ΕΚΘΕΣΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ Χρίστος Λ. Τσολάκης «Τη γλώσσα µού έδωσαν ελληνική». Τόµ.Α Το χάσµα γέµισε άνθη Με τις λέξεις ο ανθρώπινος εγκέφαλος αιχµαλωτίζει το σύµπαν. Μέσα στις φόρµες των λέξεων γεννιούνται οι σκέψεις. Όπως τα ρεύµατα των υδάτων κινούνται στην κοίτη του ποταµού και, αν δεν υπάρχει αυτή, σκορπίζουν και χάνονται, έτσι και οι σκέψεις κινούνται στην κοίτη της γλώσσας και χάνονται όταν χάνεται κι εκείνη. Από την ώρα που ο άνθρωπος αποκτά τις λέξεις, η κοίτη της σκέψης του γίνεται λεκτική. Η σκέψη χωρίς τη γλώσσα είναι βουβή, αλλά και η γλώσσα χωρίς τη σκέψη γίνεται κραυγή. Με τον µικρόκοσµο των λέξεων ελευθερώνεται και φτάνει στο φωναχτό αγέρι της ζωής ο µέγας κόσµος της ανθρώπινης συνείδησης και του ανθρώπινου µόχθου. Οι λέξεις, «αυτός ο κόσµος ο µικρός ο µέγας» του Ελύτη, είναι αυτές που σηµατοδοτούν τα όρια του κόσµου. Τα όρια του λόγου µου, είπαν, σηµατοδοτούν τα όρια του κόσµου µου. Το παιδί κάνει τη µεγαλύτερη ανακάλυψη της ζωής του, όταν συνειδητοποιεί ότι τα πράγµατα έχουν ονόµατα. Συνείδηση, εποµένως, της γλώσσας σηµαίνει συνείδηση της σκέψης. Συνείδηση της απεραντοσύνης της γλώσσας σηµαίνει συνείδηση της απεραντοσύνης της σκέψης. Γι αυτό και οι γλώσσες βρίσκονται στα µπόγια των λαών. Ψηλώνουν µε το ψήλωµα και συρρικνώνονται µε τη συρρίκνωση των σκέψεων και των πολιτισµών των ανθρώπων. εν είναι δυνατόν οι πολιτισµοί και οι σκέψεις να προάγονται και οι γλώσσες να φθίνουν. Αυτό και το αντίστροφό του αποκλείονται. Στην τεχνολογία οι λαοί, στην τεχνολογία και οι γλώσσες. Στην ποίηση οι λαοί, στην ποίηση και οι γλώσσες. Άλλες γλώσσες απαιτούσαν οι αρχαίοι πολιτισµοί - πρώτος και καλύτερος ο αρχαιοελληνικός και άλλες (συναισθηµατικές και τυπικές) απαιτούν οι σύγχρονοι. «Εικόνα σου είµαι κοινωνία και σου µοιάζω» επαναλαµβάνει διαρκώς η γλώσσα στη γλωσσική κοινότητα που τη µιλάει. ΘΕΜΑ 1ο 1.Να γραφεί η περίληψη του κειµένου (25 µονάδες) 1
ΘΕΜΑ 2ο 1.Να γράψετε τα συνώνυµα των παρακάτω λέξεων: Φόρµες, µόχθου, όρια, προάγονται, φθίνουν 2.Να βρείτε δύο φράσεις του κειµένου όπου η γλώσσα χρησιµοποιείται συνυποδηλωτικά. (2 µονάδες) 3. «Με τις λέξεις ο ανθρώπινος εγκέφαλος αιχµαλωτίζει το σύµπαν». Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί ενεργητική φωνή; Να τη µετατρέψετε σε παθητική. (3 µονάδες) 4.«Τα όρια του λόγου µου, είπαν, σηµατοδοτούν τα όρια του κόσµου µου». Να αναπτύξετε το νόηµα του στίχου σε µία παράγραφο, µε τη µέθοδο της αναλογίας. (10 µονάδες) 5.Να γράψετε προτάσεις µε τις λέξεις: µικρόκοσµο, συνείδηση ΘΕΜΑ 3ο Σε ένα κείµενο 400 λέξεων που θα δηµοσιευτεί στη σχολική σας εφηµερίδα να αναπτύξετε τα αίτια του γλωσσικού προβλήµατος και να προτείνετε τρόπους αντιµετώπισής του. 2
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑ 1ο 1. Σε αυτό το κείµενο ο συγγραφέας αναφέρεται στη σχέση της γλώσσας µε τη σκέψη και στη σχέση της γλώσσας µε τον πολιτισµό. Αρχικά, εξηγεί ότι οι σκέψεις πραγµατώνονται µε τη βοήθεια των λέξεων όπως σχηµατίζεται ένας ποταµός µε τη συµβολή της κοίτης. Κατόπιν, αποκαλύπτει πως µέσα από τις λέξεις αποκαλύπτεται η ανθρώπινη συνείδηση και συνεπώς, τα όρια του κόσµου που έχουν κατακτήσει οι άνθρωποι. Στο τέλος, καταλήγει ότι γλώσσα και σκέψη είναι έννοιες αλληλένδετες, που επηρεάζουν - και επηρεάζονται από - τον πολιτισµό των λαών. Τα τρία αυτά στοιχεία αλληλοαναπτύσσονται και αλληλοδιαµορφώνονται. ΘΕΜΑ 2ο 1. τύπους, κούρασης, σύνορα, αναβιβάζονται, µειώνονται 2. Με τις λέξεις ο ανθρώπινος εγκέφαλος αιχµαλωτίζει το σύµπαν Μέσα στις φόρµες των λέξεων γεννιούνται οι λέξεις. 3. Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί ενεργητική φωνή γιατί θέλει να δώσει έµφαση στο υποκείµενο(ο ανθρώπινος εγκέφαλος). Παθητική φωνή: Με τις λέξεις το σύµπαν αιχµαλωτίζεται από τον ανθρώπινο εγκέφαλο. 