Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού

Transcript

1 Κείμενο εργασίας στα πλαίσια του ερευνητικού έργου WASSERMed Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ Μονάδα Διαχείρισης Ενεργειακών & Περιβαλλοντικών Συστημάτων (ΜΔΕΠΣ) Μάιος 2011

2 Περιεχόμενα 1 Οι Φάσεις Υλοποίησης των Μελετών Περίπτωσης του WASSERMed Ανάλυση κινδύνων Δενδρόγραμμα προβλημάτων Θεωρητικό πλαίσιο ανάπτυξης σεναρίων Επιλογή και ποσοτικοποίηση παραμέτρων σεναρίων Προκαταρκτική λίστα μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή... 6

3 1 Οι Φάσεις Υλοποίησης των Μελετών Περίπτωσης του WASSERMed Ο Πίνακας 1 συνοψίζει τις φάσεις υλοποίησης των μελετών περίπτωσης του ερευνητικού έργου WASSERMed και την αναμενόμενη συμβολή των τοπικών φορέων για την επιτυχή ολοκλήρωση κάθε φάσης. Πίνακας 1: Φάσεις υλοποίησης των μελετών περίπτωσης και συμβολή των ενδιαφερόμενων μερών Φάσεις υλοποίησης Α. Ανάλυση των κινδύνων που σχετίζονται με την υδατική ασφάλεια Β. Εκτίμηση της μελλοντικής κατάστασης του υδατικού συστήματος Γ. Προτάσεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή Επιμέρους δράσεις Επιμέρους θέματα προς συζήτηση με τους τοπικούς φορείς Τι έχει ήδη πραγματοποι ηθεί για τη Σύρο Τι επιθυμούμε από τους τοπικούς φορείς Ανάλυση της τρωτότητας του υδατικού συστήματος και των κινδύνων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή Επιλογή δεικτών για την περιγραφή των κινδύνων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή Περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης (βάση αναφοράς) του υδατικού συστήματος Ποιοί είναι οι παράγοντες που ορίζουν την τρωτότητα του υδατικού συστήματος; Πώς σχετίζονται οι παράγοντες αυτοί με την υδατική ασφάλεια; Ποιά είναι η υφιστάμενη κατάσταση και οι σημερινές δυνατότητες προσαρμογής του υδατικού συστήματος στους κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα; Ανάπτυξη δενδρογράμματος προβλημάτων/ ανάλυση κινδύνων Επιλογή δεικτών για την περιγραφή/ποσοτικοποίηση των προβλημάτων Προκαταρκτική επιλογή μέτρων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή Συλλογή δεδομένων για την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης 1. Επικύρωση δενδρογράμματος & συνδεδεμένων με αυτό δεικτών i. Αναμενόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ii. Διασύνδεση αυτών 2. Συζήτηση/προτάσεις επί της προκαταρκτικής λίστας μέτρων προσαρμογής σε σχέση με τη δυνατότητα και σκοπιμότητα εφαρμογής τους στη Σύρο Ανάπτυξη κοινωνικόοικονομικών σεναρίων & ποσοτικοποίηση αυτών για εκτίμηση της μελλοντικής ζήτηση νερού Αξιολόγηση της μελλοντικής κατάστασης του υδατικού συστήματος με βάση τα σενάρια Πώς αναμένεται να εξελιχθούν οι παράγοντες που ορίζουν την τρωτότητα του συστήματος; Ποιές αναμένεται να είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής το 2050; Ορισμός πλαισίου ανάπτυξης των κοινωνικό-οικονομικών σεναρίων Επιλογή παραμέτρων για την περιγραφή των σεναρίων και τη σύνδεση με διαχειριστικά μοντέλα Προκαταρκτική απόδοση τιμών στις παραμέτρους αυτές 3. Επικύρωση θεωρητικού πλαισίου ανάπτυξης σεναρίων i. Άξονες ανάλυσης ii. Επιμέρους χαρακτηριστικά (storylines) 4. Σύνδεση μέτρων προσαρμογής με επιμέρους σενάρια 5. Επικύρωση παραμέτρων για την ποσοτικοποίηση των σεναρίων 6. Συζήτηση επί της τιμής των παραμέτρων Προτάσεις μέτρων προσαρμογής & προσομοίωση αυτών Αξιολόγηση μέτρων βάσει των αποτελεσμάτων των διαχειριστικών μοντέλων Προτάσεις για την ανάπτυξη μιας στρατηγικής /πολιτικής για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή Ποιά μέτρα κρίνονται ως κατάλληλα και αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση μελλοντικών κινδύνων; Ποιές είναι οι δευτερεύουσες επιπτώσεις των εναλλακτικών μέτρων προσαρμογής και τα σχετικά οφέλη και κόστη; Προς υλοποίηση: Μοντελοποίηση σεναρίων και μέτρων προσαρμογής Αξιολόγηση μέτρων Προτάσεις για την ανάπτυξη πολιτικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή Προς υλοποίηση: 7. Συν-αξιολόγηση μέτρων προσαρμογής στη βάση των αποτελεσμάτων των διαχειριστικών μοντέλων -1-

