ارزيابي تأثير ساختار سرمايه بر سرمايه فكري شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/سال ششم/ شماره 22 /تابستان 39 /صفحات 091-051 ارزيابي تأثير ساختار سرمايه بر سرمايه فكري شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران هوشنگ تقی زاده 1 میروحید پورربی تاريخ پذيرش: 20/10/91 تاريخ دريافت: 29/00/10 چکیده: تصمیم گیري و قضاوت در مناسبتترين تركیب ساختار سرمايه شركتها با هدف بیشینه سازي ثروت سهامداران ازجمله موضوعات بسیار مهم در حوزه مديريت مالی است. بر همین اساس اطالع از هزينه سرمايه همواره در تصمیمات شركتی نقش اساسی داشته است. دستیابی به نرخ هزينه مناسب در تعیین تركیب بهینه ساختار سرمايه شركتها و به ويژه در كسب بهترين نتايج حاصل از عملیات به شكل سودآوري افزايش قیمت سهام و افزايش سرمايه فكري شركت- ها از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. بنابراين هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر ساختار سرمايه در سرمايه فكري شركت ها است. تعداد واحدهاي تشكیل دهنده جامعه آماري شامل 03 شركت پذيرفته شده در صنعت مواد ومحصوالت دارويی بورس اوراق بهادار تهران طی سالهاي 1031 الی 1031 است. براي محاسبه سرمايه فكري از روش بازده دارايیها و براي محاسبه ساختار سرمايه از نسبت بدهیهاي كوتاه مدت به جمع دارايیها نسبت بدهیهاي بلندمدت به جمع استاديار مديريت دانشگاه آزاد اسالمی واحد تبريز گروه اقتصاد و حسابداري تبريز آذربايجان شرقی ايران. )نويسنده مسئول( Email taghizadeh@iaut.ac.ir كارشناس ارشد حسابداري دانشگاه پیام نور ايران گروه حسابداري ايران. Email: pourrabbi@yahoo.com

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 001 39 دارايیها و نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارايیها استفاده شده است. نتايج نشان میدهد كه بین نسبت بدهیهاي كوتاه مدت به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه منفی و معنیدار وجود دارد همچنین بین نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه مثبت و معنیداري وجود دارد. واژه های كلیدی:ساختار سرمايه سرمايه فكري هزينه سرمايه بازده دارايیها 1- مقدمه بحث ساختار سرمايه به چگونگی تركیب منابع تامین مالی شركت از قبیل بدهیهاي كوتاه مدت اوراق قرضه بدهیهاي بلندمدت سهام ممتاز و سهام عادي اشاره دارد )وكیلی فرد 1033(. در بررسی ساختار سرمايه شركت ها تالش میشود تا تركیب منابع مالی مختلف مورد استفاده آنها در تامین مالی فعالیت ها و سرمايهگذاري هاي مورد نیاز تبیین شود)برونن 6332(. 1 همچنین میتوان گفت كه هدف از تعیین ساختار سرمايه مشخص كردن تركیب منابع مالی هر شركت به منظور بیشینه سازي ثروت سهامداران آن است )نوو 1031(. از آنجا كه هزينه سرمايه شركت تابعی از ساختار سرمايه آن تلقی میشود )باقر زاده 1036( انتخاب ساختار سرمايه مطلوب موجب كاهش هزينه سرمايه شركت و افزايش ارزش بازار آن شده كه اين امر موجب افزايش سرمايه فكري شركت میشود. در بیشتر كشورهاي جهان هر محیط تجاري كه بر اساس دانش باشد نیاز به درك و پذيرش الگوي جديدي از فاكتورهاي نامشهود سازمانی میباشد كه امروزه سرمايه فكري نامیده میشود )رودپشتی و همكاران 6311(. 6 سرمايه فكري ماهیت نامشهودي دارد و به طور همه جانبه به عنوان دارايی راهبردي در سازمانها شناخته شده است. اثر وجودي سرمايه فكري در سازمانها موجبات بهبود عملكرد مالی و مزيت رقابتی سازمان را در بر خواهد داشت )بارنی 1331(. 0 امروزه سرمايه فكري اعم از دانش تجربه مهارت شخصی روابط خوب و توانايی فناوري منبع مهم مزيت رقابتی و عامل كلیدي سودآوري شركت محسوب میشود. دو عامل مهم كه موجب افزايش كیفیت عملكرد شركتها طی دو دهه گذشته شده است جهانی شدن و فزونی تغییرات فناوري است. در اين محیط سرمايه فكري و دارايیهاي نامشهود عوامل مهم موفقیت هستند. 1 - Bronen 2 - Roodposhti, et al. 3 - Barney

