ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ. Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας. Τμήμα Λογιστικής. Θέμα πτυχιακής εργασίας:

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής Θέμα πτυχιακής εργασίας: Η Αγορά των Ενεργειακών Προϊόντων,Ιστορική Αναδρομή,Σημερινή Πραγματικότητα και Σπουδάστρια: Γραμμένου Ευτυχία ΑΕΜ:7741 Επιβλέπων Καθηγητής: Σμυρλόγλου Α.Αναστάσιος ΚΑΒΑΛΑ 2008

2 ΤΑ3ί Η Αγορά των Ενεργειακών Προϊόντων Ιστορική Αναδρομή, Σημερινή Πραγματικότητα &. Ευτυχία Σ. Γραμμένου 2

3 Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ(ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ, ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ, ΑΝΘΡΑΚΑΣ)...8 1α.Όταν η ενέργεια αποτελεί τη βάση της οικονομίας και της διαβίωσης β. Παραγωγή ενέργειας από πρωτογενείς πηγές:... 8 ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ α.Πετρέλαιο β.Φυσικό Αέριο γ.Άνθρακας ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ(ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΑΝΘΡΑΚΑΣ) α.Παραγωγή Πετρελαίου...12 Πίνακας 1: Παραγωγή Πετρελαίου (εκατ. τόνοι) ( )...14 Διάγραμμα 1: Παραγωγή Πετρελαίου (εκατ. τόνοι) ( )...15 Πίνακας 1α:Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής πετρελαίου...15 ( )...15 Διάγραμμα 1α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής πετρελαίου( ) β.Παραγωγή Αερίου...16 Πίνακας 2: Παραγωγή Φυσικού Αερίου (εκατ. τόνοι)( )...17 Διάγραμμα 2: Παραγωγή Φυσικού Αερίου (εκατ. τόνοι) ( )...18 Πίνακας 2α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής φυσικού αερίου...18 ( )...18 Διάγραμμα 2α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής φυσικού αερίου...19 ( ) γ.Παραγωγή Άνθρακα δ. Η παραγωγή άνθρακα σε Ινδονησία και Αυστραλία...20 Πίνακας 3: Παραγωγή Άνθρακα (εκατ. τόνοι) ( )...21 Διάγραμμα 3:Παραγωγής Άνθρακα (εκατ. τόνοι) ( )...21 Πίνακας 3α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής άνθρακα...21 ( )...21 Διάγραμα 3α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής άνθρακα...22 ( ) ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ α. Ενέργεια και η Ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης β.Ενεργειακές Προκλήσεις ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ α.Κατανάλωση πετρελαίου...29 Ευτυχία Σ. Γραμμένου 3

4 5β.Αιτίες περιορισμού σε κατανάλωση πετρελαίου: γ.Οι μεγάλοι καταναλωτές Πίνακας 1:Κατανάλωση Πετρελαίου (εκατ. τόνοι) ( ) Διάγραμμα 1:Κατανάλωση πετρελαίου (εκατ. τόνοι) ( ) Πίνακας 1α: Μέση ετήσια μεταβολή κατανάλωσης πετρελαίου ( ) Διάγραμμα 1α:Μέση ετήσια μεταβολή κατανάλωσης πετρελαίου ( ) δ.Κατανάλωση φυσικού αερίου Πίνακας 2:Κατανάλωση Φυσικού Αερίου (εκατ.τόνοι) ( ) Διάγραμμα 2:Κατανάλωση Φυσικού Αεριού (εκατ.τόνοι) ( ) Ομοίως έχοντας και τα ποσοστά της κατανάλωσης του φυσικού αερίου το διάγραμμα θαέχει ως εξής: Πίνακας 2α: Μέση ετήσια μεταβολή κατανάλωσης φυσκού αερίου ( ) Διάγραμμα 2 α:μέση ετήσια μεταβολή κατανάλωσης φυσκού αερίου ( ) ε.Κατανάλωση Άνθρακα Πίνακας 3:Κατανάλωση Άνθρακα (εκατ.τόνοι) ( ) Διάγραμμα 3:Κατανάλωση Άνθρακα (εκατ.τόνοι) ( ) Πίνακας 3 α: Μέση ετήσια μεταβολή κατανάλωσης άνθρακα ( ) Διάγραμμα 3 α:μέση ετήσια μεταβολή κατανάλωσης άνθρακα ( ) στ.Η κατανάλωση ενέργειας διαφόρων χωρών ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ(ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ, ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ, ΑΝΘΡΑΚΑΣ) α.Αποθέματα πετρελαίου Πίνακας1:Αποθέματα πετρελαίου (χιλιάδες εκατ.βαρέλια)( ) Διάγραμμα1:Αποθέματα πετρελαίου (χιλιάδες εκατ.βαρέλια) ( ) β.Οι μεγάλες πολυεθνικές και ο ΟΠΕΚ γ.Ο ΟΠΕΚ δ.Οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς του πλανήτη και η στάση τους (συνέπειες μείωσης των αποθεμάτων) ε.Εκτιμήσεις ΟΠΕΚ για την εξέλιξη των τιμών στ.Αποθέματα άνθρακα η.Αποθέματα φυσικού αερίου Διάγραμμα Η1.Η γεωγραφική κατανομή των αποθεμάτων Πίνακας2:Αποθέματα Φυσικού Αερίου (τρισεκατ. κυβ. μέτρα) ( ) Διάγραμμα 2:Αποθέματα Φυσικού Αερίου (τρισεκατ. κυβ. μέτρα) ( ) ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ευτυχία Σ. Γραμμένου 4

