AΘΗΝΑ 2015: 29o Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ

Transcript

1 TOMOΣ 8 TEYXOΣ 4 ISSN AΘΗΝΑ 2015: 29o Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ ΛΟΝΔΙΝΟ 2014 Εντυπώσεις από το 32ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καταρράκτη & Διαθλαστικής Χειρουργικής Η επέμβαση του καταρράκτη σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝΔΟΦΑΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ 42, Π. ΦΑΛΗΡΟ Χειρουργική καταρράκτη σε παθήσεις οπίσθιου ημιμορίου

2 editorial Παντελής Α. Παπαδόπουλος επικοινωνία: Αγαπητοί συνάδελφοι, Το Φθινόπωρο ξεκίνησε μέσα σε ένα κλίμα έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης, αβεβαιότητας και ανησυχίας για το αύριο. Οι γιατροί όμως έχουν ένα λόγο παραπάνω για να ανησυχούν για το μέλλον τους. Η πλήρης διάλυση του ήδη διαλυμένου ΕΣΥ επί των ημερών υπουργίας του κ. Γεωργιάδη, συνοδεύτηκε από τον κατακερματισμό του θεσμού των ασφαλιστικών ταμείων και την είσοδο των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών στον χώρο της δημόσιας περίθαλψης. Θα πείτε, αν αυτά γίνονται για ένα καλύτερο, μεικτό σύστημα υγείας, γιατί να είμαστε αρνητικοί; Δυστυχώς, όμως, αυτές οι αλλαγές φαίνεται πως θα έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στην περίθαλψη γενικότερα, αλλά κυρίως στο εισόδημα των γιατρών, σε όποιο χώρο και να εργάζονται. Οι περικοπές στις δαπάνες τις ιατρικής περίθαλψης έχουν ένα εύκολο θύμα: τον γιατρό, ο οποίος θεωρείτο στο παρελθόν ο πλέον ακριβοπληρωμένος εργαζόμενος, κάτι που δεν ισχύει βέβαια σήμερα. Αγνοούν, ή θέλουν να αγνοήσουν, τα χρόνια που πρέπει να σπουδάσει ένας γιατρός, τον όγκο των γνώσεων που θα πρέπει να αφομοιώσει μετά από ατελείωτα ξενύχτια, τη μεγάλη ευθύνη των ιατρικών και κυρίως των χειρουργικών πράξεων και την επικινδυνότητα του επαγγέλματος σε πολλές ειδικότητες. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να αμείβεται ένας γιατρός που εργάζεται με εξαντλητικούς ρυθμούς, πολλές φορές και 18 έως 36 ώρες με μια αμοιβή, η οποία είναι λίγο μεγαλύτερη από τον μισθό ενός ανειδίκευτου εργαζόμενου σε μια θέση χωρίς καμία σχεδόν ευθύνη; Τα αποτελέσματα είναι γνωστά εδώ και πολλά χρόνια στον δημόσιο τομέα: Παραοικονομία, φακελάκια, φοροδιαφυγή, κακομεταχείριση και αδιαφορία προς τους ασθενείς, οικονομική εξαθλίωση... Τώρα όμως, αυτά τα φαινόμενα θα επεκταθούν και στον ιδιωτικό χώρο με τις απαξιωτικές για τους γιατρούς συμβάσεις με το ΠΕΔΥ, αλλά κυρίως με την είσοδο των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών στον χώρο της δημόσιας και ιδιωτικής περίθαλψης. Οι εταιρείες αυτές, προκειμένου να αυξήσουν τα έσοδά τους, μειώνουν συνεχώς τις αμοιβές των ιατρικών πράξεων, ερήμην των γιατρών, ενώ ταυτόχρονα αυξάνουν τα ασφάλιστρα. Σε αυτούς που αδυνατούν να πληρώσουν τα ακριβά ασφάλιστρα των κανονικών συμβολαίων, προτείνουν νέα φθηνότερα με αποκλειστικότητα σε κάποιο ιδιωτικό νοσηλευτικό ίδρυμα, μειώνοντας τις ιατρικές αμοιβές κατά 50 έως 75 τοις εκατό! Δεν είναι τυχαίο, ότι χιλιάδες συνάδελφοί μας έχουν ήδη εγκαταλείψει τη χώρα, αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον. Στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας, θα βρείτε το προκαταρκτικό πρόγραμμα του 29ου διεθνούς συνεδρίου της ΕΕΕΦΔΧ. Η εταιρεία μας, που γιορτάζει φέτος τα τριάντα χρόνια από την ίδρυσή της, προσπαθεί να ενημερώσει τους Ελληνες οφθαλμιάτρους σε κάθε συνέδριο της, με ό,τι νεότερο υπάρχει στον χώρο. Στις σελίδες παρουσιάζονται οι εντυπώσεις από το 32ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καταρράκτη και Διαθλαστικής Χειρουργικής τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Λονδίνο. Ενα αναλυτικό άρθρο για την επέμβαση του καταρράκτη σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα της κ. Ε. Πατσούρα θα διαβάσετε στις σελίδες 14 έως 17. Στη χειρουργική καταρράκτη αναφέρεται και το δεύτερο μέρος του άρθρου από τον κ. Α. Μανιατέα, σε άτομα όμως με παθήσεις του οπίσθιου ημιμορίου (σελ ). Ο νέος συνάδελφος κ. Λ. Λαμπρογιάννης μας περιγράφει πώς οραματίζεται τη χειρουργική του καταρράκτη σε 30 χρόνια στις σελίδες Το άρθρο αυτό κέρδισε το βραβείο John Henahan στο 32ο Συνέδριο της ESCRS. Ο κ. Πέτρος Ράσογλου γράφει στη μόνιμη στήλη του «Με άλλο Μάτι» για τους «βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης» (Σελ ). Σας εύχομαι Καλή Δύναμη! Παντελής Α. Παπαδόπουλος Πρόεδρος Συντακτικής Επιτροπής Αντιπρόεδρος ΕΕΕΦΔΧ Ιδιοκτησία Eλληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής Ποσειδώνος 42, Π. Φάληρο Τηλ.: , Fax: Διοικητικό Συμβούλιο ΕΕΕΦΔΧ Πρόεδρος: Ιωάννης Παναγόπουλος Αντιπρόεδρος: Παντελής Α. Παπαδόπουλος Γενική Γραμματέας: Δημήτρης Κυρούδης Ταμίας: Μίλτος Μπαλίδης Μέλη: Σπύρος Γεωργαράς Βασίλης Καραμπατάκης, Κωνσταντίνα Κουφαλά Γεώργιος Κυμιωνής, Βασίλης Τσίγκος Συντακτική Επιτροπή Πρόεδρος Π. Α. Παπαδόπουλος Μέλη Μ. Ασπιώτης Δ. Παπαδάκος Ι. Ασπρούδης Ι. Πούλας Σπ. Γεωργαράς Π. Ράσογλου Χ. Καλογερόπουλος Α. Ρουμελιώτης Β. Καραμπατάκης Δ. Σιγανός Κ. Κουφαλά Χ. Σιγανός Γ. Κυμιωνής Μ. Στεφανιώτου Δ. Κυρούδης Μ. Τραγάκης Μ. Μπαλίδης Β. Τσίγκος Ι. Παλλήκαρης Μ. Τσιλιμπάρης Ι. Παναγόπουλος Συμβουλευτική Επιτροπή Τρ. Αργυρόπουλος Ζ. Μπισογιάννης Ν. Γεωργιάδης Θ. Μπουφίδης Σ. Γκοτζαρίδης Α. Νικολακόπουλος Δ. Δερεκλής Ι. Ντούντας Σ. Δημητράκος Π. Οικονομίδης Στ. Δημόπουλος Ν. Παπαδόπουλος Κ. Καραμπάτσας Α. Πετούνης Β. Κοζομπόλης Ι. Τσινόπουλος Α. Κώνστας Α. Χαρώνης Σ. Λάκε Εκδότης Παντελής Α. Παπαδόπουλος Σχεδιασμός Eπιμέλεια Παραγωγής ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΚΤΥΝΝΑ ΕΠΕ Ευφρονίου 25, Αθήνα Τηλ.: , Γραμματεία ΕΕΕΦΔΧ Β. Τόλιου, Ρ. Χριστοδουλοπούλου Λεωφ. Ποσειδώνος 42, Π. Φάληρο Τηλ.: , Copyright 2014 Απαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση καθώς και αντιγραφή του τρόπου παρουσίασης της περιεχόμενης ύλης χωρίς γραπτή άδεια της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής και της Εκδοτικής Εταιρείας. ISSN

3

4 η στήλη του Προέδρου περιεχόμενα ΤΟΜΟΣ 8, TEYXOΣ 4, 5 AΘΗΝΑ 2015: 29o Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ Ιωάννης Παναγόπουλος Πρόεδρος ΕΕΕΦΔΧ Αγαπητοί Συνάδελφοι, Η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής γιορτάζει φέτος τα 30 χρόνια από την ίδρυσή της. Με εξαίρεση μία χρονιά, που δεν πραγματοποιήθηκε το ετήσιο συνέδριό της, η Εταιρεία ήταν παρούσα σε όλες τις εξελίξεις που αφορούν τη χειρουργική του καταρράκτη και τη διαθλαστική χειρουργική. Επί τη ευκαιρία της επετείου των 30 χρόνων, η ΕΕΕΦΔΧ σχεδιάζει την έκδοση ενός λευκώματος που θα απαθανατίζει την πορεία της Εταιρείας διά μέσου αυτών των χρόνων. Για τρεις δεκαετίες η Εταιρεία μας λειτούργησε κυρίως ως εκπαιδευτικό εργαλείο, μέσω των επιστημονικών εκδηλώσεων που διοργανώνει, για την εκπαίδευση των Ελλήνων οφθαλμιάτρων στη χειρουργική του καταρράκτη, τη διαθλαστική χειρουργική και τη μικροχειρουργική του οφθαλμού. Αυτό το έργο συνεχίζει και εμπλουτίζει διαρκώς με καινούριες δραστηριότητες κάθε χρόνο. Με το βλέμμα πάντα στραμμένο στο μέλλον, οι δράσεις της ΕΕΕΦΔΧ χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια και νεωτερισμό. Σε αυτό το πνεύμα, το 29ο Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ θα διεξαχθεί και πάλι στην Αθήνα, στο ξενοδοχείο Hilton από τις 26 Φεβρουαρίου έως την 1η Μαρτίου 2015, με τη συμμετοχή και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καταρράκτη και Διαθλαστικής Χειρουργικής (ESCRS), της οποίας η ΕΕΕΦΔΧ αποτελεί ενεργό μέλος. Η Οργανωτική Επιτροπή του 29ου Συνεδρίου εργάζεται για την πραγματοποίηση ενός ακόμα συνεδρίου με υψηλού επιπέδου ομιλητές, Ελληνες και ξένους, δίνοντας έμφαση στον εμπλουτισμό του προγράμματος με ό,τι νεότερο υπάρχει στο διεθνές προσκήνιο. Έτσι, φέτος, την πρώτη ημέρα του Συνεδρίου θα διεξαχθεί Ημερίδα με θέμα τις Απεικονιστικές Μεθόδους του Πρόσθιου Ημιμορίου (Imaging), ενώ το πρόγραμμα των Πειραματικών Χειρουργείων θα εμπλουτιστεί με wetlab Μεταμόσχευσης Ενδοθηλίου του Κερατοειδούς (DMEK), που θα περιλαμβάνει και θεωρητικό μέρος. Τέλος, η συνεδρία της ESCRS με θέμα Optical quality in cataract and refractive surgery αναμένεται να αποτελέσει ένα από τα highlights του συνεδρίου μας. 10 ΛΟΝΔΙΝΟ 2014 Εντυπώσεις από το 32ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καταρράκτη & Διαθλαστικής Χειρουργικής 14 Η επέμβαση του καταρράκτη σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα 18 Χειρουργική καταρράκτη σε παθήσεις οπίσθιου ημιμορίου 22 Λάμπρος Λαμπρογιάννης: «Πώς οραματίζομαι τη χειρουργική του καταρράκτη σε 30 χρόνια» 24 Με άλλο μάτι: «Οι βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης» Με συναδελφικούς χαιρετισμούς, Γιάννης Παναγόπουλος Πρόεδρος ΕΕΕΦΔΧ 4 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

