Οι γυναίκες έρχονται πρώτες

Transcript

1 Το ΒΗΜΑ, 14/10/2007 Οι γυναίκες έρχονται πρώτες Η γυναικεία συνθήκη, ο ρατσισμός, η σύγκρουση των πολιτισμών είναι τα θέματα της μυθοπλασίας της 88χρονης Βρετανίδας Ντόρις Λέσινγκ, Νομπέλ Λογοτεχνίας 2007 ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ ΦΡΑΓΚΦΟΥΡΤΗ 11, ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ. Η βρετανίδα συγγραφέας Doris Lessing στα 88 της χρόνια είναι η κάτοχος του Νομπέλ Λογοτεχνίας Εκτός από «επική ποιήτρια της γυναικείας υπόστασης, η οποία υπέβαλε σε λεπτομερή, παθιασμένη και αισιόδοξη εξέταση μια κουλτούρα διαιρεμένη» η Ντόρις είναι και η γηραιότερη τιμωμένη με το βραβείο. Το προνόμιο κατείχε ως σήμερα ο τιμημένος στα 85 του Theodor Mommsen το Το πρώτο της μυθιστόρημα The grass is singing δημοσιεύτηκε στο Λονδίνο το 1949, αφότου η συγγραφέας μετακόμισε στην Ευρώπη, όπου και παρέμεινε έκτοτε. Αξιοσημείωτο είναι ότι αρνήθηκε τον τίτλο της Dame ενώ αποδέχθηκε εκείνον της Κυρίας των Τιμών. Τα λογοτεχνικά βραβεία που έχει παραλάβει είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής: Somerset Maugham Award (1954), Prix Medicis etranger (1976), Shakespeare-Preis der Alfred Toepfer (1982), Premio Grinzane Cavour (1989), Los Angeles Times Book Prize (1995), David Cohen British Literary Prize (2001), S.Τ. Dupont Golden ΡΕΝ Award (2002) και φυσικά Nobel Prize (2007). 1

2 Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης, 11 Οκτωβρίου: δημοσιογράφοι και φωτορεπόρτερ συγκεντρωμένοι σε περίπτερο εκδοτικού οίκου, ο οποίος εκδίδει τα βιβλία της Λέσινγκ στα γερμανικά Ούτε κίνηση ούτε συγκίνηση στο τεράστιο περίπτερο του HarperCollins, του εκδότη της Ντόρις Λέσινγκ, στο χολ 8 της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Φραγκφούρτης, την περασμένη Πέμπτη, στη 1 τοπική ώρα, όταν έγινε γνωστό το όνομα του βραβευθέντος με το Νομπέλ Λογοτεχνίας Δεν υπήρχε καν το καινούργιο της βιβλίο The Cleft, που κυκλοφόρησε στον αγγλοσαξονικό κόσμο στις αρχές του Αυτή τη φορά δεν είχε έρθει στη Φραγκφούρτη ούτε ο εκπρόσωπος των πνευματικών δικαιωμάτων της Λέσινγκ Τζόναθαν Κλόους, και έτσι μείναμε χωρίς αντιδράσεις, χωρίς την αναταραχή της «εκδοτικής συντεχνίας», η οποία συνήθως συνοδεύει εδώ στη Φραγκφούρτη κάθε αναγγελία του Βραβείου Νομπέλ. Η αλήθεια είναι ότι η Φραγκφούρτη αποτελεί εμπορική έκθεση δικαιωμάτων και από την άποψη αυτή δεν υπήρχε κανένα ενδιαφέρον για την 88χρονη νομπελίστα, αφού όλα τα βιβλία της, το παραμικρό κείμενό της μεταφράζονται αμέσως σε δεκάδες γλώσσες χωρίς να χρειαστεί να δοθούν οι λεγόμενες μάχες των δικαιωμάτων. * Αποκατάσταση μιας αδικίας Με την απόφασή της η Σουηδική Ακαδημία φαίνεται ότι θέλησε να αποκαταστήσει μιαν αδικία, δηλαδή το να μην έχει βραβεύσει ακόμη μια συγγραφέα με τεράστιο έργο, εκτεινόμενο σε διάρκεια 57 ετών, και επιπλέον μια συγγραφέα «στρατευμένη» στην υπόθεση των γυναικών και του αντιρατσισμού. Ευθεία επίθεση για την «αδικία» της Σουηδικής Ακαδημίας είχε ασκήσει ο εκδότης της Λέσινγκ, με ειδικό σημείωμα στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Οι γιαγιάδες» - είχε κυκλοφορήσει το όπου έγραφε «από τη συγγραφέα που δεν έχει πάρει ακόμη το Βραβείο Νομπέλ». Η Ακαδημία βράβευσε τη Λέσινγκ για τον επικό τρόπο με τον οποίο η γυναικεία εμπειρία υποβάλλει σε εξέταση έναν «διχασμένο πολιτισμό», προφανώς τον 2

