ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιβλέπων καθηγητής: κ. Άρις Καζάκος. Εισηγήτρια: Μαρία Φιλλιακούδη (Α.Μ. 556)

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: «Αξιολόγηση του συστήματος διαιτησίας του ν. 1876/ Ειδικά το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής - Οι τροποποιήσεις με τους εφαρμοστικούς νόμους των μνημονίων - Η ΟλΣτΕ 2307/2014 και το νέο νομοθετικό πλαίσιο» Επιβλέπων καθηγητής: κ. Άρις Καζάκος Εισηγήτρια: Μαρία Φιλλιακούδη (Α.Μ. 556) Θεσσαλονίκη 2014

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Ελληνικές ΑΚ Αστικός Κώδικας ανωτ. ΑΠ άρ. αριθ. Βλ. Γνμδ. ΓΣΕΒΕΕ ΓΣΕΕ δα ΔΕΕ ΔΕΝ ΔιΔικ ΔΟΕ ΔΣ δσε Ε.Ε. εγσσε εδ. ΕΕργΔ ΕΝΟΒΕ επ. ΕΣΔΑ ΕΣΕΕ Εφ κ.ά. κ.λπ. κ.ο.κ. κατωτ. κεφ. ΚΠολΔ ΜονΠρ ανωτέρω Άρειος Πάγος άρθρο αριθμός Βλέπε γνωμοδότηση Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδος Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος διαιτητική απόφαση Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών Δελτίον Εργατικής Νομοθεσίας Διοικητική Δίκη Διεθνής Οργάνωση Εργασίας Διοικητικό Συμβούλιο διεθνής σύμβαση εργασίας Ευρωπαϊκή Ένωση εθνική γενική συλλογική σύμβαση εργασίας εδάφιο Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου Ένωση Νομικών Βορείου Ελλάδος επόμενες Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου Εφετείο και άλλα και λοιπά και ούτω καθεξής κατωτέρω κεφάλαιο ν. νόμος ΝοΒ νπιδ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Μονομελές Πρωτοδικείο Νομικό Βήμα νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου II

3 ΝΣΚ ό.π. ΟΗΕ ΟλΑΠ ΟλΣτΕ ΟΜΕΔ Νομικό Συμβούλιο του Κράτους όπου παραπάνω Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Ολομέλεια Αρείου Πάγου Ολομέλεια Συμβουλίου της Επικρατείας Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας π. χ. παραδείγματος χάριν π.δ. περ. Πρβλ. ΠΥΣ προεδρικό διάταγμα περίπτωση Παράβαλε Σ. Σύνταγμα σ. σελίδα ΣΕΒ ΣΕΒ ΣΕΤΕ σημ. σσε στ. ΣτΕ Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (τέως Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών) Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων σημείωση συλλογική σύμβαση εργασίας στοιχείο/-α τ. τόμος ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Το Σ. ΥΑ υπ αριθμ. Συμβούλιο της Επικρατείας Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ Το Σύνταγμα Υπουργική Απόφαση υπ αριθμόν Ξένες BIT ILO Bureau International du Travail International Labour Organisation III

4 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Οι παραπομπές στα έργα: Καζάκος, Η διαιτησία συλλογικών διαφορών συμφερόντων κατά το ν. 1876/1990 (1998) Καζάκος, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο Ουσιαστικό Δίκαιο & Δικονομικά Ζητήματα (2013) Καρακατσάνης, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο (1992) Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο-Συλλογικές εργασιακές σχέσεις (2013) Λεβέντης, Συλλογικό εργατικό δίκαιο (2007) Ντάσιος, Εργατικό Δικονομικό Δίκαιο-Συλλογικές εργασιακές σχέσεις, τ. ΒΙΙΙ (1991) Παπαδημητρίου Κ., Συλλογικές εργασιακές σχέσεις και επίλυση διαφορών εργασίας, τ. Α (1992) γίνονται συνήθως με συντομογραφία ή με την ένδειξη ό.π. Η παράθεση ή παραπομπή σε άρθρο χωρίς ειδικότερη ένδειξη υποδηλώνει άρθρο του ν. 1876/1990, ενώ οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας και οι διαιτητικές αποφάσεις αποδίδονται ως επί το πλείστον με τις συντομογραφίες τους (σσε και δα). IV

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή 1 1. Το άρ Σ.-Η αρχή της επικουρικότητας της κρατικής ρύθμισης 1 2. Το σύστημα μεσολάβησης - διαιτησίας του ν. 1876/ Ι. Γενικά χαρακτηριστικά και καινοτομίες του συστήματος επίλυσης συλλογικών διαφορών εργασίας του ν. 1876/1990 ΙΙ. Ο ρόλος του ΟΜΕΔ 6 1. Η διοικητική, οικονομική και λειτουργική αυτονομία του ΟΜΕΔ 7 2. Το σώμα μεσολαβητών-διαιτητών Εγγυήσεις προς διασφάλιση της ανεξαρτησίας τους 3. Οι πρόσφατες τροποποιήσεις 11 III. Η διαιτησία Εννοιολογικά στοιχεία Η αυτονομία των μερών για τη ρύθμιση των όρων της προσφυγής και της διαδικασίας της διαιτησίας 3. Η προσφυγή στη διαιτησία Ειδικά το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία Η άσκηση του δικαιώματος απεργίας κατά τη διάρκεια της διαιτητικής διαδικασίας 6. Η επιλογή του διαιτητή και η διαιτητική διαδικασία - Εξουσίες και καθήκοντα διαιτητή 7. Η διαιτητική απόφαση Αξιολόγηση του συστήματος μεσολάβησης-διαιτησίας του ν. 1876/ Η αμφισβήτηση της συμφωνίας του με το Σύνταγμα και τις δσε 98 και 154 I. Η αμφισβήτηση της συμβατότητας της διαιτησίας του ν. 1876/1990 με το Σύνταγμα και τις δσε 98, 154 από μερίδα της θεωρίας II. Η κρίση περί πλήρους εναρμονίσεως του συστήματος διαιτησίας του ν. 1876/1990 με το Σύνταγμα και τις δσε από τη θεωρία και τη νομολογία 1. Η νομική φύση των διεθνών συμβάσεων εργασίας (δσε) - Οι δσε 98, 154 στο δικαιϊκό μας σύστημα 2. Διεθνής τυπολογία των συστημάτων διαιτησίας Ερμηνευτική προσέγγιση της υποχρεωτικής διαιτησίας με βάση τις θέσεις των οργάνων της ΔΟΕ 4. Το μοντέλο διαιτησίας του ν. 1876/1990 υπό το πρίσμα των δσε και του Συντάγματος V

6 5. Το σύστημα διαιτησίας του ν. 1876/1990 ως θεμελιώδης κοινωνικοπολιτική επιλογή της ελληνικής Πολιτείας Α. Η αρχή της προστασίας, η συλλογική αυτονομία και η αποτελεσματική άσκησή της Β. Η επαρκής διαπραγματευτική ισχύς ως αναγκαία προϋπόθεση για την άσκηση της συλλογικής αυτονομίας Γ. Παραδείγματα νομοθετικών παρεμβάσεων για τη στήριξη και υποκατάσταση της ελλειμματικής συλλογικής αυτονομίας Δ. Το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία ως μηχανισμός στήριξης της ελλειμματικής συλλογικής αυτονομίας i. Η ανάγκη για περιοδική αναπροσαρμογή των όρων εργασίας με συλλογική ρύθμιση και η βιοποριστική λειτουργία του μισθού ii. Η αρχή της διαδοχικής ρύθμισης 63 iii. Η διαιτησία του ν. 1876/1990 για τη διασφάλιση της βιοποριστικής λειτουργίας του μισθού και την εξυπηρέτηση του γενικότερου κοινωνικού συμφέροντος Ε. Τα στατιστικά στοιχεία από τη δραστηριότητα του ΟΜΕΔ επιβεβαιώνουν τον επικουρικό και εξαιρετικό χαρακτήρα της διαιτησίας και της μονομερούς προσφυγής σε σχέση με τη συλλογική αυτονομία 6. Η μονομερής προσφυγή στη διαιτησία ενώπιον της Επιτροπής Συνδικαλιστικής Ελευθερίας της ΔΟΕ (υπόθεση 2261/Νοέμβριος 2003) 7. Η ΟλΑΠ 25/ Οι τροποποιήσεις που επήλθαν στον ν. 1876/1990 με τους εφαρμοστικούς νόμους των μνημονίων I. Οι ριζικές ανατροπές στο σύστημα διαιτησίας με το Μνημόνιο I και τον εφαρμοστικό ν. 3899/ Το νομοθετικό πλαίσιο Κριτικές παρατηρήσεις επί των νομοθετικών μεταβολών 81 Α. Ως προς το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία 81 Β. Ως προς τον περιορισμό του περιεχομένου της διαιτητικής απόφασης 84 II. Η κατάλυση του θεσμού της διαιτησίας με το Μνημόνιο II και την ΠΥΣ 6/ Οι ρυθμίσεις της ΠΥΣ 6/2012 για τη διαιτησία Κριτική επισκόπηση των ρυθμίσεων της ΠΥΣ 6/ III. Η αποδιάρθρωση του συστήματος παραγωγής συλλογικών ρυθμίσεων στην πράξη 5. Η ΟλΣτΕ 2307/ I. Οι θέσεις της ΟλΣτΕ 102 II. Κριτική αποτίμηση των συμπερασμάτων της Ολομέλειας Η διαιτησία μετά την ΟλΣτΕ 2307/2014 και η νέα νομοθετική ρύθμιση VI

7 I. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο 113 II. Παρατηρήσεις στο νέο σύστημα διαιτησίας 118 Πίνακας βιβλιογραφίας 127 VII