5 7α.Πετρέλαιο και παγκόσμια οικονομία γ.Άνθρακας και παγκόσμια οικονομία Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ α.ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΗΠΑ, ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ β.Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ.. 56 Πίνακας: Προβλέψεις Βασικών Μακροοικονομικών Μεγεθών (ετήσιες μεταβολές)...57 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...59 Πίνακας 1:Τιμές αργού πετρελαίου (δολάρια)( )...59 Διάγραμμα 1: Τιμές αργού πετρελαίου (δολάρια ανά βαρέλι)( )...59 Πίνακας 2: Τιμές φυσικού αερίου (δολάρ^ ανα εκατομμύριο Btu) ( )...60 Διάγραμμα 2:Τιμές φυσικού αερίου (δολάρια ανά εκατομμύριο Btu )...60 ( )...60 Πίνακας 3:Τιμές άνθρακα(δολάρια ανά τόνο)( )...61 Διάγραμμα 3: Τιμές άνθρακα(δολάρια ανά τόνο)( )...61 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...63 Ευτυχία Σ. Γραμμένου 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία διαπραγματεύεται τον ρόλο των ενεργειακών προϊόντων στην σύγχρονη παγκόσμια οικονομία. Τα προϊόντα αυτά είναι το πετρέλαιο, ο άνθρακας και το φυσικό αέριο. Επιπλέον γίνεται αναφορά στις μορφές των ενεργειακών προϊόντων, ο τρόπος παραγωγής τους και πως εξυπηρετούν τον άνθρωπο παρέχοντας του καλύτερη ποιότητα ζωής. Ακόμα δεν θα μπορούσαν να παραληφθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που μπορούν να προκαλέσουν τα ενεργειακά προϊόντα τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε περιβαλλοντικό επίπεδο. Τέλος γίνονται σημαντικές αναφορές στη αλληλένδετη σχέση που συνδέει τα ενεργειακά προϊόντα με την παγκόσμια οικονομία και τις επιπτώσεις που μπορεί να αποφέρει. Ευτυχία Σ. Γραμμένου 6

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αρχικά η εργασία ξεκινά με μια αναφορά στην έννοια της λέξης "ενέργεια στις ιδιότητες της και πως έφτασε η παραγωγή της να αποτελεί ένα από τα καίρια δεδομένα που απασχολούν την οικονομία από την εμφάνιση της μέχρι και σήμερα. Επίσης παρουσιάζονται, οι τρεις πιο διαδεδομένες μορφές ενέργειας, ή τα ενεργειακά προϊόντα τα οποία είναι το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο άνθρακας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται στοιχεία από 1996 έως και το 2006 που αποκαλύπτουν κατά πόσο συμφωνεί η παραγωγή με την κατανάλωση τους παγκοσμίως, και κατά πόσο είναι εφικτό να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στη παραγωγή και την κατανάλωση. Επιπλέον παρουσιάζονται στοιχεία από το 1996 έως το 2006 που αφορούν τα αποθέματα των παραπάνω ενεργειακών προϊόντων ανά τον κόσμο και οι αντιδράσεις καταναλωτών και εξαγωγών. Τέλος γίνεται αναφορά στη σχέση των τριών ενεργειακών προϊόντων χωριστά συγκριτικά όμως με την παγκόσμια οικονομία και το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ). Ευτυχία Σ. Γραμμένου 7

8 1.ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ(ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ, ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ, ΑΝΘΡΑΚΑΣ) 1α.Όταν η ενέργεια αποτελεί τη βάση της οικονομίας και της διαβίωσης Σύμφωνα με την επιστήμη της Φυσικής, ενέργεια ενός σώματος είναι η ικανότητά του να παράγει έργο. Είναι μια από τις κύριες ιδιότητες της ύλης και απαραίτητος όρος για την ύπαρξη και την ανάπτυξη της ζωής. Η παραγωγή και η ορθολογική κατανομή ενέργειας είναι, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε χώρα όσον αφορά την οικονομική της ανάπτυξη και τη βελτίωση του επιπέδου ζωής των κατοίκων, με αποτέλεσμα η ενεργειακή πολιτική, που περιλαμβάνει συνοπτικά την εξασφάλιση, την εξοικονόμηση και την διάθεση ενέργειας, να αποτελεί το πρώτιστο μέλημα των κυβερνήσεων. Η απαίτηση του 21ου αιώνα είναι η επινόηση τεχνικών βελτίωσης, όσον αφορά την παραγωγή, εξοικονόμηση, και τη διάθεση ενέργειας με το λιγότερο περιβαλλοντικό κόστος. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι μια μορφή ενέργειας, για την οποία ερίζουν πολλά κράτη, ενώ ο τρόπος παραγωγής της έχει φέρει αντιμέτωπους τους οικολόγους με τους οικονομολόγους, τους περιβαλλοντολόγους και τους σκεπτικιστές. Οι αντιπαραθέσεις αυτές έχουν αναγάγει τη ζήτηση πετρελαίου σε μείζων γεωπολιτικό διακύβευμα (γεωπολιτική είναι η ανάλυση των αντιπαραθέσεων που οδηγούν σε σύγκρουση για την κυριαρχία πάνω Ι σε ορισμένα εδάφη Βποικίλων αγαθών).1, 2 1β. Παραγωγή ενέργειας από πρωτογενείς πηγές: H ενέργεια εκδηλώνεται με διάφορες μορφές (κινητική, θερμότητα, ηλεκτρισμός, φωτισμός, πυρηνική, αιολική, ηλιακή κ.λ.π.) και με την βοήθεια της τεχνολογίας μετατρέπεται από μια μορφή σε άλλη (με τις ανεμογεννήτριες από αιολική σε ηλεκτρική και με τα Φ ^ από ηλιακή σε ηλεκτρική).από τις μορφές αυτές της ενέργειας, η ηλεκτρική είναι εκείνη που απαιτεί τις μεγαλύτερες ποσότητες καυσίμων, αλλά και η πλέον διαδεδομένη στους καταναλωτές. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας επιτυγχάνεται με την εκμετάλλευση διαφόρων πρωτογενών πηγών ενέργειας, η οποία παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα. 12 1Μανόλης Βουτυράκης ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007 Ενέργεια (από το κάρβουνο στο πετρέλαιο και από το αέριο στο υδρογόνο) 2 Βλ.δικτυακό τόπο ενέργειας ( Ευτυχία Σ. Γραμμένου 8

