ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Η µνήµη των εγκληµάτων που διαπράχτηκαν από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στην Ευρώπη

Transcript

1 EL EL EL

2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2010) 783 τελικό ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Η µνήµη των εγκληµάτων που διαπράχτηκαν από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στην Ευρώπη EL EL

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ιστορία έχει καταδείξει ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα οδηγούν σε παραβίαση των θεµελιωδών δικαιωµάτων και σε παντελή απάρνηση κάθε µορφής ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Τα περισσότερα κράτη µέλη έχουν βιώσει κάποια ανάλογη δραµατική εµπειρία στο παρελθόν τους. Όπως αναφέρεται στη διακήρυξη του Βερολίνου του 2007 επ ευκαιρία των 50 χρόνων από την υπογραφή των συνθηκών της Ρώµης, "µε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αντλήσαµε τα διδάγµατα από τις αιµατηρές αντιπαραθέσεις του παρελθόντος και τη µαρτυρική µας ιστορία. Σήµερα ζούµε πια µαζί, µε τρόπο που ποτέ ως τώρα δεν ήταν δυνατός". Η µνήµη της ευρωπαϊκής ιστορίας αποτελεί την κοινή κληρονοµιά όλων των Ευρωπαίων, τόσο της σηµερινής όσο και των µελλοντικών γενεών. Για να συµφιλιωθούµε µε την κληρονοµιά των εγκληµάτων που διαπράχτηκαν από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα πρέπει να συµµετάσχουµε και να προωθήσουµε αυτή τη µνήµη. Το Πρόγραµµα της Στοκχόλµης 1 υπογραµµίζει σχετικά τα ακόλουθα: "Η Ένωση αποτελεί ένα χώρο µε κοινές αξίες, οι οποίες δεν συνάδουν µε τα εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας, τις γενοκτονίες και τα εγκλήµατα πολέµου, συµπεριλαµβανοµένων των εγκληµάτων που διαπράττονται από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Κάθε κράτος µέλος έχει διαφορετική προσέγγιση για αυτό το θέµα, αλλά, µε στόχο τη συµφιλίωση, η µνήµη αυτών των εγκληµάτων πρέπει να είναι κοινή για όλους και να προωθείται, όπου είναι δυνατόν, από όλους µας. Η Ένωση πρέπει ως προς το θέµα αυτό να αναλαµβάνει το ρόλο του µεσολαβητή." Τον Νοέµβριο 2008, το Συµβούλιο εξέδωσε απόφαση-πλαίσιο για την καταπολέµηση ορισµένων µορφών και εκφράσεων ρατσισµού και ξενοφοβίας µέσω του ποινικού δικαίου. Η απόφαση-πλαίσιο περιορίζεται σε αδικήµατα που διαπράττονται για φυλετικούς λόγους ή λόγους σχετικούς µε το χρώµα, τη θρησκεία, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση. εν καλύπτει αδικήµατα που διαπράττονται για άλλους λόγους, π.χ. τα εγκλήµατα των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Η δήλωση που προστέθηκε στα πρακτικά του Συµβουλίου κατά την έκδοση της απόφασης-πλαίσιο καλούσε την Επιτροπή να εξετάσει και να αναφέρει στο Συµβούλιο, εντός διετίας από την έναρξη ισχύος της απόφασης-πλαίσιο, κατά πόσον είναι αναγκαία µια πρόσθετη νοµοθετική πράξη ώστε να καλύπτεται η δηµόσια συγγνώµη, η απάρνηση ή η απαξίωση της σηµασίας γενοκτονιών, εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκληµάτων πολέµου σε βάρος οµάδων ατόµων οριζόµενων µε βάση κριτήρια άλλα από την φυλή, το χρώµα, τη θρησκεία, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση, όπως η κοινωνική τους κατάσταση ή οι πολιτικές τους πεποιθήσεις. Το αίτηµα αυτό επαναλήφθηκε στο Πρόγραµµα της Στοκχόλµης. Η σηµασία της διατήρησης στη µνήµη των γεγονότων του παρελθόντος υπογραµµίστηκε επίσης και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισµα της 2ας Απριλίου 2009 µε θέµα "Ευρωπαϊκή συνείδηση και ολοκληρωτισµός". Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τόνισε ότι κάτι τέτοιο έχει ιδιαίτερη σηµασία διότι δεν είναι δυνατή συµφιλίωση που δεν συνοδεύεται από την αλήθεια και τη µνήµη. Τα κράτη µέλη έχουν εγκύψει κατά το παρελθόν και εξακολουθούν ακόµα να εξετάζουν το ευαίσθητο και σύνθετο θέµα της αποκατάστασης της αλήθειας µε τον καλύτερο τρόπο και της καταγραφής της ιστορίας έτσι ώστε οι µελλοντικές γενεές να αντλούν διδάγµατα από την φρίκη και τα εγκλήµατα του παρελθόντος. Κάθε κράτος µέλος έχει βρει τον δικό του τρόπο 1 Εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της 10/11 εκεµβρίου 2009 ΕΕ C 115 της , σ EL 2 EL