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 006 در رقابت اقتصادي جديد دارايیهاي مبتنی بر دانش فراهم كننده يك مزيت رقابتی ذاتی هستند )مجتهد زاده و همكاران 1033(. از: سرمايه فكري مفهومی است كه داراي جنبههاي متفاوتی میباشد و از اين رو تعاريف و معیارهاي اندازه گیري متفاوتی در رابطه با آن مطرح شدهاند كه برخی از مهمترين آنها عبارتند اصطالح سرمايه فكري شامل اجزاي فكري-دانش اطالعات دارايی فكري و تجربه- است كه استفاده از آن میتواند باعث ايجاد ثروت شود )استیوارت 1331(. 1 دارايی متعلق به سازمان كه براي آن ارزش آفرينی میكند و در ترازنامه سنتی به عنوان يك دارايی فیزيكی و پولی ارايه نمیشود )سوبی 6331(. 6 سرمايه فكري شامل كل سرمايه يا حقوق مبتنی بر دانش تحت تملك شركت میباشد)دزينكوسكی 6333(. 0 سرمايه فكري دانش موجود در سازمان است و در دو سطح فردي و سازمانی مطرح میشود. سرمايه فكري براي شركت ها تنوع ارزش سازمانی زيادي را فراهم میكند مانند ايجاد سود تعیین استراتژي )سهم بازار رهبري و شهرت( نوآوري وفاداري مشتري كاهش هزينه بهبود بهرهوري و موارد ديگر)هاريسون و سولیوان 6333(. 1 سرمايه فكري شامل آن بخش از كل سرمايه يا دارايی شركت است كه مبتنی بر دانش بوده و شركت دارنده و مالك آن به شمارمیآيد )انواري رستمی 1036(. بعدازاين مقدمه درادامه ابتدا به ارائه مفهوم روش هاي اندازه گیري سرمايه فكري و مطالعات انجام يافته پرداخته شده و سپس فرضیههاي پژوهش و ابزار و روش آورده شده است. در نهايت ضمن بیان يافتههاي پژوهش به ارايه نتیجهگیري پیشنهادات و محدوديتها پرداخته شده است. 2- روشهای اندازهگیری سرمايه فکری در ادبیات سرمايه فكري مدلهاي مختلفی براي اندازهگیري سرمايه فكري پیشنهاد شده است. به طوري كلی رويكردهاي سنجش سرمايه فكري در چهار دسته اصلی قرار میگیرند )مالهوترا )6330 5 و )سوبی :)6331 1 - Stewart 2- Sveiby. 3 - Dzinkowski 4 - Harrison and Sullivan 5 - Malhotra

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 001 39 1- روشهاي مستقیم سرمايه فكري :(DIC) 1 عبارتند از برآورد ارزش پولی دارايیهاي مشهود يا سرمايه فكري به وسیله شناسايی عناصر مختلف تشكیل دهنده آنها. طبق اين روش ها يك بار ارزش عناصر به صورت تك تك محاسبه میشود و سپس مجموع ارزش طبقات مختلف آنها بیانگر ارزش دارايی مربوطه است. اين روشها زمانی به كار برده میشوند كه اجزاي مختلف دارايیهاي نامشهود قابل تشخیص باشند و مستقیما ارزشگذاري شوند. اين روشها شامل روش ارزشگذاري جامع ارزش آفرينی كل حسابداري براي آينده و غیره میباشد. 6- روشهاي سرمايه گذاري بازار :(MCM) 6 محاسبه اختالف بین ارزش بازار شركت )برمنباي قیمت بازار سهام( و حقوق صاحبان سهام تعديل شده از بابت تورم يا بهاي جايگزينی به عنوان ارزش سرمايه فكري يا دارايیهاي نامشهود در نظر گرفته میشود. اين روشها زمانی به كار برده میشوند كه تفاوت بین جمع مبلغ سرمايه و ارزش دفتري خالص دارايی سهامداران قابل محاسبه باشد. ارزش بازار نسبت به ارزش دفتري و Q توبین مثالهايی از اين روشها میباشند. 0- روشهاي بازده يا بازگشت دارايی :(ROA) 0 در اين روش نرخ بازگشت دارايیها با استفاده از تقسیم نمودن سود قبل از كسر مالیات شركت بر میانگین دارايیهاي مشهود شركت محاسبه شده و با میانگین صنعت مقايسه میشود. تفاضل اين دو رقم در میانگین دارايیهاي مشهود ضرب میشود تا میانگین درآمدهاي ساالنه حاصل از دارايیهاي نامشهود به دست آيد. میانگین درآمد به دست آمده بر میانگین وزنی هزينه سرمايه شركت تقسیم میشود تا از اين طريق برآوردي از ارزش دارايیهاي نامشهود يا سرمايه فكري به دست آيد. اين روشهازمانی به كار برده میشوند كه دارايیهاي مشهود و رشد مالی سالیانه با متوسط صنعت قابل مقايسه باشند. در اين روشها میانگین درآمدهاي باالتر براي برآورد ارزش گذاري دارايیهاي نامشهود به كار برده میشوند. اين روشها شامل عوايد سرمايه دانش ارزش افزوده اقتصادي ارزش نامشهود محاسبه شده ضريب ارزش افزوده فكري و غیره میباشد. 1- روشهاي كارت امتیازي :(SC) 1 اين روشها بر مبناي شناسايی عناصر مختلف دارايیهاي نامشهود يا سرمايه فكري و شاخصها و مقیاسهاي به دست آمده بر اساس 1 - Direct Intellectual Capitalmethods. 2 - Market Capitalization Methods. 3 - Return on Assets methods. 4 - Score Card Methods.