5 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 5

6 ΑΘΗΝΑ ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ 29o Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής 26 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ - 1 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 Το 29ο Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ θα πραγματοποιηθεί στο Ξενοδοχείο Hilton στην Αθήνα, από 26 Φεβρουαρίου έως 1 Μαρτίου 2015 με τη συμμετοχή και της European Society of Cataract and Refractive Surgeons (ESCRS). Το επιστημονικό πρόγραμμα θα περιλαμβάνει Συνεδρία της ESCRS με θέμα «Optical quality in cataract and refractive surgery» και όπως κάθε χρόνο, διαλέξεις από διακεκριμένους οφθαλμιάτρους από όλο τον κόσμο, στρογγυλές τράπεζες, κλινικά φροντιστήρια, μαγνητοσκοπημένα χειρουργεία, ελεύθερες ανακοινώσεις, προβολή βίντεο και ηλεκτρονικά poster. Για πρώτη φορά φέτος το πρόγραμμα των πειραματικών χειρουργείων θα εμπλουτιστεί και με DMEK wetlabs. Tην πρώτη ημέρα του Συνεδρίου θα πραγματοποιηθεί Ημερίδα με θέμα «Απεικονιστικές Μέθοδοι Πρόσθιου Ημιμορίου», ενώ σε ειδική τελετή θα απονεμηθεί το 9ο Βραβείο Kelman. Αποδέκτης του φετινού Βραβείου Kelman θα είναι ο διακεκριμένος οφθαλμίατρος Καθηγητής Boris Malyugin. 6 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

7 ΑΘΗΝΑ ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΧΩΡΟΣ Το 29ο Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ θα πραγματοποιηθεί στο Ξενοδοχείο Hilton στην Αθήνα, από 26 Φεβρουαρίου έως 1 Μαρτίου ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Οι επίσημες γλώσσες του Συνεδρίου είναι η ελληνική και η αγγλική με ταυτόχρονη μετάφραση στις περισσότερες συνεδριάσεις. ΕΚΘΕΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου θα λειτουργήσει Εμπορική Εκθεση φαρμακευτικών, χειρουργικών προϊόντων και διαγνωστικών μηχανημάτων, σε χώρο ειδικά διαμορφωμένο και σε άμεση πρόσβαση με τους χώρους διεξαγωγής όλων των διαλέξεων. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Τελετή Εναρξης Τελετή Απονομής βραβείου Kelman 2015 Δεξίωση προς τιμήν των Συνέδρων ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ Η ημερομηνία λήξης υποβολής περιλήψεων των ελεύθερων ανακοινώσεων, video και ηλεκτρονικών poster είναι 30/11/14. Επισημαίνεται ότι δεν θα γίνονται δεκτές εκπρόθεσμες αιτήσεις, ενώ κάθε ομιλητής έχει δικαίωμα να υποβάλει μέχρι 2 εργασίες ως πρώτος συγγραφέας. Η αποστολή περιλήψεων εργασιών γίνεται μέσω της ιστοσελίδας της ΕΕΕΦΔΧ στη διεύθυνση: Σημείωση: Οι καλύτερες εργασίες - ελεύθερη ανακοίνωση, βίντεο και ηλεκτρονικό poster - θα βραβευθούν κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου Επισημάνσεις: Η περίληψη θα πρέπει να είναι υποχρεωτικά στα ελληνικά και στα αγγλικά και δεν θα πρέπει να ξεπερνάει τις 200 λέξεις. Οι ελεύθερες ανακοινώσεις θα παρουσιαστούν στα ελληνικά ή αγγλικά. Οι διαφάνειες θα πρέπει να είναι γραμμένες απαραιτήτως στα αγγλικά. Σύμφωνα με εγκύκλιο του ΕΟΦ, οι ομιλητές υποχρεούνται στην αρχή της ομιλίας τους (στη 2η διαφάνεια μετά τον τίτλο) να αναφέρονται σε οποιαδήποτε σύγκρουση συμφερόντων Ο χρόνος κάθε ανακοίνωσης θα είναι 6 λεπτά. Η διάρκεια των video δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 12 λεπτά. Ολες οι παρουσιάσεις θα γίνονται με τη μορφή Power Point, από τον κεντρικό υπολογιστή κάθε αίθουσας. Τα ηλεκτρονικά poster θα πρέπει να είναι σε μορφή Power Point και να μην υπερβαίνουν τις 8 διαφάνειες συμπεριλαμβανομένου και της διαφάνειας τίτλου. Το υλικό θα πρέπει να παραδίδεται στην τεχνική γραμματεία τουλάχιστον 2 ώρες πριν την ανακοίνωση ή από την προηγούμενη ημέρα, αν πρόκειται για πρωινές συνεδριάσεις. ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟ ΔIOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO THΣ EΛΛHNIKHΣ ETAIPEIAΣ ENΔOΦAKΩN KAI ΔIAΘΛAΣTIKHΣ XEIPOYPΓIKHΣ Πρόεδρος: Ιωάννης Παναγόπουλος Αντιπρόεδρος: Παντελής Α. Παπαδόπουλος Γενικός Γραμματέας: Δημήτρης Κυρούδης Ταμίας: Mέλη: Μίλτος Μπαλίδης Σπύρος Γεωργαράς Βασίλης Καραμπατάκης Κωνσταντίνα Κουφαλά Γεώργιος Κυμιωνής Βασίλης Τσίγκος NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 7

8 ΑΘΗΝΑ ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ Jorge Alio Ισπανία Bekir Sitki Aslan Τουρκία Farhad Hafezi Ελβετία Vardhaman Kankariya Ινδία Vinod Kumar Ηνωμένο Βασίλειο Boris Malyugin Ρωσία Ιωάννης Παλλήκαρης Ελλάδα Marie Jose Tassignon Βέλγιο Solon Thanos Γερμανία Γραμματεία Συνεδρίου: MEDLINE Υπεύθυνη: Χριστίνα Τσαρούχα Γράμμου 20, Βριλήσσια, Τηλ.: , , Fax: ΚΟΣΤΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Ειδικευμένοι, Μέλη ΕΕΕΦΔΧ: 130 (+ 50 Ετήσια Συνδρομή Μέλους) Ειδικευμένοι: 200 Μη Ειδικευμένοι:* 90 Παραϊατρικό Προσωπικό:* 80 Νοσηλευτές-Νοσηλεύτριες:* 60 Συνοδά μέλη: 50 Φοιτητές Ιατρικής:* Δωρεάν Οσοι ανήκουν στις ειδικές κατηγορίες με* θα πρέπει να πιστοποιούν την ιδιότητά τους (επιστολή από τον διευθυντή της κλινικής στην οποία κάνουν ειδικότητα ή εργάζονται ως νοσηλευτές, φοιτητική ταυτότητα). Σημείωση: Στην κατηγορία των Φοιτητών Ιατρικής (δωρεάν εγγραφή) ανήκουν μόνο οι προπτυχιακοί φοιτητές. Μεταπτυχιακοί φοιτητές, επί διδακτορικώ κ.λπ. ανήκουν στην κατηγορία των Μη Ειδικευμένων. Το κόστος Συμμετοχής περιλαμβάνει: - Παρακολούθηση Επιστημονικού προγράμματος συμπεριλαμβανομένων και των Κλινικών Φροντιστηρίων - Υλικό Συνεδρίου - Βεβαίωση Παρακολούθησης με τη μοριοδότηση - Συμμετοχή στη δεξίωση προς τιμή των Συνέδρων - Καφέ στα διαλείμματα - Πρόσβαση στην έκθεση 8 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

9 ΑΘΗΝΑ ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ ΧΟΡΗΓΙΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής (ΕΕΕΦΔΧ) έχει εξουσιοδοτηθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τη Συνεχή Ιατρική Εκπαίδευση (European Accreditation Council for Continuing Medical Education EACCME), για τη χορήγηση Μονάδων εκπαίδευσης (Credit Points) κατά τα: Κλινικά Φροντιστήρια Πειραματικά Χειρουργεία Στρογγυλές Τράπεζες Διαλέξεις που περιλαμβάνονται στο Επιστημονικό Πρόγραμμα του Ετήσιου Συνεδρίου της. Σημειώνεται ότι οι μονάδες που χορηγούνται με εξουσιοδότηση από το EACCME αναγνωρίζονται και από την Αμερικανική Εταιρεία (American Medical Association), ενώ η έγκριση δίνεται κάθε χρόνο στο Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ από τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο (ΠΙΣ). ΠΡΟΕΓΓΡΑΦΗ Για προεγγραφή στο 29 Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής, με σκοπό τη συντομότερη εξυπηρέτησή σας, συμπληρώστε το Online Δελτίο Εγγραφής μέσω της ιστοσελίδας της ΕΕΕΦΔΧ ( ή επικοινωνήστε με τη Γραμματεία του Συνεδρίου MEDLINE. ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Πέμπτη 26/2/ :00-20:00 Ημερίδα «Aπεικονιστικές Μέθοδοι Πρόσθιου Ημιμορίου» Παρασκευή 27/2/ :00-19:00 Τελετή Εναρξης / Τελετή Απονομής Βραβείου Kelman Ελεύθερες Ανακοινώσεις / Βίντεο Διαλέξεις Στρογγυλές Τράπεζες Κλινικά Φροντιστήρια / Φροντιστηριακές Στρογγυλές Τράπεζες Πειραματικά Χειρουργεία Δορυφορικά Συμπόσια Χορηγών Σάββατο 28/2/ :00-19:00 Συμπόσιο της ESCRS: «Optical quality in cataract and refractive surgery» Ελεύθερες Ανακοινώσεις / Βίντεο Διαλέξεις Στρογγυλές Τράπεζες Μαγνητοσκοπημένα Χειρουργεία Κλινικά Φροντιστήρια / Φροντιστηριακές Στρογγυλές Τράπεζες Πειραματικά Χειρουργεία Δορυφορικά Συμπόσια Χορηγών Κυριακή 1/3/ :00-14:00 Ελεύθερες Ανακοινώσεις / Βράβευση Εργασιών Κλινικά Φροντιστήρια Πειραματικά Χειρουργεία NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 9