8 Εισαγωγή Το Εργατικό Δίκαιο και, ιδίως, το Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο αποτελεί το κατεξοχήν πεδίο εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών σε σημείο, μάλιστα, ανατροπής θεμελιωδών δικαιοπολιτικών επιλογών της ελληνικής έννομης τάξης. Οι τροποποιήσεις στο δίκαιο των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και διαιτησίας οδήγησαν στην κατάλυση των συνταγματικώς κατοχυρωμένων συνδικαλιστικών (και όχι μόνο) δικαιωμάτων και κατέστησαν σχεδόν ανέφικτη τη συλλογική ρύθμιση των όρων εργασίας για τη συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα, με αποτέλεσμα η ατομική σύμβαση εργασίας να ανακτήσει κυρίαρχο ρόλο στη διάπλαση των όρων εργασίας και το Εργατικό Δίκαιο να απολέσει σε σημαντικό βαθμό τον χαρακτήρα του ως δικαίου προστασίας των εργαζομένων. Ειδικά το σύστημα επίλυσης συλλογικών διαφορών του ν. 1876/1990, το οποίο, με τα δεδομένα της πράξης, λειτούργησε επιτυχώς επί δύο περίπου δεκαετίες, υπέστη αλλεπάλληλες τροποποιήσεις που όχι απλώς υπονόμευσαν τη λειτουργία του, αλλά αναίρεσαν την ίδια την ουσία του θεσμού της διαιτησίας που προστατεύει το Σύνταγμα στο άρ ως επικουρικό της συλλογικής αυτονομίας μηχανισμό για τη θέσπιση συλλογικών ρυθμίσεων. Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται ακριβώς αυτόν τον ρόλο της διαιτησίας και ιδίως του μονομερούς δικαιώματος προσφυγής στον μηχανισμό παραγωγής συλλογικών ρυθμίσεων που διέρχεται μέσα από τον έλεγχο της συμβατότητάς του με το Σύνταγμα και το διεθνές συμβατικό δίκαιο. Στη συνέχεια ειδικώς εκτίθενται και αποτελούν αντικείμενο κριτικής μελέτης οι αλλαγές που επήλθαν στο σύστημα διαιτησίας του ν. 1876/1990 κατ επιταγήν των Μνημονίων I και II με τον ν. 3899/2010 και την ΠΥΣ 6/2012 αντίστοιχα, κυρίως ως προς τους όρους προσφυγής στη διαιτητική διαδικασία και το ρυθμιστικό αντικείμενο της διαιτητικής απόφασης, σχολιάζεται δε ακολούθως η υπ αριθμ. 2307/2014 απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία έκρινε ότι οι ρυθμίσεις της ΠΥΣ 6/2012 περί κατάργησης της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία και συρρίκνωσης του ρυθμιστικού αντικειμένου της διαιτητικής απόφασης αντίκεινται στο Σύνταγμα. Τέλος, παρουσιάζεται το ισχύον σύστημα διαιτησίας, όπως διαμορφώθηκε με τον ν. 4303/2014 κατόπιν της δημοσίευσης της άνω απόφασης. 1. Το άρ Σ. - Η αρχή της επικουρικότητας της κρατικής ρύθμισης Το Σύνταγμα του 1975 για πρώτη φορά κατοχύρωσε ρητά τα συνδικαλιστικά δικαιώματα, το βασικό συνδικαλιστικό δικαίωμα (άρ. 23 1) και τα δύο ειδικά, τη συλλογική αυτονομία (άρ. 22 2) και την απεργία (άρ. 23 2). Βέβαια, οι εργαζόμε- 1

9 νοι, έχοντας την κοινωνική εμπειρία ότι η διαπραγματευτική ισχύς του ατόμου ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη και από την ανάγκη να προστατευθούν από την επιβολή αδυσώπητων όρων εργασίας, ήδη από τον 19 ο αιώνα είχαν αρχίσει να ιδρύουν σωματεία, να απεργούν και να συνάπτουν συλλογικές συμφωνίες 1. Η διάταξη του άρ Σ. 2 διασφαλίζει τη συνδικαλιστική ελευθερία και τα συναφή προς αυτή δικαιώματα και υποχρεώνει το κράτος να λαμβάνει όλα τα προσήκοντα μέτρα για την ακώλυτη άσκησή τους. Η διάταξη του άρ Σ. ορίζει ότι «Με νόμο καθορίζονται οι γενικοί όροι εργασίας, που συμπληρώνονται από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας συναπτόμενες με ελεύθερες διαπραγματεύσεις και, αν αυτές αποτύχουν, με τους κανόνες που θέτει η διαιτησία». Με την τελευταία διάταξη αφενός αναγνωρίζονται ρητώς οι θεσμοί της συλλογικής σύμβασης εργασίας και της διαιτησίας από την ελληνική συνταγματική έννομη τάξη, αφετέρου οριοθετείται η σχέση αυτόνομης κανονιστικής ρύθμισης και νομοθετικής ρύθμισης. Λόγω, όμως, και της ασαφούς διατύπωσης που δημιουργεί την εντύπωση ότι ο ρόλος της συλλογικής αυτονομίας στη ρύθμιση των όρων εργασίας είναι συμπληρωματικός και εντελώς επικουρικός 3, στη θεωρία και τη νομολογία υποστηρίχθηκαν διάφορες απόψεις 4. Η νομολογία των δικαστηρίων μας περιορίζει ιδιαίτερα τον ρυθμιστικό χώρο της συλλογικής αυτονομίας υπέρ της κρατικής ρύθμισης 5. Η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας 6 ενώ έκρινε ότι το άρ θέτει φραγμό στην παντοδυναμία του νομοθέτη, αναγνώρισε το δικαίωμα του κράτους για αποκλειστική ρύθμιση για το σύνολο ή μια κατηγορία εργαζομένων ή και το προσωπικό μιας επιχείρησης 7, με μοναδικό περιορισμό η ρύθμιση του νομοθέτη να μην οδηγεί σε 1 Βλ. Λεβέντη, Συλλογική αυτονομία και κρατικός παρεμβατισμός στο εργατικό δίκαιο (1981), σ. 1 επ., 9 και αναλυτικά Κορδάτο, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος (1974). 2 «Το Κράτος λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για τη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και την ανεμπόδιστη άσκηση των συναφών μ αυτή δικαιωμάτων εναντίον κάθε προσβολής τους, μέσα στα όρια του νόμου». 3 Βλ. Λεβέντη, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο (2007), σ Για το ζήτημα της σχέσης νόμου και σσε, βλ. αναπτύξεις και κριτική στους Καρδαρά, Οι κανόνες του δικαίου της εργασίας και η σχέσις των προς την συλλογικήν σύμβασιν (1976), σ. 138 επ. Λεβέντη, Συλλογική αυτονομία, σ. 31 επ. τον ίδιο, Συλλογικό Εργατικό..., σ. 37 επ. Ντάσιο, Εργατικό Δικονομικό Δίκαιο-Συλλογικές εργασιακές σχέσεις, τ. ΒΙΙΙ (1991), σ. 179 επ. Καρακατσάνη, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο (1992), σ. 109 επ. Καζάκο, Κράτος, δίκαιο, οικονομία και απεργία. Η εισοδηματική πολιτική της κυβέρνησης για το 1983 και η απόφαση 920/1983 του ΜονΠρΑΘ, ΕΕργΔ επ. = Το Εργατικό Δίκαιο στην πράξη, σ. 117 επ. Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο-Συλλογικές εργασιακές σχέσεις (2013), σ. 408 επ. 5 Βλ. Καζάκο, Η διαιτησία συλλογικών διαφορών συμφερόντων κατά το ν. 1876/1990 (1998), σ. 37 και 144 επ. 6 ΟλΣτΕ 632/1978, ΕΕργΔ βλ. και ΣτΕ 2190/1991, ΕΕργΔ Έχει γίνει πλέον παγίως δεκτό και από τη νομολογία ότι ως ρύθμιση γενικών όρων εργασίας νοείται η ρύθμιση οποιουδήποτε θέματος που ανάγεται στον κύκλο των εργασιακών σχέσεων (για το σύνολο των εργαζομένων, για συγκεκριμένη κατηγορία ή και για το προσωπικό μιας επιχείρησης). Δεν υπάρχει a priori κατανομή της ύλης με βάση τη σχέση γενικού και ειδικού, βλ. και Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο, σ