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 008 كارت امتیازي و گزارش آنها به صورت گراف استوارند. اين روشها شبیه روشهاي مستقیم سرمايه فكري هستند و تنها تفاوتشان اين است كه در روشهاي كارتهاي امتیازي برآوردي از ارزش پولی دارايیهاي نامشهود يا سرمايه فكري صورت نمیگیرد. اين روشها زمانی به كار برده میشوند كه اجزاي مختلف سرمايه فكري معین بوده بتوان آنها را بر حسب كارت امتیازي و يا نمودار منعكس كرد. اين روش شامل تابلوي امتیاز زنجیره ارزش شاخص سرمايه فكري و غیره میباشد. در پژوهش حاضر براي محاسبه سرمايه فكري از روش بازده دارايیها استفاده شده است. 2- پیشینه پژوهش طالب نیا و همكاران )1031( تاثیر سرمايه فكري بر ارزش بازار و عملكرد مالی شركت ها را مورد بررسی قرار داده اند. نتايج حاكی از اين است كه بین سرمايه فكري با ارزش بازار و عملكرد مالی شركت هاي فعال در صنعت سیمان رابطه معنی داري وجود دارد. همچنین در بین عناصر تشكیل دهنده سرمايه فكري كارايی سرمايه به كار گرفته شده داراي بیشترين تاثیر بر ارزش بازار شركت ها می باشد. رحمانی و عارف منش )1031( در پژوهشی به بررسی رابطه سرمايه فكري با هزينه حقوق صاحبان سهام پرداخته اند. نتايج نشان می دهد ارزش افزوده سرمايه فكري با هزينه حقوق صاحبان سهام رابطه منفی و معنی دار دارد. همچنین ارزش افزوده سرمايه انسانی رابطه منفی و معنی دار با هزينه حقوق صاحبان سهام دارد. اما ارزش افزوده سرمايه فیزيكی به كار گرفته شده و ارزش افزوده سرمايه ساختاري با هزينه حقوق صاحبان سهام رابطه معنی دار نداشت. ستايش و همكاران )1033( در پژوهشی تاثیر ساز و كارهاي حاكمیت شركتی بر كارايی اجزاي سرمايه فكري را مورد بررسی قرار داده اند. نتايج حاصل از پژوهش بیان میكند كه سازوكارهاي حاكمیت شركتی يعنی مالیكت نهادي مالیكت مديريتی مالیكت خانوادگی تمركز مالكیت درصد اعضا غیر موظف و يكسانی مديريت و رئیس هیئت مديره تاثیر بر كارايی اجزاي سرمايه فكري )دارايیهاي نامشهود بازار دارايیهاي فكري دارايیهاي انسانی و دارايیهاي زير ساختاري( ندارد. همتی و همكاران )1033( به بررسی ارتباط بین سرمايه فكري و ارزش بازار و عملكرد مالی شركتهاي غیرمالی پرداخته اند نتايج حاصل از آزمون فرضیات پژوهش نشان دهنده ارتباط معنیدار بین سرمايه فكري و ارزش بازار و عمكرد مالی شركتهاي غیر مالی می باشد. حاجیها و قصاب ماهر) 1033 ( در پژوهشی رابطه بین ساختار سرمايه و ارزش نامشهود واحد تجاري را با استفاده از شاخص نسبت توبین Q مورد مطالعه قرار دادهاند. يافتههاي اين پژوهش

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 002 39 حاكی از عدم وجود رابطه معنیدار بین نوع ساختار سرمايه )بدهی محور يا سرمايه محور( و ارزش نامشهود با استفاده از نسبت توبین Q میباشد.مدهوشی و اصغر نژاد )1033( در پژوهشی به سنجش سرمايه فكري و بررسی رابطه آن با بازده مالی شركت ها پرداختهاند. يافتهها حاكی از رابطه معنادار مثبت بین سرمايه فكري و بازده مالی سرمايه فكري و بازده مالی آتی نرخ رشد سرمايه فكري و نرخ رشد بازده مالی آتی شركت هاي سرمايهگذاري در بورس اوراق بهادار تهران میباشد. مجتهد زاده و همكاران )1033( در پژوهشی رابطه سرمايه فكري )انسانی مشتري و ساختاري( و عملكرد صنعیت بیمه )از ديدگاه مديران( را مورد بررسی قرار دادهاند. نتايج نشان میدهد سرمايههاي فكري انسانی مشتري )رابطهاي( و ساختاري در بررسی جداگانه و مستقل از يكديگر با عملكرد رابطه معنادار دارند در حالی كه در بررسی همزمان صرفا رابطه سرمايه ساختاري و انسانی با عملكرد معنادار است. رضايی و همكاران )1033( در پژوهشی تاثیر سرمايه فكري در ايجاد ارزش افزوده )اقتصادي و بازار( را مورد ارزيابی قرار دادهاند. نتايج حاصل از آزمون فرضیههاي پژوهش نشان دهنده ارتباط معنیدار و مثبت سرمايه فكري شركتها با ارزش افزوده )6311( 1 در پژوهشی به بررسی رابطه بین اقتصادي و ارزش افزوده بازار آنها است.سومدري سرمايه فكري و عملكرد شركتها با استفاده از مدل ضريب ارزش افزوده فكري در يك دوره بحرانی پرداخته است. نتايج نشان می دهد كه توسعه شركت ها تحت تاثیر سرمايه ساختاري و انسانی 6 و قرار دارد در حالی كه سودآوري شركت ها تحت تاثیر سرمايه مالی آنها قرار دارد. بوجل بن )6310( 0 در پژوهشی تاثیر افشاي سرمايه فكري بر هزينه حقوق صاحبان سهام را مورد افیس بررسی قرار دادند. نتايج نشان می دهد كه افشاي اقالم سرمايه فكري )سرمايه انسانی سرمايه ساختاري و سرمايه ارتباطی( موجب كاهش هزينه حقوق صاحبان سهام می شود. آهنگر )6316( 1 در پژوهشی به تجزيه و تحلیل سرمايه فكري )سرمايه انسانی و سرمايه ساختاري( و سرمايه فیزيكی و ارتباط آنها با عملكرد مالی شركت ها پرداخته است. نتايج تجربی نشان میدهد كه بین سرمايه فكري و عملكرد مالی )سودآوري بهرهوري كاركنان و رشد فروش( شركت ها ارتباط مثبت و معنیدار وجود دارد. رفیعی و همكاران )6316( 5 در پژوهشی تاثیر سرمايه فكري بر عملكرد سازمانی شركت ها را مورد بررسی قرار دادند. اجزاي سرمايه فكري شامل سرمايه انسانی ساختاري و مشتري )ارتباطی( میباشد. نتايج نشان میدهد كه بین اجزاي سرمايه فكري و 1 - Sumedrea 2 -Boujelbene 3 - Affes 4 -Ahangar 5 -Rafiei, et al.

