Προειδοποίηση της Κοινωνίας για την Ερημοποίηση

Transcript

1 Προειδοποίηση της Κοινωνίας για την Ερημοποίηση Maria José Roxo Σειρα Φυλλαδιων: A Aριθμος: 4

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΑ ΥΠΑΡΚΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ 3 Οι Διεθνείς Οργανισμοί 4 Η Ευρωπαϊκή Ένωση 6 Η Ερημοποίηση στο Διαδίκτυο 9 ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ 11 Η ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΜΕΣΟΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗΣ 13 Πληροφορία, Εκπαίδευση και Επίδειξη Λέξεις Κλειδιά για Ευαισθητοποίηση του Κοινού 14 Βασικές Αρχές Διαμόρφωσης Προγραμμάτων Αφύπνισης και Ευαισθητοποίησης της Κοινωνίας 16 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ 16 ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΑ ΥΠΑΡΚΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η αφύπνιση της παγκόσμιας κοινωνίας πάνω σε σημαντικά διεθνή περιβαλλοντικά προβλήματα έχει προκαλέσει τη μελέτη σε βάθος και την κατανόηση της δυναμικής του οικοσυστήματος και των σύνθετων σχέσεών τους με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τα ακριβή αίτια που είναι υπεύθυνα για την τεράστια υποβάθμιση περιοχών του πλανήτη, όπου ζωτικής σημασίας φυσικοί πόροι, όπως το έδαφος και το νερό, είναι σοβαρά υποβαθμισμένοι η εξαντλημένοι, φαινόμενο γνωστό ως ερημοποιηση. Τα Ηνωμένα Έθνη το (2007) εκτίμησαν ότι η ερημοποίηση επηρεάζει περίπου το 1/5 του πληθυσμού σε περισσότερες από 100 χώρες παγκοσμίως. Η κατάσταση αυτή συνέβαλε σημαντικά στην επιδείνωση της φτώχειας και των κοινωνικών συγκρούσεων, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής. Εικόνα 1 Υποβάθμιση εδάφους και καταστροφή βλάστησης προκαλούμενη από υπερβοσκηση, στη Βορειοανατολική Βραζιλία Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 η διεθνής κοινότητα έχει ευαισθητοποιηθεί σχετικά με την ερημοποιηση. Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στα γεγονότα και τις ειδήσεις που σχετίζονται με την εμφάνιση της μεγάλης ξηρασίας στην Αφρικανική ήπειρο και ιδίως των μεγάλων ξηρασιών της Σαχάρας ( ), στις οποίες χάθηκαν άτομα. Ωστόσο το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται από τους Ευρωπαίους ως κάτι μακρινό και χωρίς άμεσες συνέπειες για τον τρόπο ζωής ανθρώπων και συστημάτων. Έτσι η σημερινή πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Στην Ευρώπη (κυρίως στις νότιες Μεσογειακές χώρες όπως η Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα) υπάρχουν εκτεταμένες περιοχές όπου οι φυσικοί πόροι χρησιμοποιούνται με ακατάλληλους τρόπους, που κατέληξαν σε πολύ υψηλά επίπεδα υποβάθμισης της γης και σημαντική μείωση της βιοποικιλότητας, επακόλουθα της συνεχιζόμενης διεργασίας της ερημοποίησης. Επιπρόσθετα με τη μεγάλη υποβάθμιση που συνδέεται με την ερημοποιηση, υπάρχει και η μεγάλη ευαισθησία των χωρών αυτών σε ακραία κλιματικά φαινόμενα, όπως ξηρασίες, μεγάλες πλημμύρες, και συνεχή παρουσία των δασικών πυρκαγιών. Τα τελευταία χρόνια πυρκαγιές κατέστρεψαν χιλιάδες εκτάρια δασικών και θαμνωδών εκτάσεων, προκαλώντας το θάνατο σε εκατοντάδες ανθρώπους. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2005 στις πέντε Μεσογειακές χώρες της Ευρώπης κάηκαν εκταρίων (εκ των οποίων 85% στην Ισπανία και την Πορτογαλία) και προκλήθηκαν συνολικά πυρκαγιές κατά τους θερινούς μήνες. 1

3 Εικόνα 2. Πορτογαλία Alentejo Mertola Μεγάλα Εικόνα 3. Αποτελέσματα της ξηρασίας του 2005 επίπεδα υποβάθμισης εδάφους και βλάστησης Mertola Alentejo Πορτογαλία επιπτώσεις της ερημοποίησης Ωστόσο υπάρχουν δύο συχνά αναφερόμενα Με την πάροδο του χρόνου έγινε καταφανές ότι η γεγονότα που καθιστούν δύσκολη την καταπολέμηση ερημοποιηση είναι ένα σοβαρό, τρέχον της ερημοποίησης και αυτά είναι: (1) η αντίληψη περιβαλλοντικό πρόβλημα, με σημαντικές στις χώρες της Νότιας Ευρώπης ότι η ερημοποίηση παγκόσμιες επιπτώσεις, το οποίο απαιτεί συνεπείς σχετίζεται με τη μείωση και απώλεια του στρατηγικές καταπολέμησης. Η επιτυχία τέτοιων πληθυσμού, την ερήμωση των ηπειρωτικών στρατηγικών βρίσκεται στην καλύτερη ενημέρωση περιοχών, ως συνέπεια της μετακίνησης των της κοινωνίας,που θα αντιληφθεί τις πολλαπλάσιες κατοίκων σε παράκτιες και αστικές περιοχές, και (2) διαστάσεις του προβλήματος και θα είναι η σύνδεση της ερημοποίησης στην Αφρική και την πολιτιστικά και οικονομικά έτοιμη να εισαγάγει Ασία με τη φυσική διεργασία επέκτασης της ερήμου, θετικές μεταβολές στο τρόπο διαχείρισης των ως αποτέλεσμα μίας κανονικής δυναμικής. φυσικών πόρων. Έτσι είναι εξαιρετικά σημαντικό, για την επιτυχία των Η απώλεια της βιοποικιλότητας είναι προφανής και στρατηγικών μετριασμού, των δράσεων και των πολλά φυτικά και ζωικά είδη απειλούνται κάθε χρόνο μέτρων καταπολέμησης του προβλήματος να και περισσότερο με εξαφάνιση λόγω της εστιάζονται σε σωστές πληροφορίες και γνώσεις υποβάθμισης των οικοσυστημάτων και μεταφοράς των τεχνικών. Είναι επίσης σημαντικό να ανθρωπογενών μεταβολών στα φυσικά συστήματα προωθηθεί μια ρεαλιστική κατανόηση του συνθέτου του πλανήτη. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι τα φαινομένου της ερημοποίησης, καθώς και των 2 σενάρια αλλαγής του κλίματος προβλέπουν αύξηση διαφορετικών περιφερειακών πτυχών και της συχνότητας και της έντασης των ξηρασιών σε γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων προκειμένου να γίνει συνδυασμό με κύματα καύσωνα, τα οποία προσαρμογή και εφαρμογή των στρατηγικών, των προκαλούν σημαντική μείωση στη γεωργική δράσεων και των μέτρων καταπολέμησης. Διότι η παραγωγή, καθώς επίσης και στην εμφάνιση ερημοποιηση δεν είναι μια καταστροφή με άμεσες δασικών πυρκαγιών στις Μεσογειακές περιοχές. προφανείς επιπτώσεις (όπως για παράδειγμα είναι οι Έτσι το σημερινό σενάριο είναι η αύξηση της σεισμοί και οι πλημμύρες), δίδεται γενικά μικρή ερημοποίησης, η ανησυχητική αύξηση της προσοχή/ κάλυψη/ ενδιαφέρον των μέσων θερμοκρασίας του πλανήτη και η αυξημένη ενημέρωσης στο θέμα. Αυτό επιβραδύνει την συχνότητα εμφάνισης ακραίων κλιματικών αντίληψη από το κοινό και καθιστά την ανάπτυξη φαινομένων. Υπό το πρίσμα αυτό υπάρχει επιτακτική δράσεων και την εφαρμογή μέτρων δύσκολη, λόγω ανάγκη οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές έλλειψης πολιτικής βούλησης μεταξύ των πολιτικών, κυβερνήσεις και οι πολίτες σε παγκόσμιο επίπεδο να των υπευθύνων λήψης απόφασης και των τοπικών λαμβάνουν ουσιαστικές αποφάσεις και δράσεις που κοινωνιών. Παρόλα αυτά η ερημοποιηση έχει πολύ στηρίζονται στη γνώση των αιτιών και των άμεσες και ορατές επιπτώσεις σε τοπικό, επιπτώσεων της ερημοποίησης και να εφαρμοσθούν περιφερειακό και εθνικό επίπεδο από κοινωνικοαποτελεσματικές λύσεις για το μετριασμό και την οικονομική άποψη, με αποτέλεσμα να υπάρχουν καταπολέμηση του φαινομένου. σημαντικές οικονομικές απώλειες και μεταναστευτικές κινήσεις, μεγαλύτερη φτώχεια κλπ. Οι καταστάσεις αυτές καθιστούν απαραίτητη τη χρήση κατάλληλων μεθόδων και τεχνικών για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας,

