ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

Transcript

1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ Ενότητα 11: Η ΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ ΩΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Παρουσιάζονται, ως προς το θέμα της μετοχής στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, η εκκλησιαστική παράδοση της πρώτης χριστιανικής κοινότητας, οι πατερικές θέσεις για τη συχνότητα μετοχής, οι προϋποθέσεις που συνδέονται με την πνευματική προετοιμασία των πιστών, οι κανόνες που ορίζουν την εκκλησιαστική τάξη και τακτική και οι παρερμηνείες των κανόνων που αφορούν τη συχνότητα της προσέλευσης στο μυστήριο. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας Η ΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ ΩΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ. 5

6 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (1 από 13) Από την εκκλησιαστική παράδοση είναι γνωστή η τιμή των χριστιανών προς την ημέρα της Κυριακής. Κατά την ημέρα αυτή: 1. γιόρταζαν την ανάσταση του Χριστού, 2. τελούσαν την Ευχαριστία και 3. κοινωνούσαν των Τιμίων Δώρων. Κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι πιστοί μετείχαν στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας κάθε Κυριακή, ενώ αργότερα σύμφωνα με μαρτυρία του Μ. Βασιλείου (Ἐπιστολή πρὸς Πατρικίαν 93, PG 32, 484B) - τέσσερις ή και περισσότερες φορές την εβδομάδα. 6

7 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (2 από 13) Η προσέλευση στη σύναξη της Εκκλησίας συνδέονταν αρχικά με τη μετοχή στη θεία Ευχαριστία και τη μετάληψη των Τίμιων Δώρων. Με την πάροδο του χρόνου η συνήθεια αυτή ατόνησε. Ήδη από την εποχή του ιερού Χρυσοστόμου υπήρχε η συνήθεια μετοχής στη θεία Ευχαριστία μία ή δύο φορές το χρόνο, τη Μ. Τεσσαρακοστή και τα Θεοφάνεια, που την εποχή εκείνη γιορτάζονταν από κοινού με τα Χριστούγεννα. 7

8 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (3 από 13) Ο ιερός Χρυσόστομος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι πολλοί κοινωνούν των αχράντων μυστηρίων περισσότερο από συνήθεια κατά τα Επιφάνια και την Τεσσαρακοστή και χωρίς κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία. Ωστόσο, υπογραμμίζει πως πρέπει να γνωρίζουν ότι ούτε η γιορτή των Επιφανίων ούτε της Τεσσαρακοστής τους καθιστά άξιους για να προσέλθουν στη θεία κοινωνία, αλλά η ειλικρίνεια της ψυχής και η καθαρότητά της (Ὁμιλία εἰς τὴν πρὸς Ἐφεσίους 3,4, PG 62,28). 8

9 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (4 από 13) Έτσι, στο ερώτημα για τον χρόνο προσέλευσης και μετοχής στη θεία Ευχαριστία ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος εκφράζει με σαφήνεια την τακτική που ακολουθούσαν οι χριστιανοί και πολλοί ερημίτες της εποχής του, αλλά και την αλήθεια της Εκκλησίας: «Πολλοί της θυσίας μεταλαμβάνουν μία φορά τον χρόνο, άλλοι δύο, και άλλοι πολλές φορές Ποιους από όλους να αποδεχτούμε; Αυτούς που κοινωνούν μία, δύο ή πολλές φορές; Τελικά θα αποδεχτούμε αυτούς που προσέρχονται με καθαρή συνείδηση, καθαρή καρδιά και άληπτο βίο. Όσοι έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να προσέρχονται συνέχεια, ενώ αυτοί που δεν τα έχουν ποτέ» (Ὁμιλία εἰς τὴν πρὸς Ἐβραίους 17,4, PG 63, 131-2). 9

10 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (5 από 13) Λίγα χρόνια νωρίτερα η Τοπική Σύνοδος της Αντιόχειας είχε ασχοληθεί με το θέμα διατυπώνοντας και σχετικό κανόνα: «Πάντας τοὺς εἰσιόντας εἰς τὴν ἐκκλησίαν, καὶ τῶν ἱερῶν Γραφῶν ἀκούοντας, μὴ κοινωνοῦντας δὲ εὐχῆς ἅμα τῷ λαῷ, ἢ ἀποστρεφομένους τὴν ἁγίαν μετάληψιν τῆς εὐχαριστίας κατά τινα ἀταξίαν, τούτους ἀποβλήτους γίνεσθαι τῆς ἐκκλησίας, ἕως ἂν ἐξομολογησάμενοι, καὶ δείξαντες καρποὺς μετανοίας, καὶ παρακαλέσαντες, τυχεῖν δυνηθῶσι συγγνώμης» (Κανών β, Πηδάλιον, σ. 407). 10

11 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (6 από 13) Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας επικρατούσε η ίδια συνήθεια με μια όμως ουσιαστική διαφορά. Ενώ στην εποχή του Χρυσοστόμου η μη τακτική προσέλευση και μετοχή στη θεία Ευχαριστία θεωρείται αταξία που πρέπει να διορθωθεί, στην τουρκοκρατία παγιώνεται λόγω της παρερμηνείας της εκκλησιαστικής παράδοσης και των ιερών κανόνων. 11

