφωτικού επιπέδου. Ενώ παλαιότερα τα κυρίαρχα αιτήματα αναφέρονταν στην εργασιακή ασφάλεια και οικονομική σταθερότητα γενικότερα, σήμερα προτάσσεται το αίτημα της εξασφάλισης καλύτερης ποιότητας ζωής. Τα νέα αιτήματα πηγάζουν από τις διευρυμένες κοινωνικές ανάγκες, που συγκροτούν νέες ανισότητες. Επιπλέον τα άτομα απομακρύνονται από μορφές μαζικής πολιτικής (mass politics) και οδηγούνται σε διαδικασίες ελέγχου των κυβερνητικών αποφάσεων, μέσω θεσμών και οργανώσεων (Δεμερτζής 1989: 288, Προβή 2008: 97, Harrrop & Miller 1987, Inglehart 1971, 1973, 1976, 1977, 1981, 1990, Offe 1987, Poguntke 1987, Rose & McAllister 1990). Στην Ελλάδα, η άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου και η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα της οικονομίας οδηγούν σταδιακά στην αλλαγή των αξιών. Το αίτημα της εξασφάλισης καλύτερης ποιότητας ζωής ( νέα πολιτική -New Politics) αντικαθιστά σιγά-σιγά τα παλαιότερα κοινωνικά αιτήματα ( παλαιά πολιτική -Old Politics) που αναφέρονται στην εργασιακή ασφάλεια και στην οικονομική σταθερότητα. Κατά συνέπεια ενισχύεται η πολιτική χειραφέτηση των πολιτών και ευνοείται η εμφάνιση ενός νέου τύπου ψηφοφόρου, περισσότερου ανεξάρτητου και κριτικού. Ο ψηφοφόρος της κατηγορίας αυτής εμφανίζεται με υψηλότερο πολιτισμικό επίπεδο, καλύτερα πληροφορημένος και λιγότερο εξαρτημένος από τα κόμματα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του αποτελεί ο πολιτικός σκεπτικισμός. Έτσι υιοθετεί ως κριτήριο επιλογής τις συγκεκριμένες θέσεις που παίρνει ένα κόμμα και οι υποψήφιοί του στα προβλήματα της συγκυρίας, αγνοώντας, κατά το μάλλον ή ήττον, τις πολιτικές ετικέτες. Προσχωρεί, με σχετική ευκολία, στις λογικές του εκλογικού ατομικισμού, εντάσσεται δηλαδή στην τυπολογία της θεματικής ψήφου. Ευνοϊκά προς την κατεύθυνση αυτή έχει λειτουργήσει η διαφαινόμενη σύγκλιση των δύο μεγάλων κομμάτων ΠΑ.ΣΟ.Κ. και Ν.Δ.. Η σύγκλιση αυτή, κύριο απότοκο της Ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, αποδυναμώνει την ιδεολογική αντιπαράθεση, εξανεμίζοντας τον κομματικό πατριωτισμό, εκφυλίζοντας τον κομματικό ανταγωνισμό στο ιδεολογικά αφόρτιστο επίπεδο της διαχείρισης (Παστιάδης 2008α: 179). Η δεύτερη συνιστώσα παραπέμπει στο μοντέλο της κομματικής ταύτισης διαιρετικής ψήφου παλαιάς πολιτικής (old politics). Αυτή συγκροτείται κατά κύριο λόγο, από την αριστερόστροφη αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά-Δεξιά, από την αυξημένη γοητεία της Αριστεράς, από την αρνητικότερη εντύπωση για τα Οικολογικά κινήματα, από την υψηλή προτίμηση στο δικομματισμό (Παστιάδης 2008β: 95). Τα ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει το άρθρο αυτό είναι εάν υφίστανται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ εργαζομένων στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα σε μια σειρά από απόψεις και στάσεις, όπως: η κοινωνική ανασφάλεια, η ικανοποίηση από την πολιτική ενημέρωση των Μ.Μ.Ε., η ικανοποίηση από τον τρόπο λειτουργίας της Δημοκρατίας, η εμπιστοσύνη προς συλλογικούς θεσμούς εκπροσώπησης όπως τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα, η αίσθηση της κατάργησης των οριογραμμών μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, η πολιτική ιδιώτευση-αποστασιοποίηση από τα κοινά και τη δημόσια σφαίρα και ο πολιτικός ατομικισμός, ο οικονομικός φιλελευθερισμός, το ζήτημα των δημόσιων Πανεπιστημίων, ο φόβος της απώλειας της εθνικής ταυτότητας EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 61