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 041 عملكرد سازمانی ارتباط مثبت و معنیدار وجود دارد. قسمان و همكاران 1 ) 6316 (در پژوهشی به بررسی نقش تكنولوژي اطالعات در مديريت دارايی سرمايهاي پرداختهاند. نتايج نشان میدهد كه شركت ها حداقل از يكی از ابزارهاي تكنولوژي اطالعات )ابزارهاي پژوهش ابزارهاي اداري و ابزارهاي ارزيابی( براي مديريت دارايیهاي سرمايهاي استفاده میكنند. همچنین شركت هايی كه از تكنولوژي اطالعات براي فرايندهاي دارايیهاي سرمايهاي استفاده میكنند باعث افزايش زنجیره ارزش دارايیهاي سرمايهاي میشوند. لو )6316( 6 در پژوهشی رابطه بین سرمايه فكري و عملكرد دانشگاه را مورد مطالعه قرار داده است. تجزيه و تحلیل رگرسیون نشان داده كه سرمايه فكري نقش اساسی در افزايش كارايی آموزش و پژوهش دارد. 3- فرضیههای پژوهش براي محاسبه سرمايه فكري از روش بازده دارايیها استفاده شده است. با توجه به اينكه در اين روش براي محاسبه سرمايه فكري از هزينه سرمايه استفاده شده است بنابراين در اين پژوهش ارتباط بین ساختار سرمايه و سرمايه فكري شركت ها مورد بررسی قرار گرفته است فرضیه ها عبارتند از: 1( بین نسبت بدهیهاي كوتاه مدت به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه وجود دارد. 6( بین نسبت بدهیهاي بلند مدت به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه وجود دارد. 0( بین نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه وجود دارد. 4- ابزار و روش پژوهش حاضر از نظر هدف تحقیق كاربردي و از نظر روش در دسته پژوهش هاي همبستگی است. دوره زمانی پژوهش نیز از ابتداي سال 1031 تا پايان سال مالی 1031 در نظر گرفته شده است. جامعه آماري اين پژوهش در بر گیرنده 03 شركت پذيرفته شده در صنعت مواد و محصوالت دارويی بورس اوراق بهادار تهران میباشد. نمونه پژوهش نیز شامل شركت هايی از اين صنعت میباشند كه ويژگیهاي زير را دارا هستند. - شركت هايی كه در دوره مورد بررسی تغییر دوره مالی نداشته باشند. - سال مالی شركت ها منتهی به پايان اسفند باشد. 1 -Gassmann,et al. 2 -Lu

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 040 39 - شركت هايی كه دادههاي مورد نظر آنها در دسترس باشد. - جزو شركت هاي سرمايهگذاري )هلدينگ( نباشند. بر اين اساس 61 شركت )به صورت تجمعی 111 سال شركت( كه در طول دوره مورد بررسی در بورس فعال بودند انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتهاند. از گزارش هاي مالی شركت هاي مورد بررسی به عنوان اصلیترين منبع اطالعاتی جهت انجام پژوهش استفاده شده است كه اين گزارش ها شامل صورت هاي مالی اساسی شركت هاي مورد آزمون است كه از طريق سايت سازمان بورس اوراق بهادار تهران دريافت و مورد استفاده قرار گرفته است. در پژوهش حاضر نسبت بدهیهاي كوتاه مدت به جمع دارايیها نسبت بدهیهاي بلند مدت به جمع دارايیها و نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارايیها به عنوان ساختار سرمايه تعريف شده است.سرمايه فكري (IC) 1 نیز متغیر وابسته پژوهش است كه به صورت زير قابل محاسبه است: 1- براي هر يك از شركتهاي انتخابی به صورت جداگانه t TA EBT t و ROTA t به شرح زيرمحاسبه شده است. t. سود قبل از كسر مالیات شركت در دوره :EBT t t. میانگین دارايیهاي ثابت مشهود شركت در دوره t : TA t. نرخ بازده دارايیهاي ثابت مشهود شركت در دوره :ROTA t t. دارايیهاي ثابت مشهود شركت در ابتدا دوره مالی :TA 0 t. دارايیهاي ثابت مشهود شركت در پايان دوره مالی :TA t t TA = TA 0 + TA t 2 ROTA t = EBT t t TA 6- براي صنعتی كه شركت هاي منتخب به آن تعلق دارند نیز به طور جداگانه t TAI EBTI t و ROTAIبه t صورت زير به دست آمده است. :EBTI t سود قبل از كسر مالیات صنعت در دوره t I : TA t میانگین دارايیهاي ثابت مشهود صنعت در دوره t :ROTAI t نرخ بازده دارايیهاي ثابت مشهود صنعت در دورهt 1 - Intellectual Capital

