ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ: Προκλήσεις για την απασχόληση και την αγορά εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Transcript

1 DOC ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ: Προκλήσεις για την απασχόληση και την αγορά εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συµβολή στη συζήτηση της επιτροπής ΕΚΤ για τη 2η έκθεση συνοχής. 1. Οικονοµική και κοινωνική συνοχή. Η αύξηση του διεθνούς ανταγωνισµού και η αναδιάρθρωση στο πλαίσιο συγκεκριµένων τοµέων αποτελούν πρόκληση τόσο για την περιφερειακή όσο και για την κοινωνική συνοχή. Η πολιτική συνοχής στο πλαίσιο των διαρθρωτικών ταµείων παρέχει ένα πλαίσιο για την αντιµετώπιση των εν λόγω προκλήσεων και για την προώθηση µιας πιο κατανεµηµένης ανάπτυξης στην επικράτεια της Ένωσης. Η Σύνοδος Κορυφής στη Λισσαβώνα τόνισε την αξία της πλήρους αξιοποίησης της αλληλεξάρτησης της οικονοµικής, της απασχολησιακής και της κοινωνικής πολιτικής 1. Η ανάπτυξη της οικονοµικής δύναµης της Ευρώπης και του κοινωνικού της µοντέλου είναι αλληλένδετες. Η αποτελεσµατική κοινωνική πολιτική συµβάλλει στη διαχείριση των απαιτούµενων διαρθρωτικών αλλαγών και στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας ενώ παράλληλα εξουδετερώνει τις αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις. Τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης συµβάλλουν στην αύξηση της δυνητικής ανάπτυξης και στη διατήρηση των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας, ενώ παράλληλα δηµιουργούν τις προϋποθέσεις για µια κοινωνία µε ακόµη λιγότερους αποκλεισµούς. Πολλά από τα προβλήµατα που επηρεάζουν την κοινωνική συνοχή αφορούν το σύνολο της ΕΕ. Αυτό που απαιτείται είναι µια σφαιρική διατοµεακή προσέγγιση και όχι απλώς µια συγκεκριµένη περιφερειακή πολιτική. Αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ο ουσιαστικός ρόλος των αναπτυξιακών πολιτικών ανθρωπίνων πόρων για την ανάπτυξη. Η επένδυση σε άτοµα και δεξιότητες µπορεί να σηµάνει τη διαφορά σε ό,τι αφορά την ανταγωνιστικότητα εντός της Ευρώπης. Πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι εάν το επίπεδο δεξιοτήτων των περιφερειών του σηµερινού Στόχου 1 φτάσει το αντίστοιχο για το υπόλοιπο της ΕΕ, είναι εφικτό να µειωθεί κατά πολύ το άνοιγµα της ευηµερίας ανά την ΕΕ µέσα σε σχετικά σύντοµο χρονικό διάστηµα. Στις υποψήφιες χώρες οι αποτελεσµατικές πολιτικές δεξιοτήτων µπορούν να αποτελέσουν σηµαντική συµβολή στην επίλυση των µεταβατικών προβληµάτων της µετανάστευσης και της κοινωνικής συνοχής. Η ανεργία είναι ο µοναδικός βασικότερος λόγος της φτώχειας. Σχεδόν δύο στους τρεις ανέργους απειλούνται από τη φτώχεια. Για αυτόν τον λόγο µια θέση εργασίας αποτελεί την καλύτερη διασφάλιση κατά του κοινωνικού αποκλεισµού. Η αύξηση των ποσοστών απασχόλησης µπορεί να παίξει σηµαντικό ρόλο συµβάλλοντας στην µείωση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού ιδίως σε περιφέρειες µε χαµηλά ποσοστά απασχόλησης. Ωστόσο, δεν αρκεί η ώθηση των ποσοστών απασχόλησης προς τα πάνω καθώς σηµειώνονται σηµαντικά επίπεδα φτώχειας σε κράτη µέλη µε υψηλά ποσοστά απασχόλησης. Είναι επίσης σηµαντικό να δοθεί προσοχή στα άτοµα που βρίσκονται στο περιθώριο της αγοράς εργασίας µε την επένδυση σε άτοµα µέσω δραστήριων πολιτικών για την αγορά εργασίας ώστε να αυξηθεί η απασχολησιµότητά τους. 1 Οι εν λόγω ιδέες παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο της ανακοίνωσης της Επιτροπής για την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ατζέντα, της 28 ης Ιουνίου 2000, (COM(2000)379 τελικό), και επιβεβαιώθηκαν στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στη Νίκαια στις 7-9 εκεµβρίου 2000.

