** ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ **

Transcript

1 ** ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ** Η εργασία, στο σύνολό της, συντάχθηκε µε σκοπό, κατ αρχήν, την αναφορά στις ελληνικές κυβερνήσεις κατά τη χρονική περίοδο , περαιτέρω, τη διεξοδική πραγµάτευση του τρόπου ανάδειξής τους, του έργου που επιτέλεσαν κατά τη θητεία τους και τις συνθήκες παύσης τους. Κρίθηκε δε συµφέρον, για την ευχερέστερη µελέτη των ανωτέρω, να εκτιµώνται οι κυβερνητικές ενέργειες συνδυαστικά µε το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και τις ιστορικές συγκυρίες. Με βάση αυτήν τη συλλογιστική και λαµβάνοντας υπ όψιν τις αλλαγές σε πολιτικό και εθνικό επίπεδο, τα 34 αυτά έτη µελετώνται χωρισµένα σε 4 διαστήµατα:το πρώτο διάστηµα αναφέρεται στην περίοδο από το τέλος της δικτατορίας του Ι. Μεταξά (1940) και τη σύσταση της κυβέρνησης µε πρόεδρο τον Α. Κορυζή ( ) έως την απελευθέρωση της χώρας από τους Γερµανούς(Οκτώβριος 1944), το δεύτερο στην περίοδο της εθνικοπολιτικής κρίσης (Οκτώβριος Αύγουστος 1949), το τρίτο στη µετεµφυλιακή εποχή ( ) και τέλος το τέταρτο στην περίοδο της δικτατορίας ( ). 1

2 Α :ΘΑΝΑΤΟΣ Ι. ΜΕΤΑΞΑ/ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΚΟΡΥΖΗ ( ) ΕΘΝΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944) Κυβέρνηση Α. Κορυζή Ύστερα από το δικτατορικό καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε στις 4 Αυγούστου 1936, µε κήρυξη στρατιωτικού νόµου από το βασιλιά Γεώργιο Β, ο οποίος έθεσε επικεφαλής τον ευνοούµενό του, Ιωάννη Μεταξά, και ως την ανεξαρτητοποίηση της χώρας από τους Γερµανούς κατακτητές, διανύθηκε µια εποχή ανακατατάξεων και γενικότερης κρίσης. Η δικτατορία, η οποία οδήγησε στην αναστολή του Συντάγµατος και αντικατέστησε το πολιτικό σύστηµα της Ελλάδος, συνδυαστικά µε την τριετή ξενική κατοχή µαταίωσε αφ ενός την κατάρτιση νέου Συντάγµατος, αφ ετέρου τη λειτουργία ελεύθερου πολιτικού βίου. 1 Ο Ι. Μεταξάς,στην εισηγητική έκθεση που εκφώνησε στις , κηρύσσει τη διάλυση της Γ Αναθεωρητικής Βουλής, µε την πρόφαση ότι «η Βουλή αύτη αποτυχούσα εις τους κυρίους αυτής προορισµούς, όχι µόνον δεν ανταποκρίνεται πλέον προς την θέλησιν του Έθνους, αλλά καθίσταται και επιβλαβής, καθόσον ο κοµµουνισµός επωφελείται σηµαντικώς και της καταστάσεως ταύτης, δια την ενίσχυσιν της επικειµένης ήδη ανατρεπτικής του εκδηλώσεως.» Μετά την κήρυξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου, η Ελλάδα πέτυχε να παραµείνει εκτός πεδίου µάχης µέχρι τις 28 Οκτωβρίου 1940,όταν ο Ι. Μεταξάς έλαβε τελεσίγραφο από τον Ιταλό πρεσβευτή Γκράτσι, µε το οποίο δηλωνόταν ξεκάθαρα η επιθυµία του Ιταλού πρωθυπουργού για ελεύθερη δίοδο των στρατευµάτων του από το ελληνικό έδαφος. Μια τέτοια κίνηση απετέλεσε ορόσηµο, συνοδεύτηκε από τολµηρή άρνηση του πρωθυπουργού(στάση πέραν των φρονηµάτων του) και, φυσικά, σήµανε τη συµµετοχή της Ελλάδας στον πόλεµο. Στις , µετά το θάνατο του Ι. Μεταξά, σχηµατίστηκε η κυβέρνηση του Α. Κορυζή, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας και πρώην υπουργός των κυβερνήσεων του Μεταξά, ο οποίος διορίστηκε Πρόεδρος της Κυβέρνησης, Υπουργός Εξωτερικών, Παιδείας και Θρησκευµάτων, Στρατιωτικών, Ναυτικών και Αεροπορίας. Τη θέση του Υπουργού ικαιοσύνης ανέλαβε ο Α. Ταµπακόπουλος, του Υπουργού Εσωτερικών ο Ι. ουρέντης, του Υπουργού Οικονοµικών ο Ανδρ. Αποστολίδης, του Υπουργού Εθνικής Οικονοµίας ο Ι. Αρβανίτης, του Υπουργού Συγκοινωνιών ο Αγγ. Οικονόµου, του Υπουργού Γεωργίας ο Γ. Κυριάκος, του Υπουργού Εθνικής Πρόνοιας ο Ηλ. Κρίµπας,του Υπουργού Σιδηροδρόµων και Αυτοκινήτων ο Γ. Νικολαίδης, του Υπουργού ιοικητή Πρωτευούσης ο Κ. Κοτζιάς. 1 Κείµενα συντακτικού περιεχοµένου καθώς και συντακτικές πράξεις εκδόθηκαν στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της κατοχής, αλλά και µετά την απελευθέρωση. 2

3 Κυβέρνηση Ε. Τσουδερού-Κατοχικές Κυβερνήσεις Με το πέρας 7 µηνών σθεναρής αντίστασης στις 20 Απριλίου 1941, πραγµατοποιήθηκε συνθηκολόγηση των ελληνικών στρατιωτικών δυνάµεων µε τους Γερµανούς, η οποία υπογράφηκε από το στρατηγό Γ. Τσολάκογλου. Στην Αθήνα, ο Αλέξανδρος Κορυζής αυτοκτόνησε για να αποφύγει να παραδώσει ο ίδιος το πολιτικό και διοικητικό κέντρο της υπό κατοχή Ελλάδας στον κατακτητή. Τα γερµανικά στρατεύµατα εισήλθαν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941, όταν η χώρα πλέον διοικείτο από την κυβέρνηση του Εµµανουήλ Τσουδερού. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β µε το νέο πρωθυπουργό, το διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, τον Εµµανουήλ Τσουδερό και την Κυβέρνησή του, κατέφυγαν στην Κρήτη και αργότερα στη Μ. Ανατολή. Μάλιστα, τα διατάγµατα και έγγραφα της Κυβερνήσεως δηµοσιεύονταν αρχικά στην εφηµερίδα της Κυβερνήσεως στα Χανιά και έπειτα στη νόµιµη εφηµερίδα της Κυβερνήσεως που εκδόθηκε στην Αλεξάνδρεια, από όπου Βασιλιάς και Κυβέρνηση συνέχισαν να αγωνίζονται για την απελευθέρωση της χώρας, από ελεύθερο, ωστόσο, έδαφος. Η κυβέρνηση του Εµµ. Τσουδερού απαρτιζόταν από τον Αλεξ. Σακελλαρίου ( Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Ναυτικών), το Θ. Νικολαίδη (Υπουργός Πρόνοιας και Υφυπουργός Τύπου και Τουρισµού),τον Κων. Μανιδάκη (Υπουργός Εσωτερικών και Υφυπουργος ηµόσιας ασφάλειας),το Γ. Κορτζά (Υπουργός Συγκοινωνιών),τον Ευαγγ. Σέκερη (Υπουργός Παιδείας και Θρησκευµάτων), τον Αριστ. ηµητράτο (Υπουργός Γεωργίας, Υφυπουργός εργασίας και συνεταιρισµών),τον Π. Παναγάκο (Υπουργός Στρατιωτικών, και προσωρινά Αγορανοµίας),τον Π. Νικολαίδη (Υπουργός Αεροποριας) και το Σ. Θεοφανίδη (Υφυπουργός Εµπορικής Ναυτιλίας). Η Κυβέρνηση Ε. Τσουδερού εξέδωσε α) τη Συντακτική Πράξη περί του τρόπου άσκησης των εξουσιών, την από 4 Φεβρουαρίου Συντακτική πράξη µέσω της οποίας κηρύχθηκε άκυρο το βασιλικό διάταγµα της 4 ης Αυγούστου για αναστολή των διατάξεων του Συντάγµατος που αφορούσαν τα ατοµικά δικαιώµατα. Από τις 12 Νοεµβρίου 1944 έως τις 31 Μαρτίου 1946 εκδόθηκαν 115 συντακτικές πράξεις. Ύστερα από κάποιο διάστηµα, ο Βασιλιάς αναχώρησε για το Λονδίνο και η ελληνική κυβέρνηση παρέµεινε στο Κάιρο. Εκεί διατήρησε την έδρα της µέχρι λίγο πριν την απελευθέρωση, οπότε και µεταφέρθηκε στη Νεάπολη. Ο Ε. Τσουδερός παρέµεινε πρωθυπουργός ως τον Απρίλιο του 44. Οι Κυβερνήσεις του εξωτερικού δεν ήταν, ωστόσο, οι µοναδικές ελληνικές Κυβερνήσεις της περιόδου της κατοχής της χώρας από τους Γερµανούς, τους Ιταλούς, και τους Βούλγαρους. Στην Ελλάδα, διακυβέρνηση άσκησαν οι λεγόµενες «κατοχικές» κυβερνήσεις. Ο κατακτητής δεν άσκησε ο ίδιος την εκτελεστική εξουσία της χώρας αλλά την ανέθεσε σε Έλληνες. Η ισχύς, όµως, αυτών των κυβερνήσεων πήγαζε από τα όπλα των γερµανικών ενόπλων δυνάµεων κατοχής. Κατ ουσίαν, οι «κατοχικές» κυβερνήσεις αποτελούσαν το διαµεσολαβητή ο οποίος µετέφερε τη βούληση του κατακτητή στον ελληνικό λαό. Πρώτος πρωθυπουργός των εθνικώς µειοδοτικών αυτών κυβερνήσεων διορίστηκε ο στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου ( ). Αργότερα, ανατέθηκε το πρωθυπουργικό αξίωµα,κατ αρχήν, στον καθηγητή της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστηµίου της Αθήνας, 3