4 όσον αφορά την σπουδαιότητα του περιβαλλοντικού προβλήματος. Αν και υπήρξαν προσπάθειες από διάφορους διεθνείς οργανισμούς και πολλές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εργάζονται σε τοπικό επίπεδο, δεν έχει ακόμη καταστεί δυνατό να εφαρμοστεί μια σαφής και αποτελεσματική στρατηγική για την καταπολέμηση της ερημοποίησης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε Ευρωπαϊκ ή κλίμακα, όπου το θέμα της ερημοποίησης δεν περιλαμβάνεται στις κυβερνητικές πολιτικές ως αντικείμενο υψηλής προτεραιότητας. Η πλειοψηφία των πρωτοβουλιών για την καταπολέμηση και μετριασμό της ερημοποίησης σ ε επηρεαζόμενες περιοχές, κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες, εφαρμόζεται από μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΝGΟ). Αυτές όμως αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες και περιορισμούς σε ο ικονομικούς πόρους και ανθρώπινο δυναμικό. Κ άτω από αυτές τις συνθήκες είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επενδύσουμε στην πληροφόρηση και εκπαίδευση, να πείσουμε (ιδιαίτερα τους πολιτικούς) για την ανάγκη επένδυσης σε προγράμματα τα οποία προάγουν και εξασφαλίζουν την αειφορική και ο ικονομική διαχείριση των φυσικών πόρων, παράλληλα με καλύτερους νόμους και εξειδίκευση της νομοθεσίας για τη δημιουργία οργανισμών και πρωτοβουλιών. Είναι πολύ σημαντικό οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης να μην εστιάζονται μόνο σε ένα θέμα ή πρόβλημα (π.χ. νερό, ή διατήρηση της αειφόρου διαχείρισης των δασών), πράγμα το οποίο συμβαίνει πολύ συχνά. Αντίθετα, θα πρέπει να υιοθετηθεί μια συστηματική και ολοκληρωμένη θεώρηση των σχέσεων που υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων στοιχείων της φύσης και να γίνει μεταφορά αυτού του είδους της γνώσης και αντίληψης στην κοινωνία μας. Η γνώση αυτ ή θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση των αρνητικών επιπτώσεων που έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες σε φυσικά συστήματα με ευρύτερη προοπτική παρά σε ειδικά και μεμονωμένα θέματα. Η καλύτερη κατανόηση και γνώση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των συστημάτων εδάφους και νερού αποτελεί ένα σαφές παράδειγμα αυτής της ανάγκης για μια πιο ολοκληρωμένη ευρύτερη προοπτική. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ Ένας από τους τρόπους ευαισθητοποίησης της παγκόσμιας κοινότητας σε σημαντικά περιβαλλοντικά θέματα και προβλήματα είναι μέσω της οργάνωσης συνεχών διεθνών συνεδρίων. Αυτή η τακτική προσελκύει σε μεγάλο βαθμό την προσοχή των μέσων ενημέρωσης για (1) την υποβάθμιση του παγκόσμιου περιβάλλοντος, ως αποτέλεσμα της επιταχυνόμενης καταστροφής των φυσικών πόρων και (2) την αυξανόμενη τρωτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης στην εμφάνιση φυσικών καταστροφών. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) οργάνωσε τις 5 16 Ιουνίου 1972 την πρώτη διάσκεψη για το ανθρώπινο περιβάλλον, στη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Αυτό ήταν εν μέρει ως απάντηση στις συγκλονιστικές εικόνες της μεγάλης ξηρασίας της Αφρικανικής ηπείρου, αλλά και ένας τρόπος να βρεθούν λύσεις στα προβλήματα των χωρών με τους περιβαλλοντικούς μετανάστες. Σε αυτή τη διάσκεψη το πρόβλημα της ερημοποίησης συζητήθηκε πρώτη φορά και κέρδισε το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Αργότερα το ΟΗΕ οργάνωσε την πρώτη διάσκεψη σχετικά με την ερημοποίηση, που έγινε το 1977 στο Ναϊρόμπι, στην Κένυα, με σκοπό την παγκόσμια ευαισθητοποίηση και πληροφόρηση για την ερημοποίηση («η καταστροφή της βιολογικής παραγωγικότητας της γης που οδηγεί τελικά σε συνθήκες ερημοποίησης») και από την οποία προέκυψε το πρώτο Διεθνές Σχέδιο Δράσης κατά της Ερημοποίησης. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής αυτού του σχεδίου δράσης ήταν πολύ περιορισμένα και κάτω από όλες τις προσδοκίες που αναμενόταν. Επομένως, κατά την 3 Διεθνή Διάσκεψη Κορυφής για τη Γη στο Ρίο το 1992 αποφασίσθηκε η διαπραγμάτευση μιας διεθνούς σύμβασης. Αυτό ήταν μια διεθνής δράση που περιλάμβανε όλες τις συμβαλλόμενες χώρες, με εκτελεστικό κυβερνητικό χαρακτήρα που επικυρώθηκε το 1994 με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης σε Χώρες που Επηρεάζονται από Σοβαρή Ξηρασία και/ή ερημοποίηση, ιδιαίτερα την Αφρική (UNCCD). Αυτές οι συμβάσεις και διασκέψεις σε διεθνή κλίμακα όχι μόνο εφιστούσαν την προσοχή για τις αιτίες και επιπτώσεις της ερημοποίησης, αλλά οδήγησαν επίσης στην ανάπτυξη, την παρουσίαση και την εφαρμογή προγ ραμμάτων δράσης και μέτρων καταπολέμησης της. Συνεπώς ορίσθηκαν οι υποχρεώσεις και οι στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν από τις συμβαλλόμενες χώρες. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο ήταν η αυξανόμενη συμμετοχή των μη κυβερνητικών οργανώσεων (NGO) και άλλων μελών της κοινωνίας των πολιτών στις Διεθνείς Διασκέψεις και Συμβούλια. Αυτές οι διασκέψεις συνέβαλαν επίσης σε ένα συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον των μέσων

5 ενημέρωσης στα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα. Υπήρξε μια αύξηση στη συχνότητα των ειδήσεων, των άρθρων, των εκθέσεων και των ντοκιμαντέρ με την ανάλυση θεμάτων όπως της αλλαγής κλίματος, της ερημοποίησης, της ρύπανσης, της ενέργειας και της κατανάλωσης νερού. Εντούτοις, οι πληροφορίες που μεταφέρονται δεν είναι πάντα επιστημονικά σωστές και οι έννοιες συγχέονται συχνά, με συνέπεια τη γενικότερη σύγχυση και τη λανθασμένη πληροφόρηση. Επιπλέον, σε διεθνές επίπεδο η αυξανόμενη χρήση των τεχνολογιών ενημέρωσης και επικοινωνίας (ICT) παρέχει μια τεράστια δυνατότητα μεταφοράς και ανταλλαγής γνώσης. Το διαδίκτυο αποτελεί προνομιούχο εργαλείο μετάδοσης πληροφοριών που σχετίζονται με ιδέες και έννοιες και διασπορά αποτελεσμάτων, εφόσον έχει το πλεονέκτημα της αλληλεπίδρασης και δράσης σε μικρό χρονικό διάστημα. Μια νέα δυναμικότητα εμφανίζεται, που καθισ τά δυνατή την αποτελεσματική μετάδοση της πρακτικής και εφαρμοζόμενης επιστήμης η οποία είναι απαραίτητη για την πρόοδο της ανθρώπινης κοινωνίας ως συνόλου. Σημαντικές διασκέψεις Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών στο Ανθρώπινο περιβάλλον, Στοκχόλμη, Σουηδία, Ιούνιος 5 16, 1972 το πρόβλημα της ερημοποίησης συζητήθηκε και εγκρίθηκε η οργάνωση της Πρώτης Διεθνούς Διάσκεψης για την ερημοποίηση. Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Ερημοποίηση Ναϊρόμπι Κένυα Αύγουστος 4 Σεπτέμβριος 1977 Η ερημοποίηση θεωρείται για πρώτη φορά παγκόσμιο πρόβλημα. Ένα Σχέδιο Δράσης καταπολέμησης της ερημοποίησης υιοθετήθηκε. Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών γι α το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη Rio de Janeiro Βραζιλία Ιούνιος 1992 Ορίσθηκε η ανάγκη για μια Υπέρκυβερνητική Επιτροπή για την προετοιμασία ενός συνεκτικού εργαλείου για το πρόβλημα της ερημοποίησης. Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης σε Χώρες που Αντιμετωπίζουν Σοβαρή Ξηρασία και/ή Ερημοποίηση, ιδιαίτερα στην Αφρική (UNCCD) Παρίσι Γαλλία Ιούνιος 17, 1994 η υπογραφή αυτής της έκθεσης από τις συμμετέχουσες χώρες έγινε τον Οκτώβριο Επιπλέον η 17 η Ιουνίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης. Συναντήσεις του Συμβουλίου των Μελών (COP) Ανώτατο διαχειριστικό σώμα της Σύμβασης: COP 1 Ρώμη Ιταλία 1997 COP 2 Ντακάρ Σενεγάλη 1998 COP 3 Recife Βραζιλία 1999 COP 4 Βόννη Γερμανία 2000 COP 5 Γενεύη Ελβετία 2001 COP 6 Αβάνα Κούβα 2003 COP 7 Ναϊρόμπι Κένυα 2005 COP 8 Μαδρίτη Ισπανία 2007 Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, Νήσος Μπαλί Ινδονησία Δεκέμβριος 3 14, 2007 Tτο αντικείμενο είναι η μείωση των αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου και η καθιέρωση νέων στόχων και συμφωνιών για το απώτερο μέλλον (2020, 2050). Μεγάλη έμφαση δόθηκε στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Πηγή: Οι Διεθνείς Οργανισμοί Λαμβάνοντας υπόψη την όλο και πιο ανησυχητική κατάσταση που προκύπτει από την εκθετική αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και την έλλειψη ζωτικής σημασίας πόρων, όπως η γεωργική γη, το πόσιμο νερό και η προσφορά βασικών τροφίμων, μερικοί διεθνείς οργανισμοί κάτω από τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών, όπως ο FAO, U NCCD, UNDP, UNEP, UNESCO έχουν παίξει θεμελιώδη ρόλο στην υποστήριξη ουσιαστικών δράσεων για την εφαρμογή μέτρων καταπολέμησης της ερημοποίησης. Εδώ θα πρέπει να τονισθεί ο ρόλος της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της ερημοποίησης (UNCCD). Η στρατηγική για την καταπολέμηση της ερημοποίηση ς αναπτύσσεται σε διαφορετικές κλίμακες, με ένα συγκεκριμένο και ισχυρό στόχο, τη συμμετοχή των πολιτικών φορέων λήψης αποφάσεων και των τοπικών και περιφερειακών παραγόντων που έχουν την ευθύνη για εδαφικά ζητήματα, καθώς και την επιστημονικής κοινότητας και των πληγέντων πληθυσμών. Η Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης έχει δημιουργήσει πέντε Περιφερειακά Παραρτήματα. Αυτά αποτελούν ομάδες χωρών στην ίδια γεωγραφική περιοχή και είναι: I Αφρική, ΙΙ Ασία, III Λατινική Αμερική και Καραϊβική, IV Βόρεια Μεσόγειος και, πιο πρόσφατ α, V Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Οι χώρες πρέπει να προετοιμάσουν τα Εθνικά Προγράμματα Δράσης (ΝΑΡ), η εκπόνηση και εφαρμογή των οποίων είναι η κύρια ευθύνη των Εθνικών Κομβικών Επιτροπών (Focal Points). Η σύνταξη των εθνικών προγραμμάτων δράσης στις περισσότερες χώρες έχει οδηγήσει στον καθορισμό πιλοτικών περιοχών για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, στις οποίες και έχει μελετηθεί λεπτομερώς το πρόβλημα της ερημοποίησης. Με τα σαράντα άρθρα και τη δημιουργία των Περιφερειακών Παραρτημάτων η UNCCD σκόπευε στη διατύπωση των κατευθυντήριων αρχών για τις εθνικές κυβερνήσεις, ώστε να λάβουν μέτρα. Αυτό περιέλαβε: την παρουσίαση των γενικών και

