ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 σχετικά με τις δραστηριότητες παρακολούθησης των ΗΠΑ όσον αφορά τα δεδομένα της ΕΕ και τις πιθανές νομικές επιπτώσεις τους στις διατλαντικές συμφωνίες και τη διατλαντική συνεργασία Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων Εισηγητής: Claude Moraes Axel Voss (από κοινού συντάκτης) DT\ doc PE v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία

2 Επιπτώσεις των προγραμμάτων παρακολούθησης των ΗΠΑ στις διατλαντικές συμφωνίες Δεδομένης της έκτασης των αποκαλύψεων σχετικά με τις δραστηριότητες παρακολούθησης των ΗΠΑ, οι πολίτες της ΕΕ αναμένουν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ως το μόνο άμεσα εκλεγμένο όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να αναλάβει δράση. Το Κοινοβούλιο δεν θα πρέπει απλώς να αντιδράσει στις αποκαλύψεις αυτές, αλλά θα πρέπει επιπλέον να αναλάβει τη δέσμευση να διεξαγάγει μια έρευνα ώριμη, βασισμένη στις χρηστές νομικές αρχές και διερευνητική, προκειμένου να αναλύσει διεξοδικά το νομικό πλαίσιο που διέπει τη διαβίβαση δεδομένων με τις ΗΠΑ. Η διατλαντική διαβίβαση δεδομένων δεν πραγματοποιείται σε μια γκρίζα ζώνη εκτός νομικού πλαισίου, αλλά αντιθέτως διέπεται από μια σειρά ισχυουσών διατλαντικών συμφωνιών. Ως συνέπεια των δραστηριοτήτων παρακολούθησης των ΗΠΑ, αρκετοί πολιτικοί παράγοντες ζήτησαν την αναστολή της εφαρμογής ορισμένων ισχυουσών διατλαντικών συμφωνιών. Από τα συμπεράσματα που αντλήθηκαν από την εξεταστική επιτροπή της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων για την ηλεκτρονική μαζική παρακολούθηση των πολιτών της ΕΕ και την αντιπροσωπεία της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων στην Ουάσινγκτον D.C. τον Οκτώβριο του 2013, καθίσταται σαφές ότι, προκειμένου να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στις διατλαντικές σχέσεις, θα πρέπει να ενδυναμώσουμε την οικονομική διατλαντική συνεργασία και να διασφαλίσουμε τη δέουσα ισορροπία μεταξύ του θεμελιώδους δικαιώματος των πολιτών της ΕΕ στην προστασία των δεδομένων και της νόμιμης άσκησης της εφαρμογής του νόμου. Δεδομένου ότι οι εργασίες της εξεταστικής επιτροπής της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων για την ηλεκτρονική μαζική παρακολούθηση των πολιτών της ΕΕ βρίσκονται σε εξέλιξη και η επιτροπή θα παρουσιάσει το τελικό έγγραφο στις αρχές του 2014, το παρόν έγγραφο εργασίας εστιάζει στις υφιστάμενες διατλαντικές συμφωνίες που διαφέρουν όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής, το περιεχόμενο και τη νομική εφαρμογή τους. Η συμφωνία σχετικά με την επεξεργασία και τη διαβίβαση δεδομένων χρηματοπιστωτικών μηνυμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για σκοπούς του προγράμματος παρακολούθησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (TFTP), η συμφωνία για τη χρήση και τη διαβίβαση καταστάσεων με τα ονόματα επιβατών (PNR) μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ και η συμφωνία ασφαλούς λιμένα είναι τρεις τελείως διαφορετικές συμφωνίες που ρυθμίζουν τη ροή δεδομένων με τις ΗΠΑ. Αφενός, η συμφωνία TFTP και η συμφωνία PNR ΕΕ-ΗΠΑ είναι συμφωνίες στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων και συνιστούν μέσα για την καταπολέμηση της παγκοσμιοποιημένης τρομοκρατίας και του σοβαρού εγκλήματος. Αφετέρου, η