3 πολιτισμό των δύο φύλων. Κατ' άλλους αυτή η γυναικεία εμπειρία μπορεί να έχει αρνητικές συνδηλώσεις. Αναφέρομαι κυρίως στις αιτιάσεις του μεγάλου αμερικανού κριτικού Χάρολντ Μπλουμ, ο οποίος έχει κατηγορήσει τη Λέσινγκ για σταυροφορία εναντίον των ανδρών. Η ίδια πάντως αρνείται την ετικέτα της φεμινίστριας. Καθαρό δημιούργημα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει σε επίπεδο συναισθημάτων και τρόπου αντίληψης του κόσμου, η Ντόρις Λέσινγκ (πραγματικό όνομα Ντόρις Μέι Τέιλορ) γεννήθηκε στην Περσία, στις 22 Οκτωβρίου 1919, από βρετανούς γονείς. Ο πατέρας της ήταν υπάλληλος στην Αυτοκρατορική Τράπεζα της Περσίας και η μητέρα της νοσοκόμα, επάγγελμα συμβατό με την καλή κοινωνία της εποχής. Όταν η Ντόρις έγινε έξι ετών η οικογένεια μετοίκησε από την Περσία στη βρετανική αποικία της Νότιας Ροδεσίας, τώρα Ζιμπάμπουε, όπου ο ως τότε υπάλληλος πατέρας θέλησε να δοκιμαστεί στον ρόλο του γαιοκτήμονα ενώ η μητέρα προσπάθησε να δημιουργήσει ένα είδος εδουαρδινής ζωής στην πιο βαθιά Αφρική. Γνωρίζουμε πολύ καλά τη ζωή της Ντόρις στην Αφρική κυρίως μέσω των αυτοβιογραφικών κειμένων της, γνωρίζουμε τις εμμονές της μητέρας της με την καθαριότητα, γνωρίζουμε τον εγκλεισμό της Ντόρις σε μοναστικό σχολείο όπου ζούσε με τις τρομερές ιστορίες τιμωρίας στην κόλαση αλλά και για τη φοίτησή της σε σχολείο θηλέων της πρωτεύουσας Σάλισμπερι, το οποίο εγκατέλειψε σε ηλικία 13 ετών, με αποτέλεσμα να μην ολοκληρώσει ποτέ την αποφοίτηση από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Μπορούμε να πούμε ότι η Ντόρις Λέσινγκ είναι αυτοδίδακτη και οι πρωιμότερες αναγνώσεις της είναι βιβλία που προέρχονταν από το Λονδίνο: Ντίκενς, Σκοτ, Στίβενσον, Κίπλινγκ, Σταντάλ, Τολστόι, Ντοστογέφσκι αλλά και Λόρενς. Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο βιβλίο της The Grass in Singing, το μυθιστόρημα με το οποίο εμφανίστηκε στη βρετανική λογοτεχνία το 1950, σε ηλικία 31 ετών, πραγματευόταν μια ιστορία πανομοιότυπη της λαίδης Τσάτερλι, τη σχέση της συζύγου λευκού γαιοκτήμονα με τον μαύρο υπηρέτη της. Ήταν ένα βιβλίο-δήλωση ταυτότητας αφού μέσα σε αυτό χαράσσονται οι δύο βασικές γραμμές της μυθοπλασίας της Ντόρις Λέσινγκ: η συνθήκη της γυναίκας και η συνθήκη του ανθρώπου που είναι θύμα του ρατσισμού. * Η λογοτεχνική καριέρα της 3