9 Έτσι, το ποσοστό των πηγών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ανάλογα με τη διαθεσιμότητα πρώτων υλών κάθε χώρας έχει ω ς εξής: 1) Αραβικές πετρελαιοπαραγωγές χώρες: Πετρέλαιο (100%). 2) Φυσικό αέριο: Ολλανδία (65%), Ιρλανδία (45%). 3) Λιθάνθρακες: κυριαρχούν στη Νότια Αφρική (95%), τη Δανία (90%), τη Μ. Βρετανία (65%), τις ΗΠΑ (60%) και την Ισπανία (πάνω από 40%). 4) Ο Λιγνίτης: Πρώην Ανατ. Γερμανία (91%), και στην Ελλάδα (65%), ενώ συνδυασμός Λιγνίτη και Λιθανθράκων στην Κίνα (περίπου 75%) και στην πρώην Δυτ. Γερμανία (55,4 %). 5) Πυρηνική ενέργεια: το ποσοστό της πυρηνικής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρικής είναι υψηλό έως σχετικά υψηλό στη Γαλλία (75%), το Βέλγιο (61%), την Ουγγαρία (48%), τη Σουηδία (47%), τη Νότια Κορέα (45%), Ελβετία (42%), Ταϊβάν (39%) και Γερμανία (29,6%) 6) Υδροηλεκτρική ενέργεια: ανεπτυγμένες χώρες: Νορβηγία: (99,5%), Αυστρία (64%), Καναδάς (62%), Ελβετία (55%) καθώς και σε αναπτυσσόμενες, όπως Γκάνα (99%), Βραζιλία (93%), Κένυα (83%) και Βενεζουέλα (61%).3 ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 1)Πετρέλαιο (100%) ΧΩΡΕΣ Αραβικές πετρελαιοπαραγωγές χώρες 2)Φυσικό Αέριο Ολλανδία (65%) 3 Μανόλης Βουτυράκης Οκτώβριος 2007 Ενέργεια (από το κάρβουνο στο πετρέλαιο και από το φυσικό αέριο στο υδρογόνο) Ευτυχία Σ. Γραμμένου 9

10 Ιρλανδία (45%) 3)Λιθάνθρακες Νότια Αφρική (95%) Δανία (90%) Μ. Βρετάνια (65%) ΗΠΑ (60%) Ισπανία (πάνω από 40%) 4)Λιγνίτης Πρώην Ανατολ. Γερμανία (91%) Ελλάδα (65%) 5)Λιγνίτης και Άνθρακας Κίνα (75%) 6)Πυρηνική Ενέργεια Γαλλία (75%) Πρώην Δυτ. Γερμανία (55,4%) Βέλγιο (61%) Ουγγαρία (48%) Σουηδία (47%) β Νότια Κορέα (45%) Ελβετία (42%) Ταιβάν (39%) Γερμανία (29,6) 7)Υδροηλεκτρική Ενέργεια Νορβηγία (99,5%) Αυστρία (64%) Καναδάς (62%) Ελβετία (55%) Γ κάνα (99%) ' Βραζιλία (93%) Κένυα (83%) Βενεζουέλα (61%) 2.ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 2α.Πετρέλαιο Οι καταναλωτές στις ανεπτυγμένες χώρες απαιτούν ενέργεια διαθέσιμη κατά βούληση, ασφαλή, και διακριτικά παρεχόμενη, ενώ είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν περισσότερα για χάρη της ποιότητας. Το πετρέλαιο ήταν δύο φορές πιο ακριβό από τον λιγνίτη όταν πρωτοεισήχθη στην αγορά πάνω από έναν αιώνα πριν, αλλά η αποτελεσματικότητα του, η ευκολία στη χρήση και η καθαρότητά του όταν Ευτυχία Σ. Γραμμένου 10

