ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ «Η ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑ ΩΣ ΝΕΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ (ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ)» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ : ΚΟΥΓΙΟΥΜΤΖΟΓΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΜΟΥΣΤΑΚΑ ΕΥΘΥΜΙΑ ΥΦΑΝΤΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Δρ. ΚΟΨΙΔΑ ΑΝΝΑ

2 ΛΕΥΚΑΔΑ 2009 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ «Η ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑ ΩΣ ΝΕΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ (ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ)» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Κουγιουμτζόγλου Παναγιώτα Μουστάκα Ευθυμία Υφαντή Αλεξάνδρα Επιβλέπουσα καθηγήτρια : Δρ. Άννα Κοψιδά Επιτροπή Αξιολόγησης : Ημερομηνία παρουσίασης Αύξων Αριθμός Πτυχιακής Εργασίας : 1

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτρια κ. Άννα Κοψιδά για τη συστηματική καθοδήγηση που μας πρόσφερε σε όλη τη διάρκεια υλοποίησης της εργασίας, τις επιστημονικές παρεμβάσεις και παρατηρήσεις, την ανθρώπινη παρουσία της σε στιγμές κάμψης,την ενθάρρυνση και απρόσκοπτη συνεργασία. Για τη συνεχή της παρουσία σε κάθε φάση πραγματοποίησης της εργασίας. Την κ. Παρασκευή Κοψιδά για τις επιστημονικές της υποδείξεις και τις εύστοχες παρατηρήσεις της. Θερμές ευχαριστίες επίσης οφείλουμε στον κ. Μιχάλη Τσαγκάρη, Διευθυντή του κέντρου τηλεϊατρικής του Σισμανόγλειου Γενικού Περιφερειακού Νοσοκομείου, για τη συνέντευξη που μας παραχώρησε, την ξενάγηση στο κέντρο τηλεϊατρικής, για την προθυμία με την οποία έθεσε υπόψη μας αρχειακό υλικό απαραίτητο για την εκπόνηση της έρευνάς μας, τις πολύτιμες πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας του αντικειμένου της έρευνάς μας. Επίσης ευχαριστούμε τους γονείς μας που μας συμπαραστάθηκαν ηθικά και μας στήριξαν στην επίπονη και επίμοχθη προσπάθεια εκπόνησης αυτής της εργασίας. 2

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ανάπτυξη της τεχνολογίας της πληροφορίας και των επικοινωνιών έχουν οδηγήσει σε μεγάλες ανατροπές σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας καθώς και στον τρόπο ανάληψης της εργασίας. Η εργασία δεν υπόκειται απαραίτητα σε σαφή χωρικά και χρονικά όρια. Η τηλεργασία αναπτύσσει όλο και μεγαλύτερη δυναμική, ενώ προβάλλεται ως μια ελκυστική, εναλλακτική μορφή εργασίας που αγνοεί τις φυσικές αποστάσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον ρόλο της τηλεργασίας ως εργαλείου διαχείρισης των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για την μείωση του κοινωνικού και γεωγραφικού αποκλεισμού, την ενίσχυση της συμμετοχής των μειονεκτουσών ομάδων στην παραγωγική διαδικασία, την παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας στους περιφερειακούς πληθυσμούς. Η εργασία αυτή πραγματεύεται τις μεταβολές και αναθεωρήσεις- κοινωνικές και οικονομικές που προκαλεί η τηλεργασία στις καθημερινές συνθήκες της κοινωνικής έκφρασης, στο περιεχόμενο και στις συνθήκες της απασχόλησης. Επίσης με συστηματικό τρόπο παρουσιάζονται οι δυνατότητες που προσφέρονται στον τομέα της παροχής υπηρεσιών υγείας με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα την εφαρμογή τους στο χώρο της τηλεϊατρικής. Στο ερευνητικό μέρος της εργασίας περιγράφεται με την μέθοδο της μελέτης περίπτωσης η λειτουργία, οι δραστηριότητες, τα προβλήματα και οι προοπτικές του Κέντρου Τηλεϊατρικής του Σισμανόγλειου Γενικού Περιφερειακού Νοσοκομείου Αθηνών. Ως βασικά συμπεράσματα καταγράφονται οι προϋποθέσεις, οι συνθήκες και οι όροι κάτω από τους οποίους αναπτύσσονται οι δραστηριότητες του συγκεκριμένου τηλεϊατρικού κέντρου. Καταγράφονται τα προβλήματα και οι προοπτικές εξέλιξής του. Τέλος διατυπώνονται προτάσεις για την αποτελεσματικότερη λειτουργία του και την ενίσχυση και πολλαπλασιασμό αντίστοιχων τηλεϊατρικών κέντρων για την κάλυψη των αναγκών παροχής ιατρικών υπηρεσιών από απόσταση σε πανελλαδική κλίμακα. Λέξεις κλειδιά: Κοινωνία της πληροφορίας Διαδίκτυο Τηλεργασία Τηλεϊατρική Δίκτυο τηλεϊατρικής 3

5 ABSTRACT The development of information technology and communications have led to major reversals in key sectors of the economy and how to take the job. The work is not necessarily subject to a clear spatial and temporal boundaries. Teleworking develop increasingly dynamic and forward as an attractive alternative form of work that ignores the physical distances. Particular emphasis is given to the role of telecommuting as a tool management capabilities offered by new technologies to reduce social and geographical exclusion, enhancing the participation of disadvantaged groups in the production process, providing support and health services to regional populations. This project deals with changes and revisions; social and economic - caused by telework in everyday conditions of social expression, content and conditions of employment. It also systematically presents the opportunities offered in the provision of health services by exploiting new technologies and in particular their application in the field of telemedicine. The research of the project described in the case study method of operation, activities, problems and prospects of the Center for Telemedicine Sismanglio General District Hospital of Athens. As main conclusions recorded conditions, circumstances and conditions under which developed the activities of the telemedicine center. Identify problems and prospects for development. Finally proposals are made for effective functioning and strengthening and multiplying the corresponding telemedicine centers to meet the needs for medical services from a distance on a nationwide scale. 4

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια η επανάσταση που συντελείται στο χώρο των νέων τεχνολογιών επιφέρει καταλυτικές αλλαγές σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το διαδίκτυο αποτελεί πλέον σημαντικό μέσον που - πέρα από τις επαγγελματικές ευκαιρίες που προσφέρει - παρέχει πολλαπλές δυνατότητες για επικοινωνία, πληροφόρηση, εκπαίδευση και χρήση ηλεκτρονικών υπηρεσιών. Η ραγδαία αύξηση της χρήσης του αναθεωρεί τις καθημερινές συνθήκες κοινωνικής έκφρασης, προκαλεί σημαντικές ανακατατάξεις στην οικονομία και όπως είναι επόμενο δημιουργείται μια νέα πραγματικότητα και στο τοπίο της απασχόλησης. Η εξάπλωση ευέλικτων μορφών οργάνωσης της εργασίας αποτελεί μια αποδεκτή κατάσταση η οποία βρίσκεται σε προϊούσα εξέλιξη. Η τηλεργασία ως ευέλικτη μορφή εργασίας παρουσιάζει σημαντική δυναμική σε παγκόσμια κλίμακα καθώς ενισχύεται διαρκώς από τη διογκούμενη διάδοση και συνεχή ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Η εργασία μας επιχειρεί στα δεδομένα πλαίσια μιας πτυχιακής εργασίας να δημιουργήσει μια γνωστική βάση για την υπάρχουσα πραγματικότητα σε σχέση με την εφαρμογή των διάφορων μορφών τηλεργασίας, τις επιπτώσεις της στις κοινωνικοοικονομικές δομές, τις τάσεις και προοπτικές, τις ανατροπές που προκαλούνται- θετικές και αρνητικές- σε όλο το πλέγμα των διανθρώπινων σχέσεων και συμπεριφορών. Ειδικότερα η έρευνά μας εστιάζεται στην παρουσίαση και ανάπτυξη των διαδικτυακών ιατρικών υπηρεσιών και τη νέα οπτική θεώρηση που δημιουργείται στο χώρο της παροχής υπηρεσιών υγείας με την εφαρμογή της τηλεϊατρικής. Σκοπός μας η αποτύπωση της ιδιαιτερότητας του συγκεκριμένου τομέα και των δυνατοτήτων που προσφέρονται με την ανάπτυξή του για την αντιμετώπιση πολλαπλών και σύνθετων ζητημάτων στην παροχή υπηρεσιών υγείας. Συγκεκριμένα η εργασία μας δομείται ως εξής: Αρχικά αξιοποιείται ένα σημαντικό μέρος της σχετικής βιβλιογραφίας - πάντοτε στα όρια μιας πτυχιακής εργασίας για τη σύντομη περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας της πληροφορίας και των ανακατατάξεων που προκαλούνται στις κοινωνικοικονομικές δομές από την εξάπλωση του διαδικτύου. Στη συνέχεια γίνεται η αναλυτική παρουσίαση των καίριων ζητημάτων που αφορούν την τηλεργασία και την εφαρμογή της. Τις επιπτώσεις που επιφέρει αυτή η μορφή εργασίας - θετικές και αρνητικές- στην κοινωνία, στους εργαζόμενους αλλά και στους εργοδότες, καθώς και ζητήματα ασφάλειας, τεχνολογίας και νομοθεσίας ως προς την εφαρμογή της τηλεργασίας. Ακολουθεί η οριοθέτηση της έννοιας της τηλεϊατρικής, μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της, η περιγραφή και η ποιότητα των εφαρμογών της τηλεϊατρικής, θέματα δεοντολογίας και νομοθεσίας, οι μελλοντικές προοπτικές, η αναγκαιότητα και οι ιδιαιτερότητες εφαρμογής της στον Ελλαδικό χώρο. Στο δεύτερο μέρος περιγράφεται η ερευνητική μέθοδος, το δείγμα, το ερευνητικό υλικό, τα εργαλεία, η ερευνητική διαδικασία. Σημειώνεται ότι επιλέξαμε ως ερευνητική μέθοδο τη μελέτη περίπτωσης προκειμένου να αποτυπωθεί συστηματικά η εφαρμογή της τηλεϊατρικής σε ένα συγκεκριμένο κέντρο, το Σισμανόγλειο Γενικό Περιφερειακό Νοσοκομείο, το οποίο θεωρήσαμε ύστερα από ενδελεχή έρευνα, ότι αποτελεί την πιο συγκροτημένη μονάδα εφαρμογής της τηλεϊατρικής στη χώρα μας και το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα καλής πρακτικής στον τομέα. Στο τρίτο μέρος παρουσιάζονται όλα τα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα: Η ακριβής περιγραφή των στόχων, του τρόπου λειτουργίας, των 5

