ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Ζ. ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΣΤΩΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΕΡΣΙΜΙΤΖΗΣ ΦΩΤΙΟΣ Α.Μ: ΑΘΗΝΑ 2006

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δόγµα της διάκρισης των εξουσιών και η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, αποτελούν δύο µεγέθη που ως καθοριστικά κριτήρια ορίζουν τη θέση κάθε λειτουργίας που διαρθρώνει την άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Η δικαστική αρχή ως εξουσία στην τριχοτόµηση των εξουσιών που διενήργησε η περιορισµένη µοναρχία και ως λειτουργία και εξουσία που την εξαγγέλλει το ισχύον Σύνταγµα της χώρας µας, διαδραµατίζει ρόλο µοχλού µε άλλες δυνάµεις στο πολιτειακό σύστηµα για να είναι αναγκαίος ο συγκριτικός συσχετισµός και τα αποτελέσµατα της λειτουργίας της. Στο δόγµα της διάκρισης των εξουσιών στα πλαίσια των συνταγµάτων της περιορισµένης µοναρχίας των αρχών του 19 ου αιώνα, η δικαστική λειτουργία είχε και αυτή το δικό της αυτόνοµο ρόλο να διαδραµατίσει µε τα όργανά της, ως λειτουργία κατ αρχήν, και κατά γενικό κανόνα ως µία από τις πλευρές που κάλυπτε το ένα τρίτο της τριλογίας του δόγµατος της διάκρισης των εξουσιών. Ως αυτόνοµο στην τρίπτυχη διάταξη όργανο, η δικαστική λειτουργία δεν είχε να δώσει αναφορά παρά µόνο στο κυρίαρχο όργανο που ήταν ο µονάρχης. Ο διορισµός των δικαστών από τον µονάρχη, η επιλογή των κορυφαίων της δικαιοσύνης από τον ίδιο, ο έλεγχος της συνταγµατικότητας των νόµων για την προστασία του και η έκδοση και εκτέλεση των δικαστικών αποφάσεων στο όνοµά του, αποτελούν τα κυριότερα στηρίγµατα που παρείχε η δικαστική λειτουργία στη µοναρχία. Αντίθετα, στις κοινοβουλευτικές δηµοκρατίες, µε δεδοµένο τον αποµυθοποιηµένο χαρακτήρα του πολιτεύµατος και τη δύναµη της λαϊκής κυριαρχίας να ανανεώνει περιοδικά, σύµφωνα µε τους συνταγµατικούς κανόνες, και την οροφή της πολιτειακής πυραµίδας, το σύστηµα των σχέσεων του δόγµατος της διάκρισης των εξουσιών έχει άµεσο ορισµό την αδέσµευτη και απεριόριστη ισχύ της λαϊκής κυριαρχίας που υποτάσσει στο πλέγµα της και τη δικαστική λειτουργία. 1

3 Ο διορισµός των δικαστών, ο έλεγχος της συνταγµατικότητας των νόµων, η συγκρότηση του δικαστηρίου ευθύνης των υπουργών και η επιλογή των κορυφαίων της δικαιοσύνης, διενεργούνται µε την πρωτοβουλία των άµεσων οργάνων της Πολιτείας. Από την πλευρά της δικαστικής αρχής δηλαδή, το δόγµα της διάκρισης των εξουσιών, δεν καθιερώνει τιµάρια και δεν εγκαθιστά αυτονοµίες, απλώς όµως µε τις εξασφαλίσεις της προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας του δικαστή, κατασφαλίζονται δικαιώµατα και συµφέροντα του πολίτη που περνούν από γραπτούς νόµους, την καθίδρυση του φυσικού δικαστή και την ισοβιότητά του στο λειτούργηµά του για να µπορεί ελεύθερα να αξιολογεί και να δικάζει σύµφωνα µε τη δικανική πεποίθησή του. Η ανεξαρτησία της δικαστικής λειτουργίας λοιπόν, προκύπτει από την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Πώς όµως ορίζεται και σε τι διακρίνεται η δικαστική ανεξαρτησία; 1 Υπό ευρεία έννοια δικαστική ανεξαρτησία είναι η αυτοτέλεια ή ελευθερία των δικαστών κατά την απονοµή της δικαιοσύνης. ηλαδή, οι δικαστές κατά την άσκηση του λειτουργήµατός τους, είναι ανεξάρτητοι απέναντι στα άλλα όργανα του Κράτους, στους διαδίκους, και στις µη κρατικές δυνάµεις, π.χ στον τύπο, τα πολιτικά κόµµατα και την Εκκλησία. Υπό στενή έννοια, η δικαστική ανεξαρτησία, αναφέρεται στην αυτοτέλεια των δικαστών απέναντι στους άλλους φορείς της δηµόσιας εξουσίας ( νοµοθετικής και εκτελεστικής λειτουργίας). Η δικαστική ανεξαρτησία, διακρίνεται στην ουσιαστική ή λειτουργική και την προσωπική. Η λειτουργική ανεξαρτησία έγκειται στο ότι οι δικαστές απονέµουν δικαιοσύνη µόνο σύµφωνα µε το νόµο και τη συνείδησή τους, χωρίς να υπόκεινται σε διαταγές ή υποδείξεις άλλων κρατικών οργάνων. Η προσωπική ανεξαρτησία συνίσταται στην κατοχύρωση της υπηρεσιακής κατάστασης των δικαστών απέναντι στη νοµοθετική και εκτελεστική εξουσία. Η προσωπική ανεξαρτησία αποβλέπει στην εξασφάλιση της λειτουργικής. 1 ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ: «Η ανεξαρτησία της δικαστικής λειτουργίας». 2

4 Η ανεξαρτησία της δικαστικής λειτουργίας, προκύπτει και από την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών η οποία δεν επιτάσσει µόνο την ανάθεση της άσκησής της σε ίδια όργανα ( δικαστήρια), αλλά και την ανεξαρτησία τους απέναντι στα όργανα των δύο άλλων λειτουργιών. Η δικαστική ανεξαρτησία αποτελεί θεµελιώδη αρχή των σύγχρονων δηµοκρατικών Κρατών ικαίου και ορθά θεωρήθηκε ως «ο φρουρός των ατοµικών ελευθεριών». 2 Αυτή κατοχυρώνεται ρητά από τα συντάγµατα πολλών σύγχρονων κρατών, και περιλήφθηκε ήδη και στις ιεθνείς ιακηρύξεις των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (άρθρο 10) και την Ευρωπαϊκή Σύµβαση των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (άρθρο 6 παρ.1) 3. Η δικαστική ανεξαρτησία κατοχυρώνεται ρητά και από το άρθρο 87 παρ. 1 και 2 του Συντάγµατος της Ελλάδας και θεωρείται από την ποινική της νοµοθεσία ως µια «θεµελιώδης αρχή» του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. 2 ΦΡΑΓΚΙΣΤΑΣ Χ. : «Το δηµοκρατικό και φιλελεύθερο πνεύµα των Πολιτευµάτων του Αγώνος», 1953, σ 16 3 Οι διατάξεις των ιεθνών ιακηρύξεων, οι οποίες αναφέρονται στο κείµενο, επιτάσσουν τη δίκαιη και δηµόσια εκδίκαση των ποινικών και αστικών υποθέσεων από ένα «ανεξάρτητο και αµερόληπτο δικαστήριο», που προβλέπεται από το νόµο. 3

5 2. Η ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ 4, 5, 6 Για να κατανοήσουµε το ισχύον νοµικό πλαίσιο που αφορά στην ελληνική δικαστική αρχή, είναι ανάγκη να αναφερθούµε στην εξέλιξή του κατά χρονικές περιόδους που αντιστοιχούν σε πολιτικούς και θεσµικούς σταθµούς που γνώρισε η χώρα. Α) Η επαναστατική περίοδος ( ) -Το Σχέδιο του Ρήγα, αναφέρεται στην πολιτική και εγκληµατική δικαιοσύνη χωρίς ιδιαίτερες αναφορές, εξαγγελίες ή συναρτήσεις µε τις λοιπές λειτουργίες. -Στο Σύνταγµα της Επιδαύρου (1822), απαντάται το δικαστικό (τµήµα Θ ) που είναι ανεξάρτητο από την εκτελεστική και βουλευτική δύναµη και τα µέλη του εκλέγονται από τη διοίκηση. Η πρώτη αυτή συνταγµατική ρύθµιση έχει πολυσήµαντη ιστορική αξία γιατί τοποθέτησε το τρίτο σκέλος του τριγώνου του δόγµατος της διάκρισης των εξουσιών, δηλαδή τη δικαιοσύνη, σε επίπεδο Αρχής. Β) Το Σύνταγµα της Τροιζήνας (1827) Στα προηγούµενα συντάγµατα, η δικαιοσύνη εµφανιζόταν ως µία αρχή ή υπηρεσία περίπου, ενώ στο σύνταγµα του 1827 µεταβαπτίζεται σε εξουσία, χωρίς φυσικά καµία έκτακτη νοµιµοποιητική εξουσιοδότηση. Και ενώ ο δικαστής δικάζει στο όνοµα του έθνους σύµφωνα µε γραπτούς νόµους, αυτή η εξουσία διορίζεται, διοικείται και ενεργεί σύµφωνα µε το νόµο( άρθρα ). 4 ΖΗΛΕΜΕΝΟΣ ΚΩΣΤΑΣ: «ικαιοσύνη και λαϊκή κυριαρχία», εκδ Σάκκουλα,1990, σελ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ: «Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο», εκδ. Σάκκουλα, 1999, σελ ΑΛΕΒΙΖΑΤΟΣ ΝΙΚΟΣ : «Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγµατική Ιστορία», τευχ Ά , εκδ. Σάκκουλα, σελ