2 Η εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων για µεγαλύτερη συνοχή εντός της ΕΕ πρέπει να εξεταστεί σε σχέση µε αυτήν την ευρύτερη προοπτική. Η προσέγγιση στην µελλοντική διαρθρωτική πολιτική πρέπει να εστιαστεί στα θέµατα που αλληλοϋποστηρίζονται: περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας υποστήριξη της νέας οικονοµίας που βασίζεται στη γνώση προώθηση της κοινωνικής ένταξης και ίσες ευκαιρίες. 2. Περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας. Η σύγκλιση των κατά κεφαλή ΑΕγχΠ εντός της ΕΕ κατά τα τελευταία έτη 2 δεν αντικατοπτρίζεται στους βασικούς δείκτες της αγοράς εργασίας. Τα ποσοστά απασχόλησης στις περιφέρειες του Στόχου 1 έχουν στην πράξη µειωθεί ακόµα περισσότερο από αυτά που ισχύουν για το υπόλοιπο της ΕΕ 3. Μια πιο στοχοθετηµένη προσέγγιση στην ανάπτυξη µέσω καλύτερης εστίασης σε συγκεκριµένες ανάγκες της αγοράς εργασίας θα µπορούσε να εξυπηρετήσει το σκοπό της βελτιωµένης οικονοµικής σύγκλισης. Οι διαφοροποιηµένες εργασιακές δοµές είναι σηµαντικές ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι ευκαιρίες που προσφέρουν οι αναδυόµενες αγορές µεταφράζονται σε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας. Ως εκ τούτου, οι σχετικά χαµηλές επιδόσεις σε ορισµένες περιφέρειες µπορούν να ερµηνευθούν από την επικέντρωσή τους σε τοµείς µε χαµηλή εξειδίκευση και προστιθέµενη αξία. Στις υποψήφιες χώρες, το βάρος της σύγκλισης θα δοθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου στην αύξηση των χαµηλών επιπέδων παραγωγικότητας που οφείλονται, λ.χ., στην υπερβολική επάνδρωση ή σε απαρχαιωµένες βιοµηχανικές δοµές. Με αυτόν τον τρόπο ενδέχεται να αυξηθεί η πίεση στην κοινωνική συνοχή. Οι περιφέρειες που βρίσκονται σε στάδιο αναδιάρθρωσης χρειάζονται υποστήριξη για την οµαλοποίηση της µετάβασης σε αναπτυσσόµενους τοµείς. Οι περισσότερες νέες θέσεις εργασίας δηµιουργούνται στους κλάδους έντασης επαγγελµατικών δεξιοτήτων του τοµέα των υπηρεσιών. Ο δυναµισµός της οικονοµίας της γνώσης ευνοεί περιφέρειες µε υψηλότερη βάση γνώσεων. Ελλείψει αποτελεσµατικών πολιτικών για την ανάπτυξη της βάσης δεξιοτήτων εντός της διευρυµένης ΕΕ, προκύπτει ο κίνδυνος ότι οι περιφερειακές ανισότητες, που ενδέχεται να διπλασιαστούν 4 µε τη διεύρυνση, θα µπορούσαν να αποτελέσουν απειλή για την κοινωνική συνοχή. 3. Υποστήριξη της νέας οικονοµίας και της κοινωνίας που βασίζεται στη γνώση. Η νέα οικονοµία έχει σηµαντικό αντίκτυπο στο ρυθµό της αλλαγής στην κοινωνία και αποτελεί πρόκληση για την ανταπόκριση των πολιτικών µας. Η αξιοποίηση των πλεονεκτηµάτων της νέας οικονοµίας εξαρτάται εν µέρει από το κοινωνικό και οργανωτικό πλαίσιο που χρειάζεται ώστε να υπάρξουν καινοτοµίες αλλά επίσης - και ιδίως - από την ποιότητα και την προσαρµοστικότητα του εργατικού