ΔΡΑΣΗ: 24 Ανάπτυξη πλαισίου Κοινωνικού Διαλόγου σε επίπεδο κλάδου και επιχείρησης για την ανάδειξη των προσαρμογών των

Transcript

1 ΔΡΑΣΗ: 24 Ανάπτυξη πλαισίου Κοινωνικού Διαλόγου σε επίπεδο κλάδου και επιχείρησης για την ανάδειξη των προσαρμογών των καταστατικών κειμένων διοίκησης ανθρώπινου ΤΙΤΛΟΣ ΔΡΑΣΗΣ: δυναμικού ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Έκθεση βασικών στοιχείων σχεδίου δράσης για την προσαρμογή των καταστατικών κειμένων διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού των μεγάλων επιχειρήσεων, στις απαιτήσεις της ενεργού γήρανσης» ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΦΟΡΕΙΣ: ΣΕΒ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΙΟΥΛΙΟΣ 2007 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1

2 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΛΑΔΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Έκθεση βασικών στοιχείων σχεδίου δράσης για την προσαρμογή των των μεγάλων επιχειρήσεων, στις απαιτήσεις της ενεργού γήρανσης. ΔΡΑΣΗ 24 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 Η ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ & ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ 4 ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΤΩΝ 6 ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟΤΡΕΠΟΥΝ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΤΩΝ ΝΑ ΕΡΓΑΣΘΟΥΝ 7 ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 11 2

3 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΛΑΔΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Έκθεση βασικών στοιχείων σχεδίου δράσης για την προσαρμογή των των μεγάλων επιχειρήσεων, στις απαιτήσεις της ενεργού γήρανσης ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα σχέδιο δράσης για την προσαρμογή των καταστατικών κειμένων διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού με στόχο την ανάπτυξη και διαχείριση της ενεργού γήρανσης θα συμβάλλει στη θεσμοθέτηση μέτρων και πολιτικών ενεργού γήρανσης. Το σχέδιο δράσης θα επικεντρώνεται σε προτάσεις αναφορικά με το σχεδιασμό και εφαρμογή γενικών πολιτικών (ενσωμάτωση κινήτρων στη φορολογική και συνταξιοδοτική πολιτική, ενίσχυση της δια βίου μάθησης με την συνεχή αναβάθμιση των γνώσεων και δεξιοτήτων, θεσμοθέτηση μορφών εργασίας) και την εφαρμογή μέτρων σε επίπεδο κλάδου και επιχείρησης. 3

4 Η ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ & ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ Η αύξηση της προσδοκώμενης διάρκειας ζωής και η βελτίωση της υγείας των ηλικιωμένων αποτελούν επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν ευκαιρίες αλλά και κινδύνους. Η προώθηση της αρχής της ενεργού γήρανσης, δηλαδή η επιθυμία και η ικανότητα πολλών ηλικιωμένων να συνεχίσουν να εργάζονται ή να ασκούν άλλες, κοινωνικά παραγωγικές δραστηριότητες μέχρι μια προχωρημένη ηλικία θα αποτελέσει μέσον για την προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων προκειμένου να διατηρηθούν και ενισχυθούν τα συνταξιοδοτικά συστήματα, τα συστήματα υγειονομικής ασφάλισης και μακροχρόνιας περίθαλψης. Η γήρανση του πληθυσμού συνεπάγεται τα εξής : α) μείωση του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας, β) μεταβολή στην ηλικιακή διάρθρωση του εργατικού δυναμικού υπέρ των περισσότερο ηλικιωμένων εργαζομένων, γ ) πτώση σε πολύ χαμηλά επίπεδα του λόγου εργαζομένων/συνταξιούχων. Οι κοινωνίες που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της γήρανσης του εγχωρίου πληθυσμού δεν είναι δυνατόν να συνεχίζουν να λειτουργούν ικανοποιητικά με συνεχή μείωση του ποσοστού απασχόλησης του εγχώριου πληθυσμού, παρά την σημαντική επέκταση της προσδοκώμενης διάρκειας ζωής, χωρίς να επηρεαστεί αρνητικά το επίπεδο ευημερίας αυτού του πληθυσμού. Αυτός είναι ο λόγος που σε όλες τις χώρες αναλαμβάνονται ήδη συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για να διατηρηθεί ενεργό το κύριο μέρος του πληθυσμού και για να αυξηθούν σημαντικά τα ποσοστά απασχόλησης των ατόμων ηλικίας ετών. Οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι θα καταστούν σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα μια από τις σημαντικότερες πηγές εργατικού δυναμικού και αυτό θα πρέπει να γίνει κατανοητό τόσο από τους σχεδιαστές της πολιτικής και της Κυβερνήσεις των χωρών όσο και από τις επιχειρήσεις. Οι τεχνολογικές εξελίξεις και η πρόοδος στους τομείς υγείας και της ποιότητας ζωής οδηγούν στην αύξηση της προσδοκώμενης διάρκειας ζωής στη γέννηση. Στην Ελλάδα η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής αυξήθηκε από 71 έτη το έτος