4 Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο ( ) και,τέλος, στον Ιωάννη Ράλλη ( ). Συγκεκριµένα, στο διάγγελµά του ως πρωθυπουργός, ο Τσολάκογλου αναφέρει ότι αναλαµβάνει τη διακυβέρνηση της χώρας, έχοντας πλήρη συναίσθηση των ευθυνών του και καταδεικνύεται η απόχρωση που έχει προσδοθεί στο ρόλο του 2 από τα εξής λόγια:«θα ήτο παράλειψις εάν την στιγµήν ταύτην δεν εξέφραζα αίσθηµα ευγνωµοσύνης προς τας κυβερνήσεις του Άξονος και τας ενταύθα Αρχάς Κατοχής διότι επέδειξαν µέγιστον ενδιαφέρον υπέρ του ελληνικού λαού και πλήρη συναντίληψιν των στερήσεων και των αναγκών µας.» Εντούτοις, ένα χρόνο αργότερα, ο Τσολάκογλου για λόγους υγείας αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη θέση του, ορίζοντας ως διάδοχό του τον Κ. Λογοθετόπουλο, µε την επιθυµία να καταστεί εκείνος συνεχιστής του προγράµµατος το οποίο ο ίδιος είχε καθορίσει. Έστω κι αν ο Λογοθετόπουλος δεν είχε αναµειχθεί ως τότε στα πολιτικά δρώµενα, όταν ορκίστηκε, δήλωσε ότι θα παλέψει µε όλες τις δυνάµεις του, όπως οι προκάτοχοί του, για τη σωτηρία της βασανισµένης Ελλάδας. Πριν,όµως, προλάβει να χειριστεί τα εθνικά ζητήµατα, υπέβαλε την παραίτησή του και αντικαταστάθηκε από τον Ι. Ράλλη ( ) 3.Η θητεία του πολλά υποσχόµενου στο πρωθυπουργικό διάγγελµα Ράλλη έληξε στις 12 Οκτωβρίου 44, τη στιγµή που οι Γερµανοί εγκατέλειψαν την Αθήνα και λίγο πριν ξεσπάσει η εθνική κρίση. Οι τρεις κατοχικοί πρωθυπουργοί παρουσιάστηκαν στο Ειδικό ικαστήριο οσίλογων και καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη. 4 Η εξουσία, όµως, των κατοχικών κυβερνήσεων δεν εκτεινόταν σε ολόκληρη την επικράτεια. Στην ύπαιθρο, από το Νοέµβριο του 1942, ξεκίνησε η ανάπτυξη της ένοπλης αντίστασης του ελληνικού λαού. Σε κάθε σπιθαµή του εδάφους που καταλάµβαναν οι Έλληνες αντάρτες καταλυόταν η εγκυρότητα της εξουσίας των πολιτικών εκείνων που διακυβέρνησαν τον τόπο για λογαριασµό των κατακτητών. Στις ελληνικές περιοχές που απελευθερώνονταν την εξουσία ασκούσαν οι αρχηγοί των ενόπλων λαϊκών δυνάµεων. Στις 18 Μαρτίου 1944,συγκροτήθηκε η «Κυβέρνηση του βουνού», η επονοµαζόµενη Π.Ε.Ε.Α. (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Αποκατάστασης). Η ισχύς αυτής της κυβέρνησης πήγαζε από την επιρροή της µεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης, του Ε.Α.Μ. (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Πρωθυπουργός αυτής της κυβέρνησης ήταν ο Αλέξανδρος Σβώλος, καθηγητής του Συνταγµατικού ικαίου στη Νοµική Σχολή Αθηνών, και οι κυριότεροι υπουργοί που την απάρτιζαν ήταν ο Ηλίας Τσιριµώκος, ο Άγγελος Αγγελόπουλος, ο Πέτρος Κόκκαλης, ο Ευριπίδης Μπακιρτζής και ο Γεώργιος Σιάντος. Τέλος Απριλίου του 44, µε πρωτοβουλία της Π.Ε.Ε.Α. πραγµατοποιείται µια πρωτοφανής ενέργεια για τα δεδοµένα κατεχόµενης χώρας. ιοργανώθηκαν µυστικές εκλογές στην ελεύθερη και την κατεχόµενη Ελλάδα, µα ιδιαίτερα στην Αθήνα αλλά και σε άλλες µεγάλες πόλεις. Ψήφισαν πάνω από Έλληνες, στέλνοντας αντιπροσώπους σε µία 2 Είναι γνωστό ότι οι αρχηγοί των κατοχικών κυβερνήσεων συµπεριφέρονταν ως δοσίλογοι, συνδράµοντας στο έργο των κατακτητών, όχι πάντοτε προς όφελος του έθνους. 3 Τελευταίος κατοχικός πρωθυπουργός, ορκίστηκε από τον αρχιεπίσκοπο αµασκηνό 4 Ο Ι. Ράλλης δεν πρόλαβε να εκτελέσει την ποινή, καθόσον απεβίωσε τον Οκτώβριο του 1946 από καρκίνο. 4

5 εθνοσυνέλευση που ονοµάστηκε «Εθνικό Συµβούλιο», το οποίο συνήλθε και συνεδρίασε για πρώτη φορά στο χωριό Κορυσχάδες της Ευρυτανίας 5 και επικύρωσε την εξουσία της Π.Ε.Ε.Α. ως αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης µε έδρα την Ελλάδα. Η Π.Ε.Ε.Α. εξ αρχής σκόπευσε στην αντικατάσταση της κυβέρνησης Τσουδερού 6 µε κυβέρνηση εθνικής ενότητας στην οποία θα µετείχε και η ίδια. Τα ελληνικά στρατιωτικά σώµατα που µάχονταν στη Μ. Ανατολή στο πλευρό των συµµάχων δέχθηκαν την πρόταση της Π.Ε.Ε.Α. για σχηµατισµό κυβέρνησης εθνικής ενότητας και στις 30 Μαρτίου υπέβαλαν υπόµνηµα στον Εµµ, Τσουδερό µε το οποίο ζητούσαν την παραίτηση της κυβέρνησης Τσουδερού και τη σύσταση νέας. Ο Τσουδερός 7 αρνήθηκε να παραιτηθεί, προκαλώντας την εκδήλωση ανταρσίας στα ελληνικά σώµατα, η οποία καταπνίχθηκε αιµατηρά από τους Άγγλους. Μετά από αυτό το συγκλονιστικό γεγονός, επικράτησε τεταµένη ατµόσφαιρα, ωθώντας τον Τσουδερό να υποβάλει την παραίτησή του, ύστερα από µια τριετή ιδιότυπη εξ αποστάσεως θητεία. Ανακεφαλαιωτικά, παρατηρείται η ταυτόχρονη ύπαρξη τριών ελληνικών κυβερνήσεων κατά την περίοδο της γερµανικής κατοχής: Κυβερνήσεις κατοχής, Κυβερνήσεις εξωτερικού και «Κυβέρνηση του βουνού». Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η απελευθέρωση της χώρας καθίστατο ανέφικτη, µε δεδοµένη την τριχοτόµηση των πολιτικών παραγόντων. Το ξέσπασµα εµφύλιας σύγκρουσης είχε ήδη αρχίσει να ξεπροβάλει. Κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου Τη διακυβέρνηση τώρα της χώρας ανέλαβε ο δευτερότοκος γιος του ιδρυτή του κόµµατος των Φιλελευθέρων, Σοφοκλής Βενιζέλος (14 Απριλίου 1944), µετά από ένα σύνολο συζητήσεων και διαπραγµατεύσεων (και επί Τσουδερού) που αφορούσαν το πολιτειακό ζήτηµα στην Ελλάδα. 8 H κυβέρνηση απαρτιζόταν από τα εξής µέλη: Σοφοκλής Βενιζέλος (Πρόεδρος το υ Υπουργικού Συµβουλίου, Υπουργός Εξωτερικών, ικαιοσύνης, Αεροπορίας, Στρατιωτικών, Ναυτικών), Γ. Μαντζαβίνος (Υφυπουργός Οικονοµικών), Ε. Τζανακάκης (Υπουργός Πρόνοιας και Κρατικής Αντιλήψεως και Εργασίας), Ι. εµέστιχας (Υπουργός Εσωτερικών, Παιδείας, Υφυπουργός Εµπορικής Ναυτιλίας), Γεώργιος Παπανδρέου κ.α. Το διάστηµα, ωστόσο, που παρέµεινε ο Βενιζέλος στην εξουσία ήταν µόλις 12 ηµέρες, γεγονός που οφείλεται στην αναγκαστική παραίτηση στην οποία αναγκάστηκε να προβεί, ύστερα από τη βίαιη καταστολή της εξέγερσης στα πλοία του ελληνικού ναυτικού που βρίσκονταν αγκυροβοληµένα στην Αίγυπτο. Η πράξη αυτή είχε µεγάλο πολιτικό κόστος για το Βενιζέλο, στερώντας του αφενός την ευρύτερη λαϊκή αποδοχή που ως τότε απολάµβανε, αφετέρου τη διατήρησή του στην πρωθυπουργία. 5 Από τις 14 έως τις η οποία βρισκόταν στην Αίγυπτο 7 κάτω από την πίεση των Άγγλων που φοβούνταν πως δε θα είχαν τη δυνατότητα να ελέγχουν µία κυβέρνηση εθνικής ενότητας 8 Βασικός άξονας γύρω απ τον οποίο διενεργούνταν συζητήσεις ήταν η επιστροφή του βασιλιά στη χώρα µετά τη διεξαγωγή ή µη δηµοψηφίσµατος, κάτι που αρχικά τουλάχιστον δεν έβρισκε σύµφωνη την κυβέρνηση. 5

6 Κυβέρνηση Γεώργιου Παπανδρέου Κάτοχος του πρωθυπουργικού αξιώµατος, µετά το Σοφοκλή Βενιζέλο υπήρξε ο Γεώργιος Παπανδρέου 9, ο οποίος είχε διατελέσει υπουργός στην κυβέρνηση Βενιζέλου, ήταν γνωστός για τα συνεπή δηµοκρατικά του φρονήµατα και έθεσε ως στόχο του τη συµφιλίωση των πολιτικών παρατάξεων, την αποκατάσταση της εθνικής ενότητας και την οµαλή µετάβαση στην εποχή µετά την κατοχή. Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου σχηµατίστηκε στις 26 Απριλίου 1944 και οδηγήθηκε σε ανασχηµατισµό ένα µην αργότερα. Το Μάιο του 44, ο Γεώργιος Παπανδρέου µετά από εργώδεις προσπάθειες κατόρθωσε να συγκαλέσει διάσκεψη στο Λίβανο, όπου έλαβαν µέρος αντιπρόσωποι όλων των κοµµάτων και των αντιστασιακών οργανώσεων. Η διάσκεψη, µετά από πολλές διαβουλεύσεις κυρίως ανάµεσα στους αντιπροσώπους της Π.Ε.Ε.Α. και των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, ολοκληρώθηκε µε το «Εθνικό Συµβόλαιο», µε το οποίο δόθηκαν λύσεις στα θέµατα που αφορούσαν το πολιτειακό σύστηµα και επιπλέον συµφωνήθηκε η συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας µε πρωθυπουργό το Γεώργιο Παπανδρέου, µέλη της οποίας θα προέρχονταν και από την Π.Ε.Ε.Α. Εντούτοις, η συµφωνία του Λιβάνου( ) επήλθε χωρίς να έχουν διευθετηθεί τα βασικά ζητήµατα που χώριζαν τον εαµικό και τον αντιεαµικό κόσµο και κατά βάση, χωρίς να προσδιοριστεί το θέµα περί αφοπλισµού των ενόπλων αντάρτικων σωµάτων µετά την απελευθέρωση. 10 Πάντως, στις 3 Σεπτεµβρίου 1944, σχηµατίζεται η νέα κυβέρνηση, στην οποία µετείχε η Π.Ε.Ε.Α.,αν και καθυστερηµένα ύστερα από συνεννόηση µε την κεντρική διοίκηση (Κ.Κ.Ε.), µε έξι υπουργούς, εκ των οποίων ο Αλ. Σβώλος, ο Αγγ. Αγγελόπουλος και ο Ηλ. Τσιριµώκος κατείχαν πρωτεύουσα θέση στην κυβέρνηση ως διαχειριστές των οικονοµικών. 11 Η άφιξη του Παπανδρέου στην Ελλάδα ακολούθησε της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερµανούς κατακτητές, η οποία και επίσηµα πραγµατοποιήθηκε στις 12 Οκτωβρίου Οι προθέσεις του Παπανδρέου, όπως εκφράστηκαν εξ αρχής στον ελληνικό λαό 12, είχαν στο επίκεντρο τη συµφιλίωση και την οριστική επικράτηση πολιτειακής τάξης. Έτσι, στις 18 Οκτωβρίου, όταν ο πρωθυπουργός και τα µέλη της εθνικής κυβέρνησης εισήλθαν στην Αθήνα µια νέα εποχή ξεκίνησε όσον αφορά το ελληνικό «γίγνεσθαι» που θα αποτελέσει µία από τις µελανές σελίδες της ελληνικής ιστορίας. 9 Ανέλαβε για πρώτη φορά ως πρωθυπουργός στην πολιτική σταδιοδροµία του µε τη βασιλική και συµµαχική έγκριση 10 Οι εκκρεµότητες αυτές θα προκαλέσουν σοβαρές επιπλοκές στην πορεία προς την οµαλότητα. 11 Μετείχαν και τα «αστικά κόµµατα» µε εκπροσώπους όλων των αποχρώσεων, όπως ο Θ. Τσάτσος, ο Γ. Καρτάλης, Αλ. Μυλωνάς, Χρ. Σγουρίτσας, Σπ. Θεοτόκης. Μετά από 1 µήνα, δήλωσαν παραίτηση ο Βενιζέλος, ο Θεοτόκης, ο Ρέντης, ο Μυλωνάς. Έτσι, η κυβέρνηση σταδιακά έχασε την «εθνική της ενότητα». 12 Με διάγγελµα που απηύθυνε µε τον ερχοµό του στην πατρίδα 6

