Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ Λυκείου Κλάδος Οικονομίας. Διδακτική ενότητα: H ελληνική οικονομία μετά την επανάσταση

Transcript

1 Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ Λυκείου Κλάδος Οικονομίας Διδακτική ενότητα: H ελληνική οικονομία μετά την επανάσταση Διδακτικοί στόχοι Να συνειδητοποιήσουμε την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων και να κατανοήσουμε τους λόγους που η χώρα ξεκίνησε σχεδόν από το μηδέν σε όλους τους τομείς. Να αντιληφθούμε για ποιους λόγους υπήρξε διαφορετική η πορεία των δυτικοευρωπαϊκών κρατών και πόλεων από το ελληνικό κράτος και τις πόλεις του τον 19 ο αι. Να κατανοήσουμε τους λόγους που η μετανάστευση από το ελληνικό κράτος υπήρξε κατεξοχήν εξωτερική. Να γνωρίσουμε τη διαφορετική πορεία του εντός και εκτός συνόρων ελληνισμού και να ερμηνεύσουμε τις μεταξύ τους σχέσεις. Να κατανοήσουμε τους παράγοντες που γέννησαν τη Μεγάλη Ιδέα, το περιεχόμενό της και τις επιπτώσεις της. Πριν ξεκινήσουμε την προσέγγιση των ενοτήτων μας, είναι ανάγκη να θυμόμαστε ανά πάσα στιγμή για ποια Ελλάδα μιλάμε. Γι αυτό χρειάζεται να δούμε τις αλλαγές των συνόρων από το 1830 μέχρι το 1947 που το ελληνικό κράτος πήρε τη μορφή που ξέρουμε : Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Κυκλάδες : προσθήκη Ιονίων νησιών :προσθήκη Θεσσαλίας, περιοχής Άρτας : προσθήκη Ηπείρου, Δυτικής, Κεντρικής και μέρους της Ανατολικής Μακεδονίας(οι περιοχές αυτές στον σημερινό τους προσδιορισμό), νησιών Αιγαίου(εκτός Δωδεκανήσων), Κρήτης : προσθήκη Θράκης(Δυτικής και για ένα διάστημα Ανατολικής) και (κατόπιν εντολής των διασκέψεων ειρήνης στο τέλος του Α' παγκοσμίου πολέμου) της περιοχής της Σμύρνης. Πρόσκαιρη( ) στρατιωτική εξάπλωση στη Βορειοδυτική Μικρά Ασία και εξής: σύνορα στον Έβρο. Η χώρα, με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) πήρε τη σημερινή της μορφή, με την εξαίρεση των Δωδεκανήσων (που αποδόθηκαν στην Ελλάδα στα 1947). Από το βιβλίο του καθηγητή σελ.10 Τα δημογραφικά δεδομένα α. Ο πληθυσμός Τι εννοούμε με τον όρο «δημογραφικά δεδομένα»; Ποια φαντάζεστε πως ήταν η δημογραφική κατάσταση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους μετά το 1830 και σε ποιους λόγους οφείλεται αυτή; Σας δίνονται και τα αποτελέσματα της Ελληνικής

2 απογραφής του 1834, οργανωμένης από το Γραφείο Δημόσιας Οικονομίας που υπαγόταν στο Υπουργείο Εσωτερικών: Γιατί χαρακτηρίζουμε τις παραγωγικές δομές της χώρας, απαρχαιωμένες; Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Σκηνή από τον αγροτικό βίο κατά την Τουρκοκρατία Ποιες είναι οι εξελίξεις που τρέχουν στη Δυτική Ευρώπη την ίδια περίοδο; Πού οφείλονται οι διαφορές σε όλα τα επίπεδα; Διαβάστε το παράθεμα «Η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας στην αυγή της ανεξαρτησίας της» από το βιβλίο, Pierre Α. Moraitinis, La Grece telle qu'elle est, Paris, Athenes, Berlin, 1877 (ανατύπωση Δ.Ν. Καραβίας, 1987) Avant-propos, p. 7-8, και σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση, απαντήστε στα ερωτήματα: 1.Ποια εικόνα της χώρας και σε ποιους τομείς μάς δίνει; Γιατί η επικράτεια είναι ιδιαίτερα αραιοκατοικημένη; 2. Ποιον αφηγηματικό τρόπο επιλέγει ο συγγραφέας, για να παρουσιάσει την κατάσταση στην Ελλάδα και γιατί; Με ποιον τρόπο πειθούς συνδέεται αυτός και ποια μέσα χρησιμοποιεί; Τι εξυπηρετεί το ρητορικό ερώτημα στο τέλος του αποσπάσματος; (Ας συνομιλήσουμε λίγο και με το μάθημα της Νεοελληνικής μας Γλώσσας) Δείτε τον πίνακα εξέλιξης του πληθυσμού σε σχέση με την έκταση της χώρας. Πού οφείλονται οι πληθυσμιακές αυξήσεις;