6 συγκεκριμένων υποχρεώσεων σε όλα τα συμβαλλόμενα μέρη; τον προσδιορισμό των μηχανισμών και των οικονομικών πόρων και την προώθηση της πολιτικής, επιστημονικής και τεχνικής συνεργασίας βασισμένης στην αποτελεσματική και διαρκή ανταλλαγή πληροφοριών και γνώσεων. UNCC D Άλλοι Διεθνείς Οργανισμοί ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ Εθνικά Ινστιτούτα Έρευνας και Ανάπτυξης ΕΘΝΙΚΑ ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ Τοπική πιλοτική εφαρμογή Τοπικά Ινστιτούτα Έρευνας και Ανάπτυξης Εικόνα 4 Δομή υλοποίησης της συνθήκης του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της ερημοποίησης σε διαφορετικές κλίμακες. Αξίζει να αναφερθεί ότι μια από τις βασικές συστάσεις της UNCCD για την ανάπτυξη των ΝΑΡ είναι η απόλυτη ανάγκη υιοθέτησης της προσέγγισης από κάτω προς τα επάνω ως ένα εργαλείο συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών που διαβιούν στις επηρεαζόμενες περιοχές προκειμένου τα εφαρμοζόμενα μέτρα να είναι αποτελεσματικά. Ωστόσο, για να είναι σημαντικά αποδεκτές οι πολιτικές αποφάσεις, πρέπει να χρησιμοποιηθούν ειδικές και αποτελεσματικές τεχνικές επικοινωνίας και ενημέρωσης. Αυτές θα πρέπει να στοχεύουν στο ευρύ κοινό και όχι μόνο στις επηρεαζόμενες κοινωνίες, γιατί η ερημοποιηση έχει επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα καλό παράδειγμα αυτού είναι η αφίσα που δημιουργήθηκε πρόσφατα για την UNCCD (2006) για τον εορτασμό του παγκόσμιου Έτους Ερήμων και Ερημοποίησης με το σύνθημα «Μην Ερημοποιείτε τις Ξηρές Περιοχές». Εικόνα 5 Αφίσα της UNCCD (2006) Η ιδέα χρησιμοποίησης ενός γηπέδου ποδοσφαίρου είχε ως αποτέλεσμα να επικεντρώσει την προσοχή εκατομμυρίων ανθρώπων σε αυτό το περιβαλλοντικό πρόβλημα, με τη σύνδεση της εικόνας αυτής με ένα από τα δημοφιλέστερα σχετικά γεγονότα που έγινε το καλοκαίρι του 2006 στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου της FIFA. Ένας άλλος τρόπος για τη μεταφορά της γνώσης είναι o εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης και της Ξηρασίας, τις 17 Ιουνίου Αυτό αποδεικνύει ότ ι το φαινόμενο της ε ρημοποίησης, παρόλο που περιορίζεται σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη, έχει συνέπειες σε περιφερειακή, εθνική και διεθνή κλίμακα, με την εμφάνιση άλλων σχετικών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, όπως για παράδειγμα η μετανάστευση και η μείωση του πληθυσμού. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτή είναι μια 5 ιδιαίτερη στιγμή, όταν δηλαδή λαμβάνουν χώρα πολλαπλές πρωτοβουλίες και η προσοχή των μέσων ενημέρωσης είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Οι πρωτοβουλίες αυτές πρέπει να συμβαίνουν πιο συχνά και να συνδέεται η ερη μοποίηση με άλλες σημαντικές εκδηλώσεις όπως η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος ή η Παγκόσμια Ημέρα Υδάτων. Άλλοι διεθνείς οργανισμοί έπαιξαν εξαιρετικούς ρόλους στην καταπολέμηση και το μετριασμό της ερημοποίησης, ιδιαίτερα ο FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας) και ο UNEP (Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον). Ο FAO έχει βοηθήσει πολλές χώρες στην ανάπτυξη των στρατηγικών για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, κυρίως σε ξηρές και ημιξηρες περιοχές της Ασίας, τη ς Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, όπου υπάρχει τεράστια πίεση στους φυσικούς πόρους, λόγω της εντατικής χρήσης των δασών, των βοσκοτόπων και υποβαθμισμένων γαιών για την καλλιέργεια δημητριακών. Οι δραστηριότητες αυτές οδήγησαν στην αύξηση των υποβαθμισμένων περιοχών και συνεπώς στην ερημοποιηση.

7 Η δραστηριότητα του FAO βασίζεται στην παρακολούθηση, στη ν εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων και στην υλοποίηση έργων στον τομέα αυτό. Πολλές δραστηριότητες έχουν αναπτυχθεί σε διάφορους τομείς όπως: η διατήρηση των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, η διαχείριση των υδάτων, η προστασία των εδαφών, η νομική υποστήριξη, η διατήρηση των βοσκότοπων και η ζωική παραγωγή, η διαχείριση των δασικών πόρων, η αναδάσωση, η προστασία των αμμοθινών, ο έλεγχος της αλάτωσης σε αρδευόμενες περιοχές, η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και η ασφάλεια των τροφίμων. Η στρατηγική του FAO βασίζεται κυρίως σε τρία βασικά σημεία: (1) συμμετοχή των πληγέντων πληθυσμών και των τοπικών φορέων λήψης αποφάσεων, με την ανάπτυξη προγραμμάτων που απορρέουν από τις αποφάσεις των τοπικών κοινωνιών, (2) ανάλυση της παραδοσιακής γνώσης και χρήσης, όπου αυτή σχετίζεται με την προστασία των φυσικών πόρων και (3) καθορισμό προτεραιοτήτων για την εξασφάλιση μακροπρόθεσμων ωφελειών. Επίσης, σχετικά με την καταπο λέμηση της ερημοποίησης, η UNEP είχε ένα σημαντικό ρόλο στο συντονισμό ειδικών προγραμμάτων ενεργώντας ως Εστιακό Σημείο για την ευαισθητοποίηση των ανθρώπων σε διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα και την υποστήριξη πολλών δράσεων. Το βασικό πρόγραμμα UNEP είναι το Σχέδιο Δράσης το οποίο έχει ως σκοπό τα παράσχει βοήθεια σε κυβερνήσεις στην προσπάθειά τους για την καταπολέμηση της ερημοποίησης. μαθημάτων κατάρτισης, σε στενή συνεργασία μεταξύ Αφρικανικών και Ευρωπαϊκών χωρών. Μια άλλη σημαντική δράση της UNPE είναι το έργο που έχει πραγματοποιηθεί με πολλούς μη κυβερνητικούς οργανισμούς παγκοσμίως, και η παρακολούθηση των προγραμμάτων για το περιβάλλον του πλανήτη (GMES). Η UNEP καταβάλει επίσης τεράστια προσπάθεια για τη διάσωση και διατήρηση των δασών, προωθώντας διεθνείς καμπάνιες ενημέρωσης και συμμετοχής. Σήμερα υπάρχει μια παγκόσμια προσπάθεια για τη φύτευση δένδρων, με το σύνθημα «ας Φυτέψουμε για τον Πλανήτη: Καμπάνια για Χιλιάδες Εκατομμύρια Δέντρα». Άτομα, κοινότητες, πολιτικές κοινωνίες, οργανώσεις και κυβερνήσεις καλούνται να συμβάλουν στην εκστρατεία για την καμπάνια, μέσω της εγγραφής σε ένα δικτυακό τόπο και της φύτευσης τουλάχιστον χιλίων εκατομμυρίων δέντρων σε όλο τον κόσμο, κάθε χρόνο. λογότυπος εκστρατείας της UNEP «Όταν φυτεύουμε δέντρα, σπόροι της ειρήνης και σπόροι της ελπίδας φυτεύονται» Wangari Maathai Νόμπελ Ειρήνης Η Ευρωπαϊκή Ένωση Από τη δεκαετία του 1980 το θέμα τη ς ερημοποίησης έχει γίνει μέρος των ερευνητικών προγραμμάτων της ΕΕ. Η αρχική πρόταση για το θέμα αυτό προέκυψε από τον κ. R. Fantechi, ο οποίος οργάνωσε ένα Συμπόσιο στην Ελλάδα τον Απρίλιο του Τα πρακ τικά δημοσιεύτηκα ν με τον τίτ λο «Ερημοποίηση στην Ευρώπη». Το ενδιαφέρον για το θέμα αυτό συνέχισε να υπάρχει, εξαιτίας των συνεχών προσπαθειών από ειδικά επιστημονικά στελέχη της ΕΕ, όπως ο κ.π. Μπαλαμπάνης, κ. D. Peter και σήμερα με την κ. M. Γερογιαννη. Εικόνα 6 Πρόγραμμα Gour ενός θερμοκηπίου, Αφρική. (φωτογραφία: Ως αποτέλεσμα της δράσης της UNEP, βάσεις δεδομένων που έχουν δημιουργηθεί όπου εμφανίζονται ινστιτούτα, επιστήμονες και προγράμματα με σχετικές αναφορές, με σκοπό τη δημιουργία δικτύων συνεργασίας, τον εντοπισμό κενών στην έρευνα και την προώθηση οργάνωσης εκδηλώσεων, όπως ημερίδων, σεμιναρίων και Υπήρξαν πάρα πολλά ερευνητικά προγράμματα που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ, στο πλαίσιο διαδοχικών προγραμμάτων πλαισίων, για την ερημοποιηση που απευθύνονται σε διαφορετικές θεματικές ενότητες, όπως: Πρόγραμμα Περιβάλλοντος και Κλίματος, υλοποιήθηκε στο τέταρτο Πρόγραμμα Πλαίσιο ( ),