11 χρησιμοποιήθηκε στις μηχανές εσωτερικής καύσης οδήγησε στην οικονομία του πετρελαίου. Από την άλλη η πλειονότητα του πληθυσμού του πλανήτη έχει πιο θεμελιώδεις ανάγκες. Πάνω από 2 δις άτομα μόλις που καλύπτουν τις βασικές ενεργειακές τους ανάγκες, ενώ 1 δις άτομα δεν καλύπτουν ούτε καν αυτές.4 2β.Φυσικό Αέριο Πρόκειται για μια φτηνή και φιλική προς το περιβάλλον λύση, αλλά όχι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Παρόλο που υπάρχουν αρκετά αποθέματα φυσικού αερίου για δεκαετίες δεν παύουν να είναι πεπερασμένα, οπότε η τιμή τους πρόκειται να ανέβει,όχι μόνο λόγο της σπανιότητας τους αλλά περισσότερο λόγο της συνεχόμενα αυξημένης τους ζήτησης. Η χρησιμοποίησή του παράγει βέβαια επιβλαβή αέρια, αλλά πολύ λιγότερα σε σχέση με άλλα συμβατικά καύσιμα.5 Την παγκόσμια κατάσταση στον τομέα του φυσικού αερίου χαρακτηρίζει η μεσοπρόθεσμα αναμενόμενη αύξηση της ζήτησης λόγω πρόσθετων αναγκών αερίου για ηλεκτροπαραγωγή στις χώρες του ΟΟΣΑ και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Προφανώς η ανάγκη σταδιακής αύξησης για ενέργεια παγκοσμίως και η αυξητική τάση της τιμής του αργού πετρελαίου επιφέρει αυξημένη ζήτηση για ενεργειακά προϊόντα πέραν του αργού πετρελαίου. Έτσι το φυσικό αέριο έρχεται να συμπληρώσει και πολλές φορές μερικώς να υποκαταστήσει τη ζήτηση για " περισσότερη ενέργεια προκαλώντας έτσι αναπόφευκτα επίσης υψηλές τιμές και κορεσμό στα περιορισμένα αποθέματα του. Επίσης, μελετάται και η χρήση συμπιεσμένου φυσικού αερίου (ΣΦΑ) πέραν του τομέα I - -1 '. Λ των μεταφορών. Η ρύθμιση αποτελεί εργαλείο για την προώθηση του ανταγωνισμού και για τις επενδύσεις. Πάντως, εκφράζεται σκεπτικισμός για την έγκαιρη ολοκλήρωση της κατασκευής νέων έργων, κυρίως αγωγών, δεδομένου ότι λιγότερες από τις μισές επενδύσεις, που είναι απαραίτητες στον τομέα αερίου, είναι δρομολογημένες. Στο πεδίο αυτό η Ελλάδα ανέλαβε σημαντική οικονομική δράση μέσω συμφωνιών, της τριπλής με τη Βουλγαρία και τη Ρωσία και της διμερούς με την Τουρκία. Και στις δύο 4 Μανόλης Βουτυράκης Οκτώβριος 2007 Ενέργεια (από το κάρβουνο στο πετρέλαιο και από το φυσικό αέριο στο υδρογόνο) 5 Συμβατικές πηγές ενέργειας Ευτυχία Σ. Γραμμένου 11

12 περιπτώσεις η χώρα μας αποτελεί τη δίοδο από όπου το "νέο πετρέλαιο" ταξιδεύει προς τον υπόλοιπο κόσμο.6 2γ.Άνθρακας Οι γαιάνθρακες αποτελούν την κύρια καύσιμη ύλη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε παγκόσμια κλίμακα και δεύτερη σε ποσότητα ενεργειακή πηγή μετά το πετρέλαιο. Ανάλογα με την σύστασή τους διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: τύρφη, λιγνίτης, υποπισσούχοι γαιάνθρακες, πισσούχοι γαιάνθρακες και ανθρακίτης. Σε παγκόσμιο επίπεδο, άνθρακας παράγεται σε περισσότερες από 50 χώρες και με αξιοσημείωτη μάλιστα γεωγραφική διασπορά. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η βιομηχανία του άνθρακα απασχολεί άμεσα περισσότερους από εργαζόμενους, η οικονομική αξία της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας ξεπερνά τα 30 δις ευρώ ενώ παγκοσμίως, σχεδόν 7εκατομμύρια εργαζόμενοι ασχολούνται άμεσα σε επιφανειακά ή υπόγεια ορυχεία, στερεών καυσίμων. Είναι αναμφισβήτητη η προσφορά του άνθρακα στην ασφάλεια του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού. Η προσφορά αυτή όμως συνοδεύεται από το ισχυρό περιβαλλοντικό και κοινωνικό «αποτύπωμα» των στερεών καυσίμων κυρίως στις περιοχές όπου εξορύσσονται. Κατά συνέπεια, οι τοπικές κοινωνίες, αλλά κυρίως οι εργαζόμενοι στις εξορυκτικές δραστηριότητες, προσπάθησαν διαχρονικά να επωφεληθούν «αντισταθμιστικά» ' από την τεράστια αυτή βιομηχανία. 7 3.ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ(ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ, ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ,ΑΝΘΡΑΚΑΣ) 3α.Παραγωγή Πετρελαίου Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου μειώθηκε κατά 0,2% το 2007, καταγράφοντας την πρώτη πτώση από το 2002, ενώ η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 0,1%, όπως ενημέρωσε η δεύτερη μεγαλύτερη στην Ευρώπη πετρελαϊκή εταιρία, υπογραμμίζοντας την εύθραυστη ισορροπία προσφοράς και ζήτησης, η οποία συντέλεσε την εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου σε επίπεδα ρεκόρ. 6 Φυσικό αέριο-δύο θηλιές για την διεθνή αγορά ενέργειας Βλ. δικτυακό τόπο Ο Άνθρακας αναπτυξιακό εργαλείο ( Ευάγγελος Καρλόπουλος Χημικός Μηχανικός Παραγωγή και Διαχείριση Ενέργειας Ευτυχία Σ. Γραμμένου 12