και των αξιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η στάση απέναντι στους μετανάστες σε σχέση με τη νομιμοποίηση τους και την απόδοση ευθυνών για την εγκληματικότητα. 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Το πρωτογενές υλικό στο οποίο βασίζεται η μελέτη αυτή, είναι τα ποσοτικά δεδομένα της πανελλαδικής έρευνας πεδίου υπ. αριθμ. 1466-2007, της εταιρείας ερευνών V- PRC, με ατομικές συνεντεύξεις, χρήση δομημένου ερωτηματολογίου και κάλπης, στο σύνολο της χώρας, μέγεθος του δείγματος 1.200 άτομα, με πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία. Προκειμένου να διερευνηθούν τα ανωτέρω ερωτήματα, μελετάται η σχέση ανάμεσα στους μισθωτούς στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό Τομέα και σε διάφορες μεταβλητές α- πόψεων και στάσεων: Κοινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για το μέλλον) (σε κλίμακα: Πολύ σίγουροι, Αρκετά σίγουροι, Όχι και τόσο σίγουροι, Καθόλου σίγουροι). Ικανοποίηση από την πολιτική ενημέρωση που παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης (σε κλίμακα: Πολύ ικανοποιημένοι, Αρκετά ικανοποιημένοι, Όχι και τόσο ικανοποιημένοι, Καθόλου ικανοποιημένοι). Ικανοποίηση από τον τρόπο που λειτουργεί η Δημοκρατία στην Ελλάδα (σε κλίμακα: Πολύ ικανοποιημένοι,αρκετά ικανοποιημένοι, Όχι και τόσο ικανοποιημένοι, Καθόλου ικανοποιημένοι). Εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα (σε κλίμακα: Εμπιστεύονται, Δεν εμπιστεύονται). Εμπιστοσύνη στα εργατικά σωματεία/συνδικάτα (σε κλίμακα: Εμπιστεύονται, Δεν ε- μπιστεύονται). Είτε πρόκειται για τη δεξιά,είτε για την αριστερά,όποιος και να κυβερνά είναι το ί- διο πράγμα (σε κλίμακα: Συμφωνούν, Ούτε/ούτε, Διαφωνούν). Προτιμώ να κοιτάζω τον εαυτό μου, παρά να προσπαθώ να αλλάξω την κοινωνία (σε κλίμακα: Συμφωνούν, Ούτε/ούτε, Διαφωνούν). Η οικονομία λειτουργεί καλύτερα όσο λιγότερο παρεμβαίνει το κράτος και όσο περισσότερη ελευθερία έχουν οι επιχειρήσεις (σε κλίμακα: Συμφωνούν, Ούτε/ούτε, Διαφωνούν). Διαφωνώ με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων γιατί η Παιδεία είναι δημόσιο α- γαθό στο οποίο πρέπει όλοι να έχουν δικαίωμα (σε κλίμακα: Συμφωνούν, Ούτε/ούτε, Διαφωνούν). Μέσα στην Ευρώπη κινδυνεύουμε να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα/αξίες (σε κλίμακα: Συμφωνούν, Ούτε/ούτε, Διαφωνούν). Οι περισσότεροι μετανάστες στη χώρα μας προσφέρουν στην ελληνική οικονομία και θα πρέπει να νομιμοποιηθούν (σε κλίμακα: Συμφωνούν, Ούτε/ούτε, Διαφωνούν). Η εγκληματικότητα οφείλεται στο μεγάλο αριθμό ξένων που βρίσκεται στη χώρα μας (σε κλίμακα: Συμφωνούν, Ούτε/ούτε, Διαφωνούν). Μεθοδολογικά χρησιμοποιούνται ποσοτικές μέθοδοι ανάλυσης (πίνακες συνάφειας, έλεγχοι στατιστικής σημαντικότητας διαφορών). Ο έλεγχος στατιστικής σημαντικότητας διαφορών διενεργείται ως εξής: έχοντας ως μεταβλητή ελέγχου (grouping variable) τη θέση στην απασχόληση (εργαζόμενοι στο Δημόσιο Τομέα, εργαζόμενοι στον Ιδιωτικό Τομέα), εξετάζουμε εάν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα 62 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

τους, δηλαδή εάν η μετάβαση από τους πρώτους στους δεύτερους επηρεάζει τις μεταβλητές της πολιτικής συμπεριφοράς, τόσο στο σύνολο του δείγματος όσο και σε κάθε ε- πίπεδο εκπαίδευσης. Για τους ελέγχους στατιστικής σημαντικότητας χρησιμοποιείται το Mann-Whitney U τεστ. Είναι ένα μη παραμετρικό τεστ, δηλαδή δεν απαιτούνται υποθέσεις για την κατανομή του πληθυσμού, είναι ελεύθερο κατανομής. Συγκρίνει δύο ομάδες περιπτώσεων μιας μεταβλητής και αποφαίνεται εάν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις ομάδες αυτές (Asymp. Sig.). Ο έλεγχος στατιστικής σημαντικότητας πραγματοποιείται σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας p= 0,05 ή 5%. Εάν το αποτέλεσμα του ελέγχου (Asymp. Sig.) είναι μικρότερο από το 0,05, τότε οι παρατηρούμενες διαφορές είναι στατιστικά σημαντικές και συνεπώς μπορεί να γίνει γενίκευση των συμπερασμάτων στο σύνολο του πληθυσμού, ενώ εάν είναι μεγαλύτερο από το 0,05 οι παρατηρούμενες διαφορές δεν είναι στατιστικά σημαντικές και δε μπορεί να γίνει γενίκευση των συμπερασμάτων στο σύνολο του πληθυσμού. Όταν ο έλεγχος δίνει τιμές κοντά στο 0,1, τότε οι παρατηρούμενες διαφορές είναι οριακά στατιστικά μη σημαντικές και σημειώνεται παραπλεύρως ένας *. 