4 αντιµετώπισης αυτών των θεµάτων και η Επιτροπή µπορεί να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία αφενός ενθαρρύνοντας τις συζητήσεις και την ανταλλαγή των εµπειριών και αφετέρου προάγοντας τις βέλτιστες πρακτικές. Η παρούσα έκθεση έχει σκοπό να καταδείξει τον τρόπο µε τον οποίο η Επιτροπή προτίθεται να διαδραµατίσει ουσιαστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία και να παράσχει τη βάση για περαιτέρω συζητήσεις σχετικά µε την συµβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προώθηση της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Έχει επίσης σκοπό να αποκριθεί στο αίτηµα του Συµβουλίου και να υποβάλει έκθεση ως προς την ανάγκη πρόσθετης νοµοθετικής πράξης στον τοµέα αυτό Κατάρτιση της έκθεσης Για την κατάρτιση της παρούσας έκθεσης η Επιτροπή προέβη σε ορισµένες προπαρασκευαστικές πρωτοβουλίες. Τον Νοέµβριο 2007, η Επιτροπή διοργάνωσε ένα υψηλού επιπέδου σεµινάριο στις Βρυξέλλες µε θέµα "Τρόποι χειρισµού της µνήµης του ολοκληρωτισµού στην Ευρώπη: Θύµατα και συµφιλίωση". 2 Η δήλωση που προστέθηκε στα πρακτικά του Συµβουλίου κατά την έκδοση της απόφασηςπλαίσιο ανέφερε ότι η Επιτροπή θα διοργάνωνε δηµόσια ακρόαση σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά µε τα εγκλήµατα γενοκτονίας, τα εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήµατα πολέµου που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα, καθώς και σχετικά µε εκείνους που ζητούν δηµόσια συγγνώµη, αρνούνται ή απαξιώνουν τη σηµασία τους, και τονίζει την ανάγκη της ενδεδειγµένης αποκατάστασης της δικαιοσύνης και, αν χρειάζεται, της υποβολής πρότασης για απόφαση-πλαίσιο σχετική µε αυτά τα εγκλήµατα. Η εν λόγω ακρόαση έγινε στις Βρυξέλλες στις 8 Απριλίου 2008 και διοργανώθηκε από κοινού από την Επιτροπή και την προεδρία της Σλοβενίας 3. Το 2009 η Επιτροπή χρηµατοδότησε µελέτη από ανεξάρτητη εταιρεία µε σκοπό την απόκτηση µιας τεκµηριωµένης εικόνας των µεθόδων που χρησιµοποιούν τα κράτη µέλη για να χειριστούν θέµατα σχετικά µε τη µνήµη εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα 4. Η µελέτη αυτή ("Μελέτη σχετικά µε τον τρόπο που τα κράτη µέλη χειρίζονται τη µνήµη εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα" στο εξής "η µελέτη") ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2010 και διαβιβάστηκε στα κράτη µέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η µελέτη ευρίσκεται στον ιστότοπο της Επιτροπής Στόχος του σεµιναρίου ήταν να µπορέσει η Επιτροπή να αποκτήσει περισσότερες γνώσεις ως προς τις διάφορες πτυχές που αφορούν αυτά τα θέµατα και να επισηµάνει τα προς συζήτηση θέµατα στη δηµόσια ακρόαση. Η ακρόαση διοργανώθηκε γύρω από δύο βασικά θέµατα, της αναγνώρισης και της συµφιλίωσης. Η σλοβενική προεδρία δηµοσίευσε τις εκθέσεις της ακρόασης µε τίτλο: "Crimes committed by totalitarian regimes". Reports and proceedings of the 8 April European public hearing on crimes committed by totalitarian regimes" υπό την επιµέλεια του Peter Jambrek. Μελέτη σχετικά µε τον τρόπο χειρισµού από τα κράτη µέλη της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Υποβλήθηκε από τον καθηγητή δόκτορα Carlos Closa Montero του ιδρύµατος Institute for Public Goods and Policy. Centre of Human and Social Sciences. CSIC. Madrid, Spain. EL 3 EL

5 Τον Μάιο 2010 απεστάλη στα κράτη µέλη ερωτηµατολόγιο που απέβλεπε στη συγκέντρωση τεκµηριωµένων πληροφοριών ως προς την κατάσταση στα κράτη µέλη όσον αφορά τη µνήµη εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΙΑΠΡΑΧΤΕΙ ΑΠΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ 2.1. Γενική εικόνα Από τη µελέτη προκύπτει ότι όλα τα ενδιαφερόµενα κράτη µέλη έχουν λάβει µέτρα ώστε να παραµείνουν ζωντανά στη µνήµη των πολιτών τους τα εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Τα κράτη µέλη έχουν ακολουθήσει διάφορες προσεγγίσεις ανάλογες προς την ιστορία τους, τις ειδικές περιστάσεις, το πολιτισµικό τους υπόβαθρο και τα νοµοθετικά συστήµατά τους. Η µελέτη καταδεικνύει ότι δεν υπάρχει ένα και ενιαίο πρότυπο, και ότι η ποικιλία νοµοθετικών πράξεων και µεθόδων που χρησιµοποιήθηκαν σε κάθε κράτος µέλος (αποκατάσταση της δικαιοσύνης για τα θύµατα, απονοµή δικαιοσύνης ως προς τους δράστες, αναζήτηση της αλήθειας, διαφύλαξη της µνήµης, πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης, κλπ.) είναι αντίστοιχη προς τις ιδιοµορφίες της κάθε χώρας. Ακόµα και στα κράτη µέλη που έχουν υποφέρει από τον ίδιο τύπο ολοκληρωτικών καθεστώτων, η επιλογή νοµοθετικών πράξεων, µέτρων και πρακτικών που ακολουθήθηκαν µπορεί να παρουσιάζει σηµαντικές διαφορές. Η αποκατάσταση της δικαιοσύνης για τα θύµατα έχει καθοριστική σηµασία για την επιτυχή µετάβαση από τον ολοκληρωτισµό στη δηµοκρατία. Οι δίκες των δραστών, οι µηχανισµοί αναζήτησης της