ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΤΑΦΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ

Transcript

1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΤΑΦΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ Λιθογραφία περιηγητή του 19ου (Leake,1805) με τον πύργο της εποχής του Αλεξάνδρου στην κορυφή του Ακοντίου. Άγιος Γεώργιος Βοιωτίας,

2 Εισαγωγή Το παρόν εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποτελεί μία εναλλακτική πρόταση διδακτικής επίσκεψης που περιλαμβάνει τέσσερα στάδια: Ξεκινά μέσα στη σχολική τάξη με την προετοιμασία των μαθητών από τον εκπαιδευτικό. Οι μαθητές μέσα από την ανακαλυπτική, διερευνητική μέθοδο αναζητούν πληροφορίες για την ιστορία του Ορχομενού και μέσω διαδικτυακών παιχνιδιών προετοιμάζονται για τη διδακτική επίσκεψη. Στη συνέχεια πραγματοποιείται η επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο, όπου εδώ μέσα από φύλλα εργασίας ανακαλούν στη μνήμη τους τις πληροφορίες που είχαν συλλέξει και ανακαλύπτουν νέες γνώσεις με την επαφή τους με τα αρχαία μνημεία. Το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει την επίσκεψη των μαθητών στο Μουσείο της Θήβας, όπου εντοπίζουν τα αρχαιολογικά ευρήματα από τον χώρο που επισκέφτηκαν και συμπληρώνουν την εικόνα τους για την ιστορία της περιοχής. Το ταξίδι στο χρόνο ολοκληρώνεται με την επιστροφή στη σχολική τάξη. Εκεί ο εκπαιδευτικός με επαγωγικό τρόπο συνοψίζει τις γνώσεις και τις εμπειρίες που αποκόμισαν οι μαθητές και ταυτόχρονα ανιχνεύει την πιθανή αλλαγή της στάσης και των διαθέσεών τους απέναντι στην τοπική ιστορία ύστερα από αυτή την περιήγηση. 2

3 3 Γεια σας παιδιά! Είμαστε ο Φρίξος και η Έλλη. Μαζί θα κάνουμε αυτό το μακρινό ταξίδι στο παρελθόν Ας ξεκινήσουμε!

4 Φύλλο εργασίας Σύννεφα στον Ορχομενό 1. Αφού μεταβείτε στην ιστοσελίδα να δημιουργήσετε ένα συννεφόλεξο με τις λέξεις που σας έρχονται στο μυαλό, όταν ακούτε τους όρους Τάφος Μινύα, Ορχομενός, Θέατρο. Στη συνέχεια αποθηκεύστε το συννεφόλεξό σας σε ένα power point. 2. Αναζητήστε πληροφορίες από τις ιστοσελίδες και που σας προτείνονται, ή από άλλες πηγές για τον Ορχομενό της Βοιωτίας, το αρχαίο θέατρο, τους Μινύες, τους θολωτούς τάφους και κρατείστε σημειώσεις. Ορχομενός 4

5 Αρχαίο Θέατρο Μινύες Θολωτοί Τάφοι 3. Αφού μεταβείτε στην ιστοσελίδα δημιουργήστε στον ψηφιακό πίνακα ένα κολάζ με φωτογραφίες από γνωστούς θολωτούς τάφους και αρχαία θέατρα. (Για τον εκπαιδευτικό: μπορείτε στη σελίδα να δείτε τις δημιουργίες των παιδιών στις δραστηριότητες 1 και 3. Είναι πραγματικά ενδιαφέρουσες ) 5

6 Καλωσορίσατε στον Ορχομενό της Βοιωτίας! Μαζί θα απολαύσουμε ένα ταξίδι στο χρόνο και στην ιστορία μας, παίζοντας και μαθαίνοντας συγχρόνως! Ας θυμηθούμε λίγο τη μυθολογία και την ιστορία μας Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα αποσπάσματα που ακολουθούν απαντήστε στη συνέχεια στις ερωτήσεις: Υπάρχουν πολυάριθμες μυθολογικές αναφορές για τον Ορχομενό. Ο σημαντικότερος μυθικός κύκλος ξεκινάει από τον βασιλιά Αθάμα που είχε παιδιά τον Φρίξο και την Έλλη. Με τον Ορχομενό επομένως συνδέεται ο μύθος του χρυσόμαλλου δέρατος και της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Ορχομενός φαίνεται να κατοικήθηκε από την νεολιθική περίοδο, γύρω στο 6000 π.χ. Μεγάλη ακμή όμως γνώρισε την πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο μεταξύ και π.χ. όταν κατοικήθηκε από ένα αρχαιοελληνικό φύλλο τους Μινύες. Την περίοδο εκείνη η περιοχή γνώρισε μεγάλη ακμή. Χαρακτηριστικό της μεγάλης ανάπτυξης της κοινωνίας των Μινυών είναι τα αποστραγγιστικά έργα που έγιναν τότε, για την πρώτη αποξήρανση της λίμνης της Κωπαΐδας. Ο Όμηρος κάνει αναφορά στην Ιλιάδα για τον πλούτο των κατοίκων του Ορχομενού. Ο πλούτος και η φήμη του αποτυπώνονται τόσο στις αφηγήσεις του Ομήρου (Ιλ., Ι, ), όσο και του Στράβωνα και του Παυσανία. Ο τελευταίος μάλιστα στα μέσα του 2 ου αι. μ. Χ., είδε το «Θησαυρό του Μινύου», τον μνημειώδη θολωτό τάφο του 13 ου αι. π.χ. και θαύμασε τον τρόπο κατασκευής του, αντιπαραβάλλοντάς τον με τα κυκλώπεια τείχη της Τίρυνθας και τις πυραμίδες της Αιγύπτου (Παυσανίου, Βοιωτικά ΙΧ, 38). Η πόλη συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο, όπως φαίνεται από το «Νηών κατάλογο» στην Ιλιάδα του Ομήρου, με αρχηγούς τον Ασκάλαφο και τον Ιάλμενο. Σε αυτό τον κατάλογο ο Ορχομενός εμφανίζεται μαζί με την Ασπληδόνα, αλλά διαχωρίζεται από 29 βοιωτικές πόλεις που αναφέρονται ως ομοσπονδία. 6

7 1. Ποιος μύθος συνδέεται με τον Ορχομενό; Από πότε κατοικήθηκε ο Ορχομενός; Πότε γνώρισε τη μεγάλη του ακμή; Ποιος μεγάλος πολιτισμός είχε αναπτυχθεί τότε; Μελετήστε το χάρτη που ακολουθεί και εντοπίστε άλλα σπουδαία κέντρα του ίδιου πολιτισμού στη Βοιωτία Ποιες χαρακτηριστικές πληροφορίες αντλούμε από την Ιλιάδα του Ομήρου για τον Ορχομενό; 7