7 δραστηριοτήτων, της μεθοδολογίας, του τεχνολογικού εξοπλισμού, των προγραμμάτων που εφαρμόζονται, τα είδη και τον αριθμό των περιστατικών που αντιμετωπίζονται, των προβλημάτων και των ζητημάτων που πρέπει να αντιμετωπισθούν για την ανάπτυξη και ενίσχυση του συγκεκριμένου δικτύου τηλεϊατρικής. Στο τέταρτο μέρος καταγράφονται τα συμπεράσματα της έρευνας, η συνολική αποτίμηση της εργασίας και διατυπώνονται προτάσεις για την επιστημονική -ή άλλη αξιοποίησή της. Γενικά επιβεβαιώνονται οι υποθέσεις της έρευνάς μας, για τη σημαντική συμβολή της τηλεϊατρικής στην αναβάθμιση της παροχής υπηρεσιών υγείας και στην άρση πολλών περιορισμών για την επιτυχή αντιμετώπιση χρόνιων και δυσεπίλυτων προβλημάτων στο χώρο της υγείας. Συμβάλλει στην υπέρβαση της απομόνωσης των απομακρυσμένων περιοχών και στην άμεση αντιμετώπιση έκτακτων ή χρόνιων περιστατικών χωρίς τα προβλήματα που προκαλούνται από τα φυσικά εμπόδια. Επιπλέον ανακουφίζει τους πάσχοντες από χρόνια νοσήματα οι οποίοι αποφεύγουν την ταλαιπωρία των συχνών μετακινήσεων προς το κέντρο, περιορίζοντας το ψυχικό, σωματικό και οικονομικό κόστος. Μειώνει το δείκτη νοσηρότητας και θνησιμότητας καθώς και των ημερών νοσηλείας. Παρεμβαίνει στον υγιή πληθυσμό με ειδικά προγράμματα αγωγής υγείας, με στόχο την πρόληψη και την προαγωγή της υγείας του γενικού πληθυσμού. Ενισχύει τις ευκαιρίες των επαγγελματιών στο χώρο της υγείας για δια βίου εκπαίδευση και την εξοικείωσή τους με τις νέες τεχνολογίες. Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα εξαιτίας της υστέρησής της στις υποδομές σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες και της έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού στη χρήση τους, σε όλες τις βαθμίδες των υπηρεσιών υγείας, η εφαρμογή της τηλεϊατρικής περιορίζεται σε μεμονωμένες προσπάθειες και δεν έχει την αντίστοιχη ανάπτυξη και εξέλιξη που παρατηρείται στον υπόλοιπο Ευρωπαϊκό χώρο. Αποτελεί, όμως, ένα πεδίο που βρίσκεται σε τροχιά εξέλιξης. 6

8 7

9 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT ΕΙΣΑΓΩΓΗ iii iv v ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1. Η Κοινωνία της Πληροφορίας 1.1. Η κοινωνία της Πληροφορίας γενικά Βασικά Χαρακτηριστικά της Κοινωνίας της Πληροφορίας Ανακατατάξεις στο εργασιακό τοπίο Διαδίκτυο 2.1. Η ιστορία του διαδικτύου Οι δυνατότητες και η χρήση του διαδικτύου Στατιστικά στοιχεία Κοινωνικές και Οικονομικές επιπτώσεις Τηλεργασία 3.1. Τηλεργασία: Μια νέα μορφή εργασίας Μορφές τηλεργασίας Χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις της τηλεργασίας Επαγγέλματα που ασκούνται μέσω τηλεργασίας Τεχνολογικός εξοπλισμός της τηλεργασίας Θετικές και αρνητικές επιδράσεις της τηλεργασίας Το νομοθετικό πλαίσιο Το μέλλον της τηλεργασίας Τηλεϊατρική 4.1. Τηλεϊατρική : Έννοια και Περιεχόμενο Εφαρμογές Τηλεϊατρικής στην Ευρώπη στον Ελλαδικό χώρο Υπηρεσίες Τηλεϊατρικής

10 4.4. Πλεονεκτήματα της Ιατρικής εξ αποστάσεως Η ποιότητα της παροχής υπηρεσιών στον τομέα της Τηλεϊατρικής Νομικά Δεοντολογικά θέματα Οι δημογραφικές μεταβολές και η Τηλεϊατρική Η Τηλεϊατρική και το κλινικό αποτέλεσμα Το μέλλον της Τηλεϊατρικής Έρευνα Τεχνολογία Έρευνα και Τεχνολογία στην Τηλεϊατρική Προοπτικές εξέλιξης της Τηλεϊατρικής στον Ελλαδικό χώρο.85 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ 5. Η Έρευνα 5.1. Στόχοι και υποθέσεις της έρευνας - Η ερευνητική μέθοδος Δείγμα Ερευνητικό Υλικό Εργαλεία - Ερευνητική Διαδικασία...89 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ 6. Σισμανόγλειο Νοσοκομείο Ένα Παράδειγμα Καλής Πρακτικής 6.1. Εισαγωγή Σισμανόγλειο Νοσοκομείο - Η ίδρυση και η εξέλιξη του Δικτύου Τηλεϊατρικής Ο Σκοπός και οι Στόχοι του Δικτύου Τηλεϊατρικής Το Εξωτερικό Περιβάλλον του Δικτύου Τηλεϊατρικής Το Εσωτερικό Περιβάλλον του Δικτύου Τηλεϊατρικής Οργάνωση και Δομή Δραστηριότητες του Δικτύου Τηλεϊατρικής Παροχή Υπηρεσιών Ιατρικής και Συμβουλευτικής φροντίδας Παροχή Υπηρεσιών Ιατρικής και Συμβουλευτικής Φροντίδας στα Χρόνια Περιστατικά μέσω Τακτικών Τηλεϊατρείων Η Εκπαίδευση Ασθενών 98 9

11 Προγράμματα Προληπτικής Ιατρικής Σχεδιασμός Προγραμμάτων Προαγωγής και Αγωγής Υγείας γενικού και μαθητικού πληθυσμού Συνεχιζόμενη Ιατρική Εκπαίδευση Προβλήματα Προοπτικές Προτάσεις ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Συμπεράσματα Βιβλιογραφία.105 Παράρτημα

