«ΓΚΡΙΚΟ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΥΛΙΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ» Σάββατο 17 Δεκεμβρίου 2011, Αίθουσα «Τερψιχόρη Β», Χίλτον, Αθήνα

Transcript

1 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ» ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΙΑ ΞΕΝΟΥΣ «ΓΚΡΙΚΟ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΥΛΙΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ» Σάββατο 17 Δεκεμβρίου 2011, Αίθουσα «Τερψιχόρη Β», Χίλτον, Αθήνα «Pos matome Griko. Η Ιδέα για το Πρόγραμμα» Βασιλική Καβάγια - Ελληνοβρετανικό Κολλέγιο - Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος» alexander@bhc.gr / Πλαίσιο γεωγραφικό-ιστορικό. Στη Νότια Ιταλία, στην ευρύτερη περιοχή του Ρέτζιο της Καλαβρίας από τη μία πλευρά και του Λέτσε της Απουλίας από την άλλη, βρίσκονται αντίστοιχα δύο ελληνικές γλωσσικές νησίδες, της Καλαβρίας και της Grecia Salentina. Η καταγωγή τους έχει κατά καιρούς απασχολήσει γλωσσολόγους, αλλά και κοινωνικούς ανθρωπολόγους, που έχουν καταλήξει σε δύο βασικές θέσεις: οι γλωσσικές αυτές κοινότητες προέρχονται από Έλληνες αποίκους δωρικής καταγωγής της Μεγάλης Ελλάδας ή από ελληνικούς πληθυσμούς του 10 ου αι. της περιόδου ακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έως την εποχή της Ένωσης της Ιταλίας (1861) στις δύο αυτές νησίδες μιλιούνταν δύο διαφορετικές γλώσσες: μία ελληνική διάλεκτος (στην Καλαβρία και τη Grecia Salentina) και μία ρομανική διάλεκτος (καλαβρέζικη ή σαλεντινή) 1. Η μία από τις δύο ελληνικές διαλέκτους, η Γκρίκο της Grecia Salentina (με πολλές δωρικές, μεσαιωνικές και νεοελληνικές λέξεις) και με πολλές επιρροές από τη σαλεντινή ρομανική διάλεκτο, είναι μια ιδιαίτερη γλωσσική και πολιτιστική κληρονομιά, που η επιθυμία για αναβίωση γίνεται όλο και πιο ισχυρή τα τελευταία χρόνια. Σε μια πολύ μικρή ιστορική αναδρομή, έως το 1945 μιλούσαν την Γκρίκο σχεδόν όλοι οι κάτοικοι στα εννιά ελληνόφωνα χωριά της περιοχής, την Καλημέρα, το Καστρινιάνο, το Κοριλιάνο, το Τζολίνο, τη Στερνατία, το Μαρτάνο, το Μαρτινιάνο, το Μελπινιάνο και το Σολέτο (με διαφοροποιήσεις βέβαια από 1 Όλγα Προφίλη, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 1996, «Η Ελληνική στη Νότια Ιταλία», εργασία στο πλαίσιο του προγράμματος «Δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα, μειονότητες, εκπαιδευτικές και πολιτιστικές πλευρές». 1

2 χωριό σε χωριό). Μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο και για λόγους κοινωνικοοικονομικούς (μετανάστευση, σχολείο, εφημερίδες, ράδιο, τηλεόραση κλπ.) ο αριθμός των ομιλούντων μειώθηκε δραστικά. Και μια τέτοια εξέλιξη έχει τη σημασία της: η Γκρίκο μιλιόταν από αγρότες, από φτωχούς εργάτες, που μετέδιδαν τη γλώσσα προφορικά, στον κλειστό κύκλο της υπαίθρου. Δεν ήταν γλώσσα διοίκησης, εκπαίδευσης και στρατού, όπως η ιταλική, ούτε γλώσσα