συμφωνία ασφαλούς λιμένα είναι ένας μηχανισμός για τη διαβίβαση δεδομένων στον επιχειρηματικό τομέα. Ασφαλής λιμένας Το καθεστώς ασφαλούς λιμένα είναι ένας μηχανισμός που τέθηκε σε εφαρμογή από τις αρχές των ΗΠΑ (Υπουργείο Εμπορίου, Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου και Υπουργείο Μεταφορών) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να παράσχει στις αμερικανικές εταιρείες που επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα ευρωπαίων πολιτών ένα εργαλείο που να PE v /9 DT\ doc

3 τους επιτρέπει να διαβιβάζουν δεδομένα στις ΗΠΑ, παρέχοντας παράλληλα ένα επαρκές επίπεδο προστασίας. Η συμφωνία ασφαλούς λιμένα των ΗΠΑ συνήφθη προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προέκυπταν από την έλλειψη επαρκούς νομικού πλαισίου των ΗΠΑ για την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Το καθεστώς ασφαλούς λιμένα επιτρέπει σε υπεύθυνο επεξεργασίας της ΕΕ να διαβιβάζει προσωπικά δεδομένα σε οργανισμό των ΗΠΑ που έχει δηλώσει την προσχώρησή του στις αρχές ασφαλούς λιμένα και δεσμεύεται να διασφαλίζει τη συμμόρφωση με τις αρχές του ασφαλούς λιμένα. Το καθεστώς ασφαλούς λιμένα υπήρξε εξ αρχής αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε αρκετές ανησυχίες που οφείλονται στην απουσία ατομικού δικαιώματος δικαστικής προσφυγής, στην απουσία της υποχρέωσης των εταιρειών να καταβάλλουν αποζημίωση για παράνομη επεξεργασία δεδομένων και στα διάφορα συστήματα προστασίας που εφαρμόζονται στις ΗΠΑ, τα οποία εξαρτώνται από το εάν οι κύριοι των δεδομένων είναι ευρωπαίοι πολίτες. Η παραβίαση της απόφασης 2000/520/ΕΚ συνεπάγεται είτε την αναστολή είτε την καταγγελία του μηχανισμού. Σύμφωνα με το άρθρο 3, οι αρχές προστασίας δεδομένων των κρατών μελών δύνανται να ασκούν τις υφιστάμενες εξουσίες τους για να αναστέλλουν τη ροή δεδομένων προς έναν οργανισμό, όταν υπάρχει σοβαρή πιθανότητα παραβίασης των αρχών ασφαλούς λιμένα και όταν η επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ή η συνέχιση της διαβίβασής τους θα δημιουργούσε άμεσο κίνδυνο πρόκλησης σοβαρής ζημίας στα πρόσωπα τα οποία αφορούν τα δεδομένα. Στις περιπτώσεις αυτές, τα κράτη μέλη οφείλουν να ενημερώνουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να αξιολογήσει την εφαρμογή της απόφασης βάσει των διαθέσιμων πληροφοριών και να αναφέρει κάθε σχετικό πόρισμα στην επιτροπή που συστάθηκε δυνάμει του άρθρου 31 της οδηγίας 95/46/ΕΚ. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή μπορεί να δηλώσει ότι η εφαρμογή ή η λειτουργία του καθεστώτος του ασφαλούς λιμένα δεν παράγει αποτελέσματα και μπορεί να προτείνει μέτρα προκειμένου, για παράδειγμα, να αναστείλει ή να ανακαλέσει την απόφαση. Σήμερα, το καθεστώς ασφαλούς λιμένα θεωρείται πιθανό εμπόδιο στην εφαρμογή των κανόνων της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων. Επιπλέον, υπάρχει η υποψία ότι χρησιμεύει ως ένα από τα στοιχεία που θεμελιώνουν νομικά το πρόγραμμα μαζικής παρακολούθησης PRISM των ΗΠΑ. Μόνον αφού μεσολάβησαν οι αποκαλύψεις στον Τύπο των δραστηριοτήτων μαζικής παρακολούθησης της υπηρεσίας εθνικής ασφαλείας (NSA) των ΗΠΑ και το γεγονός ότι μεγάλες αμερικανικές εταιρείες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, οι οποίες είχαν όλες δηλώσει την προσχώρησή τους στις αρχές του ασφαλούς λιμένα, συμμετείχαν