12 11

13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1. Η Κοινωνία της Πληροφορίας 1.1.: Η κοινωνία της Πληροφορίας Ένα σημαντικό στάδιο κοινωνικής αλλαγής αποτελεί η τεχνολογία. Η κοινωνία γενικότερα σαν σύνολο, ακολουθεί μια διαδρομή μέσω της οποίας εξελίσσεται και διαμορφώνεται μέσα από πολιτισμικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και τεχνολογικούς παράγοντες. Αυτό έχει ως επακόλουθο και η υλική δομή της κοινωνίας να στηρίζεται στο είδος της τεχνολογίας που αναπτύσσετε σε αυτήν. Τα τεχνολογικά συστήματα εξελίσσονται σταδιακά μέχρις ότου επέλθει μια ποιοτική αλλαγή: η αλλαγή αυτή σηματοδοτεί μια τεχνολογική επανάσταση, η οποία προαναγγέλλει ένα νέο πρότυπο. (Αναστασιάδης 2000, Castells 2005) Ο αιώνας της πληροφορίας παρέχει τη βάση για έναν ορισμένο τύπο κοινωνίας που ορίζεται ως διαδικτυακή κοινωνία. Χωρίς τον αιώνα της πληροφορίας δεν μπορεί να υπάρξει η διαδικτυακή κοινωνία, αν και αυτή η νέα κοινωνική δομή δεν αποτελεί παράγωγο του αιώνα της πληροφορίας αλλά ενός πιο γενικού πλαίσιου κοινωνικής εξέλιξης. Το χαρακτηριστικό του αιώνα της πληροφορίας είναι πως δεν αποτελεί τον πυρήνα, η γνώση και η πληροφορία σε άλλες προηγούμενες κοινωνικές δομές για την παραγωγή πλούτου, εξουσίας και ιδεών. Σίγουρα, τους τελευταίους δύο αιώνες υπήρξε πιο στενή αλληλεπίδραση μεταξύ της επιστήμης, της τεχνολογίας, του πλούτου, της εξουσίας και της επικοινωνίας σε σχέση με το παρελθόν. (Αναστασιάδης 2000, Castells 2005) Όλες οι οικονομίες βασίζονται στη γνώση και όλες οι κοινωνίες είναι, στην ουσία, κοινωνίες των πληροφοριών. Αυτό που είναι ξεχωριστό στη δική μας περίοδο είναι ένα νέο τεχνολογικό πρότυπο που εστιάζεται γύρω από μια ομάδα πληροφοριακών τεχνολογιών. Ένα τεχνολογικό πρότυπο που βασίζεται στην αύξηση των ανθρώπινων δυνατοτήτων στην επεξεργασία των πληροφοριών. (Αναστασιάδης 2000, Castells 2005) Οι νέες πληροφοριακές τεχνολογίες της εποχής μας έχουν ανώτερη ιστορική σημασία, διότι εγκαινίασαν ένα νέο τεχνολογικό πρότυπο που βασίζεται σε τρία πολύ σημαντικά, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Αυτά είναι αρχικά: α) η ικανότητά τους να αυτό-διευρύνονται ως προς τον όγκο, την πολυπλοκότητα και την ταχύτητα, β) η ικανότητα ανασχηματισμού τους και γ) η ευελιξία διάδοσής τους. Η επανάσταση της μικροηλεκτρονικής περιλαμβάνει το μικροτσίπ, τους υπολογιστές, τις τηλεπικοινωνίες και το δίκτυό τους. Η ανάπτυξη λογισμικού είναι η βασική τεχνολογία με την οποία λειτουργεί ένα σύστημα, αλλά τα ολοκληρωμένα κυκλώματα είναι αυτά που εμπεριέχουν στο σχεδιασμό τους τη δύναμη επεξεργασίας. Οι τεχνολογίες αυτές επιτρέπουν μια εκπληκτική αύξηση των δυνατοτήτων επεξεργασίας των πληροφοριών, όχι μόνο ως προς τον όγκο των πληροφοριών αλλά και ως προς την πολυπλοκότητα των λειτουργιών και την ταχύτητα της επεξεργασίας. (Αναστασιάδης 2000, Castells 2005) 12

14 Στα πρώτα χρόνια της επανάστασης των πληροφοριακών τεχνολογιών, παρατηρήθηκε μια αυτόματη αύξηση των δυνατοτήτων επεξεργασίας των πληροφοριών. Αυτό δίνει ως συμπέρασμα πως τα σημερινά εμπόδια είναι πολύ πιθανό να ξεπεραστούν από νέες κατασκευαστικές καινοτομίες και όταν και αν επιτευχθεί το ανώτατο επίπεδο των ικανοτήτων επεξεργασίας των πληροφοριών με αυτές τις τεχνολογίες, θα δημιουργηθεί ένα νέο τεχνολογικό πρότυπο με μορφές και τεχνολογίες που ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε σήμερα, εκτός όσων εμφανίζονται στα σενάρια επιστημονικής φαντασίας. (Αναστασιάδης 2000, Castells 2005) Η κοινωνία των πληροφοριών έχει σημαντικές δυνατότητες για την ενίσχυση της οικονομικής και της κοινωνικής συνοχής με την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των περιφερειών. Η τελευταία καθορίζεται ολοένα και περισσότερο από την ικανότητα υιοθέτησης νέων τεχνολογιών από τις περιφέρειες, τεχνολογιών που καθίστανται διαθέσιμες από την κοινωνία των πληροφοριών. Η κοινωνία των πληροφοριών θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξάλειψη των εμποδίων για την εγκατάσταση των επιχειρήσεων εκτός των αστικών κέντρων, μέσα από την αυξανόμενη προσέλκυση επενδύσεων σε αγροτικές περιοχές και περιοχές που εξαρτώνται από την αλιεία. Παρέχει μεγάλες δυνατότητες για την ανάπτυξη νέων μορφών απασχόλησης και θέσεων που απαιτούν υψηλή εξειδίκευση, ιδίως μέσω της παροχής στις ΜΜΕ των μέσων για καινοτομία και προσαρμογή σε ένα ταχύτατα μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον. (Αναστασιάδης 2000, Castells 2005) Επιπλέον, η κοινωνία των πληροφοριών δημιουργεί ευκαιρίες για νέες μορφές εργασίας όπως η τηλεργασία, παρέχοντας δυνατότητες ευρύτερης πρόσβασης σε θέσεις εργασίας και περισσότερο ελαστικό ωράριο εργασίας. Προσφέρει μια βάση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων κινητικότητας και πρόσβασης που προκύπτουν, για παράδειγμα, από τις μεγάλες αποστάσεις και την ανεπαρκή υποδομή μεταφορών. Παρέχει νέες ευκαιρίες στους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, των δραστηριοτήτων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, του τουρισμού και της πρόσβασης στην πολιτισμική κληρονομιά της Ευρώπης, του περιβάλλοντος, καθώς και της διαχείρισης καταστάσεων ανάγκης. Ταυτόχρονα ο τομέας των τηλεπικοινωνιών γνώρισε σημαντικές αλλαγές με το άνοιγμα της τηλεπικοινωνιακής αγοράς και τη δημιουργία ενός ανταγωνιστικού περιβάλλοντος στις περισσότερες χώρες. (Αναστασιάδης 2000, Castells 2005) 1.2.: Βασικά Χαρακτηριστικά της Κοινωνίας της Πληροφορίας Η κοινωνία της πληροφορίας χαρακτηρίζεται από τα εξής γνωρίσματα: την τεχνολογία, την παραγωγή, την οικονομία και την παιδεία.(kellerman 2000) Χαρακτηριστικό της κοινωνίας της πληροφορίας είναι, πάνω απ όλα, οι ίδιες οι πληροφορίες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ταχύτητα ροής τους. Μέτρο, δε, απόδοσης της κοινωνίας της πληροφορίας είναι ο ρυθμός που μπορεί να επεξεργάζεται και να εκμεταλλεύεται τις πληροφορίες. (Τσακαλίδης 2000) Ωστόσο, οι αποστάσεις, όσον αφορά την επικοινωνία, μηδενίζονται. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η εικόνα και η δικτύωση με τα συνεχώς καινούρια μέσα της πληροφορικής επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στις σχέσεις του χώρου και του 13

