ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ&ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ Ουάσιγκτων, 22 Ιουνίου 2011 Α.Π.Φ.: 203.701/1/ΑΣ 1343 ΠΡΟΣ: ΥΠΕΞ - Β4 Δ/νση ΚΟΙΝ.: Ε.Δ. : ΥΠΕΞ - Διπλ. Γραφείο ΥΦΥΠΕΞ κ. Κουβέλη - Γραφείο Γεν. Γραμματέα ΔΟΣ & ΑΣ - Γραφεία κ.κ. Α, Β, Γ, Δ, ΥΔΑΣ Γεν. Δ/ντών - Β1, Β8 Δ/νσεις - Γεν. Προξενεία/Προξενεία ΗΠΑ (μ.η.) - Γραφεία ΟΕΥ Ν. Υόρκης, Σικάγο, Αγ. Φραγκίσκου (μ.η.) Πρεσβεία Υπ` όψιν κ. Πρέσβεως (ενταύθα) ΘΕΜΑ: Ετήσια Έκθεση 2010 Αποστέλλουμε, με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, Έκθεση του Γραφείου μας έτους 2010, για την αμερικανική οικονομία, τις διμερείς και πολυμερείς εμπορικές σχέσεις, και την αναπτυξιακή πολιτική. Η Προϊσταμένη Ευτυχία Ξυδιά Γραμματέας ΟΕΥ Β 1
ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΩΝ Γραφείο Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων Ετήσια Εκθεση 2010 Ευτυχία Ξυδιά, Γραμματέας ΟΕΥ Β Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Γραμματέας ΟΕΥ Β Ιούνιος 2011 Washington, DC Σελίδα 1 από 82
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΕΣ - ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ....3 ΜΕΡΟΣ Α: Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ... 5 Κεφ. 1: Μακροοικονομικοί δείκτες και ισοζύγια... 6 1.1 ΑΕΠ... 6 1.2 Ιδιωτική Κατανάλωση Καταναλωτική Εμπιστοσύνη... 7 1.3 Απασχόληση... 9 1.4 Πληθωρισμός... 11 1.5 Εμπορικές Σχέσεις - Εμπορικό Ισοζύγιο... 12 Κεφ. 2: Ειδικά Θέματα... 17 2.1 Αγορά ακινήτων και κατοικίας... 17 2.2 Δημοσιονομική πολιτική Το φλέγον ζήτημα του δημοσίου χρέους... 22 Κεφ. 3: Προοπτικές... 26 ΜΕΡΟΣ Β: ΔΙΜΕΡΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ... 27 Κεφ. 1: Διαχρονική Εξέλιξη και Ανταγωνισμός... 27 1.1 Εξέλιξη διμερούς εμπορίου... 27 1.2 Ελληνικές εξαγωγές στις ΗΠΑ (κύριες κατηγορίες προϊόντων)... 32 1.3 Βασικός ανταγωνισμός σε κύρια ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα... 43 1.4 Αμερικανικές εισαγωγές και αναδυόμενες ευκαιρίες διείσδυσης για τα ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα... 49 1.5 Αμερικανικές εξαγωγές προς Ελλάδα (κύριες κατηγορίες προϊόντων)... 54 ΜΕΡΟΣ Γ: ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ... 60 Κεφ. 1: Πολυμερές επίπεδο... 60 1.1 Γύρος Ντόχα... 60 1.2 Διατλαντικός Οικονομικός/Εμπορικός Διάλογος... 61 1.3 Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου (FTAs) και ειδικότερα διμερή θέματα... 62 1.4 Διμερείς σχέσεις με τρίτες χώρες... 66 1.4.1 Στρατηγικός και Οικονομικός Διάλογος ΗΠΑ-Κίνας... 66 1.4.2 Στρατηγική Οικονομική και Εμπορική συνεργασία ΗΠΑ-Τουρκίας... 68 1.4.3 Σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν/ Νόμος περί επιβολής κυρώσεων στο Ιράν... 68 Κεφ. 2: Νόμοι ΗΠΑ για το Εμπόριο, προς ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της αμερικανικής βιομηχανίας... 69 2.1 Σημαντικοί Νόμοι σε εξέλιξη... 70 2.1.1 Σύστημα Πληροφοριών Δημόσιας Υγείας... 70 2.1.2 Νόμος περί Εκσυγχρονισμού της Ασφάλειας Τροφίμων (Food Safety Modernization Act/FSMA)... 72 Κεφ. 3: Διμερές θεσμικό πλαίσιο Ελλάδος-ΗΠΑ... 73 ΜΕΡΟΣ Δ: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΠΑ... 75 Κεφ. 1: Νέα Παγκόσμια Πολιτική Ανάπτυξης... 75 Κεφ. 2: Διάλογος Ε.Ε.-ΗΠΑ για την Ανάπτυξη... 76 Κεφ. 3: Εταιρική Σχέση για την Ενέργεια και τις Κλιματικές Αλλαγές των χωρών του Δυτικού Ημισφαιρίου/ ECPA... 76 Κεφ. 4. Έκθεση της Millennium Challenge Corporation (compact assistance)... 78 Κεφ. 5: Επισκόπηση δράσεων Αναπτυξιακής Συνεργασίας Ελλάδος-ΗΠΑ... 79 5.1 Πολύ-διμερής αναπτυξιακή συνεργασία... 79 5.1.1 Μνημόνιο Κατανόησης στον τομέα του Τουρισμού... 79 5.1.2 Τεχνικό Μνημόνιο Συνεργασίας στον τομέα της Ενέργειας (Πρόγραμμα SYN-ENERGY).... 79 5.1.3 Αφγανιστάν... 80 5.2 Ερωτηματολόγιο του Κέντρου για την Παγκόσμια Ανάπτυξη/ CGD... 81 Κεφ. 6: Προοπτικές συνεργασίας με USAID... 82 Σελίδα 2 από 82
ΠΙΝΑΚΕΣ - ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Ιδιωτική κατανάλωση 2006-2010 Σελ. 7-8 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Ανεργία ΗΠΑ, 2006-2010 Σελ. 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ, 2007-2010 Σελ. 14 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 10 κυριότεροι εμπορικοί εταίροι ΗΠΑ 2010 Σελ. 16 ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Χρεοκοπίες Τραπεζών 2007-2010 (στοιχεία FDIC) Σελ. 21 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Διμερείς Εμπορικές Ροές Ελλάδος-ΗΠΑ, Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, 2000-2010 Σελ. 29 ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Μερίδιο Ελληνικών Εξαγωγών επί συνόλου εισαγωγών ΗΠΑ, 1989-2010 Σελ. 30 ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, 1990-1999 Σελ. 31 ΠΙΝΑΚΑΣ 9 25 πρώτα σε αξία ελληνικά προϊόντα εξαγωγής προς ΗΠΑ, 2005-2010 (έτος βάσης: 2010) Σελ. 34-37 ΠΙΝΑΚΑΣ 10 Ελληνικά προϊόντα εξαγωγής προς ΗΠΑ με αυξητική τάση μεταξύ 25 πρώτων σε αξία, 2005-2010 (έτος βάσης: 2010) Σελ. 38-39 ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Μείγμα βιομηχανικών-αγροτικών προϊόντων μεταξύ πρώτων 25 κατηγοριών εξαγωγών μας προς ΗΠΑ, 2005-2010 Σελ. 41 ΠΙΝΑΚΑΣ 12 Βασικός ανταγωνισμός στα 10 κύρια εξαγώγιμά μας προϊόντα προς ΗΠΑ (έτος βάσης: 2010) Σελ. 45-48 ΠΙΝΑΚΑΣ 13 Κατηγορίες αμερικανικών εισαγωγών με αυξητικές τάσεις μεταξύ 2007-2010 (έτος βάσης: 2010) Σελ. 51-53 ΠΙΝΑΚΑΣ 14 Πρώτες 30 σε αξία κατηγορίες αμερικανικών εξαγωγών στην Ελλάδα (έτος βάσης: 2010) Σελ. 56-59 ----------------------------------------------------- ΓΡΑΦΗΜΑ 1 Πραγματικό ΑΕΠ ΗΠΑ, 2008-2010 Σελ. 6 ΓΡΑΦΗΜΑ 2 Κατανάλωση, Διαθέσιμο ειδόδημα και Αποταμίευση, 2008-I/2011 Σελ. 8 ΓΡΑΦΗΜΑ 3 Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης, 2000 I/2011 Σελ. 9 ΓΡΑΦΗΜΑ 4 Ανεργία ΗΠΑ 2006-2010 Σελ. 9-10 ΓΡΑΦΗΜΑ 5 Μακροχρόνια άνεργοι ΗΠΑ (>27 εβδ.), ιστορική σειρά,1974-2010 Σελ. 10 ΓΡΑΦΗΜΑ 6 Σελίδα 3 από 82
Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, 2006-2010 Σελ. 11 ΓΡΑΦΗΜΑ 7 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή και Δομικός πληθωρισμός, 2006-2010 Σελ. 11-12 ΓΡΑΦΗΜΑ 8 Συμμετοχή εξαγωγών σε σύνθεση αμερικανικού ΑΕΠ Σελ. 12-13 ΓΡΑΦΗΜΑ 9 Θέσεις εργασίας εξαρτώμενες από τον εξαγωγικό τομέα Σελ. 13 ΓΡΑΦΗΜΑ 10 Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ 2007-2010 Σελ. 14-15 ΓΡΑΦΗΜΑ 11 Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ 2001-I/2011 Σελ. 15 ΓΡΑΦΗΜΑ 12 Νέες Κατοικίες (ενάρξεις κατασκευής και πωλήσεις) 2001-I/2011 Σελ. 17-18 ΓΡΑΦΗΜΑ 13 Δείκτης Τιμών Κατοικιών S&P/Case-Shiller National, 1987-2010 Σελ. 18-19 ΓΡΑΦΗΜΑ 14 Δείκτης Τιμών Κατοικιών S&P/Case-Shiller 10-/20-City Composite, 1990-2010 Σελ. 19 ΓΡΑΦΗΜΑ 15 Σοβαρά υπερήμερες υποθήκες ή υποθήκες σε διαδικασία κατάσχεσης, 1998-2000 Σελ. 20 ΓΡΑΦΗΜΑ 16 Δείκτες υπερημερίας δανείων, 2003-2010 Σελ. 21-22 ΓΡΑΦΗΜΑ 17 Δημόσιο Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ Σελ. 23-24 ΓΡΑΦΗΜΑ 18 Δημοσιονομικό έλλειμμα 2006-2016 Σελ. 24 ΓΡΑΦΗΜΑ 19 Μείγμα βιομηχανικών-αγροτικών προϊόντων μεταξύ πρώτων 25 κατηγοριών εξαγωγών μας προς ΗΠΑ, 2005-2010 Σελ. 42 Σελίδα 4 από 82