στις δραστηριότητες αυτές, ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίως τη διενέργεια αξιολόγησης του καθεστώτος ασφαλούς λιμένα των ΗΠΑ. Η συγκεκριμένη εκ των υστέρων αξιολόγηση 1 αναγνωρίζει κυρίως την ανάγκη αναθεώρησης του καθεστώτος ασφαλούς λιμένα, λαμβάνοντας υπόψη το νέο πλαίσιο των τεχνολογιών με την εκθετική αύξηση των ροών δεδομένων, την αυξημένη σημασία των ροών δεδομένων, ιδίως όσον αφορά τη διατλαντική οικονομία, την ταχεία αύξηση του αριθμού των εταιρειών στις ΗΠΑ που προσχωρούν στις αρχές του ασφαλούς λιμένα και τις πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα για τα προγράμματα παρακολούθησης των ΗΠΑ. Η ανακοίνωση 1 Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με τη λειτουργία του καθεστώτος ασφαλούς λιμένα από την προοπτική των πολιτών της ΕΕ και των εταιρειών που είναι εγκατεστημένες στην ΕΕ, COM(2013) 847 της DT\ doc 3/9 PE v01-00

4 περιλαμβάνει 13 βασικές συστάσεις που πρέπει να εφαρμοστούν από τις ΗΠΑ για την αντιμετώπιση των βασικών ελλείψεων που διαπιστώθηκαν, οι οποίες θα αποτελέσουν τη βάση για μια πλήρη επανεξέταση της εφαρμογής των αρχών ασφαλούς λιμένα. Ωστόσο, παρά τη συγκεκριμένη αντίδραση της Επιτροπής, έχουν διατυπωθεί ανησυχίες ως προς την επάρκεια του ασφαλούς λιμένα, δεδομένης της έκτασης της μαζικής παρακολούθησης της ιδιωτικής σφαίρας. Όσον αφορά την ηλεκτρονική παρακολούθηση των πολιτών της ΕΕ από τη NSA, υπάρχει ευρεία πολιτική συμφωνία ότι στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να είναι ο τερματισμός του επαρκούς χαρακτήρα της προστασίας του ασφαλούς λιμένα και η εξεύρεση νέων νομικών λύσεων. Η έκθεση της ad hoc ομάδας εργασίας ΕΕ-ΗΠΑ για την προστασία των δεδομένων, της 27ης Νοεμβρίου , επιβεβαιώνει ότι το δίκαιο των ΗΠΑ δεν παρέχει σε κανένα πρόσωπο που δεν είναι υπήκοος των ΗΠΑ το δικαίωμα να καταφεύγει σε οποιαδήποτε δικαστική ή διοικητική οδό όσον αφορά την πρόσβαση, την άσκηση προσφυγής και την απόκτηση πληροφοριών για τα προσωπικά του δεδομένα που υποβάλλονται σε επεξεργασία για σκοπούς εφαρμογής της νομοθεσίας ή εθνικής ασφάλειας. Ο ασφαλής λιμένας δεν είναι πλέον «ασφαλής». Η αναστολή ή η καταγγελία της συμφωνίας ασφαλούς λιμένα αποτελεί μεν αντικείμενο πολιτικής συζήτησης, ενδέχεται όμως να επιφέρει οικονομικές συνέπειες. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ είναι σημαντικοί οικονομικοί εταίροι. Κατ επέκταση, η αποκατάσταση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των διατλαντικών εταίρων είναι υψίστης σημασίας, προκειμένου να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη στην οικονομία και πιο συγκεκριμένα να θεσπισθούν κοινά ή κατάλληλα πρότυπα προστασίας των δεδομένων σε αμφότερες τις πλευρές του Ατλαντικού. Μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην αποκατάσταση των διατλαντικών σχέσεων θέτοντάς τες σε πιο σταθερή βάση. Ωστόσο, δεν έχει φανεί ακόμα το αποτέλεσμα των πιθανών οικονομικών επιπτώσεων. Όλες οι μεγάλες εταιρείες διαδικτύου των ΗΠΑ θα πληχθούν σημαντικά σε περίπτωση που η ΕΕ αποφασίσει να καταργήσει την απόφαση για τον ασφαλή λιμένα της 26ης Ιουλίου Θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν άλλα μέσα που προβλέπονται στην οδηγία 95/46/ΕΚ, π.