8 6. Ποιο πολύ μεγάλο έργο έγινε την περίοδο αυτή; (Μελετήστε προσεκτικά τη φωτογραφία που ακολουθεί).. Λίγες ακόμη πληροφορίες Ο Ορχομενός παρακμάζει με την εισβολή του αρχαίου λαού των Βοιωτών στην περιοχή της Βοιωτίας. Οι Βοιωτοί με αφετηρία την Θήβα σταδιακά κατέλαβαν όλη σχεδόν την περιοχή της σημερινής Βοιωτίας. Ο Ορχομενός από τον 8ο αιώνα π.χ. και μετά, υπό την κυριαρχία των Βοιωτών αποτέλεσε μία σημαντική πόλη του κοινού των Βοιωτών. Κατά την διάρκεια του Κορινθιακού πολέμου η πόλη βρέθηκε στο πλευρό της Σπάρτης η οποία διατηρούσε στην πόλη φρουρά. [ ] Ο Φίλιππος μετά την επικράτησή του στην μάχη της Χαιρώνειας ανοικοδόμησε ξανά τον Ορχομενό. Οι Μακεδόνες ανοικοδόμησαν το κάστρο της πόλης που σώζεται έως σήμερα και για ένα διάστημα όρισαν τον Ορχομενό ως έδρα του Βοιωτικού κοινού. Η πόλη παρήκμασε μετά τις λεηλασίες που πραγματοποίησε ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας στην περιοχή το 86 π.χ. [ ] [ ] Στον Ορχομενό λατρεύονταν κυρίως οι Χάριτες και προς τιμήν τους οργανώνονταν τα Χαριτήσια. 8

9 7. Έχετε ακούσει ξανά για το «Κοινό των Βοιωτών»; Τι ακριβώς ήταν αυτό; Μπορείτε με τη βοήθεια του παραθέματος και του χάρτη που ακολουθεί να προσδιορίσετε περίπου τα όρια αυτού; Έως το τέλος των Περσικών πολέμων έντεκα πόλεις-κράτη συγκαταλέγονταν στα μέλη της ένωσης [Θήβα, Τανάγρα, Θεσπιές, Κορώνεια, Αλίαρτος, Ακραιφία, Τετρακωμία, Ορχομενός, Λεβάδεια, Κώπες, Ανθηδόνα (ή Χαιρώνεια)]. Μετά τα Περσικά και παρ όλη την ταπείνωση που υπέστησαν οι Βοιωτοί, κυρίως οι Θηβαίοι, από τους συνασπισμένους Έλληνες για τη φιλοπερσική στάση τους, το Κοινό δεν διαλύθηκε (Διόδωρος ΧΙ 81.2 Ιουστίνος ΙΙΙ 6.10). Η Θήβα έχασε όμως την ηγεμονία της και ο ρόλος της μειώθηκε σημαντικά, καθώς πόλεις-μέλη, όπως η Τανάγρα, που αύξησε τη χωρική της περιφέρεια έως τον Εύριπο, και ο Ορχομενός, εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία αυτή για να αποστατήσουν Όρια Βοιωτικού κοινού Νομίσματα Βοιωτικού κοινού Κατά τη διάρκεια της αθηναϊκής κυριαρχίας στη Βοιωτία ( π.χ.) το Βοιωτικό Κοινό υπήρξε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας (Θουκυδίδης Ι ). Αυτό φανερώνουν και τα νομίσματα που συνεχίζουν να φέρουν το σύμβολο του Κοινού, την ασπίδα, αλλά δεν επιγράφονται με το εθνικό ΒΟΙΟ. Αργυροί οβολοί Ορχομενού, π.χ. (Μουσείο Θήβας) 9

10 Ας περιηγηθούμε τώρα στο αρχαίο θέατρο του Ορχομενού Διαβάστε προσεκτικά τις πληροφορίες που σας δίνονται και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν Το θέατρο του Βοιωτικού Ορχομενού ή Ορχομενού Βοιωτίας βρίσκεται μέσα στην τειχισμένη ακρόπολη του 4ου αιώνα π. Χ. βορειοανατολικά από τον θολωτό τάφο του Μινύα και κοντά στο βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας Σκριπούς (κτίσμα των τελών του 9ου αιώνα). Σύμφωνα με τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν το θέατρο είναι τοποθετημένο στην περιοχή ενός προϋπάρχοντος μυκηναϊκού νεκροταφείου. Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα η αρχική διαμόρφωσή του χρονολογείται πιθανόν τον 4ο αιώνα π.χ, μετά την επικράτηση του Φιλίππου Β στην μάχη της Χαιρώνειας (338 π.χ) ή μετά την καταστροφή των Θηβών από το στρατό του Αλεξάνδρου ως τιµωρία για την αποστασία της κατά της µακεδονικής φρουράς (335 π. Χ). Στο θέατρο γίνονταν επίσης θρησκευτικές γιορτές (μουσικοί αγώνες) προς τιμή των Χαρίτων, του Διός Ομολωίου και του Διονύσου. Επίσης, στον χώρο του θεάτρου πραγματοποιούνταν συγκεντρώσεις των συμμαχικών πόλεων του Κοινού των Βοιωτών. 1. Πότε πιθανολογείται η κατασκευή του αρχαίου αυτού θεάτρου; 2. Τι είδους παραστάσεις έπαιζαν σε ένα αρχαίο θέατρο; 3. Για ποιους άλλους λόγους χρησιμοποιούνταν ο χώρος αυτός; 10

11 Παρατηρήστε προσεκτικά το χώρο και απαντήστε: 4. Από τι υλικό είναι κατασκευασμένο το αρχαίο θέατρο; Μελετήστε το σχέδιο ενός αρχαίου θεάτρου που σας δίνεται. Στη συνέχεια προσπαθήστε να εντοπίσετε όσα περισσότερα από αυτά τα μέρη μπορείτε στο θέατρο του Ορχομενού (θα σας βοηθήσουν και οι πληροφορίες που ακολουθούν). Εντοπίσαμε: 11

12 Το θέατρο αποτελείται από ενιαίο κοίλο χωρίς διαζώματα και οι βαθμίδες για τα ειδώλια των θεατών είναι εν μέρει λαξευμένες στο φυσικό βραχώδες πρανές του Ακοντίου και εν μέρει έχουν κατασκευαστεί από τεχνητές επιχωματώσεις. Η σημερινή μορφή του μνημείου είναι το αποτέλεσμα συνεχών ανακατασκευών και προσθηκών που έλαβαν χώρα σε όλη τη διάρκεια της περιόδου χρήσης του. Η πρώτη ανακατασκευή του χρονολογείται στον 3ο αι. π.χ. ενώ η τελευταία εκτιμάται ότι έγινε τον 1ο αι. μ.χ. ωστόσο το θέατρο παρέμεινε σε χρήση έως και τους ύστερους χρόνους, όπως συνάγεται από την πρόχειρη επισκευή των κλιμάκων στο ανώτερο τμήμα του κοίλου. Μετά τον 3ο αι. π.χ., στο θέατρο πραγματοποιούνται εργασίες και προσθήκες μεγαλύτερης κλίμακας, Συγκεκριμένα, τότε η είσοδος της βόρειας παρόδου μνημειοποιείται με την κατασκευή διπλού ανοίγματος ενώ στο βόρειο άκρο του θεάτρου δημιουργείται διπλή κλίμακα που οδηγούσε τους θεατές στα ψηλότερα σημεία του κοίλου. Το κοίλο έχει εσωτερική διάμετρο 39 μέτρα περίπου και αποτελείται από δώδεκα σειρές εδωλίων από πωρόλιθο. Μεταξύ των εδωλίων παρεμβάλλονται εννέα κλίμακες από σκληρό ασβεστόλιθο, οι οποίες χώριζαν το κοίλο σε οκτώ κερκίδες. Το κοίλο ήταν στραμμένο προς τα νοτιοανατολικά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εντοπισμός κατά χώραν αρχιτεκτονικών στοιχείων, που προέρχονται από το σκηνικό οικοδόμημα (scaenae frons) και του προσκηνίου και μπορούν να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της εικόνας της ανωδομής της σκηνής, αν και πολλά δομικά στοιχεία της χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του βυζαντινού ναού της Σκριπούς. Το προσκήνιο έφερε κιονοστοιχία δωρικών ημικιόνων στην πρόσοψη και στο επιστύλιο πάνω από αυτό υπήρχε επιγραφή με αφιέρωση στις Χάριτες. Πάνω από το προσκήνιο βρισκόταν το λογείον, ο χώρος όπου κινούνταν οι ηθοποιοί. Από την πίσω πλευρά του λογείου, όπως φαίνεται από τους τοίχους της σκηνής που εντοπίστηκαν κατά την ανασκαφή του 1972, ξεκινούσε το σκηνικό οικοδόμημα (scaenae frons), το οποίο είχε στην πρόσοψη θυρώματα. Στη ρωμαϊκή περίοδο κατασκευάστηκε με αρχαιότερο οικοδομικό υλικό υπερυψωμένο λογείο. Στην παρυφή της ορχήστρας διατηρούνται τα έδρανα της προεδρίας προς τιμήν των Χαρίτων. Μπορείτε να διακρίνετε στην τοιχοποιία του Βυζαντινού ναού της Παναγίας της Σκριπούς κάποια δομικά στοιχεία από τον αρχαιολογικό χώρο; 12