5 σε 78,2 έτη το έτος 2005 και υπολογίζεται να φθάσει στα 82 έτη το έτος Ταυτόχρονα ο δείκτης γονιμότητας ακολουθεί πτωτική πορεία. Αυτοί οι δύο δείκτες θα οδηγήσουν αναπόφευκτα στη γήρανση του πληθυσμού. Η ηλικιακή ομάδα ετών, στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται να μειωθεί κατά 13 εκατ. στην εικοσαετία , ενώ την ίδια χρονική περίοδο, η ηλικιακή ομάδα ετών θα αυξηθεί κατά 16 εκατ. Άμεση συνέπεια αυτής της σημαντικής αύξησης στον αριθμό συνταξιούχων σε σχέση με τον αριθμό εργαζομένων είναι η δημιουργία μεγάλων πιέσεων στα δημοσιονομικά μεγέθη της κάθε χώρας, λόγω αύξησης των συντάξεων ως ποσοστό του ΑΕΠ, με σημαντικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη. Επί πλέον αναμένεται η ύπαρξη προβλημάτων και στην αγορά εργασίας. Ο αριθμός των αποχωρούντων από την αγορά εργασίας, θα υπερβαίνει σταθερά τον αριθμό των εισερχομένων με αποτέλεσμα οι εξελίξεις αυτές να οδηγήσουν σε καταστάσεις όπου οι εργοδότες θα αντιμετωπίσουν σημαντικές ελλείψεις στην προσφορά εργασίας, ιδιαίτερα σε προσωπικό με εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρία. 5

6 ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΤΩΝ Για να διατηρηθούν οι ρυθμοί ανάπτυξης και τα επίπεδα ευημερίας των πολιτών σε ικανοποιητικά επίπεδα πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για να διατηρηθεί στην αγορά εργασίας το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό που έχει ακόμα δυνατότητα προσφοράς παραγωγικής εργασίας. Τα άτομα ηλικίας διαθέτουν τα εξής χαρακτηριστικά : 1. Έχουν εμπειρία, ωριμότητα, αφοσίωση 2. Δίνουν μεγάλη αξία στην οργάνωση 3. Έχουν περισσότερη άνεση με τις ιεραρχίες στον εργασιακό χώρο σε σχέση με τους νεότερους εργαζόμενους 4. παραμένουν περισσότερα χρόνια στον ίδιο εργοδότη 5. Δεν παραπονούνται για φόρτο εργασίας 6. Ειδικά όσοι είναι άνω το 65 ετών είναι περισσότερο θετικοί στην προοπτική να συνεχίσουν να εργάζονται 7. Δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός ότι οι απολαβές τους πρέπει να είναι ανάλογες της εμπειρίας τους 8. Οι εργαζόμενοι στο χώρο των υπηρεσιών είναι περισσότερο θετικοί στην παράταση της εργασίας τους, εν αντιθέσει με τους εργαζόμενους με σημαντική σωματική κόπωση 9. Έχουν υψηλά ποσοστά αυτοαπασχολούμενων 6