χ. συμβατικούς ή δεσμευτικούς εταιρικούς κανόνες. Ωστόσο, οι εθνικές αρχές προστασίας δεδομένων θα πρέπει να εξετάσουν κατά πόσον τα μέσα αυτά προβλέπουν επαρκή προστασία, λαμβάνοντας υπόψη τη νομοθεσία των ΗΠΑ για τις πληροφορίες και την εθνική ασφάλεια και τη συμμετοχή των εν λόγω εταιρειών σε δραστηριότητες μαζικής παρακολούθησης των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ. Συμφωνία για την παρακολούθηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (TFTP) Η Συμφωνία TFTP μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επεξεργασία και τη διαβίβαση δεδομένων χρηματοπιστωτικών μηνυμάτων από την ΕΕ στις ΗΠΑ για σκοπούς του προγράμματος παρακολούθησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (εφεξής «η Συμφωνία TFTP») συνήφθη την 1η Αυγούστου Η παρακολούθηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και του σοβαρού εγκλήματος, που επιτρέπει σε όσους ερευνούν υποθέσεις τρομοκρατίας να ανακαλύψουν τους συνδέσμους 1 Έγγραφο του Συμβουλίου 16987/13 της 27ης Νοεμβρίου «Δεν παρέχεται σε ιδιώτες η δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση, να προβούν σε διόρθωση ή διαγραφή δεδομένων ή να ασκήσουν διοικητική ή δικαστική προσφυγή». PE v /9 DT\ doc

5 μεταξύ των στόχων της έρευνας και άλλων πιθανών υπόπτων που συνδέονται με ευρύτερα τρομοκρατικά δίκτυα για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι συνεισφέρουν στη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Έπειτα από μακρά διαπραγματευτική διαδικασία, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη σύναψη της συμφωνίας TFTP με το σκεπτικό ότι η συμφωνία αυτή προβλέπει μια ισορροπημένη προσέγγιση για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και, ταυτόχρονα, εγγυάται την προστασία των ατομικών ελευθεριών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων καθώς και τη διασφάλιση της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων. Οι ισχυρισμοί περί υποκλοπών της NSA στη βάση δεδομένων SWIFT έχουν προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες για το κατά πόσον η συμφωνία προσφέρει ουσιαστικές νομικές εγγυήσεις και διασφαλίσεις για τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών της ΕΕ. Εκκλήσεις απευθύνθηκαν από όλο το πολιτικό φάσμα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε να διερευνήσει πλήρως τις καταγγελίες για σοβαρές παραβιάσεις της συμφωνίας TFTP μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ προκειμένου να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη και η καλόπιστη συνεργασία στις διατλαντικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Σε κοινό ψήφισμα σχετικά με τη συμφωνία SWIFT, που προέκυψε ως αποτέλεσμα των παρακολουθήσεων της υπηρεσίας εθνικής ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών 1, η πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισε υπέρ της αναστολής της υφιστάμενης συμφωνίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σύμφωνα με το άρθρο 21 της συμφωνίας TFTP, η αναστολή της συμφωνίας είναι νομικά δυνατή: «Κάθε μέρος δύναται να αναστείλει την εφαρμογή της παρούσας συμφωνίας με άμεσο αποτέλεσμα, σε περίπτωση παράβασης των υποχρεώσεων που υπέχει βάσει της παρούσας συμφωνίας το άλλο μέρος, μέσω κοινοποίησης δια της διπλωματικής οδού. Η καταγγελία παράγει αποτελέσματα έξι μήνες από την ημερομηνία παραλαβής της σχετικής κοινοποίησης. Επιπλέον, τα