ΜΕΡΟΣ Α: Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Αν και το 2010 μπορεί σε γενικές γραμμές να χαρακτηριστεί έτος ανάκαμψης για την αμερικανική οικονομία, δεν έλειψαν οι προκλήσεις και οι έντονες διακυμάνσεις σε διάφορους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Το Σεπτέμβριο το Εθνικό Συμβούλιο Οικονομικών Ερευνών (NBER National Bureau of Economic Research), υπεύθυνο για τον καθορισμό των οικονομικών κύκλων, ανακοίνωσε ότι η αμερικανική οικονομία είχε εισέλθει σε πορεία ανάκαμψης ήδη από τον Ιούνιο του 2009 1, τερματίζοντας μια 18μηνη ύφεση. Σειρά μακροοικονομικών δεικτών, τους οποίους το Συμβούλιο εξετάζει σε μηναία όσο και τριμηνιαία βάση, παρουσίασαν σταθερή (μικρότερη ή μεγαλύτερη) ανάκαμψη για σειρά μηνών: το ΑΕΠ και το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα, οι πωλήσεις στη μεταποίηση και το λιανεμπόριο, το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα, η βιομηχανική παραγωγή, το άθροισμα των εργατοωρών στο σύνολο της οικονομίας κλπ. Βέβαια, με το ΑΕΠ να παρουσιάζει χαρακτηριστικά σκαμπανεβάσματα (πχ. η μη αναμενόμενη βουτιά στο 2 ο τρίμηνο του έτους), την ανεργία να μην υποχωρεί σημαντικά παρά την αναθέρμανση της οικονομικής δραστηριότητας, την κατάσταση στην αγορά κατοικίας και εμπορικών ακινήτων να παραμένει τεταμένη και τον τραπεζικό τομέα ακόμη υπό πίεση, η ανάκαμψη χαρακτηρίστηκε ως αργή. Σύμφωνα με το NBER το 2010 η αμερικάνικη οικονομία εξακολούθησε να λειτουργεί κάτω από το πλήρες δυναμικό της (below normal capacity), ενώ ο Πρόεδρος της Federal Reserve κ. Bernanke προειδοποίησε επανειλημμένα εντός του 2010 ότι η ανάκαμψη είναι «εύθραυστη» και ότι η οικονομία εξακολουθεί να χρειάζεται στήριξη από την Κυβέρνηση 2. Οι αναλύσεις αυτές του NBER και οι παρεμβάσεις της Κεντρικής Τράπεζας αντικατόπτριζαν σε μεγάλο βαθμό τις εκτιμήσεις στους κύκλους των οικονομικών αναλυτών αλλά και τη γενικότερη αίσθηση στην πραγματική οικονομία: η ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας εντός του 2010 ήταν ορατή και οι οικονομικοί δρώντες κινούνταν με μεγαλύτερη αισιοδοξία σε σχέση με το 2008 και σχεδόν όλο το 2009, ωστόσο οι κίνδυνοι και οι αβεβαιότητες παρέμεναν τόσο σε μακροοικονομικό όσο και σε μικροοικονομικό επίπεδο. Στη συνέχεια ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση των βασικών μακροοικονομικών δεικτών και ισοζυγίων, προκειμένου να δοθεί μια το δυνατό πλήρης όσο και περιεκτική εικόνα για την κατάσταση 1 Σύμφωνα με το NBER η διάρκειας 18 μηνών οικονομική κρίση του 2008-2009 (ή Great Recession όπως ονομάστηκε) ήταν μακρύτερη από το πέρας του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Ενδεικτικά, οι κρίσεις του 1973-75 και του 1981-82 είχαν διαρκέσει 16 μήνες. 2 Πχ. ακρόαση στην Επιτροπή Προϋπολογισμού της Βουλής, 9/6/2010 και συνέντευξη στο δίκτυο CBS, 7/12/2010 Σελίδα 5 από 82
και τις εξελίξεις στην αμερικανική οικονομία το 2010 σε μακροοικονομικό επίπεδο. Η εικόνα συμπληρώνεται στο Κεφάλαιο 2, το οποίο επικεντρώνεται σε ειδικότερους τομείς και θέματα της οικονομικής δραστηριότητας, όπως το μέτωπο του δημοσίου χρέους, που έχει καταστεί κεντρικό διακύβευμα στην εγχώρια πολιτική σκηνή, και οι εξελίξεις στην εγχώρια αγορά ακινήτων και κατοικίας. Τέλος, το 3 ο μέρος συγκεφαλαιώνει τα συμπεράσματα από τις αναλύσεις των δύο προηγούμενων ενοτήτων και επιχειρεί μια σκιαγράφηση των πιθανών εξελίξεων κατά τους επόμενους μήνες. Κεφ. 1: Μακροοικονομικοί δείκτες και ισοζύγια 1.1 ΑΕΠ Η αναθέρμανση της οικονομικής δραστηριότητας το 2010 αποτυπώνεται εμφανώς στην πορεία του πραγματικού ΑΕΠ. Με κεκτημένη ταχύτητα, ουσιαστικά, από τα δύο συνεχόμενα τρίμηνα ανάπτυξης στο τέλος του 2009, και μάλιστα με το επιβλητικό +5% του τελευταίου τριμήνου, το 2010 ξεκίνησε εξίσου δυναμικά με +3,7%. Βέβαια, ο δείκτης κάνει βουτιά στο 1,7% το 2 ο τρίμηνο, για να ανακάμψει στο 3 ο και να επιβεβαιώσει τη θετική του πορεία στο κλείσιμο του έτους (+2,6 και 3,1% αντίστοιχα). ΓΡΑΦΗΜΑ 1: Πραγματικό ΑΕΠ ΗΠΑ, 2008-2010 (τριμηνιαία ποσοστιαία μεταβολή) *US Bureau of Economic Analysis (US BEA) ** Στοιχεία ετησιοποιημένα, τελευταία αναθεώρηση 25 Μαρτίου 2011 Τελικά, το αμερικανικό ΑΕΠ αυξήθηκε σε ετήσια βάση το 2010 κατά 2,9%. Σελίδα 6 από 82
Τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην αύξηση αυτή φαίνεται να είχαν οι εξαγωγές (3,3%) και η ιδιωτική κατανάλωση η οποία ανέκαμψε αισθητά (2,8% ετησίως χαρακτηριστικά οι ιδιωτικές πωλήσεις στα νοικοκυριά real final sales of domestic products- αυξήθηκαν κατά 6,7% το 4 ο τρίμηνο έναντι μόλις 1% το αμέσως προηγούμενο). Κάποιοι αναλυτές εκτιμούν ότι και το 2011 το ΑΕΠ θα κινηθεί θετικά, με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) να προβλέπει ανάπτυξη μεταξύ 3,2% και 3,9% ποντάροντας κυρίως στη θετική επίδραση των φοροαπαλλαγών που ψηφίστηκαν το Δεκέμβριο του 2010 καθώς και των συνεχιζόμενων κεφαλαιακών ενέσεων στην οικονομία από την Κυβέρνηση και τη Fed. Εν τούτοις, διάφορα ιδιωτικά οικονομικά ινστιτούτα αναθεώρησαν ελαφριά προς τα κάτω τις προβλέψεις τους (~2,9%) συνεκτιμώντας τις πληθωριστικές πιέσεις, αλλά και τη συσταλτική δημοσιονομική πολιτική για τον περιορισμό ελλείμματος και χρέους που ακολουθείται πλέον στις ΗΠΑ. Ο σύνθετος και ιδιαίτερα αξιόπιστος δείκτης μέτρησης της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ LEI (Leading Economic Index) 3, κατέγραψε μεν άνοδο 2,6% στο 1 ο εξάμηνο του έτους και 3,3% το 2 ο τρίμηνο, σε επιμέρους (μηνιαία) βάση ωστόσο εισήλθε και σε αρνητικό έδαφος (ενδεικτικά: -0,1% τον Απρίλιο και -0,2% τον Ιούνιο). Εν γένει, η συμπεριφορά του LEI παραπέμπει σε μια πορεία σταθερής, μεν, αλλά όχι εντυπωσιακής οικονομικής ανάκαμψης. Συνολικά, η αμερικανική οικονομία φαίνεται ότι εμφανίζει κόπωση ανάκαμψης, με τους ρυθμούς ανάπτυξης να περιορίζονται σε 2,5 με 3%. Οι επιδόσεις αυτές είναι απογοητευτικές για τους αναλυτές, συγκρινόμενες τόσο με αντίστοιχες περιπτώσεις ανάκαμψης στο παρελθόν, όσο και με τις προσδοκίες που δημιουργούν τα προ της κρίσης επίπεδα έντονης οικονομικής δραστηριότητας. 1.2 Ιδιωτική Κατανάλωση Καταναλωτική Εμπιστοσύνη Η ιδιωτική κατανάλωση, παραδοσιακά βαρόμετρο αλλά και ατμομηχανή για την αμερικανική οικονομία, κινήθηκε ισχυρά ανοδικά το 2010 και έκλεισε με θετικό πρόσημο (1,7% σε ετήσια βάση) για πρώτη φορά μετά το 2007 (βλ. Πίνακα 1). Παρόλα αυτά υπολείπεται ακόμη των επιδόσεων του 2006 και 2007. ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Ιδιωτική κατανάλωση 2006-2010 (ποσοστιαία μεταβολή) 3 Leading Economic Index (LEI ή και US Business Cycle Indicator) του ιστορικού (από το 1916) οικονομικού ινστιτούτου The Conference Board, ενός από τα εγκυρότερα στις ΗΠΑ. Ο LEI καταρτίζεται βάσει 10 επιμέρους δεικτών (μ. ά. νέες παραγγελίες σε πρώτες ύλες, κεφαλαιουχικά και καταναλωτικά αγαθά, μέση εβδομαδιαία απασχόληση στη βιομηχανία και νέες αιτήσεις στα ταμεία ανεργίας, προσφορά χρήματος (Μ2), πορεία 500 επιλεγμένων κοινών μετοχών, νέες οικοδομικές άδειες, καταναλωτική εμπιστοσύνη κλπ) και αποτελεί έναν από τους πιο αξιόπιστους δείκτες μέτρησης της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ. Σελίδα 7 από 82