10 συνέδρια ΛΟΝΔΙΝΟ 2014 Εντυπώσεις από το 32ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καταρράκτη & Διαθλαστικής Χειρουργικής Παντελής Α. Παπαδόπουλος Χειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: To Λονδίνο ήταν η πολη που φιλοξένησε φέτος το 32ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καταρράκτη & Διαθλαστικής Χειρουργικής. Το Λονδίνο ήταν πόλος έλξης για περισσότερους από οκτώ χιλιάδες οφθαλμιάτρους που πήραν μέρος στο μεγαλύτερο γεγονός της Ευρωπαϊκής Χειρουργικής Οφθαλμολογίας. Η συνδιοργάνωση του Euretina τις ίδιες ημερομηνίες συνέβαλε σημαντικά στο να σπάσει άλλο ένα ρεκόρ συμμετοχής σε Ευρωπαϊκό συνέδριο. Ο μεγάλος αριθμός των οφθαλμιάτρων που συμμετείχαν από μη Ευρωπαϊκές χώρες, και κυρίως από την Ασία και Αμερική, αποδεικνύει για άλλη μια φορά το υψηλό επιστημονικό επίπεδο και την καθιέρωση του θεσμού αυτού ως ένα από τα κορυφαία γεγονότα που σχετίζονται με την Οφθαλμολογία. Το συνεδριακό κέντρο ExCel εντυπωσίασε τους συνέδρους με τους πλούσιους και λειτουργικούς χώρους του, καθώς και με τη φουτουριστική αρχιτεκτονική του. Μοναδικό ίσως αρνητικό της διοργάνωσης ήταν η ανεπάρκεια της ξενοδοχειακής υποδομής γύρω από το συνεδριακό κέντρο, κάτι που ανάγκασε πολλούς από τους συνέδρους να διανύουν πολλά χιλιόμετρα καθημερινά για να προσέλθουν στο ExCel, αλλάζοντας μερικές φορές μέχρι και τέσσερα μεταφορικά μέσα. Ως προς το επιστημονικό μέρος, ως αναμενόταν, κυριάρχησαν τα Femtosecond laser για τον καταρράκτη. Ολες οι εταιρείας που κατασκευάζουν Femto, παρουσίασαν τις τελευταίες εκδόσεις των μηχανημάτων τους. Η τεχνολογία αυτή, αν και πρόσφατη, εξελίσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Το προβάδισμα, φαίνεται να έχει προς το παρόν η Alcon με το Lensx και μια ολοκληρωμένη πλατφόρμα για καταρράκτη που περιλαμβάνει το Laser, το μηχάνημα φακοθρυψίας Centurion, το μικροσκόπιο Luxor και το σύστημα απεικόνισης Verion. Ολες αυτές οι συσκευές συνεργάζονται μεταξύ τους, παρέχοντας πολλές ευκολίες στον χειρουργό. Το σύστημα Verion προβάλλει ενεργά τον άξονα του αστιγματισμού μέσα από το μικροσκόπιο για να διευκολύνει την τοποθέτηση των τορικών ενδοφακών. Θα πρέπει να σημειωθεί όμως ότι, παρά τις εξελίξεις στο θεμα της παρασκευής των τομών στον κερατοειδή και στην κατάτμηση του πυρήνα, υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη για να διανυθεί. Ενα άλλο θέμα, που τράβηξε αρκετή δημοσιότητα φέτος, ήταν τα ενδοκερατικά ενθέματα και ιδίως ο Acufocus Kamra, ο οποίος έχει εμφυτευθεί σε περισσότερα από μάτια. Βασίζεται στην τεχνική monovision και απευθύνεται σε εμμέτρωπες πρεσβύωπες που θέλουν να έχουν ικανοποιητική όραση στις μεσαίες αποστάσεις. Τα πλεονεκτήματα του Kamra είναι το γεγονός ότι δεν επηρεάζει καθόλου τη μακρινή όραση. Οπως και τα άλλα ενθέματα, τοποθετείται στο στρώμα του κερατοειδούς αφού ανοιχθεί ένας δίαυλος με Femto laser. Η επέμβαση ευτή είναι αναστρέψιμη. Στις πολλες και αξιόλογες συζητήσεις για τη διασύνδεση κολλαγόνου με ριβοφλαβίνη, φάνηκε ότι υπάρχουν ακόμη πολλές άγνωστες πτυχές στην τεχνική αυτή. Στις συνεδριάσεις που έγιναν σχετικά με τον χρόνο και την ενέργεια εφαρμογής της ακτινοβολίας στον κερατοειδή, η πλειοψηφία εξέφρασε τη γνώμη ότι το κλασικό πρωτόκολλο των 30 με χαμηλή ενέργεια και αφαίρεση του επιθηλίου έχει καλύτερα και σταθερότερα αποτελέσματα από τα άλλα νεότερα σχήματα. 10 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

11 συνέδρια Η ολοκληρωμένη λύση της Alcon για τον καταρράκτη Στη λαμπρή τελετή έναρξης, ο καθ. Gunther Grabner από την Αυστρία τιμήθηκε με το βραβείο Ridley για την πολυετή προσφορά του στην Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια Οφθαλμολογία. Στη διάλεξή του μίλησε για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της χειρουργικής καταρράκτη. Ο νέος Ελληνας οφθαλμίατρος Λάμπρος Λαμπρογιάννης κέρδισε το βραβείο «John Henahan» για νέους οφθαλμιάτρους (βλεπε. Σελ... ) Η έκθεση του 32ου Συνεδρίου είχε περισσότερα περίπτερα και μεγαλύτερη έκταση από κάθε άλλη φορά. Οι τιμές, όμως, των νέων προϊόντων δεν φάνηκε να είναι προσαρμοσμένες στην οικονομική κρίση. Η μόνη διαφορά σε σχεση με τα προηγούμενα έτη ίσως να ήταν ο μεγαλος προβληματισμός για το ποιος θα αναλάβει το επιπλέον κόστος της τεχνολογίας (πχ. Femtosecond laser για καταρράκτη), ακόμη και σε χώρες που δεν φαίνεται να εχουν επηρεαστεί οικονομικά. Σε γενικές γραμμές, οι συμμετέχοντες στο 32ο συνέδριο της ESCRS έμειναν με πολύ καλές εντυπώσεις. Το επόμενο συνέδριο της Ευρωπαϊκής εταιρείας θα διεξαχθεί στη Βαρκελώνη, από 5 έως 9 Σεπτεμβρίου Η διασύνδεση κολλαγόνου του κερατοειδούς (corneal cross linking) ήταν ένα από τα βασικά θέματα του συνεδρίου Το ενδοκερατικό ένθεμα Acufocus Kamra NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 11

12 συνέδρια Το ιστορικό ιστιοφόρο «Cutty Shark» που έχει μετατραπεί σε μουσείο 12 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

13 συνέδρια õûíá Το εντυπωσιακό συνεδριακό κέντρο EXCEL του Λονδίνου Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ μπροστά στο λεωφορείο του μουσείου της RAYNER Αποψη από την κεντρική αίθουσα του συνεδρίου NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 13

14 καταρράκτης Η επέμβαση του καταρράκτη σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα Τα αυτοάνοσα νοσήματα που προσβάλλουν τον οφθαλμό είτε αφορούν αποκλειστικά τον οφθαλμό, όπως το οφθαλμικό ουλώδες πεμφιγοειδές και το έλκος του Mooren, είτε ο οφθαλμός προσβάλλεται στο πλαίσιο της γενικευμένης νόσου οπότε οι εκδηλώσεις αποτελούν μέρος του φάσματος των εκδηλώσεων πολυσυστηματικού νοσήματος. Ως προς την προέλευση χαρακτηρίζονται ως ιδιοπαθή ή σχετίζονται με υποκείμενα νοσήματα. Η γνώση του ρευματολογικού νοσήματος είναι απαραίτητη γιατί βοηθά στην επιλογή του καταλληλότερου θεραπευτικού σχήματος και καθορίζει την πρόγνωση. Κλινικές εκδηλώσεις Οι κλινικές εκδηλώσεις των αυτοάνοσων νοσημάτων από τους οφθαλμούς αφορούν: την οφθαλμική επιφάνεια με τη μορφή χρόνιας επιπεφυκίτιδας, ξηροφθαλμίας και κερατοπάθειας τον ραγοειδή με οξείες ή χρόνιες, πρόσθιες, ενδιάμεσες, οπίσθιες ραγοειδίτιδες ή πανραγοειδίτιδες τον αμφιβληστροειδή με ισχαιμικές εκδηλώσεις αγγειίτιδας αλλά και οιδήματος ωχράς κηλίδας τον φακό του οφθαλμού με τη δημιουργία καταρράκτη κυρίως ως επιπλοκή της χρόνιας ενδοφθάλμιας φλεγμονής ή της χρήσης κορτικοειδών την ενδοφθάλμια πίεση είτε με ανάπτυξη κορτιζονικού ή ραγοειδικού γλαυκώματος είτε χρόνιας υποτονίας Ελισάβετ Πατσούρα Xειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: τον σκληρό με τη μορφή σκληρίτιδας νεκρωτικής ή μη το οπτικό νεύρο με φλεγμονώδεις νευρίτιδες καθώς και ισχαιμικές και γλαυκωματικές οπτικές νευροπάθειες τον κόγχο Η επέμβαση του καταρράκτη είναι αναγκαία σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα όταν (α) η θόλωση του φακού παρεμποδίζει τη σωστή εκτίμηση και έλεγχο της πορείας της νόσου, (β) δυσκολεύει τη θεραπεία και επεμβάσεις στο οπίσθιο ημιμόριο του οφθαλμού, (γ) όταν σαφώς προκαλεί μείωση της όρασης και τέλος (δ) σε παρουσία φακολυτικού υλικού που επιδεινώνει τη φλεγμονή. Ο σχεδιασμός της επέμβασης του καταρράκτη περιλαμβάνει τον ενδελεχή προεγχειρητικό έλεγχο, τον σωστό σχεδιασμό της επέμβασης, καθώς και τη στενή μετεγχειρητική παρακολούθηση για την έγκαιρη αντιμετώπιση τυχών επιπλοκών. Προεγχειρητικός έλεγχος 1. Η ξηροφθαλμία είναι από τις συνηθέστερες οφθαλμικές εκδηλώσεις των αυτοάνοσων νοσήματων και οφείλεται είτε στη φλεγμονώδη διήθηση του δακρυϊκού αδένα όπως στο πρωτοπαθές ή δευτεροπαθές Σύνδρομο Sjogren, είτε στην καταστροφή των goblet cells και των βοηθητικών δακρυϊκών αδένων όπως στο οφθαλμικό πεμφιγοειδές. Η έντονη κερατοπάθεια λόγω της ξηροφθαλμίας χρήζει εντατικής θεραπείας με τεχνητά δάκρυα προεγχειρητικά ενώ ευεργετική είναι η τοπική χρήση κυκλοσπορίνης Α που μπορεί να ξεκινήσει ακόμη και μήνες πριν τον προγραμματισμό της επέμβασης. Αυτόματη τήξη του κερατοειδούς έχει αναφερθεί κατόπιν επεμβάσεων καταρράκτη σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα και σύνδρομο Sjogren (1). Ιδιαίτερη προσοχή χρήζει και η χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών κολλυρίων σε αυτούς τους επιβαρυμένους κερατοειδείς. Σε σοβαρές εκδηλώσεις αποτέλεσμα ενεργούς ισχαιμικής αγγειοπάθειας, όπως στην περιφερική ελκώδη κερατοπάθεια (ΠΕΚ) και στο έλκος Μοοren η επέμβαση αντενδείκνυται. Οι αλλοιώσεις του κερατοειδούς μπορεί επίσης να έχουν τη μορφή ταινιοειδούς κερατοπάθειας, 14 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