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 049 FAI t = TAI 0 + TAI t 2 :TAI 0 دارايیهاي ثابت مشهود صنعت در ابتداي دوره مالی t :TAI t دارايیهاي ثابت مشهود صنعت در پايان دوره مالی t ROTAI t = EBTI TAI 0- در اين مرحله با مقايسه كردن نرخ ROTAI t با,ROTA t در صورت مازاد بودن نرخ ROTA t مراحل بعدي انجام گرفته است )نرخ بازدهی شركت از صنعت بیشتر باشد(. ER t = (RATA t RATAI t ) t TA -1 در اين رابطه: :ER t مازاد بازدهی شركت نسبت به صنعت در دوره t WACC t = ER t IC t = -5 1+WACC t در اين رابطه نیز: :IC t سرمايه فكري شركت در دوره t :WACC t میانگین موزون هزينه سرمايه شركت در دوره t نحوه محاسبه هزينه سرمايه به شرح زير است: L t K L t + E Dt (1 T t ) + E K t L t +E Et t L: t مجموع بدهیهاي بهرهدار شركت در دوره t E: t جمع حقوق صاحبان سهام شركت در دوره t K: Dt نرخ بهره اوراق مشاركت اعالمی از سوي بانك مركزي T: t نرخ مالیات شركت در دروه t K: Et هزينه سهام عادي شركت در دوره t نرخ مالیات طبق ماده 135 قانون مالیاتهاي مستقیم براي شركت ها %65 است )منصور 1031(. با توجه به مفاد ماده 110 قانون مالیاتهاي مستقیم كه اشاره میكند " شركتهايی كه سهام آنها براي معامله در بورس قبول میشود از سال پذيرش تا سالی كه از فهرست نرخ در بورس حذف شده در صورتی كه كلیه نقل و انتقاالت سهام از طريق كارگزاران بورس انجام و در دفاتر مربوطه ثبت گردد از پرداخت %13 مالیات شركت معاف میباشد" لذا نرخ مالیات با توجه به معافیت مالیاتی مذكور 66/5 درصد است. همچنین با اصالح تبصرههاي ماده 110 قانون پیش

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 040 39 گفته از سال 1033 معافیت مالیاتی شركتهاي بورسی با سهام شناور آزاد بیش از 63 درصد دو برابر شده و از 13 تا 63 درصد تخفیف مالیاتی رسیده است بنابراين نرخ مالیات %63 میباشد. هزينه سهام عادي با استفاده از مدل رشد گوردون به صورت زير محاسبه میشود. K Et = D 0(1 + g) + g P 0 در اين رابطه: t. قیمت فروش هر سهم شركت در ابتداي دوره مالی P: 0 D: 0 سود هر سهم پرداخت شده به سهامداران. g: نرخ رشد سود تقیسمی ساالنهاز 31 الی 33. 6 g = (1 + D 84 )(1 + D 85 )(1 + D 86 )(1 + D 87 )(1 + D 88 )(1 + D 89 ) در نهايت جهت آزمون فرضیهها و تجزيه و تحلیل دادهها از نرم افزار SPSS و صفحه گسترده EXCEL استفاده شده است. 5- يافتهها كمیت هاي آماري متغیرهاي پژوهش شامل تعداد حداقل حداكثر میانگین و انحراف معیار در جدول 1 ارائه شده است. متغیر شاخص آماری سرمایه فکری (IC) نسبت بدهی های کوتاه مدت به جمع دارایی ها (CL/FA) نسبت بدهی های بلندمدت به جمع دارایی ها (LTL/FA) نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارایی ها (E/FA) ماخذ: محاسبات پژوهشگران تعداد 86 جدول 0- آمار توصیفي حداقل 9/6998E5 حداکثر 6/5665E9 میانگین 5/852856E6 انحراف معیار 5/5558858E9 2/5668 2/2882 2/5859 2/5682 2/5555 2/6862 2/5559 2/6652 2/6985 2/5286 2/5582 2/5866 86 86 86 میانگین نسبت بدهی هاي كوتاه مدت به جمع دارايی ها 3/5003 و میانگین نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارايی ها 3/3320 می باشد كه اين بیانگر اين است كه به طور متوسط