10 πλήρη αποδυνάμωση της συλλογικής αυτονομίας. Από την άλλη πλευρά, η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου 8, παρ ότι δέχθηκε ότι, κατά την αληθή έννοια της διάταξης του άρ Σ., τέθηκε φραγμός στη νομοθετική παντοδυναμία χάριν της συλλογικής αυτονομίας, αποφάνθηκε υπέρ της δυνατότητας αποκλειστικής ρύθμισης από το κράτος, εφόσον αυτή επιβάλλεται από το γενικότερο κοινωνικό συμφέρον. Εντούτοις, εάν αναγνωριστεί στον κρατικό νομοθέτη η εξουσία για αποκλειστική ρύθμιση κάθε είδους όρων εργασίας, η συλλογική αυτονομία καταλύεται και η συνδικαλιστική ελευθερία χάνει το νόημά της 9. Εάν αυτό ήταν το νόημα της διάταξης, το άρ Σ. θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση προς το άρ Σ., με το οποίο βρίσκεται σε λειτουργική ενότητα και αλληλεξάρτηση 10. Ο κρατικός νομοθέτης, αφού προβεί στη θεσμική διάπλαση ενός πλαισίου γενικών όρων εργασίας, οφείλει να λειτουργεί μόνο επικουρικά στις περιπτώσεις που η συλλογική αυτονομία δεν λειτουργεί. 11 Με άλλα λόγια, η παράλληλη αρμοδιότητα κρατικής και συλλογικής ρύθμισης που καθιερώνει το άρ Σ. συνοδεύεται από την αρχή της επικουρικότητας της κρατικής ρύθμισης, η οποία αποτελεί έναν από τους βασικούς όρους για τη λειτουργία της συλλογικής αυτονομίας 12. Συναφώς υποστηρίζεται ότι με το άρ Σ. δεν διασφαλίζεται μόνο η συλλογική αυτονομία από τον κρατικό παρεμβατισμό, αλλά και νομιμοποιούνται οι κοινωνικοπολιτικές παρεμβάσεις του νομοθέτη 13. Τέλος, το άρ Σ. κατοχυρώνει τον θεσμό της διαιτησίας, ως επικουρικό μηχανισμό για τη ρύθμιση των όρων εργασίας, σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων. Το ζήτημα της έννοιας της προστατευόμενης από το Σύνταγμα διαιτησίας θα αποτελέσει αντικείμενο εκτενούς ανάλυσης στους επόμενους τίτλους. 8 ΟλΑΠ 626/1980, ΕΕργΔ επ. με κριτικές παρατηρήσεις Καρδαρά (561 επ.) βλ. και ΟλΑΠ 2/1996 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΑΠ 409/1991 ΕΕργΔ Βλ. Καζάκο, ό.π., σ. 37 Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο, σ. 412 Πρβλ. Λεβέντη, Συλλογική αυτονομία, σ. 28-9, 33 επ. Ντάσιο, ό.π., σ. 184 Καρακατσάνη, ό.π., σ Βλ. Λεβέντη, Συλλογικό Εργατικό, σ. 37 επ. 11 Έτσι Καζάκος, ό.π., σ. 37 συμφωνούν οι Κατρούγκαλος/Αχτσιόγλου, «Μνημονιακές» πολιτικές και Εργατικό Δίκαιο, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα Ο Λεβέντης, Συλλογικό Εργατικό, σ. 43 επ. θεωρεί ότι η αποκλειστική ρύθμιση των όρων εργασίας από τον νομοθέτη πρέπει να αποτελεί εξαιρετικό μέτρο που υπαγορεύεται από σοβαρούς λόγους γενικότερου κοινωνικού συμφέροντος και υπακούει στην αρχή της αναλογικότητας. Στην ίδια κατεύθυνση και οι Καρακατσάνης, ό.π., σ. 111 επ. Κουκιάδης, ό.π, σ. 417 επ., με έμφαση στην υποχρέωση του κράτους για κοινωνικοπολιτικές παρεμβάσεις. 12 Βλ. Κουκιάδη, ό.π, σ. 419 Καζάκο, ό.π., σ Κουκιάδης, ό.π., σ. 417, ο οποίος αναφέρει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της συνταγματικά θεμιτής κρατικής παρέμβασης την καθιέρωση υποχρεωτικής διαιτησίας επί αποτυχίας των διαπραγματεύσεων. Για τη συνταγματικότητα της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία βλ. κατωτ. 3 II. 3

11 2. Το σύστημα μεσολάβησης διαιτησίας του ν. 1876/1990 Με τον νόμο 1876/1990 «Ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις και άλλες διατάξεις», που ψηφίστηκε ομοφώνως από τη Βουλή και, μάλιστα, με τη συναίνεση των κορυφαίων συνδικαλιστικών οργανώσεων (ΓΣΕΕ, ΣΕΒ), εισήχθη μια ριζικά διαφοροποιημένη αντίληψη για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και τις συλλογικές διαφορές σε σχέση με τον προϊσχύοντα ν. 3239/1955 «περί του τρόπου ρυθμίσεως των συλλογικών διαφορών εργασίας». Ο ν. 3239/1955, αποτελούσε μεν πρόοδο για τα δεδομένα της εποχής, ωστόσο, απεικονίζονταν εναργώς σε αυτόν οι διαχρονικές α- δυναμίες του πολιτικού μας συστήματος με τον κυρίαρχο ρόλο του κράτους στις εργασιακές σχέσεις και την αδυναμία των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών για αυτόνομη ρύθμιση, την αντιμετώπιση της σσε αποκλειστικά ως μέσο επίλυσης συλλογικής διαφοράς και την απόλυτη υποβάθμιση της έννοιας των διαπραγματεύσεων 14. Στον αντίποδα, ο νέος νόμος ανήγαγε τη συλλογική διαπραγμάτευση σε κομβικό στοιχείο, μετατρέποντάς τη από διαδικασία επίλυσης συλλογικών διαφορών σε διαδικασία ρύθμισης οικονομικών συμφερόντων και πρόληψης διαφορών 15. Χαρακτηριστικοί της διαφορετικής αυτής θεώρησης είναι και οι ίδιοι οι τίτλοι που φέρουν οι δύο νόμοι, καθώς ο μεν (του ν. 3239/1955) αναφέρεται στον τρόπο ρύθμισης των συλλογικών διαφορών, ενώ ο δε (του ν. 1876/1990) στις ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις 16. Στο πλαίσιο αυτό και με στόχο την ουσιαστικοποίηση και αποτελεσματικότητα του διαλόγου, ο ν. 1876/1990 απένειμε εκτεταμένη ρυθμιστική εξουσία στα μέρη ως προς τις μεταξύ τους σχέσεις, διευρύνοντας σημαντικά το περιεχόμενο των συλλογικών διαπραγματεύσεων και των συλλογικών συμβάσεων εργασίας (άρ. 2), καθιέρωσε την αρχή της καλόπιστης διαπραγμάτευσης (άρ. 4 1 και 3), επέβαλε στην εργοδοτική πλευρά υποχρέωση πληροφόρησης (άρ. 4 4) και ενίσχυσε τον ρόλο των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων (άρ. 3 3 και 6 1, 2), διαμορφώνοντας συγχρόνως ένα αποκεντρωτικό σύστημα επάλληλης διαπραγμάτευσης, με βάση την αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης 17. Το δεύτερο κεφάλαιο του νόμου αφορά τις συλλογικές διαφορές εργασίας και θεσπίζει μηχανισμούς παρέμβασης τρίτων για την επίλυσή τους, τη συμφιλίωση, τη μεσολάβηση και τη διαιτησία. Αναμφίβολα, ένας από τις σημαντικότερους νεωτερι- 14 Κουκιάδης, ό.π., σ. 473 και Έτσι Κουκιάδης, ό.π., σ Βλ. Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο, σ. 475 Πρβλ. Ληξουριώτη, Συλλογικές εργασιακές σχέσεις (2013), σ και σημ. 535 ο οποίος εκφράζει την άποψη ότι ο τίτλος του ν. 1876/1990, τον οποίο χαρακτηρίζει «εμφανώς ιδεολογικοποιημένο», επελέγη με σκοπό να σηματοδοτήσει τη μετάβαση από ένα κρατικώς ελεγχόμενο σύστημα επίλυσης συλλογικών διαφορών εργασίας σε ένα σύστημα βασιζόμενο στη συναίνεση των μερών, σκοπός, όμως, που αμφισβητεί ότι επετεύχθη. 17 Κουκιάδης, ό.π., σ

12 σμούς του ν. 1876/1990 ήταν η ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος διαιτησίας 18. Η αυταρχική κρατική διαιτησία του ν. 3239/1955 που κατ ουσία υποκαθιστούσε τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, αντικαταστάθηκε από τη διαιτησία του ν. 1876/1990, η οποία, σε αρμονία με το γενικότερο πνεύμα του νέου νόμου, στόχευε στη στήριξη των απευθείας διαπραγματεύσεων και στην ενίσχυση της συλλογικής αυτονομίας 19. I. Γενικά χαρακτηριστικά και καινοτομίες του συστήματος επίλυσης συλλογικών διαφορών εργασίας του ν. 1876/1990 Σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων μεταξύ των κοινωνικών α- νταγωνιστών για την κατάρτιση συλλογικής σύμβασης εργασίας δημιουργείται διένεξη, συλλογική διαφορά συμφερόντων, η οποία πρέπει να επιλυθεί. Προς τον σκοπό αυτό, ο νόμος θέσπισε τους μηχανισμούς συμφιλίωσης, μεσολάβησης και διαιτησίας που αποτελούν τα παραδοσιακά μέσα παρέμβασης τρίτων σε διεθνές επίπεδο 20. Τα βασικά σημεία εκσυγχρονισμού του συστήματος επίλυσης των συλλογικών διαφορών εργασίας ήταν τα εξής: α. για πρώτη φορά θεσπίστηκε αμοιβαία υποχρέωση των μερών να διαπραγματεύονται. Δόθηκε, δηλαδή, προτεραιότητα στις ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις 21. β. η μεσολάβηση τέθηκε ως κεντρικός άξονας του συστήματος μεσολάβησηςδιαιτησίας του ν. 1876/1990, έγινε δε αυτή αντιληπτή ως προέκταση των απευθείας διαπραγματεύσεων με την επικούρηση ενός ειδικού αμερόληπτου τρίτου, που καλείται να υποστηρίξει τεχνικά και ηθικά τα μέρη για τη δημιουργία κλίματος ουσιαστικού διαλόγου 22. Εάν τα μέρη δεν καταλήξουν σε συμφωνία ο τρίτος-μεσολαβητής έχει δικαίωμα να υποβάλει πρόταση, η οποία, εφόσον γίνει αποδεκτή από τα μέρη, εξομοιώνεται με συλλογική σύμβαση εργασίας (άρ στ. γ ). γ. η διαιτησία απέκτησε, κατ επέκταση, οριακό ρόλο 23. Τα μέρη μπορούν να προσφύγουν στη διαιτησία, εφόσον αποβεί άκαρπη η μεσολάβηση, είτε κατόπιν κοι- 18 Λεβέντης, ό.π., σ Βλ. σε Λεβέντη, ό.π., σ συνοπτική περιγραφή και κριτική του συστήματος διαιτησίας του ν. 3239/1955, όπου υπογραμμίζει και την ουσιαστική διαφοροποίηση του νέου νόμου (1876/1990). 20 Βλ. Κουκιάδη, Οι τρόποι ρύθμισης των οικονομικών συλλογικών διαφορών, Γενική Εισήγηση στο 2 ο θέμα του 13 ου Παγκοσμίου Συνεδρίου Δικαίου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, (Αθήνα, 1991), ΕΕργΔ (242), ο οποίος συμπληρωματικά αναφέρει τους άτυπους ή de facto μηχανισμούς, ενώ σημειώνει ότι σε άλλες χώρες ως μέσα παρέμβασης τρίτων θεωρούνται οι ερωτήσεις, οι έρευνες, το fact finding. 21 Λεβέντης, ό.π., σ Πρβλ. Κουκιάδη, ό.π., σ Κουκιάδης, ό.π., σ