6 Γ) Έ Εθνοσυνέλευση (Ναύπλιο 1832) Η επιχειρηθείσα διάκριση των λειτουργιών σ αυτό το κείµενο ποτέ δεν εφαρµόστηκε, αφού δεν το ενέκρινε ο ανήλικος βαυαρός µονάρχης Όθων Βιττελσβάχεν. Στο ηγεµονικό σύνταγµα του 1832, η δικαστική εξουσία εφαρµόζει τους νόµους στο όνοµα του ηγεµόνα. Οι δικαστές εκλέγονται και διορίζονται από τον ηγεµόνα, τίθενται σε αργία από αυτόν και οι δικαστικοί κώδικες ψηφίζονται από το νοµοθετικό σώµα. ) Το Σύνταγµα του Έπρεπε να προηγηθεί η εξέγερση υπό τον Καλλέργη (3 Σεπτεµ 1843) για να ενδώσει ο Όθων και να παραχωρήσει σύνταγµα στο λαό. Στο σύνταγµα του 1844, αποφεύγεται η διακήρυξη του δόγµατος της διάκρισης των εξουσιών γιατί θα έπρεπε να γίνει αναφορά στην πηγή της εξουσίας τους που ήταν το έθνος. Σ αυτή την πνιγηρή ατµόσφαιρα, η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων και οι δικαστικές αποφάσεις εκτελούνται στο όνοµα του βασιλιά. Η αναφορά της δικαστικής αρχής ως εξουσίας θα πρέπει να αναζητηθεί σε κριτήρια ερµηνείας προσωπικού χαρακτήρα. Ε) Το Σύνταγµα του 1864 Το σύνταγµα των Γλύξµπουργκ, αποδέχεται το δόγµα της διάκρισης των οργάνων, που µε έµµεσο τρόπο αποκαλεί διάκριση των εξουσιών, αφού και τη δικαστική αρχή αναφέρει ως εξουσία χωρίς να υπάρχει νοµιµοποιητική θεµελίωση στην πηγή της εξουσίας. Οι δικαστές διορίζονται από τον βασιλιά κατά το νόµο (άρθρο 87) και η Βουλή έχει το δικαίωµα να κατηγορεί τους υπουργούς και να τους παραπέµπει σε δικαστήριο που συγκροτείται από αρεοπαγίτες και εφέτες υπό την προεδρία του προέδρου του Αρείου Πάγου που αυτός διορίζει. Στ) Η πρώτη αναθεώρηση (1911) Η πρώτη αναθεώρηση του συντάγµατος το 1911 µετά από ανταρσία στο Γουδί (1909), επέφερε ορισµένες µεταρρυθµίσεις. Προέβλεψε τη συγκρότηση ειδικού δικαστηρίου από αρεοπαγίτες και εφέτες για να ελέγχει και να 5

7 εκδικάζει ενστάσεις κατά του κύρους των βουλευτικών εκλογών. Καθιέρωσε το ανώτατο δικαστικό συµβούλιο που αποτελείται µόνο από µέλη του Αρείου Πάγου και διαχειρίζεται θέµατα σταδιοδροµίας ορισµένων από τους τακτικούς δικαστές. Επίσης, επήλθαν ορισµένες βελτιώσεις στο θεσµό του συµβουλίου της επικρατείας. Ζ) Το Σύνταγµα του 1927 Κύρια χαρακτηριστικά της δηµοκρατικής αυτής συνταγµατικής ρύθµισης στο αντικείµενο της δικαστικής αρχής, είναι ότι: - η δικαστική αρχή ορίζεται ως εξουσία - οι δικαστικές αποφάσεις εκδίδονται και εκτελούνται στο όνοµα της ελληνικής δηµοκρατίας - τα δικαστήρια υποχρεούνται να µην εφαρµόζουν νόµο που αντίκειται στο σύνταγµα - οι κορυφαίοι της δικαιοσύνης επιλέγονται από το υπουργικό συµβούλιο. Η) Το Σύνταγµα του 1952 Η συνολική εκτίµηση της συνταγµατικής αυτής ρύθµισης είναι ότι υπήρξε σύνταγµα της περιορισµένης µοναρχίας και αποδέχτηκε τις γενικές αρχές αυτής της ιδεολογίας που εξαγγέλλει ψευδεπίγραφα τη δικαστική αρχή ως εξουσία, αναθέτει σε όργανα της δικαστικής αρχής την εκδίκαση των διαφορών της εκλογικής αναµέτρησης αλλά και των κατηγοριών κατά υπουργών για εγκλήµατα που διέπραξαν κατά τα διαχείριση της πολιτικής εξουσίας, στεγανοποιεί στον Άρειο Πάγο το ανώτατο δικαστικό συµβούλιο, µε απαγόρευση προσβολής των πράξεών του ενώπιον οποιασδήποτε αρχής και επιτρέπει στην κυβέρνηση να επιλέγει τους κορυφαίους της δικαστικής αρχής. Θ) Το Σύνταγµα του 1975/1986 Κύρια χαρακτηριστικά του αναθεωρηµένου κειµένου σ ότι αφορά την δικαστική αρχή που ισχύει από το 1975, όπως αναθεωρήθηκε το 1986 είναι τα ακόλουθα: -θεµέλιο του πολιτεύµατος είναι η λαϊκή κυριαρχία - οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό 6

8 - η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια και οι αποφάσεις εκτελούνται στο όνοµα του ελληνικού λαού. -οι δικαστές υπόκεινται µόνο στο σύνταγµα και τους νόµους, τα δε δικαστήρια υποχρεούνται να µην εφαρµόζουν νόµο το περιεχόµενο του οποίου είναι αντίθετο προς το σύνταγµα. - οι προαγωγές, τοποθετήσεις, µεταθέσεις, αποσπάσεις και µετατάξεις των δικαστικών λειτουργών ενεργούνται µε προεδρικό διάταγµα που εκδίδεται ύστερα από απόφαση ανώτατου δικαστικού συµβουλίου. - οι προαγωγές των κορυφαίων της δικαιοσύνης διενεργούνται µε προεδρικό διάταγµα που εκδίδεται ύστερα από πρόταση του υπουργικού συµβουλίου µε επιλογή µεταξύ των µελών του αντίστοιχου ανώτατου δικαστηρίου. -η πειθαρχική εξουσία κατά των λειτουργιών των ανωτέρων βαθµών της δικαιοδοτικής λειτουργίας, ασκείται από το ανώτατο πειθαρχικό συµβούλιο, µετά από πειθαρχική αγωγή που εγείρει ο υπουργός δικαιοσύνης. -προβλέπεται η σύσταση ανώτατου ειδικού δικαστηρίου. - καθιερώνεται δικαίωµα διαφωνίας του υπουργού δικαιοσύνης και προσφυγής του ενδιαφεροµένου στην ολοµέλεια του οικείου ανώτατου δικαστηρίου. Ι) Η αναθεώρηση του Οι αλλαγές στα άρθρα που αφορούν την ανεξαρτησία των δικαστών στο αναθεωρηµένο σύνταγµα του 2001, είναι οι εξής: - κάθε διαφορά που αφορά αποδοχές ή συντάξεις δικαστικών λειτουργών και εφόσον η επίλυση των νοµικών ζητηµάτων που τίθενται απ αυτές τις διαφορές, µπορεί να επηρεάσει τη µισθολογική και συνταξιοδοτική ή φορολογική κατάσταση ευρύτερου κύκλου προσώπων, υπάγεται στο ειδικό δικαστήριο του άρθρου 99 το οποίο συγκροτείται στις περιπτώσεις αυτές µε τη συµµετοχή ενός επιπλέον τακτικού καθηγητή και ενός επιπλέον δικηγόρου(άρθρο 88 παρ.2) - καταργείται η δυνατότητα προαγωγής δικαστών της καθήµενης δικαιοσύνης στο βαθµό του αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου και 7