12 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (7 από 13) Δίδεται έμφαση στην ακρόαση της θείας Λειτουργίας και όχι στη μετάληψη των Τιμίων Δώρων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι περισσότερες Κατηχήσεις της εποχής αυτής στηρίζονται σε δυτικά πρότυπα, όπως π.χ. στην Κατήχηση του ιησουίτη Πέτρου Κανισίου (16 ος αιώνας). Στην Ορθόδοξη Ομολογία του Πέτρου Μογίλα (1667) η οποία ήταν επηρεασμένη από την Κατήχηση του Πέτρου Κανισίου, που είχε την έγκριση των τεσσάρων πατριαρχών της Ανατολής, αναφέρεται ότι η εξομολόγηση πρέπει να γίνεται τέσσερις, μία ή δώδεκα φορές τον χρόνο. 12

13 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (8 από 13) Ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης χρησιμοποιεί το παραπάνω κείμενο και συμπεραίνει ότι όσα λέει για την εξομολόγηση ισχύουν και για τη θεία κοινωνία. Ο Δαμασκηνός Στουδίτης (16 ος αιώνας) και ο Θεόφιλος Καμπανίας (18 ος αιώνας), ενώ μιλούν για εκκλησιασμό δεν αναφέρουν καθόλου το θέμα μετοχής στη θεία Ευχαριστία. Ο Βικέντιος Δαμοδός (18 ος αιώνας) γράφει ότι «την Κυριακή πρέπει να συντρέχουμε στην Εκκλησία για να ακούμε την ιερά λειτουργία», και συνιστά τους ποιμένες να προτρέπουν τους χριστιανούς «στην μετάληψη των αχράντων μυστηρίων». Ο Αθανάσιος Πάριος (δεύτερο μισό 18 ου αιώνα και πρώτη δεκαετία 19 ου αιώνα) παρατηρεί ότι την εποχή του δεν υπήρχε μόνο αμάθεια, αλλά και αμέλεια για το έργο της διδασκαλίας και της κατηχήσεως των χριστιανών από μέρους των κληρικών. 13

14 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (9 από 13) Σύγχυση είχε δημιουργηθεί στους πνευματικούς και τους ποιμένες της Εκκλησίας από την ελλιπή δημοσίευση και παρερμηνεία των ιερών κανόνων. Οι διάφορες νομοκανονικές συλλογές που κυκλοφορούσαν χειρόγραφες περιείχαν νοθευμένους, ψευδεπίγραφους και κατακερματισμένους ιερούς κανόνες. Στο Πηδάλιο αναφέρεται ότι οι ερμηνευτές των κανόνων διέστρεφαν το νόημά τους και δίδασκαν αλλόκοτα και λανθασμένα πράγματα. Το ίδιο προφανώς συνέβαινε και σε αποσπασματικές εκδόσεις κανόνων σε διάφορα εξομολογητάρια αλλά και σε εύχρηστα λειτουργικά βιβλία. 14

15 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (10 από 13) Σε Ωρολόγιον των εκδόσεων Βενετίας του 1789 σχετικά με το θέμα της Μεταλήψεως των μυστηρίων υποστηρίζεται ότι ο πιστός μόνο τρεις φορές τον χρόνο μπορεί να μεταλάβει: στην Ανάσταση του Χριστού, στην Κοίμηση της Θεοτόκου και τα Χριστούγεννα, καθώς πριν από αυτές τις γιορτές προηγείται νηστεία και από τη νηστεία όφελος. Διάταξη με το ίδιο περιεχόμενο είχε περιληφθεί και στον νομοκάνονα του Μανουήλ Μαλαξού (16 ος αιώνας). 15

16 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (11 από 13) Ο εκδότης του Ωρολογίου παρέλειψε το πρώτο μέρος του κανόνα, με αποτέλεσμα να αποσιωπείται ο σκοπός του. Ο Αθανάσιος Πάριος, ακολουθώντας τον Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη (18 ος αιώνας) και τον Νικόδημο Αγιορείτη (18 ος αιώνας- αρχές 19 ου ), αποκαλύπτει τη νόθευση και γνωστοποιεί ότι αυτό που προβάλλεται ως κανόνας από τους πολέμιους της συχνής θείας Μεταλήψεως δεν αναφέρεται σε όλους τους χριστιανούς, αλλά στους τρίγαμους. 16

17 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (12 από 13) Η συνήθεια να κοινωνούν οι χριστιανοί δύο ή τρεις φορές τον χρόνο είχε επικρατήσει και γενικευτεί. Είναι χαρακτηριστικά όσα αναφέρονται σε κείμενο που αποδίδεται στον Πατριάρχη Καλλίνικο και απευθύνεται προς τους ιερείς και διακόνους: «οι ιερείς να διδάσκουν στους ενορίτες τους να μεταλαμβάνουν στις Τεσσαρακοστές και να προσέρχονται στην αγία Κοινωνία με καθαρή καρδιά, συντριβή και ευλάβεια». 17

18 ως Ποιμαντικό Ζήτημα (13 από 13) Ο Καλλίνικος δεν αποκλείει τη συχνότερη προσέλευση στη θεία Κοινωνία στους λαϊκούς, αλλά τη θεωρεί προαιρετική: «εάν θελήσουν να κοινωνήσουν και άλλοτε εκτός των αγίων Τεσσαρακοστών επτά ημέρες ή πέντε το λιγότερο να ακούσουν την ακολουθία στις Εκκλησίες, ή να την αναγιγνώσκουν στα σπίτια τους. Σε περίπτωση ανάγκης ας νηστέψουν τρεις μέρες μόνο προετοιμαζόμενοι με τη θεία εξομολόγηση». 18

19 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 19

20 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 20

21 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 21