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 044 شركت هاي نمونه طی دوره آزمون بیشتر از 53 درصد دارايی هاي خود را از طريق بدهی هاي كوتاه مدت و فروش سهام تامین مالی كرده اند. نتايج حاصل از آزمون فرضیه اول به شرح زير است: R R 2 جدول 2- نتايج حاصل از آزمون فرضیه اول D.W 5/586 2/562 2/899 متغیر مستقل معنیداری کل مدل Anova آماره F 55/569 Sig. 2/222 β α معنیداری هر یك از متغیرها آماره t 5/859 Sig. 2/222-8/252E6 2/558E6 CL/FA ماخذ: محاسبات پژوهشگران نتايج ارائه شده در جدول 6 نشان میدهد كه سطح معنی داري متغیر مستقل زير 3/35 است و بنابراين ضريب متغیر مستقل از لحاظ آماري معنیدار است. در نتیجه میتوان ادعا نمود كه بین نسبت بدهیهاي كوتاه مدت به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه معكوس وجود دارد بنابراين فرضیه اول پژوهش در سطح اطمینان %35 پذيرفته میشود. همچنین ضريب تعیین براي اين الگو 3/633 است و بدين معناست كه الگوي رگرسیونی توانسته است 63/3 درصد از تغییرات متغیر وابسته را از طريق تغییرات متغیر مستقل تبیین نمايد. يكی از مفروضاتی كه در رگرسیون مد نظر قرار میگیرد استقالل خطاها )تفاوت بین مقادير واقعی و مقادير پیش بینی شده توسط معادله رگرسیون( از يكديگر است. در صورتی كه فرض استقالل خطاها رد شود و خطاها با يكديگر همبستگی داشته باشند امكان استفاده از رگرسیون وجود ندارد. به منظور بررسی استقالل خطاها از يكديگر از آزمون دوربین واتسون استفاده میشود. چنانچه آماره دوربین واتسون در بازه 1/5 و 6/5 قرار گیرد H0 آزمون )عدم همبستگی بین خطاها( پذيرفته میشود و در غیر اين صورت H0 رد میشود يعنی همبستگی بین خطاها وجود دارد. در اين فرضیه آماره دوربین واتسون 1/521 است اين يافته نشان میدهد كه بین خطاهاي مدل همبستگی وجود ندارد.

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 041 39 از آماره F براي آزمون معنیدار بودن كلی رگرسیون استفاده میشود. در جدولSig 6 آماره F)3/331( كمتر از 3/35 میباشد بنابراين مدل رگرسیون معنیداراست. فرض اساسی براي تخمین كارا فرض نرمال بودن باقیماندههاست. آزمون نرمالیتی»جارگ برا«بر اساس باقیمانده تخمین مدل انجام میگیرد. در اين آزمون چولگی و كشیدگی باقیماندهها محاسبه میشود و سپس بر اساس فرمول زير آماره JBبه دست میآيد )دوباسكاس و ترسین 1 :)6335 JB = n (K 3)2 6 (S2 + ) 4 S 6 و K 0 يك توزيع نرمال به ترتیب با مقادير صفر و سه میباشند. در فرضیه اول مقدار آماره جارگ برا 6/053 و Sig. آن 3/165 بوده كه بیشتر از خطاي پیش بینی )3/35( میباشد بنابراين توزيع نرمال جمالت باقیمانده پذيرفته شده ومدل رگرسیون مربوط به فرضیه اول مورد تائید است. آزمون فرضیه دوم: R R 2 جدول 9- نتايج حاصل از آزمون فرضیه دوم D.W 5/586 2/255 2/225 متغیر های مستقل معنیداری کل مدل Anova آماره F 2/285 Sig. 2/622 β α معنیداری هر یك از متغیرها آماره t 6/256 Sig. 2/222-6/628E2 5/2225E6 LTL/FA ماخذ: محاسبات پژوهشگران نتايج ارائه شده در جدول 0 نشان میدهد كه سطح معنیداري متغیر مستقل بیشتر از 3/35 است و بنابراين ضريب متغیر مستقل از لحاظ آماري معنیدار نیست و میتوان ادعا نمود كه بین نسبت بدهیهاي بلندمدت به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه وجود ندارد. بنابراين فرضیه 1 - Dubauskas and Teresiene 2 - Skewness 3 - Kurtosis