15 χρόνου. (Μπονάρου ) Οι τηλεσυσκέψεις, η τηλεκπαίδευση και η τηλεργασία μπαίνουν στην καθημερινότητά μας. Με το νέο αυτό περιβάλλον της κοινωνίας της πληροφορίας επιφέρονται αλλαγές σε αρκετούς τομείς, όπως: στην πολιτική, στη νομοθεσία, στην παιδεία, στις δομές του κρατικού μηχανισμού, στην ψυχαγωγία, αλλά και στον τρόπο εκμετάλλευσης των διαθέσιμων πόρων ώστε να αποφευχθούν καθυστερήσεις που μπορεί να ίσχυαν υπό άλλες συνθήκες. (Τσακαλίδης 2000) Ένα ακόμη σημαντικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας της πληροφορίας είναι η παγκοσμιοποίηση της αγοράς. Η έννοια του εμπορίου έχει αλλάξει αρκετά από τα τέλη του 19 ου αιώνα έως σήμερα. Σήμερα με την εφαρμογή του διαδικτύου και όλων των νέων τεχνολογιών τα προϊόντα και το αγοραστικό κοινό δεν χρειάζεται να βρίσκονται στο ίδιο μέρος για να πραγματοποιηθεί η αγοραπωλησία. Καθώς και η παραγωγική διαδικασία ενός προϊόντος μπορεί να κατανεμηθεί σε επιχειρήσεις που βρίσκονται σε διαφορετικά κράτη για να υπάρξει το τελικό προϊόν. (Μπονάρου ) Ως εκ τούτου, για την εναρμόνιση των πολιτών με την κοινωνία της πληροφορίας σημαντικό είναι η εκπαίδευσή τους στις νέες αυτές τεχνολογίες. Επομένως, με τους κατάλληλους τρόπους θα αντιμετωπιστεί η τεχνολογική πρόκληση. Χαρακτηριστικό της κοινωνίας της πληροφορίας δεν είναι μόνο η γνώση και η πληροφορία αλλά και το νέο τεχνολογικό πρότυπο που εμφανίζεται. Οι νέες αυτές πληροφοριακές τεχνολογίες χαρακτηρίζονται από την ικανότητά τους να αυτοδιευρύνονται ως προς τον όγκο, την πολυπλοκότητα και την ταχύτητα, την ικανότητά τους να ανασχηματίζονται και την ευελιξία διάδοσής τους. Η πληροφορική λοιπόν, από απλό εργαλείο καθιερώνεται σαν ένα πλήρες περιβάλλον λειτουργίας. (Τσακαλίδης 2000, Castells 2005) 1.3.: Ανακατατάξεις στο εργασιακό τοπίο Είναι γεγονός ότι όταν υπάρχει ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας μιας κοινωνίας θα πρέπει αυτή να μπορεί να συντονίζεται και να προσαρμόζεται στα αποτελέσματα της για να μπορεί να επιβιώσει. Στον εικοστό αιώνα εμφανίζεται μία γενικευμέμη χρήση της ύλης από τον άνθρωπο. Ξεκινώντας από τη χρήση απλών εργαλείων και την υποκατάσταση της μυϊκής δύναμης από τη μηχανή, εισήλθαμε στην εποχή της πληροφορίας, δηλαδή την υποκατάσταση πολλών πνευματικών διεργασιών από τον υπολογιστή. Διανύουμε ακόμη την επεξεργασία και εκμετάλλευση της πληροφορίας σε βαθμό «χαμηλού επιπέδου» πνευματικών διεργασιών και εισερχόμαστε σιγά-σιγά σε «υψηλού επιπέδου» πνευματικές διεργασίες - στην εποχή των πολύπλοκων συνδυασμών στοιχείων και εξειδικευμένων εφαρμογών για μεγάλους επιστημονικούς κλάδους. Το διαδίκτυο απλώνεται συνεχώς, είναι το κυρίως και απαραίτητο εργαλείο στο νέο επικοινωνιακό περιβάλλον στο χώρο εργασίας. (Τσακαλίδης 2000, Κοψιδά 2003) 14

16 Τη Βιομηχανική Κοινωνία πλέον τη διαδέχεται η Κοινωνία των Υπηρεσιών. 1 Την ταχύτητα ροής των πληροφοριών χαρακτηρίζει πλέον η νέα τεχνολογική κοινωνία της οποίας η απόδοση ήδη μετράται από το ρυθμό που μπορεί κανείς να τις επεξεργάζεται και να τις εκμεταλλεύεται. Με το νέο τρόπο εργασίας συνεπάγεται εκμηδενισμός των αποστάσεων επικοινωνίας, οι τηλεσυσκέψεις θα γίνουν ρουτίνα και γενικότερα η τηλεκπαίδευση και η τηλεργασία θα εισβάλουν στη ζωή μας. Για να επιβιώσει η κοινωνία και να εκσυγχρονιστεί με το νέο εργασιακό περιβάλλον θα πρέπει να επιτυγχάνεται η εκπαίδευση των πολιτών της και αυτή η ανάγκη θα γίνεται όλο και περισσότερο εμφανής. Η πληροφορική από απλό εργαλείο που ήταν, καθιερώνεται πλέον σαν πλήρες περιβάλλον λειτουργίας. Ο νέος άνθρωπος θα πρέπει να αναπτύξει και μία έκτη αίσθηση, κοντά στις άλλες πέντε βασικές για την επιβίωση του, που θα μπορούσε να ονομασθεί «τηλεαίσθηση», η οποία πλέον θα βασίζεται σε ένα μέσο που θα είναι ο υπολογιστής και θα απαιτείται μία ειδική γνώση για την ώριμη χρήση του. Οι αλλαγές της εργασίας, στηρίζονται πρώτα στη ραγδαία εξέλιξη των υπολογιστικών συστημάτων. Οι εξελίξεις από χρόνο σε χρόνο είναι ραγδαίες τεχνολογικά και επηρεάζουν κατά πολύ τον εργασιακό χώρο. Νέες καινοτομίες προσφέρονται στις επιχειρησιακές δραστηριότητες με την ανάπτυξη του διαδικτύου, των τηλεπικοινωνιών και της ψηφιακής τεχνολογίας. Οι επιχειρηματικές λειτουργίες σήμερα μετατρέπονται σε ηλεκτρονικές, τα γεωγραφικά και χρονικά όρια λειτουργίας των επιχειρήσεων εκμηδενίζονται και δημιουργούνται νέες μορφές αγορών ενώ ταυτόχρονα δημιουργούνται νέες δυναμικές σχέσεις μεταξύ πελατών και εταιρειών. (Τσακαλίδης 2000, Τσούδερος ) Τα προϊόντα της Πληροφορικής εξελίσσονται ραγδαία στο να επεξεργάζονται απλές και σύνθετες πληροφορίες και στο να φιλτράρουν κατάλληλα τη σωστή πληροφορία μέσα στο χάος των ψηφιακών δεδομένων. Όλο και περισσότερο θα αναπτύσσονται εργαλεία προσαρμοσμένα στις ατομικές ανάγκες του καθένα τόσο για να διαμορφώνει καλύτερα τον εργασιακό του χώρο όσο και να εκμεταλλεύεται παραγωγικότερα τον ελεύθερό του χρόνο. Τα εργαλεία που θα έχει ο κάθε εργαζόμενος στη διάθεσή του για να ανταποκρίνεται στην εργασία για την οποία αμείβεται, όπως και για να καταγράφει και να εκφράζει τις προσωπικές του ιδέες θα εξελίσσονται ραγδαία και θα γίνεται εφικτό πλέον στον εργαζόμενο να αναδεικνύεται ατομικά, προβάλλοντας περισσότερο τις προσωπικές του ιδέες και εμπνεύσεις και λιγότερο τα αποτελέσματα μιας συλλογικής εργασίας. Η τεχνολογία δηλαδή θα αναδεικνύει όλο και περισσότερο την ατομική εργασία. Από τη μια είναι η εργασία στο σπίτι όπου ο εργαζόμενος έχει τον απαραίτητο εξοπλισμό μαζί του και επικοινωνεί με το παραδοσιακό του γραφείο. Η εξέλιξη του διαδικτύου με τις ταχύτητες και τα εργαλεία που ήδη προσφέρει μπορεί να επεκτείνει τα ενδοδίκτυα κοινού ενδιαφέροντος και συνεργατικότητας και πέρα από τον ίδιο οργανισμό αγνοώντας και τις φυσικές αποστάσεις. Ο εκμηδενισμός των φυσικών αποστάσεων, καθώς και η επικοινωνία με εργαζόμενους με διαφορετικές μητρικές γλώσσες 1 Σημείωση: Οι υπηρεσίες ορίζονται ως το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων πλην της γεωργίας, της ενέργιας, και της βιομηχανίας. 15