3 Πίνακας 1 Εξέλιξη της έκτασης και του πληθυσμού της Ελλάδας ( ) ΕΤΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (σε τετρ. χλμ) ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Γιατί, παρά την αύξηση του πληθυσμού, δεν υπήρξε ανάλογη οικονομική ανάπτυξη; Πώς επέδρασε ο Κριμαϊκός Πόλεμος ( ) με το ναυτικό αποκλεισμό του Πειραιά(1854) στη δημογραφική και οικονομική πορεία της χώρας; β. Οι μετακινήσεις μέσα και έξω από την Ελλάδα Ποιος είναι ο χαρακτήρας και η όψη των ελληνικών πόλεων σε σχέση και με τις ευρωπαϊκές; Τι είδους μετανάστευση και προς τα πού απαντάμε αυτήν την περίοδο; Για ποιους λόγους; Γιατί οι ελληνικές πόλεις δεν προσελκύουν για μόνιμη εγκατάσταση τους αγροτικούς πληθυσμούς;

4 Όψη της Αθήνας κατά τον 19 ο αι. Δείτε τον πίνακα με τον πληθυσμό των ελληνικών πόλεων και εξετάστε τους παράγοντες που επηρέασαν την αύξησή τους. Να λάβετε υπόψη την γεωγραφική τους θέση και το ρόλο τους στα προεπαναστατικά χρόνια και κατά την Επανάσταση. Πίνακας 2 Πληθυσμοί πόλεων του ελληνικού χώρου ΠΟΛΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Προεπαναστατικά χρόνια Αθήνα (1805) Βέροια 8.000(1797) Βόλος Ερμούπολη Θεσσαλονίκη (1806) Ιωάννινα (1809) Κέρκυρα Λάρισα (1809) Μήλος 5.000(1820) Μιστράς (1805) Μύκονος 5.000(1820) - - -

5 Ναύπλιο 7.000(1799) Πάτρα (1805) Πειραιάς Πόρος 7.000(1820) Πύργος Σπέτσες 8.000(1820) Τριπολιτσά (1805) Ύδρα (1821) Χαλκίδα (1805) Ψαρά 6.000(1820) Οι παραγωγικές δυνάμεις μέσα και έξω από την Ελλάδα και η «Μεγάλη Ιδέα» Σε ποιες αιτίες οφείλεται η απουσία κέντρων ανάπτυξης στη μητροπολιτική Ελλάδα παρά τις ευσεβείς πόθους της να προσδεθεί στο άρμα ανάπτυξης της Δυτικής Ευρώπης; Σε ποιες περιοχές δραστηριοποιούνταν οι εκτός συνόρων Ελλήνων, ποια ήταν η οικονομική τους κατάσταση και η σχέση με το ελληνικό βασίλειο και τους εντός συνόρων πατριώτες τους, μέχρι τα τέλη του 19 ου αι.; Ποιες συγκυρίες στο χώρο της Βαλκανικής, στα τέλη του 19 ου αι., έστρεψαν το πεδίο των ενδιαφερόντων τους στο ελληνικό κράτος; Ποιο είναι το περιεχόμενο του όρου Μεγάλη Ιδέα; Ποια πραγματικότητα και ποια προσδοκία τη γέννησε; Ποιες ήταν οι προϋποθέσεις πραγμάτωσής της και ποιες επιπτώσεις είχε η επιδίωξη ολοκλήρωσης αυτού του εθνικού οράματος στον πολιτικό και οικονομικό χώρο; Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα αποσπάσματα να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν. Η οικονομική δύναμη των Ελλήνων της ιασποράς Οι Έλληνες αποτελούσαν( σημ.: στην Οθωμανική αυτοκρατορία) την απόλυτη πλειοψηφία των χρηματιστικών και εμπορικών επαγγελμάτων, τουλάχιστον σ όσες περιοχές ήταν πρόσφορες για τη διείσδυση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, και αποτελούσαν το 30 με 60% του αστικού πληθυσμού των σημαντικότερων εμπορικών κέντρων της αυτοκρατορίας, στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου. Είχαν τις μισές βιομηχανικές επιχειρήσεις δικές τους, και έλεγχαν ένα μεγάλο τμήμα του εξωτερικού εμπορίου... Παρόμοια κατάσταση επικρατεί στην Αίγυπτο, στο δεύτερο κατά σειρά κέντρο της διαμόρφωσης του ελληνισμού του εξωτερικού... Όπως και στην Οθωμανική Τουρκία, το εξωτερικό εμπόριο ήταν εκείνο που, κυρίως, συγκέντρωσε την προσοχή των Ελλήνων