επαγγελματικών δραστηριοτήτων και εμπορικών συναλλαγών, όπως η σαλεντινή - ρομάνικη, και, κατά συνέπεια, δεν ήταν γλώσσα «χρήσιμη». Από την άλλη πλευρά, δεν ήταν γλώσσα «γοήτρου». Οι νέοι αδιαφορούσαν, καθώς η αλλογλωσσία αποτελούσε ανέκαθεν μειονέκτημα σε μια κοινωνία που εκσυγχρονίζεται, αστικοποιείται και έχει ήδη βρει τρόπο έκφρασης. Το αποτέλεσμα; Η Γκρίκο δεν ήταν τυποποιημένη γλώσσα και ως εκ τούτου δεν μπορούσε να διδαχτεί. Επιβίωσε μέσω «της απλής προφορικής μετάδοσης, σε μια περιοχή ολοένα πιο περιορισμένη [και] χρησιμοποιείται ακόμα ως γλώσσα επικοινωνίας, αλλά μόνο σε περιορισμένες ομάδες, και από άτομα γενικότερα μιας ηλικίας ανάμεσα στα χρόνια και άνω 2», όπως αναφέρει ο καθηγητής Salvatore Tommasi από την Καλημέρα. Μόλις τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται ένα αυξημένο ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής για τις ρίζες τους, την ιστορία του τόπου τους, τις παραδόσεις και, φυσικά, για μια αναγνώριση της γλωσσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Το ενδιαφέρον αυτό εκφράζεται κυρίως με τη δημιουργία πολιτιστικών συλλόγων, που προωθούν τη λαϊκή παράδοση, ενώ την ίδια στιγμή, όλο και πιο έντονη γίνεται η ανάγκη να θεωρηθεί όλη η περιοχή πόλος τουριστικής έλξης, με συνέπεια πολλά κτίρια να αναπαλαιώνονται, φεστιβάλ τραγουδιού να διοργανώνονται, ο αγροτουρισμός να ενισχύεται και ως απόρροια αυτών, για άλλη μια φορά, να προβάλλεται και η γλώσσα. Ο Tommasi αναφέρει ότι η Γκρίκο πρέπει να γίνει «αντικείμενο μελέτης», κάτι που προϋποθέτει «να γίνει κατ ουσίαν γραπτή γλώσσα να κωδικοποιηθεί και να οργανωθεί στους δικούς της μορφολογικούς και συντακτικούς κανόνες και ως τέτοια να γίνει διαθέσιμη για διδασκαλία». Έτσι τα τελευταία χρόνια, συγκεντρώνονται και συστηματοποιούνται φαινόμενα γραμματικά και λεξιλόγιο, ενώ γράφονται βιβλία και δημιουργείται σώμα κειμένων (λογοτεχνίας, ποίησης, τραγουδιών). Η Γκρίκο διδάσκεται στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με επιχορήγηση του Ιταλικού Υπουργείου Παιδείας, και ταυτόχρονα παρατηρείται μια έκρηξη στην πολιτιστική παραγωγή, με θεατρικά έργα και τραγούδια, σε ένα ευρύ φάσμα, από τη λαϊκή μουσική έως τη ροκ. Το Πρόγραμμα - Γενικά. Σε αυτό το πλαίσιο και υπό αυτές τις συνθήκες, αποφασίσαμε να αναμειχθούμε στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα «Pos matome Griko» (Project No LLP IT-KA2-KA2MP), που βασικός του στόχος είναι η ανάδειξη, προώθηση, συστηματοποίηση και μεθοδολογία στη διδασκαλία της Γκρίκο. Γιατί το Σχολείο ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος» πέραν της διδασκαλίας της ελληνικής σε ξένους, ασχολείται συστηματικά και με την 2 «Το griko. Μια μαρτυρία του καθηγητή Salvatore Tommasi από την Καλημέρα.» 2