15 καταρράκτης Εικόνα 1. Οφθαλμικές εκδηλώσεις αυτοάνοσων νοσημάτων. Χρόνια ιριδοκυκλίτιδα, σκληρίτιδα, ουλώδες πεμφιγοειδές, ξηροφθαλμία νεοαγγείωσης ή ουλοποίησης που περιορίζουν την ορατότητα κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Σε ασθενείς με χρόνια ουλώδη επιπεφυκίτιδα όπως σε οφθαλμικό πεμφιγοειδές επιβάλλεται η νόσος να βρίσκεται σε ύφεση για διάστημα ενός έτους προκειμένου να αποφευχθεί αναζωπύρωσή της μετεγχειρητικά. 2. Η ραγοειδίτιδα προκαλεί ή συνυπάρχει με τον καταρράκτη. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει προφανές ότι επιβάλλεται ο περιεγχειρητικός έλεγχος της φλεγμονής προκειμένου οι οφθαλμοί αυτοί να έχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Συνιστάται λοιπόν η πραγματοποίηση της επέμβασης του καταρράκτη εφόσον η φλεγμονή είναι σε ύφεση για τουλάχιστον 3 μήνες(2) (3). Ο έλεγχος της ραγοειδίτιδας γίνεται καταρχήν με τοπική και συστηματική χρήση κορτικοειδών. Σε περιπτώσεις όμως υποτροπών μετά από σταδιακή μείωση, μακροχρόνιας χρήσης (>3 μήνες) ή χρήσης πολύ υψηλών δόσεων (>10mg/ημέρα) δικαιολογείται η προσθήκη μη στεροειδών ανοσοτροποποιητικών παραγόντων για τη μείωση των ανεπιθύμητων παρενεργειών των στεροειδών. Στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνονται οι αντιμεταβολίτες (μεθοτρεξάτη, αζαθειοπρίνη, μυκοφαινολάτη μοφετίλ), οι αναστολείς καλσινευρίνης Τ- κυττάρων (κυκλοσπορίνη, Τακρόλιμους) και οι αλκυλιωτικoί παράγοντες (κυκλοφωσφαμίδη, χλωραμβουκίλη). Τα τελευταία χρόνια έχουν προστεθεί στη θεραπεία των αυτοάνοσων νοσημάτων βιολογικοί παράγοντες όπως οι αναστολείς TNF-α (infliximab, adalinumab, daclizumab,etanercept) κ.λπ. με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Ολοι οι προαναφερθέντες παράγοντες έχουν συνδυαστεί με παρενέργειες και τοξικότητα και η χρήση τους απαιτεί λεπτομερή ιατρική εκτίμηση και συνεχή παρακολούθηση ιδιαίτερα στους παιδιατρικούς ασθενείς (4). Σε φάση ηρεμίας συνιστάται για την πρόληψη της υποτροπής της φλεγμονής και του κυστικού οιδήματος η χορήγηση κορτιζόνης 1mg /kg βά- NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 15

16 καταρράκτης ρους 3 μέρες πριν την επέμβαση που ελαττώνονται στα προεγχειρητικά επίπεδα μέσα στον πρώτο μετεγχειρητικό μήνα. Καλά αποτελέσματα έχουν αναφερθεί με χρήση περιβολβικών ή ενδοβολβικών ενέσεων τριαμσινολόνης και ενδουαλοειδικών ενθεμάτων κορτιζόνης όπως δεξαμεθαζόνης (Ozurdex) και φλουοκινολόνης acetate (Retisert) στον ίδιο χρόνο με την επέμβαση του καταρράκτη (5). 3. Η παρουσία σκληρίτιδας χρήζει όμοιας αντιμετώπισης με τη ραγοειδίτιδα. 4. Η συνύπαρξη καταρράκτη με αρρύθμιστο φλεγμονώδες γλαύκωμα επιβάλλει συνδυασμένη επέμβαση καταρράκτη-γλαυκώματος. Οφθαλμοί με υποτονία χρήζουν διερεύνησης με Β-υπερηχογραφία προκειμένου να διαπιστωθεί το αίτιο της υποτονίας. Συνολικά η πρόγνωση είναι καλύτερη για τους ασθενείς με νόσο σε ηρεμία, με οξεία ραγοειδίτιδα που περιορίζεται στο πρόσθιο ημιμόριο του οφθαλμού, όπως η Fuch s ετεροχρωμική ιριδοκυκλίτιδα, σε αντίθεση με τις οπίσθιες ραγοειδίτιδες. Κακοί προγνωστικοί παράγοντες για το οπτικό αποτέλεσμα αποτελούν η ύπαρξη υποτονίας, χρόνιου οιδήματος, νεοαγγειακής μεμβράνης και ισχαιμία ωχράς καθώς και η ατροφία του οπτικού νεύρου. Διενέργεια οπτικής τομογραφίας συνοχής (OCT) ωχράς και φλουοραγγειογραφίας καθώς και Β-scan υπερηχογραφίας είναι απαραίτητη για την πρόγνωση του χειρουργικού αποτελέσματος. Χειρουργική τεχνική Η μοντέρνες τεχνικές φακοθρυψίας με τη χρησιμοποίηση μικρών τομών και οι νεότεροι ενδοφακοί έχουν βελτιώσει το χειρουργικό αποτέλεσμα των οφθαλμών αυτών. Η επέμβαση του καταρράκτη μπορεί να συνδυαστεί με υαλοειδεκτομή (ειδικά σε περιπτώσεις ιριδοκυκλίτιδας Fuch s, διάμεσες ραγοειδίτιδες, παιδιατρικές ραγοειδίτιδες), με αντιγλαυκωματικές επεμβάσεις καθώς και επεμβάσεις στον αμφιβληστροειδή (αφαίρεση επιαμφιβληστρειδικής μεμβράνης κ.λπ.). Η χειρουργική ιδιαιτερότητα των ασθενών αυτών οφείλεται: στη δυσκολία τοποθέτησης του ασθενούς στο χειρουργικό τραπέζι όπως σε άτομα με αγκυλοποιητική σπονδυλοαρθρίτιδα ή άλλες μορφές φλεγμονώδους αρθρίτιδας στη στενή κόρη με παρουσία κορικών μεμβρανών, στενό θάλαμο με πρόσθιες ή οπίσθιες συνέχειες, χαλαρή Ζίννειο σε θολερότητες του κερατοειδούς και ταινιοειδή κερατοπάθεια Ο χειρουργός μπορεί να χρειαστεί να χρησιμοποιήσει επιπλέον χειρισμούς για τη διαστολή της κόρης και λύση των συνεχειών προκειμένου να προχωρήσει στη φακοθρυψία. Επιλογή ενδοφακού Η ένθεση ενδοφακού σε οφθαλμούς με ραγοειδίτιδα αποτέλεσε αντικείμενο πολλών ερευνών. Η μετα-ανάλυση πολλών μελετών (6) έδειξε ότι μεγαλύτερο ποσοστό οφθαλμών που υποβλήθηκαν σε επέμβαση καταρράκτη με ένθεση ενδοφακού σε αντίθεση με αυτούς που έμειναν αφακικοί πέτυχαν οπτική οξύτητα 20/40 ή καλύτερη. Οι ακρυλικοί και οι ενδοφακοί με επίστρωση ηπαρίνης είχαν ανώτερα αποτελέσματα από τους PMMA και σιλικόνης. Μελέτες δείχνουν ότι ο πιο βιοσυμβατός φακός σε περιπτώσεις ραγοειδίτιδας είναι ο one piece υδρόφοβος ακρυλικός με τετράγωνο edge (7)(8). Τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της ένθεσης των ενδοφακών αυτών είναι ικανοποιητικά. Αντίθετα οι ενδοφακοί σιλικόνης συνδέονται με υψηλότερο ποσοστό θόλωσης περιφακίου, μετεγχειρητικού κυστεοειδούς οιδήματος ωχράς και σχηματισμό συνεχειών. Οι υδρόφιλοι ενδοφακοί αν και έχουν καλή βιοσυμβατότητα με τον ραγοειδή συνδέονται με υψηλότερο ποσοστό θόλωσης του περιφακίου σε σχέση με τους υδροφίλους (7,8). Σε μάτια με χρόνιες φλεγμονές, όπως στην περίπτωση της νεανικής ρευματοειδούς αρθρίτιδας η ένθεση ενδοφακού μπορεί να γίνει σε δεύτερο χρόνο αν η φλεγμονή είναι σε έξαρση εξαιτίας του υψηλού ποσοστού επιπλοκών, όπως η δημιουργία συνεχειών, κορικής μεμβράνης, η υποτονία καθώς και η θόλωση του ενδοφακού και του περιφακίου. Πρόσφατες μελέτες (9,10) αναφέρουν ικανοποιητικά αποτελέσματα με ένθεση ακρυλικού ενδοφακού σε πρώτο χρόνο σε παιδιά με νεανική ρευματοειδή αρθρίτιδα με απαραίτητη προϋπόθεση τον αυστηρό έλεγχο της φλεγμονής κατά την περιεγχειρητική περίοδο. Μετεγχειρητική παρακολούθηση Σε ασθενείς με ραγοειδίτιδα οι συχνότερες αιτίες μειωμένης όρασης μετά την επέμβαση καταρράκτη είναι η εκσεσημασμένη μετεγχειρητική φλεγμονή, το κυστικό οιδήμα της ωχράς και η θόλωση του περιφακίου. Το ποσοστό εμφάνισης οιδήματος μετά από φακοθρυψία αναφέρεται μεταξύ 12 και 59%. Η πιθανότητα εμφάνισης οιδήματος μειώνεται σημαντικά αν η ραγοειδίτιδα είναι σε ύφεση τουλάχιστον 3 μήνες προεγχειρητικά και σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε συστηματική θεραπεία με κορτικοειδή προεγχειρητικά. Η θόλωση του περιφακίου είναι συχνή μετεγχειρητική επιπλοκή με ποσοστό που φτάνει το 48% τον πρώτο χρόνο. Η υποτροπή της φλεγμονώδους νόσου είναι συχνή μετά από την επέμβαση καταρράκτη. Το ποσοστό υποτροπής της ραγοειδίτιδας φτάνει στο 50%. (11) (Πίνακας 1) Νόσοι οφθαλμικής επιφάνειας, όπως το οφθαλμικό πεμφιγοειδές, μπορούν να υποτροπιάσουν τον πρώτο χρόνο μετά την επέμβαση. Η μετεγχειρητική παρακολούθηση της ενδοφθάλμιας πίεσης είναι σημαντική. Η ΕΟΠ μπορεί να παρουσιάσει παροδική αύξηση μετεγχειρητικά, σοβαρότερη επιπλοκή όμως αποτελεί η υποτονία, η επιμονή της οποίας μπορεί να οδηγήσει σε φθίση. Η επέμβαση καταρράκτη αυξάνει μέχρι και 7,5 φορές τον κίνδυνο υποτονίας σε χρόνιες φλεγμονές ιδίως πρόσθιες ραγοειδίτιδες σε νεαρά άτομα,με τη φακοθρυψία να έχει το χαμηλότερο ρίσκο (x4) σε σχέση με άλλες τεχνικές(12). Η πιθανότητα μειώνεται με αυστηρό περιεγχειρητικό έλεγχο της φλεγμονής. Σοβαρές επιπλοκές μετά από επέμβαση καταρράκτη σε ασθενή με αυτοάνοσο νόσημα αποτελεί η σκληρίτιδα και η τήξη του κερατοειδούς οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και μήνες μετά από το χειρουργείο. (1,13). Η θεραπεία συνίσταται σε τοπική και συστηματική ανοσοκαταστολή για την αποφυγή διάτρησης και απώλεια της όρασης. Επιπλέον, η ανάπτυξη αυτών των σοβαρών επιπλοκών σε ένα φαινομενικά «υγιή» ασθενή μετά από μη επιπλεγμένο χειρουργείο καταρράκτη αποτελεί ένδειξη σοβαρής συστηματικής νόσου ή νόσου σε έξαρση, και απαιτεί διερεύνηση και επιθετική θεραπεία (1). Η ξηροφθαλμία (keratoconjunctivitis sicca) επιβαρύνεται μετεγχειρητικά. Παράγοντες που ενοχοποιούνται είναι η ενδοφθάλμια φλεγμονή, η διατομή των νεύρων του κερατοειδούς και η χρήση τοπικών σκευασμάτων με συντηρητικά. Η αντιμετώπισή της είναι απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθούν σοβαρότερες εκδηλώσεις, όπως τήξη του κερατοειδούς. Συμπέρασμα Η επέμβαση του καταρράκτη σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο περιεγχειρητικός έλεγχος της φλεγμονής με κορτικοειδή και άλλους συστηματικούς ανοσοτροποποιητικούς παράγοντες, ο άριστος χειρουργικός προγραμματισμός με επιλογή της κατάλληλης τεχνικής και ενδοφακού, καθώς και η στενή μετεγχειρητική παρακολούθηση προκειμένου να αναγνωριστούν εγκαίρως και να αντιμετωπιστούν οι απειλητικές για την όραση επιπλοκές. 16 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