2010 2010 2010 2010 2006 2007 2008 2009 2010 I II III IV 2,9% 2,4% -0,3% -1,2% 1,9% 2,2% 2,4% 4% 1,7% *στοιχεία από US Bureau of Economic Analysis (US BEA) Αντίρροπες πιέσεις στην κατανάλωση ασκούνται από τα μέτωπα της απασχόλησης, των τιμών (κυρίως στα καύσιμα αλλά και στα τρόφιμα) και δευτερευόντως των εργασιακών αμοιβών, της υπερχρέωσης των νοικοκυριών και των πτωτικών τιμών στην αγορά κατοικίας. Προκειμένου να διατηρήσουν το επίπεδο διαβίωσής τους, τα νοικοκυριά περιορίζουν τα ποσοστά αποταμίευσης, ενώ περιορίζεται και το διαθέσιμο εισόδημα. Το Γράφημα 2 παρακολουθεί τα μεγέθη της αποταμίευσης, του διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος και της ιδιωτικής αποταμίευσης. ΓΡΑΦΗΜΑ 2: Κατανάλωση, Διαθέσιμο Εισόδημα και Αποταμίευση, 2008-Ι/2011 (τριμηνιαία ποσοστιαία μεταβολή) *στοιχεία από US Bureau of Economic Analysis (US BEA) Πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι η κατάσταση στην αγορά εργασίας εκτονώθηκε προς το τέλος του έτους (οι τάσεις επιβεβαιώνονται και στις αρχές του 2011), ενώ θετική επίδραση αναμένεται να έχουν η ευκολότερη πρόσβαση σε κεφάλαια (πιστωτική επέκταση) και η ανάκαμψη των χρηματιστηρίων. Συνολικά, οι τιμές καυσίμων και τροφίμων σε συνδυασμό με τα σταθερά υψηλά ποσοστά ανεργίας και τις πιέσεις στους μισθούς και το διαθέσιμο εισόδημα κρατούν την καταναλωτική εμπιστοσύνη σε πολύ χαμηλά επίπεδα, παρά τις όποιες επιμέρους θετικές εξελίξεις και την άνοδο της κατανάλωσης. Ο Δείκτης ICS (Index of Consumer Sentiment Πανεπιστήμιο Michigan/Thomson Reuters) απεικονίζει χαρακτηριστικά τη χαμηλή πτήση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στις μελλοντικές οικονομικές Σελίδα 8 από 82
προοπτικές, σε σύγκριση με το μέσο όρο 2000-2006 (στις 90 μονάδες περίπου) και κυρίως με τα επίπεδα του 2000 (110 μονάδες). ΓΡΑΦΗΜΑ 3: Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης, 2000-Ι/2011 (βάση=100 μονάδες) * University of Michigan/Thomson Reuters 1.3 Απασχόληση Ήδη από το 2009 οι αναλυτές έκαναν λόγο για jobless recovery 4, για ανάκαμψη της οικονομίας σε περιβάλλον υψηλής (ή και αυξανόμενης) ανεργίας. Η κατάσταση δεν άλλαξε ριζικά εντός του 2010. Όπως είδαμε, η εγχώρια οικονομία αναπτύχθηκε με ρυθμό 2,9% το 2010, η ανεργία ωστόσο παρέμεινε σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα. Αυτό φαίνεται από τον Πίνακα (Πίνακας 2) και το Γράφημα (Γράφημα 4) που ακολουθούν. ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Ανεργία ΗΠΑ, 2006-2010 (ποσοστιαία, μηνιαία μεταβολή) *US Bureau of Labor Statistics ΓΡΑΦΗΜΑ 4: Ανεργία ΗΠΑ, 2006-2010 4 Βλ. Έκθεση Γραφείου μας έτους 2009, σελ. 8 Σελίδα 9 από 82
*US Bureau of Labor Statistics Βέβαια, από την κορύφωση της κρίσης τον Οκτώβριο του 2009 (10,1%, 15,3 εκατ. άνθρωποι στο σύνολο του 4 ου τριμήνου του 2009) υπάρχει μικρή αλλά σημαντική αποκλιμάκωση ειδικά η πτώση στο 9,4% του Δεκεμβρίου ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική για τους οικονομολόγους (Σημ.: οι πτωτικές τάσεις συνεχίστηκαν και στις αρχές του επόμενου έτους, με το ποσοστό ανεργίας να υποχωρεί και να παραμένει κάτω του 9%). Παρά ταύτα, οι ρυθμοί δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας είναι πολύ χαμηλοί για να έχουν άμεσο αντίκτυπο στα ποσοστά ανεργίας, με την οικονομία να υπολείπεται περίπου 7 εκατ. θέσεις εργασίας σε σχέση με τα (κορυφαία) προ-κρίσης επίπεδα. Την ίδια στιγμή ο μέσος χρόνος παραμονής σε καθεστώς ανεργίας έχει αυξηθεί (39 εβδομάδες στα τέλη του 2010 έναντι 31,7 εβδομάδες ένα χρόνο νωρίτερα), ενώ και η μακροχρόνια ανεργία βαίνει αρνητικά, με το ποσοστό των επί μακρό ανέργων (>27 εβδομάδες) να ανεβαίνει στο 45,5% έναντι 43,9% στο αντίστοιχο διάστημα (βλ. Γράφημα 5). ΓΡΑΦΗΜΑ 5: Μακροχρόνια άνεργοι ΗΠΑ (>27 εβδ.), ιστορική σειρά (1974-2010) *US Bureau of Labor Statistics/National Bureau of Economic Research Σελίδα 10 από 82
Συνολικά πάντως, παρά τη μερική αποκλιμάκωση, το γενικό ποσοστό ανεργίας αλλά και η πορεία των επιμέρους, ποιοτικών δεικτών παρακολούθησης της αγοράς εργασίας, παρουσιάζουν εικόνα απογοητευτική σε σύγκριση με τα προ κρίσης επίπεδα απασχόλησης. 1.4 Πληθωρισμός Μετά την οικονομική επιβράδυνση στη διετία 2008-2009 και τον αρνητικό πληθωρισμό που καταγράφηκε το προηγούμενο έτος (2009: -0,4% συγκριτικά, 2008: 3,8%, 2007: 2,8%, 2006: 3,2%) ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) το 2010 έκλεισε στο 1,6%, ενδεικτικό της αναθέρμανσης της οικονομίας. Το Γράφημα που ακολουθεί (Γράφημα 6) απεικονίζει την πορεία του ΔΤΚ από το 2006. ΓΡΑΦΗΜΑ 6: Δείκτης Τιμών Καταναλωτή 2006-2010 *US Bureau of Labor Statistics H ανάκαμψη του ΑΕΠ, η επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας και η αναθέρμανση της ενεργού ζήτησης οδήγησαν το 2010 το ΔΤΚ και πάλι σε επίπεδα άνω του δομικού πληθωρισμού (ΔΤΚ μείον ενέργεια και τρόφιμα). Το Γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζει συγκριτικά την πορεία του ΔΤΚ και του δομικού πληθωρισμού στις ΗΠΑ από το 2006 μέχρι και τις αρχές του 2011. ΓΡΑΦΗΜΑ 7: Δείκτης Τιμών Καταναλωτή και Δομικός Πληθωρισμός, 2006-2010 (ΔΤΚ μπλε ιστός, Δείκτης Δομικού Πληθωρισμού κόκκινος ιστός) Σελίδα 11 από 82
*στοιχεία: US Bureau of Labor Statistics, επεξεργασία Federal Reserve Bank of St Louis 1.5 Εμπορικές Σχέσεις - Εμπορικό Ισοζύγιο Με την Εκτελεστική Οδηγία (Executive Order) 13534 στις 11 Μαρτίου του 2010, ο Πρόεδρος Obama ανακοίνωσε τη δημιουργία της Εθνικής Εξαγωγικής Πρωτοβουλίας (National Export Initiative NEI). Σκοπός της, σε πρώτο επίπεδο, η λήψη όλων των απαραίτητων θεσμικών μέτρων και η κατάλληλη διευκόλυνση των αμερικανικών επιχειρήσεων για το διπλασιασμό των αμερικανικών εξαγωγών εντός μιας 5ετίας (ήτοι από τα 1,6 τρις δολ. του 2009 σε 3,2 το 2015), με απώτερο στόχο μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι το 2008 η συμμετοχή των εξαγωγών στη σύνθεση του πραγματικού αμερικανικού ΑΕΠ ανήλθε σε 12,7%, ιστορικό ρεκόρ εβδομηκονταετίας σύμφωνα με τους αναλυτές, ποσοστό που συντηρούσε αντίστοιχα και το 7% περίπου των πλήρως απασχολούμενων εργατών. Βέβαια, με την κρίση στα τέλη του 08 και το 2009 οι εξαγωγές σημείωσαν αισθητή κάμψη, συμβάλλοντας σημαντικά τόσο στη συστολή του ΑΕΠ το 2009 (-2,9%, σύμφωνα με αναθεωρημένα στοιχεία), όσο και στην απώλεια περίπου 1,8 εκατ. θέσεων εργασίας. Τα δύο Γραφήματα που ακολουθούν απεικονίζουν το ποσοστό συμμετοχής των εξαγωγών στη σύνθεση του πραγματικού ΑΕΠ (Γράφημα 8) και τις εγχώριες θέσεις εργασίας που εξαρτώνται από τις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (Γράφημα 9). ΓΡΑΦΗΜΑ 8: Συμμετοχή Εξαγωγών σε σύνθεση αμερικανικού ΑΕΠ (ιστορική σειρά) Σελίδα 12 από 82