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 046 دوم پژوهش در سطح اطمینان %35 پذيرفته نمیشود. همچنین ضريب تعیین براي اين الگو 3/331 است اين موضوع بیانگر اين است كه الگوي رگرسیونی نتوانسته است تغییرات متغیر وابسته را از طريق تغییرات متغیر مستقل تبیین نمايد. Sig آماره )3/333( F نیز بیشتر از خطاي پیش بینی )3/35( میباشد بنابراين مدل رگرسیون معنیدار نمیباشد. آزمون فرضیه سوم: R R 2 جدول 1- نتايج حاصل از آزمون فرضیه سوم D.W 5/566 2/528 2/858 متغیر مستقل معنیداری کل مدل Anova آماره F 5/625 Sig. 2/222 β α معنیداری هر یك از متغیرها آماره t 8/686 Sig. 2/225 8/622E6-8/688E6 E/FA ماخذ: محاسبات پژوهشگران نتايج ارائه شده در جدول 1 نشان میدهد كه سطح معنیداري متغیر مستقل زير 3/35 است و بنابراين ضريب متغیر مستقل از لحاظ آماري معنیدار است. در نتیجه شواهدي براي پذيرش H0 فرضیه مشاهده نشده است و میتوان ادعا نمود كه بین نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارايیها و سرمايه فكري رابطه مثبت وجود دارد. بنابراين فرضیه سوم تحقیق در سطح اطمینان %35 پذيرفته میشود. همچنین ضريب تعیین براي اين الگو 3/656 است و بدين معناست كه الگوي رگرسیونی توانسته است 65/6 درصد از تغییرات متغیر وابسته را از طريق تغییرات متغیر مستقل تبیین نمايد. در اين فرضیه آماره دوربین واتسون 1/513 است اين يافته نشان میدهد كه بین خطاهاي مدل همبستگی وجود ندارد. Sig آماره )3/33( F نیز كمتر از خطاي 3/35 میباشد بنابراين مدل رگرسیون معنیدار میباشد. در فرضیه سوم مقدار آماره جارگ برا 6/35 و Sig. آن 3/663 بوده كه بیشتر از خطاي پیش بینی )3/35( میباشد بنابراين توزيع نرمال جمالت باقیمانده پذيرفته شده و صحت مدل رگرسیون مربوط به فرضیه سوم نیز مورد تائید است.

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 041 39 6- نتیجهگیری در اين پژوهش ابتدا مدلهاي سنجش سرمايه فكري شركت ها معرفی سپس با استفاده از روش بازده دارايیها براي سنجش سرمايه فكري شركت ها استفاده شده است. پس از محاسبه ارزش سرمايه فكري تاثیر ساختار سرمايه بر سرمايه فكري شركت هاي پذيرفته شده در صنعت مواد و محصوالت دارويی بورس اوراق بهادار تهران طی سال هاي 1031 الی 1031 مورد بررسی قرار گرفته است. نتايج به دست آمده نشان می دهد كه بین نسبت بدهیهاي كوتاه مدت به جمع دارايیها و سرمايه فكري ارتباط منفی و معنیدار وجود دارد اين بدين معناست كه با افزايش تامین مالی از طريق بدهیهاي كوتاه مدت ارزش سرمايه فكري شركتها كاهش پیدا میكند. با توجه به اينكه بیشتر بدهیهاي بهره دار شركت هاي فعال در اين صنعت از نوع بدهیهاي كوتاه مدت میباشد بنابراين بین نسبت بدهیهاي بلندمدت به جمع دارايیها و سرمايه فكري شركتها رابطه معنی دار وجود ندارد. هچنین يافتههاي پژوهش بیانگر آن است كه بین نسبت جمع حقوق صاحبان سهام به جمع دارايیها و سرمايه فكري شركتها رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد به عبارت ديگر تامین مالی از طريق صدور سهام كه منجر به كاهش هزينه سرمايه می شود باعث افزايش سرمايه فكري شركتها خواهد شد. رحمانی )1031( بوجل بن و آفس )6310( بین سرمايه فكري و هزينه سرمايه رابطه منفی مشاهده كردند. از آنجا كه هزينه سرمايه كمتر به سرمايه فكري بیشتر منجر می شود بنابراين می توان گفت نتايج اين پژوهشها با نتايج پژوهش حاضر همخوانی دارد. 7- پیشنهادات 1- تاثیر ساختار سرمايه بر اجزاي مختلف سرمايه فكري مورد آزمون قرار گیرد. 6- پژوهشگران از مدلهاي ديگري جهت اندازه گیري سرمايه فكري و هزينه سرمايه استفاده كنند. 0- پژوهش حاضر در صنايع ديگري كه نیاز به دانش فنی افراد دارد انجام شود. 8- محدوديت ها -1-6 نوسان هاي شديد قیمت سهام در دوره مورد مطالعه كه بر هزينه تامین مالی از طريق سهام بسیار تاثیر گذار است می تواند تعمیم نتايج پژوهش را با محدوديت مواجه سازد. دستوري بودن نرخ هزينه تامین مالی از طريق بدهی.