13 νής συμφωνίας είτε μονομερώς. Η μονομερής προσφυγή στη διαιτησία αποτελεί ε- ξαιρετική περίπτωση και ασκείται υπό τις τιθέμενες από τον νόμο προϋποθέσεις. Πάντως, όπως εύστοχα παρατηρείται 24, και αυτή προβλέπεται ως μέσο πρόληψης συγκρούσεων σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων και όχι ως μέσο υποκατάστασης των τελευταίων. Η διαιτητική απόφαση είναι δεσμευτική για τα μέρη και εξομοιώνεται με συλλογική σύμβαση εργασίας (άρ. 16 3). δ. Η άσκηση του δικαιώματος απεργίας αποσυνδέθηκε από την ενεργοποίηση και λειτουργία των μηχανισμών παρέμβασης τρίτων, επιτρέποντας την, κατά το δυνατόν, ελεύθερη διαμόρφωση του συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ των διαπραγματευόμενων μερών 25. ε. Για πρώτη φορά δόθηκε στα διαπραγματευόμενα μέρη η δυνατότητα να διαμορφώνουν τα ίδια τους μηχανισμούς επίλυσης των διαφορών εργασίας, δημιουργώντας εξ ολοκλήρου συμβατικά συστήματα 26. Οι διατάξεις του νόμου εφαρμόζονται μόνο εάν δεν υπάρχουν σχετικές συμφωνίες των μερών. στ. θεσπίστηκε ένας πρωτότυπος οργανισμός, ο Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας (ΟΜΕΔ), τελείως αυτόνομος από την κρατική εξουσία, διοικούμενος κατά πλειοψηφία από τους κοινωνικούς εταίρους 27. ζ. διασφαλίστηκε η ανεξαρτησία του σώματος των μεσολαβητών και διαιτητών, προκειμένου να μην επιβάλλεται εμμέσως η κυβερνητική πολιτική 28. Βέβαια, με νεότερες ρυθμίσεις (άρ. 14 ν. 3899/2010 που αντικατέστησε τα άρ. 14, 15, 16 ν /1990 και άρ. 3 ΠΥΣ 6/2012) επήλθαν ριζικές αλλαγές στο σύστημα διαιτησίας του ν. 1876/1990 που ανέτρεψαν τις ισορροπίες και γενικότερα τη φιλοσοφία του, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια. II. Ο ρόλος του ΟΜΕΔ Με το άρ. 17 του ν. 1876/1990 ιδρύθηκε αυτοδιοικούμενο και ανεξάρτητο νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία «Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας» (Ο.ΜΕ.Δ.) και έδρα την Αθήνα 29. Ο σκοπός του ΟΜΕΔ, όπως προκύπτει 24 Κουκιάδης, ό.π., σ Βλ. Παπαδημητρίου Κ., Συλλογικές εργασιακές σχέσεις και επίλυση διαφορών εργασίας (τ. Α ), (1992), σ. 24, ο οποίος σχολιάζει ότι το καθεστώς του ν. 3239/1955 είχε επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα. 26 Κουκιάδης, ό.π., σ. 478 Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ Κουκιάδης, ό.π., σ Κουκιάδης, ό.π., σ. 478 Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ Αναλυτικά για τις δύο, λόγω έντονης διχογνωμίας, προτάσεις που υπέβαλε η Συντακτική Επιτροπή που συστήθηκε το 1988 για την κατάρτιση Προσχεδίου Νόμου που θα αντικαθιστούσε τον αναχρονιστικό ν. 3239/1955, εκ των οποίων καμία δεν υιοθετήθηκε από τον Υπουργό Εργασίας, ο οποίος δανειζόμενος ορισμένα μόνο στοιχεία διαμόρφωσε τον ΟΜΕΔ, βλ. σε Ντάσιο, ό.π., σ

14 από τις διατάξεις του άρ , συνίσταται στην επιλογή και συγκρότηση του σώματος μεσολαβητών-διαιτητών και στη μέσω αυτού παροχή υπηρεσιών μεσολάβησης και διαιτησίας για κατάρτιση σσε ή έκδοση δα, καθώς και στην εποπτεία και τον έλεγχο των μεσολαβητών-διαιτητών για τη σύννομη άσκηση των καθηκόντων τους 31. Ο νομοθέτης επέλεξε να δημιουργήσει ένα αυτόνομο ιδιωτικού δικαίου όργανο διαχείρισης και επίλυσης συλλογικών διαφορών συμφερόντων, και όχι να αναθέσει το έργο σε διοικητική υπηρεσία ή έστω σε αυτόνομο διοικητικό όργανο, με διαυγή βούληση να απαλλάξει τον μηχανισμό επίλυσης συλλογικών διαφορών από τον κρατικό παρεμβατισμό 32. Η αποδιοικητικοποίηση των συλλογικών διαφορών αποτέλεσε μια ριζική καινοτομία του ν. 1876/ Η διοικητική, οικονομική και λειτουργική αυτονομία του ΟΜΕΔ Ο νομοθέτης επιδιώκοντας να διασφαλίσει την αντικειμενικότητα και ανεξαρτησία του ΟΜΕΔ απέναντι στο κράτος συνέστησε τον ΟΜΕΔ ως νπιδ πλήρως αυτοδιοικούμενο 34. Στο άρ ν. 1876/1990 ορίστηκε ότι ο ΟΜΕΔ διοικείται από ενδεκαμελές διοικητικό συμβούλιο με τετραετή θητεία, που αποτελείται από: α) έναν καθηγητή οποιασδήποτε βαθμίδας οικονομικού μαθήματος ή εργασιακών σχέσεων τμήματος Α.Ε.Ι., β) έναν καθηγητή οποιασδήποτε βαθμίδας εργατικού δικαίου νομικού τμήματος Α.Ε.Ι., γ) έναν επιστήμονα που υποδεικνύεται από το Δ.Σ. της ΕΔΕ- ΚΑ, ειδικευμένο στις εργασιακές σχέσεις, δ) ανά έναν εκπρόσωπο του ΣΕΒ, της 30 Ο νομοθέτης είχε αποφύγει να τον ορίσει ρητά. Πλέον ο σκοπός του ΟΜΕΔ ορίζεται ρητά στο άρ ν. 1876/1990, όπως αντικαταστάθηκε από το άρ. 14 ν. 3899/2010, και είναι «η υποστήριξη των ελεύθερων συλλογικών διαπραγματεύσεων με την παροχή υπηρεσιών μεσολάβησης και διαιτησίας προς τις εργατικές και εργοδοτικές οργανώσεις και μεμονωμένους εργοδότες». Παράλληλα, ο νέος νόμος προβαίνει σε μία ενδεικτική απαρίθμηση μιας σειράς δραστηριοτήτων που μπορεί να αναπτύξει ο ΟΜΕΔ, όπως η οργάνωση υπηρεσιών διοικητικής υποστήριξης, η διεξαγωγή ενημερωτικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η εκπόνηση επιστημονικών μελετών. Για την περιγραφή και θετική αποτίμηση του έργου του ΟΜΕΔ από τη σκοπιά της ενίσχυσης των συλλογικών διαπραγματεύσεων, με την υποβοήθηση των μερών μέσω παροχής πληροφοριών και συμβουλών κ.ά. βλ. Κουκιάδη, ό.π., σ , ο οποίος τονίζει ότι η επιτυχής πορεία του ΟΜΕΔ επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι χαίρει της στήριξης ακόμη και των κορυφαίων εργοδοτικών οργανώσεων. 31 Βλ. αντί όλων Καζάκο, Η διαιτησία, σ. 68. Βλ. και άρ. 2 1 του Κανονισμού Καταστάσεως Μεσολαβητών και Διαιτητών του ΟΜΕΔ που θεσπίστηκε με την ΥΑ 96826/1991. Στη συνέχεια το έργο του Ο- ΜΕΔ εμπλουτίστηκε με τη μεσολάβηση για καθορισμό προσωπικού ασφαλείας (άρ. 2 ν. 2224/1994) και για τη διεξαγωγή δημόσιου διαλόγου (άρ. 3 ν. 2224/1994). Πρόσφατα δε ανατέθηκε στον ΟΜΕΔ και η γραμματειακή υποστήριξη της διαδικασίας διαβούλευσης για τον καθορισμό του νόμιμου (γενικού) κατώτατου μισθού (άρ. 103 ν. 4172/2013). 32 Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 155 με το ίδιο πνεύμα και ο Καζάκος, ό.π., σ. 70 σχολιάζει ότι η νομική μορφή του ΟΜΕΔ συνιστά ισχυρή ένδειξη ανεξαρτησίας και απαγκίστρωσης από τον κρατικό έλεγχο. Για μια συγκριτική επισκόπηση των φορέων μεσολάβησης-διαιτησίας, βλ. Κουκιάδη, ΕΕργΔ (246 επ.). 33 Κουκιάδης, ό.π., σ Βλ. Λεβέντη, ό.π., σ