7 Β : Η ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1949) Κυβέρνηση Νικόλαου Πλαστήρα Μετά το σχηµατισµό της κυβέρνησης Παπανδρέου (γνωστής και ως «κυβέρνηση της απελευθέρωσης», στην ελληνική πολιτική πραγµατικότητα συνέβησαν αρκετές µεταβολές. Κατ αρχήν, ήδη στις 2 εκεµβρίου παραιτήθηκαν τα 6 µέλη της κυβέρνησης που προέρχονταν από την Π.Ε.Ε.Α. 13,γεγονός που σήµανε και το τέλος της. Γενικά, η ατµόσφαιρα ήταν τεταµένη, σε σηµείο που η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον έλεγχο του Παπανδρέου, µε δεδοµένο ότι δεν είχε αντιµετωπιστεί το κορυφαίο πρόβληµα του αφοπλισµού των διαφόρων αντάρτικων οµάδων και δεν είχε καταστεί ακόµα δυνατή η δηµιουργία ενιαίου εθνικού στρατού. Στις 3 εκεµβρίου, το Ε.Α.Μ. οργάνωσε διαδήλωση διαµαρτυρίας στην πλατεία Συντάγµατος, η οποία κατέληξε σε αιµατοχυσία 14. Την εποµένη, ξέσπασε γενική απεργία που είχε κηρύξει το Ε.Α.Μ., ενώ ταυτόχρονα µονάδες του Ε.Λ.Α.Σ. κατέλαβαν τα αστυνοµικά τµήµατα και αφόπλισαν τους αστυνοµικούς. Στην προσπάθεια αντιµετώπισης των γενόµενων, παραµονές Χριστουγέννων του 44, ύστερα από την έλευση του Τσόρτσιλ στην Αθήνα, αποφασίστηκε ο διορισµός του Αρχιεπισκόπου αµασκηνού στο αξίωµα του αντιβασιλέα, η αλλαγή κυβέρνησης και πολιτικής ηγεσίας και τέλος, η πραγµατοποίηση δηµοψηφίσµατος για την επιστροφή ή όχι του βασιλιά στην Ελλάδα. Συνεπώς, στις 3 Ιανουαρίου 1945 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου και σχηµατίζεται νέα υπό το Νικόλαο Πλαστήρα 15. Η κυβερνητική αυτή αλλαγή στηρίχθηκε στη γενικότερη διάθεση για τη δηµιουργία µιας κυβέρνησης που θα διέθετε την εµπιστοσύνη του λαού, εξασφαλίζοντας έτσι κυβερνητική σταθερότητα. Μέλη της κυβέρνησης αυτής ήταν ο Ι. Σοφιανόπουλος (Υπουργός Εξωτερικών), ο Ν. Κολύβας (Υπουργός ικαιοσύνης),ο Π. Ράλλης (Υπουργός Εσωτερικών), ο Γ. Σιδέρης (Υπουργός Οικονοµικών), ο Ι. Γκλαβάνης (Υπουργός Γεωργίας), ο Λ. Σακελλαρόπουλος (Υπουργός ηµοσίων Έργων και προσωρινά Μεταφορών), ο Μ. Μαυροκορδάτος (Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ), ο Γ. Μελάς (Υφυπουργός Εξωτερικών). Βασικό επίτευγµα της κυβέρνησης Πλαστήρα ήταν η υπογραφή της Συµφωνίας της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945) µε το Ε.Α.Μ., η οποία προέβλεπε τη δηµιουργία των κατάλληλων συνθηκών για διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη Συντακτικής Συνέλευσης και τη διενέργεια δηµοψηφίσµατος, το αποτέλεσµα του οπίου θα καθόριζε την πορεία της µοναρχίας στην Ελλάδα. Άλλη παράµετρος της συµφωνίας ήταν η διάλυση των αντάρτικων 13 Η παραίτηση οφείλεται στην άρνηση της κυβέρνησης να αποδεχθεί την πρόταση των εαµικών υπουργών για ταυτόχρονο αφοπλισµό όλων των αντάρτικων σωµάτων και των στρατιωτικών σχηµατισµών της Μέσης Ανατολής. 14 Τα γνωστά στην ιστορία και ως «εκεµβριανά», που αποτέλεσαν την πρώτη φάση του εµφυλίου πολέµου 15 ο οποίος είναι ιστορικά γνωστός από τη συµµετοχή του στην επανάσταση του

8 οργανώσεων και η παράδοση των όπλων του Ε.Λ.Α.Σ. µέσα σε δύο εβδοµάδες. Επίσης, δόθηκε αµνηστία στους στρατιώτες του Ε.Λ.Α.Σ. Ωστόσο, κάποια µέλη του Ε.Λ.Α.Σ. 16 αρνήθηκαν να συµµορφωθούν µε τα προβλεπόµενα της Συµφωνίας της Βάρκιζας και επέλεξαν πάλι το δρόµο προς τα βουνά. Ουσιαστικά, µε το σύµφωνο της Βάρκιζας τερµατίζεται η πρώτη φάση του εµφυλίου πολέµου. Η κυβέρνηση Πλαστήρα δεν κατάφερε να εξαλείψει τις διαφορές που υπήρχαν στο πολιτικό πεδίο και εµπόδιζαν τη µετάβαση σε ένα οργανωµένο και κυβερνητικά σταθερό σύστηµα, ούτε φυσικά να υλοποιήσει τα σχέδιά της. Οι διαπιστώσεις αυτές επιβεβαιώθηκαν µε την προσεχή ανάδειξη νέας κυβέρνησης. Κυβέρνηση Πέτρου Βούλγαρη Στις 8 Απριλίου 1945, η κυβέρνηση Πλαστήρα ελλείψει συµµαχικού ερείσµατος αναγκάζεται να παραιτηθεί και τη θέση της λαµβάνει νέα υπηρεσιακή κυβέρνηση µε πρωθυπουργό τον Πέτρο Βούλγαρη. Αυτή απαρτιζόταν από το Γ. Μαντζαβίνο (Υπουργός Οικονοµικών), το Γρ. Κασιµάτη (Υπουργός Εθνικής Άµυνας), τον Κ. Τσάτσο 17 (Υπουργός Πρόνοιας και προσωρινά ικαιοσύνης και Εσωτερικών), τον Α. ηµητρακόπουλο (Υπουργός ηµοσίων Έργων), το. Μπαλάνο (Υπουργός Παιδείας και προσωρινά εφοδιασµού), το Σπ. Ματέση (Υπουργός Εµπορικής Ναυτιλίας και προσωρινά Μεταφορών), το Γ. Λαµπρινόπουλο (Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ), το. Ζακυνθινό (Υπουργός Τύπου και ιαφωτίσεως) και τον Ι. Σοφιανόπουλο 18 (Υπουργός Εξωτερικών). Η κυβέρνηση, ωστόσο, δε διεξήγαγε τελικά εκλογές, ανασχηµατίστηκε στις 11 Αυγούστου 1945 και τελικά παραιτείται στις 17 Οκτωβρίου Κυβέρνηση Αρχιεπισκόπου αµασκηνού Όταν παραιτήθηκε η κυβέρνηση του Βούλγαρη, την ίδια ακριβώς ηµέρα, σχηµατίστηκε µια µεταβατική κυβέρνηση υπό τον ως τότε εκτελούντα χρέη αντιβασιλέα, τον Αρχιεπίσκοπο αµασκηνό. Αυτή διατήρησε σχεδόν όλα τα µέλη της προηγούµενης, εξάλλου πρέπει να επισηµανθεί ότι ήταν εξαιρετικά βραχύβια, εφ όσον η θητεία της κράτησε µόνο λίγες εβδοµάδες 19. Κυβέρνηση Παναγιώτη Κανελλόπουλου Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης του Αρχιεπισκόπου αµασκηνού, την 1 η Νοεµβρίου 1945 σχηµατίστηκε νέα κυβέρνηση µε αρχηγό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο 20. Βασικά στελέχη αυτής της κυβέρνησης ήταν ο Σ. Γεωργούλης (Υπουργός Στρατιωτικών), ο Γρ. Κασιµάτης (Υπουργός Οικονοµικών), ο Γ. Οικονοµόπουλος (Υπουργός ικαιοσύνης), ο Χ. Ψαρρός (Υπουργός Εσωτερικών), ο Π. Κατσώτας (Υπουργός ηµόσιας Τάξης), ο Αν. 16 Μεταξύ των οποίων και ο Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος για να µη συλληφθεί αυτοκτόνησε 17 Για πρώτη φορά στην πολιτική του σταδιοδροµία λαµβάνει τη θέση υπουργού και αργότερα θα εκλεγεί Πρόεδρος της Γ ελληνικής ηµοκρατίας 18 ιορίστηκε στις 9 Απριλίου ιαλύθηκε τέλος Οκτωβρίου. 20 Η πρώτη φορά που ανέλαβε ως πρωθυπουργός στην πολιτική του σταδιοδροµία. 8