8 Ενέργεια, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη, που υλοποιήθηκε στο πέμπτο Πρόγραμμα Πλαίσιο ( ), Αειφόρος Ανάπτυξη, Παγκόσμια Αλ λαγή και Οικοσυστήματα, που υλοποιήθηκε στο έκτο Πρόγραμμα Πλαίσιο ( ), Περιβάλλον Συμπεριλαμβανομένων των Κλιματικών Αλλαγών υλοποιείται στο έβδομο Πρόγραμμα Πλαίσιο ( ). Δεδομένης της σημασίας της ερημοποίησης στους υπεύθυνους της ΕΕ στους τομείς του περιβάλλοντος και της γεωργίας, τα χρηματοδοτημένα προγράμματα είχαν πάντα πολύ σαφείς καθορισμένους στόχους. Στη πρώτη φάση επικεντρώθηκαν στην ανάγκη για την κατανόηση των διεργασιών και των παραγόντων που προκαλούν το φαινόμενο στις χώρες της Ευρώπης, με ιδιαίτερη έμφαση στις χώρες της μεσογειακής Ευρώπης. Στη δεύτερη φάση επικεντρώθηκαν στην αναζήτηση λύσεων μετριασμού και μέτρων καταπολέμησης της ερημοποίησης. Μια αναζήτηση στη βάση δεδομένων της ΕΕ με τη χρήση της λέξης 'ερημοποίηση', δείχνει ότι το θέμα αυτό μελετήθηκε σε: 18 προγράμματα, 154 Έργα, 82 Διαμορφωμένες ιστοσελίδες, 47 Άρθ ρα, 82 Έγγραφα, 64 Πρακτικά αποτελέσματα Αυτά τα αποτελέσματα είναι σημαντικά στοιχεία για την επιστημονική κοινότητα και το κοινό γενικότερα. Οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες για διαβούλευση σε: Ο ρόλος της ΕΕ βασίστηκε στην επεξεργασία μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής που θα επέτρεπε τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής επιστημονικής κοινότητας προωθώντας τη συνεργασία και την ανταλλαγή ιδεών και εμπειριών. Συγχρόνως επέτρεψε την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης και την εφαρμογή της στην αποκατάσταση των επηρεαζόμενων περιοχών, σε στενή συνεργασία με την UNCCD. Εικόνα 7 Χαρακτηριστικά διάβρωσης λόγω μαζικής μετακίνησης της γης σε γεωργική γη, στην περιφέρεια Potenza, Ιταλία (2006) Ωστόσο είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι τον τελευταίο καιρό υπήρξε μια σημαντική προσπάθεια από την ΕΕ για την ανάδειξη των τρόπων προσέγγισης, που περιλαμβάνουν την αποτελεσματική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών (προσέγγιση από κάτω προς τα πάνω), έτσι ώστε οι επηρεαζόμενοι πληθυσμοί να έχουν ενεργό και σημαντικό ρόλο στο μετριασμό και την καταπολέμηση της ερημοποίησης. Υπάρχουν μερικά καλά παραδείγματα προγραμμάτων που απεικονίζουν αυτές τις αρχές και αυτά έχουν κατευθύνει την επιστημονική έρευνα της ΕΕ και έχουν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην εμβάθυνση της γνώσης σε αυτό το κοινωνικο οικονομικό και περιβαλλοντικό πρόβλημα. Εκτός από όλη την έρευνα που αναπτύχθηκε, πρόσφατες μελέτες δείχνουν να επικεντρώνουν το πρόβλημα σε λεπτομερέστερη μελέτη μίας περιοχής με την εφαρμογή γαιοτοπικής ανάλυσης (geospatial), η οποία επιτρέπει το ποσοτικό προσδιορισμό των επηρεαζόμενων από την ερημοποίηση περιοχών, καθώς επίσης και την αξιολόγηση των επιπτώσεων στις κοινωνικές και οικονομικές δομές των περιοχών και των χωρών που αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα. Αυτό το είδος γεωγραφικών πληροφοριών είναι θεμελιώδες για τους αρμόδιους πολιτικούς και τους ιθύνοντες σε διαφορετικά επίπεδα απόφασης (εθνικά, περιφερειακά και τοπικά). Σήμερα η επεξεργασία των διαγνωστικών μεθόδων που βασίζονται στη χρήση των τεχνικών τηλεσκοπικής και στη χρήση των μοντέλων και συστημάτων δεικτών επιτρέπουν την αποτελεσματική παρακολούθηση και αξιολόγηση των υφιστάμενων και μελλοντικών καταστάσεων. Συνεπώς αυτές οι τεχνικές αποτελούν τομείς προτεραιότητας στην έρευνα. Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να αναφερθεί η έρευνα που αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Χωρική Υπηρεσία στο πρόγραμμα DesertWatch, με τη συμμετοχή των χωρών που 7

9 8 επηρεάζονται, όπως της Ιτ αλίας, Πορτογαλίας και Τουρκίας, των οποίων στόχ ος είναι η δημιουργία ενός πληροφοριακού συστήματος με ένα μεγάλο αριθμό γεωγραφικά καθορισμένων δεικτών, εργαλείο άριστο για έλεγχο και συνεχή παρακολούθηση του επιπέδου υποβάθμισης των πόρων. Μερικά από τα περισσότερο σχετικά προγράμματα MEDALUS Mediterranean Desertification and Land Use I, II, III 1991/ MEDACTION Policies for Land Use to Combat Desertification 2001/ is.unimaas.nl/medaction/ DESERTLINKS Combating desertification in Mediterranean Europe: linking science with stakeholders 2001/ MEDRAP Concerted Action to Support the Northern Mediterranean Regional Action Programme to Combat Desertification 2001/2004 CLEMDES Clearing House Mechanism on Desertification for the Northern Mediterranea n Region 2001/ LADAMER Land Degradation Assessment in Mediterranean Europe Global Monitoring for Environment and Security REACTION Restoration Actions to Combat Desertification in the Northern Mediterranean DeSurvey A Surveillance System for Assessing and Monitoring of Desertification 2005/ DESIRE Desertification Mitigation and Remediation of Land: A Global Approach for Local Solutions 2007/ Ένα από τα πληρέστερα συστήματα δεικτών, το DIS4ME, αναπτύχθηκε στο ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ DESERTLINKS. Αυτό το σύστημα δεικτών ερημοποίησης για τη μεσογειακή Ευρώπη αναπτύχθηκε στη βάση των διαφόρων Ευρωπαϊκών προγραμμάτων ερημοποίησης. Στην ιστοσελίδα του προγράμματος βρίσκεται έ να μεγάλος μέρ ος του περιεχομένου του στα Ισπανικά, Ιταλικά, Ελληνικά και Πορτογαλικά, καθώς επίσης και στα Αγγλικά, όπου γίνονται προσιτές πληροφορίες χρήσιμες σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Μια άλλη πολύ σημαντική πτυχή ήταν η ανάπτυξη των συμπληρωματικών θεματικών μοντέλων π.χ. το ManPras, το οποίο επιτρέπει την ολοκληρωμένη ανάλυση των οικονομικών κα ι κοινωνικών παραγόντων κα ι των μεταβλητών, καθώς επίσης και τη χρήση ενός συστήματος για την αξιολόγηση του επιπέδου ευαισθησίας στην ερημοποίηση μιας περιβαλλοντικά ευαίσθητης περιοχής (ESAs). Κατά συνέπεια το σύστημα αυτό παρέχει τη δυνατότητα χρήσης αλληλοσχετιζόμενων εργαλείων. Επίσης παρέχει λεπτομερή παραδείγματα και επεξηγήσεις για τις αιτίες και τις επιπτώσεις της ερημοποίησης στις νότιες Ευρωπαϊκές χώρ ες. Αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν καταστήσει το DIS4ME μια άριστη πηγή πληροφορίας, και μια αποτελεσματική μέθοδο διάδοσης πληροφορίας. Εικόνα 8. Ενδι αφερόμενοι χρήστες του συστήματος των δεικτών DIS4ME Faculdade Ciencias Sociais Humanas Πορτογαλία Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας που διεξάγεται στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών προγραμμάτων προορίζεται για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Συνεπώς, σχεδόν όλες οι ιστοσελίδες των προγραμμάτων της ΕΕ έχουν το περιεχόμενό τους στα αγγλικά μόνο και δεν περιέχουν πολύπλοκες συνθέσεις στόχων και αποτελεσμάτων των προγραμμάτων, αλλά παρουσιάζουν τα αποτελέσματα σε απλή κατανοητή μορφή για το ευρύτερο κοινό που βρίσκεται σε επηρεαζόμενες περιοχές. Πρόσφατα τα Ηνωμένα Έθνη και η ΕΕ έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στη χωρίς αμφισβήτηση σύνδεση της Επιστήμης και της Κοινωνίας με σκοπό την αποτελεσματική χρήση τω ν επιστημονικών αποτελεσμάτων και τη διάχυση της επιστημονικής γνώσης και της σχετικής πληροφορίας. Κατά συνέπεια,οι ενέργειες για την καταπολέμηση της ερημοποίησης είναι το αποτέλεσμα μιας συνδυαστικής δράσης που προέρχεται από τη συλλογική γνώση των κοινωνιών που επηρεάζονται και από τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας.