17 μεταλλάσσει ήδη το παραδοσιακό γραφείο σε ένα διεθνές πολυγραφείο αλλά και θέτει απαιτήσεις για την κατάλληλη εκπαίδευση των εργαζομένων. (Τσακαλίδης 2000) Στο χώρο της τηλεργασίας είναι πλέον σαφές ότι μόνο η δια βίου εκπαίδευση και η βαθιά γνώση των κατάλληλων εργαλείων θα μπορεί να εγγυάται τη βιωσιμότητα των ανάλογων θέσεων εργασίας. Σήμερα, λόγω της γρήγορης τεχνολογικής ανάπτυξης είναι απαραίτητη η δια βίου εκπαίδευση. Γι αυτό το λόγο δημιουργούνται κέντρα τηλεκπαίδευσης και οι ενδιαφερόμενοι συνδέονται μέσω ενός δικτύου για να εκπαιδευτούν. Αυτό συνεπάγεται μία νέα διάσταση στον παραδοσιακό διαχωρισμό της εκπαίδευσης και της εργασίας, διακρίνοντας μία αυξανόμενη μείξη και των δύο προς όφελος του ανήσυχου εργαζόμενου, που προσπαθεί να αφομοιώσει και να εφαρμόσει τα καινούργια και προηγμένα εργαλεία στην εργασία του. Είναι επομένως επιβεβλημένη, η ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και ικανοτήτων και η απόκτηση νέων γνώσεων, προκειμένου να καρπωθούν τις ευκαιρίες που παρέχονται και να αποφευχθούν οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν. Στην Κοινωνία της Πληροφορίας, για να πραγματοποιηθεί η επικοινωνία, η πληροφορία πρέπει να ανευρεθεί, να παρασχεθεί, να υποστεί επεξεργασία, να μεταφερθεί, να αποθηκευθεί και να παραδοθεί σε χρησιμοποιήσιμη μορφή. Πρέπει, δηλαδή, να λειτουργήσει για την επικοινωνία ένα Δίκτυο Τηλεπικοινωνίας. Η υπερτοπική και τεχνολογικά προηγμένη Κοινωνία της Πληροφορίας, θα συναντήσει την αγορά της στο Τηλεπικοινωνιακό Δίκτυο. (Τσακαλίδης 2000 ) Ωστόσο οι νέες μέθοδοι παραγωγής έχουν αναμφισβήτητα αρνητικές επιπτώσεις σε ένα μέρος του εργατικού δυναμικού αλλά και θετικές σε ένα άλλο. Από τη μία υπάρχουν εργαζόμενοι µε δεξιότητες των οποίων η ζήτηση μειώνεται και που εργάζονται σε τομείς που συρρικνώνονται υπό την πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού και της συνεχούς τεχνολογικής εξέλιξης και αντιμετωπίζουν συχνά την ανεργία. Παράλληλα όμως δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας με την ανάπτυξη αποδοτικότερων μεθόδων παραγωγής και νέων προϊόντων που συνοδεύει τη διαδικασία των διαρθρωτικών αλλαγών και ενισχύει την εμφάνιση νέων τομέων δραστηριότητας. Η προσαρμογή της απασχόλησης στην τεχνική αλλαγή δεν είναι µια στιγμιαία και αυτόματη διεργασία. Αν και, μακροχρόνια, η τεχνική αλλαγή δημιουργεί νέες θέσεις απασχόλησης που αντισταθμίζουν την απώλεια παλαιών, η διεργασία δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας δεν φαίνεται να μπορεί να υπερκεράσει την απώλεια υφιστάμενων θέσεων εργασίας, που συντελείται σε σύντομο χρονικό διάστημα και µε τρόπο δύσκολα αποδεκτό από τους ανέργους και τις οικογένειες τους. Όσο αυξάνονται οι επενδύσεις στην τεχνολογία τόσες περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργούνται. Μέχρι τώρα οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας έχουν αυξήσει την απασχόληση κυρίως στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών και στα άτομα µε υψηλές ειδικότητες σε αντίθεση με τους χαμηλών δεξιοτήτων και τους εργαζόμενους στον δευτερογενή τομέα. Το κλειδί για την αντιμετώπιση της ανεργίας θα είναι ο τριτογενής τομέας των υπηρεσιών, που αναμένεται να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και στη δημιουργία θέσεων εργασίας, όπως προκύπτει μέσα από σχετική ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι επιχειρήσεις και οι κλάδοι µε την περισσότερο καινοτόμο συμπεριφορά, παρουσιάζουν παραγωγικότητα και αύξηση της απασχόλησης άνω του μέσου όρου. Όσο μεγαλύτερη τεχνογνωσία 16

18 διαθέτει το προσωπικό κάθε επιχείρησης τόσο υπερέχει από άλλες επιχειρήσεις και συγχρόνως τα άτομα µε περισσότερες δεξιότητες και τεχνολογικές γνώσεις καταλαμβάνουν καλύτερα αμειβόμενες θέσεις απασχόλησης. Ο τομέας των υπηρεσιών, αντιπροσωπεύει τον μεγαλύτερο αριθμό θέσεων εργασίας περισσότερο από ότι η βιομηχανία και η γεωργία μαζί. (Freeman, Soete 2000, World Employment Report 2001, , Σφαέλος 2009) Οι ταχύτητες μεταφοράς δεδομένων σε τοπικά δίκτυα έφθασαν σε τόσο υψηλά επίπεδα απόδοσης που κάνουν μέσω της χρήσης τους την εργασία αποδοτικότερη, ενώ διακρίνουμε ήδη τις μεταλλάξεις της εργασίας. Όσον αφορά την κοινή παραγωγή προϊόντων και την κατανομή των πόρων παραγωγής, αναπτύσσονται κανόνες συνεργατικότητας και παρατηρείται ένας σχετικός αυτονόητος καταμερισμός εργασίας. Εξειδικευμένα ενδοδίκτυα ομάδων εργαζομένων αναπτύσσονται σε κάθε οργανισμό με κοινούς στόχους παραγωγής και ενδιαφερόντων τόσο για την επαγγελματική τους ενασχόληση, όσο και για την διαμόρφωση κοινού ελεύθερου χρόνου. Έτσι βλέπουμε το παραδοσιακό προσωπικό γραφείο του εργαζόμενου να μεταλλάσσεται σε ένα κοινό πολυγραφείο που το μοιράζεται με τους άλλους συναδέλφους του. Τα εργαλεία επικοινωνίας προσφέρουν διάφορα παράθυρα ατομικής εργασίας, κοινής εργασίας, ενημέρωσης και πιθανόν ψυχαγωγίας. (Τσακαλίδης 2000) 17

19 2. Διαδίκτυο 2.1.: Η ιστορία του διαδικτύου «Οκτώβριος 1969, ερευνητικό ινστιτούτο του πανεπιστημίου του Stanford (Stanford Research Institute SRI): Σε ένα μικρό δωμάτιο μια ομάδα ειδικών στους υπολογιστές στέκεται γύρω από την οθόνη ενός υπολογιστή. Την ίδια στιγμή, στην άλλη άκρη της πολιτείας, στο Πανεπιστήμιο UCLA του Los Angeles, σε ένα αντίστοιχο δωμάτιο υπάρχει ένα παρόμοιο σκηνικό. Όταν οι λέξεις που εμφανίστηκαν στην οθόνη του Los Angeles ήταν οι ίδιες με εκείνες στο Stanford, η πρώτη συνομιλία μεταξύ δύο υπολογιστών είχε επιτευχθεί και το ARPAnet είχε γεννηθεί»... ( Τα πρώτα βήματα προς το διαδίκτυο έγιναν στα τέλη της δεκαετίας του 60, όπου ο οργανισμός ARPA (Advanced Research Projects Agency) στις ΗΠΑ, προσανατολισμένος σε ερευνητικά προγράμματα υψηλής τεχνολογίας, ξεκίνησε μια έρευνα σχετικά με τα δίκτυα μεταγωγής δεδομένων (Packet Switched Networks). Η τεχνική στα δίκτυα αυτής της υλοποίησης, η οποία χρησιμοποιείται αρκετά και σήμερα, βασίζεται στον τεμαχισμό των δεδομένων που πρόκειται να μεταφερθούν σε πακέτα. Το 1962 ανατέθηκε στον Paul Baran, μέλος της κυβερνητικής οργάνωσης κρατικών συμφερόντων RAND, να μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο η αμερικανική πολεμική αεροπορία θα μπορούσε να διατηρήσει τον έλεγχο των πυραύλων και των βομβαρδιστικών της μετά από πυρηνική επίθεση. Η έρευνα για ένα λιγότερο τρωτό σύστημα διοίκησης οδηγεί σε ένα δίκτυο μεταγωγής πακέτων (packet switched network), όπου κάθε μήνυμα θα χωρίζεται σε πακέτα τα οποία θα διαθέτουν ετικέτα με τον προορισμό τους, θα δρομολογούνται ανεξάρτητα από τον ένα υπολογιστή στον άλλον και θα συναρμολογούνται μετά τη συνολική παράδοσή τους. Με αυτό τον τρόπο εάν κάποια σύνδεση του δικτύου καταστραφεί, τα δεδομένα θα μπορέσουν να σταλούν από διαφορετικό μονοπάτι. Η ιδέα του Baran ονομάστηκε hot potato routing. Εφόσον, λοιπόν, ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μεγάλη απειλή για τις ΗΠΑ, ο τρόπος της επιτυχούς επικοινωνίας μεταξύ των αμερικανικών αρχών μετά από έναν ενδεχόμενο πυρηνικό πόλεμο ήταν μεγάλο πρόβλημα. Η Αμερική χρειαζόταν ένα δίκτυο διοίκησης κι ελέγχου με το οποίο θα συνδέονταν πόλεις, πολιτείες και στρατιωτικές βάσεις. Επειδή όμως, η τεχνική υποδομή ενός τέτοιου δικτύου θα ήταν πάντα τρωτή σε επιθέσεις, όταν τα κέντρα οργάνωσης του δικτύου είναι ευάλωτα και αποτελούν προφανείς στρατιωτικούς στόχους, η RAND βρήκε μία πρωτοποριακή για εκείνη την εποχή λύση. Το δίκτυο δεν θα διέθετε κανένα κέντρο οργάνωσης ούτε κάποιον κεντρικό υπολογιστή (εξυπηρετητή-server), ο κάθε κόμβος θα ήταν ίσος με τους υπόλοιπους, όσον αφορά στη δικαιοδοσία του να λαμβάνει και να στέλνει μηνύματα, και θα ήταν αυτόνομος και ανεξάρτητος από όλους τους άλλους κόμβους. Τα μηνύματα θα αποστέλλονταν σε μορφή πολλών πακέτων και το κάθε πακέτο θα περιελάμβανε την ηλεκτρονική διεύθυνση του αποστολέα και του παραλήπτη. Αυτά τα πακέτα θα ταξίδευαν μέσα στο δίκτυο από κόμβο σε κόμβο. Ο δρόμος που θα ακολουθούσαν τα πακέτα μπορούσε να διαφέρει για το κάθε ένα από αυτά και εφόσον δεν υπήρχαν χρονικοί περιορισμοί, σημασία είχε μόνο να φτάσει το πακέτο στον προορισμό του. Θα μπορούσε, δηλαδή, το πρώτο μέρος ενός μηνύματος να περάσει από δέκα πολιτείες, ενώ το δεύτερο μέρος μόνο από δύο. Εάν το δεύτερο 18