13 Ας γίνουμε για λίγο αρχαιολόγοι Βρισκόμαστε στην είσοδο του τάφου του Μινύα 1. Παρατηρήστε τη γύρω περιοχή και πείτε τι σχήμα έχει, αιτιολογώντας την απάντησή σας. 2. Από τι αποτελείται η είσοδος; Καταγράψτε ό,τι βλέπετε (σχήμα, υλικά κατασκευής ). Θα σας βοηθήσουν και οι πληροφορίες που ακολουθούν. Ο τάφος ήταν υπέργειος με δρόμο μήκους περί τα 30 μ. Η είσοδός του είναι κατασκευασμένη από ασβεστόλιθο, ύψους 5,46 μ. και πλάτους από 2,43μ -2,70 μ., με το μονολιθικό υπέρθυρό της, μήκους περίπου 6 μ. και βάρους πολλών τόνων, να διατηρείται ακόμη σήμερα στη θέση του. 13

14 3. Παρατηρήστε στην εικόνα που ακολουθεί την είσοδο ενός άλλου θολωτού τάφου, του «τάφου του Ατρέα». Ποια κοινά και ποια διαφορετικά στοιχεία παρουσιάζουν; Κοινά στοιχεία: Διαφορετικά στοιχεία:.. Ας προχωρήσουμε τώρα στο εσωτερικό του θολωτού τάφου 4. Γιατί ονομάζεται αυτός ο τύπος τάφου «θολωτός»; 14

15 5. Τι σχήμα έχει;.. 6. Από τι είναι φτιαγμένα τα τοιχώματά του;.. 7. Καταγράψτε ό,τι παρατηρείτε στον εσωτερικό χώρο. (Συμβουλευτείτε και τις πληροφορίες που ακολουθούν).. Ο τάφος είναι μαρμάρινος και αποτελείται από τέσσερα μέρη, το δρόμο (μία τάφρο), το στόμιο (είσοδος), τη θόλο (πελώριο κυκλικό οικοδόμημα με κωνική στέγη), και το θάλαμο (ορθογώνιο πλευρικό μικρό δωμάτιο). Η θόλος, που είναι το σημαντικότερο από τα τέσσερα μέρη, είναι μια τεράστια κυκλική αίθουσα και έχει διάμετρο δαπέδου 14 μέτρα και τοιχώματα από πελεκημένα μάρμαρα ισοδομικά τοποθετημένα έτσι ώστε να σχηματίζουν δακτυλίδια. Τα δακτυλίδια αυτά όσο ανεβαίνουν γίνονται διαρκώς μικρότερα, ώσπου κλείνουν την κορυφή και σχηματίζουν έτσι μια θολωτή κυψέλη. Το εσωτερικό του τάφου πρέπει να είχε διακόσμηση με χάλκινα και χρυσά κοσμήματα και χαλκοστρωμένο το δάπεδό του, πράγμα που βεβαιώνεται από τις υποδοχές στους τοίχους κι από ένα απομεινάρι πλάκας χαλκού σφηνωμένο ανάμεσα στο δάπεδο και τον τοίχο αριστερά της εισόδου. Στη θόλο γίνονταν οι θυσίες και οι νεκρικές τελετές. Στο κέντρο της θόλου σώζεται μαρμάρινο βάθρο μήκους 5,73 μ., που προστέθηκε κατά την ελληνιστική εποχή και επάνω του ήταν στημένα αγάλματα των θεών. 8. Τελικά για ποιο λόγο χρησιμοποιούνταν ο τάφος αυτός; Διάβασε και αυτό, θα σε ενδιαφέρει Ο Παυσανίας χαρακτηρίζει το μνημείο "θησαυρό", αλλά κατά τον αρχαιολόγο Χ. Τσούντα, είναι τάφος. Κατά τον Παπαρρηγόπουλο όμως δεν αποκλείεται να χτίστηκε αρχικά για τάφος, κι ύστερα, λόγω ιερότητας και κύρους του χώρου, να χρησιμοποιήθηκε και για τη φύλαξη θησαυρών. 15

16 9. Βορειοανατολικά της θόλου υπάρχει ένα μικρό πλευρικό δωμάτιο. Ποια θα μπορούσε να είναι η λειτουργία του;. Στα βορειοανατολικά της θόλου υπάρχει μικρή πόρτα ύψους 2,12 μέτρων και πλάτους 1,44 μέτρων που συγκοινωνεί με το θάλαμο (μικρό ορθογώνιο τετράπλευρο δωμάτιο).παρόμοιο πλευρικό δωμάτιο υπάρχει σε δύο ακόμη περιπτώσεις βασιλικών τάφων: στο θολωτό τάφο του Ατρέα στις Μυκήνες, που ήταν σύγχρονος με τον τάφο του Μινύα, και στο θολωτό τάφο Α στις Αρχάνες της Κρήτης. Η οροφή του θαλάμου είναι καλυμμένη με πρασινωπές λεπτές λίθινες τετράγωνες πλάκες, σκαλισμένες με ανθέμια, ρόδακες και σπειροειδή κοσμήματα. Αποκαταστάθηκε το 1914 από τον αρχιτέκτονα-αρχαιολόγο Αναστάσιο Ορλάνδο. Από απομεινάρια που βρέθηκαν, φαίνεται πως και οι τέσσερις κατακόρυφοι τοίχοι του θαλάμου, ήταν καλυμμένοι με παρόμοιες πλάκες που έφεραν περίτεχνη και πλούσια διακόσμηση. Δεν είναι γνωστό σε τι χρησίμευε το πλευρικό δωμάτιο. Ίσως ήταν οστεοφυλάκιο. 16

17 8. Γιατί ο τάφος του Μινύα δεν έχει οροφή; Παρατηρήστε δίπλα τον κλειστό τάφο του Ατρέα Σε ποιον θα μπορούσε να ανήκει; 10. Να υποθέσεις ότι είσαι αρχαιολόγος και μόλις ανακάλυψες έναν θολωτό τάφο. Γράψε στο ημερολόγιο της ανασκαφής τι βρήκες μέσα Ημερολόγιο ανασκαφής 17