9 προβλέπεται ότι οι δικαστές των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων µπορούν να προάγονται στο βαθµό του Συµβούλου της Επικρατείας όπως ο νόµος ορίζει (άρθρο 88 παρ.6) - επιτρέπεται στο νόµο να ενοποιήσει τον πρώτο βαθµό δικαιοδοσίας της πολιτικής δικαιοσύνης και να ρυθµίσει την υπηρεσιακή κατάσταση των δικαστικών λειτουργών του βαθµού αυτού.(ερµηνευτ. δήλωση άρθρο 88) - επιτρέπεται στους δικαστικούς λειτουργούς να µετέχουν σε συµβούλια ή επιτροπές που ασκούν αρµοδιότητες πειθαρχικού, ελεγκτικού ή δικαιοδοτικού χαρακτήρα και σε νοµοπαρασκευαστικές επιτροπές εφόσον η συµµετοχή τους αυτή προβλέπεται ειδικά από το νόµο (άρθρο 89 παρ.2) - προβλέπεται η αντικατάσταση των δικαστικών λειτουργών από συµβούλια ή επιτροπές που συγκροτούνται ή από έργα που ανατίθενται µε δήλωση βούλησης ιδιώτη, εν ζωή ή αιτία θανάτου.( άρθρο 82 παρ.2 εδάφιο β) - απαγορεύεται η ανάθεση διοικητικών καθηκόντων σε δικαστικούς λειτουργούς. Θεωρείται η εκπαίδευση των δικαστικών λειτουργών καθήκον δικαστικό και όχι διοικητικό και επιτρέπεται σε αυτούς η ανάθεση καθηκόντων εκπροσώπησης της Χώρας σε διεθνείς οργανισµούς (άρθρο 89 παρ.3) - Στο Ανώτατο ικαστικό Συµβούλιο της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης µετέχουν εκτός από τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και δύο αντιεισαγγελείς που ορίζονται µε κλήρωση µεταξύ εκείνων που έχουν τουλάχιστον 2 ετών υπηρεσία στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου. Επίσης, στο Ανώτατο ικαστικό Συµβούλιο του Συµβουλίου της Επικρατείας και της διοικητικής δικαιοσύνης µετέχει και ο Γενικός Επίτροπος της Επικρατείας που υπηρετεί σε αυτά για τα θέµατα που αφορούν τους δικαστικούς λειτουργούς των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων και της Γενικής Επιτροπείας. Παράλληλα, ορίζεται ότι στο Ανώτατο ικαστικό Συµβούλιο µετέχουν χωρίς ψήφο και δύο δικαστικοί λειτουργοί του κλάδου στον οποίο αφορούν οι υπηρεσιακές µεταβολές, βαθµού τουλάχιστον εφέτη ή αντίστοιχο, που επιλέγονται µε κλήρωση.( άρθρο 90 πα. 1) 8

10 - Ορίζεται ότι το Συµβούλιο της παρ.1 κρίνει µε αυξηµένη σύνθεση, εκτός των άλλων και για την επιλογή των µελών των Γενικών Επιτροπειών των διοικητικών δικαστηρίων και του Ελεγκτικού Συνεδρίου. (άρθρο 90 παρ.2) - Καθορίζεται ότι κατά τη συνεδρίαση της ολοµέλειας του ανωτάτου δικαστηρίου ως δευτεροβάθµιου Ανωτάτου ικαστικού Συµβουλίου ισχύουν οι διατάξεις των εδαφίων 3-6 της παρ. 1. Επίσης, αν πρόκειται για την ολοµέλεια του Αρείου Πάγου, µετέχουν µετά ψήφου και τα µέλη της εισαγγελίας του Αρείου Πάγου. (άρθρο 90 παρ.3) - Προστίθεται ότι η προαγωγή στη θέση του γενικού επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου ενεργείται µε προεδρικό διάταγµα ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συµβουλίου µε επιλογή µεταξύ των µελών του Ελεγκτικού Συνεδρίου και της αντίστοιχης Γενικής Επιτροπείας όπως νόµος ορίζει. Επίσης η προαγωγή στις θέσεις του γενικού επιτρόπου των διοικητικών δικαστηρίων ενεργείται µε όµοιο διάταγµα µε επιλογή µεταξύ των µελών της αντίστοιχης Γενικής Επιτροπείας και των προέδρων εφετών των διοικητικών δικαστηρίων όπως νόµος ορίζει. Αναφέρεται επίσης, ότι η θητεία του Προέδρου του Συµβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, καθώς και του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και των Γενικών Επιτρόπων των διοικητικών δικαστηρίων και του Ελεγκτικού Συνεδρίου δεν µπορεί να είναι µεγαλύτερη των τεσσάρων ετών ακόµη και αν ο δικαστικός λειτουργός που κατέχει τη θέση δεν καταλαµβάνεται από το όριο ηλικίας. Ο τυχόν υπολειπόµενος µέχρι τη συµπλήρωση του ορίου ηλικίας χρόνος λογίζεται ως πραγµατική συντάξιµη υπηρεσία, όπως νόµος ορίζει. (άρθρο 90 παρ.5). 9

11 3. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Το Σύνταγµα,αφιερώνει τα άρθρα στη δικαστική εξουσία παραπέµποντας παράλληλα και στο νόµο για την ειδικότερη ρύθµιση της οργάνωσης και λειτουργίας των δικαστηρίων αλλά και του υπηρεσιακού καθεστώτος των λειτουργών της δικαιοσύνης. Επίσης, στο άρθρο 26 παρ. 3 ορίζεται ότι «η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια. οι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνοµα του ελληνικού λαού». Απ αυτή τη σύντοµη αναφορά στις σχετικές συνταγµατικές διατάξεις, µπορεί εύκολα να διαπιστωθεί πώς ο συνταγµατικός νοµοθέτης δεν περιορίστηκε σε µια συγκεκριµένη ορολογία. Οι όροι, δικαστική εξουσία και δικαστική λειτουργία, χρησιµοποιούνται εναλλακτικά. Στο άρθρο 9 παρ.1 Συντάγµατος, γίνεται χρήση του όρου δικαστική εξουσία, ενώ στο άρθρο 26 απαντάται η ορολογία δικαστική λειτουργία. Επιπροσθέτως, στο άρθρο 19 του Συντάγµατος, χρησιµοποιείται δόκιµα για την περίπτωση ο όρος δικαστική αρχή. Από τα ανωτέρω καταδεικνύεται η ευκολία του συνταγµατικού νοµοθέτη στο να υιοθετήσει διαφορετικούς όρους για να προσδιορίσει την ίδια έννοια, αποδίδοντας έτσι σ αυτούς τους όρους ταυτόσηµο περιεχόµενο. Η έννοια της δικαιοσύνης για να αποκτήσει την ουσιαστική έννοια του δικαίου πρέπει να συνδεθεί απόλυτα µε τα χαρακτηριστικά της ανεξαρτησίας και της αµεροληψίας αυτής και των λειτουργών της. Για να κατοχυρωθούν αυτά τα χαρακτηριστικά ο νοµοθέτης χρησιµοποίησε ως ασφαλιστική δικλείδα, πολυάριθµες συνταγµατικές εγγυήσεις και νοµοθετήµατα που αφορούν στην οργάνωση και λειτουργία των δικαστηρίων, στην ανεξάρτητη και απρόσκοπτη άσκηση του δικαστικού λειτουργήµατος αλλά και στα θεµελιώδη δικαιώµατα παροχής και απονοµής της δικαιοσύνης. 10

12 Ο ρόλος της δικαιοσύνης, αποτελεί ουσιώδη παράγοντα της όλης ρύθµισης και προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου πολίτη. 7 Η απονοµή εποµένως της δικαιοσύνης αποτελεί µια βασική πολιτειακή λειτουργία, η οποία συνίσταται στην εκτέλεση και εφαρµογή κανόνων δικαίου που παράγονται σύµφωνα µε τις προβλεπόµενες από το Σύνταγµα διαδικασίες. 8 Γι αυτό και το Σύνταγµα που είναι ο ιεραρχικά ανώτατος και υπέρτατος νόµος του Κράτους, αρµοστής και ρυθµιστής των βασικών αρχών του πολιτεύµατος και των θεµελιωδών δικαιωµάτων του ανθρώπου, είναι διανθισµένο σε πολλά σηµεία µε αναφορές στην απονοµή της δικαιοσύνης, στην οργάνωση και λειτουργία των δικαστηρίων αλλά και στους ίδιους τους δικαστικούς λειτουργούς, παρέχοντας έτσι µια προστατευτική ασπίδα των βασικών χαρακτηριστικών που εγγυώνται µια ανεξάρτητη και αµερόληπτη δικαιοσύνη. Εκτός λοιπόν από τα άρθρα , ανάλογες συνταγµατικές διατάξεις που αφορούν στην δικαστική εξουσία και τους λειτουργούς της, βρίσκονται διάσπαρτα στο Σύνταγµα και γι αυτό αξίζει µια εκτενής αναφορά. Έτσι, το άρθρο 6 περιλαµβάνει τις δικονοµικές εγγυήσεις υπό τις οποίες είναι δυνατή η σύλληψη, η κράτηση, η φυλάκιση προσώπου όπως και ο ανώτατος χρόνος προφυλάκισής του. Το άρθρο 8 περιέχει απαγόρευση στέρησης του νόµιµου δικαστή όπως και η απαγόρευση σύστασης δικαστικών επιτροπών και έκτακτων δικαστηρίων υπό οποιοδήποτε όνοµα. Το άρθρο 9 παρ.1, που θεσπίζει το απαραβίαστο του οικιακού ασύλου, προβλέπει ότι κατ οίκον έρευνα είναι δυνατή σύµφωνα µε τις διατάξεις του νόµου και παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής εξουσίας. Το άρθρο 12 ορίζει ότι σωµατείο δεν µπορεί να διαλυθεί για παράβαση του νόµου ή ουσιώδους διάταξης του καταστατικού του παρά µόνο µε δικαστική απόφαση. Το άρθρο 14 ορίζει πότε, κατ εξαίρεση, επιτρέπεται µε παραγγελία του εισαγγελέα, µετά την κυκλοφορία, η κατάσχεση εφηµερίδων και άλλων εντύπων, πώς επιλαµβάνεται 7 ΒΛΑΧΟΣ. Γ : «Το Σύνταγµα της Ελλάδος», εκδ. Σάκκουλα, σελ ΚΟÏΜΤΖΟΓΛΟΥ ΕΛ. ΙΩΑΝΝΗΣ : «Στοιχεία ηµοσίου ικαίου», εκδ. Σάκκουλα, 2001, σελ