7 ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟΤΡΕΠΟΥΝ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΤΩΝ ΝΑ ΕΡΓΑΣΘΟΥΝ Οι κυριότεροι λόγοι που αποτρέπουν τα άτομα ηλικίας ετών να εργασθούν είναι οι εξής : 1. Τα συνταξιοδοτικά συστήματα 2. Η έλλειψη ευελιξίας των επιχειρήσεων 3. Η μη στήριξη τους από την αγορά εργασίας 4. Η μαύρη αγορά εργασίας των συνταξιούχων Όλα σχεδόν τα συνταξιοδοτικά συστήματα των Ευρωπαϊκών χωρών αντιμετωπίζουν περίπου τα ίδια αντικίνητρα. Η ευκολία των πρόωρων συντάξεων, τα ανελαστικά όρια ηλικίας συνταξιοδότησης οδηγούν τους περισσότερους εργαζόμενους ηλικίας ετών να απομακρυνθούν από τον χώρο εργασίας τους. Για να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα αυτά τα περισσότερα Ευρωπαϊκά κράτη υιοθετούν διάφορους άξονες στρατηγικής : Στην Σουηδία και την Ιταλία μειώθηκαν οι γενναιόδωρες συνταξιοδοτικές παροχές για να υποστηριχθεί η οικονομική βιωσιμότητα. Παράλληλα δόθηκαν κίνητρα για την παραμονή στην εργασία με τη συσχέτιση των παροχών με τις εισφορές στην διάρκεια όλων των ετών εργασίας. Στην Ιταλία παράλληλα, καταργήθηκαν όλες οι περιπτώσεις πρόωρης συνταξιοδότησης. Στην Αγγλία, αυξήθηκαν τα κίνητρα για όσους επιλέγουν να παραμείνουν στην εργασία τους και μετά την ηλικία συνταξιοδότησης, η οποία αυξήθηκε στα 66 χρόνια από το έτος 2024, στα 67 από 2034 και στα 68 από το Στην Γερμανία και την Ισπανία μειώθηκαν οι παροχές για πρόωρες συνταξιοδοτήσεις και αυξήθηκαν οι παροχές για παράταση της εργασίας. Στην Γαλλία αυξήθηκε η χρονική περίοδος εισφορών για να δικαιούται ο εργαζόμενος ολόκληρη τη σύνταξη του. Σε χώρες που είχαν συστήματα πρόωρων συνταξιοδοτήσεων με σημαντικές κρατικές ενισχύσεις, όπως η Γαλλία, το Βέλγιο και η Φινλανδία, αυτά τα 7

8 προγράμματα καταργήθηκαν στην πλειοψηφία τους. Ο κοινός στόχος όλων αυτών των στρατηγικών είναι η επιτακτική ανάγκη να αυξηθεί το οικονομικό κόστος που επιβαρύνει τον κάθε εργαζόμενο σε περίπτωση οικειοθελούς πρόωρης συνταξιοδότησης. Η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι με τις στρατηγικές αυτές μειώνεται δραστικά το οικονομικό κόστος για τον εργαζόμενο που αποφασίζει να αυξήσει τις συνταξιοδοτικές του αποδοχές με το να παραμείνει στην αγορά εργασίας περισσότερα χρόνια. Στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα το ισχύον θεσμικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη : α) ισχυρών κινήτρων για πρόωρη συνταξιοδότηση, ιδιαίτερα για τα εισοδήματα που υπερβαίνουν το μέσο εισόδημα β) ισχυρών αντικινήτρων για εργασία ( υψηλή φορολογική επιβάρυνση του εισοδήματος από εργασία, μεγάλη ανελαστικότητα στην αγορά εργασίας) Οι ανάγκες των ηλικιωμένων εργαζομένων και η έλλειψη ευελιξίας των επιχειρήσεων να τις αντιληφθούν είναι ένας άλλος αποτρεπτικός παράγοντας για την συνέχιση της εργασίας. Πολλοί εργαζόμενοι της ηλικίας ετών, επιθυμούν να προσαρμόσουν τον ρόλο τους, το ωράριο τους και τα καθήκοντα τους καθώς πλησιάζουν στην συνταξιοδότηση τους. Επιζητούν ευελιξία στην εργασιακή τους ζωή ώστε να έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν σταδιακά το φόρτο εργασίας και το βαθμό ευθυνών τους, αλλά παράλληλα να ασχολούνται και μετά την ηλικία συνταξιοδότησης. Στις περισσότερες χώρες αυτό συμβαίνει ως ένα βαθμό αλλά κυρίως άτυπα. Έτσι, καθώς οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι πλησιάζουν την ηλικία συνταξιοδότησης, με την συγκατάθεση των εργοδοτών, οι ευθύνες τους σταδιακά μειώνονται και ο φόρτος εργασίας ελαττώνεται. Οι ευέλικτες συνθήκες εργασίας για τους εργαζόμενους ηλικίας ετών πρέπει να γίνουν μέρος των συλλογικών συμβάσεων ώστε εργοδότες και εργαζόμενοι να τις συμπεριλαμβάνουν στον προγραμματισμό τους. 8