4 Στις παραγράφους που ακολουθούν δίνονται τα σχετικά αποτελέσματα/προτάσεις της ομάδας εργασίας του ΕΜΠ για τη Σύρο, σε μορφή εικόνων ή πινάκων. Τα επιμέρους αποτελέσματα/προτάσεις αποτελούν τη βάση συζήτησης για τη Διημερίδα που διοργανώνεται στις Ιουνίου Ανάλυση κινδύνων Δενδρόγραμμα προβλημάτων Η ανάλυση των κινδύνων που πηγάζουν από την κλιματική αλλαγή και σχετίζονται με την υδατική ασφάλεια στη Σύρο υλοποιήθηκε με δύο μεθόδους: Την ανάπτυξη του δενδρογράμματος προβλημάτων (Σχήμα 1). Την ανάλυση DPSIR (Drivers - Pressures - State - Impacts Response ή Κινητήριες Δυνάμεις - Πιέσεις - Κατάσταση - Επιπτώσεις Αντίδραση) (Σχήμα 2). Σχήμα 1: Δενδρόγραμμα προβλημάτων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή -2-

5 Σχήμα 2: Πιθανές επιπτώσεις και κίνδυνοι λόγω της κλιματικής αλλαγής στη ν. Σύρο (προσέγγιση DPSIR) 3 Θεωρητικό πλαίσιο ανάπτυξης σεναρίων Οι βασικοί άξονες στους οποίους κινείται η διαμόρφωση σεναρίων για τη Σύρο είναι οι ακόλουθοι: Μονόπλευρη ανάπτυξη, βασιζόμενη στον τουρισμό Πολύπλευρη ανάπτυξη. Περιβαλλοντική προστασία Περιβαλλοντική υποβάθμιση. Το Σχήμα 3 συνοψίζει τα βασικά χαρακτηριστικά των τεσσάρων περιγραφικών σεναρίων με βάση τους παραπάνω άξονες. Πολύπλευρη οικονομική ανάπτυξη Επέκταση τουριστικής υποδομής Μεγάλη ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας Διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων (γεωργία/κτηνοτροφία) Ελλιπής χωροταξικός σχεδιασμός - αλλοίωση φυσικού τοπίου Υπερεκμετάλλευση υπόγειων υδάτων για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών Έμφαση στις κεντρικές υποδομές διαχείρισης νερού Αύξηση δυναμικότητας αφαλάτωσης για την κάλυψη υδατικών αναγκών Συγκεντρωτική διαχείριση λυμάτων Επέκταση τουριστικής υποδομής Μεγάλη ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας Εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων Ελλιπής χωροταξικός σχεδιασμός - αλλοίωση φυσικού τοπίου Υπερεκμετάλλευση υπόγειων υδάτων για την κάλυψη υδατικών αναγκών Έμφαση στις κεντρικές υποδομές διαχείρισης νερού Αύξηση δυναμικότητας αφαλάτωσης για την κάλυψη υδατικών αναγκών Συγκεντρωτική διαχείριση λυμάτων Ελεγχόμενη τουριστική/παραθεριστική ανάπτυξη Διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων Χωροταξικός σχεδιασμός Προστασία υπόγειων υδάτων με ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών νερού (επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση απορροής/ομβρίων) Έμφαση στην αποκεντρωμένη διαχείριση και τις τοπικές λύσεις Προώθηση (και) της ιδιωτικής αφαλάτωσης/ επεξεργασίας για μεγάλα ξενοδοχειακά/ παραθεριστικά συγκροτήματα Εργαλεία διαχείρισης της ζήτησης Ελεγχόμενη τουριστική/παραθεριστική ανάπτυξη Εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων Χωροταξικός σχεδιασμός Προστασία υπόγειων υδάτων με ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών νερού (επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση απορροής/ομβρίων) Έμφαση στην αποκεντρωμένη διαχείριση και τις τοπικές λύσεις Προώθηση (και) της ιδιωτικής αφαλάτωσης/ επεξεργασίας για μεγάλα ξενοδοχειακά/ παραθεριστικά συγκροτήματα Εργαλεία διαχείρισης της ζήτησης Μονόπλευρη οικονομική ανάπτυξη Σχήμα 3: Ανάπτυξη περιγραφικών σεναρίων για τη ν. Σύρο -3-