13 του θέµατος το δικαστικό συµβούλιο και ποια απόφαση, η οριστική προσωρινή παύση της έκδοσης εντύπου, πότε είναι δυνατή, µε δικαστική απόφαση, η απαγόρευση της άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος όπως και το ότι τα αδικήµατα του τύπου είναι αυτόφωρα. Το άρθρο 17 θεσπίζει εγγυήσεις δικαστικής προστασίας της ιδιοκτησίας σε περίπτωση απαλλοτρίωσής της ενώ το άρθρο 19 παραπέµπει στον νόµο για να ορίσει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για τη διακρίβωση ιδιαίτερα των σοβαρών εγκληµάτων. Το άρθρο 23 παρ. 2 εδ. Β απαγορεύει την απεργία στους δικαστικούς λειτουργούς και το άρθρο 37 παρ. 3 εδ. Β ορίζει ότι ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας καλεί έναν από τους Προέδρους του Συµβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του αναθέτει το καθήκον να σχηµατίσει Κυβέρνηση για τη διενέργεια γενικών βουλευτικών εκλογών. Ρυθµίσεις για τη συγκρότηση δικαστηρίου σύµφωνα µε τους νόµους για την ευθύνη των υπουργών όπως και για συναφή θέµατα περιέχει το άρθρο 86 ενώ το άρθρο 106 παρ. 4 ρυθµίζει τα του δικαστικού προσδιορισµού της εξαγοράς επιχειρήσεων ή του ανταλλάγµατος της αναγκαστικής συµµετοχής του κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων. ιατάξεις που αναφέρονται στη δικαστική εξουσία, είτε κατά το οργανωτικό είτε κατά το λειτουργικό µέρος της, περιέχονται και στις µεταβατικές διατάξεις του Συντάγµατος (άρθρα 115,118,119). 9 9 ΜΑΥΡΙΑΣ Γ. ΚΩΣΤΑΣ : «Συνταγµατικό ίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, 2000, σελ

14 4. ΘΕΜΕΛΙΩ ΕΙΣ ΑΡΧΕΣ Α. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ Η κρατική εξουσία είναι µία και αδιαίρετη, αφού, προς όλες τις κατευθύνσεις της, κοινή είναι η πηγή της: η λαϊκή κυριαρχία. (Σ 1 2 και 3). Η ενιαία όµως υπόστασή της, δεν αποτελεί λόγω παρεµπόδισης της διάκρισής της σε τρεις µερικότερες εξουσίες, από τις οποίες συναπαρτίζεται και συναποτελείται. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών εµφανίζεται υπό δύο διαφορετικές εκδοχές: 10 Υπό την ουσιαστική της εκδοχή (αντικειµενική ή ποιοτική), η αρχή της διάκρισης των εξουσιών αναφέρεται στο περιεχόµενο, στο αντικείµενο κάθε λειτουργίας και κατ αυτό τον τρόπο µιλάµε ουσιαστικά για διάκριση των λειτουργιών. Υπό την οργανική (υποκειµενική ή τυπική) εκδοχή της ανωτέρω αρχής, διακρίνεται η ύπαρξη των διαφορετικών κρατικών οργάνων, στα οποία έχει ανατεθεί η άσκηση κάθε µιας από τις επιµέρους κρατικές εξουσίες. Σ αυτή την περίπτωση, µιλάµε για διάκριση των οργάνων. Την ανωτέρω αρχή, την άσκηση δηλαδή κάθε λειτουργίας από χωριστά κατά κανόνα όργανα µεταξύ τους, τόνισε ιδιαίτερα ο Montesquieu στο έργο του DE L ESPRIT DEW LOIS, περί του πνεύµατος των νόµων. Ο Montesquieu, δεν ζητούσε πλήρη χωρισµό των οργάνων, ζητούσε όµως όπως κάθε όργανο έχει την ευχέρεια αφενός µεν να αποφασίζει επί των αντικειµένων της αρµοδιότητάς του, αφ ετέρου να αποτρέπει τις υπερβολές των άλλων οργάνων. Επιπλέον τα όργανα που ασκούν την κάθε εξουσία θα πρέπει να είναι 10 ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Β. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ: «Μαθήµατα Συνταγµατικού ικαίου», Θεσσαλονίκη 1991, εκδ Παρατηρητής, σελ

15 όσο το δυνατόν ανεξάρτητα µεταξύ τους. Κατ αυτό τον τρόπο είναι δυνατή η επίτευξη της διασφάλισης της πολιτικής ελευθερίας. Την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, περιέλαβε πρώτη η Γαλλική διακήρυξη του 1789, για να περιληφθεί έτσι σε όλα τα Συντάγµατα των Ευρωπαϊκών Κρατών. Στο Σύνταγµά µας, η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, κατοχυρώνεται στο άρθρο 26 (Σύνταγµα 1975/86) 11 και ειδικότερα στην παράγραφο 3 στην οποία αναφέρεται ότι: «η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια. Οι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνοµα του Ελληνικού Λαού». Σύµφωνα µε το άρθρο 1 παράγραφο 3 «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται ως ορίζει το Σύνταγµα». Εποµένως, το άρθρο 26 κάνει λόγω για λειτουργίες, ενώ το άρθρο 1 παρ.3 κάνει λόγω για εξουσίες. Η πανηγυρική εξαγγελία της διάκρισης των εξουσιών στο Σύνταγµα 1975/86, επιτελεί δύο λειτουργίες: Κατά πρώτον, η διάκριση των λειτουργιών αναφέρεται στην οργανωτική βάση του πολιτεύµατος και παραπέµπει σε ένα ιστορικό και θεωρητικά διαµορφωµένο µοντέλο συγκρότησης της κρατικής λειτουργίας. και αποτελεί κριτήριο ερµηνείας των διατάξεων που διέπουν τη νοµοθετική, εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία. Επιτελεί δηλαδή µια λειτουργία οργανωτική.12 και κατά δεύτερον παραπέµπει στο συµβολικό και ιδεολογικό περιεχόµενο της αρχής της διάκρισης των εξουσιών, η οποία µνηµονεύεται ειδικά στο άρθρο 16 της γαλλικής διακήρυξης του 1789, ως χαρακτηριστικό του συνταγµατικού κράτους, ισοδύναµο προς την προστασία 11 κατά τη διατύπωση του άρθρου 26Σ -1. η νοµοθετική λειτουργία ασκείται από τη Βουλή και τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. -2. η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας και την Κυβέρνηση. -3. η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια. Οι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνοµα του Ελληνικού Λαού 12 Η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο άλλων συνταγµατικών ρυθµίσεων, όπως π.χ των εγγυήσεων της προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας των δικαστών, εγγυήσεις οι οποίες αναλύονται στη συνέχεια 14

16 των θεµελιωδών δικαιωµάτων, και συνεπώς ταυτίζεται µε το αντιπροσωπευτικό σύστηµα και το κράτος δικαίου. επιτελεί δηλαδή, µια λειτουργία συµβολική. Επιπλέον, η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, εξασφαλίζει την ανεξαρτησία της δικαστικής λειτουργίας, επειδή δεν επιτάσσει µόνο την ανάθεση της άσκησής της σε ίδια όργανα (τα δικαστήρια) αλλά και την ανεξαρτησία τους απέναντι στα όργανα των δύο άλλών λειτουργιών. 13 Ένα θέµα που παράλληλα θίγεται από την αναλυθείσα αρχή και το οποίο θα αναπτυχθεί στη συνέχεια, είναι το ζήτηµα ιεραρχίας µεταξύ των εξουσιών. Παρά το γεγονός ότι φαίνεται οι τρεις λειτουργίες να είναι ίσες µεταξύ τους, παρά ταύτα υπάρχει κάποια ιεραρχική διαβάθµιση. Έτσι, υπεράνω των τριών αρχών, βρίσκεται η συντακτική εξουσία και η αναθεωρητική λειτουργία. Εξάλλου, αναγνωρίζεται η υπεροχή της νοµοθετικής εξουσίας, όσον αφορά την έκδοση των τυπικών νόµων. Έπονται η δικαστική και εκτελεστική εξουσία. 14 Συµπερασµατικά στα ανωτέρω, η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, αφενός µεν ορίζει την ύπαρξη τριών εξουσιών, αφετέρου ρυθµίζει τις µεταξύ τους σχέσεις. Αναφέρεται εποµένως, τόσο στη δοµή του κράτους και στη λειτουργία του. Β. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΙΜΙΑΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ Η αρχή της ισοτιµίας αλλά και εκείνη της ανεξαρτησίας των εξουσιών, είναι δύο αρχές που προσδιορίζουν τη δικαστική εξουσία έναντι των δύο άλλων συντεταγµένων εξουσιών. Έτσι, µείζον αντικείµενο προβληµατισµού 13 ΡΑÏΚΟΣ Γ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ : «Συνταγµατικό ίκαιο», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1991,σελ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΑΝ ΡΕΑΣ «ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ», 4. Το Κράτος, Εκδ Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή,