9 ηµητρακόπουλος (Υπουργός ηµόσιων Έργων), ο. Μάχας (Υπουργός Μεταφορών), ο. Κατάβολος (Υπουργός Εργασίας), ο Κ. Τσάτσος (Υπουργός Τύπου και Πληροφοριών), ο Ι. Θεοδωρακόπουλος (Υπουργός Παιδείας), ο Β. Βόιλας (Υπουργός Υγιεινής), ο Κ. Αλεξανδρής (Υπουργός Εµπορικής Ναυτιλίας), ο Ν. Παναγόπουλος (Υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας). Εντούτοις, η θητεία αυτής της κυβέρνησης ήταν ιδιαίτερα σύντοµη 21, κυρίως διότι ο Αρχιεπίσκοπος έκρινε αναγκαία τη σύσταση µίας νέας που θα καθίστατο εκφραστής µεγαλύτερης µερίδας του ελληνικού λαού. Κυβέρνηση Θεµιστοκλή Σοφούλη Πρόκειται για µια κυβέρνηση η οποία σχηµατίστηκε µε Πρόεδρο τον αρχηγό των Φιλελεύθερων, Θεµιστοκλή Σοφούλη, και αντιπρόεδρους τους Καφαντάρη και Τσουδερό. Ορκίστηκε στις 22 Νοεµβρίου 1945 και έθεσε σαν κύριο έργο της τη διεξαγωγή εκλογών. Ηµεροµηνία για τη διενέργεια των πρώτων µεταπολεµικών εκλογών ορίστηκε η 31 η Μαρτίου , όµως το κλίµα που επικρατούσε ήταν το πλέον ακατάλληλο για την ελεύθερη άσκηση του εκλογικού δικαιώµατος. Πιο συγκεκριµένα, στην ύπαιθρο ένοπλες αντίπαλες οµάδες τροµοκρατούσαν τους χωρικούς ενώ ταυτόχρονα στην πρωτεύουσα πληθαίνουν τα επεισόδια µεταξύ δεξιών και αριστερών. Το Κοµµουνιστικό Κόµµα και οι οµάδες που συνεργάστηκαν µαζί του στο Ε.Α.Μ. δεν έλαβαν µέρος στις εκλογές. Σε αυτές συµµετείχαν 20 κόµµατα και κοµµατικοί σχηµατισµοί, µε εξαίρεση,πέραν των αριστερών, και κάποιων κεντρώων. Το τελικό αποτέλεσµα που αναδείχθηκε από αυτές τις εκλογές προεκλογικών συνασπισµών έκλινε αρκετά προς το συντηρητικό Λαϊκό κόµµα, το οποίο κατά την προεκλογική εκστρατεία είχε θέσει ως κύριο στόχο του την επάνοδο του Γεωργίου του Β. Σε σύνολο 354 εδρών, την απόλυτη πλειοψηφία(206 έδρες) έλαβε ο συνασπισµός «Ηνωµένη Παράταξις Εθνικοφρόνων», 68 έδρες η «Εθνική Πολιτική Ένωσις», 48 το κόµµα του Θ. Σοφούλη, 20 το «Εθνικόν Κόµµα Ελλάδος» του Ν. Ζέρβα, 9 η «Ένωσις Εθνικοφρόνων»,1 έδρα η «Ένωσις Αγροτικών Κοµµάτων» και 2 έδρες ανεξάρτητος συνδυασµός. Με σαφή, λοιπόν, υπεροχή το Λαϊκό Κόµµα είχε κερδίσει τις εκλογές. Πραγµατοποιήθηκε προσπάθεια για δηµιουργία µιας κυβέρνησης κοινώς αποδεκτής και ευρύτερης συνεννόησης, µε τη συµµετοχή του ίδιου του Σοφούλη που, ωστόσο, στις 4 Απριλίου παραιτήθηκε. Κυβέρνηση Παναγιώτη Πουλίτσα Μετά τις εκλογές, στις 4 Απριλίου 1946, η κυβέρνηση του Σοφούλη παραιτείται και τη θέση της έλαβε νέα µε πρωθυπουργό τον Παν. Πουλίτσα, Πρόεδρο του Συµβουλίου Επικρατείας που θεωρείτο πρόσωπο κοινής εµπιστοσύνης και φερέγγυο. Ο ίδιος ορκίστηκε ενώπιον του Αρχιεπισκόπου αµασκηνού την ηµέρα παραίτησης της προηγούµενης κυβέρνησης. Η κυβέρνηση Πουλίτσα συµπεριέλαβε στους κόλπους της το Γεώργιο Παπανδρέου, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και το Σοφοκλή Βενιζέλο ως Υπουργούς άνευ χαρτοφυλακίου. Ωστόσο, η αποχώρηση των προαναφερθέντων πολιτικών (µέσα σε 15 ηµέρες) εξ αιτίας της αντίθεσής 21 ιήρκεσε µόλις 21 ηµέρες 22 Σχεδόν 10 χρόνια µετά την πραγµατοποίηση των προηγούµενων εκλογών 9

10 τους µε τις υποκινούµενες διαδικασίες για την όσο το δυνατό γρηγορότερη διενέργεια του δηµοψηφίσµατος που αφορούσε το καθεστώς, οδήγησε σε παραίτηση την κυβέρνηση (18 Απριλίου 1946). Στο µεταξύ, ο συνασπισµός των κοµµάτων της πλειοψηφίας της Βουλής ανέδειξε Κωνσταντίνο Τσαλδάρη για το αξίωµα του πρωθυπουργού. Αξίζει να σηµειωθεί, επίσης, πως ο ίδιος είχε ήδη εκλεγεί αρχηγός του Λαϊκού Κόµµατος και µε τη συµµετοχή των τεσσάρων ηγετών του Λαϊκού Κόµµατος, των ηγετών των Φιλελευθέρων(Βενιζέλος, Παπανδρέου, Κανελλόπουλος),αλλά και των Αλεξανδρή και Γονατά. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη Στις 18 Απριλίου1946, στη θέση του Πρωθυπουργού διορίστηκε ο Κ. Τσαλδάρης, αρχηγός του Λαϊκού Κόµµατος, το οποίο αποτελούσε το µεγαλύτερο Κόµµα του συνασπισµού «Ηνωµένη Παράταξις Εθνικοφρόνων» 23. Αξιοσηµείωτη είναι η διενέργεια δηµοψηφίσµατος για την διεκπεραίωση του πολιτειακού ζητήµατος την 1 η Σεπτεµβρίου 1946,για να λήξη πια η επί καιρό υφιστάµενη εκκρεµότητα. Το δηµοψήφισµα απέβη υπέρ του βασιλιά Γεωργίου, ο οποίος επανήλθε στις 28 Σεπτεµβρίου. Στο ενεργητικό της, η κυβέρνηση Τσαλδάρη περιλαµβάνει και την προσπάθεια του Προέδρου της, όσον αφορά το γεγονός ότι κατέφυγε στα Ενωµένα Έθνη, µε αίτηµα τη σύσταση επιτροπής που θα εξέταζε την κατάσταση στην Ελλάδα. Το σύνολο των ενεργειών στον Ο.Η.Ε. της κυβέρνησης Τσαλδάρη είχε ως απότοκο τη δηµιουργία αµερικανικού ενδιαφέροντος για τα τεκταινόµενα στην Ελλάδα, το οποίο έλαβε µορφή στις 12 Μαρτίου 1947 µε την εξαγγελία του «δόγµατος Τρούµαν» 24. Στο διάστηµα αυτό, πεθαίνει 25 ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β και τον διαδέχθηκε ο αδελφός ου, Παύλος. Παράλληλα, οι αντάρτες είχαν πάρει τα όπλα, εντείνοντας τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, µε σκοπό την κατάληψη µιας µεγάλης ελληνικής πόλης που θα αποτελέσει την έδρα της επιγενόµενης αριστερής ελληνικής κυβέρνησης. Την κατάσταση αυτή, µη έχοντας άλλη επιλογή, η στρατιωτική ηγεσία την αντιµετώπισε µε κλεφτοπόλεµο. Στην πρωτεύουσα, από την άλλη πλευρά, µετά τις εκλογές στις 31 Μαρτίου και το δηµοψήφισµα την 1 η Σεπτεµβρίου ,αποκαταστάθηκε η συνταγµατική ηµοκρατία µε τη µορφή της Κοινοβουλευτικής Μοναρχίας. Ωστόσο, στις 7 Σεπτεµβρίου 1947, η κυβέρνηση Τσαλδάρη,η οποία διέθετε την πλειοψηφία της Βουλής, παραιτήθηκε, µετά την επέµβαση του συµµαχικού παράγοντα. 27 Κυβέρνηση ηµητρίου Μάξιµου 23 Αυτή τελούσε υπό διοικούσα επιτροπή (Π. Μαυροµιχάλης, Τ. Θεοτόκης, Κ. Τσαλδάρης). 24 Το «δόγµα» τόνιζε ότι οι Η.Π.Α. θα βοηθούσαν µε κάθε µέσο την Ελλάδα στον αγώνα της ενάντια στον κοµµουνισµό. 25 Την 1 η Απριλίου Στο εν λόγω δηµοψήφισµα έλαβε µέρος και η αριστερά. 27 Πρόκειται για διάλυση 2 ης κυβέρνησης Τσαλδάρη. Συγκεκριµένα, στις 2 Οκτωβρίου 1946 ανασχηµατίστηκε και παραιτήθηκε στις Όµως, στις 29 Αυγούστου 1947, µετά την παραίτηση της κυβέρνησης Μάξιµου, σχηµάτισε κυβέρνηση λίγων ηµερών που διαλύθηκε 7 Σεπτεµβρίου