15 ΓΣΕΒΕ και της Ένωσης Εμπορικών Συλλόγων Ελλάδας, ε) τρεις εκπροσώπους της ΓΣΕΕ, στ) έναν εκπρόσωπο του Υπουργείου Εργασίας, ζ) ένα πρόσωπο αναγνωρισμένου κύρους και έμπειρο σε θέματα εργασιακών σχέσεων, που ορίζεται κατά πλειοψηφία από τα υπόλοιπα μέλη στην πρώτη, μετά την υπόδειξη από τους φορείς και πριν τη συγκρότηση σε σώμα, συνεδρίασή τους. Βέβαια, τόσο η νομική μορφή όσο και η ισορροπημένη σύνθεση του Δ.Σ. 35, αποτελούσαν αναγκαία αλλά όχι επαρκή εχέγγυα της ανεξαρτησίας του Οργανισμού. Γι αυτό, θεσπίστηκε σειρά άλλων εγγυήσεων 36 : α) Το άρ. 18 2, θεμέλιο της λειτουργικής αυτονομίας 37 του ΟΜΕΔ, παρέχει στο ΔΣ την εξουσία να καταρτίζει τους κανονισμούς 38 που είναι αναγκαίοι για τον καθορισμό της λειτουργίας και της δράσης του, ενώ ο νόμος περιορίζεται στην πρόβλεψη της ίδρυσης του Οργανισμού και της σύνθεσης του Δ.Σ. β) Τη διοικητική και λειτουργική αυτονομία 39 του ΟΜΕΔ υπογράμμισε και το άρ. 7 ν. 2224/1994, που τροποποίησε το άρ ν. 1876/1990, με την προσθήκη της ακόλουθης διάταξης: «Ο οργανισμός είναι ανεξάρτητος φορέας και λειτουργεί στο πλαίσιο των διατάξεων αυτού του νόμου (δηλ. του ν. 1876/1990) και των κανονιστικών πράξεων, που εκδίδονται με εξουσιοδότησή του κατά παρέκκλιση των διατάξεων, που αφορούν το δημόσιο τομέα». γ) Ακόμη, ο νόμος μερίμνησε για την οικονομική αυτοδυναμία 40 του ΟΜΕΔ (άρ. 18 1). Κατ αυτόν τον τρόπο, ο νόμος 35 Λεβέντης, Συλλογικό Εργατικό..., σ. 552, όπου επισημαίνει ότι εργαζόμενοι και εργοδότες συμμετέχουν στην αυτοδιοίκηση του ΟΜΕΔ με τους ίδιους όρους, χωρίς κάποιος εξ αυτών να έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει αποφασιστικά προς όφελός του τη δράση του Οργανισμού. 36 Βλ. Καζάκο, ό.π, σ. 70 Λεβέντη, ό.π, σ Βλ. Κουκιάδη, ό.π., σ. 859 και Καζάκο, ό.π., σ Πρόκειται α) για τον κανονισμό για την οργάνωση και λειτουργία του Οργανισμού, β) τον κανονισμό για τις προσλήψεις, τις κρίσεις, τις πειθαρχικές ποινές, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις για το προσωπικό και τους μεσολαβητές-διαιτητές, γ) τον κανονισμό προμηθειών, αμοιβών και λοιπών δαπανών και γενικά διαχείρισης των πόρων και δ) τον κανονισμό εκπαιδεύσεως και μετεκπαιδεύσεως μεσολαβητών, διαιτητών και προσωπικού. Οι κανονισμοί αυτοί δημοσιεύονται με απόφαση του αρμόδιου υπουργού (Εργασίας ή Οικονομικών), χωρίς όμως να προβλέπεται νομοθετικά δικαίωμα του τελευταίου για έγκριση ή μη του εκάστοτε κανονισμού, με αποτέλεσμα η αρμοδιότητα του Υπουργού να περιορίζεται σε έλεγχο νομιμότητας και όχι ουσίας. Βλ. Κουκιάδη, ό.π., σ Έτσι Καζάκος, ό.π., σ. 71 Λεβέντης, ό.π., σ Ειδικότερα, προβλέφθηκε χρηματοδότηση του ΟΜΕΔ με τη διάθεση πόρων από την Εργατική Εστία (στ. α ), με τακτική επιχορήγηση από τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εργασίας (στ. β ), ενώ πόρους μπορούν να αποτελέσουν και ποσά που εισπράττονται από τους ενδιαφερομένους που προσφεύγουν στις υπηρεσίες του (στ. γ ) καθώς και έσοδα από δωρεές, δημοσιεύσεις, εκδηλώσεις κ.λπ. (στ. δ ). Βλ. Καρδαρά, Ο ν. 1876/1990 για τις ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις, ΝοΒ (558), ο οποίος τονίζει ότι ο νομοθέτης μερίμνησε ιδιαιτέρως για τη ρύθμιση των οικονομικών πόρων του ΟΜΕΔ, κατά τρόπο ώστε, σύμφωνα και με την εισηγητική έκθεση του νόμου, ο τελευταίος να εκπληρώνει αποτελεσματικά την αποστολή του για ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και εν γένει της συλλογικής αυτονομίας, αποδεσμευμένος από οποιαδήποτε πολιτική επιρροή Καζάκο, Η διαιτησία, σ. 71 και 80. Ο τελευταίος, ορθά διαπιστώνει ότι τόσο η δυνατότητα του Υπουργού να μεταβάλει το ποσοστό των πόρων του οργανισμού επί των εσόδων της Εργατικής Εστίας (αρχικά 3%, έπειτα 2%) όσο και η τακτική επιχορήγηση από το Υπουργείο συνιστούν εκφάνσεις κρατικού ελέγχου. Εντούτοις, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ουδέποτε μέχρι και σήμερα εισπράχθηκε η κρατική επιχορήγηση, με αποτέλεσμα ο τακτικός πόρος από την Εργατική Εστία να απολήξει στην πράξη σχεδόν αποκλειστική πηγή χρηματο- 8

16 διασφάλισε ότι ο Οργανισμός θα επιτελεί το έργο του αποδεσμευμένος από κάθε πολιτική επιρροή προς όφελος των ίδιων των διαπραγματεύσεων και των σσε Το σώμα μεσολαβητών-διαιτητών Εγγυήσεις προς διασφάλιση της ανεξαρτησίας τους Πέρα από την αυτονομία του ΟΜΕΔ, ο νομοθέτης θέσπισε σειρά θεσμικών εγγυήσεων για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των μεσολαβητών-διαιτητών. Το σύστημα του ν. 1876/1990 έθεσε στη διάθεση των μερών ένα σώμα απαρτιζόμενο από ήδη γνωστά, εξειδικευμένα, κατά τεκμήριο αντικειμενικά και κατάλληλα πρόσωπα, η αξιοποίηση του οποίου εναπόκειται στη βούληση των ενδιαφερόμενων μερών, η ο- ποία εκδηλώνεται είτε με κοινή συμφωνία είτε με μονομερή προσφυγή 42. Η ύπαρξη ενός οργανωμένου σώματος προτρέπει και ψυχολογικά τα μέρη στην ειρηνική επίλυση της διαφοράς τους 43. Ο νόμος διακηρύσσει ότι οι μεσολαβητές και διαιτητές αποτελούν ειδικό σώμα, ασκούν δημόσιο λειτούργημα χωρίς να έχουν την ιδιότητα του δημόσιου υπαλλήλου, προσλαμβάνονται με τριετή ανανεώσιμη θητεία και απολαμβάνουν πλήρους α- νεξαρτησίας κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, τα οποία οφείλουν να εκτελούν με αντικειμενικότητα (άρ ν. 1876/1990 και άρ. 5 1, 3 Κανονισμού Καταστάσεως Μεσολαβητών-Διαιτητών 44 ). Κατ αυτόν τον τρόπο, ο νόμος περιγράφει με σαφήνεια τον ρόλο των μεσολαβητών-διαιτητών. Το έργο που τους ανατίθεται, η παροχή υπηρεσιών για την επίλυση συλλογικών διαφορών εργασίας, έχει ειδικό βάρος, είναι έργο μέγιστης κοινωνικής σημασίας αφού συμβάλλει στη ρύθμιση των όρων εργασίας μεγάλου αριθμού ατόμων και στη διαφύλαξη της κοινωνικής ειρήνης 45. Έτσι, λόγω της φύσης των υπηδότησης του ΟΜΕΔ, δοθέντος και ότι οι υπόλοιπες πηγές (στ. γ και δ ) έχουν περιθωριακή συμβολή. Βλ. Κουκιάδη, ό.π., σ Βλ. και εισηγητική έκθεση νόμου. 42 Καζάκος, ό.π., σ. 71-2, ο οποίος επισημαίνει ότι σκοπός του νόμου δεν είναι η επιβολή του συστήματος μεσολάβησης-διαιτησίας στα μέρη. Έτσι και ο Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ Καζάκος, ό.π., σ. 72. Αναλυτικότερα για την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός οργανωμένου σώματος εξειδικευμένων μεσολαβητών-διαιτητών, βλ. Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 161 επ. με τις εκεί παραπομπές σε ξένους συγγραφείς. 44 Αναφερόμαστε στον πρώτο Κανονισμό Καταστάσεως Μεσολαβητών και Διαιτητών που θεσπίστηκε με την ΥΑ 96826/1991. Βλ. και άρ. 2 2 και άρ. 10 του νέου Κανονισμού, που πλέον ισχύει και θεσπίστηκε με την ΥΑ 44746/2013. Σημειώνεται ότι ο πρώτος Κανονισμός είχε τροποποιηθεί το 2001 με την ΥΑ 12636/1991 μόνο ως προς τις σχετικές με τις αμοιβές των μεσολαβητών-διαιτητών ρυθμίσεις (άρ. 9). Διευκρινίζεται ότι η παραπομπή στο κείμενο σε άρθρα του Κανονισμού αφορά τον πρώτο Κανονισμό του 1991, θα γίνεται δε και σχετική σημείωση στα άρθρα του ισχύοντος Κανονισμού λόγω τροποποίησης ή/και αναρίθμησης. 45 Έτσι Λεβέντης, ό.π., σ