3 παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού, κυρίως μέσω γλωσσικών-εκπαιδευτικών Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων. Συντονιστής είναι ο Οργανισμός για τη Διατήρηση και Αξιοποίηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Μεσογείου (Agenzia per il patrimonio culturale euromediterraneo), που εδρεύει στο Λέτσε και Εταίροι το Ελληνοβρετανικό Κολλέγιο (με το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος»), το Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Κύπρου, η ΑΛΦΑ (Εκδόσεις και Πληροφορική), και το Ινστιτούτο Μεσογειακού Πολιτισμού (Istituto di Culture Mediterranee della Provincia di Lecce), που εδρεύει και αυτό στο Λέτσε. Περιεχόμενα Προγράμματος. Ας δούμε, λίγο σύντομα, όσα το Πρόγραμμα «Pos matome Griko» στοχεύει να δημιουργήσει: 1. Αναλυτικό Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Γκρίκο. Βασισμένοι στο Ελληνικό Αναλυτικό Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Ελληνικής, αλλά και στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς, σχεδιάσαμε ένα αντίστοιχο Αναλυτικό Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Γκρίκο για όλα τα επίπεδα (Α1, Α2, Β1, Β2, Γ1, Γ2), για παιδιά (8-12 ετών) και ενήλικες. Συμπεριλάβαμε και περιγράψαμε ξεχωριστά για κάθε ομάδα-στόχο: τους Γενικούς Εκπαιδευτικούς στόχους (τι πρέπει σε γενικές γραμμές να μπορεί να κάνει ο υποψήφιος χρήστης της Γκρίκο στην καθημερινότητά του - ποιες ανάγκες του να μπορεί να καλύπτει) τους Ειδικούς Εκπαιδευτικούς στόχους (σχετικά με γλωσσικές ικανότητες του υποψηφίου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, στην κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου) τις Καταστάσεις Επικοινωνίας (στις οποίες πρέπει να μπορεί να αντεπεξέρχεται ο χρήστης της γλώσσας, με το αναγκαίο λεξιλόγιο και τις απαραίτητες δομές) το Λεξιλόγιο (που πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιεί) τους κανόνες Φωνητικής και τα Κοινωνιογλωσσικά Στοιχεία (τα οποία συνθέτουν και προσδιορίζουν το χώρο, που μιλιέται η γλώσσα, τους ανθρώπους και την πολιτιστική τους ταυτότητα, και που οφείλει να γνωρίζει ο υποψήφιος χρήστης της Γκρίκο). Περαιτέρω περιγραφή και παρουσίαση του Αναλυτικού Προγράμματος θα γίνει από τους επόμενους ομιλητές. 2. Στη συνέχεια, και στηριζόμενοι στα στοιχεία που αναπτύξαμε, προχωράμε στη συγγραφή δύο βιβλίων, ένα για παιδιά επιπέδου Α1-Α2 και ένα για ενήλικες επιπέδου Β1-Β2. Αν και ειδικότερα γι αυτά θα γίνει λόγος στη συνέχεια, θα πω πολύ σύντομα ότι η επιλογή των επιπέδων έγινε σκόπιμα, δεδομένου ότι τα παιδιά ξεκινούν από πολύ συγκεκριμένες απλές δομές, οι οποίες παρουσιάζονται μεθοδικά και συστηματοποιημένα, ενώ οι ενήλικες ήδη έχουν ακούσματα και αντιμετωπίζουν πιο σύνθετες δομές και πιο 3