10 Η Ερημοποίηση στο Διαδίκτυο Οι τεχνολογίες ενημέρωσης και επικοινωνίας (ICT) έχουν ανοίξει νέους δρόμους και προοπτικές στη διεθνή κοινωνία. Οι πληροφορίες που παράγονται μπορούν να κυκλοφορήσουν παγκοσμίως σχεδόν αμέσως, και μπορούν να αφομοιωθούν, να χρησιμοποιηθούν και να ενσωματωθούν σε αρκετά προγράμματα έρευνας και εφαρμογής με διαφορετικά αντικείμενα, μετασχηματιζόμενες σε προσωπικές γνώσεις που μπορούν στη συνέχεια να διαδοθούν μεταξύ των κοινοτήτων. Το διαδίκτυο κάνει αυτή τη διάχυση και μεταφορά της πληροφορί ας και της γνώσης, μ ε πολύ γρήγορο τρόπο, κερδίζοντας κάθε ημέρα και περισσότερη σημασία ως ένα ουσιαστικό εργαλείο εργασίας. Η αλήθεια είναι ότι αυτό το «εργαλείο» έχει ξανασχεδιάσει πλήρως τον κόσμο της ανταλλαγής πληροφοριών και της επικοινωνίας, λόγω της δυναμικής του που έχει στη διάδοση της γνώσης και των ιδεών ουσιαστικά παντού. Σε αυτό το πλαίσιο γίνεται πλέον αντιληπτό στους πολίτες οι οποίοι επιθυμούν να ενημερωθούν για τις διαφορετικές πτυχές της ερημοποίησης ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα εργαλεία αναζήτησης της πληροφορίας μέσα στο διαδίκτυο και να αφομοιώσουν συγκεκριμένη,ολοκληρωμένη γνώση και καινοτομίες (αν και υπάρχουν, φυσικά, πολλοί πολίτες που δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο). Προκειμένου να κατανοηθεί πληρέστερα ότι αφορά στην πληροφορία που υπάρχει στο διαδίκτυο για την ερημοποίηση, έγινε μια εξειδικευμένη αναζήτηση με το Google και ελήφθησαν οι παρακάτω τύποι αποτελεσμάτων: ειδήσεις, εκθέσεις (επιστημονικές και πληροφοριακές), παρουσιάσεις Power Point, βίντεο και εικόνες. Ιστοσελίδες περισσότεροι από που 870 περίπου είναι οι σχετικότερες Εικόνες 880 Παρουσιάσεις 38 Βίντεο 68 ( Αν και η αναζήτηση έγινε μόνο χρησιμοποιώντας την αγγλική λέξη «ερημοποίηση», τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν ένα τεράστιο αριθμό πληροφοριών που παράγεται για αναρίθμητους χρήστες ιστοσελίδας. Φυσικά αυτές οι πληροφορίες πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή. Αυτή η ανάλυση δείχνει ότι η υπάρχουσα στο διαδίκτυο πληροφορία για την ερημοποίηση μπορεί να ομαδοποιηθεί σε τρεις σημαντικές κατηγορίες: (1) εκείνες που παράγονται από τις κυβερνητικούς οργανισμούς σε διαφορετικά επίπεδα, των οποίων ο κύριος σκοπός είναι να ενημερώσουν, να προβάλλουν και να προσφέρουν δεδομένα και εικόνες, (2) αποτελέσματα ερευνητικών προγραμμάτων που φιλοξενούνται στο διαδίκτυο ειδικών ινστιτούτων και πανεπιστημιακών ερευνητικών κέντρων έχοντας το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών στην αγγλική, με την προϋπόθεση ότι σε πολλές περιπτώσεις η πρόσβαση είναι περιορισμένη στα μέλη και (3) ένα ολόκληρο σύνολο εγγράφων που έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο από ελεύθερη πρωτοβουλία των πολιτών, από το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, όπου οι ειδήσεις που δημοσιεύονται από τα παγκόσμια πρακτορεία παίζουν σημαντικό ρόλο. Οι κυριότερες ιστοσελίδες που αφορούν την ερημοποιηση UNCCD UNDP g/ UNEP FAO en Drylands: Bright Edges Land Degradations and Desertification Desertification Web Resources es.html Selected We b Resources about Desertification Φυσικά, μια προσεκτική ανάλυση του περιεχομένου του διαδικτύου που μπορεί να βρει κανείς δείχνει ότι οι πιο προφανείς ένν οιες δεν είναι πάντα σωστές, όπως για παράδειγμα οι αιτίες και οι επιπτώσεις της 9 ερημοποίησης. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει είναι ότι ο αριθμός των αποτελεσμάτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης της σημασίας που έχει η ερημοποίηση στις διάφορες χώρες. Σε αναζήτηση παραδειγμάτων ερημοποίησης στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, χρησιμοποιώντας την έκφραση στα αγγλικά, «ερημοποίηση σε» βρέθηκαν τα παρακάτω αποτελέσματα: Πορτογαλία 458 Ισπανία 1750 Γαλλία 4 Ιταλία 1340 Ελλάδας Αυτοί οι αριθμοί αποκαλύπτουν ένα τρόπο ποσοτικής εκτίμησης του ενδιαφέροντος που δίνεται σε αυτό το θέμα από κάθε χώρα και τις διαφορές μεταξύ τους, που εξηγείται από γεωγραφικές συνθήκες και το βαθμ ό βαρύτητας που έχει αυτό το φαινόμενο σε κάθε χώρα.

11 10 Εικόνα 9. Αποτελέσματα της υδατικής διάβρωσης σε περιοχή που εγκαταλείφθηκε, Sorbas Αλμερία Ισπανία (Α. Calvo Cases, 2002) Στη πραγματικότητα τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ταχεία μεταφορά των πληροφοριών και στην παρουσίαση των μεγάλων γεγονότων κα ι αυτός είναι ο λόγος που σχεδόν όλα τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, εφημερίδες και περιοδικά έχουν τη δική τους ηλεκτρονική έκδοση. Έτσι, αναλύοντας το υπάρχον αρχείο ειδήσεων με αναζήτηση με το εργαλείο Google (Google News) υπολογίζεται ο αριθμός των ειδήσεων ετησίως μεταξύ 1977 και Σε αναζήτηση στο αρχείο ειδήσεων χρησιμοπο ιήθηκε η λέξη ερημοποιηση '. Τα αποτελέσματα της αναζήτησης είναι πολύ ενδεικτικά της αυξανόμενης σημασίας που έχει το θέμα αυτό σε παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο αριθμός των αναζητήσεων στο διαδίκτυο ως ένα προνομιακό μέσο επικοινωνίας έχει αυξητική τάση (Εικόνα 10). αύξηση τα έτη 1991 και 1992, που συμπίπτουν με τη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον και την ανάπτυξη στο Ρίο της Βραζιλίας. Βασικά μια σημαντική αύξηση του αριθμού τω ν ειδήσεων εμφανίζεται μετά το 1997, όταν έγινε η πρώτη διάσκεψη της UNCCD στην Ιταλία. Μετά το 2005 παρατηρείται μια αλματώδης αύξηση του αριθμού των ειδήσεων ετησίως, που αποδίδεται στη διοργάνωση διάφορων πολύ σημαντικών Διεθνών Διασκέψεων για την υποβάθμιση της γης, τα οικοσυστήματα, τη βιοποικιλότητα και την ερημοποίηση της γης, μαζί με τον εορτασμό του διεθνούς έτου ς ερήμων και ερημοποίησης (IYDD, 2006). Το γεγονός ότι υπάρχει μια παγκοσμίως αυξανόμενη ανησυχία για διάφορα περιβαλλοντικά ζητήματα με ειδική εστίαση για την παγκόσμια κλιματική αλλαγή μπορεί να εξηγήσει αυτή την εκθετική αύξηση του αριθμού των ειδήσεων. Η υπάρχουσα στενή αλληλεπίδραση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της ερημοποίησης ήταν ένα σημαντικό θέμα για συζήτηση και διάλογο στην τελευταία διάσκεψη της UNCCD (COP8), που διοργανώθηκε στη Μαδρίτη της Ισπανίας τις 3 14 Σεπτεμβρίου 2007, η οποία είχε σημαντική ειδησεογραφική κάλυψη. Εικόνα 10. Μεταβολή του αριθμού των ειδήσεων για την ερημοποίηση ετησίως, βασισμένη στα δεδομένα ειδήσεων του Google Η ανάλυση της εικόνας 10 δείχνει ότι πριν από το τέλος του 1990 αρχίζουν να εμφανίζονται κάποιες ειδήσεις για την ερημοποίηση με μια σημαντική Source: mywire. Αξίζει να θυμούμαστε ότι η ερημοποιηση μας απειλεί όλους, δηλαδή το μέλλον εκατομμυρίων ανθρώπων του πλανήτη, και περίπου το 35% της επιφάνειας του πλανήτης μας διατρέχει κίνδυνο, αλλά είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η ερημοποίηση μπορεί να μετριαστεί και οι διεργασίες υποβάθμισης να αντιστραφούν, με τη χρήση των κατάλληλων πρακτικών τεχνικών, της διαχείρισης και της χρήσης των φυσικών πόρων, αλλά και με την παρακολούθηση των επιπτώσεων της εφαρμογής νέων πολιτικών σε περιοχές με μεγάλο κίνδυνο. Στο πλαίσιο αυτό το διαδίκτυο παίζει έναν ουσιαστικό ρόλο με τις δυνατότητε ς που παρέχει