9 Σε μελέτες που έχουν διεξαχθεί στην Ευρώπη παρατηρείται πως η ευέλικτη συνταξιοδότηση είναι πολύ περισσότερο ενδεδειγμένη σε σχέση με την παραδοσιακή συνταξιοδότηση όπου ο φόρτος εργασίας και τα καθήκοντα παύονται απότομα όταν ο εργαζόμενος φθάσει σε ηλικία συνταξιοδότησης. Η ευέλικτη συνταξιοδότηση πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνει ευέλικτους ρόλους και συνθήκες εργασίας, ευέλικτα ωράρια, και περισσότερο έλεγχο από τον εργαζόμενο στην διαχείριση του χρόνου του. Η ευέλικτη συνταξιοδότηση δεν σημαίνει μόνο μερική συνταξιοδότηση αλλά και ενεργή συνταξιοδότηση όπου οι εργαζόμενοι παραμένουν παραγωγικοί και κοινωνικά δικτυωμένοι με τον χώρο εργασίας τους. Σημαίνει ακόμα συνεχιζόμενη εργασία η οποία αρχίζει πριν την ηλικία συνταξιοδότησης και μπορεί να συνεχίζει και για πολλά χρόνια αργότερα. Τα θετικά αποτελέσματα για τους εργοδότες από την προώθηση της ενεργού γήρανσης είναι : 1) Η διατήρηση των υπηρεσιών των εργαζομένων σε καίριες θέσεις καθώς και αυτών με την καλύτερη απόδοση οι οποίοι θα μπορούσαν να μεταπηδήσουν στους ανταγωνιστές, 2) Η διατήρηση και να μεταφορά τεχνογνωσίας των ηλικιωμένων εργαζομένων τους, στους νεότερους εργαζόμενους 3) Η αποτελεσματικότερη διαχείριση πιθανών διακυμάνσεων στο προσωπικό 4) Η δημιουργία νέων ηγετικών στελεχών των οργανισμών με την μετάδοση των γνώσεων και των εμπειριών των ηλικιωμένων εργαζομένων. Άλλος ένας αποτρεπτικός παράγοντας για την συνέχιση της εργασίας από άτομα ηλικίας ετών είναι η έλλειψη υποστήριξης τους από την αγορά εργασίας. Στις περισσότερες χώρες έχουν δημιουργηθεί συγκεκριμένες πολιτικές που ασχολούνται με την βελτίωση της ποιότητας της επαγγελματικής ζωής με σκοπό να κάνουν την παράταση της ελκυστική για τον κάθε εργαζόμενο. Αυτές οι πολιτικές εστιάζονται κυρίως στους τομείς της υγείας, της συνεχούς επιμόρφωσης και της οργάνωσης τους εργασιακού χώρου. Όσον αφορά στην 9