20 μέρος θα έφτανε νωρίτερα από το πρώτο, ένας μηχανισμός ανασχηματισμού στον κόμβο προορισμού θα έκανε την αναδιάταξη των πακέτων δεδομένων ώστε να τοποθετούνται στη σωστή σειρά. Εάν κάποιος κόμβος έβγαινε εκτός λειτουργίας, τα πακέτα που τυχόν είχε προς μετάδοση θα έμεναν εκεί μέχρι να αποκατασταθεί η λειτουργία του. Σε περίπτωση καταστροφής κάποιων κόμβων, τα πακέτα τους θα έμεναν σε κάποιους άλλους κόμβους που ίσως δεν αντιμετώπιζαν κάποιο πρόβλημα. Το δίκτυο θα χαρακτηρίζονταν από μια μορφή πλήρους αναρχίας με τον κάθε κόμβο να είναι ανεξάρτητος, αφού δεν θα υπήρχε ούτε συντονιστικό όργανο αλλά ούτε κεντρική διαχείριση. Με αυτό τον τρόπο το δίκτυο θα ήταν ανθεκτικό σε οποιαδήποτε εχθρική επίθεση. ( Αβούρης 2000, Συρμακέσης 2002, Το 1968, το Εθνικό Εργαστήριο Φυσικής στη Μ. Βρετανία έθεσε σε λειτουργία το πρώτο πειραματικό δίκτυο. Σε μικρό χρονικό διάστημα, η Αμερικανική υπηρεσία DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency) που αργότερα ονομάστηκε ARPA, αποφάσισε τη δημιουργία ενός μεγαλύτερου δικτύου, τους κόμβους του οποίου θα αποτελούσαν οι υπερυπολογιστές (οι ισχυρότεροι υπολογιστές) εκείνης της εποχής. Το φθινόπωρο του 1969, ο πρώτος κόμβος τοποθετήθηκε στο UCLA (University of California at Los-Angeles) και μέχρι το Δεκέμβριο του 1969 κόμβοι υπήρχαν στο πανεπιστήμιο Utah, στο πανεπιστήμιο California της Santa Barbara, στο UCLA και στο ίδρυμα Stanford Research Institute International. Το δίκτυο αυτό ονομάστηκε ARPAnet, προς τιμήν του στρατιωτικού χορηγού του. Οι τέσσερις αυτοί πανεπιστημιακοί υπερυπολογιστές μπορούσαν να ανταλλάσσουν δεδομένα μέσω ειδικών τηλεπικοινωνιακών γραμμών υψηλής ταχύτητας και να προγραμματιστούν από απόσταση μέσω άλλων απομακρυσμένων κόμβων. Με αυτό τον τρόπο οι επιστήμονες και οι ερευνητές μπορούσαν να μοιράζονται ο ένας τους υπολογιστές των άλλων. Στις αρχές της δεκαετίας του 70, το 1971, οι κόμβοι αυξήθηκαν σε 15 και το 1972 ο αριθμός τους έγινε 37. Το 1973, για να ξεπεραστούν οι διαφορετικοί τρόποι που χρησιμοποιεί το κάθε δίκτυο για να διακινεί τα δεδομένα του, ξεκινά ένα ερευνιτικό πρόγραμμα που ονομάζεται Internetting Project, δηλαδή Προγραμμα Διαδικτύωσης. Στόχος του προγράμματος αυτού είναι η διασύνδεση ανόμοιων δικτύων και η ομοιόμορφη διακίνηση των δεδομένων στα δίκτυα αυτά. Το 1974 εγκαινιάστηκε το Telnet, όπως ονομάστηκε η πρώτη εμπορική εκδοχή του ARPAnet. Το 1977, με την έρευνα για το Internetting Project, αναπτύχθηκε το πρωτόκολλο επικοινωνίας TCP(Transmission Control Protocol)/IP(Internet Protocol), που αντικατέστησε το ΝCP (Network Control Protocol), το οποίο ήταν το αρχικό πρωτόκολλο του ARPAnet. Με το TCP/IP διαφορετικά δίκτυα μπορούσαν να συνδεθούν και να αποτελέσουν ένα διαδίκτυο, όπου όλοι οι υπολογιστές έιναι ισοδύναμοι και μπορούν να επικοινωνήσουν με οποιιδήποτε άλλο υπολογιστή. Σύντομα το πρωτόκολλο αυτό έγινε το αποκλειστικό πρωτόκολλο επικοινωνίας του ARPAnet. Την ίδια χρονιά καταγράφηκε για πρώτη φορά η λέξη Internet. (Μπονάρου , ) Εκείνη την περίοδο, επιπλέον, οι χρήστες επινόησαν το και το ARPAnet μετατράπηκε σταδιακά σε ένα υψηλής ταχύτητας ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ομοσπονδιακής έκτασης. Επομένως, η χρήση υπολογιστών εξ αποστάσεως δεν ήταν 19