17 καταρράκτης Πινακας 1 Μετεγχειρητικές επιπλοκές επεμβάσεων καταρράκτη σε ασθενείς με ραγοειδίτιδα εκσεσημασμένη φλεγμονή κυστικό οίδημα ωχράς κηλίδας επιαμφιβληστροειδική μεμβράνη οπίσθιες συνέχειες κορικές μεμβράνες και φλεγμονώδεις μεμβράνες ακτινωτού σώματος διαταραχές ενδοφθάλμιας πίεσης υπερτονία υποτονία o διαρροή από την τομή o shut down ακτινωτού σώματος o ελκτική αποκόλληση ακτινωτού σώματος υποτροπή ραγοειδίτιδας θόλωση οπίσθιου περιφακίου αφαίρεση ενδοφακού περιφακική φλεγμονώδης μεμβράνη θόλωση ενδοφακού χρόνια φλεγμονή φλεγμονώδεις μεμβράνες ακτινωτού, υποτονία θόλωση κερατοειδούς Βιβλιογραφία 1. Perez VL, Azar DT, Foster CS. Sterile corneal melting and necrotizing scleritis after cataract surgery in patients with rheumatoid arthritis and collagen vascular disease. Semin Ophthalmol 2002 Sep-Dec;17(3-4): Jancevski M, Foster CS. Cataracts and Uveitis. Curr Opin Ophthalmol Jan;21(1): Murthy SI, Sungur G, Celik T et al. Surgical management in eyes with uveitis. Indian Journal Ophthalmol Jun;61(6) Steven Yeh, E. Suhler. Focal Points. Τροποποιητές βιολογικής απόκρισης στη θεραπεία της ραγοειδίτιδος. Οφθαλμολογικά Χρονικά.2012;22(49). 5. Sallam A, Taylor SR, Lightman S. Review and update of intraocular therapy in non infectious uveitis. Curr OPin Ophthalnol 2011 Nov;22(6): Mehta S, Linton MM, Kempen JH. Outcomes of cataract surgery in patients with Uveitis: A Systemic Review and Meta-analysis. Am J Ophthalmol 2014 Oct;158(4): Alio JJ, Chipont E, BenEzra, Fakhry MA. Comperative performance of intraocular lenses in eyes with cataract and uveitis. J Cataract Refract Surg 2002;28: Leung TG, Lindsey K, Kuo IC. Types of intraocular lenses for cataract surgery in eyes with uveitis. Cochrane database Syst Rev 2014 Mar4;3CD Sijssen KM, Los LI, Rothova A et al. long term complications in aphakic versus pseudophakic eyes of children with juvenile idiopathic arthritis-associated uveitis. Br J Ophthalmol Sep;94(9): Quinones K, Cervantew-Castaneda RA, Hynes AY et al. Outcomes of cataract surgery in children with chronic uveitis. J Cataract Refract Surg 2009;35: Agrawal R, Murthy S, Ganesh SK et al. Cataract surgery in uveitis. Int Journal Inflam. 2012;2012: Daniel E Pistilli M, Pujari SS et al. Risk of hypotony in noninfectious uveitis. Ophthalmology 2012 Nov;119 (11): Van der Meulen IJ, van Rooij, Hazes JW et al. Corneal melting after ocular surgery in patient with autoimmune disorder. Ned Tijdschr Geneeskd 2007 Apr21;151(16) NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 17

18 καταρράκτης Χειρουργική καταρράκτη σε παθήσεις οπίσθιου ημιμορίου Στο πρώτο μέρος αναλύθηκε ο προεγχειρητικός έλεγχος σε ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε επέμβαση καταρράκτη και πάσχουν από ΗΕΩ ή είναι ασθενείς υψηλού κινδύνου. Το β μέρος αφορά προβλήματα που σχετίζονται με τον σχεδιασμό του χειρουργείου του καταρράκτη στους ασθενείς αυτούς. Χειρουργική καταρράκτη και ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας Μέρος Β Πότε πρέπει να χειρουργείται ένας ασθενής με υγρού τύπου ΗΕΩ Οπως προαναφέρθηκε, βασική προϋπόθεση για να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση ασθενής με υγρού τύπου ΗΕΩ είναι να έχει μεταπέσει σε ανενεργό φάση. Ο ορισμός, ωστόσο, της ανενεργού φάσης δεν είναι εύκολος. Σε διάφορες σχετικές μελέτες διατυπώνονται κριτήρια που περιγράφουν τι σημαίνει «ενεργός» και τι «ανενεργός» φάση της νόσου, όπως π.χ. στη μελέτη PrONTO στην οποία ορίζεται ότι η παρουσία εξιδρωματικών στοιχείων στο OCT, ανεξάρτητα από την ποσότητα του ενδο- ή υπαμφιβληστροειδικού υγρού σημαίνει ενεργό νόσο. Επιπρόσθετα, ως drugfree φάση προσδιορίζεται η απουσία εξιδρωματικών στοιχείων για δύο διαδοχικές επισκέψεις. Βεβαίως, τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι απλά. Μελετώντας την υγρού τύπου ΗΕΩ μέσα από το πρίσμα της παθοφυσιολογίας, διαπιστώνεται ότι τα δύο βασικά μονοπάτια που προκαλούν τις δυσμενείς επιπτώσεις στην όραση και αποτελούν το στόχο των θεραπειών είναι: (α) τα παθολογικά νεοαγγεία και (β) τα εξιδρωματικά στοιχεία. Η βαρύτητα των δύο μονοπατιών ποικίλλει και διαφέρει όχι μόνο από ασθενή σε ασθενή αλλά και στον ίδιο ασθενή στα διάφορα στάδια της θεραπείας. Η οπτική τομογραφία συνοχής έχει πολύ μεγαλύτερη ευαισθησία στο δεύτερο μονοπάτι. To OCT αναδεικνύει οπτικά υποανακλαστικούς χώρους που εμμέσως μεταφράζονται σαν κυστικοί σχηματισμοί που περιέχουν υγρό. Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι κάθε υποανακλαστικός χώρος υποδηλώνει παρουσία υγρού ή ότι η παρουσία υγρού υποδηλώνει διαρροή. Μπορεί να υπάρχει υγρό ή οπτικά κενός χώρος ΧΩΡΙΣ διαρροή αλλά και το αντίθετο, δηλαδή διαρροή (αγγειογραφικά τεκμηριωμένη) ΧΩΡΙΣ παρουσία εξιδρωματικών στοιχείων στο OCT. Και αυτό Απόστολος Μανιατέας, MD Xειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: οφείλεται στο ότι μελετάμε ένα δυναμικό φαινόμενο που διαμορφώνεται από το ισοζύγιο: (α) των εξιδρωματικών στοιχείων της ΗΕΩ και (β) της αποβολής του υγρού από την αντλία του μελαγχρόου επιθηλίου και τις διαταραχές του. Σχετικά με το πρώτο μονοπάτι της νεοαγγείωσης, υπάρχουν ασθενείς όπου τα πρώτα κλινικά ευρήματα είναι η πάχυνση του μελαγχρόου επιθηλίου με συνοδό διαταραχή της όρασης και τα εξιδρωματικά στοιχεία εμφανίζονται αργότερα. Σε όλους τους ασθενείς είναι απαραίτητος ο προσεκτικός βυθοσκοπικός έλεγχος καθώς συχνά το πρώτο σημείο υποτροπής ή και πρωτοεμφάνισης της νόσου είναι μια μικρή αιμορραγία που διαφεύγει από τον τομογραφικό έλεγχο. Τέλος, υπάρχουν ασθενείς που δεν μεταπίπτουν ποτέ σε ανενεργό φάση (κακός προγνωστικός παράγοντας η ύπαρξη υαλοειδοαμφ/ κης πρόσφυσης και έλξης αλλά και οι μεγάλες αποκολλήσεις του μελαγχρόου επιθηλίου, Εικόνα 1) και οι οποίοι πρέπει να χειρουργηθούν κάποια στιγμή καθώς ο καταρράκτης εξελίσσεται. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η διαχείριση ενός ασθενούς με ΗΕΩ υγρού τύπου είναι διαφορετική στην περίπτωση που υπάρχει ένας καταρρακτικός φακός που περιμένει να αφαιρεθεί. Τα διάφορα πρωτόκολλα (treat and extend, as needed κ.λπ.) έχουν ως στόχο να μειώσουν τον αριθμό των ενέσεων ανά ασθενή και κατ επέκταση τις πιθανές επιπλοκές ή παρενέργειες των ενέσεων και των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται, αυξάνοντας σε ένα βαθμό τον κίνδυνο υποτροπής ή υποθεραπείας της νόσου. Συνεπώς, θέλει ιδιαίτερη προσοχή ο προγραμματισμός της θεραπείας της ΗΕΩ στην προεγχειρητική φάση. Δύο είναι οι βασικές προσεγγίσεις που έχουν προταθεί: α. Μετά τον έλεγχο της νόσου και τη μετάπτωση στην ανενεργό φάση γίνεται μια ενδοϋαλοειδική έγχυση 15 μέρες προ του χειρουργείου και ακολουθεί η φακοθρυψία ώστε να έχει προλάβει να δράσει ο αντι- VEGF παράγοντας στην περίπτωση μιας αρχόμενης υποκλινικής υποτροπής. β. Η έγχυση γίνεται ταυτόχρονα με τη φακοθρυψία. Επειδή υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές για διαταραχές της επούλωσης των ιστών απο τους αντι- VEGF παράγοντες η πρώτη προσέγγιση είναι πιο δημοφιλής. Και στις δύο προσεγγίσεις ο μετεγχειρητικός έλεγχος πρέπει να είναι αρκετά πιο στενός από ότι σε μια κλασική φακοθρυψία. Θέματα που αφορούν την επιλογή του ενδοφακού 1. Ενδοφακοί με φίλτρο για το μπλε φως Την τελευταία δεκαετία έχει γίνει πολύ μεγάλη συζήτηση για τη χρήση ενδοφακών με φίλτρα για 18 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