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 048 منابع 1- انواري رستمی علی اصغر. )1036(. "ارزيابی مدلها و روشهاي سنجش و ارزشگذاري سرمايه هاي فكري شركتها". بررسيهای حسابداری و حسابرسي سال دهم شماره 01.51-15 6- باقرزاده سعید. )1036(. "تبیین الگوي ساختار سرمايه شركتهاي پذيرفته شده در بورس -0 اوراق بهادار تهران". فصلنامه تحقیقات مالي سال پنجم شماره 12. حاجیها زهره قصاب ماهر لیال. )1033(. "بررسی ارتباط بین ساختار سرمايه و ارزش نامشهود واحد تجاري با استفاده از شاخص نسبت توبین Q در بازار سرمايه ايران" مجله مهندسي مالي و مديريت پرتفوی شماره چهارم 33-131. 1- رحمانی علی عارف نیا زهره. )1031(. "اندازه گیري سرمايه فكري و رابطه آن با هزينه حقوق صاحبان سهام". فصلنامه پژوهش های تجربي حسابداری سال دوم شماره 2.1-11 5- رضايی فرزين همتی حسن زمانی عموقین رامی. )1033(. "ارزيابی تاثیر سرمايه فكري -1 در ايجاد ارزش افزوده )اقتصادي و بازار(". پژوهشنامه اقتصاد و كسب و كار سال اول شماره.53-11 1 2- ستايش محمد حسین دهداري الیاس نمازي نويدرضا. )1033( "بررسی تاثیر سازوكارهاي حاكمیت شركتی بر كارايی اجزاي سرمايه فكري شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" فصلنامه علمي پژوهشي حسابداری مالي سال سوم شماره 26-32. 13 طالب نیا قدرت ا.. خان حسینی داود معزز مالقاسم الهه نیكو نسبیتی محمد نیكو..)1031( ب" ررسی تاثیر سرمايه فكري بر ارزش بازار و عملكرد مالی شركت هاي صنعت سیمان پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". حسابداری سال دوم شماره 51-22. 5 فصلنامه پژوهش های تجربي 3- مجتهد زاده ويدا علوي طبري سید حسین مهدي زاده مهرناز. )1033(. "رابطه سرمايه فكري 3 انسانی مشتري و ساختاري( و عملكرد صنعت بیمه )از ديدگاه مديران(". بررسي- های حسابداری و حسابرسي دوره 11 شماره 133-113. 23 3- مدهوشی مهرداد اصغر نژاد امیري مهدي. )1033(. "سنجش سرمايه فكري و بررسی رابطه آن با بازده مالی شركتها". بررسيهای حسابداری و حسابرسي دوره 12 شماره 51.131-112

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره 22/ تابستان 042 39 منصور جهانگیر.)1031(. قانون مالیاتهای مستقیم چاپ هفدهم نشر ديدار تهران. 11- نوو ريموند پی. )1031(. مديريت مالي جلد دوم ترجمه و اقتباس علی جهانخانی و علی پارسائیان چاپ هفتم تهران انتشارات سمت فوج. 16- وكیلی فرد حمید رضا. )1033(. تصمیم گیری در مسائل مالي جلد دوم انتشارات علمی 10- همتی حسن معین الدين محمود مظفري شمس مريم. )1033(. "بررسی ارتباط بین سرمايه فكري و ارزش بازار و عملكرد مالی شركتهاي غیر مالی" فصلنامه علمي پژوهشي حسابداری مالي سال دوم شماره 60-13. 1 14- Ahangar R.G. (2011). The Relationship between Intellectual Capital and Financial Performance: An Empirical investigation in an Iranian Company. African Journal of Business Management, Vol. 5, No. 1, PP. 88-95. 15- Barney J. (1991). Firm Resources and Sustainable Competitive Advantage. Journal of Management. No1. 99-120. 16- Boujelbene M.A., H. Affes. (2013). The impact of intellectual capital disclosure on cost of equity capital: A case of French firms. Journal of Economics Finance and Administrative Science, Volume 18, Issue 34, June 2013, PP. 45-53. 17- Brounen D., A. de Jond and K. Koedijk. (2006). Capital Structure Policies in Europe: Survey Evidence. Journal of Banking & Finance, 30 (5). 18-Burgman R.J., J. Roos and J.J. Ballow. (2005). No Longer Out of Sight Out of Mind. Journal of Intellectual Capital, Vol. 6, No. 4, 588-614. 19-Dubauskas G., D. Teresiene. (2005). Autoregressige Conditiona Skewness, Kurtosis and Jarque-bera in Lithuanian Stock Market Measurement. Engineering Econimics, Vol. 45, No. 5, PP. 19-24. 20- Dzinkowski R. (2000). The Measurement and Management of Intellectual Capital: An Introduction. Management Accounting, Vol. 78, No. 2, 32-36. 21- Gassmann O., N. Ziegler, F. Ruether, M.A. Bader. (2012). the role of IT for Managing Intellectual Property An Empirical Analysis. World Patent Information, In Press, Corrected Proof. -13

فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال ششم/ شماره / 22 تابستان 39 011 22- Harrison S., P. Sullivan. (2000). Profiting from Intellectual Capital: Learning from Leading Companies. Journal of Intellectual Capital, Vol. 1, No. 1, PP. 33-46. 23- Lu W.M. (2012). Intellectual Capital and University Performance in Taiwan. Economic Modelling, Vol. 29, No. 4, PP. 1081-1089. 24- Malhotra Y. (2003). Measuring Knowledge Assets of a Nation. New York. 25- Rafiei M., H. Ghaffari and R. Parsapur. (2012). Investigating the Impact of Intellectual Capital on Organizational Performance: A Case Study in an Iranian Medical Science University. African Journal of Business Management, Vol. 6, No. 9. PP. 3546-6552. 26-Roodposhti R.F., E. Rajaei and J.S.Roshan. (2011). Intellectual Capita & Return on Investment: Case Study: Iranian Stock Exchange. International Review of Business Research Papers, Vol. 7, No. 1, pp. 45-59. 27-Stewart T. (1997). Intellectual Capital: The New Wealth of Organization, Currency Doubleday, New York. 28- Sumedrea S., (2014). Intellectual Capital and Firm Performance: A Dynamic Relationship in Crisis Time. Procedia Economics and Finance, Volume 6, 2013, pp. 137-144. 29- Sveiby K-E. (2004). Metheods for Measuring Intangible Assets.Online, http://www.sveiby.com/articles/intellectualcapital.html.