4. Ο λόγος για την ανθρώπινη σκέψη είναι όπως η περίφραξη του χώρου που µεγαλώνει ένα παιδί. Το παιδί κινείται µέσα σε συγκεκριµένα πλαίσια και µεγαλώνοντας µέσα σε αυτά αναγνωρίζει το χώρο του πάρα πολύ καλά. Έχει µάθει τα ονόµατα των συγκεκριµένων πραγµάτων γύρω του, αντιλαµβάνεται τη λειτουργία τους αλλά ξέρει µόνο για αυτά. Η περίφραξη το εµποδίζει να µάθει για όσα βρίσκονται έξω από την «περιοχή» του. Μόνο επεκταθούν τα σύνορά του θα ανακαλύψει νέα πράγµατα. Ανάλογα και ο λόγος αποτελεί για τον άνθρωπο ένα είδος κυµαινόµενων συνόρων. Όσο πιο πολύ αυξάνεται ο λεκτικός πλούτος ενός ανθρώπου, τόσο πιο πολλά πράγµατα αντιλαµβάνεται αυτός. Και από την άλλη πλευρά όσο πιο πολύ ψάχνει σκέφτεται ένας άνθρωπος, τόσο µεγαλύτερη είναι η ανάγκη του να εκφραστεί µε νέους όρους και νέες λέξεις. Ο άνθρωπος, τελικά, είναι ένα µεγάλο παιδί µε λόγο. 5. Μες στο µικρόκοσµο του σχολείου βλέπει κανείς την αυριανή κοινωνία. Κάθε επαγγελµατίας οφείλει να λειτουργεί µε υπευθυνότητα και συνείδηση του κοινωνικού του έργου. ΘΕΜΑ 3ο Πρόλογος: Ορισµός και µορφές της γλωσσικής κρίσης 3
Κ.Θ. :Πιθανά αίτια γλωσσικής κρίσης Αδυναµίες του τεχνοκρατικού και εξειδικευµένου εκπαιδευτικού συστήµατος στη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας Επικράτηση των σύγχρονων µέσων µαζικής επικοινωνίας, που στηρίζονται περισσότερο στην εικόνα από ό,τι στη γλώσσα και στον προφορικό λόγο αντί για το γραπτό λόγο Επικράτηση της νεανικής «αργκό» στις συνοµιλίες µεταξύ των νέων, ενός κώδικα ιδιαίτερα αφαιρετικού και υπαινικτικού µε πολλές συναισθηµατικές εκφράσεις Αύξηση υλικών απαιτήσεων έναντι των πνευµατικών Εισχώρηση πολλών ξένων λέξεων και εκφράσεων Έλλειψη ελεύθερου χρόνου Αποµάκρυνση του Νεοέλληνα από την παράδοση Πολιτική αλλοτρίωση «ξύλινη γλώσσα» Τρόποι αντιµετώπισης Σωστή και δυναµική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας Σωστός χειρισµός της γλώσσας από τους παράγοντες των ΜΜΕ Εκπαιδευτικές εκποµπές Καταπολέµηση αναλφαβητισµού Προβολή βιβλίου Επίλογος: Αναφορά στην αξία της γλώσσας για κάθε λαό και ειδικότερα, για τους Νεοέλληνες 4
ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ: Ευάγγελος Παπανούτσος Ο άνθρωπος και το φόρεµα Το φόρεµα (ανθρώπινη επινόηση και φροντίδα) ως προστασία και στολισµός αποτελειώνει και επισφραγίζει το «πρόσωπό» µας, το συµπληρώνει και το παρουσιάζει. Το πώς ντύνουµε το σώµα µας (από την κεφαλή), µε τι υλικά και µε ποιο τρόπο, δεν είναι καθόλου ασήµαντο ή τυχαίο γεγονός για την υπόστασή µας, τη «δηµόσια» και την «ιδιωτική». Αποτελεί µέρος του εαυτού µας, την προβολή του προς τα έξω, και εκφράζει την προσωπική µας υφή: το πώς θέλουµε να µας βλέπουν οι άλλοι και τα δικά µας µάτια. Γδύνετε έναν άνθρωπο (στο ιατρείο, στη φυλακή) και αµέσως χάνει την αυτοπεποίθηση, τη δύναµη, το γόητρό του. Έχει την εντύπωση ότι του αφαιρέσατε και κρατάτε στα χέρια σας όχι απλώς το περίβληµα, αλλά ένα µεγάλο µέρος από την ουσία του. Ότι τον ακρωτηριάσατε. Φαντάζεστε ότι µπορεί να επιβληθεί, να έχει συνείδηση του εαυτού του «πλήρη», να ασκήσει την εξουσία ή την αποστολή του ένας αξιωµατικός χωρίς στολή, ένας παπάς χωρίς ράσο, ένας δικαστής ντυµένος όπως ο κατηγορούµενος; Ο Carlyle, θαρρώ, προτείνει κάπου να κάνουµε ένα µικρό «νοερό» πείραµα», για να βεβαιωθούµε πόσο αξίζουν οι µεγάλοι τιτλούχοι της κοινωνίας, εκείνοι που η σύµβαση και ο εθισµός τους έχει υψώσει σε θέσεις µεγαλοσύνης και ισχύος;: υποθέσετε -λέει- ότι σε µία soiree de gala της Όπερας πέφτουν και εξαφανίζονται τα ρούχα όλων των θεατών. Μπορείτε πια να ξεχωρίσετε τον βασιλέα από τον ταξιθέτη, τη στρατηγίνα από τη σιδερώτρια της σκηνής; Μαζί µε το φόρεµα πάει και ο κοινωνικός διαφορισµός. Αποτέλεσµα: η πλήρης εξοµοίωση, το αριθµητικό πλήθος. Στις αρχαίες κοινωνίες, στους λαούς τους πρωτόγονους όχι µόνο το επίσηµο φόρεµα (του φύλαρχου, του ιερέα, του µάντη κτλ.) αλλά και το καθηµερινό λογαριάζεται πολύ. Πιστεύεται ότι είναι µέρος