17 ρεσιών που παρέχουν, οι μεσολαβητές-διαιτητές ασκούν δημόσιο λειτούργημα, επειδή δε δεν συνδέονται με το κράτος ή με άλλο κρατικό νομικό πρόσωπο με υπηρεσιακή σχέση δημοσίου δικαίου, δεν αποκτούν την ιδιότητα δημοσίου υπαλλήλου 46. Η έννομη σχέση που συνδέει τους μεσολαβητές-διαιτητές με τον ΟΜΕΔ χαρακτηρίζεται ως σύμβαση παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών (άρ. 3 6 Κανονισμού 47 ). Η επιλογή αυτή καθώς και η πρόβλεψη για αμοιβή τους από τον ΟΜΕΔ και όχι από τα μέρηκαταδεικνύουν τη λειτουργική ανεξαρτησία των μεσολαβητών-διαιτητών 48. Συνεπώς, οι μεσολαβητές-διαιτητές δεν συνδέονται με τον οργανισμό με σχέση εξαρτημένης εργασίας και, συνακόλουθα, δεν υπόκεινται στο διευθυντικό δικαίωμα του ΟΜΕΔ, δεν δεσμεύονται από τις εντολές, οδηγίες ή υποδείξεις του ΟΜΕΔ ούτε ασφαλώς και των μερών, αντιθέτως, απολαμβάνουν πλήρους ανεξαρτησίας κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, τα οποία οφείλουν να εκτελούν με αντικειμενικότητα, αμεροληψία και ισότιμη συμπεριφορά προς τα μέρη 49. Περαιτέρω, τόσο στον ίδιο τον νόμο όσο και στον Κανονισμό Καταστάσεως Μεσολαβητών-Διαιτητών μετέπειτα, ορίστηκαν οι προϋποθέσεις και τα απαιτούμενα προσόντα για την πρόσληψη των μεσολαβητών-διαιτητών, η οποία γίνεται με δημόσια προκήρυξη των θέσεων και τελική επιλογή από το ΔΣ του ΟΜΕΔ (άρ ν. 1876/1990, άρ και άρ. 4 1, 2 Κανονισμού) 50. Το ελάχιστο πλαίσιο προσόντων που οι μεσολαβητές-διαιτητές πρέπει να πληρούν μαρτυρά την πρόθεση του νομοθέτη να στελεχώσει το σώμα με πρόσωπα με ειδικές γνώσεις και εμπειρία σε θέματα εργασιακών σχέσεων και επίλυσης συλλογικών διαφορών συμφερόντων, ώστε αφενός να χαίρουν της εμπιστοσύνης των μερών, αφετέρου να είναι ικανά να φέρουν εις πέρας τη μείζονος σημασίας (και) για το κοινωνικό σύνολο αποστολή τους. Συγχρόνως, προς διασφάλιση της αμεροληψίας και αντικειμενικότητας τους, καθιερώθηκε και μια σειρά από ασυμβίβαστα με την ιδιότητα του μεσολαβητήδιαιτητή 51. Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι ρυθμίσεις του Κανονισμού που ιδρύουν υποχρεώσεις για τους μεσολαβητές-διαιτητές, όπως λ.χ. την υποβολή αίτησης εξαίρεσης από την κλήρωση εάν εξαρτούν άμεσο συμφέρον από την έκβαση συγκεκριμένης συλλογικής διαφοράς κ.ά. ή την υποχρέωση να μη δέχονται παροχές ή 46 Λεβέντης, ό.π., σ Βλ. άρ. 3 1 ισχύοντος Κανονισμού. 48 Καζάκος, ό.π., σ Λεβέντης, ό.π., σ Βλ. άρ και 11 ν. 1876/1990, όπως το άρ. 17 τροποποιήθηκε με το άρ. 14 ν. 3899/2010 και ισχύει και άρ. 3 1, 2 και 4 1, 2, 4 νέου Κανονισμού. 51 Π.χ. η εκπροσώπηση ιδιωτικών συμφερόντων, συνδικαλιστικών οργανώσεων ή του δημοσίου, η καταδίκη σε ποινή για σειρά αδικημάτων κ.λπ., βλ. άρ. 4 2, 3 αρχικού Κανονισμού και άρ. 4 3, 5, 6 ισχύοντος Κανονισμού. 10

18 οποιαδήποτε υλική εύνοια από τα μέρη της συλλογικής διαφοράς 52. Τέλος, ο αριθμός των μεσολαβητών ορίστηκε κατ ανώτατο όριο σε πενήντα (50), εκ των οποίων μέχρι είκοσι (20) μπορούσαν να είναι και διαιτητές, αφού οι διαιτητές μπορούσαν να α- σκούν και καθήκοντα μεσολαβητή (άρ. 2 2, 3 Κανονισμού). 3. Οι πρόσφατες τροποποιήσεις Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν οι αλλαγές που επήλθαν στον νόμο αναφορικά με τη συγκρότηση και λειτουργία του ΟΜΕΔ με το άρ. 14 ν. 3899/2010. Κατ αρχάς, σύμφωνα με το άρ. 17 ν. 1876/1990 όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 14 του ν. 3899/2010 (όπως συμπληρώθηκε μεταγενέστερα από το άρ ν. 4019/ ), ο ΟΜΕΔ διοικείται πλέον από επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο με τριετή θητεία, ανανεώσιμη για μία ακόμη συνεχόμενη τριετία. Συγκεκριμένα, το επταμελές ΔΣ συγκροτείται από: α) έναν εκπρόσωπο του ΣΕΒ, έναν της ΓΣΕΒΕΕ και έναν της ΕΣΕΕ, με τους αναπληρωτές τους, β) τρεις εκπροσώπους της ΓΣΕΕ, με τους αναπληρωτές τους και γ) τον Πρόεδρο, με τον αναπληρωτή του, που επιλέγονται με ομόφωνη απόφαση των έξι μελών του ΔΣ στην πρώτη συνεδρίασή του, ως πρόσωπα αναγνωρισμένου κύρους, έμπειρα σε θέματα εργασιακών σχέσεων 54. Στο διοικητικό συμβούλιο του ΟΜΕΔ συμμετέχει ως παρατηρητής και χωρίς δικαίωμα ψήφου ένας εκπρόσωπος του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Λίαν προσφάτως, ωστόσο, με τη διάταξη της 1 π.δ. 98/2014 (ΦΕΚ Α164/ ) «Λειτουργία και αρμοδιότητες του Διοικητικού Συμβουλίου του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας», που κατήργησε το π.δ. 198/1990, τροποποιήθηκε εκ νέου η σύνθεση του ΔΣ, προκειμένου να συμμετέχει σε αυτό επιπλέον ένας εκπρόσωπος του ΣΕΤΕ από την πλευρά των εργοδοτών. Για να είναι δε ι- σόρροπη η σύνθεση, ο αριθμός των εκπροσώπων των εργαζομένων, δηλαδή της ΓΣΕΕ, αυξήθηκε ομοίως κατά έναν. Δεδομένου ότι οι υπόλοιπες σχετικές ρυθμίσεις παρέμειναν ως είχαν, η σύνθεση του ΔΣ του ΟΜΕΔ κατέστη εννεαμελής (ένας εκ- 52 Βλ. Λεβέντη, Συλλογικό Εργατικό, σ. 554 και αναλυτικότερα Καζάκο, Η διαιτησία, σ Με τη διάταξη αυτή απλώς προστέθηκε στην αρχή της 1 άρ. 17 ν. 1876/1990 το εδάφιο «Ιδρύεται νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία "Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας", με έδρα την Αθήνα», το οποίο υπήρχε στην αρχική ρύθμιση του άρ. 17, αλλά προφανώς από παραδρομή δεν συμπεριλήφθηκε στη μεταγενέστερη τροποποιητική ρύθμιση του άρ. 14 ν. 3899/ Έτσι, η σύνθεση του ΔΣ περιορίστηκε μόνο σε εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργοδοτών και εργαζομένων, αποκλειομένων των μελών που διορίζονταν από την ακαδημαϊκή κοινότητα και το Υπουργείο Εργασίας, με το επιχείρημα της ανάγκης ενίσχυσης της αυτονομίας τους. Ωστόσο, ο Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο.., σ. 858, εκφράζει την άποψη ότι η αρχική ρύθμιση ήταν σε μεγαλύτερο βαθμό ισορροπημένη με τη συμμετοχή τρίτων εξειδικευμένων προσώπων, που μπορούσαν να διαιτητεύουν στις τυχόν συγκρούσεις των μερών. 11