4 «απαιτητικά» γι αυτούς κείμενα. Τα θέματα προσαρμόζονται, ανάλογα, στα ενδιαφέροντα της κάθε ομάδας. Έτσι, το βιβλίο, που απευθύνεται στα παιδιά, περιλαμβάνει χαιρετισμούς, θέματα για την οικογένεια, τον καιρό, τα χρώματα, τις γιορτές και τις διακοπές, το σπίτι και το σχολείο, ενώ το βιβλίο των ενηλίκων αναφέρεται σε τραγούδια, συνταγές, τουρισμό, αρχιτεκτονική, ελαιοτριβεία, θρησκεία και παραδόσεις. Παράλληλα, παρουσιάζονται συστηματικά σε πίνακες, με πολλά παραδείγματα, όσα γραμματικά φαινόμενα «στηρίζουν» τα κείμενα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν, για να καλύψουν συγκεκριμένες περιστάσεις επικοινωνιακές. Το κάθε βιβλίο αποτελείται από 18 ενότητες, με κείμενα, λεξιλόγιο, γραμματική, ασκήσεις γραμματικής και λεξιλογίου και δραστηριότητες, που υποστηρίζουν το υλικό και προσθέτουν στη γνώση και την κατανόηση. 3. Οι λέξεις που θα συγκεντρωθούν από κάθε ενότητα, θα απαρτίσουν ένα Λεξικό, το οποίο και θα μεταφραστεί στα Ελληνικά και Ιταλικά. 4. Όλες οι πληροφορίες για το Πρόγραμμα, τις δράσεις, τους Εταίρους, αλλά και για κάθε είδους εκδήλωση σχετική με την Γκρίκο, υπάρχουν και ανανεώνονται διαρκώς στην Ιστοσελίδα του Προγράμματος ( Επιπλέον, μέσω της Ιστοσελίδας μπορεί να γίνει σύνδεση και στο facebook, μια δυνατότητα που προσθέτει ταχύτητα στη διάδοση του Προγράμματος. 5. Ακόμη, εκεί θα δημιουργηθεί και μία Ηλεκτρονική πλατφόρμα (e-learning) με όλο το εκπαιδευτικό υλικό των βιβλίων. Πέραν του κινήτρου σε άτομα νεαρής ηλικίας, γιατί οι νέες τεχνολογίες είναι πια γεγονός και στην εκπαιδευτική δραστηριότητα, είναι δεδομένη η ευκολία στην πρόσβαση του υλικού και η διαδραστικότητα στο περιεχόμενο των μαθημάτων. Ο ενδιαφερόμενος θα έρχεται σε επαφή με τα κείμενα, το λεξιλόγιο, θα λύνει τις ασκήσεις, θα παρακολουθεί το ποσοστό επιτυχίας του και το βαθμό προόδου του, θα συμμετέχει σε φόρουμ συζητήσεων αναφορικά με το μάθημα, θα επικοινωνεί με το δάσκαλό του. Εκμεταλλευόμαστε όλα όσα οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν. 6. Το υλικό θα κυκλοφορήσει, επίσης, και σε Εκπαιδευτικό Λογισμικό (multimedia cd), ώστε να είναι κατάλληλο και για μια επιπλέον εξάσκηση εκτός τάξης. 7. Τέλος, θα συνταχθεί και ένα Ηλεκτρονικό Περιοδικό σε δύο τεύχη. Στο πρώτο, θα αναφέρονται τα αποτελέσματα του έργου, οι εκδηλώσεις στο πλαίσιο του Προγράμματος, διάφορες συνεντεύξεις με άτομα που μιλούν την Γκρίκο, σε μια προσπάθεια να «αναμειχθούν» οι ομάδες που μας ενδιαφέρουν, ώστε να υπάρχει ο μεγαλύτερος δυνατός αντίκτυπος. Στο δεύτερο, θα παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από τα μαθήματα, τα οποία θα διεξαχθούν ως πιλοτικές δοκιμές του υλικού, άρθρα, μετέπειτα σχετικές εκδηλώσεις κλπ. Και τα δύο τεύχη θα διατίθενται σε έντυπη μορφή 4