13 Στην ετήσια έκθεση Statistical Review of World Energy 2008, η μεγαλύτερη στην Ευρώπη πετρελαϊκή εταιρία αναφέρει ότι η παραγωγή μειώθηκε πέρυσι κατά βαρέλια την ημέρα και ανήλθε σε 81,53 εκατομμύρια βαρέλια τη ημέρα, ενώ τα διαπιστωμένα αποθέματα αργού πετρελαίου στον πλανήτη ανήλθαν στα τέλη του 2007 σε 1,2379 τρισεκατομμύρια βαρέλια έναντι των αναθεωρημένων 1,2395 τρισεκατομμυρίων βαρελιών στα τέλη του Αρκούν, ωστόσο, για να στηρίξουν τους σημερινούς ρυθμούς παραγωγής για τα επόμενα 41 χρόνια. Σύμφωνα με την έκθεση της εταιρίας αυτής, η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας αυξήθηκε, πέρυσι, σε ποσοστό 1,1%, με ρυθμό ελαφρώς χαμηλότερο του μέσου όρου της τελευταίας δεκαετίας και ανήλθε σε 85,22 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου την ημέρα. Παράλληλα, η ζήτηση στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ μειώθηκε το 2007 κατά βαρέλια την ημέρα, καταγράφοντας την πιο απότομη πτώση στα τελευταία 20 χρόνια. Η πτώση αυτή συνεχίζεται και φέτος. Αντιθέτως, ί η ζήτηση στις εκτός ΟΟΣΑ8 χώρες αυξήθηκε, το 2007, κατά 1,4 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα και συνεχίζει να αυξάνεται και φέτος. Η ζήτηση στις πετρελαιοπαραγωγούς περιοχές της Μέσης Ανατολής, Νότιας και Κεντρικής Αμερικής και Αφρικής αντιστοιχεί στα δύο τρίτα της αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης πέρυσι. Οι τιμές του πετρελαίου τέθηκαν σε ανοδική τροχιά από το 2002 και πρόκειται για την πιο μακρόχρονη και απότομη άνοδο από το Η εκτίναξη των τιμών στο ιστορικό ρεκόρ των 139,12 δολαρίων το βαρέλι του αμερικανικού ελαφρού αργού αντικατοπτρίζει εν μέρει τους περιορισμούς στην προσφορά σε μία συγκυρία έντονης αύξησης της ζήτησης στις αναδυόμενες αγορές. Η πραγματικότητα είναι ότι αυτό έχει να κάνει με τα θεμελιώδη δεδομένα της προσφοράς και της ζήτησης. Παρόλα αυτά σύμφωνα και με τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου αναμένεται να μειωθεί περισσότερο από ότι πιστευόταν προηγουμένως. Στην τελευταία έκθεση "World Energy Outlook", η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας διατύπωνε την εκτίμηση της για συνεχή αύξηση της παραγωγής η οποία, το 2030, θα ανερχόταν σε περίπου 116 εκατομμύρια βαρέλια, έναντι περίπου 87 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα στα οποία ανέρχεται σήμερα. 8 Ο.Ο.Σ.Α. (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) Ευτυχία Σ. Γραμμένου 13

14 Ωστόσο, σύμφωνα με την έκθεση που ετοιμάζεται, η έλλειψη επενδύσεων στον πετρελαϊκό τομέα δεν θα επιτρέψει την επίτευξη των στόχων αυτών και η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου δεν αναμένεται να ξεπεράσει τα 100 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας εξετάζει 400 πεδία άντλησης πετρελαίου, τα οποία δίδουν άνω των δύο τρίτων των ποσοτήτων αργού που παράγονται παγκοσμίως και συνεργάζεται με εταιρίες πετρελαίου, εταιρίας παροχής υπηρεσιών στα πεδία άντλησης, υπουργεία Ενέργειας και εταιρίες συμβούλων. Η Σαουδική Αραβία, η Βενεζουέλα, το Ιράν και η Κίνα δεν συνεργάζονται στην ετοιμασία της νέας έκθεσης, όπως σημειώνει το πρακτορείο Μπλούμπεργκ. Οι φόβοι για τη μελλοντική επάρκεια της προσφοράς είναι ένας από τους βασικούς μοχλούς εκτίναξης των τιμών του αργού πετρελαίου στις διεθνείς αγορές.9 Ο πίνακας παραγωγής πετρελαίου (Πίνακας 1) δείχνει χρονικά την πορεία της παραγωγής πετρελαίου και παρατηρείται ότι το 1996 η παραγωγή είναι εκατομμύρια τόνους πετρελαίου και έχοντας μια ανοδική πορεία το 1998 η παραγωγή πετρελαίου φτάνει μέχρι και τις εκατομμύρια τόνους. Ενώ το 1999 μειώνεται για λίγο η παραγωγή κατά 65.4 εκατομμύρια τόνους, έπειτα αυξάνεται σταθερά και κορυφώνεται το 2006 φτάνοντας την παραγωγή πετρελαίου στις 3914,1 εκατομμύρια τόνους. Πίνακας 1: Παραγωγή Πετρελαίου (εκατ. τόνοι) ( ) Χ ρ ό νια Π ετρέλα ιο 3376,5 3480,5 3548,3 3482,9 3618,1 3602,7 3575,6 3701,3 3862,6 3896,8 3914,1 9 Βλ. δικτυακό τόπο ΒΡ:Μειώθηκε η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου το 2007 ( Πηγή: ΑΠΕ Ευτυχία Σ. Γραμμένου 14