*στοιχεία: US Department of Commerce ΓΡΑΦΗΜΑ 9: Θέσεις εργασίας εξαρτώμενες από τον εξαγωγικό τομέα (1993-2009, σε εκατομμύρια) *στοιχεία: US Department of Commerce Σύμφωνα με το οικονομικό επιτελείο του Προέδρου, η NEI αποδίδει ήδη καρπούς μετά από μόλις 9 μήνες εν ζωή: το 2010 έκλεισε με αύξηση 17% στις αμερικανικές εξαγωγές, επιτυγχάνοντας τους ενδιάμεσους στόχους για την επίτευξη του διπλασιασμού ως το 2015. Λιγότερο αισιόδοξοι αναλυτές, ωστόσο, αποδίδουν μεγάλο ποσοστό αυτής της ετήσιας αύξησης στην ανάκαμψη του διεθνούς εμπορίου, μετά τη βαθιά κρίση του 2008-2009, εκτιμώντας ότι μια τόσο θετική πορεία διαχρονικά είναι μη διατηρήσιμη. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν ότι η επίτευξη του στόχου διπλασιασμού των εξαγωγών μέχρι το 2015 είναι αμφίβολη για τους ακόλουθους κυρίως λόγους: i) ελλείψει των νέων εμπορικών πρωτοβουλιών και των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου. Οι τελευταίες απαιτούν επιδέξιο πολιτικό χειρισμό προκειμένου αποφευχθούν οι συγκρούσεις/τριβές εντός του Δημοκρατικού Κόμματος, αλλά και με τα εργατικά συνδικάτα που φοβούνται ότι οι θέσεις εργασίες θα Σελίδα 13 από 82
μετατοπισθούν στην ξένη αγορά. ii) Οι εξαγωγές θα πρέπει να αυξάνονται κατά 15% κάθε έτος, σχεδόν το διπλάσιο από τον αμερικανικό ιστορικό μέσο όρο 8%. iii) Δεν έχουν διευκρινισθεί ακόμα οι συγκεκριμένες πολιτικές/πρωτοβουλίες προς επίτευξη του εν λόγω στόχου. iv) Η παγκόσμια εμπορική πραγματικότητα έχει αλλάξει, καθώς το εμπόριο με την Ασία αυξήθηκε κατά 27% πέρυσι, ενώ με την Ευρώπη κατά ένα πενιχρό 6%. Συνεπώς, πολλά εξαρτώνται από την ενδυνάμωση των εμπορικών σχέσεων με την Ασία. Θετική συμβολή στις εξαγωγές έχει, φυσικά, το διαχρονικά πλέον- ασθενές δολάριο, ενώ φυσικά αντίρροπα λειτουργεί η άνοδος των τιμών σε ενέργεια και τρόφιμα, συνεπεία κυρίως της ανάκαμψης της παγκόσμιας ζήτησης. Διαχρονικά, το αμερικανικό εμπορικό ισοζύγιο αντικατοπτρίζει έλλειμμα στο εμπόριο αγαθών και πλεόνασμα στις υπηρεσίες. Το 2010 το ισοζύγιο αγαθών ήταν ελλειμματικό κατά 647 δις δολ. (+27,6% ως προς το 2009), ενώ οι υπηρεσίες πλεονασματικές κατά 151 δις περίπου (+14,6%). Ως αποτέλεσμα, το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ για το 2010 εμφάνισε έλλειμμα σχεδόν 496 δις, αυξημένο κατά 32,2% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Ο Πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 3) απεικονίζει το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ στην περίοδο 2007-2010, ενώ αντίστοιχα στο Γράφημα 10 η πορεία των ισοζυγίων απεικονίζεται και γραφικά. ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ 2007-2010 5 (ποσά σε εκατ. δολ. ΗΠΑ) Έτος/ Διάστημα ΙΣΟΖΥΓΙΑ Σύνολο Μεταβολή % Αγαθά Υπηρεσίες 2007-702.099 -- -823.192 121.093 2008-698.802-0,47% -834.652 135.850 2009-374.908-46,3% -506.944 132.036 2010-495.728 32,2% -647.077 151.349 *στοιχεία από US Bureau of Economic Analysis (US BEA) και US Census Bureau, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ ΓΡΑΦΗΜΑ 10: Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ 2007-2010 (ποσά σε δις δολ. ΗΠΑ) 5 στοιχεία αναθεωρημένα, σύμφωνα με ενδιάμεσες αναθεωρήσεις του US BEA Σελίδα 14 από 82
Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ 2007-2010 400000 200000 Εκατ. Δολ. ΗΠΑ 0-200000 -400000 2007 2008 2009 2010 Συνολικό Ισοζύγιο Ισοζύγιο Αγαθών Ισοζύγιο Υπηρεσιών -600000-800000 -1000000 Έτος *στοιχεία από US Bureau of Economic Analysis (US BEA) και US Census Bureau, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Τέλος, το Γράφημα 11 παρακολουθεί το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ (σε αγαθά και υπηρεσίες) σε βάθος δεκαετίας. ΓΡΑΦΗΜΑ 11: Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ, 2001-Ι/2011 (ποσά σε δις δολ. ΗΠΑ, εποχικά προσαρμοσμένα) Σελίδα 15 από 82
Όσον αφορά τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ (αγαθά), την πρώτη θέση καταλαμβάνει, όπως και το 2009, ο Καναδάς, με συνολική αξία όγκου εμπορίου 525,3 δις δολ. ή 16,5, με 2 η την Κίνα (456,8 δις δολ και μερίδιο 14,3% επί του συνόλου) και 3 ο το Μεξικό (393 δις και 12,3% του συνόλου). Ο Πίνακας 4 παρακολουθεί τους 10 σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ για το 2010 (κατάταξη βάσει συνολικού όγκου εμπορίου). ΠΙΝΑΚΑΣ 4: 10 κυριότεροι εμπορικοί εταίροι ΗΠΑ 2010 (ποσά σε δις δολ. ΗΠΑ) Χώρα Συνολικός Όγκος Μερίδιο 2010 % Μερίδιο 2009 % Εξαγωγές σε ΗΠΑ Μερίδιο 2010 % Μερίδιο 2009 % Εισαγωγές από ΗΠΑ Μερίδιο 2010 % Μερίδιο 2009 % Καναδάς 525,3 16,5 16,4 276,5 14,5 14,4 248,8 19,5 19,4 Κίνα 456,8 14,3 14,0 364,9 19,1 19,0 91,9 7,2 6,6 Μεξικό 393 12,3 11,7 229,7 12,0 11,3 163,3 12,8 12,2 Ιαπωνία 180,9 5,7 5,6 120,3 6,3 6,2 60,5 4,7 4,8 Γερμανία 130,9 4,1 4,4 82,7 4,3 4,6 48,2 3,8 4,1 Ην. Βασίλειο Ν. Κορέα 98,3 3,1 3,6 48,9 2,6 3,0 38,8 3,8 4,3 87,7 2,7 2,6 48,9 2,6 2,5 38,8 3,0 2,7 Γαλλία 65,6 2,1 2,3 38,6 2,0 2,2 27 2,1 2,5 Ταϊβάν 61,9 1,9 1,8 35,9 1,9 1,8 26 2,0 1,7 Βραζιλία 59,3 1,9 1,8 23,9 1,3 1,3 35,4 2,8 2,5 *στοιχεία από US Census Bureau, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Τέλος, όσον αφορά τη γεωγραφική διασπορά του αμερικανικού εμπορίου αγαθών, σημειώνεται ότι το διμερές εμπόριο με τους 15 κυριότερους εταίρους αποτελεί το 72% των συνολικών εμπορικών ροών για τη χώρα (71,8% το 2009). Οι πρώτες 15 χώρες-προορισμοί απορροφούν το 72,5% του συνόλου των αμερικανικών εξαγωγών παγκοσμίως (2009: 71,9%), ενώ αντίστοιχα οι 15 μεγαλύτεροι προμηθευτές των ΗΠΑ αντικατοπτρίζουν το 75% του συνόλου των αμερικανικών εισαγωγών (2009: 74,7%). Σελίδα 16 από 82
Κεφ. 2: Ειδικά Θέματα 2.1 Αγορά ακινήτων και κατοικίας Η αγορά κατοικίας και ακινήτων παραμένει, διαχρονικά πλέον, στο επίκεντρο της προσοχής των οικονομικών επιτελείων, με τη φούσκα των ακινήτων να αποτελεί την κεντρική αφορμή για τη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση του 2008-2009. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η συγκεκριμένη αγορά εξακολουθεί να βρίσκεται υπό πίεση. Μάλιστα, σύμφωνα με την έγκυρη ανάλυση Case-Shiller (S&P), το 2010 παρατηρείται μάλλον μια αναστροφή της ανάκαμψης που καταγράφηκε αργά το 2009, και αυτό παρά την ανανέωση των ευνοϊκών φοροαπαλλαγών για την αγορά κατοικίας μέχρι και τα τέλη Απριλίου 2010. 6 Από τα επίπεδα-ρεκόρ στα οποία είχαν ανέλθει οι τιμές των κατοικιών το 2 ο τρίμηνο του 2006, σε εθνικό επίπεδο, σημειώθηκε πραγματική καταπόντιση: σε λιγότερο από 3 χρόνια οι τιμές έχασαν 32%, φτάνοντας στο απόλυτο ναδίρ το 1 ο τρίμηνο του 2009, ενώ η μικρή αναθέρμανση περιόρισε τις απώλειες μόλις στο -29% μέχρι το τέλος του 2010 (+4,9% μεταξύ Ι/2009 και ΙV/2010). Οι ενάρξεις κατασκευής νέων κατοικιών (housing starts) το 2010 εμφάνισαν επιτάχυνση σχεδόν 6% σε σχέση με το 2009. Παρόλα αυτά υπολείπονται αισθητά των προ κρίσης επιπέδων: -35% ως προς το 2008, -56% ως προς το 2007, -67% σε σχέση με το 2006 και -71% συγκρινόμενες με το 2005, έτος-ρεκόρ για τις ενάρξεις. Παρόμοια είναι η εικόνα και στις πωλήσεις: οι πωλήσεις νέων κατοικιών το 2010 έχουν υποδιπλασιαστεί μέσα σε μία δεκαετία (2006: 1,05 εκατ., 2007: 776 χιλ./-26%, 2008: 485 χιλ./-37,5%, 2009: 374 χιλ./-22,8% και 2010: 322 χιλ./-13,9% 2006-2010: -69,4%). Η παράσταση που ακολουθεί (Γράφημα 12) απεικονίζει γραφικά τη πορεία των νέων κατοικιών (ενάρξεις και πωλήσεις). ΓΡΑΦΗΜΑ 12: Νέες κατοικίες (ενάρξεις κατασκευής και πωλήσεις), 2000-Ι/2011 (σε χιλ. μονάδες, στοιχεία ετησιοποιημένα και εποχικά προσαρμοσμένα) 6 The Worker, Homeownership, and Business Assistance Act, με φοροαπαλλαγές ως και 6.500 δολ. Ανανέωση ισχύος των ρυθμίσεων από 6 Νοεμβρίου 2009 έως 30 Απριλίου 2010. Σελίδα 17 από 82