17 της συνταγµατικής θεωρίας, αποτελεί το ζήτηµα της ισοτιµίας των συντεταγµένων εξουσιών Ζήτηµα που ερευνήθηκε από την Ολοµέλεια του Συµβουλίου της Επικρατείας καθώς πουθενά στο συνταγµατικό χάρτη δεν υπάρχει ρητή αναφορά στην ισοτιµία ή µη των συντεταγµένων εξουσιών, η ανωτέρω Ολοµέλεια βασίσθηκε στη συνδυασµένη εφαρµογή και συστηµατική ερµηνεία συνταγµατικών διατάξεων και συγκεκριµένα του άρθρου 26 (διάκριση των λειτουργιών), του άρθρου 87 παρ.1 (η δικαιοσύνη απονέµεται από δικαστήρια συγκροτούµενα από τακτικούς δικαστές που απολαµβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία) και του άρθρου 88 παρ. 2 ( αποδοχές των δικαστικών λειτουργών ανάλογες προς το λειτούργηµά τους), από τις οποίες συνήγαγε ότι «το Σύνταγµα καθιερώνει ευθέως την αρχή της διακρίσεως των τριών λειτουργιών (...) τις οποίες θεωρεί ισοδύναµες και ισότιµες, αφού µόνο δια της ισοδυναµίας και ισοτιµίας αυτών επιτυγχάνεται η πραγµατική και αποτελεσµατική διάκριση αυτών, η οποία αποτελεί το βάθρο της οργανώσεως και λειτουργίας της ενιαίας κρατικής εξουσίας και του Κράτους ικαίου». Ορθότερη είναι ωστόσο, η προσέγγιση που και περιέχει την παραδοχή ότι πράγµατι η νοµοθετική εξουσία διαθέτει (στα κοινοβουλευτικά πολιτεύµατα) προβάδισµα, και αποδέχεται ότι αυτό δεν έχει σχέση µε θεσµική (τυπική) ανωτερότητά της έναντι των άλλων εξουσιών, αλλά µε την αδιαµφισβήτητη πολιτική υπεροχή της ως του κατ εξοχήν αντιπροσωπευτικού σώµατος του λαού. Εν κατακλείδι, η δικαστική εξουσία ως συντεταγµένη εξουσία είναι θεσµικά (τυπικά) ισότιµη των άλλων εξουσιών του κράτους. Συµπέρασµα που ενισχύεται από το ότι το δεύτερο εδάφιο της παρ. 3 του άρθρου 26, το οποίο ορίζει ότι οι δικαστικές αποφάσεις εκτελούνται στο όνοµα του ελληνικού λαού, πηγή όλων των εξουσιών, συνδέει ρητά τη δικαστική εξουσία εν αντιθέσει προς παλιότερα Συντάγµατα µε το φορέα της πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας, υπέρ του οποίου υπάρχουν όλες οι εξουσίες του κράτους. 16

18 Γ. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ Ως θεσµικά ισότιµη, η δικαστική εξουσία απονέµει δικαιοσύνη χωρίς οι άλλες δύο εξουσίες να µπορούν να παρέµβουν. Είναι εποµένως, κατά την εκτέλεση του έργου της, ανεξάρτητη, ακριβώς δε η ανεξαρτησία έναντι των δύο άλλων συντεταγµένων εξουσιών διασφαλίζει την ισοτιµία προς αυτές. Την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας το Σύνταγµα κατοχυρώνει ρητά στο άρθρο 87 παρ.1 ως λειτουργική και ως προσωπική ανεξαρτησία των φορέων της. Την έννοια της λειτουργικής ανεξαρτησίας των δικαστών αποδίδει το Σύνταγµα στην παρ. 2 του άρθρου 87 του Συντάγµατος, σύµφωνα µε την οποία, οι δικαστές, κατά την ενάσκηση των καθηκόντων τους, υπόκεινται µόνο στο Σύνταγµα και τους νόµους. Αλλά και η έννοια της προσωπικής ανεξαρτησίας των δικαστών συνάγεται από πλειάδα διατάξεων που αποτελούν επίσης αµέσως ή εµµέσωςεγγυήσεις της λειτουργικής ανεξαρτησίας τους.. Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΜΟΥ ΙΚΑΣΤΗ Νόµιµος ή φυσικός δικαστής είναι ο δικαστής που, µε εγγυήσεις ανεξαρτησίας, κρίσης και αµεροληψίας, έχει οριστεί µε αφηρηµένα και αντικειµενικά µέτρα από διάταξη νόµου ή κανονισµού εσωτερικής λειτουργίας του δικαστηρίου, που έχει εκδοθεί κατ εξουσιοδότηση νόµου, θεσπισµένου σε ανύποπτο χρόνο, πριν από την έναρξη της εκκρεµοδικίας συγκεκριµένης διαφοράς ή υπόθεσης,όπως επίσης και πριν από την πιθανολόγηση της επικείµενης έναρξης συγκεκριµένης εκκρεµοδικίας, προκειµένου να δικάσει στο πλαίσιο 17

19 δίκαιης διαδικασίας, απαλλαγµένης από υστερόβουλες µεθοδεύσεις, που αίρουν ή προκαλούν την υπόνοια ότι την ανεξαρτησία και αµεροληψία του δικαστή. 15 Με το να καθιερώνει το Σύνταγµα (άρθρο 8 εδ 2 α ) το αναφαίρετο του νόµιµου δικαστή, ως φυσικού προσώπου, αποβλέπει να κατοχυρώσει την ανεξαρτησία του έναντι των προϊσταµένων του, καθώς και ενδεχόµενων κυβερνητικών πιέσεων, σε τρόπο ώστε η δικαιοσύνη να απονέµεται όντως από δικαστές που «υπόκεινται µόνο στο Σύνταγµα και στους νόµους» ( Σ.87 παρ.2), δηλαδή ανεπηρέαστους δικαστές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο το άρθρο 8 εδ. α Σ όσο και το άρθρο 109 Κπολ δεν κάνουν λόγο για νόµιµο δικαστήριο αλλά για νόµιµο δικαστή. Και είναι νόµιµος ο δικαστής, ως φυσικό πρόσωπο, όταν µετέχει στη σύνθεση του δικαστηρίου που δικάζει ορισµένη διαφορά ή υπόθεση, µε βάση προκαθορισµένα κριτήρια, γενικά και απρόσωπα, και µάλιστα πριν από την κατάθεση της αγωγής, δίχως να επιτρέπεται η αντικατάστασή του κατά τη διάρκεια της δίκης. Από τον κανόνα αυτό ισχύουν δύο εξαιρέσεις: α) όταν όλοι οι διάδικοι συµφώνησαν για τη µεταβολή, δηλαδή είτε να αποκτήσει τοπική αρµοδιότητα ένα δικαστήριο (πρλβ. Πολδ 42), είτε να παραπεµφθεί η διαφορά στη διαιτησία (πρλβ Πολ 264 και 867 επ.). β) όταν αντικειµενικά λ.χ από έλλειψη δικαστών, ή σε περίπτωση που κινδυνεύει η δηµόσια ασφάλεια, παραπέµπεται δικαστικώς η υπόθεση σε άλλο ισόβαθµο και οµοειδές δικαστήριο (πρλβ Πολ 48 επ). 15 ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ/ ΜΑΥΡΙΑΣ : «Ερµηνεία του Συντάγµατος» εκδ. Σάκκουλα, σελ 12 18