19 πρόσωπος του ΣΕΒ, ένας της ΓΣΕΒΕΕ, ένας της ΕΣΕΕ και ένας του ΣΕΤΕ, τέσσερις εκπρόσωποι της ΓΣΕΕ και ο Πρόεδρος). Επιπλέον, σύμφωνα με την 8 του άρ. 17 ν. 1876/1990 (όπως τροποποιήθηκε από το άρ. 14 ν. 3899/2010), οι μεσολαβητές και διαιτητές αποτελούν πλέον δύο ξεχωριστά σώματα, ενώ ο αριθμός τους μειώθηκε σε 38 κατ ανώτατο όριο, εκ των οποίων 12 είναι διαιτητές. Ακόμη, επαναπροσδιορίσθηκαν τα ελάχιστα απαιτούμενα προσόντα που πρέπει να έχουν οι μεσολαβητές και οι διαιτητές (άρ. 17 9). III. Η διαιτησία 1. Εννοιολογικά στοιχεία Η διαιτησία (άρθρο 16 ν. 1876/1990) αποτελεί τον έσχατο μηχανισμό για την οριστική επίλυση συλλογικής διαφοράς συμφερόντων με την παρεμβολή τρίτων προσώπων, σε περίπτωση που αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση συλλογικής σύμβασης εργασίας και η μεσολάβηση (άρ. 4 1 και 14 1, 15 ν. 1876/1990), με έκδοση απόφασης κανονιστικής ισχύος 55. Μολονότι ο διαιτητής μπορεί να συνεχίσει το έργο του μεσολαβητή, επιδιώκοντας την προσέγγιση των εκατέρωθεν απόψεων και τη δημιουργία κλίματος διαλόγου, βασικό διαφοροποιητικό χαρακτηριστικό της διαιτησίας σε σχέση με τις άλλες μορφές ειρηνικής επίλυσης συλλογικών διαφορών συμφερόντων είναι η έκδοση απόφασης από τον τρίτο, που δεσμεύει τα μέρη ανεξάρτητα από τη συμφωνία τους, αφού επέχει θέση σσε (άρ ν.1876/1990), και περατώνει τη συλλογική διαφορά 56. Με τη διαιτητική απόφαση δεν γίνεται διάγνωση της διαφοράς με βάση ισχύοντες κανόνες δικαίου, όπως στην πολιτική δίκη ή στην αστική διαιτησία των άρ. 867 επ. ΚΠολΔ, αλλά ο διαιτητής, ακόμη και όταν αντιμετωπίζει νομικές διαφορές που αποτελούν συλλογική διαφορά συμφερόντων (βλ. π.χ. άρ. 2 αρ. 5 ν. 1876/1990), επιλύει τη διαφορά θεσπίζοντας ουσιαστικό νόμο 57. Ο τρίτος-διαιτητής που περιβάλλεται από εχέγγυα αξιοπιστίας και αμεροληψίας, αναλαμβάνει να δώσει την ορθότερη και δικαιότερη λύση, προς αποφυγή επιβολής του δικαίου του ισχυροτέρου Βλ. Καζάκο, ό.π., σ. 273 Κουκιάδη, ό.π., σ. 823 και Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 123, όπου κάνει την ενδιαφέρουσα παρατήρηση ότι η προσφυγή στη διαιτησία αποτελεί το «επισφράγισμα της αποτυχίας» της διαπραγμάτευσης και της μεσολάβησης (που άλλωστε θεωρείται συνέχεια της διαπραγμάτευσης). 56 Βλ. Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 123 Κουκιάδη, ό.π., σ Βλ. Καζάκο, ό.π., σ Ως προς τις ομοιότητες και διαφορές της διαιτησίας συλλογικών διαφορών συμφερόντων του ν. 1876/1990 με την αστική διαιτησία του ΚΠολΔ (867 επ.), βλ. και Κουκιάδη, ό.π., σ Καρακατσάνης, ό.π., σ

20 Κατά τα λοιπά, όπως και στη μεσολάβηση, νομιμοποιούμενα για την κίνηση της διαδικασίας είναι τα μέρη στις συλλογικές διαπραγματεύσεις, δηλ. οι συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων 59 και εργοδοτών και οι μεμονωμένοι εργοδότες που έχουν ικανότητα και αρμοδιότητα για την κατάρτιση της συγκεκριμένης σσε, από την οποία προέκυψε η εκάστοτε διαφορά, ενώ αντικείμενο της διαιτησίας αποτελούν όλα τα ζητήματα που μπορούν να ρυθμιστούν με συλλογική σύμβαση εργασίας Η αυτονομία των μερών για τη ρύθμιση των όρων της προσφυγής και της διαδικασίας της διαιτησίας Βασική καινοτομία του ν. 1876/1990 ήταν η καθιέρωση της δυνατότητας των κοινωνικών εταίρων να καθορίζουν οι ίδιοι τους όρους προσφυγής και συνολικά τη διαδικασία της μεσολάβησης και διαιτησίας. Το άρ ν. 1876/1990 που, σε συνδυασμό με το άρ. 2 8 ν.1876/1990, παρέχει τη σχετική εξουσία, ορίζει ότι οι διατάξεις του ν. 1876/1990 εφαρμόζονται μόνο εφόσον λείπει τέτοια συμφωνία (συλλογική σύμβαση εργασίας ή κοινή σύμβαση). Γίνεται, συνεπώς, φανερός ο επικουρικός χαρακτήρας της οργανωμένης από τον ν. 1876/1990 μεσολάβησης-διαιτησίας και, αντίστοιχα, η προτεραιότητα της συλλογικής αυτονομίας και, γενικά, της αυτονομίας των μερών 61. Η διάταξη του άρ ενισχύει το συναινετικό και προαιρετικό στοιχείο του ελληνικού συστήματος επίλυσης συλλογικών διαφορών εργασίας 62, καθώς και την εμπιστοσύνη των ενδιαφερομένων στους θεσμούς μεσολάβησης-διαιτησίας 63. Με τη ρύθμιση αυτή, η ελληνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με εκείνες των περισσότερων ευρωπαϊκών, και όχι μόνο, κρατών 64. Η συμφωνία των μερών μπορεί να αφορά το σύνολο των ζητημάτων, όπως τους όρους προσφυγής στη διαιτησία, την επιλογή του διαιτητικού οργάνου, την όλη διαδικασία, την άσκηση του δικαιώματος απεργίας κ.ά., εάν δε οι ενδιαφερόμενοι ρυθμίσουν μέρος μόνο των ζητημάτων, για τα υπόλοιπα θα εφαρμοστούν οι διατάξεις 59 Στη διαιτησία μπορούν να προσφύγουν και τα συμβούλια των εργαζομένων για τις διαφορές του άρ ν. 1767/1988. Βλ. όμως και τις διατάξεις των άρ. 3 5 και άρ. 6 1 α ν. 1876/1990, όπως αντικαταστάθηκαν από το άρ και 3, αντίστοιχα, ν. 4024/2011, σύμφωνα με τις οποίες απονέμεται αρμοδιότητα και ικανότητα για σύναψη επιχειρησιακής σσε στις ενώσεις προσώπων υπό τις εκεί τιθέμενες προϋποθέσεις. Δυνατή είναι και η παρέμβαση στη μεσολάβηση και διαιτησία, όπως και στη διαπραγμάτευση, των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων που δεν έχουν ικανότητα για σύναψη σσε. 60 Βλ. ενδεικτικώς Καζάκο, ό.π., σ Βλ. Καζάκο, ό.π., σ. 225 Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 77 επ. Λεβέντη, ό.π., σ Λεβέντης, ό.π., σ. 545 Πρβλ. Βάγια, Το συναινετικό στοιχείο στην ρύθμιση των οικονομικών συλλογικών διαφορών κατά τον ελληνικό νόμο, ΕΕργΔ (898). 63 Καζάκος, ό.π., σ. 225 Πρβλ. Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 79 με τις εκεί παραπομπές. 13

21 του νόμου 65. Η αυτονομία των μερών, επομένως, είναι ευρύτατη 66. Εντούτοις, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι εκτείνεται μέχρι και του σημείου να αναιρούν τον όλο θεσμό μεσολάβησης-διαιτησίας. Επειδή με την επίλυση των συλλογικών διαφορών, που επιτυγχάνεται με τη διαιτησία, προστατεύονται σημαντικά συμφέροντα των εργαζομένων, ως κατά τεκμήριο ασθενέστερου μέρους, αλλά και της κοινωνικής ολότητας, λόγω των αγωνιστικών αντιπαραθέσεων που διαφορετικά θα επακολουθήσουν, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι τυχόν συμβατικός αποκλεισμός ή ουσιώδης δυσχέρανση του δικαιώματος μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία, χωρίς ταυτόχρονη συμφωνία κοινής προσφυγής, είναι άκυρος ως αντικείμενος στον μονομερώς αναγκαστικού δικαίου κανόνα του άρ ν. 1876/1990. Αντίθετα, η επέκταση του δικαιώματος μονομερούς προσφυγής σε περιπτώσεις πέραν των αναφερόμενων στον νόμο είναι επιτρεπτή 67. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι η εξουσία των μερών να ρυθμίζουν τους ό- ρους προσφυγής και τη διαδικασία μεσολάβησης-διαιτησίας οριοθετείται από τον ίδιο τον σκοπό της διαιτησίας για ειρηνική επίλυση των συλλογικών διαφορών συμφερόντων. 3. Η προσφυγή στη διαιτησία Σύμφωνα με τις αρχικές ρυθμίσεις του ν. 1876/1990, όπως αυτός ίσχυσε επί περίπου δύο δεκαετίες, η προσφυγή στη διαιτησία γίνεται κατά κανόνα με κοινή συμφωνία των μερών σε οποιοδήποτε στάδιο των διαπραγματεύσεων (άρ στ. α σε συνδυασμό με άρ. 14 1), δηλ. και κατά τη διάρκεια της μεσολάβησης, ακόμη και εάν έχει υποβληθεί η πρόταση του μεσολαβητή είτε απορρίφθηκε από αμφότερα τα μέρη είτε από μόνο το ένα 68. Εξάλλου, τα μέρη έχουν τη δυνατότητα να συμφωνήσουν την απευθείας προσφυγή στη διαιτησία, παρακάμπτοντας τις διαδικασίες συμφιλίωσης και μεσολάβησης, εφόσον κρίνουν ότι είναι αλυσιτελείς 69. Στο πλαίσιο της αυτονομίας των μερών, σύμφωνα και με τα ανωτέρω, η συμφωνία προσφυγής μπορεί να περιλαμβάνεται σε ρήτρα σσε (άρ. 2 8) ή η προσφυγή να συμφωνείται ad hoc ενόψει συγκεκριμένης συλλογικής διαφοράς, λόγω του αδιεξόδου των διαπραγματεύσεων (άρ ν. 1876/1990) 70. Κατ εξαίρεση δε και υπό προϋποθέσεις 65 Βλ. Καζάκο, ό.π., σ Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 82 Λεβέντης, σ. 545 Καζάκος, ό.π., σ Για την προβληματική της έκτασης της εξουσίας των μερών για αυτόνομη ρύθμιση, βλ. εκτενώς σε Καζάκο, Η διαιτησία, σ. 225 επ. 68 Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ έτσι και ο Καζάκος, ό.π., σ Βλ. αντί όλων Καζάκο, ό.π., σ Βλ. Καζάκο, ό.π., σ