αλήθειας, το άνοιγµα αρχείων, οι διαδικασίες κάθαρσης, η αποκατάσταση των θυµάτων και η αποζηµίωσή τους, καθώς και η επιστροφή περιουσιών που είχαν κατασχεθεί, είναι µερικά από τα κυριότερα µέσα προς επίτευξη αυτού του στόχου. Η µελέτη αποκαλύπτει επίσης την ποικιλοµορφία ως προς τα εµπλεκόµενα ενδιαφερόµενα µέρη, µεταξύ άλλων ΜΚΟ, επίσηµους και ανεπίσηµους οργανισµούς. Για παράδειγµα, στην Εσθονία, την Λετονία, την Πολωνία και τη Σλοβενία έχουν συσταθεί επίσηµοι φορείς µε γενική αρµοδιότητα, ενώ άλλα κράτη µέλη έχουν προβεί σε σύσταση ειδικευµένων οργανισµών. Η διαφύλαξη και η προώθηση της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα έχει επίσης καθοριστική σηµασία και για την διαπαιδαγώγηση των νεώτερων γενεών όσον αφορά την προαγωγή της δηµοκρατίας και των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Όπως καταδεικνύεται από τη µελέτη, η πεποίθηση αυτή είναι ένας από τους κοινούς ιστούς σε ολόκληρη την ΕΕ κατά τον χειρισµό των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η σωστά διατηρηµένη, οργανωµένη και προσβάσιµη µνήµη της φρίκης γεγονότων του παρελθόντος µπορεί να αποτελέσει άριστο µέσο για την ευαισθητοποίηση και τη διαπαιδαγώγηση της κοινής γνώµης. Εξάλλου, η µελέτη αποκαλύπτει και τον καθοριστικό ρόλο που διαδραµατίζουν οι ΜΚΟ στον τοµέα αυτό κράτη µέλη απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο: LV, LT, EE, PL, HU, SK, SL, BG, RO, BE, IRL, SE, FI, PT, ES, DE. EL 4 EL

6 2.2. ιαπαιδαγώγηση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης Η διαπαιδαγώγηση ενεργών πολιτών παίζει σοβαρό ρόλο στην διαµόρφωση πολιτικής ευαισθησίας και δηµοκρατικών αξιών στους νέους. Πρόσφατες έρευνες κατέδειξαν ότι η διαπαιδαγώγηση συνδέεται σε µεγάλο βαθµό µε τη συµπεριφορά ενεργού πολίτη. Μεταξύ των πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην ενηµέρωση και τη διαπαιδαγώγηση όσον αφορά το παρελθόν συγκαταλέγονται οι επισκέψεις σε µουσεία, σε χώρους µαρτυρίων και σε στρατόπεδα εξοντώσεως, οι προβολές κινηµατογραφικών έργων και ντοκιµαντέρ στα σχολεία, η ενθάρρυνση πολιτιστικών δραστηριοτήτων και καλλιτεχνικών δηµιουργιών. Βάσει των πληροφοριών που περιήλθαν στην Επιτροπή, φαίνεται ότι δραστηριότητες συνδεόµενες µε τη διαπαιδαγώγηση και την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης όσον αφορά εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά κοµµουνιστικά καθεστώτα πραγµατοποιούνται µόνο στα ενδιαφερόµενα κράτη µέλη. Μνηµεία αφιερωµένα στη µνήµη των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα υπάρχουν σε όλα τα κράτη µέλη. Χώροι µαρτυρίων, στρατόπεδα συγκεντρώσεως και στρατόπεδα θανάτου ευρίσκονται σχεδόν σε όλα τα κράτη µέλη που έχουν γνωρίσει τον ολοκληρωτισµό. Για παράδειγµα, σε µερικά κράτη µέλη υπάρχουν µουσεία αφιερωµένα αποκλειστικά στα εγκλήµατα που διαπράχτηκαν από ολοκληρωτικά κοµµουνιστικά καθεστώτα (π.χ. στη ηµοκρατία της Τσεχίας, την Εσθονία, την Ουγγαρία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Ρουµανία) Αναµνηστικές επέτειοι Η µελέτη υπογραµµίζει ότι ακόµα και οι επέτειοι των ίδιων γεγονότων µπορεί να διαφέρουν από το ένα κράτος µέλος στο άλλο. Για παράδειγµα, 18 κράτη µέλη τιµούν το Ολοκαύτωµα στις 27 Ιανουαρίου ( ιεθνής Ηµέρα Μνήµης για τα Θύµατα του Ολοκαυτώµατος), ενώ 6 κράτη µέλη έχουν επιλέξει άλλη ηµέρα. Πέντε κράτη µέλη έχουν καθιερώσει την ηµέρα µνήµης των θυµάτων ολοκληρωτικών καθεστώτων (23 Αυγούστου) που προτάθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Ερευνητικά έργα Η µελέτη αποκαλύπτει τον σηµαντικό αριθµό ερευνητικών θεµάτων στον τοµέα αυτόν. Σε µερικά κράτη µέλη έχουν αναπτυχθεί εκτεταµένα ερευνητικά προγράµµατα από επίσηµους φορείς. Πανεπιστήµια, ιδιωτικά και άλλα ιδρύµατα έχουν αναλάβει πιο εξειδικευµένα έργα. Τα ερευνητικά έργα επικεντρώνονται ειδικότερα στην αναγνώριση ιστορικών γεγονότων σχετικά µε εγκλήµατα των ολοκληρωτικών καθεστώτων, ή σε ανάλυση πολιτικών στον τοµέα της µεταβατικής δικαιοσύνης. Η έρευνα σχετικά µε τα εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά κοµµουνιστικά καθεστώτα είναι πολύ περισσότερο ανεπτυγµένη στα κράτη µέλη που έζησαν τη φρίκη αυτών των εγκληµάτων Τα σύµβολα του ολοκληρωτισµού Σύµφωνα µε τη µελέτη, τα εµπλεκόµενα κράτη µέλη επέτυχαν, κατά γενικό κανόνα, σχετικά γρήγορα την αποµάκρυνση όλων των συµβόλων του καταπιεστικού τους παρελθόντος (π.χ. αλλαγές ονοµασιών στους δρόµους, αφαίρεση των συµβόλων από τους δηµόσιους χώρους, κλπ.). Σε µερικά κράτη µέλη η χρήση συµβόλων συνδεόµενων µε τα ολοκληρωτικά καθεστώτα απαγορεύεται κατά τρόπο ρητό από τον νόµο. Για παράδειγµα, σε 3 κράτη µέλη (Ουγγαρία, Λιθουανία και Πολωνία) η απαγόρευση αυτή αφορά τη χρήση συµβόλων του κοµµουνιστικού παρελθόντος. EL 5 EL