18 Παιδιά Παιδιά καλωσορίσατε στο μουσείο της Θήβας! Ελάτε να δούμε από κοντά τι έφερε Ελάτε στο φως να η αρχαιολογική σκαπάνη από τον αρχαιολογικό χώρο του Ορχομενού Ε π ο χ ή τ ο υ Λ ί θ ο υ Στη Νεολιθική περίοδο, η ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας ήταν συνυφασμένη με την εγκατάσταση σε μόνιμους οικισμούς και οδήγησε στην αύξηση του πληθυσμού. Παράλληλα συνεχίστηκε και η χρήση των σπηλαίων. Στη Βοιωτία υπαίθριοι νεολιθικοί οικισμοί έχουν εντοπιστεί κυρίως στα πεδινά μέρη, κατά μήκος των ποταμών και στα παράλια του Ευβοϊκού κόλπου, δηλαδή σε σημεία που συνδύαζαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις, βοσκοτόπους, βουνά, ποτάμια και λίμνες, και έδιναν στους κατοίκους τη δυνατότητα να προσπορίζονται την τροφή τους τόσο από την καλλιέργεια της γης και την κτηνοτροφία, όσο και από το κυνήγι και την αλιεία. Καλύτερα ερευνημένοι είναι οι νεολιθικοί οικισμοί της Χαιρώνειας (Μαγούλα Μπαλωμένου), του Ορχομενού και της Εύτρησης. Το αντικείμενο με τον αρ. 28 είναι ένας «κεφαλοθραύστης» της 3ης χιλιετίας π.χ. από τον Ορχομενό. Ποια να ήταν άραγε η χρησιμότητά του; Έχετε καμιά ιδέα;. Λες να έσπαγε κεφάλια; Μπα! Τι στο καλό. 18

19 Ε π ο χ ή τ ο υ Χ α λ κ ο ύ Από τον 17ο αιώνα π.χ. παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική οργάνωση και την τέχνη, σηματοδοτώντας τη μετάβαση σε μια από τις λαμπρότερες περιόδους του προϊστορικού Αιγαίου. Είναι η περίοδος της γένεσης του μυκηναϊκού πολιτισμού (γνωστή και ως Ύστερη Εποχή του Χαλκού), η οποία συνδυάζει τη μεσοελλαδική παράδοση και την έντονη επιρροή της μινωικής Κρήτης στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο. Τότε ακριβώς διαμορφώθηκαν οι προϋποθέσεις για τη μετέπειτα εμφάνιση των μυκηναϊκών ανακτόρων και την οργάνωση των κοινωνιών γύρω από αυτά. Πολλά οικιστικά κέντρα της μεταβατικής εποχής, όπως η Θήβα, ο Ορχομενός, η Χαιρώνεια, η Αλίαρτος, η Εύτρηση, το Καλάμι, το Κλειδί, η Παραλία Αυλίδος, προϋπήρχαν ήδη στον χώρο της Βοιωτίας. Από την αρχή όμως της περιόδου ξεχωρίζουν η Θήβα και ο Ορχομενός, θέσεις που συγκεντρώνουν δύναμη και πλούτο, προαναγγέλλοντας την κατοπινή λαμπρή εξέλιξη. Στη Θήβα το επίκεντρο του οικισμού εντοπίζεται στον νότιο υψηλό λόφο της Καδμείας, όπου αποκαλύφθηκαν οικιστικά κατάλοιπα και πολυτελώς κτερισμένες ταφές. Αντίστοιχος οικισμός και νεκροταφείο διαπιστώθηκαν και στον Ορχομενό, στις ανατολικές παρυφές του Ακοντίου όρους. Το αντικείμενο που βλέπετε σας θυμίζει κάτι; Πρόκειται για μία πήλινη σφραγίδα ( π.Χ) από τον Ορχομενό. Οι σφραγίδες ήταν ένδειξη οργανωμένων κέντρων διοίκησης στους οικισμούς της Βοιωτίας. Ποιοι χρησιμοποιούσαν τις σφραγίδες; Για ποιο λόγο; Σήμερα για ποιο λόγο χρησιμοποιούνται; (Αχ αυτή η γραφειοκρατία! Τόσο παλιά είναι;) 19

20 Περιγράψτε το αγγείο που βλέπετε: Υλικό κατασκευής:.. Χρώμα διακόσμηση: Χρήση:.. Πρόχους, π.χ, Ορχομενός Και για να μη νομίζετε ότι μόνο σήμερα οι γυναίκες φροντίζουν για την ομορφιά τους, δείτε αυτό το χρυσό δαχτυλίδι που βρέθηκε σε τάφο του Ορχομενού ( π.χ.). Μη βιάζεστε Θα δούμε κι άλλα! Η Προθήκη 46 διαφέρει, καθώς είναι αφιερωμένη σε ταφικά ευρήματα της πρώιμης Μυκηναϊκής περιόδου από τον Ορχομενό. Τι σας έλεγα; 20

21 Ελάτε να παίξουμε ένα παιχνίδι για να μάθουμε με τι καλλωπίζονταν οι γυναίκες στα μυκηναϊκά χρόνια Αντιστοιχίστε τα είδη καλλωπισμού των εικόνων με την ονομασία τους: Περιδέραιο με χάντρες από γυαλί Περιδέραιο και χάντρες από φαγεντιανή Χρυσός ρόδακας Κόσμημα με χάντρες από σάρδιο Χάλκινη περόνη Χρυσοί κρίκοι Οστέινο κομβίο Χάντρες από ήλεκτρο 21

22 Στην προθήκη 46 βρίσκονται και τα παρακάτω αγγεία. Παρατηρήστε τα προσεκτικά και συμπληρώστε Υλικό κατασκευής: Χρονολόγηση: Διακόσμηση: Χρώματα: Χρήση:. Υλικό κατασκευής: Χρονολόγηση: Διακόσμηση: Χρώματα: Χρήση:. Υλικό κατασκευής: Χρονολόγηση: Διακόσμηση: Χρώματα: Χρήση:. 22

23 Στην προθήκη 46 είδαμε κοσμήματα από πρώτες ύλες που δεν υπήρχαν στην Ελλάδα: από ήλεκτρο, που προέρχεται από τη Βαλτική, από φαγεντιανή που την προμηθεύονταν από την Αίγυπτο, από ορεία κρύσταλλο, που συναντάται στην Κρήτη. Πώς βρέθηκαν αυτά τα υλικά εδώ; Τι συμπεράσματα προκύπτουν για τις δραστηριότητες των Μυκηναίων; Σταδιακά αναδεικνύονται νέες ηγετικές ομάδες. Η δύναμή τους βασιζόταν στον πλούτο και στην πολεμική δύναμη, ενώ η επιβολή τους εδραιωνόταν στη συνείδηση της κοινότητας με διαδικασίες επίδειξης. Τα αντικείμενα από πρώτες ύλες που είχαν εισαχθεί από μακριά χρυσός από την κεντρική Ευρώπη, ήλεκτρο (κεχριμπάρι) από τη Βαλτική, λαζουρίτης από το Αφγανιστάν, φαγεντιανή από την Αίγυπτο, ορεία κρύσταλλος από την Κρήτη αποκαλύπτουν την οικονομική ευμάρεια και τη δυνατότητα πρόσβασης σε μακρινές περιοχές μέσω εμπορικών ή άλλου είδους συναλλαγών και σχέσεων. 23