του ανθρώπου που το φορεί, συνέχεια, απόληξή του. Ότι µετέχει στην ουσία του, έχει εµποτισθεί απ αυτήν, όπως οι τρίχες του σώµατος ή τα νύχια. Και γι αυτό, εάν κατορθώσει κανείς να προµηθευτεί έστω και ένα κοµµατάκι από το ρούχο του εχθρού ή του αγαπηµένου του, µπορεί να τον κάνει (µε τη δύναµη της µαγείας) υποχείριό του. ο πρωτόγονος (και µε τη νοοτροπία του σκέπτονται και ενεργούν πάρα πολλοί, ακόµη και µέσα στις πιο εξελιγµένες κοινωνίες) φοβάται και «φυλάει» τα ρούχα του. Όπως και την απεικόνιση, το είδωλό του. Περιέχουν,κατά κάποιο τρόπο, την υπόστασή του, και όταν τα παραδίνει, ή του τα 5
αρπάζουν, πιστεύει ότι έχει εκχωρήσει ένα µέρος του εαυτού του στη διάκριση του άλλου και βρίσκεται πια κάτω από τον έλεγχό του. Όχι λοιπόν δεν κάνει, αλλά ίσα ίσα το ράσο κάνει τον παπά. Όταν αλλάζετε το φόρεµά σας, αισθάνεστε διαφορετικός. Βάζετε τα γιορτινά σας και αµέσως διάθεση και συµπεριφορά γίνεται πανηγυρική. Ντύνεστε στο χακί, και ένας άλλος τύπος ανθρώπου σχηµατίζεται µέσα σας: ο στρατιώτης. Τα µαύρα ρούχα δεν ταιριάζουν απλώς, συνθέτουν το πένθος σας. Για να νιώσετε την εξοχή, το βουνό, τη θάλασσα, πρέπει να πετάξετε το συνηθισµένο και να βάλετε το εκδροµικό σας κουστούµι. Με την ίδια αµφίεση δεν µπορείτε να ζήσετε διαφορετικές καταστάσεις ζωής. Στην ανάγκη, µεταβάλλετε µια λεπτοµέρεια (ανασηκώνετε το καπέλο ή τα µανίκια σας, πετάτε το σακάκι ή ξεκουµπώνετε το πουκάµισό σας) και βρίσκετε την αντιστοιχία του εσωτερικού µε το εξωτερικό σας. ΘΕΜΑ 1ο 1.Να γραφεί η περίληψη του κειµένου (25 µονάδες) ΘΕΜΑ 2ο 1.α)Να γράψετε τα συνώνυµα των παρακάτω λέξεων: Ασήµαντο, υπόσταση, σύµβαση, έχει εκχωρήσει, πανηγυρική (2 µονάδες) 1.β)Να συµπληρώσετε τα κενά µε µια από τις παρακάτω λέξεις(µία περισσεύει): ιαφοροποίηση, µαταιοδοξία, έκφραση, αµφίεση, υφή, επιτήδευση, αυτοπεποίθηση Η εξωτερική εµφάνιση αντικατοπτρίζει την..της προσωπικότητας του ατόµου. Μια εξεζητηµένη. φανερώνει. και Μερικοί, µάλιστα. νεόπλουτοι επιλέγουν την ενδυµατολογική τους. µε στόχο να επιδειχτεί η κοινωνική (3 µονάδες) 2.Να αναπτύξετε σε µία παράγραφο, µε αιτιολόγηση τη φράση: «Είναι δυνατή η προσέγγιση του εσωτερικού κόσµου ενός ανθρώπου µέσω της εξωτερικής του εµφάνισης». (10 µονάδες) 6
3.Βρείτε δύο παραδείγµατα συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας 4.Να γράψετε τους πλαγιότιτλους των παραγράφων. ΘΕΜΑ 3ο 1.Ορισµένοι νέοι ντύνονται προκλητικά και εξεζητηµένα. Να επιχειρήσεις να ερµηνεύσεις αυτή τη συµπεριφορά, διερευνώντας τόσο εξωτερικούς (κοινωνικούς) παράγοντες όσο και εσωτερικούς (στην προσωπικότητα του ατόµου). 7
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2 ου ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑ 1ο 1.Στο κείµενο αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται στη λειτουργία και στη σηµασία του φορέµατος ως ανθρώπινη επινόηση και φροντίδα. Αρχικά, υποστηρίζει την άποψη ότι το φόρεµα συµπληρώνει την προσωπικότητα των ανθρώπων. εν είναι τυχαίος ο τρόπος που ντύνεται ένα άτοµο, καθώς µέσα από αυτόν προβάλλει τον εαυτό του έτσι όπως θέλει να τον βλέπουν οι άλλοι. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας επιχειρεί µε µια ιστορική αναδροµή για να καταδείξει ότι το φόρεµα είχε ένα ιδιαίτερο συµβολισµό και σηµασία από τις αρχαίες ακόµα κοινωνίες. Στο τέλος, αποδεικνύει την άµεση σχέση του φορέµατος µε τις κοινωνικές εκδηλώσεις αλλά και την αλληλεπίδραση του εσωτερικού κόσµου µε την εµφάνιση. ΘΕΜΑ 2ο 1.α) ανούσιο, οντότητα, συµφωνία, έχει παραχωρήσει, εορταστική 1.β)Η εξωτερική εµφάνιση αντικατοπτρίζει την υφή της προσωπικότητας του ατόµου. Μια εξεζητηµένη αµφίεση φανερώνει µαταιοδοξία και επιτήδευση. Μερικοί, µάλιστα. νεόπλουτοι επιλέγουν την ενδυµατολογική τους έκφραση µε στόχο να επιδειχτεί η κοινωνική διαφοροποίηση. 