10 υγεία, η Φινλανδία έχει να επιδείξει τα καλύτερα αποτελέσματα όπου μέσω ενός προγράμματος υγείας, το οποίο έχει ως στόχο να προστατεύσει τις σωματικές και ψυχικές ικανότητες των εργαζομένων στο χώρο εργασίας, οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι έχουν συνεχή παρακολούθηση από εξειδικευμένο προσωπικό. Στην Ολλανδία αρκετές συλλογικές συμβάσεις εργασίας θεσπίζουν το δικαίωμα της μείωσης του φόρτου εργασίας καθώς και του ευέλικτου ωραρίου για τους πιο ηλικιωμένους εργαζόμενους. Στη Γερμανία, ο ομοσπονδιακός οργανισμός εργοδοτών BDA, μαζί με τους αντίστοιχους οργανισμούς στην Ιρλανδία, στην Αυστρία και την Δανία έχει ξεκινήσει ένα πανευρωπαϊκό πρόγραμμα για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας των ηλικιωμένων εργαζομένων. Στον τομέα της επιμόρφωσης, στόχος είναι οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι να συνεχίσουν να επιμορφώνονται και να αποκτούν καινούργια προσόντα έως το τέλος της σταδιοδρομίας τους. Στην Σουηδία υπάρχουν προγράμματα που χρηματοδοτούνται από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς τα οποία προσφέρουν οικονομική ενίσχυση στους ηλικιωμένους που θέλουν να παρακολουθήσουν συγκεκριμένα προγράμματα επιμόρφωσης για να βελτιώσουν τις επαγγελματικές τους γνώσεις. Στη Γερμανία, το πρόγραμμα AQTIV Act έχει ως στόχο να βελτιώσει τα προσόντα και τις γνώσεις των εργαζομένων άνω των 50 ετών σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις ( με λιγότερους από 100 υπαλλήλους). Στον τομέα της οργάνωσης του χώρου εργασίας, οι πρωτοβουλίες βασίζονται στην άποψη ότι όσο πιο ικανοποιημένοι είναι οι εργαζόμενοι από το αντικείμενο και τον χώρο εργασίας τους, τόσο πιο πιθανό είναι να θέλουν να παρατείνουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Μελέτες έχουν δείξει πως όσο μεγαλύτερη αυτονομία έχει ένας εργαζόμενος τόσο πιο πιθανό είναι να θέλει να συνεχίσει στην εργασία του. Για τον λόγο αυτό χώρες όπως η Δανία και η Σουηδία στις οποίες παραδοσιακά οι εργαζόμενοι είχαν μεγαλύτερη αυτονομία στο χώρο εργασίας σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, έχουν και τους μεγαλύτερους αριθμούς ηλικιωμένων εργαζομένων. Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας από τις επιχειρήσεις, θα πρέπει πρώτα να ξεκινάει από την εξασφάλιση της υγιεινής και της ασφάλειας της εργασίας και να συνεχίζεται με την υιοθέτηση ριζικών εσωτερικών αναδιαρθρώσεων, ώστε να ανακατεύει το παλαιό με το νέο ανθρώπινο δυναμικό. 10

11 Άλλος ένας αποτρεπτικός παράγοντας για την συνέχιση της εργασίας είναι η μαύρη αγορά εργασίας των συνταξιούχων. Σήμερα ο συνταξιούχος στην Ελλάδα μπροστά στον κίνδυνο να χάσει τα οφέλη που απεκόμισε από την εργασία του, πληρώνοντας εισφορές για 35 χρόνια, αποφεύγει να την δηλώσει επισήμως. Οι κοινωνικοί εταίροι, οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι αφού συμφωνήσουν, το κράτος θα πρέπει να θεσμοθετήσει τα συμφωνημένα. ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Συνοψίζοντας οι προτάσεις προς τις επιχειρήσεις για τη θεσμοθέτηση μέτρων και πολιτικών ενεργού γήρανσης, οι οποίες θα μπορούν να ενσωματωθούν στα καταστατικά κείμενα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού έχουν ως εξής : Νέες μορφές ευέλικτης απασχόλησης Προώθηση της τηλεργασίας Προώθηση μερικής απασχόλησης μέσω της ανάπτυξης θεσμικού πλαισίου που θα διασφαλίζεται εργασιακά, ασφαλιστικά, συνταξιοδοτικά Δια βίου μάθηση με ειδικά προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας Κίνητρα για παράταση της διάρκειας παραμονής στην αγορά εργασίας με επιχορηγήσεις των επιχειρήσεων για την πρόσληψη ανέργων που βρίσκονται στα όρια της συνταξιοδότησης Κίνητρα ανταμοιβής για την οικειοθελή παραμονή στην αγορά εργασίας Δημιουργία θέσεων εργασίας που ταιριάζουν με τις πνευματικές και σωματικές αντοχές των εργαζομένων Χορήγηση αδειών μεγαλύτερης διάρκειας Συστηματική πληροφόρηση εμπλεκομένων φορέων 11