15 Διάγραμμα 1: Παραγωγή Πετρελαίου (εκατ. τόνοι) ( ) Πετρέλαιο Πηγή: BP Statistical Review of World Energy June 2007 Επεξεργασία: Γραμμένου Ευτυχία Αν αποτυπωθεί το παραπάνω διάγραμμα σε ποσοστιαίες μονάδες τότε θα έχουμε: Πίνακας 1α:Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής πετρελαίου ( ) 1 1ι Χ ρ ό νια Π ετρέλα ιο -0.37% -0.21% 0.21% -0.38% 0.02% 0.02% -0.33% -0.57% -0.14% -0.05% Ευτυχία Σ. Γραμμένου 15

16 Διάγραμμα 1α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής πετρελαίου( ) Πετρέλαιο 0.40% 0.20% 0.00% -0.20% -0.40% -0.60% -0.80% Χρόνια Πηγή: BP Statistical Review of World Energy June 2007 Επεξεργασία: Γραμμένου Ευτυχία 3β.Παραγωγή Αερίου j Την ώρα που οι τιμές του πετρελαίου φθάνουν σε ιστορικά ρεκόρ και «φουντώνουν» οι συζητήσεις για το αν τα πετρελαϊκά αποθέματα θα μπορούν να καλύψουν τις διαρκώς αυξανόμενες παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες, το φυσικό αέριο επιβεβαιώνει τον κυρίαρχο ρόλο του ως παγκόσμια ενεργειακή πρώτη ύλη, ρόλος ο οποίος αρχίζει ήδη να διαφαίνεται από τις αρχές της δεκαετίας του Κάποιοι φόβοι για γρήγορη εξάντληση των αποθεμάτων του, οδήγησαν αρχικά σε λήψη μέτρων με σκοπό τον περιορισμό της κατανάλωσης, με καλύτερο παράδειγμα την έκδοση ευρωπαϊκής Οδηγίας που απαγόρευε τη χρήση του για ηλεκτροπαραγωγή και η οποία, όπως ήταν αναμενόμενο, καταργήθηκε τον Μάρτιο του Την τελευταία δεκαετία όμως, αυτός ακριβώς ο τομέας της ηλεκτροπαραγωγής αποτελεί τον κύριο λόγο της αύξησης στη ζήτηση του φυσικού αερίου παγκοσμίως. Και ενώ η άνοδος των τιμών καθιστά τον ανταγωνισμό μεταξύ των ενεργειακών πρώτων υλών όλο και πιο έντονο, το φυσικό αέριο παραμένει η πρώτη ύλη με τη μεγαλύτερη προοπτική ανάπτυξης στο ενεργειακό ισοζύγιο του μέλλοντος. Η παραγωγή φυσικού αερίου πλησιάζει τα Tm3 (1.012 m3) ανά έτος, με τη Ρωσία να βρίσκεται στην πρώτη θέση με 615 δισ. m3 και τις ΗΠΑ να ακολουθούν με Ευτυχία Σ. Γραμμένου 16