20 Ε. ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Άρθρο 20 Σ. 1.Καθένας έχει δικαίωµα στην παροχή έννοµης προστασίας από τα δικαστήρια και µπορεί να αναπτύξει σ αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώµατα ή συµφέροντά του, όπως νόµος ορίζει. 2.Το δικαίωµα της προηγούµενης ακρόασης του ενδιαφεροµένου ισχύει και για κάθε διοικητική ενέργεια ή µέτρο που λαµβάνεται σε βάρος των δικαιωµάτων ή συµφερόντων του. Το άρθρο 20 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγµατος αναγνωρίζει κατά το πρότυπο του άρθρου 103 I γερµ GG δικαίωµα έννοµης ακρόασης ενώπιον δικαστηρίου, περαιτέρω όµως, κατά το πρότυπο του άρθρου 24 παρ.1 του ιταλικού Συντάγµατος, αναγνωρίζει και το δικαίωµα για παροχή έννοµης προστασίας από τα δικαστήρια, επιφυλάσσοντας περαιτέρω στο νοµοθέτη τη θέσπιση των αναγκαίων δικονοµικών διατάξεων για την πρόσφορη άσκηση του δικαιώµατος αυτού. Συνεπώς, το άρθρο 20 παρ.1 βρίσκεται στην πρωτοπορία της συνταγµατικής εγγύησης του µεγαλύτερου δυνατού βαθµού θεµελιακών δικονοµικών δικαιωµάτων µέσα στις ευρωπαϊκές έννοµες τάξεις. Το άρθρο 20 παρ. Συντάγµατος, αναδεικνύει την προστατευτική λειτουργία της απονοµής της δικαιοσύνης ολοκληρώνοντας τον σκοπό της. 16 Η διάταξη αυτή, περιλαµβάνεται για πρώτη φορά στο ελληνικό Σύνταγµα. Παρόµοιες διατάξεις εµπεριέχονται και στην Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ (άρθρο 10) και στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου ( άρθρο 6 παρ.1 ΕΣ Α) όπου αναφέρει ότι «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα η υπόθεσή του να δικαστεί δίκαια, δηµόσια και εντός λογικής προθεσµίας από ανεξάρτητο και αµερόληπτο δικαστήριο που λειτουργεί νόµιµα, το οποίο θα αποφασίσει είτε επί των αµφισβητήσεων επί των δικαιωµάτων και υποχρεώσεών του αστικής φύσεως, είτε επί του βάσιµου κάθε ποινικής φύσεως κατηγορίας εναντίον του. Η 16 ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ/ ΜΑΥΡΙΑΣ : «Ερµηνεία του Συντάγµατος» εκδ. Σάκκουλα, σελ 54 19

21 απόφαση πρέπει να εκδοθεί δηµόσια, η είσοδος όµως στην αίθουσα των συνεδριάσεων µπορεί να απαγορευθεί στον τύπο και στο κοινό για όλη ή µέρος της διάρκειας της δίκης προς το συµφέρον της ηθικής, της δηµόσιας τάξης, ή της εθνικής ασφάλειας σε µία δηµοκρατική κοινωνία, όταν αυτό ενδείκνυται από τα συµφέροντα των ανηλίκων ή της ιδιωτικής ζωής των διαδίκων, ή για τα κρινόµενα από το δικαστήριο ως απόλυτα αναγκαία µέτρα, όταν υπό ειδικές συνθήκες η δηµοσιότητα θα µπορούσε να βλάψει τα συµφέροντα της δικαιοσύνης» ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΤΗΣ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Σύµφωνα µε το άρθρο 1 παρ. 2 και 3 του Συντάγµατος, «θεµέλιο του πολιτεύµατος είναι η λαϊκή κυριαρχία. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγµα». Ειδικότερες εκδηλώσεις της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας στον τοµέα της απονοµής της δικαιοσύνης συνιστούν οι παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 87 και από το άρθρο 89 παρ. 1 και 4 του Συντάγµατος από τα οποία συνάγεται η «αρχή της αµεροληψίας του δικαστηρίου», αλλά και από το άρθρο 93 παρ. 2 και 3 του Συντάγµατος που καθιερώνουν την «αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων» και εκείνης της «δηµοσιότητας των δικαστικών αποφάσεων». Από τις ανωτέρω διατάξεις, επιβεβαιώνεται ότι φορέας της δικαστικής λειτουργίας, ως µορφής κρατικής εξουσίας είναι ο κυρίαρχος λαός, ο οποίος την ασκεί δια µέσου των δικαστών, ως άµεσων αντιπροσώπων του. 17 ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΣ : «Η ευρωπαϊκή Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου και η αµεροληψία των ελληνικών δικαστηρίων», Ποιν Χρον ΜΑ (1991) 20

22 Α. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΟΛΗΨΙΑΣ Η συνταγµατική αρχή της αµεροληψίας του δικαστηρίου, σηµαίνει ότι πρέπει να υπάρχει «απουσίας εύνοιας και προκατάληψης» από υποκειµενική και αντικειµενική άποψη. Η αρχή αυτή σε σχέση µε την αρχή της ανεξαρτησίας, ενέχει µεγαλύτερη ηθική βαρύτητα και συνδέεται περισσότερο µε τον τρόπο σύµφωνα µε τον οποίο απονέµεται η δικαιοσύνη. Είναι προφανές ότι η «δίκαιη δίκη» καθώς και η πεποίθηση των διαδίκων ότι απονέµεται πραγµατική δικαιοσύνη εξασφαλίζεται κυρίως µε την πιστή εφαρµογή της δικονοµικής νοµικής τάξης παρά µε την τήρηση του ουσιαστικού κανόνα δικαίου. Η προσπάθεια βελτιώσεως της «ποιότητας της δίκης», εξασφαλίζεται κυρίως µε την «δικονοµοποίηση» του δικαίου. 18 Η αναλυθείσα αρχή, κατοχυρώνεται ρητά και στο άρθρο 6 παρ.1 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α). Β. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Την αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, κατοχυρώνει το Σύνταγµά µας µε το άρθρο 93 παρ.2 στο οποίο αναφέρεται ότι «οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δηµόσιες, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει µε απόφασή του ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα 18 ΠΑΡΑΡΑΣ ΠΕΤΡΟΣ : «Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου» εκδ. Σάκκουλα 2001, σελ

23 χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων». Η αρχή αυτή, αποτελεί θεµελιώδη δικονοµική αρχή και σοβαρή εγγύηση για την αµερόληπτη απονοµή της δικαιοσύνης και παράλληλα ενισχύει το αίσθηµα ευθύνης των δικαστών. Η αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, επιτάσσει αφενός τη δυνατότητα παρουσίας ακροατών κατά τις συνεδριάσεις και αφετέρου το επιτρεπτό της δηµοσίευσης των πρακτικών. Εποµένως, η ανωτέρω αρχή είναι απόρροια της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, σύµφωνα µε την οποία η κοινή γνώµη έχει το δικαίωµα ενηµέρωσης όλων όσων διαδραµατίζονται κατά τη διάρκεια της δίκης. Αξιοσηµείωτο είναι ότι η διάταξη του άρθρου 93 παρ.2 του Συντάγµατος, καθιερώνει ως λόγους εξαίρεσης από την αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, όχι µόνο τις περιπτώσεις εκείνες που κρίνονται «επιβλαβής στα χρηστά ήθη» αλλά και τους ειδικούς εκείνους λόγους που «συντρέχουν στην προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής των διαδίκων». 19 Σύµφωνα µε τον Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας, άρθρο 113 παρ. 2, «όποιος διευθύνει τη διαδικασία, ορίζει κατά τη κρίση του τον αριθµό των προσώπων που µπορούν να µείνουν στην αίθουσα των συνεδριάσεων και έχει την εξουσία να διατάξει τον αποκλεισµό ανηλίκων, εκείνων που οπλοφορούν, καθώς και εκείνων που εµφανίζονται µε τρόπο ανάρµοστο και αντίθετο προς την τάξη και την ευπρέπεια της συνεδρίασης». Κρίνεται αυτονόητο, ότι επιτρέπεται η είσοδος σε κάθε άτοµο στο δικαστήριο και η παραµονή προς παρακολούθηση των συνεδριάσεών του, χωρίς καµιά διάκριση εφόσον δεν ανήκουν στους ανωτέρω λόγους εξαίρεσης. οι οποίες προστατεύουν αφενός την ανηλικότητα και διασφαλίζουν αφετέρου την ευταξία των συνεδριάσεων. Η καθιέρωση της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, αποτελεί σοβαρή εγγύηση υπέρ των ατόµων, επειδή η δυνατότητα ελέγχου από 19 ΡΑÏΚΟΣ Γ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ : «Συνταγµατικό ίκαιο», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1991,σελ

24 την κοινή γνώµη, που αποτελεί τη συνέπειά της, επηρεάζει τον δικαστή και τον αποτρέπει από ενδεχόµενες αυθαίρετες κρίσεις. Γ. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Μια άλλη βασική αρχή που διέπει την απονοµή της δικαιοσύνης, είναι εκείνη που θεσπίζει το άρθρο 93 παρ. 3 του Συντάγµατος. Πρόκειται για την αρχή της αιτιολόγησης των αποφάσεων του δικαστηρίου σύµφωνα µε την οποία «κάθε δικαστική απόφαση πρέπει να είναι ειδικά και εµπεριστατωµένα αιτιολογηµένη». Η αρχή του αιτιολογηµένου των αποφάσεων των δικαστηρίων, όπως και η αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων, στοχεύουν στον έλεγχο από τους διαδίκους αλλά και την κοινή γνώµη και παράλληλα ενισχύουν το αίσθηµα ευθύνης των δικαστών συµβάλλοντας έτσι στην ορθή και αµερόληπτη απονοµή της δικαιοσύνης. 20 Κατ αυτόν τον τρόπο η αιτιολόγηση των αποφάσεων των δικαστηρίων, στοχεύει στην παροχή ευχέρειας της κοινής γνώµης να αξιολογεί την εφαρµογή των κανόνων δικαίου από τους δικαστές και παράλληλα να αποκλείει αυθαίρετες κρίσεις από µέρος τους. Η σηµασία της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων, εξασφαλίζει το δίκαιο της όλης διαδικασίας, τονίζοντας όχι µόνο την ουσία της απόφασης, αλλά και εξωτερικεύοντας τον συλλογισµό, την κρίση δηλαδή του δικαστή, δίνοντας τέλος την δυνατότητα στο κοινό να κρίνει την ορθότητα της σκέψης του δικαστή. 20 ΓΙΑΝΝΙ ΗΣ Ι : «Η αιτιολόγηση των αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων. Τα θεωρητικά θεµέλια», εκδ Σάκκουλα Αθήνα Κοµοτηνή,