7 2.6. Το νοµικό πλαίσιο της απάρνησης εγκληµατικών πράξεων Από τη µελέτη και τις απαντήσεις στα ερωτηµατολόγια που εστάλησαν από την Επιτροπή στα κράτη µέλη προκύπτει ο σύνθετος χαρακτήρας και οι αποκλίνουσες προσεγγίσεις ως προς το νοµικό πλαίσιο που εφαρµόζεται στα κράτη µέλη ως προς το θέµα της δηµόσιας συγγνώµης, της απάρνησης ή της απαξίωσης της σηµασίας γενοκτονιών, εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκληµάτων πολέµου σε βάρος οµάδων ατόµων οριζόµενων µε βάση κριτήρια άλλα από την φυλή, το χρώµα, τη θρησκεία, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση, όπως η κοινωνική τους κατάσταση ή οι πολιτικές τους πεποιθήσεις 6. Σχηµατικά µπορεί να δοθεί η ακόλουθη εικόνα: Σε τέσσερα κράτη µέλη υφίσταται εθνική νοµοθεσία σχετική µε την απάρνηση εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα, η οποία περιλαµβάνει ρητά τα εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά κοµµουνιστικά καθεστώτα: Στη ηµοκρατία της Τσεχίας ο ποινικός κώδικας προβλέπει ειδικό αδίκηµα για άτοµο που απαρνείται δηµοσία, αµφισβητεί, εγκρίνει ή προσπαθεί να δικαιολογήσει την ναζιστική ή την κοµµουνιστική γενοκτονία ή άλλα εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχτηκαν από το ναζιστικό ή το κοµµουνιστικό καθεστώς 7. Στην Πολωνία αποτελεί ποινικό αδίκηµα η δηµόσια και ατεκµηρίωτη απάρνηση ναζιστικών εγκληµάτων, κοµµουνιστικών εγκληµάτων και άλλων εγκληµάτων κατά της ειρήνης και της ανθρωπότητας ή εγκληµάτων πολέµου 8. Στην Ουγγαρία αποτελεί ποινικό αδίκηµα η δηµόσια απάρνηση, η αµφισβήτηση ή η απαξίωση της γενοκτονίας και άλλων εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας που διαπράχτηκαν από εθνοσοσιαλιστικά και κοµµουνιστικά καθεστώτα 9. Στη Λιθουανία αποτελεί ποινικό αδίκηµα η δηµόσια συγγνώµη, η απάρνηση ή η απαξίωση της σηµασίας διεθνών εγκληµάτων και εγκληµάτων που διαπράχτηκαν από την ΕΣΣ ή τη ναζιστική Γερµανία σε βάρος της Λιθουανικής ηµοκρατίας ή κατοίκων της 10. Σε άλλα κράτη µέλη, µε εξαίρεση τη Λετονία 11, φαίνεται αδύνατο ή δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι αποτελεί ποινικό αδίκηµα η δηµόσια συγγνώµη, η απάρνηση ή απαξίωση της σηµασίας γενοκτονιών, εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκληµάτων πολέµου σε βάρος οµάδων ατόµων οριζόµενων µε βάση κριτήρια άλλα από τη φυλή, το χρώµα, τη θρησκεία, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη νοµοθεσίας σχετικής µε την απάρνηση εγκληµάτων γενοκτονίας, εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκληµάτων πολέµου (ανεξάρτητα από τους λόγους), στο γεγονός ότι η επίρριψη ενοχής για τέτοια συµπεριφορά αποκλείει τους λόγους κοινωνικής κατάστασης ή πολιτικών πεποιθήσεων ή στο γεγονός ότι η εν λόγω επίρριψη ενοχής θα είχε αντίκτυπο στην Η µελέτη παρουσιάζει µια συστηµική εικόνα της κατάστασης στα κράτη µέλη (βλ. παρ. 3.3.) Νέος ποινικός κώδικας (από ) 405. Άρθρο 45 του νόµου για τη σύσταση του Ιδρύµατος Εθνικής Μνήµης Επιτροπή για τη δίωξη των εγκληµάτων σε βάρος του πολωνικού έθνους, της 18 ης εκεµβρίου Τροποποίηση του ποινικού κώδικα που τέθηκε σε ισχύ στις 24 Ιουλίου Άρθρο 170 του ποινικού κώδικα. Η απάντηση της Λετονίας στο ερωτηµατολόγιο αναφέρει ότι, βάσει των άρθρων 74 και 71 του ποινικού δικαίου, η απάρνηση γενοκτονιών, τα εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας, τα εγκλήµατα σε βάρος της ειρήνης και τα εγκλήµατα πολέµου βάσει, µεταξύ άλλων των πολιτικών πεποιθήσεων ή της κοινωνικής τάξης θα µπορούσαν να θεωρηθούν ποινικό αδίκηµα. EL 6 EL

8 ελευθερία του λόγου. Εντούτοις, ορισµένες απαντήσεις στο ερωτηµατολόγιο αναφέρουν ότι δεν αποκλείεται η επίρριψη ενοχής µε βάση άλλη διάταξη του ποινικού δικαίου. Για παράδειγµα, βάσει της απαγόρευσης πρόκλησης µίσους ή λόγω σπίλωσης της "µνήµης θανόντων". Από τη µελέτη και τις απαντήσεις στο ερωτηµατολόγιο προκύπτει ότι δεν υπάρχει καµία περίπτωση κατά την οποία ένα εθνικό δικαστήριο δεν θα καταδίκαζε φυσικό πρόσωπο για δηµόσια συγγνώµη, απάρνηση ή απαξίωση της σηµασίας γενοκτονιών, εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκληµάτων πολέµου σε βάρος οµάδων ατόµων οριζόµενων µε βάση κριτήρια άλλα από την φυλή, το χρώµα, τη θρησκεία, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση. 