11 Στις 24 Ιανουαρίου 1947, προς αντικατάσταση της κυβέρνησης Τσαλδάρη, σχηµατίζεται νέα µε αρχηγό το ηµήτριο Μάξιµο, ο οποίος δεν προερχόταν από τον κοινοβουλευτικό χώρο, ανήκε, όµως ιδεολογικά στο Λαϊκό Κόµµα. Βασικός στόχος που επιδιώχθηκε µέσω αυτής της κυβέρνησης και προκάλεσε την πτώση της προηγούµενης ήταν η αποδοχή της κυβερνώσας τάξης από όσο το δυνατόν ευρύτερο τµήµα του ελληνικού λαού, θέτοντας έτσι ισχυρά ερείσµατα για το καθεστώς. Η κυβέρνηση αυτή αποτελείτο από 22 υπουργούς 28 και 13 υφυπουργούς. Η διάρκεια ζωής της κυβέρνησης Μάξιµου ήταν µόλις λίγοι µήνες (διαλύθηκε στις 29 Αυγούστου 1947). Μάλιστα, κατά τη θητεία αυτής της κυβέρνησης, η Ελλάδα υπέγραψε σύµφωνο µε την Αµερική τον Ιούνιο του 1947, ως άµεση εφαρµογή του σχεδίου Μάρσαλ, για οικονοµική και διπλωµατική υποστήριξη της Ελλάδας σε κάθε επίπεδο. Αυτή η αρωγή έφθασε άµεσα και ολοκληρώθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του 60. Κυβέρνηση Θεµιστοκλή Σοφούλη Ως διάδοχος της κυβέρνησης Τσαλδάρη διορίστηκε η κυβέρνηση Θεµιστοκλή Σοφούλη στις 7 Σεπτεµβρίου Πρόκειται για µια κυβέρνηση που παρά το γεγονός ότι παρέµεινε στην εξουσία για 8 περίπου µήνες, ωστόσο άλλαξε µορφή 4 φορές. Η ιδιαιτερότητα της συγκεκριµένης κυβέρνησης ήταν ότι σχηµατίστηκε µε συνασπισµό Λαϊκών και Φιλελεύθερων, µε πρωθυπουργό το γηραιό αρχηγό των Φιλελευθέρων Θεµιστοκλή Σοφούλη, που είχε πετύχει να έχει στη διάθεσή του την πλειοψηφία της βουλής. Οι Αµερικανοί, που µετά την εξαγγελία του «δόγµατος Τρούµαν» επενέβαιναν ανοιχτά στα ελληνικά πολιτικά πράγµατα, επιδίωξαν το σχηµατισµό της κυβέρνησης συνασπισµού γιατί πίστευαν ότι µια δηµοκρατική προσωπικότητα, όπως ο Σοφούλης, θα κατόρθωνε να συγκεντρώσει γύρω της τα µετριοπαθή στοιχεία. Έτσι, κατά τη γνώµη τους, ο αντικοµµουνιστικός αγώνας θα αποκτούσε ισχυρότερο έρεισµα. Η κυβέρνηση αυτή, στην οποία συµµετείχε ως αντιπρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης 29, µέχρι την οριστική διάλυσή της (όπως επισηµάνθηκε) µορφοποιήθηκε 4 φορές. Συγκεκριµένα, στις αποτελεί κυβέρνηση συνασπισµού, ανασχηµατίστηκε στις , έπειτα, για τρίτη φορά στις και, τέλος, στις Εν τω µεταξύ, στις 23 εκεµβρίου 1947, ως απάντηση, οι κοµµουνιστές σχηµάτισαν την «Προσωρινή ηµοκρατική Κυβέρνηση Της Ελλάδας». Το γεγονός αυτό σήµανε την επανέναρξη του εµφυλίου πολέµου, ο οποίος απέκτησε την πιο άγρια µορφή του. Στις πόλεις, η κατάσταση είναι έκρυθµη, καθώς συνεχίζεται η δίωξη των οπαδών του Κ.Κ.Ε. και των υπολοίπων αριστερών οµάδων και µάλιστα πραγµατοποιήθηκε εγκλεισµός πολλών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Παρά τις προσπάθειες που εξαπέλυσε ο κυβερνητικός στρατός µε την πραγµατοποίηση ευρείας κλίµακας επιθέσεων, οι αντάρτες δεν εξουδετερώθηκαν. Κατά τις δύσκολες αυτές ώρες γα το Έθνος, οι δύο πολιτικοί ηγέτες επέδειξαν σταθερότητα και συνέπεια ως προς τον τρόπο άσκησης της 28 Στην κυβέρνηση συµµετείχε και ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και ως υπουργός εξωτερικών. 29 Αν και ήταν παντοδύναµος και είχε την απόλυτη πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, θυσίασε την Πρωθυπουργία και το συµφέρον του κόµµατος, στην εθνική σκοπιµότητα του σχηµατισµού κυβέρνησης για τη δυναµική αντιµετώπιση του επερχόµενου εµφυλίου πολέµου. 11

12 εξουσίας, ακολούθησαν στρατηγική κατευνασµού και ιδιαίτερα ο Κ. Τσαλδάρης, ο οποίος µε θυσία του ίδιου και του κόµµατός του, συνετέλεσαν στον τερµατισµό της ολέθριας για την ελληνική πραγµατικότητα, εµφύλιας θύελλας. Μετά το θάνατο του καθ όλα αξιόλογου Θεµιστοκλή Σοφούλη, στις 24 Ιουνίου 1949, πρωθυπουργός διορίστηκε ο µέχρι τότε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και συνάµα διαπρεπής οικονοµολόγος, Αλέξανδρος ιοµήδης. Κυβέρνηση Αλέξανδρου ιοµήδη Τη θέση του Θ. Σοφούλη, στις 30 Ιουνίου 1949 και για διάστηµα µερικών µηνών, τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε η κυβέρνηση Α. ιοµήδη. Στην κυβέρνηση αυτή, σε υψηλά ιστάµενες θέσεις, τέθηκαν οι Κ. Τσαλδάρης (Α αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών), Σ. Βενιζέλος (Β αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου), Π. Κανελλόπουλος (Υπουργός Στρατιωτικών), Κ. Καραµανλής (Υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας). Μέχρι το τέλος του 1949 διεξήχθησαν µάχες, οι οποίες είχαν σαν κατάληξη την απώθηση των αντάρτικων σωµάτων πέρα από τα σύνορα. Το Κ.Κ.Ε., στις 16 Οκτωβρίου 1949, ανακοίνωσε επίσηµα την κατάπαυση του πυρός. Η λήξη του εµφυλίου πολέµου σήµανε την ήττα των ανταρτών. Το ευτύχηµα, εν προκειµένω, ήταν ότι µετά από πέντε χρόνια κρίσης, τελείωσε επιτέλους µία από τις πιο ταπεινωτικές σελίδες του ελληνικού Έθνους. Συνοπτικά, η περίοδος αυτή ήταν πολύ δύσκολο να ξεπεραστεί, εντούτοις τρεις παράγοντες οδήγησαν στην επαναφορά της οµαλότητας στο ελληνικό «γίγνεσθαι». Κατ αρχήν, καταργήθηκε, επί Θ. Σοφούλη, το καθεστώς πολυαρχίας στο στράτευµα και πραγµατοποιήθηκε ανάληψη επιθετικής ενέργειας αντί της µέχρι τότε αµυντικής, που στην ουσία εντοπιζόταν σε περιχαρακωµένες θέσεις. Επιπλέον, βασικό ρόλο διαδραµάτισε η έξοδος του Τίτο από την Κοµινφόρµ, που είχε ως συνέπεια τον αποκλεισµό των συνόρων για τους αντάρτες. Τέλος, και οι ίδιοι οι αντάρτες βοήθησαν, καθ όσον το τελευταίο διάστηµα είχαν µεταβάλει τη στρατηγική τους, αποτολµώντας µάχες τακτικής µεθόδου αντί του κλεφτοπόλεµου. Γ : Μετεµφυλιακή Εποχή ( ) Κυβέρνηση Ιωάννη Θεοτόκη Το τέλος του εµφυλίου πολέµου βρίσκει τον Ελληνισµό αντιµέτωπο µε µία σειρά προβλήµατα υψίστης σηµασίας για την επιβίωση και τη µελλοντική του ανέλιξη. Η µετεµφυλιακή περίοδος ήταν σαφώς επηρεασµένην από τα έντονα τραύµατα που της είχε κληροδοτήσει ο πενταετής αδελφοκτόνος πόλεµος. Αρχικά, στις 6 Ιανουαρίου 1950 διορίστηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Ιωάννη Θεοτόκη 30 µε τη συµµετοχή αξιόλογων εξωκοινοβουλευτικών παραγόντων, η οποία προκήρυξε εκλογές µε απλή αναλογική για τις 5 Μαρτίου του ίδιου έτους. Η κυβέρνηση διέλυσε τη Βουλή, 30 Ο οποίος ήταν δευτερότοκος υιός του Γ. Θεοτόκη 12

13 τρεις µήνες πριν τη λήξη της θητείας της, και διεξήγαγε εκλογές 31, όπως είχε οριστεί στις 5 Μαρτίου. Με το αποτέλεσµα αυτών των εκλογών, κανένα κόµµα ή συνασπισµός δεν απέκτησε την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Συµµετείχαν συνολικά 15 πολιτικοί σχηµατισµοί, εκ των οποίων αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι τα δύο ιστορικά κόµµατα, στη νέα Βουλή εισήλθαν µε ασθενείς δυνάµεις. Συγκεκριµένα, το Λαϊκό κόµµα του Κ. Τσαλδάρη εξασφάλισε µόλις 62 έδρες, ενώ το κόµµα των Φιλελευθέρων υπό το Σοφοκλή Βενιζέλο απέσπασε 56 έδρες. Επιπλέον, το Σοσιαλιστικό Κόµµα του Γ. Παπανδρέου κατέλαβε 35 έδρες. Η ηµοκρατική Παράταξη, Τσιριµώκος, Σβώλος- Σοφιανόπουλος, Γρηγοριάδης εξασφάλισαν 18 έδρες, ενώ η Πολιτική ανεξάρτητη παράταξη (Μανιαδάκης, Κοτζιάς) 16 έδρες, 7 έδρες το Εθνικό Κόµµα Ελλάδος του Ν. Ζέρβα,3 ο Συνασπισµός Παράταξις Αγροτών και Εργαζοµένων και 1 έδρα το Κόµµα του Σπ. Μαρκεζίνη. Έκπληξη αυτών των εκλογών υπήρξε η επιτυχία της «Εθνικής Προοδευτικής Ένωσης Κέντρου» (Ε.Π.Ε.Κ.) που απέσπασε 45 έδρες υπό την ηγεσία του Ν. Πλαστήρα. Οι εκλογές αυτές χαρακτηρίστηκαν από το αίτηµα για κοµµατική ανασυγκρότηση και ανανέωση του πολιτικού δυναµικού. Ζητούµενο ήταν η πιστή καταγραφή των τάσεων του εκλογικού σώµατος, γεγονός µέσω του οποίου ήταν δυνατό να εξηγηθεί ο «µεταβατικός» χαρακτήρας της Βουλής που επρόκειτο να εκλεγεί. Αυτός ο µεταβατικός χαρακτήρας συνδυαστικά µε το σύστηµα της απλής αναλογικής συνετέλεσαν στην πολυδιάσπαση των πολιτικών δυνάµεων,τη σταδιακή φθορά των παραδοσιακών συντηρητικών δυνάµεων και την εµφάνιση πλήθους πολιτικών σχηµατισµών. Η παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη πραγµατοποιήθηκε στις 25 Μαρτίου. Κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου Οι εκλογές της 5 ης Μαρτίου δεν µπορούσαν να οδηγήσουν στη σύσταση βιώσιµης κυβέρνησης, καθ όσον καµία πολιτική παράταξη δε διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής. Επιπλέον, Ο βασιλιάς αρνήθηκε να δώσει εντολή σχηµατισµού κυβέρνησης στα 3 κόµµατα που έλαβαν την απόλυτη πλειοψηφία και έδωσε την 1 η διερευνητική εντολή σχηµατισµού κυβέρνησης στον αρχηγό του Λαϊκού κόµµατος, Κ. Τσαλδάρη, πρώτο σε κοινοβουλευτική δύναµη κόµµα (µε 62 έδρες). Στη συνέχεια, 2 η διερευνητική εντολή δόθηκε στο Βενιζέλο (αρχηγός του 2 ου σε κοινοβουλευτική δύναµη κόµµατος), ο οποίος έχοντας σαν έρεισµα το Λαϊκό Κόµµα και το Εθνικό Ενωτικό του Κανελλόπουλου, διορίστηκε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και επικεφαλής των στρατιωτικών υπουργείων. Στην αρχή, είχε συµφωνηθεί σχηµατισµός κυβέρνησης από Πλαστήρα και Παπανδρέου, υπό το Βενιζέλο, εγχείρηµα που τελικά δεν υλοποιήθηκε. Έτσι, στις 23 Μαρτίου 1950, σχηµατίστηκε κυβέρνηση κεντροδεξιού χαρακτήρα υπό το Βενιζέλο, η οποία παραιτήθηκε ένα µήνα αργότερα. Κυβέρνηση Νικολάου Πλαστήρα Στις 15 Απριλίου 1950, σχηµατίστηκε κυβέρνηση συνασπισµού από τα τρία κόµµατα του κέντρου µε πρωθυπουργό το στρατηγό Νικόλαο 31 Σε αυτές, αν και προτάθηκε από την κυβέρνηση το πλειοψηφικό σύστηµα χωρίς κοµµατικά ψηφοδέλτια, ωστόσο ίσχυσε για τελευταία φορά η απλή αναλογική. 13