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Από την ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ και ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΛΕΓΧΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ (ποσοστό %) Μισθωτοί Μισθωτοί Σύνολο Δημόσιου Ιδιωτικού δείγματος Τομέα Τομέα Κοινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για το μέλλον) (Πολύ σίγουροι + Αρκετά σίγουροι) 29,09 18,89 21,17 Ικανοποίηση από την πολιτική ενημέρωση που παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης (Πολύ ικανοποιημένοι + Αρκετά ικανοποιημένοι) 37,27 33,18 37,20 Ικανοποίηση από τον τρόπο που λειτουργεί η Δημοκρατία στην Ελλάδα (Πολύ ικανοποιημένοι + Αρκετά ικανοποιημένοι) 43,64 32,72 37,91 Εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα (Εμπιστεύονται) 34,55 11,52 21,08 Εμπιστοσύνη στα εργατικά σωματεία/συνδικάτα (Εμπιστεύονται) 42,73 35,48 39,24 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 63

Μισθωτοί Μισθωτοί Σύνολο Δημόσιου Ιδιωτικού δείγματος Τομέα Τομέα Είτε πρόκειται για τη δεξιά, είτε για την αριστερά, όποιος και να κυβερνά είναι το ίδιο πράγμα (Συμφωνούν) 25,45 57,14 44,20 Προτιμώ να κοιτάζω τον εαυτό μου, παρά να προσπαθώ να αλλάξω την κοινωνία (Συμφωνούν) 30,00 47,00 39,68 Η οικονομία λειτουργεί καλύτερα όσο λιγότερο παρεμβαίνει το κράτος και όσο περισσότερη ελευθερία έχουν οι επιχειρήσεις (Συμφωνούν) 31,82 34,56 31,71 Διαφωνώ με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων γιατί η Παιδεία είναι δημόσιο αγαθό στο οποίο πρέπει όλοι να έχουν δικαίωμα (Συμφωνούν) 57,27 56,68 54,03 Μέσα στην Ευρώπη κινδυνεύουμε να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα/αξίες (Συμφωνούν) 41,82 45,16 50,40 Οι περισσότεροι μετανάστες στη χώρα μας προσφέρουν στην ελληνική οικονομία και θα πρέπει να νομιμοποιηθούν (Συμφωνούν) 47,27 32,26 35,78 Η εγκληματικότητα οφείλεται στο μεγάλο αριθμό ξένων που βρίσκεται στη χώρα μας (Συμφωνούν) 38,18 50,69 52,26 64 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΛΕΓΧΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Mann-Whitney U, Grouping Variable: Θέση στην απασχόληση (μισθωτοί Δ.Τ., μισθωτοί Ι.Τ.), Asymp. Sig. (2-tailed) Σύνολο Κατώτερη Μέση Ανώτερη δείγματος εκπαίδευση εκπαίδευση εκπαίδευση Κοινωνική ανασφάλεια (αίσθημα ασφάλειας για το μέλλον) 0,040 0,695 0,558 0,004 Ικανοποίηση από την πολιτική ενημέρωση που παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης 0,363 0,188 0,118 0,913 Ικανοποίηση από τον τρόπο που λειτουργεί η Δημοκρατία στην Ελλάδα 0,064 0,414 0,277 0,085 Εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα 0,000 0,675 0,004 0,000 Εμπιστοσύνη στα εργατικά σωματεία/συνδικάτα 0,149 0,470 0,165 0,372 Είτε πρόκειται για τη δεξιά, είτε για την αριστερά, όποιος και να κυβερνά είναι το ίδιο πράγμα 0,000 0,181 0,000 0,001 Προτιμώ να κοιτάζω τον εαυτό μου, παρά να προσπαθώ να αλλάξω την κοινωνία 0,005 0,690 0,263 0,032 Η οικονομία λειτουργεί καλύτερα όσο λιγότερο παρεμβαίνει το κράτος και όσο περισσότερη ελευθερία έχουν οι επιχειρήσεις 0,833 0,006 0,707 0,281 Διαφωνώ με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων γιατί η Παιδεία είναι δημόσιο αγαθό στο οποίο πρέπει όλοι να έχουν δικαίωμα 0,649 0,771 0,100 0,300 Μέσα στην Ευρώπη κινδυνεύουμε να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα/αξίες 0,519 0,790 0,841 0,656 Οι περισσότεροι μετανάστες στη χώρα μας προσφέρουν στην ελληνική οικονομία και θα πρέπει να νομιμοποιηθούν 0,005 0,280 0,343 0,054 * Η εγκληματικότητα οφείλεται στο μεγάλο αριθμό ξένων που βρίσκεται στη χώρα μας 0,126 0,550 0,897 0,437 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 65