4 Στην Αφρική η Λέσινγκ έζησε 25 χρόνια. Στα 15 της εργάστηκε ως νοσοκόμα, στα 18 της ως τηλεφωνήτρια και στα 19 της παντρεύτηκε τον Φρανκ Γουίζντομ με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά. Αλλά η δική της γυναικεία συνθήκη της υπαγόρευε διαφορετικούς δρόμους. Ο ρόλος της μητέρας - οικογενείας και συζύγου ήταν για αυτήν μεγάλη παγίδα. Ετσι εγκατέλειψε την οικογένειά της και άρχισε να ζει μόνη της, συχνάζοντας στο κομμουνιστικών τάσεων Left Book Club, όπου εκτός από βιβλία γνώρισε και έναν άνδρα τον οποίο όχι μόνο παντρεύτηκε αλλά έλαβε και το όνομά του ως λογοτεχνικό επώνυμό της - τον Γκότφριντ Λέσινγκ. Το ζεύγος Λέσινγκ, με τον γιο τους, εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο το Η λογοτεχνική καριέρα της Ντόρις άρχισε το 1950 και το 1954 εγκατέλειψε το κομμουνιστικό κίνημα. Η εμπειρία της Αφρικής στοιχειώνει τη μυθοπλασία της Λέσινγκ. Δεν είναι μόνο η αφρικανική γεωγραφία που κυριαρχεί στα περισσότερα βιβλία της που εκδίδονται τη δεκαετία του 1950 και τη δεκαετία του Είναι τα παιδικά βιώματά της στην Αφρική, οι περιπέτειες της εφηβείας, σε σημείο ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η λογοτεχνία της Λέσινγκ είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφική. Είναι επίσης ένα είδος «σύγκρουσης πολιτισμών» την οποία βιώνει και μεταγράφει λογοτεχνικά, αλλά με τέτοιο μαχητικό τρόπο που την έκανε πολιτικά ανεπιθύμητη τόσο στη Ροδεσία όσο και στη Νότια Αφρική. Η γυναικεία συνθήκη διερευνάται συστηματικά στο βιβλίο Το χρυσό ημερολόγιο (The Golden Notebook), που εκδόθηκε το 1962, ένα επίσης αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα όπου η ηρωίδα-προσωπείο της συγγραφέως αποφασίζει να απελευθερώσει τον εαυτό της από όλη την υποκριτική συμπεριφορά της εποχής, η οποία προοιωνίζετο βέβαια τα κινήματα της γυναικείας χειραφέτησης. * Η παρουσία της στην Ελλάδα Οι έλληνες αναγνώστες είναι εξοικειωμένοι με τη μυθοπλασία της Ντόρις Λέσινγκ, αφού κυκλοφορούν μεταφρασμένοι στα ελληνικά περισσότεροι από 10 τίτλοι. Το πρώτο βιβλίο που μεταφράστηκε ήταν το Σικάστα (1983) και ακολούθησε το 1986 Η καλή τρομοκράτισσα. «Γυναικείο» είναι και το καινούργιο μυθιστόρημα της Λέσινγκ The Cleft, το οποίο αναφέρεται στην ιστορία ενός πρωτόγονου κόσμου γυναικών, όπου δεν υπάρχουν καθόλου άντρες. Όπως θεωρεί η ίδια το βιβλίο ταιριάζει με την αίσθησή της ότι η γυναίκα είναι η πρώτη του ανθρώπινου είδους και ότι ο άντρας 4

5 είναι νεότερος τύπος αυτής (younger type), μια νεότερη παραλλαγή. Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει το 2008 στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Πολυβραβευμένη, με πορτρέτο της στη National Portrait Gallery από το 2000, φιλοτεχνημένο από τον Λίοναρντ Μακ Κομπ, με περισσότερα από 50 έργα στη βιβλιογραφία της, παραγωγικότατη αφού δημιουργεί ακόμη και σε αυτή την προχωρημένη ηλικία η Ντόρις Λέσινγκ δεν παύει να είναι μια βρετανίδα συγγραφέας, που σημαίνει ότι από την εργογραφία της δεν μπορεί να λείπουν βιβλία για γάτες. Οι αντιφεμινιστές «φίλοι» της ισχυρίζονται ότι τα μόνα που μπορούν να διαβάσουν είναι αυτά particularly cats. 5