14 Πλαστήρα και Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης και Υπουργό Εξωτερικών, το Γεώργιο Παπανδρέου. Ωστόσο, ο εν λόγω κυβερνητικός συνασπισµός αποδείχθηκε αρκετά βραχύβιος και διαλύθηκε 4 µήνες αργότερα, λόγω διαφωνιών σχετικά µε το µέγεθος της άφεσης ή της τιµωρίας των αναµεµειγµένων στα δρώµενα του εµφυλίου. Κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου Στις 21 Αυγούστου 1950, η κυβέρνηση Πλαστήρα παραχώρησε τη θέση της σε κυβέρνηση των τριών κοµµάτων του κέντρου (συνασπισµού) µε Πρόεδρο το Σοφοκλή Βενιζέλο. Το γεγονός ότι είχαν κατακερµατιστεί οι πολιτικές δυνάµεις της χώρας δε βοηθούσε στην ύπαρξη κυβερνητικής σταθερότητας. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου ανασχηµατίστηκε στις 13 Σεπτεµβρίου και 3 Νοεµβρίου του ίδιου χρόνου, παραµένοντας κυβέρνηση συνασπισµού. Ανασχηµατισµός είχε πραγµατοποιηθεί και προεκλογικά 32 και εκλογές πραγµατοποιήθηκαν στις 9 Σεπτεµβρίου Σε αυτές τις εκλογές, από τις 258 έδρες συνολικά, ο Ελληνικός Συναγερµός του Αλέξανδρου Παπάγου πήρε σχετική πλειοψηφία 114 εδρών, 74 έδρες πήρε το κόµµα του Ν. Πλαστήρα (Ε.Π.Ε.Κ.), 57 έδρες το Κόµµα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου, 10 έδρες η Ε..Α., 2 έδρες το Λαϊκό Κόµµα του Κ. Τσαλδάρη και 1 έδρα ο Συναγερµός Αγροτών και Εργαζοµένων του Αλ. Μπαλτατζή 33. Η νέα κυβέρνηση είχε ως Αντιπρόεδρό της τον Παπανδρέου και ως Α Αντιπρόεδρο και Υπουργό άνευ χαρτοφυλακίου, το Ναπολέοντα Ζέρβα. Στην κυβέρνηση µετείχε και ο Κωνσταντίνος Καραµανλής, ως Υπουργός Εθνικής Άµυνας 34. Η κυβέρνηση Βενιζέλου τον Ιούλιο του 1951 εισήγαγε στη Βουλή και ψηφίστηκε νέο νοµοσχέδιο Νόµου, µε το οποίο καθιερώθηκε η «ενισχυµένη αναλογική». Ο νέος κυβερνητικός σχηµατισµός δε διατηρήθηκε περισσότερο από 2 µήνες στην εξουσία (έως τις 3 Νοεµβρίου), ύστερα από την αποχώρηση του Λαϊκού κόµµατος από το συνασπισµό. Μετά την προκήρυξη εκλογών, στις αρχές Σεπτεµβρίου 1951, οι οποίες διεξήχθησαν από την κυβέρνηση Βενιζέλου, συµµετείχαν µόλις 9 κοµµατικοί σχηµατισµοί και εφαρµόστηκε το νέο εκλογικό σύστηµα. Το αποτέλεσµα των εν λόγω εκλογών, σε σύνολο 258 εδρών, ο πολιτικός σχηµατισµός του Παπάγου απέσπασε το 36,4% των ψήφων, η Ε.Π.Ε.Κ. του Πλαστήρα έλαβε το 23,4% των ψήφων, 19% το Κόµµα των Φιλελευθέρων, 9,7% η Ε..Α., 6,6% το Λαϊκό Κόµµα, 2,1% ο Συναγερµός των Αγροτών και των Εργαζοµένων, ενώ το κόµµα του Παπανδρέου δεν εξασφάλισε καµία έδρα. Έστω κι αν ενισχύθηκαν τα µεγαλύτερα κόµµατα, η αυτοδύναµη κυβερνητική πλειοψηφία και πάλι δεν κατέστη δυνατή. Έτσι, η κυβέρνηση Βενιζέλου, µετά από 2 ανασχηµατισµούς (όπως προαναφέρθηκε), παραιτήθηκε στις 27 Οκτωβρίου, κηρύσσοντας πρώτα την έναρξη της Β βουλευτικής περιόδου. 32 Στις 30 Ιουλίου 1951,µε τοποθέτηση υπηρεσιακών Υπουργών σε ορισµένα υπουργεία. 33 Αξιοσηµείωτο είναι ότι το κόµµα του Γεωργίου Παπανδρέου δεν απέσπασε καµία έδρα. 34 Το υπουργείο αυτό είχε προέλθει από τη συγχώνευση Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας σε ένα ενιαίο υπουργείο, κάτι που αρχικά είχε διατυπωθεί από τον Παπάγο αλλά δεν έγινε αποδεκτό παρά τη σύµπραξη του Μεταξά, επειδή αντέδρασε το Ναυτικό. 14

15 Κυβέρνηση Νικόλαου Πλαστήρα Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Σοφοκλή Βενιζέλου, στις 27 Οκτωβρίου 1951, σχηµατίστηκε η κυβέρνηση συνασπισµού του Νικόλαου Πλαστήρα, ύστερα από άρνηση του Αλέξανδρου Παπάγου, ο οποίος ήταν αρχηγός της σχετικής πλειοψηφίας. Αρχικά, ύστερα από τη δηµοσίευση του Βασιλικού ιατάγµατος που αφορούσε τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών, ο στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος, οποίος προηγουµένως είχε παραιτηθεί από το αξίωµα του αρχιστράτηγου, ανακοίνωσε την ίδρυση του κόµµατος «Ελληνικός Συναγερµός» υπό την ηγεσία του και διεκδίκησε τη λαϊκή ψήφο. Η έκβαση των εκλογών ήταν θετική για τον πολιτικό σχηµατισµό του Παπάγου, ο οποίος έλαβε 114 από τις 258 έδρες. Ακολούθησε η Ε.Π.Ε.Κ. µε 74 έδρες, οι Φιλελεύθεροι µε 56 έδρες, η Ε..Α. µε 9 έδρες, οι Λαϊκοί µε 2 έδρες και τέλος οι Αγροτικοί του Μπαλτατζή που έλαβαν 1 έδρα. Όσον αφορά το συνταγµατικό πλαίσιο, πρέπει να αναφερθεί ότι το σχέδιο Συντάγµατος που είχε επεξεργαστεί η αρµόδια επιτροπή (του ΞΗ ψηφίσµατος) της Αναθεωρητικής Βουλής δεν είχε εγκριθεί. Για το λόγο αυτόν, το Βασιλικό ιάταγµα για τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη των εκλογών προέβλεψε ότι η νέα θα είχε έναν ιδιόρρυθµο και περιορισµένα «αναθεωρητικό» χαρακτήρα: Θα µπορούσε δηλαδή µε την απόφασή της να απορρίψει ή να επικυρώσει το Σχέδιο Συντάγµατος. Το σώµα της κυβέρνησης αυτής συνίστατο κατά βάση από διακεκριµένα στο ελληνικό πολιτικό «γίγνεσθαι» µέλη. Συγκεκριµένα, ο Σοφοκλής Βενιζέλος ήταν αντιπρόεδρος του υπουργικού συµβουλίου και υπουργός εξωτερικών, ο ναύαρχος Αλ. Σακελάριος ανέλαβε ως τοποτηρητής των ανακτόρων και υπουργός Εθνικής Άµυνας ο οποίος παραιτήθηκε 5 µήνες αργότερα και τη θέση του πήρε ο Γ. Μαύρος. Στο διάστηµα αυτό, συνέβησαν στη χώρα υψίστης πολιτικής σηµασίας γεγονότα, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση Πλαστήρα 35 διέθετε περιορισµένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Κατ αρχήν, ψηφίστηκε το νέο Σύνταγµα του 1952, έστω κι αν η αξιωµατική αντιπολίτευση δε βοήθησε προς αυτήν την κατεύθυνση, αποχωρώντας από το Κοινοβούλιο κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας. Επιπλέον, ο Σ. Βενιζέλος (Πρωθυπουργός και υπουργός εξωτερικών) κατόρθωσε να συνδέσει την Ελλάδα στενά µα τη ύση. Αυτό κατέστη δυνατό µε την είσοδο της χώρας στο ΝΑΤΟ, κάτι που χαρακτηρίστηκε διπλωµατική επιτυχία και υλοποιήθηκε στις 20 Σεπτεµβρίου 1951, ηµεροµηνία κατά την οποία το Συµβούλιο των Υπουργών των Εξωτερικών της Ατλαντικής Συµµαχίας ενέκρινε την ένταξη. Στις 18 Φεβρουαρίου 1952, η Βουλή επικύρωσε το σύµφωνο του ΝΑΤΟ και µετά από λίγες ηµέρες έγινε η πανηγυρική αποδοχή της συµµετοχής της χώρας µας στο ΝΑΤΟ. Περαιτέρω, απολύθηκαν µερικές χιλιάδες δηµόσιοι υπάλληλοι (περίπου πέντε χιλιάδες), γεγονός που συγκλόνισε την ελληνική πραγµατικότητα. Σε όλα αυτά προστίθεται η ισχύς του νέου κώδικα για τους δηµοσίους υπαλλήλους και για την εγγύηση και προστασία του συστάθηκε το Ανώτατο Συµβούλιο ηµοσίων Υπηρεσιών. Τέλος, στο ενεργητικό αυτής της κυβέρνησης αναφέρεται και η αναγνώριση του δικαιώµατος των γυναικών στο «εκλέγειν» και «εκλέγεσθαι». 35 Εκ στόµατος Σοφοκλή Βενιζέλου πλέον, καθ όσον ο Πλαστήρας είχε σοβαρό πρόβληµα υγείας που δεν του επέτρεπε να ασκήσει τα καθήκοντά του 15