Από τον πίνακα συνάφειας και τον πίνακα ελέγχων σημαντικότητας παρατηρούμε ότι: Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,040<0,05) για τη μεταβλητή Κοινωνική ανασφάλεια. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη κοινωνική ασφάλεια από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μικρότερη από το σύνολο του δείγματος. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, μόνον στην ανώτερη εκπαίδευση καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,004<0,05) ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που εμφανίζουν χαμηλή κοινωνική ασφάλεια είναι περισσότεροι από αυτούς που εμφανίζουν υψηλή, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,363>0,05) για τη μεταβλητή Ικανοποίηση από την πολιτική ενημέρωση που παρέχεται από τα Μέσα Ενημέρωσης. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας δεν αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, σε κανένα επίπεδο εκπαίδευσης δεν καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που εμφανίζουν μικρή ικανοποίηση είναι περισσότεροι από αυτούς που εμφανίζουν μεγάλη, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,064>0,05) για τη μεταβλητή Ικανοποίηση από τον τρόπο που λειτουργεί η Δημοκρατία στην Ελλάδα. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας δεν αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, σε κανένα επίπεδο εκπαίδευσης δεν καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που εμφανίζουν μικρή ικανοποίηση είναι περισσότεροι από αυτούς που εμφανίζουν μεγάλη, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,000<0,05) για τη μεταβλητή Εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμπιστεύονται τα πολιτικά κόμματα περισσότερο από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα τα ε- μπιστεύονται λιγότερο από το σύνολο του δείγματος.σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, τόσο στη μέση όσο και στην ανώτερη εκπαίδευση καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,004, 0,000<0,05) ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που δεν εμπιστεύονται τα πολιτικά κόμματα είναι περισσότεροι από αυτούς που τα εμπιστεύονται, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,149>0,05) για τη μεταβλητή Εμπιστοσύνη στα εργατικά σωματεία/συνδικάτα. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας δεν αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, σε κανένα επίπεδο εκπαίδευσης δεν καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που δεν εμπιστεύονται τα εργατικά σωματεία/συνδικάτα είναι περισσότεροι από αυτούς που τα εμπιστεύονται, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,000<0,05) για τη μεταβλητή Είτε πρόκειται για τη δεξιά, είτε για την αριστερά, ό- 66 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

ποιος και να κυβερνά είναι το ίδιο πράγμα. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μικρότερο ποσοστό συμφωνίας από το σύνολο του δείγματος, ενώ αντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερο ποσοστό από το σύνολο του δείγματος. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, τόσο στη μέση όσο και στην ανώτερη εκπαίδευση καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,000, 0,001<0,05) ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που συμφωνούν ότι δεν υπάρχει διαφορά στη διακυβέρνηση μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, είναι λιγότεροι από αυτούς που διαφωνούν στους μισθωτούς του Δημόσιου τομέα, ενώ αντίθετα αυτοί που συμφωνούν είναι περισσότεροι από αυτούς που διαφωνούν στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,005<0,05) για τη μεταβλητή Προτιμώ να κοιτάζω τον εαυτό μου, παρά να προσπαθώ να αλλάξω την κοινωνία. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζουν μικρότερη ιδιώτευση από το σύνολο του δείγματος, ενώ α- ντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζουν μεγαλύτερη από το σύνολο του δείγματος. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, μόνον στην ανώτερη εκπαίδευση καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,032<0,05) ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που εμφανίζουν πολιτική ιδιώτευση είναι λιγότεροι από αυτούς που δεν εμφανίζουν, στους μισθωτούς του Δημόσιου τομέα, ενώ αντίθετα αυτοί που εμφανίζουν πολιτική ιδιώτευση είναι περισσότεροι από αυτούς που δεν εμφανίζουν στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,833>0,05) για τη μεταβλητή Η οικονομία λειτουργεί καλύτερα όσο λιγότερο παρεμβαίνει το κράτος και όσο περισσότερη ελευθερία έχουν οι επιχειρήσεις. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας δεν αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, μόνον στην κατώτερη εκπαίδευση καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,006<0,05) ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που εμφανίζουν προτίμηση στον κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομία είναι περισσότεροι από αυτούς που δεν εμφανίζουν, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,649>0,05) για τη μεταβλητή Διαφωνώ με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων γιατί η Παιδεία είναι δημόσιο αγαθό στο οποίο πρέπει όλοι να έχουν δικαίωμα. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας δεν αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, σε κανένα επίπεδο εκπαίδευσης δεν καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που διαφωνούν με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι περισσότεροι από αυτούς που συμφωνούν, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,519>0,05) για τη μεταβλητή Μέσα στην Ευρώπη κινδυνεύουμε να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα/αξίες. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας δεν αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, σε κανένα επίπεδο εκπαίδευσης δεν καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που φοβού- EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 67

νται την απώλεια της εθνικής ταυτότητας και των αξιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι περισσότεροι από αυτούς που δε φοβούνται, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,005<0,05) για τη μεταβλητή Οι περισσότεροι μετανάστες στη χώρα μας προσφέρουν στην ελληνική οικονομία και θα πρέπει να νομιμοποιηθούν. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Οι μισθωτοί του Δημόσιου Τομέα εμφανίζονται υποστηρικτές της νομιμοποίησης των μεταναστών σε μεγαλύτερο ποσοστό από το σύνολο του δείγματος, ενώ α- ντίθετα οι μισθωτοί του Ιδιωτικού Τομέα εμφανίζονται υποστηρικτές της νομιμοποίησης των μεταναστών σε μικρότερο ποσοστό από το σύνολο του δείγματος. Σε σχέση με τα ε- πίπεδα εκπαίδευσης, σε κανένα επίπεδο εκπαίδευσης δεν καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών.αυτοί που τάσσονται υπέρ της νομιμοποίησης των μεταναστών είναι περισσότεροι από αυτούς που τάσσονται κατά στους μισθωτούς του Δημόσιου τομέα, ενώ αντίθετη είναι η εικόνα στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα. Με βάση τους στατιστικούς ελέγχους, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (0,126>0,05) για τη μεταβλητή Η εγκληματικότητα οφείλεται στο μεγάλο α- ριθμό ξένων που βρίσκεται στη χώρα μας. Συνεπώς η εσωτερική διαφοροποίηση της μισθωτής εργασίας δεν αποτελεί διαφοροποιητική παράμετρο της μεταβλητής. Σε σχέση με τα επίπεδα εκπαίδευσης, σε κανένα επίπεδο εκπαίδευσης δεν καταγράφονται στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες των μισθωτών. Αυτοί που α- ποδίδουν την εγκληματικότητα στο μεγάλο αριθμό ξένων που βρίσκεται στη χώρα μας, είναι περισσότεροι από αυτούς που πιστεύουν το αντίθετο, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Με βάση την παρούσα μελέτη, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ μισθωτών Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, για κάποια από τα νέα ζητήματα της πολιτικής ατζέντας. Οι μισθωτοί του Δημόσιου τομέα σε σχέση με τους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα: αισθάνονται περισσότερο κοινωνικά ασφαλείς, εμπιστεύονται περισσότερο τα πολιτικά κόμματα, πιστεύουν περισσότερο στην ύπαρξη των οριογραμμών ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά, εμφανίζουν μικρότερη πολιτική ιδιώτευση-αποστασιοποίηση από τα κοινά και τη δημόσια σφαίρα και μικρότερο πολιτικό ατομικισμό, τάσσονται υπέρ της νομιμοποίησης των μεταναστών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα υψηλά ποσοστά κοινωνικής ανασφάλειας. Όσοι αισθάνονται ανασφάλεια είναι περισσότεροι από αυτούς που αισθάνονται ασφάλεια, ιδιαίτερα στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα. Αυτό το κλίμα της εκτεταμένης α- νασφάλειας επηράζει αρνητικά όλους τους δείκτες της πολιτικής συμμετοχής. Η ικανοποίηση από την πολιτική ενημέρωση των Μ.Μ.Ε. καταγράφεται χαμηλότερη από τη μη ικανοποίση τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα, ιδιαίτερα στους δεύτερους. Αυτό αποτελεί έναν ακόμη δείκτη πολιτικής δυσαρέσκειας, στη σημερινή εποχή της έντονης πολιτικής επιρροής των Μ.Μ.Ε. Η ικανοποίηση από τον τρόπο λειτουργίας της Δημοκρατίας εμφανίζεται χαμηλότερη από τη μη ικανοποίση τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού το- 68 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

μέα, ιδιαίτερα στους δεύτερους, αποτελώντας μια ακόμη συνιστώσα της πολιτικής δυσαρέσκειας. Η εμπιστοσύνη προς συλλογικούς θεσμούς εκπροσώπησης όπως τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα, αποτυπώνεται χαμηλότερα από τη μη ικανοποίηση, ιδιαίτερα στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα, αποτελώντας έτσι ισχυρή παράμετρο της πολιτικής δυσαρέσκειας. Η εμπιστοσύνη προς τα κόμματα είναι ασθενέστερη από αυτήν των συνδικάτων. Η αίσθηση της κατάργησης των οριογραμμών μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς ( Είτε πρόκειται για τη δεξιά, είτε για την αριστερά, όποιος και να κυβερνά είναι το ίδιο πράγμα ), παρατηρείται μόνο στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα, στοιχείο δηλωτικό της αποστασιοποίησης τους από την Αριστερά, εφόσον η παραδοχή της κατάργησης των διαφορών συνιστά ισχυρό λόγο απομάκρυνσης από την Αριστερά. Ως εκ τούτου θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η Αριστερά υποχωρεί σε έναν κατ εξοχήν προνομιακό της χώρο, όπως αυτόν της μισθωτής εργασίας. Η πολιτική ιδιώτευση-αποστασιοποίηση από τα κοινά και τη δημόσια σφαίρα και ο πολιτικός ατομικισμός ( Προτιμώ να κοιτάζω τον εαυτό μου, παρά να προσπαθώ να αλλάξω την κοινωνία ), καταγράφεται μόνο στους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα, καταδεικνύοντας την πολιτική αποξένωση που χαρακτηρίζει το χώρο της μισθωτής εργασίας. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός ( Η οικονομία λειτουργεί καλύτερα όσο λιγότερο παρεμβαίνει το κράτος και όσο περισσότερη ελευθερία έχουν οι επιχειρήσεις ), δε φαίνεται να διαπερνά ούτε τους μισθωτούς του Δημόσιου ούτε του Ιδιωτικού τομέα, οι ο- ποίοι τάσσονται περισσότερο υπέρ του κρατικού παρεμβατισμού, ως κληρονομιά των βασικών συνιστωσών της Αριστεράς, αλλά και ως καταφύγιο και ανάχωμα, που εγγυάται περισσότερη εργασιακή ασφάλεια. Στο ζήτημα των δημόσιων Πανεπιστημίων, τόσο οι μισθωτοί του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα, εμφανίζονται ένθερμοι υποστηρικτές τους. Ο φόβος της απώλειας της εθνικής ταυτότητας και των αξιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι ισχυρότερος από το μη φόβο, τόσο στους μισθωτούς του Δημόσιου όσο και του Ιδιωτικού τομέα Η στάση απέναντι στους μετανάστες σε σχέση με τη νομιμοποίηση τους και την απόδοση ευθυνών για την εγκληματικότητα, εμπεριέχει αντιφατικά στοιχεία. Είναι αξιοπρόσεκτη η αλλαγή στάσης των μισθωτών του Δημόσιου τομέα, που ενώ τάσσονται υπέρ της νομιμοποίησης των μεταναστών (οι μισθωτοί του Ιδιωτικού τομέα τάσσονται κατά), στην απόδοση ευθυνών εγκληματικότητας εξομοιώνονται με τους μισθωτούς του Ιδιωτικού τομέα, αισθανόμενοι ότι απειλούνται, ενώ δεν αισθάνονται ανταγωνισμό-απειλή από τους μετανάστες στον εργασιακό χώρο του Δημόσιου τομέα. Το ανώτερο επίπεδο εκπαίδευσης λειτουργεί ως ενισχυτής των διαφορών ανάμεσα στους μισθωτούς του Δημόσιου και του Ιδιωτικού τομέα, μόνον όπου καταγράφονται αυτές ως στατιστικά σημαντικές. Συμπερασματικά, οι μισθωτοί του Δημόσιου τομέα φαίνεται να διατηρούν αρκετά α- πό τα διαχρονικά χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής δημοσιουπαλληλίας, εντασσόμενοι στην τυπολογία της κομματικής ταύτισης διαιρετικής ψήφου παλαιάς πολιτικής (old politics) (Παστιάδης 2008α: 194). Όψεις του μοντέλου αυτού αποτελούν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την πολιτική (Παντελίδου-Μαλούτα 1990: 33) σε όλες του τις εκδοχές, καθώς και η σχέση με το κράτος και η προσήλωση στον κρατικό παρεμβατισμό (Παιδεία) και στο Δημόσιο Τομέα της οικονομίας (Παστιάδης 2008α: 187). Η σχέση αυτή με EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 69

το κράτος πιθανόν εμπεριέχει τη λανθάνουσα συνιστώσα των πελατειακών σχέσεων (Καφετζής 1996: 192-193, Δεμερτζής 1994: 18,Τσουκαλάς 1977: 101). Όμως αρχίζουν και γίνονται εμφανή τα σημάδια της πολιτικής αποξένωσης, καθώς και φοβικά αντανακλαστικά τόσο στα θέματα του ευρωσκεπτικισμού (Βερναρδάκης 2007: 153-155), όσο και σε αυτά των μεταναστών σε σχέση με την εγκληματικότητα. Οι μισθωτοί του Ιδιωτικού τομέα εμφανίζονται ιδιαίτερα κοινωνικά ανασφαλείς σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και κατά συνέπεια μη προβλέψιμο περιβάλλον. Αυτή είναι ίσως η γενέθλια μήτρα μιας σειράς απόψεων και στάσεων, όπως η πολιτική αποξένωση, η μειωμένη εμπιστοσύνη προς συλλογικούς θεσμούς εκπροσώπησης όπως τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα, η αίσθηση της κατάργησης των οριογραμμών μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, η πολιτική ιδιώτευση-αποστασιοποίηση από τα κοινά και τη δημόσια σφαίρα και ο πολιτικός ατομικισμός, ο έντονος ευρωσκεπτικισμός και τα φοβικά σύνδρομα απέναντι στους μετανάστες τόσο στο εργασιακό πεδίο όσο και σε αυτό της ε- γκληματικότητας. Βέβαια ανιχνεύονται ακόμη τα στοιχεία της ισχυρής παράδοσης της μισθωτής εργασίας, όπως η προσήλωση στον κρατικό παρεμβατισμό (Παιδεία) και στο Δημόσιο Τομέα της οικονομίας. Οι μισθωτοί του Ιδιωτικού τομέα φαίνεται να απομακρύνονται από τις κλασικές ορίζουσες της Αριστεράς, η οποία τείνει έτσι να απωλέσει έ- ναν προνομιακό της χώρο. Σημείωση Ο συγγραφέας θέλει να εκφράσει τις θερμές του ευχαριστίες προς την εταιρεία ερευνών V-PRC, η οποία είχε την ευγενή καλοσύνη να παραχωρήσει τα ποσοτικά δεδομένα του παρόντος άρθρου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Harrop, M. & Miller, W. (1987). Elections and Voters. A Comparative Introduction. London: MacMillan. Inglehart, R. (1971). Generational Change in Europe, στο Dogan, M. & Rose, R., European politics: A reader, London: MacMillan, 