19 καταρράκτης Εικόνα 1. ΥΓΡΑ ΗΕΩ με Υαλοειδοαμφ/κη έλξη και PED την απορρόφηση του μπλε φάσματος της ακτινοβολίας, δηλ. κίτρινων ενδοφακών, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν σαφή και αναμφισβήτητα δεδομένα για την αναγκαιότητά τους, ενώ αντιθέτως υπάρχουν προβληματισμοί για προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η ένθεση τέτοιων φακών (Εικόνα 2). Ο προβληματισμός ξεκίνησε από τη θεωρία ότι η αφαίρεση του κρυσταλλοειδούς φακού, και σε μεγαλύτερο βαθμό του καταρρακτικού φακού, αφαιρεί από τον οφθαλμό ένα φυσικό φίλτρο απορρόφησης του μπλε φωτός που οφείλεται στην υποκίτρινη χρώση του φακού. Παράλληλα, μελέτες ανέδειξαν την ιδιαίτερη επιβλαβή δράση της μπλε ακτινοβολίας στους ψευδοφακικούς ασθενείς, η οποία μεγεθύνεται καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο επιβίωσης και ο πληθυσμός γερνάει. Ετσι, οι εταιρείες ενδοφακών άρχισαν να ενσωματώνουν χρωμοφόρα για την απορρόφηση της μπλε ακτινοβολίας, δίνοντας το χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα στους φακούς. Ειδικά για τον πληθυσμό των ασθενών με Εικόνα 2. Blue-blocking IOLs ΗΕΩ η προστασία από τη φωτοτοξικότητα έχει βαρύνουσα σημασία και αποτέλεσε την πρώτη ομάδαστόχο για την εφαρμογή αυτών των ενδοφακών (βεβαίως ο ρόλος της αθροιστικής έκθεσης στον ήλιο ώς αιτιολογικός παράγοντας της ΗΕΩ δεν έχει αποδειχτεί επαρκώς). Από την άλλη πλευρά υπάρχουν μελέτες και αναφορές που συσχετίζουν το μπλοκάρισμα της μπλε ακτινοβολίας με μείωση της ευαισθησίας αντίθεσης, διαταραχές στη χρωματική αντίληψη, δυσκολία στη νυχτερινή όραση, διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού και αυξημένα ποσοστά διαταραχών ύπνου και κατάθλιψης (Εικόνα 3). Με δεδομένο ότι οι ασθενείς με ωχροπάθεια δυσκολεύονται σε σκοτοπικές συνθήκες φωτισμού λόγω της νόσου, η ένθεση των ενδοφακών αυτών μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση αυτή. Συνεπώς, η χρήση των κίτρινων φακών σε ασθενείς με ΗΕΩ πρέπει να γίνεται με βάση το εξατομικευμένο προφίλ της όρασης κάθε ασθενούς. 2. Πολυεστιακοί ενδοφακοί Επειδή, όπως προαναφέρθηκε, οι ασθενείς με ΗΕΩ πάσχουν από μειωμένη ευαισθησία αντίθεσης και δυσκολία σε σκοτοπικές συνθήκες είναι προτιμότερο να αποφεύγονται οι πολυεστιακοί ενδοφακοί που επιβαρύνουν περαιτέρω τις παραπάνω παραμέτρους της οπτικής λειτουργίας. 3. Διάθλαση-στόχος Επί ΗΕΩ πρέπει να γίνει πολύ προσεκτική μελέτη του οπτικού συστήματος για τον σχεδιασμό της μετεγχειρητικής διάθλασης-στόχου. Η τεχνική του monovision σε αυτούς τους ασθενείς ενδέχεται να μην μπορεί να εφαρμοστεί. Η ελαφριά μυωπία σε αμφοτέρους τους οφθαλμούς (-2.0D) είναι χρήσιμη σε ασθενείς που το μείζον πρόβλημα που αναφέρουν είναι η δυσκολία στο διάβασμα, ενώ η εμμετρωπία άμφω προτιμάται σε πιο δραστήριους ασθενείς που δεν ασχολούνται συχνά με κοντινές εργασίες. Μια άλλη λύση για τους ασθενείς με χαμηλή όραση (lowvision) είναι η στόχευση σε -5.0D μυωπίας. Αυτό προσδίδει μια σχετική μεγέθυνση της αμφιβληστροειδικής προβολής των οπτικών ερεθισμάτων και μπορεί να βοηθήσει ασθενείς με κεντρικά σκοτώματα (θεωρία Relative Distance Magnification). 4. Ειδικοί ενδοφακοί Καθώς τα περισσότερα από τα βοηθήματα χαμηλής όρασης δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, το ενδιαφέρον της ιατρικής έρευνας έχει στραφεί προς την πλευρά των ενδοφθάλμιων βοηθημάτων. Ετσι, τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιαστεί ειδικά οπτικά συστήματα που εισάγονται μετά από επεμβάσεις καταρράκτη, αντί των συμβατικών ενδοφακών. Τα δυό πιο σημαντικά είναι: Α. Implantable Telescope Technology (CentraSight) Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ενδοφθάλμιοι τηλεσκόπιο (διαστάσεων 3,6mm διάμετρο και 4,4mm μήκος) το οποίο προορίζεται για ασθενείς με ΗΕΩ τελικού σταδίου (Εικόνα 4). Η ένθεση γίνεται στον έναν οφθαλμό υπό την προϋπόθεση ότι ο άλλος οφθαλμός έχει καλή περιφερική όραση. Είναι απαραίτητη η δοκιμασία-προσομοίωση με εξωτερικό τηλεσκόπιο σε αρκετές συνεδρίες προ του χειρουργείου ώστε να επιβεβαιωθεί ότι μπορεί ο ασθενής να λειτουργήσει με αυτό το ιδιαίτερο monovision. Η χειρουργική τεχνική απαι- NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 19

20 καταρράκτης Εικόνα 3. Διαταραχές από blue-blocking IOLs τεί τομή 12mm και μεγάλη καψουλόρηξη (7mm) και βεβαίως σταθερή ζίννειο ζώνη (Εικόνα 5). Το τηλεσκόπιο αυτό προβάλλει σε μεγέθυνση το είδωλο πάνω στον αμφιβληστροειδή και επιτυγχάνει οπτικά αποτελέσματα παρόμοια με αυτά που έχουν τα τηλεσκοπικά βοηθήματα χαμηλής όρασης. Β. IolAMD Ο φακός αυτός αποτελεί μια καινούρια πρόταση η οποία παρουσιάστηκε στο τελευταίο συνέδριο ESCRS 2014 στο Λονδίνο. Πρόκειται για ένα οπτικό σύστημα που αποτελείται από δύο ακρυλικούς ενδοφακούς, οι οποίοι εμφυτεύονται μετά το τέλος της φακοθρυψίας, αναδιπλούμενοι, μέσα από τομή 3mm. Ο ένας τοποθετείται μέσα στην κάψα ενώ ο άλλος στο sulcus (Εικόνα 6). Οι φακοί αυτοί έχουν υπερ-ασφαιρικές επιφάνειες και ειδικά wavefront χαρακτηριστικά ώστε να μειώνουν τις οπτικές εκτροπές που παρουσιάζονται στους φακούς με μεγάλες διοπτρίες. Οι δύο φακοί μαζί δουλεύουν σαν ένα τηλεσκόπιου Γαλιλαίου, προκαλώντας τη σχετική μεγέθυνση της εικόνας και ταυτόχρονα εκτρέποντας την προβολή του ειδώλου επί του αμφιβληστροειδούς προς μια υγιέστερη περιοχή της ωχράς κηλίδας. Η εκτροπή αυτή επιτυγχάνεται χάρη στο πρισματικό αποτέλεσμα που έχει η έκκεντρη (όχι ομοαξονική) τοποθέτηση των οπτικών τμημάτων. Συγκεκριμένα, ο πρόσθιος θετικός φακός έχει δύο άνισου μήκους πόδια σε αντίθεση με τον οπίσθιο αρνητικό φακό του οποίου τα πόδια είναι ίσα. Κατά τον προεγχειρητικό έλεγχο χρησιμοποιείται ένα πρίσμα αντίστοιχης δύναμης με αυτής του IolAMD ώστε να καθοριστεί η θέση Εικόνα 6. Τηλεσκοπικός φακός για ΗΕΩ 20 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

21 καταρράκτης Εικόνα 5. Eνθεση τηλεσκοπικού φακού και η γωνία του πρίσματος που παρέχει την καλύτερη οπτική οξύτητα στον ασθενή. Η μεγέθυνση που προσφέρεται είναι περίπου 1,3Χ. Παράλληλα, γίνεται εκτενής μελέτη για τους συνδυασμούς των δυνάμεων των δύο φακών και της πρισματικής εκτροπής ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη γκάμα που θα εξυπηρετεί περισσότερους ασθενείς. Χειρουργική τεχνική διαχείρηση ασθενούς 1. Φωτοτοξικότητα μικροσκοπίου Η φωτοτοξικότητα του μικροσκοπίου και οι δυσμενείς επιδράσεις αυτής ειδικά στο κεντρικό βοθρίο, εφόσον ο ασθενής προσηλώνει και ακολουθεί το φως, έχει φανεί μέσα από πολλαπλές μελέτες και έχει προταθεί από κάποιους συγγραφείς ως αιτιολογικός παράγοντας της αυξημένης επίπτωσης της ΗΕΩ σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε επέμβαση καταρράκτη ή της επιδείνωσης μιας προϋπάρχουσας ωχροπάθειας μετά την επέμβαση για την αφαίρεση του φακού. Με τη λογική της μείωσης στον μέγιστο βαθμό της φωτοτοξικότητας, στους ασθενείς αυτούς κατά τη διάρκεια του χειρουργείου πρέπει το φως του μικροσκοπίου να είναι στην ελάχιστη δυνατή ένταση και για τον ελάχιστο δυνάτο χρόνο. 2. Σταθερός θάλαμος Σε ασθενείς με ιστορικό χοριοειδικής νεοαγγείωσης απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στη σταθερότητα του θαλάμου κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Οι μεγάλες υποτονίες μπορεί να προκαλέσουν ρήξεις και αιμορραγίες ακόμη και μικρών σε έκταση μεμβρανών που έχουν ξεφύγει απο τον προεγχειρητικό έλεγχο αν δεν έχει γίνει αγγειογραφία. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται τα υψηλά μυωπικά μάτια και όταν έχει προηγηθεί βιτρεκτομή. 3. Μετεγχειρητική παρακολούθηση θεραπεία Η μετεγχειρητική παρακολούθηση είναι πιο συχνή σε ασθενείς με ΗΕΩ και είναι απαραίτητη η εκπαίδευση του ασθενούς στην αυτοεξέταση με το Amsler Grid. Επιπρόσθετα, καλό είναι να επιμηκύνεται η χορήγηση παραγόντων κατά της φλεγμονής (ΜΣΑΦ, στεροειδή). 4. Ψυχολογία ασθενούς Οπως προαναφέρθηκε στο προηγούμενο μέρος, είναι σημαντικό να αφιερωθεί αρκετός χρόνος για τη συζήτηση των προσδοκιών που πρέπει να έχει ο ασθενής με ΗΕΩ από το χειρουργείο του καταρράκτη. Πρόκειται για ασθενείς που ζούνε υπό την απειλή της τύφλωσης και της διαρκώς επιδεινούμενης όρασης. Ωστόσο, μελέτες σε ασθενείς με τελικού σταδίου ΗΕΩ έχουν δείξει ότι η επέμβαση του καταρράκτη έχει σημαντικά θετικό αντίκτυπο τόσο στην ποιότητα της όρασης όσο και στο επίπεδο ικανοποίησης, εφόσον έχουν διαμορφωθεί ρεαλιστικές προσδοκίες προεγχειρητικά. Βιβλιογραφία 1. Ernest PH. Light-transmission-spectrum comparison of foldable intraocular lenses. - J Cataract Refract Surg. 2004;30: Mainster MA, Sparrow JR. How much blue light should an IOL transmit? Br J Ophthalmol.2003;87: Rodriguez-Galietero A et al. Comparison of contrast sensitivity and color discrimination after clear and yellow intraocular lens implantation. - J Cataract Refract Surg. 2005;31: Owsley C et al. Delays in rod-mediated dark adaptation in early age-related maculopathy. Ophthalmology 2001;108: Delcourt C et al. Light exposure and the risk of agerelated macular degeneration. - Arch Ophthalmol. 2001;119: Tomany SC et al. Sunlight and the 10-year incidence of age-related maculopathy. Arch Ophthalmol. 2004;122: Klein R et al - The epidemiology of age-related macular degeneration. Am J Ophthalmol. 2004;137: Εικόνα 6. Φακός IolAMD NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 21

22 άρθρο Λάμπρος Λαμπρογιάννης: «Πώς οραματίζομαι τη χειρουργική του καταρράκτη σε 30 χρόνια» Η πτήση του πλησίαζε στο τέλος της. Σε λίγα λεπτά, το προσωπικό του αεροταξί θα προσγειωνόταν στο Λονδίνο. Ενιωθε πολύ ικανοποιημένος με την απόφασή του να παρακολουθήσει το συνέδριο από κοντά, αν και οι περισσότεροι οφθαλμίατροι στην ηλικία του θα προτιμούσαν την επιλογή της εικονικής πραγματικότητας, την οποία η Εταιρία είχε εφαρμόσει πριν από δέκα χρόνια. Δεν έχει συχνά τη δυνατότητα ένας χειρουργός του πρόσθιου ημιμορίου να τιμήσει τη μεγάλη ανακάλυψη του Sir Harold Ridley και το 67ο ετήσιο συνέδριο της ESCRS, που διοργανωνόταν στο Λονδίνο προκειμένου να τιμηθεί ο πρωτοπόρος της χειρουργικής του καταρράκτη, ήταν μια μοναδική ευκαιρία. Καθώς προσέγγιζε το σημείο προσγείωσης, οι σκέψεις του ταξίδεψαν πίσω στο πρώτο συνέδριο της ESCRS που είχε παρακολουθήσει ως ειδικευόμενος οφθαλμίατρος, τριάντα πέντε χρόνια πριν, και το οποίο είχε επίσης πραγματοποιηθεί στο Λονδίνο. Μια εκπληκτική εμπειρία για ένα νεαρό γιατρό, η οποία αντανακλούσε, ωστόσο, μια εντελώς διαφορετική εποχή στην Οφθαλμολογία. Ενιωθε ευγνώμων για τη συμμετοχή του στις σπουδαίες εξελίξεις που είχαν συντελεστεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες στα πεδία του καταρράκτη και της διαθλαστικής χειρουργικής, επαναπροσδιορίζοντας κοινές πεποιθήσεις και οδηγώντας σε καλύτερα χειρουργικά αποτελέσματα. Το συνεδριακό κέντρο ήταν διακοσμημένο με ολογραφικές διαφημίσεις 22 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