16 Η κυβέρνηση Πλαστήρα παραιτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 1952, ένα χρόνο µετά το σχηµατισµό της και στη συνέχεια διαλύθηκε η Βουλή µε προκήρυξη εκλογών. Κυβέρνηση ηµητρίου Κιουσόπουλου Στις 16 Νοεµβρίου 1952 µε πλειοψηφικό σύστηµα πραγµατοποιήθηκαν εκλογές και πρωθυπουργός της Υπηρεσιακής Κυβέρνησης διορίστηκε ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, ηµήτριος Κιοσόπουλος. Τα αποτελέσµατα αυτών των εκλογών ανέδειξαν τον Ελληνικό Συναγερµό του Αλέξανδρου Παπάγου ως το πρώτο σε κοινοβουλευτική δύναµη κόµµα, το οποίο έλαβε 49,22% των ψήφων και 247 έδρες από τις 300. Η ένωση Πλαστήρα-Βενιζέλου α-έσπασε το 34,22% του συνόλου των ψήφων και επί των εδρών 51 έδρες, ενώ οι ανεξάρτητοι 2 έδρες. Ο Ελληνικός Συναγερµός είχε αποσπάσει συντηρητικούς από το κόµµα των Φιλελευθέρων και από τα άλλα µικρά κόµµατα της «χαµένης ψήφου». Αξιοσηµείωτο είναι επίσης πως ο Γεώργιος Παπανδρέου κατόρθωσε να επιβιώσει, καθ όσον συµπεριλήφθηκε στο ψηφοδέλτιο του Ελληνικού Συναγερµού στην Πάτρα, δηλώνοντας ανεξάρτητος συνεργαζόµενος. Στη σύνθεση αυτού του κυβερνητικού σχήµατος εξέχουσα θέση ως υπηρεσιακοί υπουργοί ο Μιχάλης Στασινόπουλος (1 ος προσωρινός Πρόεδρος της Γ Ελληνικής ηµοκρατίας) και ο Ξενοφώντας Ζολώτας (πρωθυπουργός της τελευταίας «οικουµενικής» κυβέρνησης). Η έναρξη της Γ βουλευτικής περιόδου σηµάνθηκε στις 16 Νοεµβρίου 1952 και η κυβέρνηση Κιοσόπουλου παραιτήθηκε στις 19 του ίδιου µήνα. Κυβέρνηση Αλεξάνδρου Παπάγου Στις 19 Νοεµβρίου 1952 σχηµατίστηκε η κυβέρνηση του Ελληνικού Συναγερµού του Αλέξανδρου Παπάγου. Μεταξύ των αξιόλογων µελών της περιλαµβάνονται ο Σπ. Μαρκεζίνης(Υπουργός Συντονισµού και επικεφαλής του οικονοµικού επιτελείου), ο Τ. Στεφανόπουλος (Υπουργός Εξωτερικών), ο Γ. Ράλλης (Υπουργός παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως), ο Κ. Καραµανλής (Υπουργός ηµοσίων Έργων και Συγκοινωνίας) και ο Τ. Στεφανόπουλος (Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου). Η κυβέρνηση αυτή παρέµεινε στην εξουσία για 3 περίπου χρόνια. Ως έρεισµα διέθετε την ενισχυµένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και η διάλυσή της 36 οφείλεται κατά κύριο λόγο στο θάνατο του Αλέξανδρου Παπάγου (4 Οκτωβρίου 1955). Η σύσταση της κυβέρνησης Παπάγου υλοποιήθηκε ύστερα από τον εκλογικό θρίαµβο του Στρατάρχη Παπάγου, τερµατίζοντας τη σύντοµη παραµονή του κέντρου στην εξουσία. 37 Πρωταρχικό µέληµα του στρατάρχη Παπάγου σε θέµατα εξωτερικής πολιτικής ήταν ανακίνηση του Κυπριακού ζητήµατος και η απαλλαγή της Κύπρου από την αγγλική κυριαρχία. Ως προς την ένωσή της µε την Ελλάδα, οι προσπάθειές του προσέκρουσαν σε ρητή και κατηγορηµατική άρνηση από πλευράς Αγγλίας. Γι αυτό, εξάλλου, αποδέχθηκε πρόθυµα και τον αγώνα των Κυπρίων µε σκοπό την απαλλαγή 36 Πραγµατοποιήθηκε στις 6 Οκτωβρίου Εντυπωσιακό ήταν το έργο του Κέντρου κατά την παραµονή του στην εξουσία σε θέµατα εσωτερικής πολιτικής, κυρίως στη λήψη µέτρων κατευνασµού και επιείκειας που εν τέλει εκτόνωσαν τα πάθη. 16

17 από την καταδυνάστευση. Πραγµατοποιήθηκε συζήτηση στα Ηνωµένα Έθνη, η οποία, ωστόσο, δεν απέφερε κάποιο θετικό αποτέλεσµα. Αντιθέτως, αφυπνίστηκε η οργή των Τούρκων, οι οποίοι προέβησαν σε βανδαλισµούς κατά των Ελλήνων της Πόλης, ύστερα από τη λήξη των διαβουλεύσεων στο Λονδίνο. Επιπλέον, στο διάστηµα αυτό, η κυβέρνηση έστρεψε το ενδιαφέρον της και στην πρόοδο της ελληνικής οικονοµίας, ιδιαίτερα, όµως, στη βελτίωση των συνθηκών για τους αγρότες, αποβλέποντας στην αύξηση των εθνικών εσόδων από το µόνο πόρο που κατείχε, την εθνική γη. Παρατηρήθηκε, επιπρόσθετα, και αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήµατος και σηµειώθηκε ανάπτυξη στο εµπόριο, τη ναυτιλία, τις επικοινωνίες, τις µεταφορές αλλά και τις επικοινωνίες. Σταδιακά, παρατηρήθηκε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και πραγµατοποιήθηκε µια αρκετά σηµαντική µετακίνηση του πληθυσµού από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα, ένα κύµα αστυφιλίας, δηµιουργώντας, µε την αύξηση των εργατικών χεριών δυνατότητα βιοµηχανικής ανάπτυξης. Εντούτοις, η περίοδος της γαλήνης δεν κράτησε πολύ. Στις 29 Μαρτίου 1954, ξέσπασε διάσταση ανάµεσα σε Μαρκεζίνη και Παπάγο, ενώ στις 2 Απριλίου, στη διάρκεια Υπουργικού Συµβουλίου, ο Μαρκεζίνης δήλωσε παραίτηση και αντικαταστάθηκε από το Θάνο Καψάλη. Έπειτα, τον Οκτώβριο του 1954 παραιτήθηκαν οι Καψάλης και Παπαγιάννης και στις 15 εκεµβρίου ανασχηµατίστηκε η Κυβέρνηση µε Αντιπροέδρους τον Παν. Κανελλόπουλο (Υπουργός Εθνικής Άµυνας), το Στ. Στεφανόπουλο (Υπουργός Εξωτερικών) και τον Π. Παπαληγούρα (Υπουργός Συντονισµού). Το κύρος της Κυβέρνησης είχε ήδη υποστεί πλήγµα διότι η κεφαλή της, ο στρατηγός Παπάγος, είχε προσβληθεί από ανίατη ασθένεια και η κατάστασή του καθηµερινά επιδεινωνόταν σε σηµείο που καθίστατο αδύνατη η διακυβέρνηση της χώρας από τον ίδιο. Η ασθένεια από την οποία έπασχε ο Πρωθυπουργός ήταν ο κύριος παράγοντας που οδήγησε σε παραίτηση την κυβέρνηση Παπάγου. Η δράση της υπήρξε αποτελεσµατική και το έργο της βασικό και ουσιώδες. Η νοµισµατική αναπροσαρµογή του Απριλίου του 1953, η έναρξη οικονοµικών διαπραγµατεύσεων µε τις Η.Π.Α., τη Γαλλία και τη υτική Γερµανία, η υπογραφή του Βαλκανικού συµφώνου µεταξύ Ελλάδας- Τουρκίας- Γιουγκοσλαβίας, η αναδιοργάνωση του στρατού και οι υλοποιήσεις στον τοµέα ηµοσίων Έργων αποτελούν επιγραµµατικά τα σπουδαιότερα επιτεύγµατα της Κυβέρνησης Παπάγου. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραµανλή Μετά το θάνατο του στρατάρχη Παπάγου, ο Βασιλιάς Παύλος κάλεσε τον Υπουργό των ηµοσίων Έργων, Κωνσταντίνο Καραµανλή, και του ανέθεσε το σχηµατισµό κυβέρνησης και τη διάλυση της Βουλής. Ο νέος Πρωθυπουργός ορκίστηκε στις 6 Οκτωβρίου 1955, πριν συνεδριάσουν οι βουλευτές του κόµµατος για την ανάδειξη νέου αρχηγού και παρά την ύπαρξη αναπληρωτή πρωθυπουργού, δύο Αντιπροέδρων και πρωτοκόλλου βουλευτών. Η κίνηση αυτή του Βασιλιά προκάλεσε ιδιαίτερα έντονες επικρίσεις 38 και κρίθηκε ως συνταγµατικά επισφαλής και αµφισβητούµενη, 38 Έντονη ήταν η αντίδραση του Γ. Παπανδρέου, ο οποίος αρχηγός τότε των Φιλελευθέρων, σε συνεδρίαση στις 15 Οκτωβρίου 1955 χαρακτήρισε αυτήν την ενέργεια «παραβίαση των 17

18 διότι αποτελεί κατάλοιπο µοναρχικών αντιλήψεων και εθίµων, τα οποία δε χωρούν στο πλαίσιο του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Έτσι, µε αφορµή τη διάδοση και επικράτηση αυτών των απόψεων, αποχώρησε από τον Ελληνικό Συναγερµό ο Στ. Στεφανόπουλος, ο οποίος αργότερα συνέστησε το Λαϊκό Κοινωνικό Κόµµα. Γενικά, αυτός ο πολιτειακά αυθαίρετος διορισµός είχε σαν κύριες συνέπειες την ανάδειξη νέου αρχηγού και τη δηµιουργία ερίδων στην πολιτική ζωή της χώρας. Αξίζει, βεβαίως, να επισηµανθεί πως ο Καραµανλής, σε ηλικία τότε 48 ετών, είχε αρκετές εµπειρίες στον πολιτικό χώρο και είχε επιδείξει τις ικανότητές του, µε δεδοµένο ότι είχε διατελέσει ήδη 5 φορές από το 1946 υπουργός σε προηγούµενες κυβερνήσεις. Επιπλέον, το 1948, ως Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών, στην Κυβέρνηση Σοφούλη µε αποφασιστικότητα και αποτελεσµατικότητα πέτυχε τον επαναπατρισµό προσφύγων, διωγµένων από τα χωριά τους κατά την περίοδο του εµφυλίου σπαραγµού. Υπουργός των ηµοσίων Έργων επί Παπάγου εξασφάλισε τη λαϊκά εµπιστοσύνη και τη συµπαράσταση της κοινής γνώµης. Τα εγγειοβελτιωτικά έργα, η αποκατάσταση του οδικού δικτύου, η εξαφάνιση των τραµ από Αθήνα και Θεσσαλονίκη, τα φράγµατα του Αξιού και του Αλιάκµονα, ενέργειες που συνετέλεσαν στην οικονοµική ανάπτυξη του τόπου είναι από τα σπουδαιότερα και πιο αναγνωρισµένα επιτεύγµατα του Κωνσταντίνου Καραµανλή. Ακόµα, εισήγαγε στη Βουλή ένα νέο εκλογικό σύστηµα τον Ιανουάριο του 1956, ιδρύοντας την Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (Ε.Ρ.Ε.) 39 και η διεξαγωγή των εκλογών πραγµατοποιήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου, ενώ προηγήθηκε ανασχηµατισµός στις 11 Ιανουαρίου Στις εκλογές αυτές το Κόµµα του Καραµανλή απέσπασε 165 έδρες, λαµβάνοντας το 47,83% των ψήφων και ο σχηµατισµός «ηµοκρατική Ένωσις» έλαβε 132 έδρες. Οι εκλογές αυτές έδωσαν στον Κ. Καραµανλή το απαραίτητο συνταγµατικό στήριγµα για την εξασφάλιση κυβερνητικής σταθερότητας και τη σύσταση νέας κυβέρνησης, η οποία ορκίστηκε στις 2 Μαρτίου και έλαβε ψήφο εµπιστοσύνης µε 165 υπέρ και 125 κατά (4 Απριλίου 1956). Στην εν λόγω συνεδρίαση η ατµόσφαιρα ήταν αρκετά τεταµένη και άρχισε έκτοτε η κοινοβουλευτική µάχη για την επίλυση του εθνικού θέµατος στην Κύπρο που επιζητείται ως σήµερα. Στις 29 Φεβρουαρίου σχηµατίστηκε νέα κυβέρνηση Καραµανλή. Βασικά µέλη αυτής της κυβέρνησης ήταν ο Κ. Τσάτσος (Υπουργός Προεδρίας Κυβερνήσεως και Υπουργός Εξωτερικών), ο Γρηγόρης Κασιµάτης (Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου) και η πρώτη γυναίκα Υπουργός Λίνα Τσαλδάρη, χήρα του αρχηγού του Λαϊκού Κόµµατος, Παναγή Τσαλδάρη. Κεντρικός άξονας δράσης της κυβέρνησης Καραµανλή κατέστη υπήρξε η αναδιοργάνωση σε διάφορους τοµείς της οικονοµίας(εµπόριο, γεωργία, βιοµηχανία) µε σκοπό την εξάλειψη του δηµοσίου ελλείµµατος, την επίτευξη νοµισµατικής σταθερότητας και µακροπρόθεσµα την ανέλιξη και τις επενδύσεις ξένων κρατών στη χώρα. Εξ αιτίας σοβαρών ενδοκοµµατικών διαφορών, η συνοχή της κυβέρνησης Καραµανλή υπέστη έντονη δοκιµασία. Ο Πρωθυπουργός κοινοβουλευτικών θεσµών». Και η επιστήµη, όµως, επέκρινε δριµύτατα αυτήν την πράξη του Βασιλιά. 39 Στο νέο κόµµα εντάχθηκαν 190 βουλευτές του Ελληνικού Συναγερµού και κορυφαία στελέχη του κόµµατος των Φιλελευθέρων, όπως ο Κ. Τσάτσος, ο Ευάγγελος Αβέρωφ και ο Παν. Κανελλόπουλος. 18