*στοιχεία από US Census Bureau Συνδυασμένα δε, οι πωλήσεις νέων και παλιών κατοικιών το 2010 ανήλθαν σε 5,23 εκατ., έναντι 5,53 εκατ. το 2009 (μείωση 5,4%), 5,66 το 2008 (-7,6%), σχεδόν 6 εκατ. το 2007 (-12,2%) και 7,5 εκατ. το 2006 (-30%) 7. Στο μέτωπο των τιμών των κατοικιών, όπως προαναφέρθηκε, η κατάσταση είναι εξίσου προβληματική. Τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο ανάλυσης, οι τιμές το 2010 υποχωρούν, έχοντας περιοριστεί περίπου στα επίπεδα του 2003. Οι έγκυροι Δείκτες S&P/Case Shiller National και 10-city/20-city Composite 8 (Γραφήματα 13 και 14 αντιστοίχως) απεικονίζουν γλαφυρά την πορεία των τιμών των κατοικιών. ΓΡΑΦΗΜΑ 13: Δείκτης Τιμών Κατοικιών S&P/Case-Shiller National, 1987-2010 (στοιχεία εποχικά προσαρμοσμένα τιμή βάσης 100, περίοδος βάσης 1Τ 2000) 7 Στοιχεία από US Census Bureau, National Association of Home Builders και America s Housing Industry (www.housingeconomics.com) 8 S&P National Home Price Index και S&P/Case-Shiller Home Price Indices, παρακολούθηση δείγματος από 10 και 20 μεγάλες πόλεις αντίστοιχα για τους Δείκτες 10-City Composite και 20-City Composite Σελίδα 18 από 82
ΓΡΑΦΗΜΑ 14: Δείκτες Τιμών Κατοικιών S&P/Case-Shiller 10-/20-City Composite, 1990-2010 (ποσοστιαία μεταβολή ως προς προηγούμενο έτος) * S&P/Case-Shiller Home Price Indices Στον τομέα των υποθηκών, από την άλλη, τα μηνύματα ήταν μεικτά: σύμφωνα με στοιχεία της αμερικανικής Ένωσης Τραπεζιτών Υποθηκών (Mortgage Bankers Association MBA) το 4 ο τρίμηνο του έτους οι υπερήμερες οφειλές υποθηκών στις κατοικίες έπεσαν κατά 0,9% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και 1,25% ως προς το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009. Η MBA σημειώνει ότι το σύνολο των καθυστερημένων υποθηκών 9 στις ΗΠΑ βρίσκεται πλέον στο χαμηλότερο επίπεδο από το 9 Πλην των ακινήτων που βρίσκονται ήδη σε διαδικασία κατάσχεσης Σελίδα 19 από 82
2008, με τις υπερήμερες οφειλές (καθυστέρηση 1 δόσης) μάλιστα να έχουν υποχωρήσει ήδη στα προκρίσης επίπεδα (τέλη 2007). Οι δε σοβαρά υπερήμερες οφειλές (>90 ημερών), ενώ καταγράφουν αρνητικό ρεκόρ στο τέλος του 1 ου τριμήνου του 2010, ανερχόμενες σε 5% επί του συνόλου των υποθηκών, υποχωρούν κατά 28% εντός των υπολοίπων τριών τριμήνων του έτους. Από την άλλη, οι ενάρξεις κατάσχεσης υποχωρούν μεν κατά το 4 ο τρίμηνο, στο σύνολό τους ωστόσο τα ακίνητα που βρίσκονται ήδη σε διαδικασία κατάσχεσης βρίσκονται κατά το 2010 σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ως ποσοστό επί του συνόλου των δανείων, τα υπό κατάσχεση ακίνητα κατά το 4 ο τρίμηνο ανέρχονταν σε 4,6%, αυξημένα κατά 0,24% από το προηγούμενο τρίμηνο και κατά τι (0,05%) σε σχέση με το 2009. Το Γράφημα που ακολουθεί (Γράφημα 15) απεικονίζει την πορεία των σοβαρά υπερήμερων υποθηκών και των υποθηκών σε διαδικασία κατάσχεσης. ΓΡΑΦΗΜΑ 15: Σοβαρά υπερήμερες υποθήκες ή υποθήκες σε διαδικασία κατάσχεσης, 10 1998-2010 (στοιχεία μη εποχικά προσαρμοσμένα) *στοιχεία από Mortgage Bankers Association (MBA) και Freddie Mac Όπως φαίνεται ανάγλυφα από το Γράφημα 15, η κατάσταση στον τομέα των σοβαρά καθυστερημένων ή μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων αποκλιμακώνεται εντός του 2010, εξακολουθεί ωστόσο να παραμένει υπό πίεση, σε σχέση με τα προ-κρίσης επίπεδα. 10 Το Γράφημα περιλαμβάνει στοιχεία για τα δάνεια τύπου Subprime (στεγαστικά υψηλού κινδύνου), Prime (δάνεια σε λήπτες υψηλής πιστοληπτικής ικανότητας), την ενδιάμεση κατηγορία ρίσκου Alt-A, καθώς και τις υποθήκες εντός του πλαισίου εγγυοδοσίας/κάλυψης της Freddie Mac Σελίδα 20 από 82
Ανησυχία προκαλεί επίσης η πορεία του δείκτη υπερημερίας δανείων που αφορούν σε αγορά και ανάπτυξη ακινήτων εμπορικής χρήσης/εκμετάλλευσης (commercial real estate ή CRE), όπου ήδη από το 2009 οι ειδικοί του χώρου προειδοποιούσαν για την επόμενη φούσκα. Τα δάνεια τύπου CRE αφορούν σε μεγάλο βαθμό μικρού/μεσαίου μεγέθους ή/και τοπικές τράπεζες, επιβαρύνοντας σημαντικά με τοξικές (μη ή καθυστερημένα εξυπηρετούμενες) επισφάλειες τους ισολογισμούς τους και περιορίζοντας τη ρευστότητά τους, με άμεσο αποτέλεσμα τον περιορισμό του περαιτέρω δανεισμού προς τις επιχειρήσεις. Χιλιάδες μικρομεσαίες αμερικανικές τράπεζες έχουν αυξημένο βαθμό έκθεσης σε δάνεια ανάπτυξης ακινήτων εμπορικής χρήσης/εκμετάλλευσης, με το 2010 να αποτελεί έτος-ρεκόρ για τον αριθμό των τραπεζών που ανέστειλαν τη λειτουργία τους 11. Όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στο Γράφημα 16, η κυριότερη κατηγορία καθυστερήσεων μετά τις υποθήκες (Mortgage Delinquency) αφορά στα δάνεια ανάπτυξης ακινήτων για εμπορική χρήση (CRE Delinquency). Και οι δύο κατηγορίες βρίσκονται αισθητά πάνω από το μέσο δείκτη των καθυστερήσεων (Total Delinquency), με τις υπερημερίες σε προσωπικά/καταναλωτικά κλπ. δάνεια (Individual Delinquency) και σε εμπορικά/βιομηχανικά (επιχειρηματικά) δάνεια (Commercial and Industrial C&I) να υπολείπονται. Σημειώνουμε, τέλος, ότι εντός του 2010 καταγράφεται μια μικρή, αλλά σημαντική, υποχώρηση στο σύνολο των δεικτών. ΓΡΑΦΗΜΑ 16: Δείκτες υπερημερίας δανείων, 2003-2010 (στο σύνολο των εμπορικών τραπεζών-μελών της FDIC) 11 Ο Πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 5) αποτυπώνει την εικόνα των τραπεζικών ιδρυμάτων που ανέστειλαν τη λειτουργία τους από την έναρξη της κρίσης (2007) μέχρι και το 2010 (αριθμός και σύνολο ενεργητικού τους) ΠΙΝΑΚΑΣ 5: Χρεοκοπίες τραπεζών, 2007-2010 (στοιχεία FDIC) Έτος Σύνολο Τραπεζών Σύνολο Ενεργητικού (σε δις δολ. ΗΠΑ) 2010 157 96,5 2009 140 170,9 2008 25 373,6 2007 3 2,6 Σύνολο 325 643,6 Σελίδα 21 από 82