μέρη διαβουλεύονται πριν από κάθε πιθανή αναστολή ή καταγγελία με τρόπο που επιτρέπει επαρκές χρονικό διάστημα για την επίτευξη αμοιβαίας συμφωνηθείσας λύσης. Παρά την τυχόν αναστολή ή καταγγελία της συμφωνίας TFTP, όλα τα δεδομένα που αποκτά το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ σύμφωνα με τους όρους της παρούσας συμφωνίας εξακολουθούν να υφίστανται επεξεργασία σύμφωνα με τις εγγυήσεις της παρούσας συμφωνίας, συμπεριλαμβανομένων των διατάξεων για τη διαγραφή δεδομένων.» 2 Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, σε απάντηση προς την Επίτροπο Malmström και την αντιπροσωπεία της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων στην Ουάσιγκτον D.C. (28-30 Οκτωβρίου 2013), δήλωσε επίσημα ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ (η NSA θεωρείται κατ αυτήν την έννοια μέρος της κυβέρνησης) δεν έχει προβεί στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων του τραπεζικού συστήματος SWIFT με τρόπο που να μην συμμορφώνεται με τα οριζόμενα στη συμφωνία. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ παρέσχε επίσης διαβεβαιώσεις όσον αφορά την πρόσβαση σε μορφοποιημένα μηνύματα SWIFT, με βάση άλλες νομικές πράξεις που Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επεξεργασία και τη διαβίβαση δεδομένων χρηματοπιστωτικών μηνυμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για σκοπούς του προγράμματος παρακολούθησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L 215/7 της DT\ doc 5/9 PE v01-00

6 βρίσκονται σε ισχύ. Η Επίτροπος Malmström ανέφερε στα μέλη της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων τις πρόσφατες εξελίξεις όσον αφορά το πρόγραμμα και το σύστημα παρακολούθησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας στις 27 Νοεμβρίου Στο πλαίσιο της διαδικασίας διαβούλευσης που προβλέπεται στη συμφωνία TFTP, η Επίτροπος Malmström είχε μια σειρά επαφών με τις ΗΠΑ και από τις διαβουλεύσεις αυτές δεν προέκυψαν στοιχεία που να καταδεικνύουν παραβίαση της συμφωνίας TFTP εκ μέρους των ΗΠΑ. Επιπλέον, αποτέλεσμα των διαβουλεύσεων αυτών ήταν οι ΗΠΑ να παράσχουν γραπτή διαβεβαίωση ότι καμία άμεση συλλογή δεδομένων δεν έχει λάβει χώρα κατά παράβαση των διατάξεων της συμφωνίας TFTP. Αξιωματούχοι της Ευρωπόλ και της SWIFT ανέφεραν στην εξεταστική επιτροπή της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για παραβίαση της συμφωνίας TFTP από τη NSA. Παρά τις εν λόγω διαβεβαιώσεις των ΗΠΑ και της Επιτροπής, ορισμένες πολιτικές ομάδες έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους ως προς τις παρασχεθείσες διευκρινίσεις, λαμβάνοντας υπόψη την απουσία διεξαγωγής οποιασδήποτε τεχνικής έρευνας και την έλλειψη εμπιστοσύνης στις δηλώσεις που εκδίδουν οι ΗΠΑ. Πρέπει να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη προκειμένου να καταστεί δυνατή η επιτυχής συνεργασία μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ στο μέλλον. Συμφωνία PNR EE-HΠA (Συμφωνία για τις καταστάσεις επιβατών) Η συμφωνία μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ για τις καταστάσεις με τα ονόματα των επιβατών (εφεξής «Συμφωνία PNR ΕΕ-ΗΠΑ») συνήφθη βάσει του άρθρου 24 και του άρθρου 38 της πρώην Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα δεδομένα PNR είναι σύνολα δεδομένων που έχουν δημιουργηθεί για