19 σχεδίαζε αλλαγή του εκλογικού νόµου, µε την οποία δε συνέπρατταν όλα τα κυβερνητικά µέλη και µεταξύ αυτών και οι Υπουργοί Ράλλης και Παπαληγούρας. Ο Καραµανλής προήγαγε την ενισχυµένη αναλογική µε τη νέα τροποποίηση (κατόπιν αιτήµατος της αντιπολίτευσης) και αυτή του η πρόταση οδήγησε, µε δεδοµένες τις ήδη προϋπάρχουσες εσωκοµµατικές διαφωνίες, σε παραίτηση των δύο υπουργών. 40 Περαιτέρω, παραιτήθηκαν, 13 ακόµη βουλευτές, επιτείνοντας το κυβερνητικό ρήγµα και στέλνοντας τον Καραµανλή στις 5 Μαρτίου 1958, έχοντας χάσει την κοινοβουλευτική εµπιστοσύνη, στα ανάκτορα για να υποβάλει την παραίτησή του στο Βασιλιά. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου Ύστερα από την παραίτηση Καραµανλή, στις 5 Μαρτίου 1958, σχηµατίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση µε Πρωθυπουργό τον Πρόεδρο του Ερυθρού Σταυρού, Κωνσταντίνο Γεωργακόπουλο. Η κυβέρνηση Γεωργακόπουλου εµφανίστηκε στη Βουλή στις 19 Μαρτίου 1958 και έλαβε ψήφο εµπιστοσύνης για να ψηφίσει το εκλογικό νοµοσχέδιο της ενισχυµένης αναλογικής, εµπλουτισµένο µε τροποποιήσεις για τις οποίες συµφώνησαν οι Παπανδρέου και Καραµανλής, µε τη µεσολάβηση του τότε Υπουργού Εσωτερικών, ηµητρίου Μακρή. Στις 2 Απριλίου, η Βουλή διαλύθηκε και το Μάιο του 1958 (στις 11 του µηνός) πραγµατοποιήθηκαν εκλογές. Στις εκλογές αυτές, η Ε.Ρ.Ε. αποδείχθηκε η ισχυρότερη σε λαϊκή δύναµη πολιτική παράταξη και έλαβε περισσότερες ψήφους σε σχέση µε τις εκλογές του Το παράδοξο αυτών των εκλογών ήταν το γεγονός ότι το δεύτερο σε κοινοβουλευτική δύναµη κόµµα αναδείχθηκε η άκρα αριστερά, η Ε..Α. Συγκεκριµένα, πρώτη αναδείχθηκε η Ε.Ρ.Ε., αποσπώντας το 42,1% του συνόλου των ψήφων και κερδίζοντας 171 έδρες, ακολούθησε η Ε..Α., η οποία έλαβε το 24,42% των ψήφων και 79 έδρες, έπειτα, οι Φιλελεύθεροι, µε επικεφαλής τον Παπανδρέου και το Βενιζέλο, στηρίχθηκαν από το 20,67% του λαού και συνεπώς κατέλαβαν 36 έδρες, ενώ, τέλος, η Π.Α..Ε. 41 κατέλαβε 10 έδρες και το Λαϊκό Κόµµα µε 3% των ψήφων 4 έδρες. Η κυβέρνηση Γεωργακόπουλου παραιτήθηκε το Μάιο του 1958 (στις 17 του µηνός). Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραµανλή Μετά από την παραίτηση της κυβέρνησης Γεωργακόπουλου, σχηµατίστηκε εκ νέου κυβέρνηση Καραµανλή. Ο Κωνσταντίνος Καραµανλής εδραιώθηκε στην εξουσία για τρίτη φορά, σχηµατίζοντας νέα κυβέρνηση µε τρεις από τους πιο δυναµικούς υπουργούς του: τον Κ. Παπακωνσταντίνου (Υπουργός Οικονοµικών), τον Ευάγγελο Αβέρωφ (Υπουργός Εξωτερικών) και το ηµήτριο Μακρή (Υπουργός Εσωτερικών). Ο Κωνσταντίνος Καραµανλής, έχοντας στο πλευρό του τη λαϊκή υποστήριξη, άσκησε αρκετά δυναµική εξωτερική πολιτική, µε σκοπό την επίλυση εθνικών προβληµάτων και τη διεύρυνση των διεθνών σχέσεων της Ελλάδας. Στις 10 Ιουνίου, εµφανίστηκε ενώπιον του κοινοβουλίου και δήλωσε πως θα συνεχίσει τις προσπάθειες για επίλυση του Κυπριακού προβλήµατος, θα διατηρήσει την εθνική ανεξαρτησία στο πλαίσιο των συµµαχιών στο ΝΑΤΟ και ότι θα συνεχίσει και θα ολοκληρώσει το παραγωγικό έργο που ξεκίνησε 40 Στα τέλη Φεβρουαρίου Η Π.Α..Ε. (Προοδευτική, Αγροτική, ηµοκρατική Ένωση) αποτελούσε συνασπισµό των κοµµάτων Μαρκεζίνη, Μπαλτατζή, Αλαµάνη και Παπαπολίτη. 19

20 στην προηγούµενη κυβερνητική του θητεία, µε επικεφαλής τον ίδιο στη θέση του κινητήριου µοχλού της κρατικής µηχανής. Κατ αρχήν, µε πρωτοβουλία της Αµερικής, ξεκίνησαν οι ελληνοτουρκικές παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, οι οποίες είχαν ως απότοκο την υπογραφή της συνθήκης της Ζυρίχης(11 Φεβρουαρίου 1959) και του Λονδίνου (1959) 42, έπειτα από επίπονες κι απεγνωσµένες προσπάθειες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου 43 για τη βελτίωση των όρων τους. Η πρώτη λύση στο εξαιρετικά πολύπλοκο πρόβληµα είχε δοθεί, οι συµφωνίες, ωστόσο, περιείχαν στοιχεία που αργότερα θα αποτελέσουν αφορµή για προβλήµατα. Στη συνέχεια, ο Καραµανλής σύναψε συνθήκη προσχώρησης της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ., στις 9 Ιουλίου 1961, η οποία ουσιαστικά ίσχυσε την 1 η Νοεµβρίου 1962 και κατέληξε 20 χρόνια µετά, πάλι επί πρωθυπουργίας Καραµανλή να οριστικοποιηθεί και να υλοποιηθεί η πλήρης ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Τέλος, στις 20 Σεπτεµβρίου 1961, µε τη λήξη της Ε κοινοβουλευτικής περιόδου, η κυβέρνηση Καραµανλή δήλωσε παραίτηση, έχοντας αφήσει ως παρακαταθήκη πολύ σπουδαία δραστηριότητα σε διπλωµατικό επίπεδο. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου όβα Στις 20 Σεπτεµβρίου 1961, η κυβέρνηση Καραµανλή αντικαταστάθηκε από την υπηρεσιακή κυβέρνηση Κωνσταντίνου όβα (αρχηγού του στρατιωτικού βασιλικού τµήµατος), η οποία και διεξήγαγε εκλογές στις 29 Σεπτεµβρίου 1961, στις οποίες εφαρµόστηκε, σύµφωνα µε το νόµο 4173/ , το σύστηµα της ενισχυµένης αναλογικής µε διαφοροποιήσεις που αφενός υποστηρίχθηκαν από τους πολιτικούς σχηµατισµούς, αφετέρου απέτρεψαν την πόλωση. Στις εκλογές αυτές, λοιπόν, αναδείχθηκε για µια ακόµα φορά νικητής ο Κ. Καραµανλής µε την Ε.Ρ.Ε., λαµβάνοντας µε το µέρος του το 50,81% του συνολικού πληθυσµού των Ελλήνων που ψήφισαν και κέρδισε 176 έδρες. Ακολούθησε η Ένωση Κέντρου µε ποσοστό 33,69% και απέσπασε 100 έδρες µε ηγέτη τον Παπανδρέου, ενώ στην τρίτη θέση βρέθηκε το Πανδηµοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (Π. Α. Μ. Ε.), κερδίζοντας 14,65% των ψήφων και 24 έδρες. Μετά την εκπλήρωση του έργου της, η κυβέρνηση όβα παραιτήθηκε και παρέδωσε τη σκυτάλη στον Κ. Καραµανλή για το σχηµατισµό νέας κυβέρνησης, της οποίας ηγέτης υπήρξε ο ίδιος. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραµανλή Στις 4 Νοεµβρίου 1961 ο Καραµανλής σχηµάτισε νέα κυβέρνηση, βασισµένη στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία που προέκυψε από το αποτέλεσµα των εκλογών που είχαν διεξαχθεί κατά τη θητεία της υπηρεσιακής κυβέρνησης όβα. Αν και οι αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις προσδοκούσαν την ήττα της Ε.Ρ.Ε., διαψεύσθηκαν και η εξουσία του Καραµανλή παρατεινόταν για µεγάλο ακόµη χρονικό διάστηµα. Η περίσταση, όπως διαµορφώθηκε, ενόχλησε τις αντιπολιτευτικές παρατάξεις, ενώ οι ελπίδες Παπανδρέου και Βενιζέλου εξανεµίζονταν σταδιακά. Η απογοήτευσή 42 Υπογράφηκαν µε τριπλή εγγύηση Ελλάδας- Τουρκίας Αγγλίας, µε σκοπό την ανεξαρτησία του νησιού. 43 Ανακηρύχθηκε πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής ηµοκρατίας τον Αύγουστο του Ψηφίστηκε επί Καραµανλή τις παραµονές διάλυσης της Βουλής. 20