* Από την Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι αν και αρκετές από τις θετικές εξελίξεις που καταγράφηκαν ήδη στο 2 ο μισό του 2009 συνεχίστηκαν και το 2010, η συνολική εικόνα του κρίσιμου αυτού τομέα της οικονομίας εξακολουθεί να είναι προβληματική. Σειρά κρίσιμων δεικτών, όπως οι τιμές των ακινήτων, η υπερβάλλουσα προσφορά σε σχέση με τη ζήτηση, οι καθυστερήσεις/υπερήμερες υποθήκες και οι κατασχέσεις, σε συνδυασμό με άλλους καίριους μακροοικονομικούς δείκτες (πχ. ποσοστό ανεργίας, διαθέσιμο εισόδημα κλπ) δεν επιτρέπουν ιδιαίτερη αισιοδοξία για ταχεία ανάκαμψη του κλάδου. 2.2 Δημοσιονομική πολιτική Το φλέγον ζήτημα του δημοσίου χρέους Για τους πολιτικούς και οικονομικούς αναλυτές, η ανατροπή στη σύνθεση του Κογκρέσου που προέκυψε με τη σαρωτική νίκη του Ρεπουμπλικανικού κόμματος στις ενδιάμεσες εκλογές (midterm elections) του Νοεμβρίου του 2010 12 σήμανε αυτομάτως και την υποχρεωτική υιοθέτηση μιας πιο περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής από την κυβέρνηση Obama. Την επαύριο της νίκης, η ηγεσία του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, με την πλειοψηφία πλέον στη Βουλή και ισχυρό πολιτικό momentum, απαίτησε την περιστολή των δημοσίων δαπανών και τη 12 Στις 2 Νοεμβρίου 2010 οι Ρεπουμπλικάνοι επανέκτησαν την πλειοψηφία στη Βουλή των Αντιπροσώπων, που είχε απολεστεί στις ενδιάμεσες εκλογές του 2006, κερδίζοντας 63 έδρες, στη μεγαλύτερη εκλογική ήττα κόμματος σε ενδιάμεσες εκλογές στη Βουλή από το 1938. Η σαρωτική ήττα ανάχθηκε κατά κύριο λόγο στην κακή πορεία της αμερικανικής οικονομίας, και δη στην εμμένουσα υψηλή ανεργία, καθώς και δευτερευόντως- στη σύνθεση του μέρους του εκλογικού σώματος που προσήλθε στις κάλπες. Σημειώνεται ότι οι Δημοκρατικοί, παρά τις απώλειες και εκεί (6 έδρες), κατάφεραν να διατηρήσουν την πλειοψηφία τους στη Γερουσία (53 έναντι 47 του Ρεπουμπλικανικού κόμματος) Σελίδα 22 από 82
μείωση της κρατικής παρεμβατικότητας στην οικονομία. Μάλιστα, οι Ρεπουμπλικάνοι απειλούσαν ήδη από τα τέλη του 2010 την Κυβέρνηση με: i) Μη ανανέωση των πιστώσεων για την ομοσπονδιακή δημόσια διοίκηση, που έληγαν τον Απρίλιο του 2011, που θα οδηγούσε αυτομάτως σε στάση πληρωμών και την αναστολή λειτουργίας όλων των μη ζωτικών υπηρεσιών του κράτους (δηλ. εξαιρουμένης της άμυνας και της δημόσιας ασφάλειας) και ii) Μη επέκταση της επονομαζόμενης πιστωτικής οροφής για το δημόσιο χρέος (debt ceiling) 13, η οποία απαιτεί κάθε φορά νέα κοινοβουλευτική εντολή, κίνηση που θα είχε επίσης βαρύνουσες συνέπειες στην εύρυθμη λειτουργία της ομοσπονδιακής κρατικής μηχανής. Υπενθυμίζουμε, ότι στις 30 Σεπτεμβρίου του 2010 14 το συνολικό ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ (total public debt outstanding ή και gross debt) ανερχόταν σε 13,5 τρις δολ., ενώ στις 31 Δεκεμβρίου σε λίγο πάνω από τα 14 τρις. Σύμφωνα με υπολογισμούς, ο ρυθμός αύξησής του είναι σχεδόν 4 δις δολ. την ημέρα, από το κλείσιμο του οικονομικού έτους 2006-2007. Το έλλειμμα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης περιορίστηκε μεν το 2010 (οικονομικό έτος), από 1,41 τρις (ιστορικό ρεκόρ) το 2009 σε 1,29 τρις δολ. (μείωση 8,6%), παρέμεινε ωστόσο σε ιστορικά υψηλά επίπεδα (το 2008 ήταν μόλις 459 δις). Ως ποσοστό του ΑΕΠ, το δημοσιονομικό αυτό έλλειμμα αντιστοιχούσε σε ποσοστό 8,9% του ΑΕΠ της χώρας (έναντι 10% το 2009). Στα Γραφήματα που ακολουθούν απεικονίζονται η εξέλιξη του δημοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ (Γράφημα 17) και του δημοσιονομικού ελλείμματος (Γράφημα 18). ΓΡΑΦΗΜΑ 17: Δημόσιο Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (ιστορική σειρά, 1950-2010) 13 Το ανώτατο πιστωτικό όριο για το δημόσιο χρέος, σύμφωνα με την τελευταία έγκριση από το Κογκρέσο, ανερχόταν σε 14,3 τρις δολ. σύμφωνα με τις προβλέψεις για το ρυθμό διόγκωσής του, το χρέος θα χτυπήσει αυτή την οροφή το Μάιο του 2011. 14 τέλος του οικονομικού έτους 2009-2010 για τις ΗΠΑ Σελίδα 23 από 82
* από US Treasury ΓΡΑΦΗΜΑ 18: Δημοσιονομικό έλλειμμα, 2006-2016 (αριστερά σε απόλυτους αριθμούς και δεξιά ως ποσοστό του ΑΕΠ -έτη 2011 και εξής εκτιμήσεις) Στοιχεία και εκτιμήσεις από Congressional Budget Office CBO- και US Fed Τέλος, παρόμοια προβληματική είναι η εικόνα και σε επίπεδο επιμέρους Πολιτειών και των οικονομικών τους, όπου παρά την αναθέρμανση της οικονομίας η πορεία των δημόσιων εσόδων είναι ως επί το πλείστον απογοητευτική, ενώ και η σταδιακή μείωση στη ροή ομοσπονδιακών κονδυλίων (κυρίως λόγω της λήξης των προγραμμάτων του ARRA βλ. Έκθεση Γραφείου μας 2009) επιτείνει το πρόβλημα. Το σύνολο των επιμέρους πολιτειακών ελλειμμάτων ανήλθε το 2010 σε περισσότερα από 190 δις δολ. (από 110 δις το 2009), με τις προβλέψεις για τα οικονομικά έτη 2011 και 2012 να είναι εξίσου δυσοίωνες (εκτιμήσεις για περίπου 160 και 140 δις δολ. αντίστοιχα, στο σύνολο). Τις μεγαλύτερες πιέσεις αντιμετωπίζουν οι Πολιτείες της Καλιφόρνια (έλλειμμα 45,5 δις δολ.), της Ν. Υόρκης (21 δις), του Ιλλινόις (14,3 δις), του Ν. Τζέρσεϋ (11 δις) και της Φλόριδα (6 δις). Σελίδα 24 από 82
Δεν αποτελεί, έτσι, έκπληξη, ότι στην τελική έκθεσή της προς τον Πρόεδρο και το Κογκρέσο, το Δεκέμβριο του 2010, με το χαρακτηριστικό τίτλο The Moment of Truth, η Εθνική Επιτροπή για Δημοσιονομική Υπευθυνότητα και Μεταρρύθμιση (National Commission on Fiscal Responsibility and Reform) 15, πρότεινε ένα σχέδιο για την εξοικονόμηση σχεδόν 4 τρις δολ. εντός της επόμενης δεκαετίας και την επίτευξη δημοσιονομικής βιωσιμότητας. Το μείγμα της προτεινόμενης περιοριστικής πολιτικής περιελάμβανε μειώσεις των κρατικών δαπανών σε διάφορα επίπεδα (ενδελεχής επανέλεγχος όλων των προϋπολογισμών όλων των κρατικών υπηρεσιών, εφαρμογή πλαφόν στις δαπάνες μέχρι και το 2020, πάγωμα μισθών στο δημόσιο τομέα, τριετές πάγωμα στις βουλευτικές αποζημιώσεις, μείωση των φορολογικών συντελεστών με παράλληλη μη ανανέωση σειράς φοροαπαλλαγών ειδικά στα μεσαία και υψηλά εισοδήματα και διεύρυνση της φορολογικής βάσης, περιστολή στις αμυντικές δαπάνες, αλλαγή στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και περίθαλψης κλπ). Αρκετοί οικονομολόγοι προειδοποιούσαν ήδη από τα τέλη του 2010 για μια πιθανή κρίση χρέους και στην αμερικάνικη οικονομία, ακόμη και το ενδεχόμενο ήπιας χρεοκοπίας: το σενάριο αυτό αφορά κυρίως την αδυναμία συνεννόησης μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων στο Κογκρέσο, για την ανανέωση των πιστώσεων για τη λειτουργία της ομοσπονδιακής διοίκησης και την επέκταση του νομοθετημένου ορίου πιστωτικής επέκτασης, που αυτομάτως θα οδηγούσε σε κάποιας μορφής στάση πληρωμών από πλευράς της Κυβέρνησης. Ως πιθανοί καταλύτες ενός τέτοιου σεναρίου οξείας κρίσης χρέους (ή ήπιας χρεοκοπίας) χαρακτηρίζονται: 1. Μια πιθανή παρατεταμένη πολιτική αστάθεια και ασυνεννοησία γύρω από τα θέματα του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού και του δημοσίου χρέους. 2. Μια πιθανή μεταστροφή του ενδιαφέροντος των ισχυρών διεθνών επενδυτών/επενδυτικών οίκων από τα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου, παραδοσιακά από τα ισχυρότερα και σταθερότερα είδη κρατικών χρεογράφων, προς άλλα είδη ομολόγων. 3. Μια συνεχιζόμενη κακή πορεία των οικονομικών επιδόσεων (ειδικά σε επίπεδο εσόδων) τόσο σε ομοσπονδιακό όσο και σε πολιτειακό επίπεδο. Εν τέλει, οι εκτιμήσεις που ήθελαν μια στάση πληρωμών - μάλλον απίθανη για το επόμενο έτος, παρά τις αρνητικές εξελίξεις στα πεδία του δημοσίου χρέους και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων στην κεντρική και τις πολιτειακές κυβερνήσεις - επιδεινώθηκαν προς το τέλος του 2010, ειδικά μετά τη ριζική αλλαγή των συσχετισμών στο Κογκρέσο και την έντονη πολιτική δυστοκία που προκλήθηκε. 15 Σημειώνεται ότι η Επιτροπή αυτή είχε δημιουργηθεί με Προεδρικό Διάταγμα ήδη από το Φεβρουάριο του 2010 Σελίδα 25 από 82