24 Από τα αγγεία της ίδιας προθήκης τι είδους συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε σχετικά με: τη διακόσμηση των αγγείων (σχέδια, χρώματα ).. Την καθημερινή ζωή των Μυκηναίων και τα έθιμά τους.. Στα συμπόσια, που γίνονταν είτε σε κάποια σημαντική περίσταση, είτε για να τιμηθεί κάποιος σπουδαίος νεκρός, οι ηγετικές ομάδες προσέφεραν κρασί και κρέας που προερχόταν κυρίως από κυνήγια. Έτσι προέβαλαν τον πλούτο και την ανδρειοσύνη τους. Άβαφο κύπελλο 13 ος αι. π. Χ. Προχωρώντας στο μουσείο θα συναντήσουμε και τα παρακάτω ευρήματα του 13 ου αι. π. Χ. Σχήμα:. Διακόσμηση:. Υλικό κατασκευής:. Χρήση:. Άβαφη φιάλη 13 ος αι. π. Χ. Σχήμα:. Διακόσμηση:. Υλικό κατασκευής:. Χρήση:. 24

25 Άβαφη κύλικα 13 ος αι. π. Χ. Σχήμα:. Διακόσμηση:. Υλικό κατασκευής:. Χρήση:. Κύλικα (14) και κύπελλο (15) στρεβλωμένα κατά το ψήσιμο στον κεραμικό κλίβανο, β μισό 13 ου αι. π.χ. Επιχειρείστε τώρα να τα συγκρίνετε με τα αγγεία της προθήκης 46. Τι παρατηρείτε; Ποιες είναι οι διαφορές τους; (Να λάβετε υπόψη τη χρήση της κάθε ομάδας αντικειμένων). Δείτε και ένα αγγείο (αλάβαστρο) του 15 ου /14 ου αι. π.χ. που χρησιμοποιούνταν για λατρευτικούς σκοπούς. Τα αλάβαστρα ήταν μυροδοχεία για την προσφορά αρωματικών ουσιών σε νεκρούς. Περιγράψτε το σχήμα του, τη διακόσμησή του, τα σχέδια και τα χρώματα.. 25

26 Για τη λατρεία των νεκρών χρησιμοποιούσαν και ειδώλια, όπως αυτά που βλέπετε παρακάτω Κεφαλές πήλινων ανθρωπόμορφων ειδωλίων, 13 ος αι. π.χ. Ορχομενός και Εύτρηση Ποια χαρακτηριστικά τους μπορείτε να διακρίνετε; Κοιτάξτε την έκφραση και δυο ακόμη ειδωλίων της ίδιας εποχής. Τι παρατηρείτε; Είναι χαρούμενα, λυπημένα, αδιάφορα, φοβισμένα, μελαγχολικά, σκυθρωπά, θυμωμένα; (υπογραμμίστε το χαρακτηρισμό που θεωρείτε σωστό, λαμβάνοντας υπόψη και τη χρήση τους). Μυκηναϊκό ειδώλιο από την Ασίνη, γνωστό ως ο «άρχων της Ασίνης» (12ος αιώνας π.χ.) Πήλινο γυναικείο ειδώλιο από τις Μυκήνες, 13ος αι. π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο 26

27 Χαρακτηριστικό σύμβολο της ανακτορικής διοίκησης και εξουσίας ήταν και οι σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμους λίθους που βλέπετε στη συνέχεια Αρ. 3: Σφραγιδόλιθος από αχάτη με παράσταση ταύρου μπροστά σε δέντρο, 15 ος /14 ος αι. π.χ., Ορχομενός Που χρησιμοποιούνταν οι σφραγιδόλιθοι; Από τις παραστάσεις των σφραγιδόλιθων τι συμπεράσματα προκύπτουν για τις ασχολίες των Μυκηναίων; Η ακμή της μυκηναϊκής περιόδου χαρακτηρίζεται από πολλαπλές καινοτομίες: ιδρύθηκαν ανάκτορα, χρησιμοποιήθηκε η πρώτη γραπτή μορφή της ελληνικής γλώσσας (Γραμμική Β γραφή), αναπτύχθηκαν οι τέχνες και εντάθηκαν οι σχέσεις με αυτοκρατορίες της ανατολικής Μεσογείου. 27

28 Η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τ ω ν Μ υ κ η ν α ί ω ν Έδρα της εξουσίας κάθε μυκηναϊκού κρατιδίου ήταν το ανάκτορο, κτισμένο σε περίοπτη θέση του διοικητικού κέντρου του. Το ανακτορικό συγκρότημα απάρτιζαν αίθουσες υποδοχής, χώροι λατρείας, εργαστήρια, αποθήκες, διοικητικά αρχεία και χώροι διαμονής. Οι σημαντικότερες αίθουσες είχαν λαμπρό τοιχογραφικό διάκοσμο, όπως και τα ενδιαιτήματα των αρχόντων του Ορχομενού αλλά και του Γλα. Στο βάθρο 4 υπάρχει τμήμα τοιχογραφίας με τρέχουσα σπείρα και σειρά ροδάκων από ανακτορικό κτήριο του Ορχομενού (13 ος αι. π.χ.) Ο επίσημος χώρος του κτηρίου ήταν διακοσμημένος με τοιχογραφικές συνθέσεις, σε κλίμακα πολύ μικρότερη από τη φυσική. Από το πλήθος των θραυσμάτων που σώθηκαν, αποκαταστάθηκαν ενδεικτικά τμήματα ζωφόρων, που εικονίζουν θέματα προσφιλή στην τέχνη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Τι χρώματα χρησιμοποιούσαν οι Μυκηναίοι στις τοιχογραφίες τους; Τα σχέδια που βλέπετε σας θυμίζουν κάποιον άλλο προγενέστερο αιγιακό πολιτισμό; 28

29 Περιγράψτε τη σκηνή που απεικονίζεται στην παράσταση που βλέπετε Περιγράψτε τη σκηνή που απεικονίζεται στην παράσταση που βλέπετε Περιγράψτε τη σκηνή που απεικονίζεται στην παράσταση που βλέπετε Περιγράψτε τη μορφή που απεικονίζεται στην παράσταση που βλέπετε 29

30 Τι είδους ασχολίες παρουσιάζονται στις μικρογραφικές τοιχογραφίες που κοσμούσαν το ανακτορικό κτίριο του Ορχομενού; Συμφωνούν οι απεικονίσεις με όσα γνωρίζετε από την ιστορία σας για το χαρακτήρα αυτού του λαού; Οι τοιχογραφίες μας πληροφορούν για πολλές πτυχές της ζωής των ανθρώπων. Ελάτε να ντύσουμε έναν Μυκηναίο και να τον εξοπλίσουμε Κεφάλι: Σώμα: Πόδια:. Μυκηναϊκό κράνος κατασκευασμένο από χαυλιόδοντα Εξοπλισμός:. αγριόχοιρου (αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών) Ο ι π ο λ ε μ ι κ έ ς α σ χ ο λ ί ε ς τ ω ν Μ υ κ η ν α ί ω ν Ας δούμε τώρα τα όπλα που χρησιμοποιούσαν οι Μυκηναίοι της περιοχής του Ορχομενού Αρ. 2,4,6: Χάλκινες λόγχες δοράτων και αρπάγη, 15 ος /14 ος αι. π.χ., Ορχομενός 30

31 Τι παράξενο σχήμα για όπλο Ποια να ήταν άραγε η χρήση του; Υποθέστε Από τι υλικά ήταν κατασκευασμένα τα όπλα των Μυκηναίων; (Να λάβετε υπόψη και την εποχή στην οποία βρισκόμαστε). Γιατί έχει σωθεί μόνο το πάνω μέρος των όπλων; Το κάτω μέρος από τη υλικό να ήταν κατασκευασμένο; Αρ. 1: Χάλκινο κοντό χρυσόηλο ξίφος Αρ. 2: Χάλκινο μακρύ χρυσόηλο ξίφος Αρ. 3: Μάχαιρα 15 ος /14 ος αι. π.χ. Ορχομενός Από πού προμηθεύονταν τον χαλκό για τα όπλα τους οι Μυκηναίοι; 31