όλους τους επιβάτες πτήσεων από τις αεροπορικές εταιρείες σε ένα ηλεκτρονικό σύστημα κρατήσεων. Η Συμφωνία PNR ΕΕ-ΗΠΑ είναι μια συμφωνία της ΕΕ με τρίτη χώρα και, επομένως, υπόκειται σε έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η νέα συμφωνία συνήφθη τον Νοέμβριο 2011 και προβλέπει σαφές πεδίο εφαρμογής, μέγιστο χρόνο για την αποθήκευση των δεδομένων, τη δυνατότητα των υπαλλήλων της ΕΕ να επιθεωρούν την εφαρμογή της συμφωνίας στις ΗΠΑ και ρήτρα αναθεώρησης. Η Συμφωνία PNR ΕΕ-ΗΠΑ περιλαμβάνει ρήτρες αναστολής και καταγγελίας. Αφενός, το άρθρο 24 επιτρέπει την αναστολή της συμφωνίας σε περίπτωση οποιασδήποτε διαφοράς που προκύπτει από την εφαρμογή της συμφωνίας και πολλών ζητημάτων που σχετίζονται με αυτή. Εφόσον οι διαβουλεύσεις δεν οδηγήσουν στην επίλυση της διαφοράς, έκαστο των μερών δύναται να αναστείλει την εφαρμογή της συμφωνίας με γραπτή κοινοποίηση μέσω της διπλωματικής οδού, η αναστολή αυτή δε αρχίζει να ισχύει 90 ημέρες από την ημερομηνία της κοινοποίησής της, εκτός εάν τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνήσουν σε διαφορετική ημερομηνία έναρξης ισχύος. Παρά την τυχόν αναστολή της συμφωνίας PNR ΕΕ-ΗΠΑ, όλοι τα δεδομένα PNR που λαμβάνονται από το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών δυνάμει της παρούσας συμφωνίας πριν από την αναστολή της εξακολουθούν να υποβάλλονται σε επεξεργασία και να χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τις διασφαλίσεις της παρούσας συμφωνίας. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι τυχόν παράβαση της συμφωνίας μπορεί να θεωρηθεί σημαντικός παράγοντας και θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναστολή της συμφωνίας. Αφετέρου, το άρθρο 25 της συμφωνίας PNR ΕΕ-ΗΠΑ είναι η PE v /9 DT\ doc

7 ρήτρα καταγγελίας της νομικής συμφωνίας. Κάθε μέρος μπορεί να καταγγείλει τη συμφωνία οποτεδήποτε μέσω της διπλωματικής οδού. Η καταγγελία παράγει αποτελέσματα 120 ημέρες από την ημερομηνία της αναστολής 1. Λαμβάνοντας υπόψη τις σοβαρές ανησυχίες που εκφράστηκαν στην ΕΕ για τα προγράμματα παρακολούθησης των ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την από κοινού επανεξέταση της εφαρμογής της συμφωνίας μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ σχετικά με την επεξεργασία και τη διαβίβαση δεδομένων PNR στο Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας προκειμένου να εξακριβώσει τον τρόπο εφαρμογής των συμφωνιών αυτών. Στην περίπτωση της συμφωνίας PNR διενεργήθηκε από κοινού επανεξέταση, με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων σε θέματα προστασίας δεδομένων από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, προκειμένου να εξεταστεί ο τρόπος εφαρμογής της συμφωνίας. Σύμφωνα με την τελική αυτή έκθεση 2 «Το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας έχει δηλώσει ότι ανταλλάσσει δεδομένα PNR με την Κοινότητα Πληροφοριών των ΗΠΑ, εάν υπάρχει επιβεβαιωμένη υπόθεση με σαφή σύνδεσμο με την τρομοκρατία και πάντοτε σε συμμόρφωση με τους όρους της συμφωνίας. Κατά την περίοδο της επανεξέτασης, το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας προέβη σε 23 γνωστοποιήσεις δεδομένων PNR προς την υπηρεσία εθνικής ασφαλείας (NSA) των ΗΠΑ, για κάθε περίπτωση χωριστά, με σκοπό την τεκμηρίωση υπόθεση αντιτρομοκρατίας, σύμφωνα με τους ειδικούς όρους της συμφωνίας.» Σύμφωνα με την επανεξέταση, η ανταλλαγή δεδομένων με τρίτες χώρες ερμηνεύεται αυστηρά, καθώς και κατ εφαρμογή της συμφωνίας. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχουν, σύμφωνα με την επανεξέταση, στοιχεία που να καταδεικνύουν παραβίαση της συμφωνίας PNR ΕΕ-ΗΠΑ. Ωστόσο, η τελική έκθεση δεν αναφέρει το γεγονός ότι, στην περίπτωση της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για τους σκοπούς της συλλογής πληροφοριών, βάσει του δικαίου των ΗΠΑ, τα πρόσωπα που είναι υπήκοοι των ΗΠΑ δεν έχουν το δικαίωμα να καταφύγουν σε οποιαδήποτε δικαστική ή διοικητική οδό για να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους. Συνταγματικά κατοχυρωμένα μέσα προστασίας παρέχονται μόνο σε πρόσωπα που είναι υπήκοοι των ΗΠΑ 3. Τα προγράμματα παρακολούθησης των ΗΠΑ και οι επιπτώσεις τους σε μελλοντικές διατλαντικές συμφωνίες Ως αποτέλεσμα των αποκαλύψεων περί μαζικής παρακολούθησης των ΗΠΑ, υπάρχει η ανάγκη για αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και ενίσχυση των διατλαντικών σχέσεων ΕΕ- ΗΠΑ. Όσον αφορά τις μελλοντικές διατλαντικές συμφωνίες, θα πρέπει να υπάρχει μια σχέση εμπιστοσύνης για να καταστεί δυνατή η συνεργασία μεταξύ των δύο πλευρών, προκειμένου να καταλήξουν σε συμφωνία για ζητήματα που είναι σημαντικά τόσο για τους πολίτες της ΕΕ 1 Συμφωνία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη χρήση και τη διαβίβαση καταστάσεων με τα ονόματα Επιβατών στο υπουργείο εσωτερικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών Επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 215/5 της Από κοινού επανεξέταση της εφαρμογής της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επεξεργασία και τη διαβίβαση των καταστάσεων με τα ονόματα των επιβατών στο Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών που συνοδεύει την έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την από κοινού επανεξέταση της εφαρμογής της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με την επεξεργασία και τη διαβίβαση των καταστάσεων με τα ονόματα των επιβατών στο Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών SEC(2013)630 τελικό, Βρυξέλλες Έκθεση της ομάδας εργασίας ΕΕ-ΗΠΑ για την προστασία δεδομένων. Έγγραφο του Συμβουλίου 16987/13 της 27ης Νοεμβρίου DT\ doc 7/9 PE v01-00

8 όσο και για τους πολίτες των ΗΠΑ. Είναι επιτακτική η ανάγκη να αναγνωρίσουν οι ΗΠΑ ότι ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο του νομικού πλαισίου της ΕΕ και των κρατών μελών της, καθώς και πηγή σημαντικής ανησυχίας στην ΕΕ. Η έλλειψη ικανοποιητικών ελέγχων για τη διασφάλιση της ασφάλειας των δεδομένων για τους πολίτες της ΕΕ και τις εταιρείες που είναι εγκατεστημένες στην Ευρώπη θα επηρεάσει αρνητικά τις μελλοντικές διατλαντικές συμφωνίες. Η πρόσβαση σε πληροφορίες που υποβάλλονται σε επεξεργασία και αποθηκεύονται στην ΕΕ, είτε απευθείας από τη NSA ή άλλες υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ είτε χωρίς τη χρήση μηχανισμών αμοιβαίας νομικής συνδρομής, έχει διαβρώσει σοβαρά τη διατλαντική εμπιστοσύνη και έχει επηρεάσει την εμπιστοσύνη των οργανισμών των ΗΠΑ που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ. Αυτό επιδεινώνεται ολοένα και περισσότερο από την έλλειψη δικαστικών και διοικητικών ένδικων μέσων για προσφυγή στο