17 540 δισ. m3 να καλύπτουν. Οι δύο αυτές χώρες καλύπτου μαζί το 42% της παγκόσμιας παραγωγής φυσικού αερίου, ενώ στη τρίτη θέση βρίσκεται ο Καναδάς με το 6% της παγκόσμιας παραγωγής, κάτι που υποδηλώνει τον ολιγοπωλιακό έλεγχο του εν λόγω ενεργειακού προϊόντος από τρία ισχυρά οικονομικά και πολιτικά κράτη, συνυπολογίζοντας βέβαια και τον πολυκερματισμό της υπόλοιπης παραγωγής σε περισσότερα κράτη. Συγκεκριμένα δέκα χώρες παράγουν μεταξύ 50 και 100 Gm3 ανά έτος : Αγγλία, Ιράν, Νορβηγία, Αλγερία, Ολλανδία, Ινδονησία, Σαουδική Αραβία, Μαλαισία, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν. Η γεωγραφική κατανομή της παραγωγής του φυσικού αερίου είναι διαφορετική αυτής του πετρελαίου, αφού η Μέση Ανατολή παράγει συνολικά μόνο το 10% του φυσικού αερίου, έναντι 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Το 26% του φυσικού αερίου, περίπου 722 Gm3 ανά έτος, παράγεται σήμερα από υποθαλάσσια κοιτάσματα. Με τον σημερινό ρυθμό παραγωγής, τα αποθέματα επαρκούν για άλλα 59 χρόνια, χωρίς όμως να υπολογίζονται και τα κοιτάσματα που θα ανακαλυφθούν στο μέλλον. Σε όλο τον κόσμο αναμένεται αύξηση της παραγωγής φυσικού αερίου, εκτός από την Ευρώπη, όπου τα κοιτάσματα παράγουν εδώ και πολλά χρόνια και πλησιάζουν σταθερά προς την οριστική εξόφλησή τους. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (International Energy Agency - IEA), η αύξηση στη ζήτηση του φυσικού αερίου παγκοσμίως έως το 2030, θα είναι της τάξεως του 2,1% ανά έτος, γεγονός που θα οδηγήσει σε ανάγκη παραγωγής περίπου Tm3 εκείνη τη χρονική περίοδο. Τα τελευταία δέκα χρόνια η αύξηση αυτή, κατά μέσο όρο, ξεπερνούσε το 2,5% ανά έτος, έναντι μόλις 1,7% ανά έτος για το πετρέλαιο. 10 Σε αντίθεση με το πετρέλαιο και τον άνθρακα στο πίνακα παραγωγής φυσικού αερίου (Πίνακας 2) η παραγωγή φυσικού αερίου ξεκινά με σταθερό ρυθμό την πορεία της το 1996 μέχρι το 1997 παράγοντας από 2012,0 έως και 2015,3 εκατομμύρια τόνους φυσικού αερίου. Τη σταθερότητα αυτή διαδέχονται μικρές αυξήσεις που χρόνο με το χρόνο καταλήγουν στο 2006 με την παραγωγή του αερίου να είναι 9586,4 εκατομμύρια τόνοι. Πίνακας 2: Παραγωγή Φυσικού Αερίου (εκατ. τόνοι)( ) Χ ρ ό νια Α έρ ιο , , , , , ,3 2440, , ,4 10 Βλ. δικτυακό τόπο φυσικού αερίου ( Κυρίαρχος ο ρόλος του φυσικού αέριου- Α. Γεωργακόπουλος Ευτυχία Σ. Γραμμένου 17

18 Διάγραμμα 2: Παραγωγή Φυσικού Αερίου (εκατ. τόνοι) ( ) Φυσικό Αέριο Πηγή: BP Statistical Review of World Energy June 2007 Επεξεργασία: Γραμμένου Ευτυχία Ομοίως σε ποσοστιαίες μονάδες το παραπάνω διάγραμμα θα έχει ως εξής: Πίνακας 2α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής φυσικού αερίου ( ) Χ ρόνια Φ υ σ ικό αέριο -0.50% -0.40% -0.54% -0.62% -0.39% -0.34% -0.65% -0.66% -0.69% -0.52% Ευτυχία Σ. Γραμμένου 18

19 Διάγραμμα 2α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής φυσικού αερίου ( ) Φυσικό Αέριο LT ω ο ο >ο 0.00% -0.20% -0.40% Τ ϋϋ % -0.80% J Χρόνια Πηγή: BP Statistical Review of World Energy June 2007,,, Επεξεργασία: Γραμμένου Ευτυχία 3γ.Παραγωγή Άνθρακα Καθώς μεγαλώνει η ανησυχία για τη διασφάλιση των προμηθειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, το σύνολο των κρατών επιστρέφουν σε μια γνώριμη ενεργειακή πηγή, τον άνθρακα. Την ίδια ώρα, η εκρηκτική άνοδος του χάλυβα, λόγω της ισχυρής ζήτησης από την Κίνα, έχει δημιουργήσει μεγάλη ανάγκη για άνθρακα που χρησιμοποιείται ως καύσιμο για τις υψικαμίνους. Όλα αυτά τόνωσαν την παγκόσμια αγορά άνθρακα, σε επίπεδα που είχαν πολλά χρόνια να καταγραφούν. Αν και οι τιμές υποχώρησαν ελαφρά από τα υψηλότερα επίπεδά τους, ο άνθρακας που χρησιμοποιείται για καύση στους σταθμούς παραγωγής ενέργειας, ο λεγόμενος θερμικός άνθρακας, εξακολουθεί να πωλείται προς σχεδόν 50 δολάρια ο τόνος, επίπεδο υπερδιπλάσιο των χαμηλότερων επιπέδων του το Ενώ το σύνολο του άνθρακα μπορεί να καεί για να παραχθεί ενέργεια, μόνον ένα μικρό ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής έχει τις κατάλληλες προδιαγραφές να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή χάλυβα. Σε παγκόσμιο επίπεδο,ο άνθρακας παράγεται σε περισσότερες από 50 χώρες και με αξιοσημείωτη μάλιστα γεωγραφική διασπορά. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η βιομηχανία του άνθρακα απασχολεί άμεσα περισσότερους από εργαζόμενους, η οικονομική αξία της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας ξεπερνά τα 30 δις ευρώ ενώ Ευτυχία Σ. Γραμμένου 19