32 Τι το ιδιαίτερο έχουν τα εκθέματα με αρ. 1,2;.. Σε ποιους μπορεί να ανήκαν τα όπλα αυτά;.. Η ύπαρξη τέτοιου πολεμικού εξοπλισμού επιβεβαιώνει τις ιστορικές μαρτυρίες για το χαρακτήρα των Μυκηναίων;.. Φανταστείτε τι εξοπλισμό θα είχε ένας απλός Μυκηναίος πολίτης και ένας άρχοντας και καταγράψτε Απλός πολίτης του Ορχομενού Ορχομένιος άρχοντας 32

33 Γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή ε π ο χ ή Κατά τη Γεωμετρική περίοδο υιοθετείται το φοινικικό αλφάβητο, συνθέτονται τα ομηρικά έπη, τίθενται τα θεμέλια της δημιουργίας της πόλης κράτους, ιδρύονται πανελλήνια ιερά και καθιερώνονται περιοδικοί αθλητικοί αγώνες. Η κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου προκάλεσε σταδιακές μετακινήσεις πληθυσμών από την ηπειρωτική Ελλάδα προς τα νησιά του Αιγαίου και τα μικρασιατικά παράλια. Ο γηγενής πληθυσμός της Βοιωτίας διασκορπίστηκε σε μικρές κοινότητες, ενώ το κενό εκμεταλλεύτηκαν επήλυδες από τα βόρεια, οι Βοιωτοί, οι οποίοι μετακινήθηκαν νοτιότερα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που πήρε το όνομά τους (Βοιωτία). Στην τέχνη βασικό χαρακτηριστικό αποτελεί η διακόσμηση της κεραμικής με γεωμετρικά σχήματα. Τμήμα κρατήρα, που ανήκει στον τύπο της ομάδας Θάψου, εισηγμένο, τέλος 8 ου αι. π.χ. Παρατήρησε προσεκτικά το τμήμα του παραπάνω αγγείου Τι σχέδια έχει; Τι χρώματα χρησιμοποίησε ο τεχνίτης; Από πού θα μπορούσε να είχε εισαχθεί ο κρατήρας αυτός; Τι είδους σχέσεις φανερώνει;.. 33

34 Μπορείς με βάση τις γνώσεις σου για την εποχή εκείνη να διακοσμήσεις τον κρατήρα που ακολουθεί; 34

35 Να περιγράψεις τα αγγεία που βλέπεις: (Σχήμα, μέγεθος, χρώματα, σχέδια) Αρ.5: Αρ.6: Αρ.7: Αρ. 5: Κύπελλο Αρ.6-7: Οινοχόες, 9 ος αι. π.χ. Τα αγγεία αυτά είναι κτερίσματα από ταφή στον Ορχομενό. Σε τι να χρησίμευαν άραγε; Μήπως μπορούμε να διακρίνουμε κάποιες λατρευτικές συνήθειες, αλλά και αντιλήψεις του ανθρώπου της εποχής αυτής σχετικά με τη μεταθανάτιο ζωή; Ο αμφορέας αυτός που βρίσκεται στο βάθρο 24 βρέθηκε στην ευρύτερη περιοχή του Αγίου Δημητρίου Ορχομενού και χρονολογείται στο τέλος του 9 ου αρχές 8 ου αι. π.χ. 35

36 Περιγράψτε το μέγεθός του, το στόμιο, τις λαβές, τα χρώματα Οι αμφορείς ήταν αποθηκευτικά αγγεία που χρησίμευαν για τη μεταφορά λαδιού, οίνου, μικρών καρπών αλλά και νερού. Τι από αυτά θα μπορούσαν να αποθηκευτούν στον παραπάνω αμφορέα (να λάβετε υπόψη σας και τι παράγει η περιοχή). Παιδιά μην ξεχάσετε να δείτε στο μουσείο τη διαδραστική ψηφιακή εφαρμογή που μυεί τον επισκέπτη στα μυστικά της τέχνης του κεραμέα και του αγγειογράφου. Κ λ α σ ι κ ο ί χ ρ ό ν ο ι Η κλασική περίοδος χαρακτηρίζεται από τον συνεχή ανταγωνισμό Αθήνας Σπάρτης αλλά και Θήβας Αθήνας. Η Θήβα εξέρχεται αποδυναμωμένη από τους περσικούς πολέμους, γρήγορα όμως ανακάμπτει και ηγείται του Κοινού των Βοιωτών. Εκατό σχεδόν χρόνια μετά την ταπείνωση των περσικών πολέμων αναδεικνύεται επικεφαλής όλης της Ελλάδας (θηβαϊκή ηγεμονία, π.χ.). Στη Βοιωτία της κλασικής περιόδου τα τοπικά εργαστήρια αγγειοπλαστικής και κοροπλαστικής ξεχωρίζουν για την παραγωγικότητά τους. Παραδόξως και παρά την πολιτική αντιπαλότητα η καλλιτεχνική επιρροή της Αθήνας είναι πανίσχυρη, ενώ δεν λείπουν οι εισαγωγές αττικής κεραμικής, η οποία αντιμετωπίζεται ως είδος πολυτελείας. Μελετήστε προσεκτικά τα αφιερώματα από το ιερό των «χθόνιων θεοτήτων» που βρέθηκαν στον Ορχομενό. 36

37 Πότε χρονολογούνται τα ευρήματα αυτά; Από τι υλικό είναι κατασκευασμένα; Ποια είναι τα χρώματά τους; Τι παρατηρείτε ως προς το φύλο των αφιερωμάτων; Γιατί άραγε είναι όλα του ίδιου φύλου; Για ποιο λόγο πρόσφεραν οι άνθρωποι της αρχαϊκής εποχής αυτά τα ειδώλια και τις προτομές στο συγκεκριμένο ιερό; (διαβάστε το σημείωμα που ακολουθεί, είναι ενδιαφέρον!) Τα ιερά της υπαίθρου βρίσκονταν σε σημεία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Στο αγροτικό ιερό δυτικά του Ορχομενού, στους πρόποδες του Ακοντίου όρους, λατρεύονταν γυναικείες θεότητες της φύσης και της ευφορίας, όπως η Δήμητρα και Κόρη και οι Χάριτες. Ο Πίνδαρος και ο Παυσανίας συνηγορούν ότι η λατρεία των Χαρίτων ήταν από τις αρχαιότερες του Ορχομενού. Ξεχωριστό ανάθημα από το ιερό συνιστούν τα πήλινα στεφάνια. [ ] Από την αρχαιότητα ο άνθρωπος επέλεγε να χτίσει τα ιερά των θεών που λάτρευε σε ιδιαίτερους τόπους που εξέπεμπαν μεγάλες ποσότητες διακριτής ενέργειας. Για παράδειγμα τα ιερά των χθόνιων θεών ή τα νεκρομαντεία, εγκλείουν πάντα μεγάλη αρνητική ενέργεια, ενώ τα ιερά που έχουν σχέση με ηλιακούς ή ανθρωποσωτήριους θεούς διαχέονται από μεγάλες ποσότητες θετικής ενέργειας 37