Κεφ. 3: Προοπτικές Με το ΑΕΠ το 2010 σε θετικό έδαφος για ένα ολόκληρο έτος/4 συναπτά τρίμηνα, πρώτη φορά μετά από 2 πλήρη χρόνια έντονων διακυμάνσεων και συστολής, και την οικονομία επίσημα σε ανάκαμψη από τον Ιούλιο του 2009, μπορεί να πει κανείς ότι το 2010 ήταν ένα έτος θετικών εξελίξεων για την αμερικανική οικονομία. Πέρα από το ΑΕΠ, σειρά μακροοικονομικών δεικτών όπως η ενεργός ζήτηση/ιδιωτική κατανάλωση, οι εξαγωγές κλπ, παρουσίασαν ανάκαμψη εντός του 2010, η δε εμπιστοσύνη των καταναλωτών στις προοπτικές της οικονομίας, παρότι εξακολουθεί να κινείται σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με το 2007, για παράδειγμα, ή τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, ανακάμπτει από το ναδίρ της περιόδου 2008/2009 και της «Μεγάλης Ύφεσης». Την ίδια στιγμή, βέβαια, πολλοί οικονομικοί δείκτες είτε παρέμειναν στάσιμοι είτε επιδεινώθηκαν, με την προσοχή να εστιάζεται κυρίως στην αγορά εργασίας και στην αγορά ακινήτων. Παρά την έξοδο από την κρίση και την οικονομική επιτάχυνση η ανεργία παρέμεινε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα και η όποια αποκλιμάκωση καταγράφηκε εντός του 2010 ήταν είτε πολύ μικρή για να δημιουργήσει ένα ευρύτερο θετικό momentum, στην οικονομία αλλά και την κοινωνία, είτε αναιρείτο στην πράξη από την επιδείνωση σε επιμέρους, ποιοτικούς δείκτες, όπως ο ρυθμός δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, ο χρόνος παραμονής σε καθεστώς ανεργίας κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2010 η αμερικάνικη οικονομία υπολείπεται περίπου 7 εκατ. θέσεις εργασίας σε σχέση με τα προ της κρίσης επίπεδα. Τις πιέσεις επέτειναν οι αρνητικές εξελίξεις στην, εξίσου κεντρική για την οικονομία, αγορά ακινήτων και κατοικίας: οι τιμές των ακινήτων παραμένουν καταποντισμένες, οι πωλήσεις και οι ενάρξεις κατασκευής νέων κατοικιών υπολείπονται κατά πολύ των προ της κρίσης επιπέδων, οι ρυθμοί καθυστερημένων πληρωμών και κατασχέσεων ακινήτων δεν υποχωρούν κλπ, ενώ και ο τομέας της ανάπτυξης ακινήτων για εμπορική χρήση/εκμετάλλευση εξακολουθεί να βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση. Σε γενικές γραμμές, η πορεία της αμερικανικής οικονομίας το 2010 εμφάνισε αρκετές ανομοιομορφίες, με πολλούς οικονομικούς αναλυτές να επιμένουν στις προβλέψεις που είχαν αποτυπωθεί μετά τις μακροοικονομικές επιδόσεις το 2009 για μια νέα κανονικότητα στην αμερικανική οικονομία: παρατεταμένα χαμηλοί μέσοι ρυθμοί ανάπτυξης (οι προβλέψεις για την ανάπτυξη το 2011 συγκλίνουν στο μετριοπαθές 2,7%), υψηλότερα ποσοστά δομικής ανεργίας και μια μακρά πορεία πραγματικής ανάκαμψης από την κρίση του 2008/2009. Σελίδα 26 από 82
ΜΕΡΟΣ Β: ΔΙΜΕΡΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ Κεφ. 1: Διαχρονική Εξέλιξη και Ανταγωνισμός 1.1 Εξέλιξη διμερούς εμπορίου Σύμφωνα με στοιχεία της αμερικανικής στατιστικής υπηρεσίας, 16 όπως απεικονίζονται στον Πίνακα 6, οι ελληνικές εξαγωγές προϊόντων στις ΗΠΑ παρουσίασαν συνολικά ανοδικές τάσεις την τελευταία δεκαετία, ξεκινώντας από λιγότερα από 600 εκατ. δολ. το 2000 και φτάνοντας στα 1,19 δις το 2007, έτος κορύφωσής τους, για να περιοριστούν στη συνέχεια κατά τα έτη 2008 (-16,3%), 2009 (- 15,8%) και 2010 (-5,1%). Μεταξύ 2000 και 2007 η μέση ποσοστιαία μεταβολή των εξαγωγών μας ήταν 11,2%, ποσοστό το οποίο περιορίζεται στο 4,1% για το σύνολο της δεκαετίας, με την κάμψη των τριών τελευταίων ετών (ετήσια ποσοστιαία μεταβολή -3,4%). Μάλιστα, κατά την περίοδο 2002-2007, εξαετία συνεχούς επέκτασης, ο συνολικός όγκος των εξαγωγών μας υπερδιπλασιάστηκε (μ. ό. ποσοστιαίας μεταβολής +15,5%). Σημειώνεται, τέλος, ότι παρά την κάμψη προς το τέλος της δεκαετίας, η επίδοση του 2008 ήταν η 2 η καλύτερη για τις εξαγωγές μας στην υπό εξέταση περίοδο, σχεδόν 1 εκ. δολ., ενώ το 2009 και 2010 οι εξαγωγές μας υποχωρούν μεν κάτω από τα επίπεδα του 2005, εξακολουθούν όμως να υπερέχουν αισθητά των επιδόσεων των αρχών της δεκαετίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, ο ετήσιος μέσος όρος των ελληνικών εξαγωγών τη δεκαετία 1990-1999 ήταν 555,5 εκατ. δολ. (Πίνακας 8), ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος τη δεκαετία που μόλις ολοκληρώθηκε (2000-2010) ανήλθε σε 784,4 εκατ., μια σημαντική αύξηση της τάξης του 41,2%. Παρά τη θετική αυτή εξέλιξη, όμως, οι εισαγωγές από ΗΠΑ αυξήθηκαν συνολικά με ταχύτερους ρυθμούς εντός της εν λόγω εικοσαετίας, με αποτέλεσμα την απώλεια μεριδίου για τα ελληνικά προϊόντα ως προς τα συνολικά εισαγόμενα αγαθά στις ΗΠΑ, από 0,10% το 1990 σε 0,05% το 2010. Αυτό απεικονίζεται ακόμη πιο εύγλωττα από τους μέσους όρους, με τη μέση διείσδυση των ελληνικών προϊόντων στην αμερικανική αγορά, σε όρους εξαγωγών, να μειώνεται από 0,069% τη δεκαετία 1989-1999, σε 0,050% τη δεκαετία 2000-2010 (βλ. Πίνακα 7). Οι αμερικανικές εξαγωγές προϊόντων προς τη χώρα μας, παρά τις πιο ακραίες διακυμάνσεις που παρουσιάζουν ανά έτος, αυξήθηκαν σωρευτικά κατά την τελευταία δεκαετία, με τη μέση ετήσια ποσοστιαία μεταβολή να ανέρχεται σε 6%. Η καλύτερη επίδοσή τους καταγράφηκε το 2009, όταν από τα 1,15 δις δολ. του 2002 εκτοξεύτηκαν στα 2,5 δις (+117,6%). Το 2010 αποτελεί τη χειρότερη χρονιά της δεκαετίας για τις αμερικανικές εξαγωγές προς τη χώρα μας, αφού ανήλθαν σε 1,10 δις δολ., μειωμένες κατά 55,3% σε σχέση με το 2009. 16 United States International Trade Commission (US ITC), Μάρτιος 2011 Σελίδα 27 από 82
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί, ως τάξη μεγέθους, ότι ο λόγος των εξαγωγών μας προς τις εισαγωγές από ΗΠΑ φτάνει σχεδόν το 1:1, αλλά μόνο εάν συγκρίνουμε το 2007, τη χρονιά-ρεκόρ της δεκαετίας για τις ελληνικές εξαγωγές, με τις αντίστοιχα χειρότερες χρονιές για τις αμερικανικές εξαγωγές, π.χ. το 2003. Σελίδα 28 από 82