2. Είναι γεγονός πως µε βάση την εξωτερική αµφίεση, µπορεί κανείς να µαντέψει πολλά στοιχεία του εσωτερικού κόσµου. Βασικά, µέσω του ντυσίµατος φαίνεται αν πρόκειται για κάποιον που αδιαφορεί ή όχι για το ντύσιµό του, αν είναι πρακτικός άνθρωπος ή ονειροπόλος και αν είναι ταπεινός και απλός ή µαταιόδοξος και επιτηδευµένος. Το πόσο, µάλιστα, το ντύσιµό του είναι στη µόδα καταδεικνύει και το πόσο υπακούει στις προσταγές της ή και πόσο προσαρµόζει τα ρεύµατα της µόδας στην προσωπικότητά του. Εποµένως, το ντύσιµο προδίδει έναν κατασταλαγµένο χαρακτήρα µε αυτοπεποίθηση ή ενδεχοµένως έναν νεόπλουτο που έχει ως στόχο την επίδειξη. Επιπλέον, ο τρόπος ενδυµασίας προσδιορίζει τις τάσεις συντηρητισµού ή προοδευτικότητας που χαρακτηρίζουν ένα άτοµο. Η εξωτερική, λοιπόν, εµφάνιση αποκαλύπτει όσα συνθέτουν την ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου, µε µεγάλη προσέγγιση. 3. Το φόρεµα επισφραγίζει το πρόσωπό µας. Τα ρούχα περιέχουν την υπόστασή του. 4. Πλαγιότιτλοι 1 η παράγραφος: Το φόρεµα ως επισφράγιση της προσωπικότητας 2 η παράγραφος: Το ρούχο στις αρχαίες κοινωνίες 3 η παράγραφος: Η σχέση του φορέµατος και των κοινωνικών εκδηλώσεων 8
ΘΕΜΑ 3ο Πρόλογος: Αποδοχή της διαφορετικότητας των νέων σε διάφορους τοµείς και κυρίως, στον τρόπο ντυσίµατος Κ.Θ. Παραδείγµατα Αίτια Ξενόφερτα πρότυπα Μόδα Μιµητισµός Ψυχοβιολογικά γνωρίσµατα νεανικής ηλικίας (ορµητικότητα, µαταιοδοξία) Φόβος απόρριψης από συνοµηλίκους Αποστροφή για συντηρητισµό Τόνωση αυτοπεποίθησης µέσα από τη διαφορετικότητα Ιδεολογική αντίθεση στο ιδεολογικό κατεστηµένο Ενδυµατολογικοί πειραµατισµοί Εκδήλωση δυσαρέσκειας Αντίδραση στο περιβάλλον τους Επίλογος: Ανακεφαλαίωση και επισήµανση της κοινωνικής διάστασης του φαινοµένου 9
ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Περ. Έψιλον, 26/1/1997 Μια κοινωνία που φθονεί τους νέους Εδώ και λίγα χρόνια, οι δυτικές κοινωνίες ( κοινωνίες φτιαγµένες από και για ενηλίκους) εκφράζουν µια όλο και µεγαλύτερη δυσφορία για τη νεολαία τους. Και πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν να «αναθεωρηθούν» όσες αντιλήψεις υπερασπίζουν το δικαίωµα των νέων στον αυτοπροσδιορισµό και ζητούν την εδώ και τώρα συµµόρφωσή τους στις επιταγές της κοινωνίας και στις επιλογές της οικογένειας. Κατά έναν παράδοξο τρόπο, στα τέλη του 20 ου αιώνα ενδέχεται να συµβεί το ακριβώς αντίθετο από ό,τι συνέβη στις αρχές του. Τότε, η µια µετά την άλλη, οι δυτικές κοινωνίες «ανακάλυπταν» ότι µεταξύ παιδικής ηλικίας και ωριµότητας µεσολαβεί µια ενδιάµεση ηλικία, η εφηβεία και η νεότητα, η οποία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και τις δικές της ειδικές ανάγκες. Έως τότε, η νεότητα δεν αντιµετωπιζόταν ως ξεχωριστή περίοδος της ζωής ενός ανθρώπου αλλά ως σύντοµος και αναγκαίος προθάλαµος της ενήλικης ζωής του, εποχή κατά την οποία το παιδί «µαθητεύει» στα καθήκοντα που το περιµένουν αµέσως µετά. Οι διαφοροποιήσεις κατά κοινωνικό στρώµα και φύλο δεν αλλοίωναν τη γενική αυτή εικόνα. Η µετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση γινόταν περίπου αυτόµατα, καθώς οι νέοι αναλάµβαναν από νωρίς τις υποχρεώσεις των γονιών τους. Εντοπίζοντας την «ανακάλυψη» της νεότητας στις αρχές του 20 ου αιώνα, οι ιστορικοί εξηγούν ότι έως τότε τα παιδιά των 12 ετών θεωρούνταν έτοιµα να εξοµοιωθούν µε τους ενηλίκους. Ανακαλύπτοντας τη νεότητά, αναγνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες των ανθρώπων που δεν είναι πια παιδιά και δεν έγιναν ακόµα µεγάλοι, οι δυτικές κοινωνίες ανακάλυπταν αίφνης και το φόβο µήπως το φθόνο; - προς µια φρέσκια κοινωνική κατηγορία που εισέβαλλε στο προσκήνιο της ιστορίας διεκδικώντας το δικαίωµα σε µια χωριστή ταυτότητα. Είναι αλήθεια ότι από τότε κύλησε πολύ νερό στ αυλάκι. Κι αν οι νέοι όλες αυτές τις δεκαετίες κινήθηκαν και κινούνται αδιάκοπα µεταξύ χειραφέτησης και χειραγώγησης από τους ενηλίκους, κανείς εδώ και χρόνια δεν τολµούσε να αµφισβητήσει την ύπαρξή τους και να τους καταστήσει και πάλι κοινωνικά αόρατους, κάτι µεταξύ υπεραναπτυγµένων παιδιών και ανώριµων ενηλίκων. Κάθε εποχή, ωστόσο, διατυπώνει το δικό της άγχος για 10