38 Είμαι ένα γοργόνειο. Απεικονίζομαι ως αποτροπαϊκό σύμβολο Περιγράψτε το έκθεμα με αρ.7 Τι είναι; Ποια είναι η διακόσμησή του; Ο 6ος αι. π.χ. αποτελεί εποχή ιδιαίτερης ανάπτυξης για τις τέχνες. Στα βοιωτικά εργαστήρια παράγονται αξιόλογα προϊόντα από καλλιτέχνες Βοιωτούς ή ξένους, κυρίως Αθηναίους ή νησιώτες, που εργάζονται επιτόπου. Ορισμένοι μάλιστα υπογράφουν περήφανοι το έργο τους. Τα βοιωτικά κοροπλαστικά εργαστήρια ξεχωρίζουν με τη συχνή και πρωτότυπη απόδοση ανθρώπων και ζώων σε σκηνές της καθημερινής ζωής, με πηλό και χρώμα. Ο ι κ ί ε ς κ α ι ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α σ τ η Β ο ι ω τ ί α Ας δούμε τώρα μερικά οικιακά αντικείμενα από τα μέσα του 3 ου τέλος 2 ου αι. π.χ. Αγνύθες, υφαντικά βάρη Σχήμα:.. Υλικό κατασκευής: Χρήση:.. 38

39 Μήτρα για την κατασκευή διακοσμημένων μεταλλικών ελασμάτων Σχήμα:. Υλικό κατασκευής:. Σχέδια:. Χρήση:. Μολύβδινο κυκλικό σταθμίο με ενσφράγιστη όψη Σχήμα:. Υλικό κατασκευής:. Σχέδια:. Χρήση:. Αρωματοδοχεία Σχήμα:. Υλικό κατασκευής:. Σχέδια:. Χρήση:. Αν ήσουν γυναίκα στον Ορχομενό του 3 ου αι. π.χ. ποιες θα ήταν οι ασχολίες σου;.. Τι μπορεί να δήλωναν οι σφραγίδες που είχαν τα σταθμία;.. 39

40 Τι φανερώνουν τα αρωματοδοχεία σχετικά με τη φροντίδα του ανθρώπου της κλασικής εποχής; Π ρ ω τ ο β υ ζ α ν τ ι ν ο ί χ ρ ό ν ο ι Τον 4ο αιώνα κοσμοϊστορικά γεγονότα σηματοδοτούν το τέλος του αρχαίου κόσμου και τη μετάβαση στο «Βυζάντιο», το χριστιανικό κράτος της ελληνορωμαϊκής Ανατολής που αναδύεται από τους κόλπους της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τον 7ο και τον 8ο αιώνα ακολουθεί μακρά περίοδος με αναταραχές και ανακατατάξεις, οι λεγόμενοι σκοτεινοί χρόνοι. Η Βοιωτία, περιοχή ακμάζουσα και πυκνοκατοικημένη, υπάγεται διοικητικά στην επαρχία Αχαΐας. Η καλλιέργεια της εύφορης βοιωτικής γης αποτελεί την κύρια ενασχόληση των κατοίκων, ενώ παράλληλα ευνοείται η άνθηση του εμπορίου. Από τα λιμάνια του Κορινθιακού και του Ευβοϊκού κόλπου, τοπικά προϊόντα, όπως σιτάρι, λάδι και κρασί, καταλήγουν στις αγορές των μεγάλων κέντρων της αυτοκρατορίας. Μετά το τέλος του 6ου αιώνα και έπειτα από μια περίοδο ανάπτυξης, η Βοιωτία συρρικνώνεται δημογραφικά και σταδιακά παρακμάζει. Παράλληλα, εγκαθίστανται στην περιοχή Σλάβοι Στο βάθρο 126 μπορείτε να δείτε κάποια σκεύη της καθημερινής ζωής. Παρατηρείστε τα εκθέματα με αρ. 1-2 από το Ακραίφνιο και τον Ορχομενό. Πρόχους (κανάτι) και βραστήρας, για το βράσιμο υγρών, 6 ος -7 ος αι. μ.χ. 40

41 Το σχήμα τους:.. Το υλικό κατασκευής τους (λάβετε υπόψη ότι το ένα από αυτά είναι βραστήρας!):. Σχέδια:. Γιατί δεν έχουν καθόλου διακόσμηση τα αγγεία αυτά; Να τα συγκρίνετε με τα αγγεία της προθήκης 46 από την εποχή του Χαλκού και να καταγράψετε ομοιότητες και διαφορές Αγγεία εποχής Χαλκού Αγγεία πρωτοβυζαντινών χρόνων Μ ε σ ο β υ ζ α ν τ ι ν ο ί χ ρ ό ν ο ι Η Βοιωτία, μετά τα ταραγμένα χρόνια των λεγόμενων σκοτεινών χρόνων (7ο- 8ο αι.), παραμένει σημαντικό πολιτικο-οικονομικό κέντρο. Από τα τέλη του 7ου αιώνα υπάγεται στη μεγάλη διοικητική και στρατιωτική περιφέρεια του «Θέματος της Ελλάδoς», που περιλαμβάνει την Αττική, την Εύβοια και άλλες περιοχές του κεντρικού ελλαδικού χώρου. Στα τέλη του 9ου αιώνα πρωτεύουσα του θέματος ορίζεται η Θήβα, η οποία αργότερα (τέλος 10ου - αρχές 11ου αι.), αναδεικνύεται και σε εκκλησιαστική μητρόπολη. Η Βοιωτία κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους γνωρίζει μεγάλη οικονομική και εμπορική ακμή. Στην περιοχή δραστηριοποιούνται κάθε είδους τεχνίτες και βιοτέχνες, ενώ έμποροι, ντόπιοι και ξένοι, διακινούν ποικίλα προϊόντα Την ακμή της βυζαντινής τέχνης σηματοδοτούν ο ναός της Παναγίας Σκριπούς στον Ορχομενό (873/4), ένα από τα πρωιμότερα μνημεία της περιόδου σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, καθώς επίσης η μονή του Οσίου Λουκά, εγγεγραμμένη σήμερα στον Παγκόσμιο Κατάλογο της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. 41

42 Και για να διαπιστώσετε ότι οι γυναίκες πάντα φρόντιζαν για την ομορφιά τους παρατηρείστε τα κοσμήματα της προθήκης 188. Πω, πω! Ωραία δαχτυλίδια Χρονολόγηση: Υλικά κατασκευής: Προέλευση υλικών: Διακόσμηση: Τα περίτεχνα κοσμήματα, τα αντικείμενα καλλωπισμού και τα εξαρτήματα ένδυσης αντανακλούν την αγάπη των Βυζαντινών για καλλωπισμό, παρά τους περιορισμούς που έθεταν συχνά οι Πατέρες της Εκκλησίας. Κάντε τώρα τις διαπιστώσεις σας σχετικά: α. με την εικόνα της οικονομίας εκείνης της εποχής.. β. την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκαν οι κάτοχοι των παραπάνω κοσμημάτων 42