23 άρθρο Νικητής στον διαγωνισμό για το «John Henahan writing prize for Young Ophthalmologists», με θέμα «How Do I See Cataract Surgery in 30 years?», που διεξήγαγε η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καταρράκτη και Διαθλαστικής Χειρουργικής (ESCRS) στο πλαίσιο του Ετήσιου Συνεδρίου της στο Λονδίνο, αναδείχτηκε φέτος ο ειδικευόμενος οφθαλμίατρος, από την Πανεπιστημιακή Κλινική του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ, Λάμπρος Λαμπρογιάννης. που απεικόνιζαν χαμογελαστούς νεαρούς ασθενείς. Οι ενδοφακοί νέας γενιάς, που ήταν σε θέση να διατηρούν την προσαρμογή, είχαν αλλάξει δραστικά τη χειρουργική του καταρράκτη. Η εξαίρεση του διαυγούς φακού ήταν πλέον ο κανόνας και οι νέοι ασθενείς είχαν την επιλογή να διορθώνουν τις διαθλαστικές τους ανωμαλίες, διατηρώντας την ακεραιότητα του κερατοειδούς τους και αποφεύγοντας εντελώς την εμφάνιση του καταρράκτη. Οι διαθλαστικές επεμβάσεις του κερατοειδούς προορίζονταν πλέον για μια μικρή μόνο μερίδα των ασθενών. Είχε αναπτυχθεί μάλιστα και μια ζωηρή διχογνωμία μεταξύ των μελών της Εταιρείας σχετικά με το όνομά της, καθώς πολλοί πίστευαν ότι το όνομα ESLS (European Society of Lens Surgeons) σχετιζόταν καλύτερα με την καθημερινή πρακτική τους, και κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου επρόκειτο να διεξαχθεί σχετική ψηφοφορία. Ο εκθεσιακός χώρος ήταν εντυπωσιακός, με τα κεντρικά σημεία του να καταλαμβάνονται από εταιρείες οι οποίες παρουσίαζαν ολοκληρωμένα συστήματα φακοθρυψίας με τη χρήση laser. Η εφαρμογή των συστημάτων αυτών επέτρεπε τον απρόσκοπτο συνδυασμό του προεγχειρητικού ελέγχου και της χειρουργικής επέμβασης, με τους ασθενείς να παραμένουν στην ίδια θέση σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Μόνο ένα μικρό μέρος της επέμβασης εξακολουθούσε να πραγματοποιείται με το χέρι και οι ανεπίπλεκτες επεμβάσεις σπάνια διαρκούσαν περισσότερο από λίγα λεπτά. Το ποσοστό επιπλοκών μειωνόταν συνεχώς. Το ερώτημα κατά πόσον παρέμενε η ανάγκη για έμπειρους χειρουργούς τον απασχόλησε, αλλά τον παρηγόρησε η σκέψη ότι πάντα θα ανέκυπταν δύσκολα περιστατικά που θα απαιτούσαν υψηλή δεξιότητα και θα καθιστούσαν επιβεβλημένη την ανθρώπινη παρέμβαση. Ενα ρομπότ του προσέφερε ένα συνθετικό αναψυκτικό, που θύμιζε αμυδρά χυμό πορτοκάλι, διακόπτοντας τις σκέψεις του. Κατά την επίσκεψή του στην έκθεση έμεινε έκπληκτος από την ποικιλία των διαθέσιμων εξατομικευμένων ενδοφακών. Η πλειονότητα των εταιριών προσέφερε πλέον φακούς ειδικά σχεδιασμένους και κατασκευασμένους για κάθε ασθενή ξεχωριστά. Οι χειρουργοί του πρόσθιου ημιμορίου δεν ήταν μόνο σε θέση να καθορίζουν τη διαθλαστική ισχύ, αλλά και το μέγεθος και την επικάλυψη του φακού. Φυσικά, η μετεγχειρητική χρήση σταγόνων είχε μειωθεί δραστικά, καθώς η νέα γενιά ενδοφακών είχε τη δυνατότητα απελευθέρωσης των απαραίτητων φαρμάκων για την επιθυμητή χρονική περίοδο, ξεπερνώντας όλα τα προβλήματα που σχετίζονταν με την πλημμελή ενστάλαξη. Είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει ορισμένους από τους νέους φακούς στους προσομοιωτές εικονικής πραγματικότητας και τα αποτελέσματα ήταν κάτι παραπάνω από ικανοποιητικά. Η εκπαίδευση ήταν πάντα ένα σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων της Εταιρείας και, όπως ήταν αναμενόμενο, μια ειδική συνεδρία ήταν αφιερωμένη στις νέες μεθόδους κατάρτισης των νέων χειρουργών. Οι προσομοιωτές νέας γενιάς και οι τεχνολογικές εξελίξεις οδήγησαν σε μια βραχύτερη καμπύλη εκμάθησης, γεγονός που σήμαινε ότι οι ειδικευόμενοι οφθαλμίατροι ήταν έτοιμοι να πραγματοποιήσουν χειρουργικές επεμβάσεις χωρίς βοήθεια μέσα σε λίγους μήνες. Η σκέψη του πήγε πίσω στις μέρες της εκπαίδευσής του και στα πρώτα του χειρουργεία. Ενιωσε ένα μικρό αίσθημα ζήλιας απέναντι στους νέους συναδέλφους του, οι οποίοι είχαν απαλλαγεί από το άγχος των πρώτων επεμβάσεων, θυμήθηκε όμως και τα συναισθήματά του μετά από κάθε επιτυχημένο χειρουργείο και αυτή η ανάμνηση τον έκανε να χαμογελάσει. Τα προγράμματα Orbis και Oxfam τράβηξαν την προσοχή του με εντυπωσιακές παρουσιάσεις της δουλειάς τους. Με τον καταρράκτη να αναδεικνύεται στην κύρια αιτία απώλειας της όρασης στις αναπτυσσόμενες χώρες, αυτές οι πρωτοβουλίες αφιέρωναν ένα μεγάλο μέρος των πόρων τους για τη θεραπεία του. Αν και οι τελευταίας τεχνολογίας μέθοδοι, όπως αυτές που παρουσιάζονταν στο Συνέδριο, παρέμεναν απλησίαστες για τις αναπτυσσόμενες χώρες, η προηγούμενη γενιά εξοπλισμού παρείχε μια αξιοπρεπή, οικονομικά αποδοτική εναλλακτική λύση και επέτρεπε σε χιλιάδες ασθενείς να αντιμετωπίζουν επιτυχώς τα οφθαλμολογικά τους προβλήματα. Ενας μεγάλος αριθμός εθελοντών συνεχώς εργαζόταν για τη βελτίωση της παγκόσμιας οφθαλμολογικής υγείας, υποστηριζόμενος από τις τεχνολογικές εξελίξεις στους τομείς των επικοινωνιών και των μεταφορών. Οπως είχε προβλέψει, το Συνέδριο αποδείχθηκε μια παραγωγική εμπειρία. Πράγματι, πολλά είχαν αλλάξει στην οφθαλμολογία κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών και η θεραπεία του καταρράκτη ήταν ένα από τα πεδία που είχαν υποστεί τις πιο δραστικές μεταβολές σε ό,τι αφορά τα δημογραφικά στοιχεία, τις μεθόδους, τον εξοπλισμό και την εκπαίδευση. Ενιωθε ευγνώμων που είχε παρακολουθήσει αυτές τις αλλαγές. Ωστόσο, ήταν εξίσου προφανές ότι οι αξίες της οφθαλμολογικής κοινότητας είχαν παραμείνει αναλλοίωτες. Οι οφθαλμίατροι σε όλο τον κόσμο συνέχιζαν να αφιερώνουν τη δουλειά τους, και συχνά τη ζωή τους, στην αποκατάσταση της όρασης των ασθενών τους και, ως αποτέλεσμα, στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής τους. Η πρόβλεψη ότι η προσπάθεια αυτή θα συνεχιζόταν και τα επόμενα χρόνια ήταν ασφαλής. NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 23

24 Με άλλο μάτι «Οι βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης» * Στο τεύχος αυτό συνεχίζουμε όπως είχαμε προαναφέρει την παρουσίαση των γεγονότων του 1903 στη Θεσσαλονίκη από την αναρχική βουλγαρική ομάδα με το συνθηματικό όνομα «Οι βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης» Η προετοιμασία Στη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στη συμβολή των σημερινών οδών Αγίας Σοφίας και Ολύμπου λειτουργούσε από το 1880 το βουλγαρικό γυμνάσιο (Εικόνα 1). Στο γυμνάσιο αυτό γράφτηκαν το 1894 δύο φίλοι από τα Βελεσά (σημερινό Veles), μια κωμόπολη στις όχθες του Αξιού ποταμού, ο Vordan Yordanov, με το χαιδευτικό Οrtzeto, και ο Κostantin Kirkov. Οι δυο τους ήταν αχώριστοι με ηγέτη πάντα τον Οrtzeto. Το γυμνάσιο ελεγχόταν αρχικά από την ΕΜΕΟ Πέτρος Ράσογλου Χειρουργός Οφθαλμίατρος Επίτιμος Πρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ επικοινωνία: raspe@otenet.gr, petros@rasoglou.gr (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση) με έδρα τη Θεσσαλονίκη αλλά αργότερα και από την ΑΜΕ (Ανώτατη Μακεδονική Επιτροπή με έδρα τη Σόφια) Οι Οrtzeto, Kirkov και μερικοί ακόμη μαθητές από τα Βελεσά αποσπάστηκαν από την ΕΜΕΟ και έχοντας πρότυπο αναρχικούς ομίλους της Γενεύης ίδρυσαν αρχικά την ομάδα των Ταραχοποιών και αργότερα άλλαξαν το όνομά τους σε Βαρκάρηδες (Gemici). Ενας από τους επιζήσαντες Βαρκάρηδες ανέφερε ότι πήραν αυτό το όνομα γιατί όταν έκαναν σκασιαρχείο από το γυμνάσιο πήγαιναν στην παραλία και έκαναν βόλτες με μικρές βάρκες συζητώντας τα σχέδιά τους. Πνευματικός πατέρας της οργάνωσης και οικονομικός αιμοδότης ήταν ο βούλγαρος αναρχικός της Γενεύης Slavi Merdjanov. Τον Φεβρουάριο του 1900 οι Merdjanov και Οrtzeto συμφώνησαν στην ανατίναξη του κτιρίου της Οθωμανικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη. Ετσι λοιπόν η συμμορία από τα Βελεσά ξεκίνησε τον σχεδιασμό του εγχειρήματος. Πρώτο τους μέλη- Eικόνα 1. Το βουλγαρικό γυμνάσιο αρρένων 24 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