τους νέους της, που απορρέει πάντοτε από τον τρόµο τον οποίο νιώθουν οι µεγάλοι για τους εκάστοτε «εξεγερµένους» της νέας γενιάς. «Υπάρχει κάτι το τελετουργικό στο περιοδικό ξάφνιασµα των ενηλίκων κάθε φορά που θα συνειδητοποιήσουν δύο µε τρεις φορές σε κάθε γενιά ότι η κοινωνία αποτελείται και από νέους», έγραφε ο Ζαν Μορό λίγο πριν από το Μάη του 68. Έτσι ανακαλύπτεται ή κατασκευάζεται το στερεότυπο του επίφοβου και περιθωριακού νέου, του ικανού να κλονίζει τα θεµέλια της κοινωνίας: χίπις, «αριστεριστές» µετά το Μάη, λάτρεις «ύποπτων» µουσικών ακουσµάτων, «άγρια νεολαία» των περιχώρων της σύγχρονης µεγαλούπολης, κ.ο.κ. Έπρεπε πάντως να διανυθεί αρκετή απόσταση για να περάσουν οι δυτικές κοινωνίες από την καταγγελία των νεανικών συµπεριφορών στη γενικευµένη τάση περιορισµού (στην ουσία κατάργησης) της νεολαίας τους. Σήµερα, σε αρκετές δυτικές κοινωνίες γίνεται όλο και σαφέστερη µια τάση που, στο όνοµα της σωτηρίας της νεολαίας, επιδιώκει µέτρα που θα την εξαλείψουν ως κοινωνική κατηγορία και θα την µετατρέψουν σε άβουλη και άλαλη περίοδο του κύκλου της ζωής των ανθρώπων, κατά την οποία το άτοµο διαθέτει µόνο εγκεκριµένες από τους µεγάλους ελευθερίες. Η κατάρρευση του κράτους πρόνοιας και η συντηρητική στροφή, που χαρακτηρίζει τις κοινωνίες αυτές, «εξαφανίζουν» τους νέους και αντιµετωπίζουν τη νεότητα ως απλή παράταση της παιδικής ηλικίας. Σε ένα κλίµα που αντικαθιστά την πολιτική µε την ηθικολογία, η φτώχεια, η ανεργία, η παραβατικότητα της νεολαίας «λύνονται» µέσω της ατοµικής ενοχοποίησης των ίδιων και των γονιών τους. Το νέο πρότυπο προέρχεται για µια ακόµα φορά από τις ΗΠΑ: τα κοινωνικά προγράµµατα για τους νέους καταργούνται και οι γονείς κυρίως οι µητέρες θεωρούνται υπεύθυνοι για τα παιδιά τους και καλούνται να διδαχτούν πώς να τιθασεύουν τα «τέρατα» που µεγαλώνουν, µετατρέποντάς τα σε άκακα µεγάλα παιδιά. ΘΕΜΑ 1ο 1.Να γραφεί η περίληψη του κειµένου (25 µονάδες) ΘΕΜΑ 2ο 1. Πώς αντιλαµβάνεστε το νόηµα των ακόλουθων φράσεων του κειµένου το παιδί «µαθητεύει» στα καθήκοντα που το περιµένουν να τους καταστήσει κοινωνικά αόρατους (2 µονάδες) 2. Να επιλέξετε τη σωστή ερµηνεία των παρακάτω λέξεων: ενδέχεται α) ενέχεται β) µπορεί γ) υποτίθεται εξοµοιωθεί 11
α) εξισωθεί β) εξοικειωθεί γ) εξοµαλυνθεί επίφοβος α) φοβερός β) άφοβος γ) επικίνδυνος εγκεκριµένος α) ενδεδειγµένος β) αποδεκτός γ) επικριτικός (3 µονάδες) 3. Πώς αντιµετωπιζόταν η νεότητα µέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα και ποια είναι η στάση της κοινωνίας απέναντι στους νέους σήµερα; 4.Να εντοπίσετε τα δοµικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου 5.Να καταγράψετε τρεις φράσεις από το κείµενο µε συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας και να τις µεταγράψετε ώστε να αποδίδεται κυριολεκτικά το περιεχόµενό τους ΘΕΜΑ 3ο 1. Σε µια τηλεοπτική συζήτηση κάποιος υποστηρίζει ότι η πρόοδος του κόσµου είναι έργο προηγούµενων γενεών και ότι η αδιάφορη στάση της νέας γενιάς δηµιουργεί ανησυχίες για το µέλλον. Να προετοιµάσετε την παρέµβασή σας στη συζήτηση επικεντρώνοντας την επιχειρηµατολογία σας σε δύο κυρίως σηµεία: α) την άποψή σας για τον κόσµο που παραλαµβάνει η γενιά σας β) την ευθύνη και τη στάση των νέων απέναντι στα σύγχρονα προβλήµατα 12