6 Σύμφωνα με το Σχήμα 3,διακρίνονται 4 επιμέρους σενάρια: Στο Σενάριο «Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Υποβάθμιση» θεωρείται ότι η μελλοντική ανάπτυξη του νησιού θα προέλθει από την επέκταση των τουριστικών υποδομών και την ανάδειξή του ως παραθεριστικό κέντρο, με δημιουργία παραθεριστικών συγκροτημάτων. Ταυτόχρονα, η αυξημένη τουριστική και παραθεριστική κίνηση θα δώσει ώθηση και στον πρωτογενή τομέα. Ωστόσο, περιβαλλοντικά, παρατηρείται υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Η τουριστική ανάπτυξη πραγματοποιείται με ελλιπή χωροταξικό σχεδιασμό, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των ακτών του νησιού. Η έλλειψη υποδομών στη γεωργία οδηγεί στη συνεχιζόμενη υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων. Διαχειριστικά, το μοντέλο που ακολουθείται βασίζεται στο υφιστάμενο, με αύξηση της εγκατεστημένης δυναμικότητας αφαλάτωσης για την κάλυψη της ζήτησης αιχμής. Η κεντρική διαχείριση δεν επιτρέπει την εφαρμογή αποκεντρωμένων λύσεων, και μειώνει τις δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικών πηγών νερού. Στο Σενάριο «Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Προστασία» δίνεται έμφαση στην ισόρροπη ανάπτυξη. Ο τουρισμός αναπτύσσεται με ελεγχόμενο τρόπο, ενώ δίνεται έμφαση και στη στήριξη του πρωτογενούς τομέα, με επιδοτήσεις και έργα υποδομών. Εκτός από την αφαλάτωση, αναπτύσσονται και εναλλακτικές πηγές νερού, κυρίως για τη στήριξη της αγροτικής παραγωγής. Αυτές περιλαμβάνουν επαναχρησιμοποίηση, χρήση επεξεργασμένου νερού για επαναφόρτιση του υδροφόρου ορίζοντα και εκμετάλλευση όμβριων υδάτων σε τοπική κλίμακα. Έμφαση δίνεται στην επιλογή καλλιεργειών με θετικό οικονομικό αποτέλεσμα και συνεισφορά στις ευρύτερες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής. Με γνώμονα τη στήριξη και των 2 κλάδων, αλλά και την μεγιστοποίηση της οικονομικής αποδοτικότητας και της ορθολογικής χρήσης πόρων, γίνεται σημαντική προσπάθεια για διαχείριση της ζήτησης τόσο στη γεωργία όσο και στον τουρισμό. Στο Σενάριο «Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική προστασία» δίνεται έμφαση στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, με κατάλληλο χωροταξικό σχεδιασμό, προστασία των διαθέσιμων υδατικών πόρων, και εφαρμογή νέων τεχνολογιών. Η τουριστική ανάπτυξη αποσκοπεί στην προώθηση αναβαθμισμένου μοντέλου τουρισμού, που αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος για το νησί. Η αύξηση της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα οδηγεί στη σημαντική μείωση των υπόλοιπων πρωτογενών δραστηριοτήτων. Έμφαση δίνεται στην εφαρμογή αποκεντρωμένων λύσεων για την κάλυψη της ζήτησης αιχμής (ιδιωτικές μονάδες αφαλάτωσης και επεξεργασίας λυμάτων), ενώ εφαρμόζονται εργαλεία διαχείρισης της ζήτησης αντί για αύξηση της υπάρχουσας δυναμικότητας αφαλάτωσης. Το Σενάριο «Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική υποβάθμιση» θεωρεί ένα αναπτυξιακό μοντέλο βασισμένο αποκλειστικά στον τουρισμό, με περιορισμένη εφαρμογή περιβαλλοντικών πολιτικών. Η επέκταση τουριστικών υποδομών και η δόμηση παραθεριστικών κατοικιών γίνεται ελλείψει σωστού χωροταξικού σχεδιασμού. Ως αποτέλεσμα, οι περιβαλλοντικές πιέσεις αυξάνονται και διακρίνονται από έντονη εποχικότητα. Απαιτούνται σημαντικές υποδομές για την κάλυψη των υδατικών αναγκών, και γίνονται σημαντικές επενδύσεις για την επέκταση υποδομών (εγκατεστημένη δυναμικότητα αφαλάτωσης, επεκτάσεις δικτύων). Η γεωργία εγκαταλείπεται, λόγω της έλλειψης διαθέσιμων πόρων και του ανταγωνισμού όσον αφορά στις χρήσεις γης. -4-