43 Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α Η Βοιωτία προσαρτάται οριστικά στους Οθωμανούς το 1460, υπαγόμενη στο σαντζάκι του Ευρίπου, μεγάλη διοικητική περιφέρεια με έδρα τη Χαλκίδα. Διαιρείται σε δύο μεγάλους καζάδες (διοικητικές περιφέρειες) της «Ιστίφας» (Θήβας) και της Λιβαδειάς. Οι περιηγητές περιγράφουν με εντυπωσιασμό τις πλούσιες αρχοντικές κατοικίες της Θήβας και της Λιβαδειάς, τους ολάνθιστους κήπους και τις κρήνες, όπου όμορφες κοπέλες πλένουν ασπρόρουχα. Στα πολύβουα παζάρια πωλούνται κάθε είδους προϊόντα, ενώ πολυτελή κεραμικά σκεύη εισάγονται από Ιταλία και Μικρά Ασία. Είδος αντικειμένων: Αρ. 13:.. Αρ. 14: Υλικό κατασκευής:.. Χρήση:.. Χρονολόγηση:.. Παράλληλα, το 16ο αιώνα νέες συνήθειες καθιερώνονται στη ζωή των κατοίκων της αυτοκρατορίας, χριστιανών και μουσουλμάνων. Με την ανακάλυψη της Αμερικής (1492) εισάγεται στην Ευρώπη καπνός, ενώ μέσω της Αραβίας διαδίδεται παράλληλα ο καφές. Γιατί αυτή την εποχή δεν έχουμε ούτε ποσότητα ούτε ποικιλία σε ευρήματα στην περιοχή; (Αιτιολογήστε) 43

44 Ας βγούμε τώρα στον αύλειο χώρο του μουσείου για να αναπνεύσουμε λίγο φρέσκο αεράκι Μια ιδιαίτερη κατηγορία λίθινων μνημείων αποτελούν οι επιγραφές, οι μαρτυρίες των οποίων φωτίζουν τον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο των Βοιωτών, αλλά και την πολιτειακή οργάνωση των πόλεων και του Βοιωτικού Κοινού από τον 6ο αιώνα π.χ. μέχρι και τον 4ο αιώνα μ.χ. Στο βάθρο Α58 θα συναντήσεις μία στήλη από τον Ορχομενό (περ. 220 π.χ.) με επιγραφές και στις τέσσερις πλευρές. Στις πλευρές είναι χαραγμένα ψηφίσματα του δήμου Ορχομενίων, τα οποία αναφέρονται σε μια πολύπλοκη υπόθεση δανεισμού. Οι Ορχομένιοι είχαν δανειστεί χρήματα από μία γυναίκα από τις Θεσπιές, τη Νικάρετα, αλλά καθυστέρησαν να τα αποπληρώσουν και η Νικάρετα ζήτησε την παρέμβαση του κοινού των Βοιωτών. 44

45 Γράψτε πέντε λέξεις που μπορείτε να διαβάσετε από τη στήλη που έχετε μπροστά σας Σε ποια συμπεράσματα μπορείτε να οδηγηθείτε σχετικά με την καθημερινή ζωή και τον κοινωνικό βίο των ανθρώπων αυτής της εποχής; Η Νικάρετα καταφεύγει στον Βοιωτάρχη ζητώντας τα χρήματά της. Γράψτε τον πιθανό διάλογο ανάμεσά τους - Κύριε Βοιωτάρχα μου, δεν είναι κατάσταση αυτή (συνεχίστε) Παιδιά να πάτε στο καλό! Ελπίζω να απολαύσατε την περιήγηση στο χώρο του Μουσείου. Αν σας άρεσε, πείτε το και στους φίλους σας να έρθουν! 45

46 Φύλλο εργασίας 1. Ύστερα από τις εμπειρίες που αποκομίσατε από την περιήγησή σας στον αρχαιολογικό χώρο του Ορχομενού και στο Μουσείο της Θήβας, τι άλλαξε από την εικόνα που είχατε πριν για τους χώρους αυτούς και τα μνημεία; Μη βιαστείτε να απαντήσετε! Φτιάξτε ξανά ένα συννεφόλεξο ( με όποιες λέξεις σχετικές σας έρχονται τώρα στο μυαλό και συγκρίνετέ το με αυτό που είχατε φτιάξει πριν την επίσκεψη. 2. Συμπληρώστε το κολάζ που είχατε φτιάξει ( με τις φωτογραφίες που εσείς τραβήξατε α. από τον τάφο του Μινύα β. από το αρχαίο θέατρο του Ορχομενού 3. Συγκρίνετε τώρα: α. τον τάφο του Μινύα με τους άλλους θολωτούς τάφους που είχατε βρει. β. το θέατρο του Ορχομενού με τα άλλα αρχαία θέατρα 46

47 Πριν την επίσκεψη Μετά την επίσκεψη 47

48 Πριν την επίσκεψη Μετά την επίσκεψη 48

49 θέλετε να παίξουμε; 49

50 Βρείτε 10 λέξεις που σχετίζονται με τον αρχαιολογικό χώρο του Ορχομενού. Μ Χ Ζ Α Θ Π Α Φ Χ Ψ Π Ν Τ Α Τ Α Μ Σ Ι Ρ Ε Τ Κ Λ Ο Δ Ρ Ι Υ Θ Ε Α Τ Ρ Ο Δ Ο Π Ρ Μ Τ Θ Κ Λ Υ Τ Σ Ν Ι Κ Υ Σ Ε Ι Β Α Λ Ο Υ Κ Ι Ρ Λ Π Υ Ε Χ Ν Β Η Ν Μ Ο Τ Α Υ Ε Ε Ν Μ Ν Υ Ψ Χ Σ Π Α Μ Ι Ρ Σ Α Θ Α Μ Α Σ Π Ο Φ Ρ Ο Θ Ι Ε Ο Τ Η Κ Σ Ο Λ Ο Θ Υ Λ Ρ Υ Ε Φ Ε Ι Α Ξ Σ Γ Φ Ρ Κ Ι Σ Κ Δ Η Π Λ Ε Ι Κ Λ Ο Υ Π Ε Ρ Γ Ε Ι Ο Σ Ο Ρ Κ Μ Μ Α Δ Α Ε Ζ Σ Γ Υ Θ Μ Φ Ο 50

51 Μπορείτε να βοηθήσετε τον Φρίξο και την Έλλη να βγουν από τον λαβύρινθο και να βρουν το χρυσόμαλλο δέρας; 51

52 Βιβλιογραφία Αραβαντινός, Β Ιστορικό πλαίσιο της Βοιωτίας. Στο αρχαιολογία Εύβοια & Στερεά Ελλάδα, επιμ. Βλαχόπουλος, Μέλισσα 2008, σελ Δάλκας, Θ Λειβαδιά Ιστορικοί περίπατοι στα Νοτιοανατολικά της. έκδοση Β, Αθήνα 1991 Μουστάκας, Σ Αναπαράσταση λειτουργίας αρχαίων υδραυλικών έργων στην περιοχή της Κωπαΐδας Παυσανίας. Ελλάδος Περιήγησις Roller, D. W Early travelers in Eastern Boiotia. Amsterdam, 1998 Ρούσσαρης, Α. (2009). «Μύθοι και ιστορίες της αρχαίας Βοιωτίας». Λιβαδειά: Σύγχρονη Έκφραση. Τσάκου-Κουβερτίνο, Τ. (2003). «Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Βοιωτίας». Αθήνα: Πάραλος. Ηλεκτρονικές πηγές: Δίκτυο Τοπικής Ιστορίας Βοιωτίας %CE%B5%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%92%CE%BF%CE%B9%CF%89%C F%84%CE%AF%CE%B1%CF%82 %CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1- %CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%BF%CF%81%CF%87%CE%BF%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CF %8D-3%CE%BF-%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%BF%CF%82- %CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9/ 52

53 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μαϊστρέλλης Ευστράτιος Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Βοιωτίας ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Κορογιάννου Ζαφειρία (ΠΕ02), Κόλλια Βαρβάρα (ΠΕ02) Γυμνάσιο και Λ.Τ. Αγίου Γεωργίου 53