ΠΙΝΑΚΑΣ 6: Διμερείς Εμπορικές Ροές Ελλάδος ΗΠΑ, Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, 2000-2010 Ελληνικές Εξαγωγές 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 591,847 505,511 546,066 616,012 723,135 884,092 965,102 1,192,933 998,856 840,592 797,507 Τάση -14.6% 8.02% 12.8% 17.4% 22.3% 9.2% 23.6% -16.3% -15.8% -5.1% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 2000-2010 (μ.ό.): 4.1% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 2000-2007 (μ.ό.): 11.2% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 2002-2007 (μ.ό.): 15,5% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 2007-2010 (μ.ό.): -3.4% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Εισαγωγές από ΗΠΑ 1,217,778 1,295,831 1,152,750 1,191,103 2,063,120 1,190,297 1,554,131 2,110,968 1,931,753 2,475,730 1,106,800 Τάση 6.4% -11% 3.3% 73.2% -42.3% 30.6% 35.8% -8.5% 28.2% -55.3% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 2000-2010 (μ.ό.): 6% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Εμπορικό Ισοζύγιο % μεταβολή 625,930 790,320 606,685 575,091 1,339,985 306,205 589,029 918,035 932,896 1,635,138 309,293 26% -23% -5% 133% -77% 92% 56% 2% 75% -81% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή Εμπορικού Ισοζυγίου 2000-2010 (μ.ό.): 20% Μέσο ελληνικό εμπορικό έλλειμμα 2000-2010: 784,419 *ποσά σε χιλ. δολ. ΗΠΑ *United States International Trade Commission (US ITC), επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Σελίδα 29 από 82
Αντίστοιχα, το διμερές εμπορικό ισοζύγιο είναι διαχρονικά ελλειμματικό για τη χώρα μας. Το 2009 ξεπέρασε τα 1,6 δις δολ., σημειώνοντας το δεύτερο μεγαλύτερο άνοιγμα στο διμερές ισοζύγιο μετά το 2004, όταν είχε πλησιάσει τα 1,4 δις. Εν τούτοις αξίζει να σημειωθεί η μείωση κατά 81% του ελλείμματος το 2010, συρρικνούμενο από τα 1,6 δις δολ. το 2009 σε 3 εκ. δολ. Συγκρίνοντας διαχρονικά, το μέσο εμπορικό έλλειμμα σε βάρος της χώρας μας επιδεινώθηκε αισθητά μεταξύ των δύο προηγούμενων δεκαετιών, διευρυνόμενο από 556 εκατ. δολ μεταξύ 1990-1999 σε 785 εκατ. μεταξύ 2000 και 2010 (Πίνακες 6,8). ΠΙΝΑΚΑΣ 7: Μερίδιο ελληνικών εξαγωγών επί συνόλου εισαγωγών ΗΠΑ, 1989-2010 Έτος % Μερίδιο Έτος % Μερίδιο 1989 0,101 2000 0,049 1990 0,102 2001 0,043 1991 0,089 2002 0,046 1992 0,069 2003 0,048 1993 0,060 2004 0,048 1994 0,068 2005 0,053 1995 0,054 2006 0,052 1996 0,060 2007 0,061 1997 0,054 2008 0,047 1998 0,052 2009 0,054 1999 0,054 2010 0,042 Μέσος όρος 1989-1999 0,069 Μέσος όρος 2000-2010 0,050 *United States International Trade Commission (US ITC), επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Σελίδα 30 από 82
ΠΙΝΑΚΑΣ 8: Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, 1990-1999 (ποσά σε χιλ. δολ. ΗΠΑ) 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Εμπορικό Ισοζύγιο % μεταβολή 230,323 257,720 602,824 526,757 535,995 375,332 1,120,567 324,103 500,624 887,959 423,224 11.9% 133.9% -12.6% 1.8% -30% 198.6% -71.1% 54.5% 77.4% -52.3% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή Εμπορικού Ισοζυγίου 1990-1999 (μ.ό.): 31,2% Μέσο ελληνικό εμπορικό έλλειμμα 1990-1999: 555,511 *United States International Trade Commission (US ITC), επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Σελίδα 31 από 82
1.2 Ελληνικές εξαγωγές στις ΗΠΑ (κύριες κατηγορίες προϊόντων) Με έτος βάσης το 2010, ο Πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 9) απεικονίζει τις 25 κυριότερες κατηγορίες προϊόντων που εξήχθησαν από τη χώρα μας προς τις ΗΠΑ σε βάθος 6ετίας (2005-2010) 17. Τα προϊόντα αυτά αποτέλεσαν το 75,4% των εξαγωγών μας κατά το παρελθόν έτος (έναντι 74,05% το 2009, 70,73% το 2008, 69,85% το 2007, 56,44% το 2006 και 63,23% το 2005). Επίσης, η συνολική αξία των 25 αυτών επιμέρους κατηγοριών παρουσιάζει το 2010 μείωση της τάξης του 4,26% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ και οι λοιπές κατηγορίες προϊόντων κινήθηκαν μειωτικά μεταξύ 2008 και 2009 (-10,89%). Τέλος, βάσει των στοιχείων αυτών, οι εξαγωγές μας στο σύνολό τους εμφανίζουν συρρίκνωση 5,99% το 2010 σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Μια γενικότερη ματιά στον Πίνακα 9 αποκαλύπτει ότι το μίγμα των κύριων εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ περιλαμβάνει τόσο βιομηχανικά όσο και αγροτικά προϊόντα, πρώτες ύλες και προϊόντα χαμηλής επεξεργασίας. Μάλιστα, μεταξύ των πρώτων 5 κατηγοριών μόνο οι ελιές είναι αγροτικό προϊόν (1 η θέση, με μερίδιο περίπου 11% των εξαγωγών μας το 2010), με τις υπόλοιπες 4 κατηγορίες να αφορούν βιομηχανικά προϊόντα αντίστοιχα, μεταξύ των 10 πρώτων κατηγοριών, 5 αφορούν σε βιομηχανικά προϊόντα/ελαφράς και βαριάς επεξεργασίας και 3 σε αγροτικά προϊόντα. Ως προς τις επιμέρους κατηγορίες, παρατηρούμε ότι: η κατηγορία των ελιών (HTS: 200570) κατέλαβε το 2010 την 1 η θέση των εξαγωγών μας, μετά τον εξοστρακισμό της το 2009 από την κατηγορία των μεταλλικών αγωγών (σωλήνων) πετρελαίου/φυσικού αερίου (HTS: 730519), η οποία εμφάνισε τρομερή καθίζηση υποτριπλασιαζόμενη σε αξία σε σχέση με το 2009 (-67,8%), καταλαμβάνοντας πλέον την 7 η θέση των εξαγωγών μας. Τα παρασκευάσματα ελιών εμφανίζουν συνολικά σταθερή πορεία εντός της 6ετίας, παρά τη μικρή υποχώρηση του 2006 και 2009, ενώ ως ποσοστό επί των συνολικών εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ, μετά από αυξομειώσεις μεταξύ 2005 και 2007, αυξήθηκε κατά μία σχεδόν ποσοστιαία μονάδα το 2010. Η κατηγορία των τυριών (HTS: 040690) εμφανίζει σταθερή πορεία την τελευταία 4ετία, παρά τη μικρή υποχώρηση του 2008 (από 19,7 εκ. σε 18,5 εκ.) και 2010 (-1,92%). Αντίστοιχα, σχετικά σταθερή πορεία εμφανίζει η κατηγορία «ξυραφάκια» (HTS: 821210), με το ποσοστό της να φθάνει σχεδόν το 9% το 2010, ως προς το σύνολο των εξαγωγών μας, ανεβαίνοντας δυναμικά στη 2 η θέση των εξαγωγών μας (αύξηση κατά δύο σχεδόν ποσοστιαίες μονάδες), από την 3 η το 2009. Τα προϊόντα αλουμινίου (πλάκες, φύλλα, ταινίες κλπ, HTS: 17 Στοιχεία από την Υπηρεσία Διεθνούς Εμπορίου (International Trade Commission) του αμερικανικού Υπουργείου Εμπορίου, βάσει στοιχείων από τα τελωνεία Σελίδα 32 από 82
760612), στην 3 η πλέον θέση, εμφάνισαν μεταξύ 2009 και 2010 τη μεγαλύτερη ποσοστιαία ανάκαμψη μεταξύ των πρώτων 5 εξαγώγιμων προϊόντων μας (69,66%), με μερίδιο 8,33% ως προς το σύνολο των εξαγωγών μας (διπλάσιο σχεδόν του 4,62% το 2009). Ραγδαίες αυξομειώσεις εμφανίζουν τα ελαφρά βιομηχανικά έλαια (HTS: 271011) εντός της εξεταζόμενης 6ετίας, από το ναδίρ του 2005 (μόλις 830 χιλ. δολ. ή λιγότερο από 0,1% επί του συνόλου) σε περισσότερα από 95 εκατ. το 2007 (μερίδιο 8%), για να υποχωρήσουν ραγδαία το 2009 (28,8 εκατ. ή 3,4%), και να ανακάμψουν ελαφρώς το 2010 (35 εκατ. ή 4,39%), καίτοι με καθίζηση υποδιπλασιαζόμενη σε αξία σε σχέση με το 2008 (84,5 εκατ. ή 8,6%). Αξιοσημείωτη είναι τέλος η σταθερά ανοδική πορεία των εξαγωγών μας σε μέρη από αεροπλάνα και ελικόπτερα (HTS: 880330) από 14,5 σε 32 εκατ. δολ. μεταξύ 2005 και 2010, με ανάκαμψη 59,35% σε σχέση με το 2009. Εν τούτοις, τη μεγαλύτερη ποσοστιαία ανάκαμψη μεταξύ των πρώτων 10 εξαγώγιμων προϊόντων μας σημείωσαν οι αντίκες HTS: 970600 (103,59%), ενώ μεταξύ των πρώτων 25 η κατηγορία των ροδάκινων σε κομπόστα (HTS: 200870), καταλαμβάνοντας αισίως τη 10 η θέση (294,5%). Τέλος, το ελαιόλαδο (HTS: 150910) εμφάνισε το 2010 σημαντική μείωση κατά τέσσερις σχεδόν ποσοστιαίες μονάδες (3,75% σε σχέση με το 2009). Σελίδα 33 από 82