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 3 ου ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑ 1ο 1. Στο άρθρο αυτό ο συντάκτης αναφέρεται στον τρόπο που η κοινωνία αντιµετωπίζει τους έφηβους. Αρχικά, επισηµαίνει πως η αρνητική αντιµετώπιση των νέων από τις δυτικές κοινωνίες τα τελευταία χρόνια µαρτυρεί µια τάση επιστροφής σε αντιλήψεις των αρχών του αιώνα µας. Ουσιαστικά, πάντα δύσπιστες και αµήχανες απέναντι στους νέους, οι κοινωνίες αυτές απαιτούν πλέον πλήρη συµµόρφωσή τους προς τα πρότυπα των ενηλίκων. Έτσι, όµως, τους αρνούνται και τις πιο στοιχειώδεις παραχωρήσεις που απαιτεί η ιδιαιτερότητα της ηλικίας τους. ΘΕΜΑ 2ο 1. α) Το παιδί προετοιµάζεται για τα καθήκοντα που θα αναλάβει ως ενήλικος β) Να µην αναγνωρίσει καµία ιδιαιτερότητα σε αυτήν την ηλικία, και συνεπώς και καµία υποχρέωση απέναντί της 2. ενδέχεται µπορεί Εξοµοιωθεί εξισωθεί Επίφοβος επικίνδυνος Εγκεκριµένος - αποδεκτός 3. Μέχρι τις αρχές του αιώνα µας η νεότητα αντιµετωπιζόταν ως µια φάση της ζωής του ανθρώπου χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες, που όφειλε να εξοµοιωθεί µε τους ενηλίκους. Ο αιώνας µας ουσιαστικά σηµατοδότησε την «ανακάλυψη» της ηλικίας αυτής ως περίοδο µε ιδιαιτερότητες στη ζωή κάποιου, τις οποίες αναγνώρισε και σεβάστηκε. Ωστόσο, η κοινωνία εξακολουθεί να διατηρεί µια αντιφατική στάση απέναντί της 4. Θεµατική περίοδος: Εντοπίζοντας την µε τους ενηλίκους Σχόλια : Ανακαλύπτοντας τη νεότητά χωριστή ταυτότητα Κατακλείδα : εν υπάρχει 5. α) η νεότητα αντιµετωπιζόταν ως σύντοµος και αναγκαίος προθάλαµος της ενήλικης ζωής του Η περίοδος της νεότητας θεωρείται ένα µεταβατικό στάδιο ανάµεσα στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση β) από τότε κύλησε πολύ νερό στ αυλάκι πέρασε µεγάλο χρονικό διάστηµα, κατά το οποίο σηµειώθηκαν πολλές και ουσιαστικές αλλαγές γ) θα την µετατρέψουν σε άβουλη και άλαλη περίοδο του κύκλου της ζωής των ανθρώπων θα επιδιώξουν να περιορίσουν τη δηµιουργικότητα, την ορµητικότητα και την επαναστατικότητα των νέων 13
ΘΕΜΑ 3ο Προσφώνηση: Κυρίες και Κύριοι Πρόλογος: Ο άνθρωπος καυχιέται πως έχει αποκτήσει γνώσεις και έχει επιτύχει επιτεύγµατα που πριν φάνταζαν αδύνατα ωστόσο σήµερα ασκείται έντονη κριτική στους νέους κατηγορούνται για πλήρη αδιαφορία για κοινωνικά ζητήµατα και αδράνεια Κυρίως µέρος: Α) Κόσµος σύγχρονης εποχής: Κόσµος γεµάτος προβλήµατα και αντιφάσεις Έργο των προηγούµενων γενεών αδιέξοδα, οικονοµική κοινωνική πολιτική κρίση, αδιαφορία και ανευθυνότητα έναντι νεωτέρων Παραδείγµατα: κοινωνική ανισότητα, κρίση θεσµών, ανεργία Β) Στάση της νέας γενιάς: Η «αδιαφορία» των νέων είναι αντίδραση στην κατάσταση που επικρατεί, απόρριψη του κατεστηµένου Ευθύνη των νέων για την ανατροπή της κατάστασης αυτής: οικολογική ευαισθησία, ενηµέρωση για τα σύγχρονα προβλήµατα, άσκηση κριτικής και κινητοποιήσεις Επίλογος: Συµβιβαστική διάθεση και από τις δύο πλευρές ούτε οι µεγαλύτεροι να καταδικάζουν τη νέα γενιά, ούτε οι νεότεροι να απορρίπτουν συλλήβδην το παρελθόν ο διάλογος είναι η λύση Αποφώνηση: Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας 14
ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ [ΠΡΟΣ ΕΞΑΣΚΗΣΗ] ΚΕΙΜΕΝΟ: Σµαρούλα Παντελή Το Βήµα, 04-06-2000 Έφηβοι πεζοναύτες Μαθητές: Οι πιο σκληρά εργαζόµενοι Έλληνες! Λίγες µόνο δεκαετίες πριν, οι εξετάσεις ήταν ένα φυσικό γεγονός συνδεδεµένο µε τις «κανονικές λειτουργίες» του σχολείου. Ξαφνικά όµως τα πράγµατα άλλαξαν! Οι εξετάσεις φαίνεται να µην είναι πια κάτι απλό, δηλαδή στα µέτρα των παιδιών. Καθηγητές, γονείς και ΜΜΕ µεταφέρουν στα παιδιά το µήνυµα «ουλέψτε σκληρά γιατί χαθήκατε!». Και τα παιδιά προσπαθούν και δουλεύουν σκληρά. εν παρακολουθούν µόνο το πρόγραµµα του σχολείου, αλλά είναι υποχρεωµένα να διαβάζουν αρκετές ώρες, ενώ τα περισσότερα αναγκάζονται να παρακολουθούν και κάποιο φροντιστήριο. Η εποχή της εφηβείας για τα ελληνόπουλα δεν κρύβει µόνο το άγχος για προσαρµογή στην ενήλικη ζωή, αλλά «προσφέρει» και τον πανικό της επιτυχίας. Παιδιά που εργάστηκαν πολύ σκληρά για πολλούς χειµώνες, καλούνται µε νηφαλιότητα και ηρεµία να δώσουν τον καλύτερο τους εαυτό. Κάποτε σε αυτή την όµορφη, γεµάτη ήλιο χώρα, τα παιδιά µεγάλωναν µε ασφάλεια και χαρά. Μπορούσαν να επιστρέψουν από το σχολείο, να πετάξουν την τσάντα στην αυλή και να τρέξουν στη διπλανή αλάνα