25 Με άλλο μάτι μα ήταν η ενοικίαση ενός καταστήματος στην οδό Bank Osmani (σημερινή Λέοντος Σοφού) απέναντι από την είσοδο του ξενοδοχείου Colombo που ήταν παραδίπλα από το κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας. Το κατάστημα εξοπλίστηκε και έγινε κουρείο και μια σκάλα της αποθήκης κατέβαζε στο υπόγειο περίπου δύο μέτρα κάτω από το επίπεδο του δρόμου. Από εκεί ξεκίνησαν το σκάψιμο με προορισμό τα θεμέλια της Οθωμανικής Τραπέζης. Εσκαβαν ασταμάτητα και προχώρησαν γρήγορα γιατί το χώμα ήταν μαλακό. Τα χώματα τα μετέφεραν μέσα σε σακούλες και τα άδειαζαν στη θάλασσα. Το εγχείρημα σταμάτησε τον Σεπτέμβριο επειδή η Οθωμανική αστυνομία συνέλαβε στην Κωνσταντινούπολη τους ομοϊδεάτες των Βαρκάρηδων που ετοίμαζαν και εκεί ανατίναξη της αντίστοιχης Τράπεζας. Μόλις οι Βαρκάρηδες έμαθαν όσα συνέβησαν στην Πόλη πανικοβλήθηκαν, έκλεισαν το κουρείο, σφράγισαν τη σήραγγα και σκόρπισαν Οταν ησύχασαν τα πράγματα και η αστυνομία δεν ανακάλυψε κανένα στοιχείο για την οργάνωση της Θεσσαλονίκης οι Βαρκάρηδες νοίκιασαν ένα άλλο μαγαζί, (μπακάλικο) δύο πόρτες πιο κάτω από το κουρείο και έσκαψαν μια μικρή σήραγγα που συνάντησε την παλιά που είχαν σκάψει το Ο Οrtzeto έφυγε για τη Γενεύη για να εξασφαλίσει χρήματα και δυναμίτη. Εκεί συνάντησε τον υψηλά ιστάμενο κομιτατζή Sarafov μέλος της ΕΜΕΟ ο οποίος του πρόσφερε χρυσά φράγκα και του υποσχέθηκε χίλια κιλά μελανίνη (εκρηκτική ύλη). Ο Οrtzeto γύρισε το 1902 στη Θεσσαλονίκη. Στις αρχές Ιανουαρίου του 1903 άρχισαν να φτάνουν σταδιακά από την Πόλη και τη Σόφια οι πρώτες ποσότητες δυναμίτη που οι Βαρκάρηδες επιμελώς τοποθετούν μέσα στη μικρή και μεγάλη σήραγγα που έχουν ήδη σκάψει, καθώς και στα θεμέλια της Οθωμανικής Τράπεζας. Και ενώ στη Θεσσαλονίκη φτάνουν διάφορα υψηλόβαθμα μέλη της ΕΜΕΟ οι Βαρκάρηδες καταστρώνουν το τελειωτικό τους σχέδιο που περιλαμβάνει εκτός από την ανατίναξη της Οθωμανικής Τράπεζας και την ταυτόχρονη ανατίναξη των αγωγών φωταερίου και ύδρευσης της πόλης και την ανατίναξη του γαλλικού ατμόπλοιου Guadalquivir. Τα γεγονότα Την Τρίτη 28 Απριλίου 1903 το Guadalquivir βρίσκεται στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης περιμένοντας τους επιβάτες πριν αποπλεύσει για την Κωνσταντινούπολη. Ο Shatev, ο εντολοδόχος από τους Βαρκάρηδες ανέβηκε στο πλοίο και στις ακριβώς πυροδότησε τον εκρηκτικό μηχανισμό που είχε μαζί του (Εικόνα 2). Η φωτιά απλώθηκε με τρομερή ταχύτητα ενώ ο πλοίαρχος, το πλήρωμα και παραπλέοντα σκάφη προσπαθούσαν να σώσουν τους επιβάτες. Τελικά οι επιβάτες και το πλήρωμα αποβιβάζονται σώοι ενώ το φορτίο του πλοίου αξίας ενός εκατομυρίου γαλλικών φράγκων Eικόνα 2. Το ατμόπλοιο Guadalquivir. Γκραβούρα από το γαλλικό περιοδικό Le Petit Parisien της 31ης Μαΐου 1903 χάθηκε ολοσχερώς και το Guadalquivir ρυμουλκήθηκε στα αβαθή λίγο πιο πέρα από τον Λευκό Πύργο. Την Τετάρτη 29 Απριλίου όλος ο κόσμος στη Θεσσαλονίκη μιλάει για τη χθεσινή ανατίναξη του πλοίου εκτός από τους Βαρκάρηδες που κρύβονται Eικόνα 3 όλη τη μέρα στις προκαθορισμένες θέσεις τους. Ο Οrtzeto έχει πάρει θέση στο υπόγειο του μπακάλικου και περιμένει το σινιάλο. Είναι ο υπεύθυνος για την ανατίναξη της Τράπεζας. Λίγο πριν από τις οκτώ το βράδυ οι Βαρκάρηδες NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 25

26 Με άλλο μάτι Eικόνα 4. Μόνο η πρόσοψη του κτιρίου της Οθωμανικής Τράπεζας παρέμεινε όρθια και σχεδόν άθικτη. ξεκινούν να πραγματοποιούν το σχέδιό τους. Ανατινάζουν αρχικά τους κεντρικούς αγωγούς ύδρευσης και φωταερίου και σκορπούν σε επιλεγμένα μαγαζιά της πόλης αυτοσχέδιες βόμβες Οταν ο Οrtzeto βλέπει από τον φεγγίτη του υπογείου να σβήνουν τα φώτα και ακούει τις εκρήξεις από τις βόμβες ανάβει το 30 μέτρων φιτίλι που είναι ενωμένο με τους γκαζοτενεκέδες με δυναμίτη και φεύγει τρέχοντας από το μπακάλικο Η καταστροφή της τράπεζας ήταν ολοκληρωτική (Εικόνες 3 και 4). Η Οθωμανική Τράπεζα αναθέτει στον αρχιτέκτονα Vitaliano Roselli τον σχεδιασμό και την κατασκευή του νέου κτιρίου της τράπεζας (Εικόνα 5). Την Πέμπτη 30 Απριλίου ο τρόμος βασιλεύει στη Θεσσαλονίκη. Οι αρχές κηρύσσουν κατάσταση έκτακτης ανάγκης και απαγορεύουν την κυκλοφορία μετά τη δύση του ηλίου. Φοβούνται ότι τα γεγονότα των δύο τελευταίων ημερών ίσως είναι απαρχή γενικής εξέγερσης και εντείνουν τις συλλήψεις Βουλγάρων επωνύμων και μή και άλλων υπόπτων. Ο τούρκικος όχλος εξαγριώνεται. Αρχίζει να συλλαμβάνει και σε ορισμένες περιπτώσεις να σκοτώνει Βούλγαρους αλλά και Ελληνες (οκτώ Ελληνες σκοτώθηκαν). Γενικά επικρατεί μεγάλη σύγχυση, πραγματικό χάος. Από τους περίπου δώδεκα Βαρκάρηδες που έλαβαν μέρος οι οκτώ σκοτώθηκαν, τέσσερις Βαρκάρηδες συνελήφθησαν ζωντανοί και πέρασαν από δίκη και καταδικάστηκαν από έκτακτο στρατοδικείο σε θάνατο. Δεν εκτελέστηκαν όμως αλλά μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Τρίπολης, της Λιβύης και από εκεί στην έρημο της Σαχάρας. Επίλογος Οι βομβιστικές ενέργειες των Βαρκάρηδων είχαν σημαντικό αντίκτυπο τη Θεσσαλονίκη, στην Ελλάδα, στις Βαλκανικές χώρες και την Ευρώπη. Το σημαντικότερο ίσως αποτέλεσμα των γεγονότων της Θεσσαλονίκης υπήρξε η αφύπνιση της ελληνικής κυβέρνησης και των κομμάτων μπροστά στον κίνδυνο που απειλούσε τη Μακεδονία. Κάπως έτσι ξεκίνησε ο Μακεδονικός Αγώνας. *Τις περισσότερες πληροφορίες συνέλεξα από το βιβλίο του Γιάννη Μέγα «Οι βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης» (Εκδοτικός οργανισμός Π.Κυριακίδη 2η έκδοση). Eικόνα 5. Το καινούργιο κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας, σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli, εγκαινιάστηκε στις 20 Ιουνίου Η τράπεζα έκλεισε το Από το 1951 έως τους σεισμούς του 1978, στέγασε το ΙΚΑ. Σήμερα, το κτίριο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο και στεγάζει το Κρατικό Ωδείο. 26 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

27 Συνέδρια Οκτώβριος 18-21, McCormick Place, Chicago, USA AAO 2014 Annual Meeting Tel.: Web: Φεβρουάριος , Κωνσταντινούπολη, Τουρκία 19th ESCRS Winter Meeting Tel: Fax: escrs@escrs.org Web: Νοέμβριος 7-8, «Palm Beach Hotel», Λάρνακα, Κύπρος 5ο Συνέδριο της Οφθαλμολογικής Εταιρείας Κύπρου τηλ , m.varnava@suncaredmc.com.cy 7-9, Radisson Blu Béke Hotel, Budapest, Hungary FemtoCongress 2014 Tel.: Fax: femtocongress2014@tensi.hu Web: Μαρτίου, Athens Hilton Hotel, Αθήνα 29o Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής Τηλ: info@hsioirs.org Website: , Fairmont Jaipur, India 27th APACRS Annual Meeting Tel: (91) Web: , Rome Cavalieri Congress Center, Rome, Italy 94th SOI National Congress Tel.: Fax: congressi@sedesoi.com Web: Δεκέμβριος 5-7, Makedonia Palace Hotel, Θεσσαλονίκη 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οφθαλμικών Φλεγμονών και Λοιμώξεων Τηλ. Φαξ: premium.conf@gmail.com web: Ιανουάριος , Maison du Barreau, Paris, France The 9th International Congress «Macula of Paris» on AMD Phone: +33 (0) Fax: +33 (0) Web: , Ξενοδοχείο Hilton, Αθήνα 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Υαλοειδούς-Αμφιβληστροειδούς Τηλ.: , Fax: info@era.gr Web: Μάρτιος , Hilton Sorrento Palace, Sorrento, Italy The 6th World Congress on Controversies in Ophthalmology (COPHy) cophy@comtecmed.com Web: Ιούνιος , Austria Center Vienna (ACV), Austria European Society of Ophthalmology (SOE 2015 Congress) soe2015@soevision.org Web: Σεπτέμβριος , Fira Gran Via, Barcelona, Spain 6th International Conference on Ocular Infections (ICOI) Tel: secretariat@ocularinfections.com 4 6, Fira Gran Via, Barcelona, Spain 3rd World Congress of Paediatric Ophthalmology and Strabismus Tel: Fax: wspos@wspos.org 5 9, Fira Gran Via, Barcelona, Spain XXXIII Congress of the ESCRS Tel: Fax: escrs@escrs.org Web: NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 27

28 ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής ΑΘΗΝΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ -1 ΜΑΡΤΙΟΥ ΑΘΗΝΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ HILTON σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καταρράκτη & Διαθλαστικής Χειρουργικής 30 Οκτωβρίου 2014: 30 Νοεμβρίου 2014: Τελευταία ημερομηνία εκδήλωσης ενδιαφέροντος για συμμετοχή σε Κλινικά Φροντιστήρια Τελευταία ημερομηνία αποστολής περιλήψεων Ελεύθερων Ανακοινώσεων, Video, e-posters Γραμματεία Συνεδρίου: MEDLINE Γράμμου 20, Βριλήσσια Τ: F: Γραμματεία ΕΕΕΦΔΧ: Ποσειδώνος 42, Π. Φάληρο Τ: F: ΧΡΟΝΙΑ ΕΕΕΦΔΧ