12 δημιουργίας δικτύων συνεργασίας και σύνδεσης ανθρώπων και ινστιτούτων σε ελάχιστο χρόνο. ΤΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΣΚΕΦΤΕΤΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ Σε όλο το ν κόσμο η κοινωνία γενικά έχει πρόσβαση, κάθε μέρα, σε μεγαλύτερη και καλύτερη ενημέρωση, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει επίσης αύξηση της ποιότητας των πληροφοριών. Ένα παράδειγμα αυτής της πραγματικότητας είναι το World Wide Web. Με τον όγκο των διαθέσιμων πληροφοριών σχετικά με την ερημοποιηση, καθώς και την ευκολότερη πρόσβαση σε αυτό, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι το κοινό εν γένει θα πρέπει να είναι όλο και πιο ενημερωμένο πρόβλημα. σχετικ ά με το πολύπλοκο αυτό Ωστόσο, λόγω των χαρακτηριστικών των φαινομένων που είναι δύσκολο να γίνουν αντιληπτά και την περιορισμένη προσοχή των μέσων ενημέρωσης, που προβάλλουν μόνο τις άμεσες και σοβαρές επιπτώσεις για τους πληθυσμούς που ζουν στις πληγείσες περιοχές, καθιστούν την ερημοποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο ένα θέμα που επιφέρει πολύ διαφορετικούς βαθμούς ανησυχίας και ενδιαφέροντος. Η ερημοποιηση αποτελεί είδηση μόνο όταν συμβαίνουν ακραία κλιματικά φαινόμενα, όπως οι ξηρασίες, όταν εορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (17 Ιουνίου) ή όταν η λέξη χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση σε άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με την υποβάθμιση της γης ή, πιο πρόσφατα, σε σχέση με τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών. Αλλά υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις όπου η χρήση του όρου της ερημοποίησης μπορεί να έχει νόημα και ιδιαίτερη σημασία. Αυτό συμβαίνει κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας ανάδειξης πολιτικών της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι πολιτικοί συνηθίζουν να χρησιμοποιούν τη δύναμη των λέξεων για να αποσπούν την προσοχή των ψηφοφόρων. Τα θέματα του περιβάλλοντος αποτελούν πρώτη προτεραιότητα στα πολιτικά προγράμματα, έστω και αν μερικές φορές δεν είναι σίγουροι για τα φαινόμε να ή δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τις έννοιες. Για να γίνει καλύτερα κατανοητό τι σκέφτεται το κοινό γενικότερα σχετικά με την ερημοποίηση, είναι σκόπιμο να αναλυθούν τα εξής θέματα: (1) το είδος των πληροφοριών που μεταδίδονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και (2) ποιες είναι οι διαφορετικές αντιλήψεις που έχουν οι άνθρωποι γενικά γ ια το φαινόμενο. Οι μελέτες που αναπτύχθηκαν, στα πλαίσια μερικών επιστημονικών προγραμμάτων (MEDALUS, DESERTLINKS, MEDACTION, μεταξύ των άλλων), βασισμένες στις έρευνες και στην ανάλυση του περιεχομένου των μέσων ενημέρωσης, παρουσιάζουν διαφορετικές αντιλήψεις και βαθμό ανησυχίας για την ερημοποίηση στις νότιες Ευρωπαϊκές χώρες. Τα δεδομένα σαφώς καταδεικνύουν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η πλειοψηφία των ανθρώπων είχε αποκτήσει τη γνώση για την ερημοποίηση. Το δημοφιλέστερο μέσο ήταν τηλεόραση, στη συνέχεια το ραδιόφωνο, ο ημερήσιος Τύπος, τα βιβλία και τα θεματικά περιοδικά και το διαδίκτυο. Αυτά τα αποτελέσματα, όπως και σε άλλες μελέτες, εμφανίζουν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ως τα δημοφιλέστερα μέσα ενημέρωσης. Η έρευνα επίσης έχει καταδείξει ότι τα MEDIA έχουν πραγματικά την ικανότητα «να κατευθύνουν» την κοινή γνώμη, να διαμορφώνουν αντιλήψεις, να μεταφέρουν γνώση και να εκπαιδεύουν. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαφορά αντιλήψεων για την ερημοποίηση στους πληθυσμούς της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, οι οποίοι ζουν στην Ιβηρική Χερσόνησο, που έχει έντονα επηρεασθεί από την ερημοποίηση. Στην περίπτωση της Πορτογαλίας, η χρήση της λέξης «ερημοποίηση» από τα μέσα ενημέρωσης είναι εσφαλμένη και σχετίζεται με την ερήμωση της υπαίθρου στην ηπειρωτική περιοχή, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα σοβαρό περιβαλλοντικό πρόβλημα που προκαλεί και τη μείωση του πληθυσμού. Συνεπώς, τα μέτρα και οι ενέργειες μετριασμού της ερημοποίησης είναι δύσκολο να εφαρμοστούν, γιατί οι άνθρωποι που ζουν στις πληγείσες περιοχές πιστεύουν ότι η καταπολέμηση της ερημοποίησης έχει να κάνει με τη περιοχή και οικονομικά μοντέλα 11 ανάπτυξης του πληθυσμού, όπως για παράδειγμα, κατασκευή νέων υποδομών και εξοπλισμού. Πολύ σπάνια οι τοπικές αναπτυξιακές στρατηγικές βασίζονται στην καταπολέμηση της υποβάθμισης των φυσικών πόρων. Μια άλλη σημαντική πτυχή του θέματος είναι οι εικόνες που παρουσιάζονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όπου η ερημοποίηση φαίνεται σαν κάτι που σχετίζεται με την επέκταση των ερήμων, που συνδέονται με αμμόλοφους και πολύ αραιή βλάστηση, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει στην Πορτογαλία και επομένως δεν βοηθά στην κατανόηση του θέματος και στην υλοποίηση δράσεων για την προστασία των φυσικών πόρων στην Πορτογαλία (Εικόνα 11). Στην Ισπανία η αντίληψη της ερημοποίησης είναι εντελώς διαφορετική. Εδώ η ερημοποιηση συνδέεται έντονα με την έλλειψη υδατικών πόρων. Στα Ισπανικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, οι αναφορές στην ερημοποίηση σαν κάτι που συνδέεται με τη διάβρωση του εδάφους, την αποψίλωση των δασών ή την κακή διαχείριση των υδατικών πόρων είναι συχνές. Η έμφαση αυτή είναι δικαιολογημένη, λόγω

13 των σοβαρών προβλημάτων που υπάρχουν σε όλη τη νότια Ισπανία, όπου η κατανάλωση νερού από την αρδευόμενη γεωργία και τον τουρισμό είναι τεράστια και μη ελεγχόμενη. υπεύθυνη για τα εξής σοβαρά προβλήματα: (1) απώλεια της γεωργικής παραγωγής ή σημαντική μείωση της, (2) μείωση των φυσικών βοσκοτόπων, η οποία έχει επιπτώσεις άμεσα στη βοοτροφία, μια από τις κύριες πηγές εισοδήματος και τροφών, (3) μείωση της βιομάζας που χρησιμοποιείται ως καύσιμη ύλη, αιτία για την οποία γυναίκες και παιδιά πρέπει να καλύψουν μεγάλες αποστάσεις για να συλλέξουν καυσόξυλα, (4) αύξηση της ιζηματογένεσης στα φράγματα και τους ταμιευτήρες που οδηγεί στην απώλεια ποιότητας του νερού για κατανάλωση από τον άνθρωπο και για άρδευση, (5) επιδείνωση της ποιότητας ζωής, που συνοδεύεται με μεταναστευτικές κινήσεις (συχνά προς την Ευρώπη) και θανάτους. 12 Eικονα 11. Εξώφυλλο της πορτογαλικής έκδοση του Focus Magazine Ένας από τους τρόπους για να συνειδητοποιήσει το κοινό την ανάγκη για την καταπολέμηση της ερημοποίησης στην Ισπανία είναι η συζήτηση και η επικέντρωση της προσοχής στις ακατάλληλες συλλογικές πρακτικές που εφαρμόζονται κατά τη χρήση των φυσικών πόρων, με ιδιαίτερη έμφαση στο νερό και το έδαφος. Μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την ευαισθητοποίηση του κοινού είναι και η ραδιοφωνική μετάδοση μικρών 'μηνυμάτων' από την εθνική ραδιοφωνία. Τα φαινόμενα της ερημοποίησης θα έχουν διαφορετική σημασία και θα προκαλέσουν διαφορετικούς βαθμούς ανησυχίας ανάλογα με την οικονομική ανάπτυξη και το πολιτιστικό επίπεδο των διαφόρων κοινωνιών. Η αντίθεση είναι μεγάλη μεταξύ των αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Γενικά στις αναπτυγμένες χώρες η ερημοποίηση θεωρείται ως ένα μεταξύ άλλων διεθνών περιβαλλοντικών προβλημάτων, το οποίο τείνει να επιδεινωθεί, λαμβάνοντας υπόψη τα υπάρχοντα οικονομικά μοντέλα (γεωργικές και αγροτοβιομηχανικές αγορές) και τις μεταβολές στο κλίμα. Κάτω από αυτή τη θεώρηση η ερημοποίηση θεωρείται από την κοινωνία ως δευτερεύον πρόβλημα, που αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε ορισμένες περιόδους ξηρασίας, που προέρχεται μόνο από ένα ορισμένο βαθμό ανησυχίας μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων που επηρεάζονται από την ερημοποίηση. Στις αναπτυσσόμενες χώρες η ερημοποίηση συνδέεται άμεσα και έμμεσα με τη ζωή των ανθρώπων που ζουν στις περιοχές που επηρεάζονται. Σύμφωνα με μια εκτίμηση της UNEP (1991), η ερημοποίηση σε αυτές τις χώρες είναι Εικόνα 12. Πολύ απότομες πλαγιές που χρησιμοποιούνται για τη γεωργία. Το έδαφος καλλιεργείται προς την κατεύθυνση της κλίσης ευνοώντας την απώλεια του με την υδατική διάβρωση, ορεινή περιοχή της Μάλαγα Ισπανία (Φωτογραφία από Calvo Cases 2000) Σε παγκόσμιο επίπεδο η ερημοποίηση συζητείται μεταξύ της επιστημονικής κοινότητας και των πολιτικών για τρία κυρίως σημαντικά θέματα: (1) μείωση της παγκόσμιας ικανότητας για την παραγωγή τροφίμων, λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχή αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και την απώλεια καλλιεργήσιμης γης (10 εκατομμύρια εκτάρια/έτος) ιδιαίτερα σε περιοχές με ημιξηρες κλιματικές συνθήκες, (2) απώλεια της βιοποικιλότητας σε διεθνές επίπεδο, λόγω της καταστροφής των βιότοπων, και αύξηση των απειλούμενων ειδών κάθε χρόνο, (3) κοινωνική και πολιτική πίεση, που δημιουργείται από τις μεταναστεύσεις (περιβαλλοντικοί πρόσφυγες), προκαλώντας κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά προβλήματα στις περιοχές ή τις χώρες όπου καταφεύγουν αυτοί.