21 πλέον ο μόνος λόγος χρήσης του δικτύου, (remote login) η συνεχής αναμετάδοση μηνυμάτων είχε ξεκινήσει να υφίσταται. Αρχικά οι χρήστες του δικτύου ήταν επιστήμονες και ερευνητές. Οι χρήστες χρησιμοποιούσαν το δίκτυο κυρίως για ανταλλαγή προγραμμάτων, σημειώσεων, ερευνητικών εργασιών, νέων ή και κουτσομπολιών, καθώς οι λογαριασμοί τους (accounts), δηλαδή ουσιαστικά ο χώρος στον σκληρό δίσκο που δεσμεύονταν αποκλειστικά γι αυτούς, ήταν προσβάσιμος και από άλλους μέσω . Σήμερα βέβαια, υπάρχει μεγάλος αριθμός διακομιστών αλληλογραφίας (mail servers) για την αποθήκευση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας των χρηστών μιας γεωγραφικής περιοχής. Επίσης, η ανακάλυψη των ταχυδρομικών λιστών (Mailing lists) δεν άργησε να έρθει εκμεταλλευόμενη την τεχνική μετάδοσης των μηνυμάτων από κόμβο σε κόμβο, καθώς το ίδιο μήνυμα μπορούσε να σταλεί ταυτόχρονα σ όλα τα μέλη της λίστας κοινών ενδιαφερόντων (multicasting). Μέσα στη δεκαετία του 70 το ARPAnet μεγάλωσε. Περισσότεροι κόμβοι συνδέθηκαν και συνεπώς, περισσότεροι χρήστες χρησιμοποιούσαν καθημερινά τις υπηρεσίες του δικτύου. Οι χρήστες δεν προέρχονταν πια μόνο από ακαδημαϊκές κοινότητες και ιδρύματα. Χάρη στην άναρχη δομή του δικτύου, οποιοσδήποτε μπορούσε να συνδεθεί με αυτό, εάν διέθετε έναν υπολογιστή που να μπορεί να μιλά τη γλώσσα του δικτύου και ένα λογαριασμό, δηλαδή άδεια πρόσβασης, σε κάποιον πανεπιστημιακό υπολογιστή. Για να συνδεθεί ένας κόμβος στο δίκτυο, δεν είχαν σημασία πια οι διαφορετικοί κατασκευαστές των υπολογιστών, τα μοντέλα και τεχνικά χαρακτηριστικά τους, ή ακόμη και ο ιδιοκτήτης ενός κόμβου. Με τον τρόπο αυτό, ακόμη και απλοί πολίτες μπορούσαν να συνδεθούν και να επικοινωνήσουν, να ανταλλάξουν απόψεις ή προγράμματα. Στο τέλος της δεκαετίας του 70, το 1979 στο Πανεπιστήμιο Duke ξεκίνησε το Usenet, το οποίο βασιζόταν στο πρωτόκολλο UUCP (Unix to Unix Copy Protocol). Μέσα, λοιπόν, στο δίκτυο Usenet δημιουργήθηκαν οι πρώτες «ομάδες συζήτησης». Οι χρήστες του συστήματος αυτού επικοινωνούσαν για προβλήματα, δυσκολίες ή και λάθη που αντιμετώπιζαν με το UNIX και για να ζητήσουν τεχνική βοήθεια. Η ανάπτυξη του Usenet ήταν με αργούς ρυθμούς, κυρίως λόγω των υψηλού κόστους modems. Στις αρχές της δεκαετίας του 80, το 1983, το πρωτόκολλο TCP/IP αναγνωρίζεται από το Υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ ως πρότυπο και η έκδοση του λειτουργικού συστήματος Berkeley UNIX, που περιλαμβάνει το TCP/IP, συμβάλει στη γρήγορη εξάπλωση της διαδικτύωσης των υπολογιστών. Επιπλέον, τον ίδιο χρόνο, το ARPAnet, λόγω της επιφόρτωσής του από τους εκατοντάδες υπολογιστές που συνδέονταν σε αυτό, χωρίστηκε στο στρατιωτικό ΜILNET, το οποίο είχε αυστηρά ελεγχόμενη πρόσβαση και στο ακαδημαϊκό ARPAnet, του οποίου η πρόσβαση γινόταν από ένα ευρύτερο κοινό. (Norman 1988, Μπονάρου , Λίγα χρόνια αργότερα, το 1986 το Εθνικό Επιστημονικό Ίδρυμα (National Science Foundation), στην ακαδημαϊκή κοινότητα του οποίου βρισκόταν το ARPAnet, δημιούργησε το NSFnet, το οποίο έγινε για να συνδεθούν πέντε πανεπιστημιακοί υπερυπολογιστές. Το 1988 δημιουργήθηκε το IRC (Internet Relay Chat), το οποίο επιτρέπει σε πολλούς χρήστες να συνομιλούν ταυτόχρονα σε πραγματικό χρόνο. Κατά το τέλος της δεκαετίας του 80, οι χώρες που συνδέονταν στο NSFnet συνεχώς αυξάνονατν και χιλιάδες οργανισμοί και πανεπιστήμια δημιουργούσαν τα δικά τους δίκτυα, τα οποία και συνέδεαν στο διαδίκτυο και το Internet αρχίζει να εξαπλώνεται με αφάνταστους ρυθμούς παγκοσμίως. 20

22 Στις αρχές της δεκαετίας του 90 πραγματοποιήθηκε ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την εξέλιξη του internet όπως το ξέρουμε σήμερα. Ο Tim Berners Lee δημιούργησε τη γλώσσα HTML, της οποίας βάση είναι το hypertext, και σχεδίασε τον παγκόσμιο ιστό (World Wide Web) στο Ερευνητικό Κέντρο Φυσικής CERN, έξω από τη Γενεύη. Με αυτό τον τρόπο ο Tim Berners Lee έδωσε στο δίκτυο τη σημερινή του μορφή και έγινε πλέον η χρήση του μαζική και παγκόσμια. Η δύναμη του Web είναι ότι με έναν εύχρηστο τρόπο λειτουργίας ενοποιεί πολλά πρωτόκολλα και υπηρεσίες. Ο παγκόσμιος ιστός είναι η πιο διαδεδομένη υπηρεσία και το πιο δυνατό σημείο του διαδικτύου. Ακόμα, το Web είναι ένα σύστημα παράδοσης πληροφοριών που περιλαμβάνει διάφορους τύπους στοιχείων, όπως κείμενο, φωτογραφίες, πολυμέσα και συνδέσεις που παραπέμπουν σε άλλα κείμενα και γενικότερα πληροφορίες. Αυτό το γραφικό περιβάλλον έκανε τη χρήση του Internet προσιτή στους απλούς χρήστες. Ακόμα, τον ίδιο χρόνο, συνδέεται και η Ελλάδα στο NSFnet. Ένα χρόνο αργότερα, το 1991, αφού πλέον δεν υπήρχε περιορισμός στην εμπορική χρήση του δικτύου, η ανάπτυξη του Internet πραγματοποιήθηκε με πολύ γρήγορους ρυθμούς, γιατί μέχρι τότε η χρήση του Internet ήταν μόνο ερευνητική, εκπαιδευτική και κυβερνητική. Η εμπορική χρήση του Διαδικτύου απαγορεύονταν, εκτός αν εξυπηρετούσε τους στόχους κάποιας έρευνας ή εκπαίδευσης. Το 1991, επίσης, το ARPAnet σταμάτησε να υπάρχει και το Διαδίκτυο εξακολουθούσε να παρέχει και να υποστηρίζει τις υπηρεσίες του προγόνου του. Το 1993 το CERN παρουσίασε τον πλοηγητή σελίδων και ένα χρόνο μετά ο Mark Andreessen σχεδίασε ένα γραφικό εργαλείο για το World Wide Web, το Mosaic για τα X Windows. Το Mosaic αποτέλεσε το πιο επιτυχημένο πρόγραμμα πλοήγησης του World Wide Web. Αργότερα παρουσιάστηκε ο Netscape, ο οποίος ήταν μια πιο εξελιγμένη μορφή του Mosaic. Και τα δύο, αυτά προγράμματα, έδιναν τη δυνατότητα να γίνει ανταλλαγή σελίδων με γραφικές αναπαραστάσεις. Η δυνατότητα αυτή ήταν κάτι που αποτέλεσε μια έκρηξη για την ανάπτυξη και τη χρήση του διαδικτύου.(μπονάρου , ) Το 1994, στα 25 χρόνια λειτουργίας του ARPAnet, περισσότεροι από 3 εκατομμύρια διακομιστές ήταν συνδεδεμένοι στο δίκτυο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1996, ο αριθμός των διακομιστών πλησίασε τα ( ) Το 1995 το NSFnet καταργείται και από τότε αναλαμβάνουν τα διάφορα εμπορικά δίκτυα. (Μπονάρου ) Παρακάτω είναι ένας πίνακας με τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία του Internet: Έτος Γεγονός 1957 Δημιουργία του ARPA 1969 Δημιουργία του ARPAnet 1982 Υιοθέτηση του TCP/IP 1983 Ενσωμάτωση του TCP/IP στο UNIX 1986 Δημιουργία του NSFnet 1990 Δημιουργία του ΗΤΤΡ στο CERN 1992 Κυκλοφορία του MOSAIC 1993 Κυκλοφορία του NETSCAPE NAVIGATOR 1995 Κυκλοφορία του INTERNET EXPLORER Πίνακας 1. Σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία του Internet.(2008) (Πηγή: ) 21

23 Το 1971 μόνο τέσσερις υπολογιστές ήταν συνδεδεμένοι στο δίκτυο. Σχεδόν 25 χρόνια μετά, το 1995, οι κόμβοι ήταν δεκάδες χιλιάδες και περισσότεροι από πέντε (5) εκατομμύρια χρήστες στον κόσμο συνδέονταν καθημερινά στο διαδίκτυο για τις συναλλαγές τους, για να συνομιλήσουν, να ανταλλάξουν απόψεις, γνώσεις, προγράμματα και γενικά για να βγουν on-line. ( ) Το Internet, πολλά χρόνια τώρα, είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στην επιστημονική κοινότητα και η συμβολή του στην έρευνα και τη διαπροσωπική επικοινωνία είναι πολύ μεγάλη. Το διαδίκτυο αναπτύσσεται με πολύ εντυπωσιακό ρυθμό, αφού οι κόμβοι του κάθε χρόνο διπλασιάζονται από το Επίσης, στο διαδίκτυο ανά τον κόσμο προστίθεται ένα νέο δίκτυο κάθε δέκα λεπτά. Ένα παράδειγμα που δείχνει τη ραγδαία αυτή ανάπτυξη του διαδικτύου είναι ότι ο αριθμός των κόμβων του τον Ιούλιο του 1993 ήταν και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους αυξήθηκε στους κόμβους. ( ) Κάποια στοιχεία για την εξάπλωση του διαδικτύου, σύμφωνα με το European Information Technology Observatory, είναι ότι ο μέσος ρυθμός αύξησης που παρουσιάζει το διαδίκτυο στην Ευρώπη μέχρι το 2000 ανέρχεται σε 37% ετησίως. Ενώ, το σύνολο των Ευρωπαίων χρηστών το 1995 είναι και το 2000 θα φτάσει τα Το 1997 οι χρήστες του διαδικτύου, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι ( ) Αυτή τη στιγμή στο διαδίκτυο βρίσκονται, όχι μόνο σε πανεπιστημιακά ή ερευνητικά κέντρα, αλλά και σχολεία, βιβλιοθήκες, απλοί χρήστες στα σπίτια τους, ο εμπορικός τομέας χρησιμοποιεί το internet, και γενικά κάθε επιχείρηση, κρατικός, δημόσιος ή ιδιωτικός οργανισμός που χρειάζεται ένα γρήγορο και εύκολο τρόπο επικοινωνίας ή ανταλλαγής δεδομένων. ( Επιπλέον, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ,εδώ και αρκετά χρόνια κάνει διαθέσιμες τις αποφάσεις του στο διαδίκτυο μέσα σε λιγότερο από μία μέρα. Το Μάρτιο του 1993 ο πρόεδρος της Αμερικής, Clinton, μίλησε στους πολίτες του μέσα στον κυβερνοχώρο (cyberspace) και μπόρεσαν να ακούσουν την ομιλία του όλοι όσοι βρίσκονταν στο δίκτυο εκείνη τη στιγμή. ( Ένα, ακόμη, παράδειγμα της δημοτικότητας του διαδικτύου, τα στοιχεία του οποίου φαίνονται στον παρακάτω πίνακα, μπορούν να αποτελέσουν τα δημοσιεύματα που έχουν υπάρξει σε περιοδικά ποικίλης ύλης ( αλλά όχι σε κάποιον ειδίκό για το θέμα τύπο). 22