5 (σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων), αλλά και σε ηλεκτρονική, μέσω της Ιστοσελίδας, ώστε να είναι προσιτά σε όλους. Στόχοι και Επιδιώξεις. Οι στόχοι μας, οι επιδιώξεις μας, μέσα από το Πρόγραμμα «Pos matome Griko», αφορούν κυρίως την προβολή, ενίσχυση και προώθηση της μειονοτικής αυτής γλώσσας, κάτι που παράλληλα σημαίνει και προβολή της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της περιοχής. Υπάρχει ενδιαφέρον, το οποίο μπορεί να αυξηθεί ιδιαίτερα στους νεότερους, όταν συνοδεύεται από τη δημιουργία υλικού, τόσο με τη μορφή του παραδοσιακού εγχειριδίου όσο και με τα νέα δεδομένα στο χώρο της εκπαίδευσης μέσω των νέων τεχνολογιών. Κυρίως, όμως, όταν το υλικό αυτό παρουσιάζεται συστηματοποιημένο, με κείμενα ενδιαφέροντα και με δραστηριότητες, που μπορούν, ανάλογα και με τον εκπαιδευτικό, να αναδείξουν γλώσσα, πολιτισμό και ιστορία. Γιατί αυτή η ένωση χαρακτηρίζει πολύ έντονα την Γκρίκο. Ομάδες - Στόχος. Οι Ομάδες, που πρωτίστως μας ενδιαφέρουν είναι οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί των σχολείων των ελληνόφωνων περιοχών. Και για το λόγο αυτό, προσεγγίζουμε τα σχολεία αυτά, όπου η Γκρίκο διδάσκεται, και στα οποία θα γίνουν πιλοτικά μαθήματα του υλικού στους μαθητές και σεμινάρια στους καθηγητές τους. Παράλληλα, σημαντικό αποδέκτη μας αποτελούν οι ενήλικες κάτοικοι των χωριών της Grecìa Salentina και κατ επέκταση οι Δήμοι και οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι της περιοχής. Επιπλέον, τα Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού των Πανεπιστημίων, οι Ελληνικές Κοινότητες της Ιταλίας, όπου διδάσκεται η Νέα Ελληνική και γενικώς όλοι όσοι ενδιαφέρονται να μάθουν ή και να βελτιώσουν τη γνώση της Γκρίκο. Απευθυνόμαστε τόσο σε μαθητές όσο και σε εκπαιδευτικούς, που μπορούν να αξιολογήσουν κα να αξιοποιήσουν το υλικό, να το χρησιμοποιήσουν ως βάση και να προσθέσουν ίσως νέες δραστηριότητες, διορθώνοντας, βελτιώνοντας, στοχεύοντας στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Κλείνοντας, πιστεύουμε ότι πρόκειται για μια αισιόδοξη ιδέα, μια πρωτότυπη δουλειά, που πρωτίστως ευελπιστεί σε μια κίνηση ενδιαφέροντος όλων των πιθανών εμπλεκόμενων φορέων της περιοχής και όχι μόνο. Παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει στο παρελθόν αξιόλογες προσπάθειες από εκπαιδευτικούς, εμείς στοχεύουμε σε μια συστηματοποιημένη μέθοδο διδασκαλίας, πάνω στα ευρωπαϊκά πρότυπα γλωσσών, μέσα από ένα ενδιαφέρον υλικό, έντυπο και ηλεκτρονικό, το οποίο βασίζεται σε συγκεκριμένο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Μην ξεχνάμε δε, ότι το Αναλυτικό Πρόγραμμα περιγράφει αναλυτικά και μεθοδικά όλα τα επίπεδα, ότι βιβλία θα δημιουργηθούν από εμάς μόνο για δύο, και ότι προφανώς υπάρχει η βάση για σχεδιασμό και συγγραφή εκπαιδευτικού υλικού για τα υπόλοιπα. Υπάρχει, δηλαδή, υλικό για περαιτέρω αξιοποίηση. Μπορείτε μέσω της Ιστοσελίδας να μένετε ενήμεροι για κάθε επιπλέον δραστηριότητα, είτε στο πλαίσιο του Προγράμματος και κατά τη διάρκειά του είτε και μετά τη λήξη του. Γιατί, η Γκρίκο αποτελεί μια σπουδαία γλωσσική κληρονομιά, που μπορούμε να ενισχύσουμε, ο καθένας από τη δική του θέση. 5