7 4 Επιλογή και ποσοτικοποίηση παραμέτρων σεναρίων Οι παράμετροι που προτείνονται για την ποσοτικοποίηση των εξωγενών παραγόντων που περιγράφονται στα σενάρια, καθώς και η τιμή τους, δίνονται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2: Ποσοτικοποίηση παραμέτρων περιγραφικών σεναρίων Κατηγορία Δείκτη Δείκτης Διαχειριστική Μελέτη ΥΠΑΝ (χρονικός ορίζοντας 2020) Πληθυσμός (μόνιμος και εποχιακός) Χρήσεις γης Γεωργία Κτηνοτροφία Μεταβολή μόνιμου πληθυσμού Μεταβολή διανυκτερεύσεων Μεταβολή αριθμού παραθεριστών (β κατοικία) Μεταβολή αστικών και περιαστικών εκτάσεων Μεταβολή συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης Διάρθρωση καλλιεργειών ανά είδος καλλιέργειας Μεταβολή αριθμού βοοειδών, αιγοπροβάτων, χοίρων Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Υποβάθμιση Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Προστασία Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Προστασία Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Υποβάθμιση 0.9% ανά έτος 0.9% ανά έτος 0.9% ανά έτος 0.4% ανά έτος 0.4% ανά έτος 5.9% ανά έτος 3% ανά έτος 3% έως το 2030, 1% στη συνέχεια 5.9% έως το 2030, 1% στη συνέχεια 0.9% ανά έτος Σύμφωνα με το ρυθμό μεταβολής του πληθυσμού Δεν λαμβάνεται υπόψη 5.9% ανά έτος Εκτίμηση με βάση την αύξηση πληθυσμού θεωρώντας την ίδια πληθυσμιακή πυκνότητα Μείωση 10% Διατήρηση ως έχει Μείωση 30% Καμιά μεταβολή στη διάρθρωση 20% μείωση αροτραίων εκτάσεων με αντίστοιχη αύξηση εκτάσεων κηπευτικών (θερμοκήπια) 20% μείωση αροτραίων εκτάσεων με αντίστοιχη αύξηση εκτάσεων κηπευτικών (θερμοκήπια) Μείωση κατά 30% όλων των ειδών καλλιεργειών Καμία μεταβολή Ως έχει Ως έχει Διατήρηση μόνο της εκτροφής βοοειδών Μείωση κατά 30% όλων των ειδών καλλιεργειών Διατήρηση μόνο της εκτροφής βοοειδών -5-

8 5 Προκαταρκτική λίστα μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή Ο Πίνακας 3 παραθέτει τις πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, με έμφαση στη γεωργία και στον τουρισμό, και μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν για την προσαρμογή σε αυτή. Πίνακας 3: Πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και μέτρα προσαρμογής σε αυτή Επιπτώσεις της κλιματικής Μέτρα προσαρμογής/βελτίωση της αντοχής του υδατικού αλλαγής (Άμεσες και έμμεσες) συστήματος Ανεπαρκής ποσότητα νερού Αξιοποίηση επιφανειακής απορροής, συλλογή βρόχινου νερού, για άρδευση επαναχρησιμοποίηση λυμάτων Αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα / μεταβολή διάρθρωσης καλλιεργειών Μεταβολή τουριστικής κίνησης/επίδραση στην τουριστική ανάπτυξη Μείωση αγροτικής παραγωγής Μείωση της διαθέσιμης ποσότητας για αστική χρήση και της αξιοπιστίας του συστήματος παροχής νερού Υποβάθμιση υπόγειων υδάτων Αύξηση συχνότητας και έντασης ξηρασιών Διαφοροποίηση τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων Αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα / μεταβολή διάρθρωσης καλλιεργειών Διατήρηση στρατηγικών αποθεμάτων υπόγειων υδάτων για χρήση σε περιόδους ξηρασίας Συμπληρωματικά μέτρα διαχείρισης της ζήτησης Συλλογή βρόχινου νερού, ανακύκλωση & επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων/λυμάτων στο αστικό περιβάλλον Έλεγχος των απολήψεων υπόγειων υδάτων (μετρητές, τέλη άντλησης, άλλα κίνητρα) Διαφοροποίηση πηγών αρδευτικού νερού (όπως παραπάνω) Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα Διατήρηση στρατηγικών αποθεμάτων υπόγειων υδάτων για χρήση σε περιόδους ξηρασίας Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα Συμπληρωματικά μέτρα διαχείρισης της ζήτησης -6-