6 επιχειρηματιών: ιδιαίτερα η εξαγωγή βαμβακιού αντιπροσώπευε 60 με 80% του συνόλου των εξαγωγών και από πολύ νωρίς ελέγχονταν από ελληνικές εταιρίες... Η συμβολή της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης υπήρξε σημαντική στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας κα ι της Αζοφικής... Το ελληνικό ναυτικό κυριαρχούσε στα λιμάνια του ούναβη μέχρι και τον 20 ο αιώνα. Οι Έλληνες αντιπροσώπευαν την απόλυτη πλειοψηφία των εμπόρων στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και τον Κάτω ούναβη. Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 312, 313, 320, 324 Η οικονομική καχεξία των εγχώριων αστών Στο τέλος της περιόδου που θεωρείται γενικά η πρώτη φάση της ελληνικής εκβιομηχάνισης (από τη δεκαετία του1860 ή του1870 ως το 1910 περίπου), το ποσοστό του επενδυμένου κεφαλαίου που ανήκε στους αυτόχθονες αστούς ήταν αξιοθρήνητο. Και αν ακόμη κανείς παραβλέψει το τεράστιο δημόσιο χρέος το οποίο θα έπρεπε κανονικά να υπολογίζεται σαν στοιχείο του παθητικού στον ισολογισμό της αστικής τάξης, σαν φορολογική υποχρέωσή της με άλλα λόγια- το ποσοστό του βιομηχανικού, τραπεζικού κι εμπορικού κεφαλαίου που ανήκε σε ανθρώπους ή εταιρίες με ελληνικά ονόματα ήταν μόνο 64% το1909. Πολλές όμως επιχειρήσεις πρέπει να ανήκαν ολόκληρες ή κατά ένα μέρος τους, σε γνωστούς ή αφανείς εταίρους ή χρηματοδότες που ήταν ομογενείς. Από αυτό άλλωστε το 64% της «εγχώριας» ιδιοκτησίας, περισσότερο από το μισό ήταν επενδυμένο στο εμπόριο, που σημαίνει ότι και αυτό το μισό ήταν με τη σειρά του κατά το μεγαλύτερο μέρος του απασχολημένο σε πολύ μικρές εμπορικές επιχειρήσεις σε καταστήματα και μικρά χονδρεμπορικά, των οποίων οι ιδιοκτήτες πρέπει να καταταγούν στη μικροαστική και όχι στην αστική τάξη. Θα ήταν λοιπόν ρεαλιστικό να υπολογίζει κανείς ότι οι εγχώριοι αστοί είχαν στον έλεγχό τους περίπου30-40% του συνολικού ελληνικού κεφαλαίου. Και αφού το σύνολο αυτό βέβαια ήταν εξαιρετικά χαμηλό, επειδή η χώρα ήταν φτωχή, το 30-40% που ανήκε στους ιθαγενείς αστούς ήταν ασήμαντο όχι μόνο ως ποσοστό αλλά και ως απόλυτος αριθμός. Γ. ερτιλή, Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική επέμβαση , σ Σε ποιες περιοχές και σε ποιους τομείς δραστηριοποιούνταν ο ελληνισμός της Διασποράς κατά τον 19 ο αι.; 2. Ποια ήταν η κατάσταση των Ελλήνων αστών στα πλαίσια του ελληνικού κράτους; 3. Να εξηγήσετε το νόημα της φράσης Επιπλέον, η χώρα ανταγωνιζόταν τον εαυτό της, αφού διαβάσετε και τις πηγές που σας δίνονται. 4. Προσπαθήστε να γράψετε μία παράγραφο με τη μέθοδο της σύγκρισης και της αντίθεσης για τις δύο αυτές όψεις της οικονομικής και όχι μόνο παρουσίας του Ελληνισμού. Πρόταση για διάβασμα %BB%CE%AC,_%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B1/%CE%9F%

7 CE%B9_%CE%88%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7 _%CE%9C%CE%B1%CF%8D%CF%81%CE%B7_%CE%98%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CF%83%CF%8 3%CE%B1