14 Εικόνα 13. Έντονη υποβάθμιση του εδάφους εξαιτίας της υπερβόσκησης, Ανατολικό τμήμα της Linguere, Νοτιοανατολική Σενεγάλη Αφρική (Ρ. Cortesãο Casimiro, 2008) Στη Διάσκεψη στο Αλγέ ρι για το παγκόσμιο έτος κατά των Ερήμων και της Ερημοποίησης (2006), ο Αλγερινός υπουργός χωροταξίας προειδοποίησε ότι η ερημοποίηση απειλεί και αναγκάζει περίπου 65 εκατομμύρια Αφρικανών να μεταναστεύσουν προς τις δυτικές χώρες μέχρι το Η ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΜΕΣΟΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗΣ Η αφύπνιση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με το φαινόμενο της ερημοποίησης είναι ένας βασικός στόχος για την επιτυχία κάθε στρατηγικής μετριασμού της. Εκστρατείες ευαισθητοποίησης πρέπει να διεξάγονται σε διαφορετικές κλίμακες, με τη χρήση ποικίλων τρόπων και τεχνικών επικοινωνίας, αλλά τα αποτελέσματα πρέπει να αξιολογούνται με συστηματικό τρόπο,για την αποτελεσματικότητα των ενεργειών. Γίνεται ολοένα και περισσότερο προφανές ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ασκούν βασικό ρόλο στη διάχυση των πληροφοριών, συνεπώς πρέπει να υποστηρίζονται για την πληροφόρηση επ αυτού του περιβαλλοντικού προβλήματος. Το ευρύ κοινό πρέπει να ενημερώνετα ι με ένα συγκεκριμένο και πειστικό τρόπο, μέσα από παραδείγματα, σχετικά με συνήθειες και συμπεριφορές που μπορούν να συμβάλουν στην υποβάθμιση των φυσικών πόρων και να οδηγήσουν στην ερημοποιηση, καθώς και για μέτρα και δράσεις που μπορούν να βελτιώσουν την υπάρχουσα κατάσταση των φυσικών πόρων και να επιτρέψουν τη διατήρηση των οικοσυστημάτων. Δημόσια και ιδιωτικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης πρέπει να συμβάλλουν στη διάδοση της γνώσης, η οποία γνώση πρέπει να στηρίζεται σε αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας και να παρουσιάζεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε η Επιστήμη να καθίσταται χρήσιμη στην Κοινωνία. Υπό την έννοια αυτή, ε ίναι σημαντικό οι ερευνητές να έχουν ένα πιο ενεργό ρόλο στη διάδοση των αποτελεσμάτων της ερευνάς τους. Είναι επιζητούμενο οι πληροφορίες που παρέχονται να είναι ακριβείς και να μεταδίδονται σε απλή γλώσσα, ώστε να μπορούν να τ ις κατανοήσουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Οι κυβερνήσεις πρέπει να έχουν την ευθύνη αφύπνισης κ αι ευαισθητοποίησης με ένα συνεχή τρόπο σχετικά με τα φυσικά φαινόμενα τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές δυσμενείς καταστάσει ς τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσ μα, όπως είναι η ερημοποιησ η, για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων και προστασία των φυσικών για τις μελλοντικές γενιές. Αναμένεται ότι κατά την κατάρτιση των αναπτυξιακών στρατηγικών σε διαφορετικές κλίμακες (εθνική, περιφερειακή και τοπική) το έδαφος, το νερό και η διατήρηση της βιοποικιλότητας θα λαμβάνονται σημαντικά υπόψη κατά ένα ολοκληρωμένο τρόπο διαχείρισης, έτσι ώστε να μετριάζονται οι αιτίες υποβάθμισης που παρουσιάζονται στη συγκεκριμένη περίοδο. Κατά συνέπεια, σημαντικά δεδομένα που ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό είναι η έκταση των περιοχών που επηρεάζεται από την ερημοποίηση, στοιχείο που από μόνο του μπορεί να συμβάλει στην αφύπνιση. Συνεπώς, χάρτες και άλλες εικόνες (φωτογραφίες των επηρεαζόμενων περιοχών) είναι θεμελιώδους σημασίας για την κοινωνία, για να γνωρίζει τη χωρική κατανομή της ερημοποίησης, καθώς και τα χαρακτηριστικά του φαινομένου. Για τη δημιουργία μιας τακτικής για την καταπολέμηση και τον μετριασμό της ερημοποίησης, είναι ουσιώδες να υπάρξει καλή αντίληψη από τον πληθυσμό σχετικά με την ερημοποιηση, καθώς και σημαντική συμμετοχή του κοινού. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά του φαινομένου, η ευαισθητοποίηση του κοινού πρέπει να έχει διαφορετικούς στόχους και να χρησιμοποιεί συγκεκριμένους μηχανισμούς. Από αυτή την άποψη, η ευαισθητοποίηση με σκοπό το μετριασμό και την καταπολέμηση της ερημοποίησης μπορεί να έχει τις εξής μορφές Να προειδοποιήσει, ως πρώτο στοιχείο μετριασμού, χ ρησιμοποιώντας εικόνε ς και αριθμούς για διαφορετικές παραμέτρους (κατανάλωση νερού, δεδομένα διάβρωσης, απώλεια βιοποικιλότητας κλπ) που αποκαλύπτουν τη σοβαρότητα του φαινομένου. Να προαγάγει πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης σε εθνική κλίμακα, μέσω των κυβερνητικών οργάνων που συνδέονται με τα Εθνικά Σχέδια Δράσης κατά της Ερημοποίησης και τα αντίστοιχα σημεία εστίασης. Να πραγματοποιήσει συγκεκριμένες δράσεις με πρωτοβουλίες επίδειξης και πειραματισμού σε περιφερειακή και τοπική κλίμακα, όπως νέες τεχνικές 13

15 14 και γεωργικές πρακτικές στη προστασία του νερού και του εδάφους. Να χρησιμοποιήσει τα μέσα για τη διάχυση της πληροφορίας σχετικά με τη χρήση και τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Να χρησιμοποιήσει την εμπειρία της τοπικής κοινωνίας για να προειδοποιήσει το ευρύ κοινό για τα προβλήματα, που μπορεί να επιφέρουν παγκόσμιες επιπτώσεις. Να δώσει έμφαση στην περιβαλλοντική εκπαίδευση σε θέματα σχετικά με τη διατήρηση των φυσικών πόρων, αλλά με πειραματική βάση συμπεριλαμβανομένης της παρατήρησης στον αγρό. Εικόνα 14. Ημέρα για την ερημοποίηση, Centro Experimental de Erosão de Solos, Herdade de Vale Formoso, Alentejo, Πορτογαλία (2003) Πληροφορία, Εκπαίδευση και Επίδειξη Λέξεις Κλειδιά για Ευαισθητοποίηση του Κοινού Η διάδοση της γνώσης και η κατανόηση του προβλήματος της ερημοποίησης είναι αυτό που επιδιώκεται με την αφύπνιση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά των διεργασιών που οδηγούν στην ερημοποίηση, υπάρχουν τομείς της κοινωνίας που μπορούν να αναλάβουν ένα ουσιαστικό ρόλο στο μετριασμό και την καταπολέμηση της. Με αυτή τη θεώρηση ο ρόλος των ερευνητών είναι σημαντικός, αλλά τα αποτελέσματα της έρευνας πρέπει να εφαρμόζονται και να χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση σε διαφορετικά επίπεδα και να χρησιμοποιούνται επίσης ως μέσο υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των πολιτικών που αφορούν τη διαχείριση και τη χρήση των φυσικών πόρων. Κατά συνέπεια, τα μέτρα και οι δράσεις που πρόκειται να εφαρμοσθούν σε επηρεαζόμενες περιοχές πρέπει να είναι μέρος ολοκληρωμένων προγραμμάτων βασισμένων στις συνεργασίες διαφόρων ειδικοτήτων που ενσωματώνουν και τη συμμετοχή του κοινού. Σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (NGOs) έχουν πραγματοποιήσει σημαντικό έργο στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, στην αναζήτηση λύσεων για μια βιώσιμη τοπική ανάπτυξη, στη συμμετοχή του κοινού σε σχετικά προβλήματα και, στην περίπτωση της ερημοποίησης, στην παρουσίαση μέτρων καταπολέμησης και ενεργειών μετριασμού, στην οργάνωση συναντήσεων και στην παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού, μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών. Σε μερικές πε ριπτώσεις οι NGOs έχουν οργανώσει πειραματικούς αγρούς και είναι υπεύθυνες για τεχνικές επαγγελματικές εκπαιδευτικές δράσεις αναλαμβάνοντας σημαντικό ρόλο στη συζήτηση παγκόσμιων προβλημάτων όπως η ερημοποίηση. Η προηγούμενη εμπειρία αποκαλύπτει ότι, όταν πρόκειται για περιβαλλοντικά θέματα, είναι ουσιαστικό να δοθεί η σημασία στην εκπαίδευση των νέων. Έτσι θα ήταν πολύ σημαντικό το θέμα της ερημοποίησης να αποτελούσε μέρος των προγραμμάτων σπουδών στα διάφορα επίπεδα εκπαίδευσης, όπως γίνεται, για παράδειγμα, στην Πορτογαλία. Αυτό προκύπτει από την προσπάθεια που έγινε από το Associação de Professores de Geografia (Ένωση Καθηγητών Γεωγραφίας ), όπου γνωρίζοντας την σπουδαιότητα αυτού του θέματος στην εκπαίδευση των νέων προτάθηκε ο τομέας της επιστήμης της γεωγραφίας (μελέτη του περιβάλλοντος) να περιλάβει το θέμα της ερημοποίησης. Επιπλέον, η ίδια ένωση προώθησε τη διαμόρφωση ενός CD με πληροφορίες για να χρησιμοποιηθούν από τους δασκά λους και τους σπουδαστές, με την υποστήριξη από τη επιστημονική κοινότητα. Είναι γνωστό ότι οι νέοι είναι περισσότερο δεκτικοί στη γνώση τεχνολογιών και τον πειραματισμό, έτσι ώστε θέματα που σχετίζονται με την υποβάθμιση των φυσικών πόρων και την ερημοποίηση μπορούν να τυγχάνουν τέτοιας διαχείρισης, ώστε να τους προκαλούν το ενδιαφέρον και να τους ευαισθητοποιούν προς την κατεύθυνση της ανάγκης αποδοχής νέων συμπεριφορών και νοοτροπιών. Από αυτή την άποψη είναι σημαντικό να προωθηθεί η εφαρμογή της αξιολόγησης και οι διαγνωστικές μεθοδολογίες των διεργασιών που προκαλούν την ερημοποίηση, με την οργάνωση μικρών εκπαιδευτικών εκδρομών στην ύπαιθρο σε επηρεαζόμενες περιοχές, που οδηγούν σε καλύτερη επιστημονική εκπαίδευση των νέων και παρέχουν εμπράγματη γνώση.