120-129. Inglehart, R. (1973). The silent revolution in Europe. Intergenerational change in post industrial societies, στο Dennis, J. (eds.), Socialization to politics. A reader, London: John Wiley, 131-178. Inglehart, R. & Klingemann, H. (1976). Party Identification, Ideological Preference and the Left- Right Dimension Among Western Mass Publics, στο Budge, I., Crewe & Farlie, D. (eds.), Party Identification and Beyond, London: Wiley, 243-276. Inglehart, R. (1977). The Silent Revolution Changing Values and Political Styles Among Western Publics. Princeton New Jersey: Princeton University Press. Inglehart, R. (1981). Post Materialism in an Environment of Insecurity, American Political Science Review, 75(4), 880-900. Inglehart, R. (1990). Culture Shift in Advanced Industrial Society. Princeton: Princeton University Press. Offe, G. (1987). Challenging the Boundaries of Institutional Politics: Social Movement Since the 1960s, στο Maier, Ch. (επιμ.), Changing Boundaries of the Political, Cambridge, 63-105. Poguntke, T. (1987). New Politics and Party Systems: The Emergence of a New Type of Party?, West European Politics, 10 (1), 76-88. Rose, R. - McAllister, I. (1990). The Loyalties of Voters. A Lifetime Learning Model. London: Sage. 70 EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN

Βερναρδάκης, Χρ. (2007). Ευρωπαϊσμός και ευρωσκεπτικισμός στην Ελλάδα: Ιδεολογικές διαστάσεις και πολιτικές εκπροσωπήσεις, στο Βερναρδάκης, Χρ. (επιμ.), Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα 2005-06. Πολιτικές και κοινωνικές εκπροσωπήσεις, ευρωσκεπτικισμός, ΜΚΟ, Αθήνα: Σαββάλας, 147-164. Δεμερτζής, Ν. (1989). Κουλτούρα, Νεωτερικότητα, Πολιτική κουλτούρα. Αθήνα: Παπαζήσης. Δεμερτζής, Ν. (1994). Εισαγωγή στην Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα. Θεωρητικά και Ερευνητικά Ζητήματα, στο Δεμερτζής Ν. (επιμ.), Η Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα Σήμερα, Αθήνα: Οδυσσέας, 7-39. Καφετζής, Π. (1996). Πολίτες, Πολιτική και Πολιτική Κουλτούρα στην Ελλάδα, 1985-1990. Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών-Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης. Κωνσταντινίδης, Γ. (2007). Η συντηρητική Αριστερά και η προοδευτική Δεξιά : Ενδείξεις α- συμβατότητας της διάκρισης κοινωνικός προοδευτισμός-συντηρητισμός με το παραδοσιακό σχήμα Αριστερά-Δεξιά, στο Βερναρδάκης, Χρ.(επιμ.), Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα 2005-06. Πολιτικές και κοινωνικές εκπροσωπήσεις, ευρωσκεπτικισμός, ΜΚΟ,Αθήνα: Σαββάλας, 15-39. Παντελίδου - Μαλούτα, Μ. (1990). Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα: Όψεις και Προσεγγίσεις, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τχ. 75(Α), 18-57. Παστιάδης, Γ. (2008α). Προσδιοριστικοί παράγοντες της πολιτικής συμπεριφοράς. Η περίπτωση του επιπέδου εκπαίδευσης. Διδακτορική Διατριβή. Θεσσαλονίκη:Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Παστιάδης, Γ. (2008β). Εργαζόμενοι στο Δημόσιο και στον Ιδιωτικό τομέα: ομοιότητες και διαφορές στο πρότυπο της πολιτικής συμπεριφοράς, μια ποσοτική χαρτογράφηση, Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων, τχ. 51, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2008, 87-96. Προβή, Φ. (2008). Νέες κοινωνικές διαιρέσεις και συλλογικές ταυτότητες στο μικροσκόπιο της ποιοτικής έρευνας, στο Βερναρδάκης, Χρ. (επιμ.),v-prc Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα 2007, Αθήνα: Σαββάλας, 71-99. Τσουκαλάς, Κ. (1977). Γύρω από το πρόβλημα της πολιτικής πελατείας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, στο Κοντογιώργης, Γ. (επιμ.), Κοινωνικές και Πολιτικές Δυνάμεις στην Ελλάδα, Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης, Αθήνα: Εξάντας, 73-112. EPΓAΣIAKΩN ΣXEΣEΩN 71