δυναµικού. Υπάρχουν επιχειρήµατα για την ενίσχυση της κοινοτικής δράσης, σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ, για την ανάπτυξη 2 Το µέσο κατά κεφαλή εισόδηµα στα τρία λιγότερο ευηµερούντα κράτη µέλη έχει αυξηθεί από 68% του µέσου όρου της ΕΕ το1988 σε 79% το Το µέσο εισόδηµα σε περιφέρειες που καλύπτουν το 10% του πληθυσµού µε το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΧΠ έχει αυξηθεί από 155,3% του µέσου όρου της ΕΕ το 1988 σε 160,9% το 1999, ενώ το φτωχότερο 10% έχει αυξηθεί από 55,1% σε 61,0% (i.e. δηλ. ο λόγος έχει µειωθεί από 2,8 σε 2,6). 3 Μία ανάλυση των ποσοστών απασχόλησης σε περιφέρειες του ΣΤ1 και εκτός του ΣΤ1 (NUTS 2) επισηµαίνει αυξανόµενο άνοιγµα από 6,1% το 1991 (αντίστοιχα. 55,3% και 61,4%) σε 10,2% το 1999 (αντίστοιχα. 55,2% και 65,5%) (εσωτερικό έγγραφο εργασίας). 4 Το µέσο κατά κεφαλή εισόδηµα για το 10% του πληθυσµού που ζει στις λιγότερο ευηµερούσες περιφέρειες θα ανερχόταν µόλις σε 31% του µέσου όρου της ΕΕ (27), έναντι του 61% του µέσου όρου της ΕΕ (15) σήµερα.

3 και την βελτίωση της δια βίου µάθησης ώστε να συµβαδίσει µε τις οικονοµικές αλλαγές. Η όλο και µεγαλύτερη επιτυχία στην αγορά εργασίας εξαρτάται από τα άτοµα και από τις δεξιότητες που διαθέτουν. Η υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και κατάρτιση µε πρόσβαση για όλους ενισχύει την κοινωνική ένταξη και την ανταγωνιστικότητα. Η ανάπτυξη µιας κοινωνίας βασιζόµενης στη γνώση µε πρόσβαση για όλους σε µια διευρυµένη Ένωση προϋποθέτει αποτελεσµατική δράση για την προώθηση της δια βίου µάθησης. Συνήθως οι ευκαιρίες για την ανάπτυξη της απασχολησιµότητας µέσω της κατάρτισης προσφέρονται στα άτοµα µε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης που ήδη εργάζονται. Αυτή η άνιση πρόσβαση στις ευκαιρίες κατάρτισης διαιωνίζει τον κοινωνικό αποκλεισµό για ορισµένα άτοµα και επιβάλει µεγαλύτερες προσπάθειες για ευρύτερη πρόσβαση στη µάθηση για όλα τα άτοµα 5. Ο κίνδυνος ενός αναδυόµενου ψηφιακού χάσµατος τονίζει την ανάγκη της αντιµετώπισης των κινδύνων αποκλεισµού από την κοινωνία της πληροφορίας. Αυτό συνεπάγεται οικονοµικά προσιτή πρόσβαση στα εργαλεία της κοινωνίας της πληροφορίας, δηλαδή κατάρτιση εγγραµµατοσύνης ΤΠΕ. Η αδυναµία επίλυσης του εν λόγω προβλήµατος θα µπορούσε να έχει ως αποτέλεσµα ευρύτερες κοινωνικές και οικονοµικές ανισότητες εντός της Ένωσης. Οι ενέργειες πολιτικής για την υποστήριξη της µετάβασης προς την οικονοµία τη βασιζόµενη στη γνώση είναι ιδιαίτερα σηµαντικές για τις υποψήφιες χώρες. Πρόσφατες µελέτες 6 έχουν δηµιουργήσει ανησυχίες σε ό,τι αφορά την συνάφεια της πλειονότητας της επαγγελµατικής τους κατάρτισης ως προς τις ανάγκες που προκύπτουν στις αγορές εργασίας. Για να µπορέσουν οι φτωχότερες περιφέρειες να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο θα απαιτηθεί σηµαντική επένδυση σε συστήµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η ΤΠΕ έχει σηµαντικές επιπτώσεις στον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζουµε την πολιτική τη βασιζόµενη στην περιφέρεια. Οι τεχνολογικές εξελίξεις θέτουν σε αµφισβήτηση την εικόνα της «αποµόνωσης». Η ακριβής τοποθεσία των περιοχών ανάπτυξης µπορεί να µην έχει την ίδια σηµασία µε αυτή που είχε στο παρελθόν καθώς διαδίδεται η εργασία ανοιχτής γραµµής ή η τηλεεργασία. 4. Προώθηση της κοινωνικής ένταξης. Οι κίνδυνοι του κοινωνικού αποκλεισµού δηµιουργούν σοβαρά προβλήµατα στη σηµερινή ΕΕ, που πρόκειται να αυξηθούν µε τη διεύρυνση. Ο κίνδυνος συνδέεται στενά µε την έλλειψη κατάλληλης επαγγελµατικής κατάρτισης και τονίζει την ανάγκη δηµιουργίας δοµών που να εξασφαλίζουν την κατάρτιση καθ όλη τη διάρκεια της επαγγελµατικής ζωής. Το κλειδί στην αποφυγή του αποκλεισµού είναι η επιδίωξη συνέργιας µεταξύ των διάφορων πτυχών της ανάπτυξης της πολιτικής (οικονοµική, απασχολησιακή και κοινωνική πτυχή). Η προώθηση µιας ισόρροπης ανάπτυξης σε ολόκληρη την επικράτεια µιας διευρυµένης ΕΕ προϋποθέτει δέσµευση για την αποτελεσµατική εκµετάλλευση των ταλέντων όλων των ανθρώπων. Η ισότητα της πρόσβασης και οι ευκαιρίες για θέσεις εργασίας (και για την κοινωνία) αποτελεί ένα βασικό θέµα που επηρεάζει ολόκληρο τον κλάδο της διαρθρωτικής πολιτικής. Μόνο µε την ανάπτυξη πολιτικών που εξυπηρετούν συγκεκριµένα µεµονωµένες ανάγκες µπορούµε να ευελπιστούµε να επιτύχουµε µεγαλύτερη οικονοµική και κοινωνική συνοχή. 5 Βλέπε επίσης συµβολή της Επιτροπής στο εαρινό Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στη Στοκχόλµη, Μάρτιος Ο αντίκτυπος της διεύρυνσης προς ανατολάς στην απασχόληση και στις αγορές εργασίας στα κράτη µέλη της ΕΕ (T Boeri & B Brücker)

4 Οι κοινωνικές παροχές θεραπεύουν τα συµπτώµατα και όχι τα πραγµατικά αίτια της φτώχειας. Η κοινοτική δράση πρέπει να επικεντρωθεί στην δροµολόγηση διαρθρωτικών αλλαγών ώστε να δοθεί η δυνατότητα στα άτοµα να παίξουν πιο δυναµικό ρόλο στην αγορά εργασίας / κοινωνία. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται µια σαφής στρατηγική για την ώθηση της παραγωγικότητας µέσω της προώθησης δραστήριων πολιτικών για την αγορά εργασίας. Κατ αυτόν τον τρόπο η πολιτική κοινωνικής συνοχής θα µετατόπιζε το βάρος της από την αντιµετώπιση του κοινωνικού αποκλεισµού στην καλλιέργεια της κοινωνικής ένταξης και την ενσωµάτωσή της στο κέντρο της χάραξης της πολιτικής. Ο κοινωνικός αποκλεισµός δεν σέβεται τα διοικητικά όρια. Ορισµένα άτοµα στην κοινωνία αντιµετωπίζουν διακρίσεις ανεξάρτητα από το µέρος που ζουν και εργάζονται. Ακόµα και στις πιο ευηµερούσες περιφέρειες ενδέχεται να παρατηρηθούν σηµαντικοί θύλακες στέρησης. Εδώ τίθενται ερωτήµατα για τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζουµε την περιφερειακή πολιτική: (α) Από τη µια πλευρά, οι πολιτικές της αγοράς εργασίας αποκτούν όλο και περισσότερο τοπικό χαρακτήρα µε την εδραίωση ευρύτερων τοπικών εταιρικών σχέσεων που ανταποκρίνονται σε συγκεκριµένες περιφερειακές / τοπικές απαιτήσεις. Η ανάπτυξη της τοπικής απασχόλησης, που αποτελεί το «τρίτο στοιχείο» της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση, θα µπορούσε να ενισχυθεί στο πλαίσιο της µελλοντικής πολιτικής των διαρθρωτικών ταµείων. Μια έννοια της προσθετικότητας της πολιτικής (επέκταση ή εµβάθυνση της προσέγγισης της εθνικής πολιτικής) θα µπορούσε να συµπληρωθεί από την έννοια της «εδαφικότητας της πολιτικής» που αποβλέπει στην χωρική συγκέντρωση των λιγοστών πόρων και στην αποδοτικότητα σε ό,τι αφορά την παραγωγή και τον αντίκτυπο. (β) Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πλεονεκτήµατα σε σχέση µε την διατήρηση µιας ευρύτερης προοπτικής για την πολιτική απασχόλησης και την κοινωνική πολιτική που καλύπτουν ολόκληρη την ΕΕ. Μια πιο στρατηγική προσέγγιση στην πολιτική απασχόλησης ανά την ΕΕ µπορεί να αποτελέσει πολύτιµο πλαίσιο για την εισαγωγή της συνέργιας στα προγράµµατα των διαρθρωτικών ταµείων. Οι διαπραγµατεύσεις για τα προγράµµατα του ΕΚΤ ωφελήθηκαν από την σαφή στρατηγική εστίαση που προσέφερε η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση. Αυτή η επιτυχία αποτελεί σηµαντική συµβολή στον καθορισµό του πλαισίου για µελλοντικές διαρθρωτικές πολιτικές εντός µιας διευρυµένης Ένωσης. 5. Ίσες ευκαιρίες. Οι διακρίσεις σε όλες τους τις µορφές αποτελούν τίµηµα τόσο για την κοινωνία όσο και για αυτούς που πλήττονται. Η ίση πρόσβαση στην αγορά εργασίας αποτελεί αφενός θεµελιώδες δικαίωµα και αφετέρου ορθή οικονοµική πολιτική, ιδίως λαµβανοµένου υπόψη του αυξανόµενου χάσµατος δεξιοτήτων ΤΠ ανά την ΕΕ. Η ισχυρή δέσµευση για τη δηµιουργία µιας «αγοράς εργασίας ανοικτής σε όλους» αποτελεί βασική προϋπόθεση για την προώθηση µιας κοινωνίας µε συνοχή και χωρίς αποκλεισµούς ανά την ΕΕ. Χωρίς την ύπαρξη πολιτικών για την προώθηση και την υποστήριξη της δραστήριας συµµετοχής όλων των οµάδων στην αγορά εργασίας, οι στόχοι που τέθηκαν στη Λισσαβώνα για τα ποσοστά απασχόλησης θα αποδειχτούν ανέφικτοι. Η σηµαντικότερη πρόοδος προς την επίτευξη των εν λόγω στόχων θα επιτευχθεί µέσω της µείωσης του ανοίγµατος µεταξύ της απασχόλησης γυναικών και ανδρών. Η Σύνοδος Κορυφής στη Λισσαβώνα τόνισε την ανάγκη να αποκτήσουν οι γυναίκες ίση πρόσβαση στην

5 αγορά εργασίας, ιδίως σε θέσεις εργασίας στη νέα οικονοµία. Οι µελλοντικές πολιτικές πρέπει να βασιστούν σε προηγούµενες εµπειρίες, σε προγράµµατα ίσων ευκαιριών και στην ενσωµάτωση της διάστασης της ισότητας των φύλων στον σηµερινό γύρο προγραµµάτων των διαρθρωτικών ταµείων.