για ζωηρό παιχνίδι, ώσπου η φωνή της µαµάς ή της γιαγιάς θα έριχνε το σύνθηµα: «Το φαΐ είναι έτοιµο!». Τότε η αλάνα ερήµωνε, οι µυρωδιές του κοκκινιστού, του παστίτσιου, του τηγανητού ψαριού και της φρέσκιας σαλάτας ξεχείλιζαν από τα σπίτια. Μια αισθαντική συµφωνία! Τα παιδιά χαλάρωναν, χόρταιναν και για λίγο η γειτονιά έβρισκε την ησυχία της, ώσπου οι µαθητές να διαβάσουν, οι γιαγιάδες και οι παππούδες να πάρουν τον µεσηµεριανό υπνάκο τους και οι µαµάδες να ξεκουραστούν µε κάποιο εργόχειρο ή κάποιο βιβλίο. Νωρίς το απόγευµα, ξανάρχιζαν οι φωνές των παιδιών στις αλάνες, το παιχνίδι ζούσε στιγµές µεγαλοπρέπειας, ώσπου σχεδόν νύχτωνε και όλοι µαζεύονταν στο σπίτι για τα αποχαιρετιστήρια της ηµέρας, δηλαδή, µπάνιο, βραδινό και ησυχία... Αυτή ήταν η εποχή που έβγαλε µεγάλους επιστήµονες, αξιόλογους καλλιτέχνες, χαρούµενους τεχνίτες και παιδιά γεµάτα όνειρα και φιλοδοξίες. Σήµερα το σκηνικό έχει αλλάξει. Στις πολύβουες και κατειληµµένες από το καυσαέριο µεγαλουπόλεις τα παιδιά επιστρέφουν τρέχοντας από το σχολείο, είτε µε τα πόδια και πάντοτε µε τη συνοδεία κάποιου µεγάλου είτε µε τα σχολικά, για να µπουν πάλι τρέχοντας στο ασανσέρ της πολυκατοικίας και να 15
καταλήξουν µε βιασύνη σε ένα γεύµα που θα οδηγήσει σε µια γρήγορη πέψη προκειµένου να αρχίσουν οι εξωσχολικές δραστηριότητες! Ξένες γλώσσες, αθλητικά, ωδεία, µαθήµατα πληροφορικής και πάλι πίσω στο σπίτι για το διάβασµα της επόµενης ηµέρας. Ώσπου, κάπου αργά το βράδυ, θα κλείσουν οι τηλεοράσεις και θα πέσει σιωπητήριο. Ώρες δουλειάς: 10-12! Αυτή είναι η εποχή µας. Η εποχή που φτιάχνει νέους µε φοβίες, χωρίς µαλλιά, νέους ευερέθιστους, χωρίς όνειρα, χωρίς προοπτικές, χωρίς κέφι. Τα παιδιά µας, από πολύ νωρίς, φοράνε µια αόρατη φόρµα εργασίας που µπαίνει πρωί πρωί και βγαίνει αργά το βράδυ. Οι γονείς γεµάτοι άγχος και ανησυχίες καταστρώνουν κάθε Σεπτέµβριο το εξαντλητικό ωράριο των παιδιών τους για τη σχολική χρονιά, φροντίζοντας να µην αφήσουν ούτε ένα απόγευµα ελεύθερο χωρίς προγραµµατισµένη εκπαιδευτική δραστηριότητα. Οι δικαιολογίες είναι πολλές και σοβαρές. Οι πιο πολλοί γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά σήµερα πρέπει να έχουν εφόδια. Γνώσεις, γνώσεις, γνώσεις. Άλλοι πάλι γονείς, τροµοκρατηµένοι από αυτά που προσφέρει η τηλεόραση προσπαθούν να ωθήσουν τα παιδιά σε δραστηριότητες, προκειµένου να µην υπάρχει ελεύθερος χρόνος γι' αυτήν. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τα παιδιά µας καταλήγουν να έχουν µπουχτίσει την οποιαδήποτε οργανωµένη δραστηριότητα και φθάνουν τελικά σε µια αντιδραστική προεφηβεία και µια επικίνδυνη εφηβεία. Τα παιδιά δε µπορούν να βιώσουν το αυθόρµητο και το ξαφνικό ως κοµµάτι της πραγµατικότητας, αφού όλα είναι προγραµµατισµένα. εν υπάρχει χρόνος για χαζολόγηµα, που είναι τόσο απαραίτητο για την ισορροπία του ψυχισµού τους. εν υπάρχει χρόνος για έµπνευση και για δηµιουργία, αφού όλα πρέπει να γίνονται στα γρήγορα και στο λεπτό. Και το χειρότερο, στο τέλος της ηµέρας υπάρχει µια αίσθηση κενού και ανησυχίας, χωρίς να εµπεδώνονται οι γνώσεις και χωρίς να καταγράφονται τα συναισθήµατα. Είναι σίγουρο ότι ο τρόπος µε τον οποίο ζούµε σήµερα, µας καλεί να βρούµε λύσεις σε ένα σωρό προβλήµατα που προκύπτουν σε σχέση µε την επιβίωσή µας και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής µας. Κάθε γονιός είναι φυσικό να επιθυµεί να ανταποκριθεί όσο πιο αποτελεσµατικά µπορεί στο να βοηθήσει τα παιδιά του να πορευθούν µε επιτυχία στη ζωή τους. Ωστόσο µοιάζει σαν να έχουµε ξεφύγει από αυτόν τον στόχο της καλής ανατροφής και να έχουµε µπει σε ένα παζάρι όπου έχουµε βάλει τα παιδιά µας στη θέση των προϊόντων! Το νεαρό βλαστάρι µας πρέπει να το εξοπλίσουµε µε γνώσεις, µε ικανότητες και τίτλους, όπως θα εξοπλίζαµε ένα διαµέρισµα µε θερµοσίφωνο και καλοριφέρ προκειµένου να το πουλήσουµε! 16