3. ΡΑΣΗ ΣΕ ΕΠΙΠΕ Ο ΕΕ ΓΙΑ ΤΗ ΙΑΦΥΛΑΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ Στο ψήφισµα της 2ας Απριλίου 2009, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τόνισε τη σηµασία που έχει η προώθηση της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Στις 16 Ιουνίου 2009, το Συµβούλιο Γενικών Υποθέσεων ενέκρινε συµπεράσµατα στα οποία αναφέρεται ότι "για να προαχθεί η ευαισθητοποίηση της ευρωπαϊκής κοινής γνώµης όσον αφορά τα εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα, πρέπει να διαφυλαχτεί η µνήµη του ταραγµένου παρελθόντος της Ευρώπης διότι είναι δύσκολο να επιτευχθεί συµφιλίωση αν δεν υπάρχει µνήµη". Η ιδέα της προώθησης σε ολόκληρη την ΕΕ µιας κοινής µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα διατυπώθηκε επίσης κατά την ακρόαση που διοργάνωσαν η Επιτροπή και η σλοβενική προεδρία τον Απρίλιο Η ακρόαση και άλλες συνεδρίες αποκάλυψαν την επικρατούσα αίσθηση, συγκεκριµένα ότι τα κράτη µέλη στη υτική Ευρώπη θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο όσον αφορά το τραγικό παρελθόν των κρατών µελών της Ανατολικής Ευρώπης. Τη σηµασία αυτής της διάστασης έχουν επίσης υπογραµµίσει πολλές διεθνείς διασκέψεις, όπως η διεθνής διάσκεψη στη Γερουσία της Τσεχικής ηµοκρατίας τον Ιούνιο 2008 που ενέκρινε δήλωση µε θέµα "Ευρωπαϊκή συνείδηση και Κοµµουνισµός" (" ιακήρυξη της Πράγας") ή η διάσκεψη για τα "Εγκλήµατα του Κοµµουνισµού" που διοργανώθηκε τον Φεβρουάριο 2010 από το Ίδρυµα Μελετών των ολοκληρωτικών καθεστώτων, ή επίσης η διάσκεψη "Ευρώπη 70 χρόνια µετά το Σύµφωνο Μολότοφ-Ρίµπεντροπ", που διοργανώθηκε τον Οκτώβριο 2009 από τα Βαλτικά κράτη υπό την αιγίδα του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχει συσταθεί µια άτυπη οµάδα ευρωβουλευτών για τη "Συµφιλίωση της ευρωπαϊκής ιστορίας", κύριος σκοπός της οποίας είναι να συµφιλιώσει τις διάφορες ιστορικές αφηγήσεις στην Ευρώπη και να τις παγιώσει σε µια ενιαία ευρωπαϊκή µνήµη του παρελθόντος. Κατά τις εκδηλώσεις αυτές διατυπώθηκαν διάφορα αιτήµατα όσον αφορά τη διαφύλαξη της µνήµης και την προαγωγή της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης σχετικά µε τα εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά κοµµουνιστικά καθεστώτα. είγµα του ευρέως φάσµατος µέτρων και προσδοκιών δίδεται στο έγγραφο "Συµβολή στην πρώτη ευρωπαϊκή EL 7 EL

9 ακρόαση για τα εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα" που υπεγράφη από άτοµα που συµµετείχαν στην ακρόαση της 8 ης Απριλίου 12. Στο ψήφισµα της 2ας Απριλίου 2009, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε να ανακηρυχτεί η 23 η Αυγούστου Ευρωπαϊκή Ηµέρα Μνήµης για τα θύµατα των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων, και να εορτάζεται µε αξιοπρέπεια και αµεροληψία. Αυτή την ηµέρα µνήµης τιµούν ήδη η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Σλοβενία και η Σουηδία. Η Επιτροπή έχει δεσµευτεί να συµβάλει, στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων της, στην προώθηση της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί στην Ευρώπη από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η Επιτροπή θεωρεί σηµαντικό να αντιµετωπιστούν τα κενά γνώσης σχετικά µε το ολοκληρωτικό παρελθόν όλων των κρατών µελών, και ειδικότερα σχετικά µε τη χρονική περίοδο κατά την οποία η Ανατολική και η υτική Ευρώπη ζούσαν υπό διαφορετικές συνθήκες. Η µνήµη και η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης ως προς το τραγικό παρελθόν και τα εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα θα πρέπει να προσεγγίσουν τους λαούς της Ευρώπης. Είναι σηµαντικό να υπάρξει συµβολή στην αναγνώριση και τη στήριξη όλων των θυµάτων των ολοκληρωτικών καθεστώτων που ισοπέδωσαν την Ευρώπη. Η Επιτροπή µπορεί να διευκολύνει την ανταλλαγή εµπειριών και πρακτικών στον τοµέα αυτό. Αυτό θα επιβεβαιώσει εξάλλου τη σηµασία που δίδεται στις αξίες του σεβασµού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, της ελευθερίας και της δηµοκρατίας επί των οποίων είναι θεµελιωµένη η Ευρωπαϊκή Ένωση Πλήρης χρήση των χρηµατοδοτικών προγραµµάτων της ΕΕ Η Επιτροπή προτίθεται να κάνει χρήση των χρηµατοδοτικών της προγραµµάτων για να βοηθήσει τα ενδιαφερόµενα µέρη στη στήριξη της διαφύλαξης και της προαγωγής της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η χρηµατοδότηση της ΕΕ µπορεί να έχει ιδιαίτερη σηµασία για την προαγωγή διασυνοριακών και πανευρωπαϊκών έργων Το πρόγραµµα "Ευρώπη για τους πολίτες" Η δράση 4 "Ενεργός ευρωπαϊκή µνήµη" του προγράµµατος "Ευρώπη για τους πολίτες" 13 αποβλέπει στο να διατηρήσει ζωντανή τη µνήµη των θυµάτων του ναζισµού και του σταλινισµού και να κάνει ευρύτερα γνωστό ό,τι συνέβη στα στρατόπεδα και τους άλλους χώρους µαζικής εξόντωσης πολιτών. Η δράση αυτή στηρίζει έργα για τη συντήρηση σηµαντικών χώρων και µνηµείων που συνδέονται µε µαζικές εκτοπίσεις, πρώην στρατόπεδα συγκεντρώσεως και άλλους χώρους µαρτυρίων και εξόντωσης θυµάτων του ναζισµού, καθώς και για τη συντήρηση αρχείων που τεκµηριώνουν αυτά τα γεγονότα εξάλλου στηρίζει έργα για να διατηρηθεί ζωντανή η µνήµη των θυµάτων και η µνήµη εκείνων που, υπό άκρως αντίξοες συνθήκες, διέσωσαν πολίτες από το Ολοκαύτωµα. Με τη δράση αυτή στηρίζονται επίσης έργα για να τιµηθεί η µνήµη των θυµάτων µαζικών εξοντώσεων και µαζικών εκτοπίσεων που συνδέονται µε τον σταλινισµό, καθώς επίσης και για να συντηρηθούν µνηµεία και αρχεία που τεκµηριώνουν τα γεγονότα αυτά. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του συµβουλίου για τη σύσταση του προγράµµατος χορηγεί, στο παράρτηµά της, περίπου το 4% του συνολικού προϋπολογισµού του προγράµµατος στην Περιλαµβάνεται στην έκθεση και τα πρακτικά της ακρόασης που δηµοσιεύτηκαν από την σλοβενική προεδρία (βλ. ανωτέρω). Απόφαση αριθ. 1904/2006/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 12ης εκεµβρίου 2006, για τη θέσπιση του προγράµµατος Ευρώπη για τους Πολίτες για την περίοδο EL 8 EL

10 "Ενεργό ευρωπαϊκή µνήµη" (το συνολικό ποσό για την περίοδο ανέρχεται σε 215 εκατ. ευρώ). Λόγω της στρατηγικής της σηµασίας για την προαγωγή των αξιών επί των οποίων έχει θεµελιωθεί η Ένωση, και δεδοµένου του όλο και µεγαλύτερου αριθµού υψηλής ποιότητας προτάσεων για το µελλοντικό πρόγραµµα της περιόδου , η Επιτροπή θα εξετάσει µε ποιο τρόπο θα µπορούσε η δράση αυτή να έχει στη διάθεσή της ικανούς πόρους για το µέλλον. Η Επιτροπή έχει ήδη αρχίσει την προετοιµασία για τη νέα γενεά προγραµµάτων. Ως µέρος του διαρθρωµένου διαλόγου που διεξάγεται στο πλαίσιο του προγράµµατος "Ευρώπη για τους πολίτες", η Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόµενο διοργάνωσης τακτικών συσκέψεων αφιερωµένων στη δράση "Ενεργός ευρωπαϊκή µνήµη" µε σκοπό την ανταλλαγή εµπειριών, την ανάλυση βέλτιστων πρακτικών, την προσέγγιση των βασικών δικαιούχων και συµµετόχων, µεταξύ των οποίων ακαδηµαϊκοί και ανεξάρτητοι ερευνητές και ειδήµονες στον τοµέα αυτόν Άλλα προγράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άλλα προγράµµατα που µπορούν να συµβάλουν στην προαγωγή της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι τα ακόλουθα: Έβδοµο πρόγραµµα-πλαίσιο για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη. Το πρόγραµµα αυτό χρηµατοδοτεί δράσεις που συνδέονται µε το ολοκληρωτικό παρελθόν της Ευρώπης. Το πρόγραµµα εργασίας για το 2010 περιλαµβάνει στον θεµατικό τοµέα 8 ("Κοινωνικοοικονοµικές και ανθρωπιστικές επιστήµες") ειδική πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων στο τµήµα : " ηµοκρατία και σκιές του ολοκληρωτισµού και του λαϊκισµού: η ευρωπαϊκή εµπειρία ". 14 Η εν λόγω πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων θα στηρίξει ένα ευρύ έργο συνεργασίας ερευνητικών ιδρυµάτων σε διάφορα κράτη µέλη της ΕΕ που έχει στόχο να συµβάλει στην απάλυνση της κληρονοµιάς "της διαχωρισµένης ηπείρου", στην οποία οι εµπειρίες και οι µνήµες του πρόσφατου ολοκληρωτισµού διαφέρουν από τη µια οµάδα κρατών µελών στην άλλη. Η Επιτροπή έλαβε 10 προτάσεις επ αυτού του θέµατος και διενεργείται πλέον η διαπραγµάτευση µετά την αξιολόγηση από τους ανεξάρτητους εµπειρογνώµονες και τη διαδικασία επιλογής. Το MEDIA 2007 είναι ένα πρόγραµµα για την ευρωπαϊκή οπτικοακουστική βιοµηχανία. Στόχοι του είναι η διατήρηση και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ποικιλοµορφίας και της κινηµατογραφικής και οπτικοακουστικής κληρονοµιάς, η εξασφάλιση της προσβασιµότητας των Ευρωπαίων σε αυτό, και η ενθάρρυνση του διαπολιτιστικού διαλόγου και αύξηση της κυκλοφορίας των ευρωπαϊκών οπτικοακουστικών έργων εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύµφωνα µε αυτούς τους στόχους, το πρόγραµµα MEDIA 2007 στηρίζει ταινίες και άλλα οπτικοακουστικά έργα που ασχολούνται µε θέµατα σχετικά µε το ολοκληρωτικό παρελθόν (π.χ. η ταινία "Η ζωή των άλλων", Das Leben der Anderen έτυχε της στήριξης του προγράµµατος). Η χρηµατοδότηση του MEDIA µπορεί να καλύψει µεταξύ άλλων και τις δαπάνες υποτιτλισµού των οπτικοακουστικών έργων, που είναι καθοριστικό για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας στα κράτη µέλη των οπτικοακουστικών έργων µε αυτά τα θέµατα. 14 ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/fp7/docs/wp/cooperation/ssh/h_wp_201001_en.pdf EL 9 EL