25 Το αιτιολογηµένο των αποφάσεων, αποτελεί συνταγµατική εγγύηση σχετικά µε την «ανάσχεση του υποκειµενισµού και της µεροληψίας», «τη βαθµιαία καλλιέργεια των δικαστών», και τη «λογική διάρθρωση του δικανικού συλλογισµού». 21 Παράλληλα, η αρχή της αιτιολόγησης των δικαστικών αποφάσεων, θεσπίζεται και στον κώδικα Πολιτικής ικονοµίας στα άρθρα 139 και Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΕ ΗΜΟΣΙΑ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ Το Σύνταγµα του 1827, καθιερώνει για πρώτη φορά την αρχή της απαγγελίας των αποφάσεων σε δηµόσια συνεδρίαση, αρχή η οποία επαναλαµβάνεται χωρίς εξαίρεση από όλα τα νεότερο Συντάγµατα. Η αρχή αυτή, θεσπίζεται στο άρθρο 93 παρ.3 του Συντάγµατος όπως και η αρχή του αιτιολογηµένου των αποφάσεων. Η αρχή της απαγγελίας των αποφάσεων σε δηµόσια συνεδρίαση, αποτελεί θεσµική εγγύηση που αφορά στην ενηµέρωση της κοινής γνώµης και κυρίως των διαδίκων για τον τρόπο σκέψης των δικαστών και το τελικό προϊόν του δικανικού συλλογισµού. Ε. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΓΝΩΜΗΣ ΤΗΣ ΜΕΙΟΨΗΦΙΑΣ «Η γνώµη της µειοψηφίας δηµοσιεύεται υποχρεωτικά. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε την καταχώριση στα πρακτικά ενδεχόµενης µειοψηφίας καθώς και τους όρους και τις προϋποθέσεις της δηµοσιότητάς της». 21 ΚΕΡΑΜΕΥΣ Κ.: «Η αιτιολογία των δικαστικών αποφάσεων», Ελλ νη,

26 Η ανωτέρω διάταξη του άρθρου 93 παρ. 3, εφαρµόζεται αν πρόκειται για απόφαση πολυµελούς δικαστηρίου. Αποτελεί καινοτοµία για την ελληνική συνταγµατική τάξη και στοχεύει από τη µία στο να αναδείξει την λειτουργική ανεξαρτησία της δικανικής κρίσης. και από την άλλη να τονίσει ότι στη δηµοκρατία η εφαρµογή του νόµου υπακούει στον κανόνα της πλειοψηφίας, η ορθότητα όµως της εφαρµογής του ελέγχεται καλύτερα όταν ακούγεται και η γνώµη που εκφράζει η διαφωνία. Το θέµα αυτό, έτυχε ρύθµισης στα άρθρα 35 και 36 του Ν. 184/ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΙΚΑΣΤΩΝ Ο δικαστής σαν κρατικό όργανο, αντλεί την αρµοδιότητά του απευθείας από το Σύνταγµα. Η ιδιότητα αυτή του δικαστή, εξειδικεύεται από τις συνταγµατικές εγγυήσεις της λειτουργικής και προσωπικής ανεξαρτησίας του. H διασφάλιση της προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας των δικαστών απέναντι σε οποιαδήποτε παρέµβαση είναι σήµερα απολύτως κατοχυρωµένη, τόσο σε θεσµικό όσο και σε επίπεδο κοινωνικοπολιτικής συνείδησης. Ουδείς µπορεί να επηρεάσει τον οποιονδήποτε δικαστή, αν ο ίδιος δεν είναι διατεθειµένος και διαθέσιµος να επηρεαστεί. Kάθε προσπάθεια επηρεασµού, απ' όπου κι αν προέρχεται, είναι καταδικασµένη σε αποτυχία, αν ο δικαστής, στον οποίο απευθύνεται, δεν είναι ευάλωτος Α. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΣΤΩΝ Η λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστών (άρθρο 87 παρ 1 Συντάγµατος) σηµαίνει ότι αυτοί κατά την άσκηση των καθηκόντων τους - υπόκεινται µόνο στο Σύνταγµα και τους νόµους και σε καµία περίπτωση δεν 25

27 υποχρεούνται να συµµορφώνονται µε διατάξεις που έχουν τεθεί κατά κατάλυση του Συντάγµατος- και φυσικά ούτε να υπακούουν σε διαταγές οποιουδήποτε κρατικού οργάνου. Όπως παρατηρούµε, δεν γίνεται παραποµπή σε νόµο που ρυθµίζει ειδικότερα το θέµα, «ως νόµος ορίζει», κατά τη συνηθισµένη έκφραση του συνταγµατικού νοµοθέτη. Κι αυτό γιατί υπογραµµίζεται η απόλυτη ανεξαρτησία του δικαστή, χωρίς καµία επιφύλαξη που θα την αλλοίωνε ή θα την περιόριζε. Σ αυτό το σηµείο, αξίζει να τονίσουµε ότι ως δικαστές, νοούνται από τη διάταξη αυτή, όχι µόνο οι τακτικοί δικαστές αλλά όλοι οι δικαστικοί λειτουργοί, όπως οι εισαγγελείς και οι αντίστοιχοι λειτουργοί των διοικητικών δικαστηρίων αλλά και όλα τα άλλα πρόσωπα που συµπράττουν σύµφωνα µε το Σύνταγµα, στην απονοµή της δικαιοσύνης, όπως είναι π.χ οι ένορκοι και τα µέλη των στρατιωτικών δικαστηρίων. 22 Με άλλα λόγια, οι δικαστές, δρουν χωρίς να εξαρτώνται από τα όργανα των δύο άλλων λειτουργιών: νοµοθετικής και εκτελεστικής. Η εκτελεστική λειτουργία είναι αρµόδια µόνο για τη διοίκηση της δικαιοσύνης και την άσκηση της σχετικής εποπτείας στους δικαστές, ενώ η νοµοθετική λειτουργία µπορεί µόνο να ρυθµίζει την οργάνωση και λειτουργία του δικαστηρίου. Η διάταξη αυτή, δεν απαγορεύει τη δέσµευση των δικαστών από αποφάσεις άλλων δικαστών. Οι δικαστικοί λειτουργοί κατά την απονοµή της δικαιοσύνης δεν δεσµεύονται όµως από σχετικές οδηγίες ή εντολές της προϊστάµενης τους δικαστικής αρχής ούτε υπόκεινται σε οποιοδήποτε ιεραρχικό έλεγχο από οποιοδήποτε διοικητικό όργανο και δη από τον Υπουργό ικαιοσύνης. Η λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστών δηλαδή, λειτουργεί αποτρεπτικά έναντι οποιασδήποτε επιρροής του δικαστή από άλλες πολιτειακές λειτουργίες, αλλά και από οποιοδήποτε άλλο παράγοντα όπως π.χ τους διαδίκους. 22 ΡΑÏΚΟΣ Γ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ : «Συνταγµατικό ίκαιο», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1991,σελ

28 Β. ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΣΤΩΝ Η προσωπική ανεξαρτησία των δικαστικών λειτουργών αφορά το διορισµό και την υπηρεσιακή κατάσταση των δικαστών, την παύση τους, το όριο ηλικίας, την πειθαρχική εξουσία και τον δικαστικό συνδικαλισµό. Συνίσταται στην αποσύνδεση των ανωτέρω υπηρεσιακών ζητηµάτων από τις επιλογές του Κράτους και την επαγωγή τους στη δικαιοδοσία του Ανώτατου ικαστικού Συµβουλίου, οργάνου δηλαδή που συγκροτείται από δικαστές. Η προσωπική ανεξαρτησία, αποσκοπεί, στην απεξάρτηση του δικαστή από την κρατική ιεραρχία, έτσι ώστε αυτός να µπορεί να ασκεί τα καθήκοντά του σε ένα περιβάλλον υπηρεσιακής ασφάλειας, προστατευµένο από κρατικές επεµβάσεις. Η προσωπική ανεξαρτησία των δικαστών «εξασφαλίζεται µε τη θέσπιση εγγυήσεων σχετικών µε την υπηρεσιακή τους κατάσταση, κατά τρόπο ώστε να µη φοβούνται ότι θα υποστούν... δυσµενή υπηρεσιακή µεταχείριση, επειδή ασκούν τα καθήκοντά τους κατά τρόπο αµερόληπτο και κατά συνείδηση». 23 Ειδικότερα, η προσωπική ανεξαρτησία των δικαστικών λειτουργών κατοχυρώνεται µε ορισµένες διατάξεις του Συντάγµατος, οι οποίες αποτελούν εγγύηση και αναφέρονται : α) στην ισοβιότητα, β) στον προσδιορισµό των αποδοχών, γ) στο διορισµό και τις υπηρεσιακές µεταβολές, δ) στην παύση των δικαστικών λειτουργών. Οι προαναφερθείσες διατάξεις αναλύονται στη συνέχεια. α) ΙΣΟΒΙΟΤΗΤΑ Όλα τα µετεπαναστατικά Συντάγµατα της Ελλάδας, πρόβλεψαν το θεσµό της ισοβιότητας των δικαστών. Η διάταξη του ισχύοντος Συντάγµατος κατοχυρώνει την ισοβιότητα όλων των δικαστικών λειτουργών εν αντιθέσει µε 23 ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠ. : «Εγχειρίδιον ιοικητικού ικαίου», εκδ. Σάκκουλα, σελ