Ακούγεται άσχηµο αλλά δυστυχώς συµβαίνει. Εξωθούµε τα παιδιά µας σε εξαντλητικά ωράρια χωρίς να συνειδητοποιούµε ότι η εκµάθηση µιας ξένης γλώσσας και ενός µουσικού οργάνου απαιτεί προσπάθεια από την πλευρά του µαθητή. Πολλές φορές δεν επιτρέπουµε στα παιδιά να ξεκουραστούν και να ξεχαστούν, γιατί θεωρούµε ότι έτσι χάνουν πολύτιµο χρόνο. Πιστεύουµε πως πρέπει από πολύ νωρίς να αξιοποιήσουν το 100% του χρόνου τους, προκειµένου να αποκτήσουν γνώσεις. Ο δυνατός ανταγωνισµός της εποχής µας, καθώς και η εµµονή µας να γεµίσουµε τη ζωή µας µε υλικά αγαθά, µας κάνουν να ξεχνάµε την παιδαγωγική αξία που έχει το παιχνίδι, ιδιαίτερα στις πρώτες τάξεις του δηµοτικού σχολείου. Ας θυµηθούµε ότι το παιχνίδι δίνει στα παιδιά τα ουσιαστικά προσόντα για τη ζωή, τα οποία είναι η κοινωνικότητα, η αυτοεκτίµηση, η αισιοδοξία, η ηρε- µία και κυρίως η προετοιµασία για τους κοινωνικούς ρόλους που θα παίξουν στην ενήλικη ζωή τους. Χωρίς το παιχνίδι, τα παιδιά παίρνουν γνώσεις που ποτέ δεν γίνονται βίωµα, δηλαδή εµπειρία. Αυτό που τελικά θα σφραγίσει τη ζωή του ατόµου είναι η ικανότητα του να χειρίζεται τα συναισθήµατα του, να διαπραγµατεύεται αντί να συγκρούεται, να ρισκάρει χωρίς συναισθήµατα πανικού και τελικά να καταφέρνει να γίνεται κατανοητό από το περιβάλλον. Όλα αυτά συνθέτουν τη συναισθηµατική του νοηµοσύνη, η οποία είναι µια ικανότητα που δεν αποκτιέται µέσα από τα βιβλία ούτε µαθαίνεται στα θρανία. Τα παιδιά χρειάζεται οπωσδήποτε να συµµετέχουν και σε διαδικασίες µέσα στις οποίες θα αποφασίσουν τα ίδια για τους κανόνες του παιχνιδιού. Όταν βρίσκονται συνεχώς σε περιβάλλοντα όπου οι κανόνες µπαίνουν από εµάς τους µεγάλους, τότε δεν αναπτύσσουν την ικανότητα τους για αυτοδιοίκηση και ανεξαρτησία. Αυτό έχει ως συνέπεια να αισθάνονται αρκετή ανασφάλεια, αποφεύγοντας να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Επίσης, έχει ως αποτέλεσµα να εξαρτώνται πολύ από τους γονείς τους, τους οποίους και κατηγορούν ότι είναι υπεύθυνοι για τυχόν αποτυχίες τους. Ποια είναι λοιπόν η λύση; Πώς µπορούµε να δώσουµε στα παιδιά µας πραγµατικά εφόδια χωρίς να τα εξωθήσουµε σε καταναγκαστικά έργα και χωρίς να τους στερήσουµε τη µαγεία της παιδικής ηλικίας; Μια βασική συνταγή λέει πως, ό,τι προσφέρουµε στα παιδιά ως ευκαιρία για µόρφωση ή επιµόρφωση, θα πρέπει να πλαισιώνεται από συναισθήµατα ευχαρίστησης. Το συναίσθηµα της χαράς είναι η πιο σπουδαία παιδική τροφή. Εποµένως, η µάθηση δεν πρέπει σε καµία περίπτωση να µοιάζει µε καταναγκασµό. 17
ΘΕΜΑ 1ο 1.Να γραφεί η περίληψη του κειµένου (120 περίπου λέξεις) (25 µονάδες) ΘΕΜΑ 2ο 1. Να διαπιστώσεις ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος: α) Εξαίρετους επιστήµονες και καλλιτέχνες βγάζει µια κοινωνία µόνο αν αρχίσει από πολύ νωρίς να προγραµµατίζει τους νέους στη λογική της σκληρής δουλειάς. β) Ο έντονος ρυθµός στην εκπαίδευση των νέων ήταν ανέκαθεν χαρακτηριστικό της ελληνικής πραγµατικότητας. γ) Η ανατροφή και η επιτυχία δεν ταυτίζονται και δεν επιτυγχάνονται µε τις ίδιες µεθόδους. δ) Το παιχνίδι επιδρά ανασχετικά στη διαµόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. ε) Η επιτυχία είναι αποτέλεσµα της παροχής γνώσεων που εκφράζουν παράλληλα και το νέο. 2. Ποια είναι τα δοµικά στοιχεία της δεύτερης και πέµπτης παραγράφου; Η πέµπτη παράγραφος µε ποιον τρόπο αναπτύσσεται; 3. Να γράψεις από δύο προσδιοριστικά επίθετα για τις λέξεις: εξετάσεις, µέτρα, µήνυµα, πρόγραµµα, επιτυχία 4. Να βρείτε µια έκφραση µε την οποία παρουσιάζεται συνυποδηλωτικά η λέξη έφηβος. 5.Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειµένου. ΘΕΜΑ 3ο Να συντάξεις ως Πρόεδρος του εκαπενταµελούς Συµβουλίου µία επιστολή προς την Υπουργό Παιδείας, στην οποία θα παρουσιάζεις τα συµπεράσµατα της γενικής συνέλευσης του σχολείου σου µε θέµα: «Ο ελεύθερος χρόνος των νέων και η συµβολή του σχολείου και της πολιτείας στην αξιοποίησή του». (400-500 λέξεις) (50 µονάδες) 18