11 Το πρόγραµµα "Υποστήριξη της πολιτικής για τις ΤΠΕ" (ΠΥΠ-ΤΠΕ) στηρίζει τη στοχοθετηµένη ψηφιοποίηση πολιτιστικού υλικού στο πλαίσιο ενός από τους στόχους που έχουν σχέση µε την ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana 15. Το πρόγραµµα αυτό θα µπορούσε να φανεί χρήσιµο στην ψηφιοποίηση περιεχοµένου σχετικού µε εγκλήµατα που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα (π.χ. βιβλία, οπτικοακουστικό υλικό, ηχητικό υλικό, αρχεία). Τα έργα που χρηµατοδοτούνται πρέπει να εκτελούνται από πολιτιστικά ιδρύµατα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, και τα θέµατα τους πρέπει να ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό ή το περιεχόµενό τους θα πρέπει να καταστεί διαθέσιµο για τους πολίτες µέσω της Europeana αµέσως µετά την ψηφιοποίησή του. Το πρόγραµµα δια βίου µάθησης της ΕΕ στηρίζει διακρατικά έργα που ενθαρρύνουν την εκπαίδευση που αποβλέπει στην ενεργό άσκηση της ιδιότητας του πολίτη δίνοντας έµφαση στις αξίες της ανοχής, την καλύτερη γνώση της ευρωπαϊκής Ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονοµιάς, και τη δηµοκρατική συµπεριφορά. Η Επιτροπή εργάζεται επίσης επί ενός αναλυτικού µοντέλου εκπαίδευσης που αποβλέπει στην ενεργό άσκηση της ιδιότητας του πολίτη και καλύπτει δύο σύνθετους δείκτες, ένα για ενήλικες και ένα για τις δεξιότητες της ιδιότητας του πολίτη στους µαθητές. Ο ορισµός εργασίας για την ενεργό άσκηση της ιδιότητας του πολίτη που χρησιµοποιείται για τον σκοπό αυτό είναι "η συµµετοχή στην κοινωνία των πολιτών, την κοινότητα ή/και την πολιτική ζωή, χαρακτηριζόµενη από τον αµοιβαίο σεβασµό και την απουσία βίας, και σύµφωνα µε τα δικαιώµατα του ανθρώπου και τη δηµοκρατία". Η ενθάρρυνση της εκπαίδευσης που αποβλέπει στην ενεργό άσκηση της ιδιότητας του πολίτη εντός του τυπικού, του άτυπου και του µη τυπικού πλαισίου µάθησης καθιστά δυνατή την ανάπτυξη των αξιών ανοχής, δηµοκρατικής συµπεριφοράς και αµοιβαίου σεβασµού των πολιτιστικών και ιστορικών δεδοµένων. Η ικανότητα του πολίτη βασιζόµενης στη γνώση των εννοιών της δηµοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, της ιδιότητας του ενεργού πολίτη και των ανθρωπίνων δικαιωµάτων αποτελεί µέρος του ευρωπαϊκού πλαισίου αναφοράς για τις βασικές ικανότητες που εξέδωσε το Συµβούλιο Εκπαιδευτικών Θεµάτων 16 και εφαρµόζεται σε εθνικό επίπεδο. Η Επιτροπή θα ενηµερώσει καλύτερα τους δυνητικούς δικαιούχους που ασχολούνται µε τη διαφύλαξη και την προώθηση της µνήµης εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα σχετικά µε την ύπαρξη δυνατοτήτων χρηµατοδότησης στο πλαίσιο αυτών των προγραµµάτων Πανευρωπαϊκή Ηµέρα Μνήµης: 23 Αυγούστου Η Πανευρωπαϊκή Ηµέρα Μνήµης για τα θύµατα όλων των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων, την οποία κήρυξε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εορτάζεται µέχρι στιγµής στην Εσθονία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία. Η Επιτροπή προτρέπει τα κράτη µέλη να εξετάσουν το ενδεχόµενο προσχώρησης σε αυτή την πρωτοβουλία υπό το πρίσµα της ιστορίας και των ιδιοµορφιών του καθενός Πολύγλωσση επιγραµµική συλλογή χιλιάδων ψηφιοποιηµένων ληµµάτων από ευρωπαϊκά µουσεία, βιβλιοθήκες, αρχεία, και συλλογές πολυµέσων. ΕΕ L 394 της EL 10 EL

12 3.3. Το βήµα Ευρωπαϊκής Μνήµης και Συνείδησης Στο ψήφισµα της 2ας Απριλίου 2009, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε να καθιερωθεί βήµα Ευρωπαϊκής Μνήµης και Συνείδησης που θα στηρίζει τη δικτύωση και τη συνεργασία εθνικών ερευνητικών ιδρυµάτων τα οποία ειδικεύονται στον τοµέα της ιστορίας του ολοκληρωτισµού, και τη δηµιουργία πανευρωπαϊκού κέντρου/µνηµείου τεκµηρίωσης για τα θύµατα όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Ζήτησε επίσης την ενίσχυση των υπαρχόντων σχετικών χρηµατοοικονοµικών µέσων ώστε να υποστηριχτεί η επαγγελµατική ιστορική έρευνα για τα ανωτέρω θέµατα. Στα συµπεράσµατά του το Συµβούλιο Γενικών Υποθέσεων και Εξωτερικών Σχέσεων της 16 ης Ιουνίου 2009 χαιρέτησε αυτή την πρωτοβουλία, η οποία θα στηρίξει τη δικτύωση και τη συνεργασία εθνικών φορέων που ασχολούνται µε την εξέταση και τη µνήµη ολοκληρωτικών καθεστώτων. Η συγκέντρωση όλων των εθνικών οργανισµών, συµπεριλαµβανοµένων και των πανεπιστηµιακών