16 Εικόνα 15. Εκπαίδευση στον αγρό σχετικά με τη χρήση του εδάφους και τις διεργασίες υποβάθμισης των φυσικών πόρων, Alentejo, Πορτογαλία (2005) Εξίσου σημαντικό είναι ότι γνωρίζοντας το επίπεδο γνώσης των νέων για την ερημοποίηση μπορεί αποτελεσματικότερα να καθορισθεί η τακτική επικοινωνίας. Με αυτή την έννοια, μία από τις μεθόδους που διαμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος DESERTLINKS ( ) ήταν η σχεδίαση θεμάτων ερημοποίησης από τους νέους ηλικίας ετών, πριν από οποιαδήποτε γνώση σχετικά με το θέμα αυτό, ως μια μέθοδος να κατανοήσουμε τι γνωρίζουν γι αυτά τα φαινόμενα (Εικόνες 16 και 17). Εικόνα 16. Ζωγραφιά που έγινε από ένα μαθητή που ζει στη Λισσαβόνα της Πορτογαλίας Εικόνα 17. Ζωγραφιά που έγινε από νεαρή που ζει στην Mérto la, περιοχή πο υ πλήττεται από την ερημοποιηση, Alentejo, Πορτογαλία Οι δυο ζωγραφιές, (Εικόνες 16 και 17), αποκαλύπτουν ευδιάκριτες αντιλήψεις. Για τον έφηβο της Λισσαβόνας η ερημοποίηση παρουσιάζεται με την αποψίλωση των δασών, δραστηριότητα που θεωρείται σχετική με την υποβάθμιση των φυσικών πόρων, που αποκαλύπτει γνώση για το θέμα. Η άλλη εικόνα δίδει μια εναλλακτική αντίληψη, δηλαδή τη σύνδεση της έννοιας της ερημοποίησης με τη μείωση του πληθυσμού και την ερήμωση της υπαίθρου. Εδώ δεν υπάρχει καμία σχέση με τα φυσικά στοιχεία, αλλά, αντί αυτού, αποδίδεται ισχυρή σύνδεση με την κοινωνικοοικονομική διάσταση, όπου, σε ηπειρωτικές περιοχές με τα οριακά εδάφη που ο πληθυσμός δεν μπορε ί να εγκατασταθε ί και οι νέοι δεν βλέπουν κάποια ευκαιρία για το μέλλον. Αυτή η εικόνα επεξηγεί επίσης, με ένα πολύ σαφή τρόπο τις πληροφορίες που δίδουν τα μέσα επικοινωνίας και 15 τις αναφορές που γίνονται σε πολιτικές ομιλίες στις περισσότερες περιπτώσεις στην Πορτογαλία για την ερημοποίηση και το τι ακούγεται γενικά από το κοινό, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Αυτές οι παρατηρήσεις αποδεικνύουν την ανάγκη για καλύτερη πληροφόρηση των δημοσιογράφων, δεδομένου ότι διαπλάθουν αντιλήψεις. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν συζητώντας με τους νέους είναι πολύ σημαντικά για την οργάνωση μελλοντικών ημερίδων και τη σύνταξη φυλλαδίων με ξεχωριστούς στόχους και διαφορετικές διατυπώσεις, σύμφωνα με τη χρήση της αντίληψης της εικόνας. Παρ όλη την εργασία που γίνεται από διαφορετικά ινστιτούτα σε μια παγκόσμια κλίμακα και από οργανισμούς σε διαφορετικές κλίμακες (εθνικές, περιφερειακές και τοπικές) σε επηρεαζόμενες Ευρωπαϊκές χώρες, η γνώση σχετικά με την ερημοποίηση είναι ακόμα ανεπαρκής και, σε μερικές περιπτώσεις ασαφής και ανακριβής. Ένα μέρος της Ευρωπαϊκής κοινωνίας αποκαλύπτει έτσι μια ανησυχία γι αυτό το περιβαλλοντικό πρόβλημα.

17 Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω προκύπτει η ανάγκη για τη χρήση αποτελεσματικών μέσων και μεθόδων για την αφύπνιση των ανθρώπων για το φαινόμενο αυτό. Αναμφισβήτητα, τα μέσα ενημέρωσης ασκούν αποφασιστικό και εξαιρετικά σημαντικό ρόλο, αλλά για να είναι περισσότερο αποτελεσματικά, απαιτείται η διάδοση πληροφοριών που είναι επιστημονικά σωστές. Βασικές Αρχές Διαμόρφωσης Προγραμμάτων Αφύπνισης και Ευαισθητοποίησης της Κοινωνίας 16 Θα πρέπει αυτές να καταρτισθούν και να εφαρμοστούν με βάση την καλή γνώση και αντίληψη που υπάρχει σχετικά με το φαινόμενο, συνεπώς πρέπει να προηγούνται μελέτες για να διευκρινιστεί τι νομίζουν τόσο το ευρύ κοινό όσο και οι ίδιοι οι πληγέντες πληθυσμοί για την ερημοποίηση, με την οργάνωση ημερίδων και τοπικών συναντήσεων εργασίας με το κοινό. Θα πρέπει επίσης αυτές να καταλήγουν σε κάθε τομέα της κοινωνίας και να συμμετέχουν όλοι, ιδιαίτερα οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων, οι εκπαιδευτικοί, οι τεχνικοί και τα άτομα που ζουν σε επηρεαζόμενες περιοχές. Συνεπώς είναι ουσιαστικό να καθορισθεί κάθε συνεργάτης, η ενδιαφερόμενη ομάδα και τα διαθέσιμα μέσα επικοινωνίας. Διαφορετικοί τύποι μηνυμάτων και υλικά επίδειξης πρέπει να χρησιμοποιούνται έτσι, ώστε οι πληροφορίες να καταλήγουν σε διακριτά στοιχεία της κοινωνίας, με αποτελεσματικό και κατευθυνόμενο τρόπο. Τα θέματα και ο τρόπος διαχείρισης τους πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά του ακροατηρίου στόχου, με τη χρήση εικόνων και διακριτικών συσχετιζόμενων μέσων. Μεγάλη έμφαση πρέπει να δίδεται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ιδιαίτερα στην τηλεόραση, μέσω ενημερωτικών ντοκιμαντέρ τα οποία θα επεξηγούν τις αρνητικές επιπτώσεις της ερημοποίησης καθώς και τις περιπτώσεις αποτελεσματικού μετριασμού και καταπολέμησης. Επίσης πρέπει να καταρτίζονται τοπικά ραδιοφωνικά προγράμματα για τη διάδοση πληροφοριών,στα οποία θα συμμετέχουν οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων, επιστήμονες και άτομα από τις επηρεαζόμενες περιοχές. Εικόνα 18. Ημερίδα με θέμα την ερημοποίηση και δεδομένα του τοπικού πληθυσμού στην Mértola, πληγείσα περιοχή στην νοτιοανατολική Πορτογαλία (2005) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ Ν Α ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ Εικόνα 19. Ερημοποίηση στο Alentejo Δήμος Mértola (2005) Η κατάσταση σ την Εικόνα 19 είναι πολύ σα φής, όπου εμφανίζεται ως παράδειγμα ένα πολύ προχωρημένο στάδιο υποβάθμισης πολύ σημαντικών φυσικών πόρων όπως το έδαφος, το νερό και η βλάστηση. Σε αυτή τη φωτογραφία τα σημάδια που έμειναν από τις διαφορετικές γεωργικές δραστηριότητες είναι καταφανή. Καταστράφηκε το έδαφος και συνεπώς χάθηκε η ικανότητα συγκράτησ ης της βλάστησης και διήθησης του νερού της βροχής και,συνεπώς, η εμφάνιση επιφανειακών χαρακτηριστικών ροής (αυλάκια). Από μια προσεκτική ανάλυση της Εικόνας 19 προκύπτουν: (1) μεγάλες επιφάνειες στις οποίες το έδαφος έχει συμπιεσθεί και υπάρχει μεγάλο ποσοστό διάσπαρτων λίθων διαφορετικού μεγέθους, (2) παρουσία ευδιάκριτων γραμμών, που αντιστοιχούν σε μονοπάτια διέλευσης των ζώων, (3) βαθιές αυλακώσεις, όπου συγκεντρώνεται και ρέει το νερό βροχής επιφανειακά επιταχύνοντας τη διάβρωση του εδάφους, (4) παρουσία διάσπαρτων

18 δένδρων (Quercus ilex, βελανιδιά) με πλήρη απουσία προκαλείται από διάφορους παράγοντες, φυτικής κάλυψης. συμπεριλαμβανομένων των κλιματικών μεταβολών Όλα αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με ένα άλλο και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων ' UNCCD δείχνουν ότι ο τόπος αυτός υπόκειται σε (1994): αντικανονικές πρακτικές χρήσης (όπως εντατική Η ερημοποίηση είναι μια από τις πιο βόσκηση), με αποτέλεσμα την καταστροφή των τραγικές επιπτώσεις της παράλογης χρήσης των υπαρχόντων φυσικών πόρων και ιδιαίτερα του φυσικών πόρων (έδαφος, νερό, φυτοκάλυψη, κ.ά.). εδάφους. Εδώ ο κίνδυνος ερημοποίησης είναι Η ερημοποίηση αποτελεί μια 'παγκόσμια ξεκάθαρα μεγάλος και μπορεί να καλύψει μεγάλες πρόκληση' που θα απειλήσει πάνω από 50 περιοχές, όπως εμφανίζεται στην Εικόνα 20. εκατομμύρια ανθρώπους στην επόμενη δεκαετία, Βλέποντας αυτές τις εικόνες, όπως σε αυτά τα σύμφωνα με τα στοιχεία της UNCCD παραδείγματα, είναι γενικά δύσκολο για τον Η ερημοποιηση,η κλιματική αλλαγή και η επιστήμονα να καταδείξει στους ανθρώπους ότι αυτό απώλεια της βιοποικιλότητας είναι προβλήματα συνδέεται την ερημοποίηση, όταν δεν υπάρχουν οι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους. γνώσεις για τους παράγοντες και τις διεργασίες και δεν είναι δυνατόν να αναγνωρίστει τι πραγματικά Μερικές φορές η ερημοποίηση θεωρείται εσφαλμένα ως ανάλογη με την ξηρασία (φυσικό συμβαίνει στο τοπίο. φαινόμενο), και τη μείωση του πληθυσμού (κοινωνικο οικονομικό φαινόμενο). Πάντως τα φαινόμενα αυτά είναι σχετικά και αλληλοσχετιζόμενα. Τα μέτρα μετριασμού και καταπολέμησης πρέπει να βασίζονται σε καλή γνώση των φυσικών και γεωργικών οικοσυστημάτων όπου ουσιαστικά η δυναμική μεταξύ των φυσικών και κοινωνικοοικονομικών παραγόντων σχετίζεται. Η κατάσταση αυτή μπορεί να βελτιωθεί, αλλά η αποκατάσταση υποβαθμισμένων περιοχών είναι μια αργή και μακροχρόνια διαδικασία, πράγμα που σημαίνει ότι η εφαρμογή των πολιτικών πρέπει να γίνει αποδεκτή από όλους τους φορείς στις επηρεαζόμενες περιοχές, σε συνδυασμό με υψηλό δυναμικό κόστος. Εικόνα 20. Εκτεταμένες υποβαθμισμένες περιοχές στο Δήμο της Mértola, όπου το 47% της γης βρίσκεται σε πολύ κρίσιμη κατάσταση όσον αφορά την ερημοποίηση Υπό την έννοια αυτή, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένας ορισμός που προτείνεται από τα Ηνωμένα Έθνη και ορίζει την ερημοποιηση ως «την υποβάθμιση της γης στις ξηρές, ημι ξηρες και ξηρές ύφυγρες περιοχές, που Είναι σημαντικό και απαραίτητο όλοι οι τομείς της κοινωνίας να είναι ενημερωμένοι και να μπορούν να αλλάξουν νοοτροπία και συμπεριφορά με τρόπο ώστε να διατηρήσουν και προστατεύσουν τους φυσικούς πόρους. 17