24 Έτος Αριθμός Υπολογιστών % του πλανήτη θα είναι στο διαδίκτυο Πίνακας 2. Αριθμός Υπολογιστών Στο Διαδίκτυο Ανά Έτος.(2008) ( Πηγή: ) 2.2.: Οι δυνατότητες και η χρήση του διαδικτύου Η χρήση του διαδικτύου πέρα από τις επαγγελματικές ευκαιρίες που προσφέρει, παρέχει πολλαπλές δυνατότητες για επικοινωνία, πληροφόρηση, εκπαίδευση και χρήση ηλεκτρονικών υπηρεσιών. Οι δυνατότητες που παρέχονται μέσω της χρήσης του διαδικτύου είναι οι εξής: Αποστολή και παραλαβή ηλεκτρονικών μηνυμάτων. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (electronic mail ) είναι μια από τις πολλές υπηρεσίες που το διαδίκτυο (Internet) μας προσφέρει. Οι χρήστες μπορούν να ανταλλάξουν πληροφορίες γρήγορα και εύκολα μεταξύ τους. Το προσφέρει άμεση παράδοση των πληροφοριών, επιτρέποντας στους χρήστες, που ο χρόνος και η απόσταση τους χωρίζουν, να επικοινωνήσουν. Παρακολούθηση τηλέ-συνδιάσκεψης Η τηλεσυνδιάσκεψη είναι μια μέθοδος αμφίδρομης επικοινωνίας από απόσταση σε πραγματικό χρόνο που εξασφαλίζει ζωντανή οπτικοακουστική σύνδεση. Η χρήση της τηλέ-συνδιάσκεψης στην εκπαίδευση παρουσιάζει τεχνικές και οργανωτικές δυσκολίες, και απαιτεί ακριβό εξοπλισμό, αλλά είναι απαραίτητο στοιχείο κάθε εκπαιδευτικού οργανισμού..(icon Εκπαιδευτική 2001) Αναζήτηση πληροφοριών για προϊόντα και υπηρεσίες Το διαδίκτυο προσφέρει πλήθος πληροφοριών σχετικά με προϊόντα και υπηρεσίες και με σωστή αναζήτηση μπορεί να γίνει η καλύτερη δυνατή επιλογή. 23

25 Αναζήτηση πληροφοριών για ταξίδια και καταλύματα Πλέον μέσω του διαδικτύου μπορεί να πραγματοποιηθεί ενημέρωση και σύγκριση τιμών και εμπειριών από χρήστες σχετικά με ταξίδια σε όλο τον πλανήτη. Ακρόαση ραδιοφώνου ή παρακολούθηση τηλεόρασης Πολλοί χρήστες του διαδικτύου επιλέγουν να ακούν ραδιόφωνο ή να παρακολουθούν τηλεόραση μέσω ιστοσελίδων που παρέχουν τη δυνατότητα αυτής της υπηρεσίας. Παιχνίδια/ μουσική/ εικόνες Οι νέοι κυρίως χρήστες του διαδικτύου επιλέγουν να αγοράζουν μουσική, παιχνίδια και να κατεβάζουν εικόνες από το διαδίκτυο, αντί τον παραδοσιακό τρόπο αγοράς τους. Φορτώσατε λογισμικό για ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ένα ακόμη πλεονέκτημα της χρήσης του διαδικτύου είναι η αγορά του λογισμικού της επιλογής μας μέσω αυτού και η δυνατότητα να άμεσης χρήσης του. Ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών Με την εγγραφή ενός χρήστη σε ένα περιοδικό ή εφημερίδα μέσω διαδικτύου και καταβάλλοντας την απαραίτητη συνδρομή μπορεί να λαμβάνει ηλεκτρονικά το τεύχος του. Αναζήτηση εργασίας, αποστολή αιτήσεων για εύρεση εργασίας Υπάρχουν ιστοσελίδες που βοηθούν τον πολίτη στην αναζήτηση εργασίας, με τη δημιουργία ενός βιογραφικού και αποστολής του σε προτεινόμενες εταιρίες. Αναζήτηση πληροφοριών υγείας, σχετικών με κακώσεις, τραύματα, ασθένεις, διατροφή κλπ. Με τη χρήση λέξεων κλειδιά στις μηχανές αναζήτησης μπορεί ο κάθε χρήστης να βρεί πληροφορίες για την υγεία μέσω σχετικών άρθρων και ηλεκτρονικών εγκυκλοπαιδειών. 24

26 Τραπεζικές συναλλαγές Μέσω ειδικά διαμορφωμένων ιστοσελίδων μπορεί να γίνει ασφαλής τραπεζική συναλλαγή για διευκόλυνση του χρήστη. Πώληση προϊόντων (π.χ. μέσω πλειστηριασμών) / προσφορά υπηρεσιών Ο χρήστης του διαδικτύου μπορεί να αγοράσει η να πουλήσει προιόντα συμμετέχοντας σε πλειστηριασμούς όπως το γνωστό e-bay. Αναζήτηση πληροφοριών / συμμετοχή σε κάποια επίσημη βαθμίδα εκπαίδευσης (σχολείο, πανεπιστήμιο κλπ.) Οι κλασσικές εγκυκλοπαίδειες και βιβλιοθήκες έχουν αντικατασταθεί με τις αντίστοιχες ηλεκτρονικές. Ο χρήστης μπορεί με κάποιες λέξεις κλειδιά να βρεί αμέσως τις πληροφορίες που αναζητάει. Αναζήτηση πληροφοριών/ συμμετοχή σε προγράμματα μετεκπαίδευσης Υπάρχει δυνατότητα συμμετοχής μέσω διαδικτύου σε προγράμματα μετεκπαίδευσης και online μαθημάτων χωρίς την φυσική παρουσία του σπουδαστή. Αναζήτηση πληροφοριών / συμμετοχή σε άλλα προγράμματα που σχετίζονται με ευκαιρίες εργασίας Τέλος υπάρχουν και προγράμματα επιδοτούμενα και μη από τον κρατικό οργανισμό για την εκπαίδευση ενηλίκων για περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες δουλειάς. (Norman 1988, Αβούρης 2000, Ντούρος 2006) Η χρήση του διαδικτύου μας παρέχει τις εξής υπηρεσίες Παγκόσμιος ιστός Αναζήτηση πληροφοριών (WWW-World Wide Web). Με τη χρήση του Παγκόσμιου ιστού, μας παρέχεται άμεση ενημέρωση. Όλο και περισσότερες πληροφορίες βρίσκονται στο παγκόσμιο ιστό. Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ). Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μας δίνει τη δυνατότητα για άμεση επικοινωνία με τη μορφή αλληλογραφίας. Σε ελάχιστο χρόνο τα ηλεκτρονικά μας γράμματα βρίσκονται στην άλλη άκρη του κόσμου κυριολεκτικά με το πάτημα ενός κουμπιού. Συνομιλίες (Chat). Οποιαδήποτε στιγμή μπορούμε να έχουμε συνομιλία με άτομα από όλο τον κόσμο, δίνοντας τη δυνατότητα για συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών. Μεταφορά αρχείων (FTP-File Transfer Protocol). Μεταφορά δεδομένων οποιασδήποτε μορφής (κείμενα, φωτογραφίες, ήχο, κτλ.) οπουδήποτε. Οι χρήστες του διαδικτύου μοιράζονται μεταξύ τους και 25