δίκαιο των ΗΠΑ για τους πολίτες της ΕΕ, ιδίως στις περιπτώσεις δραστηριοτήτων παρακολούθησης για σκοπούς συλλογής πληροφοριών. Κατά την εξέταση της σημασίας του στις διατλαντικές συμφωνίες, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να επαναξιολογήσει τον ρόλο του για να διασφαλίσει ότι η ευθύνη του δεν παύει αμέσως μετά την υποστήριξη μιας συμφωνίας. Ως δημοκρατικά εκλεγμένο θεσμικό όργανο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι υποχρεωμένο να διασφαλίζει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ γίνονται σεβαστά και παραμένουν σεβαστά σε κάθε διατλαντική συμφωνία. Συστάσεις Οι προσεγγίσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ ως προς την προστασία των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής διαφέρουν ουσιαστικά μεταξύ τους. Μολονότι η προστασία των δεδομένων αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα στην ΕΕ, στις ΗΠΑ νοείται ως στοιχείο της προστασίας των καταναλωτών και ρυθμίζεται ανά επιμέρους τομέα. Ενώ εντός της ΕΕ καταβάλλεται συνεχής προσπάθεια για εξισορρόπηση μεταξύ της προστασίας των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής, αφενός, και της ασφάλειας και εφαρμογής της νομοθεσίας, αφετέρου, οι ΗΠΑ φαίνεται να δίνουν προτεραιότητα μόνον στην ασφάλεια και την εφαρμογή της νομοθεσίας. Οι δραστηριότητες παρακολούθησης της NSA έχουν κυρίως αντίκτυπο στην ιδιωτική ζωή των πολιτών της ΕΕ, αλλά και στις σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ. Οι δραστηριότητες παρακολούθησης των ΗΠΑ όσον αφορά δεδομένα της ΕΕ ενδέχεται να επιφέρουν νομικές επιπτώσεις στις ισχύουσες διατλαντικές συμφωνίες και στη μελλοντική διατλαντική συνεργασία. Η έλλειψη εμπιστοσύνης και οι εντάσεις μεταξύ των διατλαντικών εταίρων είναι συνέπειες που απορρέουν από την παραβίαση των νομικών συμφωνιών μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ. Μια ενδεχόμενη νομική επίπτωση των δραστηριοτήτων παρακολούθησης των ΗΠΑ θα ήταν η (προσωρινή) αναστολή και οι επαναδιαπραγματεύσεις των υφιστάμενων οικονομικών διατλαντικών συμφωνιών. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, αυτό αναφέρεται στην ανωτέρω πρόταση για παύση του καθεστώτος του ασφαλούς λιμένα, προκειμένου να εξισορροπηθεί η διατλαντική σχέση. Σε σχέση με αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτρέπεται σθεναρά να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη σχετικά με τη σύναψη συμφωνίας για την προστασία των δεδομένων για σκοπούς εφαρμογής της νομοθεσίας (συμφωνία-πλαίσιο). Η συμφωνία αυτή είναι υψίστης σημασίας, καθώς θα λειτουργήσει ως βάση για να διευκολυνθεί η διαβίβαση δεδομένων στο πλαίσιο της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας και σε ποινικές υποθέσεις. Επιπλέον, θα παράσχει PE v /9 DT\ doc

9 στους πολίτες της ΕΕ το δικαίωμα δικαστικής προσφυγής στις ΗΠΑ κάθε φορά που τα προσωπικά δεδομένα τους υποβάλλονται σε επεξεργασία στις ΗΠΑ για σκοπούς εφαρμογής της νομοθεσίας ή δικαστικής συνεργασίας. Η συμφωνία αυτή θα πρέπει να εφαρμόζει τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ στην προστασία των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής, αποκαθιστώντας παράλληλα την εμπιστοσύνη στη διατλαντική συνεργασίας στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. DT\ doc 9/9 PE v01-00