22 προβλέπεται η δυνατότητα προσφυγής στον μηχανισμό διαιτησίας με πρωτοβουλία του ενός μόνο μέρους (άρ στ. β - δ ). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι εάν τα μέρη δεν συμφωνήσουν προσφυγή στη διαιτησία και κανένα μέρος δεν προσφύγει στη μεσολάβηση ή εάν υπάρξει μεν προσφυγή στη μεσολάβηση, αλλά ο μεσολαβητής δεν υποβάλλει πρόταση ή υποβάλλει πρόταση, η οποία απορρίφθηκε από αμφότερα τα μέρη, προσφυγή στη διαιτησία δεν είναι δυνατή. Πρέπει να εξαρθεί ιδιαιτέρως το γεγονός ότι το ελληνικό σύστημα μεσολάβησης-διαιτησίας απέκλεισε το δικαίωμα κάθε τρίτου και του κράτους- να ενεργοποιεί τον μηχανισμό της διαιτησίας, χωρίς μάλιστα να αναγνωρίζει καμία εξαίρεση, διαφοροποιούμενο σαφώς από το προηγούμενο καθεστώς ασφυκτικού κρατικού ελέγχου 71. Εάν η διοίκηση διατηρούσε ανάλογο δικαίωμα, λαμβάνοντας υπόψη και τη δεσμευτικότητα της διαιτητικής απόφασης, θα είχαμε μια ανεπίτρεπτη κρατική επέμβαση στον χώρο της συλλογικής αυτονομίας, με σκοπό την προσαρμογή των μισθών και γενικότερα των όρων εργασίας στην εκάστοτε κυβερνητική οικονομική και κοινωνική πολιτική Ειδικά το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία Το θέμα της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησίας είχε συζητηθεί εκτενώς στις συνεδριάσεις της συντακτικής επιτροπής του σχεδίου του ν. 1876/ Εν τέλει τα συμφέροντα συγκεράστηκαν επιτυχώς και η σχετική πρόταση έγινε αποδεκτή από τις κορυφαίες συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων (ΓΣΕΕ) και εργοδοτών (ΣΕΒ), στη συνέχεια, μάλιστα, ο νόμος ψηφίστηκε ομοθύμως από όλα τα κόμματα της Βουλής 74. Η δυνατότητα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία συνδέθηκε με τη συμπεριφορά των μερών κατά τη διαδικασία μεσολάβησης 75 και δόθηκε σε τρεις περιπτώσεις, καθεμία από τις οποίες επεδίωκε ένα ειδικότερο στόχο κοινωνικής πολιτικής 76 και συγκεκριμένα: α) προσφυγή από οποιαδήποτε μέρος λόγω άρνησης της μεσολάβησης από το άλλο μέρος (άρ στ. β). Η άρνηση μπορεί να είναι ρητή ή σιωπηρή ή να συ- 71 Βλ. Καζάκο, ό.π., σ Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ Κουκιάδης, ό.π., σ. 826, ο οποίος μάλιστα ασκούσε την προεδρία της εν λόγω επιτροπής. 74 Κουκιάδης, ό.π., σ. 826, όπου σχολιάζει ότι η πρόταση έγινε δεκτή αφενός λόγω του οριακού ρόλου της μονομερούς προσφυγής στο σύστημα μεσολάβησης-διαιτησίας του ν. 1876/1990, αφετέρου λόγω της θέσπισης ανεξάρτητου από κρατικές παρεμβάσεις οργάνου (ΟΜΕΔ). 75 Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ Κουκιάδης, ό.π., σ

23 νάγεται από τη συνολική συμπεριφορά του μέρους 77, αρχική η μεταγενέστερη. Βέβαια, όπως επισημαίνεται 78, η άρνηση συμμετοχής στη διαδικασία μεσολάβησης πρέπει να είναι πρόδηλη και γενικότερα είναι απολύτως σκόπιμη η στενή ερμηνεία της έννοιας της άρνησης, δοθέντος ότι η μονομερής προσφυγή αποτελεί εξαιρετική ρύθμιση στο σύστημα μεσολάβησης-διαιτησίας που ο νόμος καθιερώνει. Η αναγνώριση του δικαιώματος αυτού στο ένα μέρος, όταν το άλλο αρνείται τη μεσολάβηση, εντάσσεται απολύτως ομαλά στο σύστημα μεσολάβησης-διαιτησίας του ν. 1876/1990, στο πλαίσιο του οποίου προσδίδεται ειδικό βάρος στη μεσολάβηση 79. Η εν λόγω ρύθμιση ενθαρρύνει τη συμμετοχή στη μεσολαβητική διαδικασία, η οποία νοείται από τον νόμο ως προέκταση των διαπραγματεύσεων και, κατά λογική ακολουθία, ενισχύει τις ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις 80. Συνεπώς, με την άσκηση πίεσης που ασκείται στα μέρη προκειμένου να συμμετάσχουν στη μεσολάβηση από την απειλή της καθοριστικής παρέμβασης τρίτου (διαιτητή), εξυπηρετείται πλήρως η συλλογική αυτονομία 81. Είναι ορθή, λοιπόν, η θέση ότι η παραπομπή της διαφοράς στη διαιτησία προσλαμβάνει, κατά τον νόμο, χαρακτήρα εύλογης κύρωσης για την άρνηση της μεσολάβησης 82. Δεν χωρεί δε αμφιβολία ότι η απειλή ή η κύρωση συμβιβάζεται με τις συνδικαλιστικές ελευθερίες στο μέτρο που η υποχρέωση για διαπραγμάτευση θεωρείται απόλυτα συμβατή με αυτές. Ασκούν, εξάλλου, όπως και αυτή, ειρηνευτική λειτουργία και με αυτή την έννοια εξυπηρετούν το καλώς νοούμενο γενικό συμφέρον 83. Η άνω προσέγγιση της επίμαχης νομοθετικής ρύθμισης ενθαρρύνεται ακόμη περισσότερο, αν ληφθεί υπόψη ότι ο ν. 1876/1990 απέφυγε να θεσπίσει ευθέως ποινικές ή διοικητικές 84 κυρώσεις για την άρνηση του ενός μέρους να διαπραγματευθεί 85, 77 Βλ. αντί όλων Κουκιάδη, ό.π., σ , όπου επεξήγηση και παραδείγματα για κάθε επιμέρους περίπτωση. 78 Καζάκος, ό.π., σ. 278 βλ. και Ντάσιο, ό.π., σ. 244 Λεβέντη, ό.π., σ. 561 Πρβλ. Κουκιάδη, ό.π., σ Βλ. Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ Βλ. Κουκιάδη, ό.π., σ Βλ. και Rivero/Savatier, Droit du Travail (1970), σ. 245, οι οποίοι σημειώνουν ότι μόνη η ύπαρξη υποχρεωτικού χαρακτήρα διαδικασιών ειρηνικής επίλυσης συλλογικών διαφορών ωθεί τα μέρη στη συμβιβαστική επίλυση των διαφορών συμφερόντων. Ο Κουκιάδης, ό.π., σ. 807 παρατηρεί ότι στην πράξη ο έμμεσος αυτός εξαναγκασμός λειτούργησε, όπως ήταν αναμενόμενο, υπέρ των εργαζομένων, τα συνδικάτα των οποίων έπαιρναν συνήθως την πρωτοβουλία να ζητήσουν υπηρεσίες μεσολάβησης. 82 Καζάκος, ό.π., σ. 131 Παπαδημητρίου Κ., ό.π., σ. 128 Λεβέντης, ό.π., σ. 561 συμφωνεί ο Κουκιάδης, ό.π., σ Με αυτό το πνεύμα και ο Ντάσιος, Η συνταγματικότητα του ν. 1876/1990 για μονομερή προσφυγή στη διαιτησία και η 154 ΔΣΕ, ΕΕργΔ (6-7). 83 Έτσι Κουκιάδης, ό.π., σ Όπως παρατηρεί ο Καζάκος, ό.π., σ. 195, το άρ. 4 4 εδ. β ν. 1876/1990 παραπέμπει μόνο στο άρ. 13 4, 5, 6 ν. 1767/1988 αναφορικά με τα θέματα απορρήτου και την υποχρέωση εχεμύθειας της εργατικής πλευράς και όχι στο άρ. άρ του ίδιου νόμου που απειλεί διοικητικές κυρώσεις σε βάρος του εργοδότη που αρνείται να παράσχει τις αναγκαίες πληροφορίες. 16