29 τα προηγούµενα Συντάγµατα που δεν κατοχύρωναν την ισοβιότητα των εισαγγελέων, αντιεισαγγελέων, ειρηνοδικών και πταισµατοδικών οι οποίοι ήταν απλώς µόνιµοι. Το άρθρο 92 του Συντάγµατος, κατοχυρώνει τη µονιµότητα των δικαστικών υπαλλήλων οι οποίοι όµως προστατεύονται µόνο εφόσον υπάρχουν οι θέσεις τους. Βασικό στοιχείο της εξεταζόµενης ανεξαρτησίας, είναι η ισοβιότητα των δικαστών., η οποία σηµαίνει ότι ο δικαστής ο οποίος δεν έχει συµπληρώσει το όριο ηλικίας, δεν χάνει τη δικαστική του ιδιότητα έστω και αν καταργηθεί η θέση που κατέχει, εκτός εάν παυθεί µε δικαστική απόφαση. Η ισοβιότητα των δικαστών, συµβάλλει στην αποτελεσµατική κατοχύρωση της ανεξαρτησίας τους, καθώς ο διορισµός των δικαστικών λειτουργών µε βάση τα προσόντα και µετά από διαγωνιστική δοκιµασία, δεν αρκεί για την κατοχύρωση αυτής. 24 Η ισοβιότητα των δικαστών διαφέρει από τη µονιµότητα των δηµοσίων υπαλλήλων, των οποίων η υπηρεσιακή διασφάλιση διαρκεί όσο υπάρχει η θέση που κατέχουν. Ως όριο ηλικίας για την έξοδο από την υπηρεσία το Σύναγµα έθεσε τη συµπλήρωση του εξηκοστού πέµπτου έτους για τους δικαστικούς λειτουργούς µέχρι το βαθµό του εφέτη ή του αντιεισαγγελέα εφετών και τους αντίστοιχους µε αυτούς βαθµούς, τη συµπλήρωση δε του εξηκοστού έβδοµου έτους ηλικίας για όσους έχουν βαθµούς ανώτερους από αυτούς ή από τους αντίστοιχους. β) ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΠΟ ΟΧΩΝ Στα πλαίσια της φροντίδας του για τη διασφάλιση της απόλυτης ανεξαρτησίας των δικαστικών λειτουργών, αλλά και της απερίσπαστης άσκησης του λειτουργήµατός τους, το Σύνταγµα περιλαµβάνει και ορισµένες 24 ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ: «Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο», εκδ. Σάκκουλα, 1999, σελ

30 άλλες σχετικές διατάξεις. Ειδικότερα, µε το άρθρο 88 παρ.2 ορίζει ότι «οι αποδοχές των δικαστικών λειτουργών είναι ανάλογες µε το λειτούργηµά τους και ότι τα σχετικά µε τη βαθµολογική και µισθολογική τους εξέλιξη και µε την κατάστασή τους γενικά καθορίζονται µε ειδικούς νόµους». Τα παραπάνω σηµαίνουν ότι: α) οι αποδοχές πρέπει να τελούν σε αντιστοιχία µε τη σπουδαιότητα αλλά και τη φύση του δικαστικού λειτουργήµατος, β) ότι πρέπει να διακρίνονται από τις αποδοχές των λοιπών δηµοσίων υπαλλήλων και λειτουργών, δηλαδή ότι πρέπει να καθορίζονται µε ειδικούς νόµους και να είναι ανώτερες από τις αποδοχές των λοιπών δηµόσιων υπαλλήλων και λειτουργών αλλά και των ιδιωτικών υπαλλήλων, γ) ότι απαγορεύεται η µισθολογική εξοµοίωση λειτουργών του δηµόσιου τοµέα προς τους δικαστές 25, δ) ότι είναι ανεπίτρεπτη η παραποµπή µισθολογικής διάταξης για τρίτους στις αποδοχές ανώτατων δικαστικών λειτουργών. 26 Το άρθρο 89 παρ. 1 του Συντάγµατος, απαγορεύει στους δικαστικούς λειτουργούς την παροχή οποιασδήποτε άλλης µισθωτής υπηρεσίας ή την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλµατος. Κατ εξαίρεση όµως, τους επιτρέπει να εκλέγονται µέλη της Ακαδηµίας ή καθηγητές ή υφηγητές ανωτάτων σχολών, να συµµετέχουν σε ειδικά διοικητικά δικαστήρια και σε συµβούλια ή επιτροπές (άρθρο 89 παρ.2), ενώ απαγορεύει την ανάθεση διοικητικών καθηκόντων σε δικαστικούς λειτουργούς αλλά τους επιτρέπει την εκπροσώπηση της χώρας σε διεθνείς οργανισµούς (άρθρο 89 παρ.3) Αξιολογώντας τα ανωτέρω και σύµφωνα µε τον Γ. Βλάχο, 27 η διάταξη του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 2 του άρθρου 88 και που ορίζει ότι «οι αποδοχές των δικαστικών λειτουργών είναι ανάλογες µε το λειτούργηµά τους», µπορεί να θεωρηθεί απαράδεκτη και µειωτική για τους Έλληνες δικαστές. Η διάταξη αυτή θα έπρεπε να είχε παραλειφθεί ως αυτονόητη ή να έχει τεθεί για όλους τους δηµόσιους υπαλλήλους και λειτουργούς. Εκτός και αν υποτεθεί, ότι η δικαστική συνείδηση µετράται ανάλογα µε το ύψος των αποδοχών! 25 βλ. ΣτΕ 2928/86 26 βλ. ΣτΕ 154/87, 1850/88 27 ΒΛΑΧΟΣ Γ. : «Το Σύνταγµα της Ελλάδας», εκδ. Σάκκουλα, 1979 σελ

31 γ) ΙΟΡΙΣΜΟΣ, ΠΡΟΑΓΩΓΗ, ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ, ΜΕΤΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΤΑΞΗ ΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ Το Σύνταγµα, µε το άρθρο 90 παρ.1 του Συντάγµατος, ορίζει ότι «οι προαγωγές, τοποθετήσεις, µεταθέσεις, αποσπάσεις και µετατάξεις των δικαστικών λειτουργών, γίνονται µε προεδρικό διάταγµα που εκδίδεται ύστερα από απόφαση ανώτατου δικαστικού συµβουλίου. Το Συµβούλιο, συγκροτείται από τον Πρόεδρο του οικείου Ανώτατου ικαστηρίου (Συµβουλίου Επικρατείας, Αρείου Πάγου ή Ελεγκτικού Συνεδρίου κατά περίπτωση) και από µέλη του ίδιου δικαστηρίου που ορίζονται µε κλήρωση µεταξύ εκείνων που έχουν τουλάχιστον δύο ετών υπηρεσία στο δικαστήριο αυτό 28, όπως νόµος ορίζει». Εξ άλλου, στο ανώτατο δικαστικό συµβούλιο της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης µετέχει ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου καθώς και οι δύο Αντεισαγγελείς του, που ορίζονται µε κλήρωση, ενώ σε εκείνο του Ελεγκτικού Συµβουλίου της Επικρατείας, και της διοίκησης της δικαιοσύνης και ο Γενικός Επίτροπος της Επικρατείας που υπηρετεί σε αυτά. Επιπλέον, σύµφωνα µε το άρθρο 90 παρ. 2 του Συντάγµατος, προβλέπεται ότι «το συµβούλιο συγκροτείται µε αυξηµένη σύνθεση όπως νόµος ορίζει, όταν κρίνει για προαγωγή στις θέσεις των συµβούλων της Επικρατείας, αρεοπαγιτών, αντιεισαγγελέων του Αρείου Πάγου, προέδρων εφετών, εισαγγελέων εφετών και συµβούλων του Ελεγκτικού Συνεδρίου». Πραγµατικά, µόνο ο διορισµός µε βάση τα προσόντα και η κατοχύρωση της ισοβιότητας δεν θα αποτελούσαν επαρκή στοιχεία για να προστατεύσουν τους δικαστές από ενδεχόµενες πιέσεις των ανωτέρων τους, αν οι τελευταίοι ήταν αποκλειστικά αρµόδιοι για την µεταβολή της υπηρεσιακής κατάστασης των δικαστικών λειτουργών. Συγχρόνως, το Σύνταγµα προβλέπει στο άρθρο 90 παρ.3 ότι αν ο Υπουργός διαφωνεί µε την κρίση του ανώτατου δικαστικού συµβουλίου έχει 28 βλ. και σχετικό Ν. 184/