φορέων καθώς και των ανεξάρτητων ερευνητών και εµπειρογνωµόνων, προκειµένου να ανταλλαγούν εµπειρίες, ανάλυση και βέλτιστες πρακτικές, µεταξύ άλλων και του τρόπου µε τον οποίο τα κράτη µέλη προάγουν τη συλλογική µνήµη µέσω των εκπαιδευτικών τους προγραµµάτων, θα συµβάλει στην προώθηση της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης και της ανταλλαγής εµπειριών στον τοµέα αυτό. Αυτό το βήµα θα µπορούσε, µετά από ένα έτος τυπικής νοµικής ύπαρξης, να είναι επιλέξιµο για την ετήσια επιχορήγηση λειτουργίας στο πλαίσιο του προγράµµατος "Ευρώπη για τους πολίτες". Η Επιτροπή θεωρεί ότι είναι σηµαντικό για την ανταλλαγή εµπειριών και βέλτιστων πρακτικών να συγκεντρωθούν όλοι οι φορείς από όλα τα κράτη µέλη, συµπεριλαµβανοµένων και των πανεπιστηµιακών και των ανεξάρτητων ερευνητών και εµπειρογνωµόνων Πεδίο για εναρµόνιση σε επίπεδο ΕΕ Το Συµβούλιο κάλεσε την Επιτροπή να εξετάσει κατά πόσο είναι αναγκαία µια νοµοθετική πράξη επιπρόσθετη στην απόφαση-πλαίσιο για τον ρατσισµό και τη ξενοφοβία, ώστε να καλύπτεται η δηµόσια συγγνώµη, η απάρνηση ή η απαξίωση της σηµασίας γενοκτονιών, εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκληµάτων πολέµου σε βάρος οµάδων ατόµων οριζόµενων µε βάση κριτήρια άλλα από την φυλή, το χρώµα, τη θρησκεία, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση, όπως η κοινωνική τους κατάσταση ή οι πολιτικές τους πεποιθήσεις. Το άρθρο 83 ΣΛΕΕ αποτελεί τη νοµική βάση για τον ορισµό των ποινικών αδικηµάτων και των κυρώσεων στους τοµείς ιδιαζόντως ειδεχθών εγκληµάτων, τα οποία, λόγω της φύσης τους ή του αντίκτυπου που έχουν ή ακόµα λόγω της ειδικής ανάγκης να καταπολεµούνται από κοινού, έχουν διασυνοριακή διάσταση. Το άρθρο 83 παρ. 1 της ΣΛΕΕ καταγράφει αυτούς τους τοµείς. Η δηµόσια συγγνώµη, η απάρνηση ή η απαξίωση/µείωση της σηµασίας γενοκτονιών, εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκληµάτων πολέµου σε βάρος οµάδων ατόµων οριζόµενων µε βάση κριτήρια άλλα από την φυλή, το χρώµα, τη θρησκεία, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση δεν περιλαµβάνονται στους εν λόγω τοµείς. Ανάλογα µε τις εξελίξεις στην εγκληµατικότητα, ο κατάλογος των τοµέων µπορεί να επεκταθεί µε οµόφωνη απόφαση του Συµβουλίου µετά τη σύµφωνη γνώµη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η Επιτροπή θεωρεί ότι σε αυτή τη φάση δεν πληρούνται οι όροι ώστε να γίνει χρήση αυτής της δυνατότητας. Η µελέτη κατέδειξε ότι µέχρι στιγµής κάθε κράτος µέλος έχει καθιερώσει διαφορετικά µέτρα (π.χ. απόδοσης δικαιοσύνης για τα θύµατα, τιµωρία των δραστών, τεκµηρίωση, συµβολικές πολιτικές, κλπ.) ανάλογα µε τις εθνικές ιδιοµορφίες. Ακόµα και µεταξύ των κρατών µελών EL 11 EL

13 που έχουν βιώσει µε τον ίδιο τρόπο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, οι νοµικές πράξεις, τα µέτρα και οι πρακτικές που έχουν θεσπιστεί µπορεί να διαφέρουν, όπως επίσης µπορεί να διαφέρει και ο χρόνος θέσπισης και εφαρµογής τους. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι σε αυτό το στάδιο δεν έχουν ακόµα πληρωθεί οι όροι για να γίνει χρήση αυτής της δυνατότητας, αλλά θα επανεξετάσει το θέµα σε εύθετο χρόνο. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Επιτροπή είναι πεπεισµένη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόκειται να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο εντός του πλαισίου των εξουσιών της στον τοµέα αυτό ώστε να συµβάλει στις διαδικασίες που έχουν δροµολογήσει τα κράτη µέλη για τον χειρισµό της µνήµης των εγκληµάτων που έχουν διαπραχτεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεµελιωθεί επί του σεβασµού των θεµελιωδών δικαιωµάτων και αποτελεί διαρκή έµπνευση και πηγή ενθάρρυνσης για όλα τα έθνη που προσπαθούν να συµφιλιωθούν µε τις δίνες του παρελθόντος τους. Η µνήµη της φρίκης του παρελθόντος πρέπει να αποτελέσει κοινή προσπάθεια όλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να καταστεί πραγµατικότητα η έκφραση "Το παρελθόν σας είναι και δικό µας". Η διατήρηση άσβεστης της µνήµης είναι συλλογικό µας καθήκον ως σηµείο φόρου τιµής και σεβασµού προς όλα τα θύµατα που υπέφεραν και έδωσαν τη ζωή τους, καθώς και ως µέσο που θα εγγυάται ότι κάτι τέτοιο δεν θα ξανασυµβεί στο µέλλον. Η µνήµη αυτή ενισχύει τη δέσµευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης έναντι της δηµοκρατίας και του σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, αλλά και της αντιµετώπισης των σύγχρονων εκδηλώσεων µισαλλοδοξίας και εξτρεµισµού. EL 12 EL