20 παγκοσμίως, σχεδόν 7 εκατομμύρια εργαζόμενοι απασχολούνται άμεσα σε επιφανειακά ή υπόγεια ορυχεία στερεών καυσίμων. Είναι αναμφισβήτητη η προσφορά του άνθρακα στην ασφάλεια του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού. Η προσφορά αυτή όμως συνοδεύεται από το ισχυρό περιβαλλοντικό και κοινωνικό «αποτύπωμα» των στερεών καυσίμων κυρίως στις περιοχές όπου εξορύσσονται. Κατά συνέπεια, οι τοπικές κοινωνίες, αλλά κυρίως οι εργαζόμενοι στις εξορυκτικές δραστηριότητες, προσπάθησαν διαχρονικά να επωφεληθούν «αντισταθμιστικά» από την τεράστια αυτή βιομηχανία11 3 δ. Η παραγωγή άνθρακα σε Ινδονησία και Αυστραλία Έτσι με ολοένα εντεινόμενο ρυθμό, οι υψηλές τιμές ενθαρρύνουν την εμφάνιση μιας νέας ομάδας εταιρειών παραγωγής άνθρακα, μεταξύ των οποίων βρίσκονται ορισμένες εταιρείες από την Ινδονησία, η οποία εξάγει περισσότερο κάρβουνο σε σταθμούς παραγωγής ενέργειας της Ευρώπης και της Ασίας. H Ινδονησία εξήγαγε πέρυσι 124 εκατ. τόνους κάρβουνο και ξεπέρασε την Αυστραλία ως μεγαλύτερος εξαγωγέας θερμικού κάρβουνου στον πλανήτη. H Αυστραλία, από την πλευρά της, παραμένει ο κυριότερος εξαγωγέας γαιάνθρακα στον κόσμο. Ο άνθρακας είναι φθηνός και βρίσκεται σε αφθονία σε σύγκριση με άλλες μορφές ενέργειας, ωστόσο εξακολουθεί να υπάρχει ένα αίσθημα στην αγορά ότι δεν θα αποδειχτεί εύκολο να αποκτήσει πρόσβαση στις νέες αγορές άνθρακα όπως συνέβη με τις παλιές12, κυρίως λόγω των κοινωνικών αντιδράσεων που παρουσιάζονται στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, καθώς και από το γεγονός ότι επιβαρύνει τους περιβαλλοντικούς δείκτες της συνθήκης του Κιότο, στην οποία πολλές χώρες του κόσμου την έχουν υιοθετήσει. Όσον αφορά την παραγωγή του άνθρακα παρατηρείται και από τον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 3) μια καλή είσοδο το 1996 όπου η παραγωγή άγγιξε τα εκατομμύρια τόνους άνθρακα. Όμως πολύ γρήγορα από την επόμενη ακριβώς χρονιά 1997 αρχίζει να πέφτει αισθητά η παραγωγή φτάνοντας το 1999 να παράγονται μόλις 2249 εκατομμύρια τόνους άνθρακα. Αύξηση αναμένεται από το 2000 και μετά, καταλήγοντας το 2006 στα εκατομμύρια τόνους. Μία τέτοια αύξηση θα μπορούσε να θεωρηθεί αναμενόμενη από τη στιγμή που την συγκεκριμένη περίοδο η 11 Βλ.δικτυακό τόπο «Ο Άνθρακας αναπτυξιακό εργαλείο» ( Ευάγγελος Καρλόπουλος Χημικός Μηχανικός Παραγωγή και Διαχείριση Ενέργειας, Επιστροφή στο κάρβουνο. Το ακριβό πετρέλαιο αναδεικνύει πάλι τον άνθρακα σε αξιόπιστη πηγή ενέργειας -Rebecca Bream Ευτυχία Σ. Γραμμένου 20

21 παραγωγή πετρελαίου γνωρίζει πτωτική πορεία κάνοντας έτσι πιο αισθητή την παρουσία του άνθρακα ως μια επίσης αξιοποιήσιμη ενεργειακή πηγή. Πίνακας 3: Παραγωγή Άνθρακα (εκατ. τόνοι) ( ) Χ ρ ό νια Ά ν θ ρ α κ α ς , , , , , , , ,7 3079,7 Διάγραμμα 3:Παραγωγής Άνθρακα (εκατ. τόνοι) ( ) Επεξεργασία: Γραμμένου Ευτυχία Ομοίως η παραγωγή του άνθρακα σε ποσοστιαίες μονάδες στο πίνακα 3: Χ ρόνια Πίνακας 3α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής άνθρακα ( ) Ά ν θ ρ α κ α ς 0.14% -0.19% -0.01% -0.30% -0.05% 0.93% -2.78% -0.82% -0.61% -0.66% Ευτυχία Σ. Γραμμένου 21

22 Διάγραμμα 3α: Μέση ετήσια μεταβολή παραγωγής άνθρακα ( ) 2.00% 1.00% Άνθρακας -σ 0.00% _ ---- a \ ' % \2003 / % -3.00% Χρόνια Πηγή: BP Statistical Review of World Energy June 2007 Επεξεργασία: Γραμμένου Ευτυχία 4. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ Σύμφωνα με την 356η σύνοδο εγκρίθηκε ομόφωνα στις 21/07/01 η γνωμοδότηση της συμβουλευτικής επιτροπής ΕΚΑΧ για την Πράσινη Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα: ''Προς μια ευρωπαϊκή στρατηγική για, την ασφάλεια ^του ενεργειακού εφοδιασμού" Η Πράσινη Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού που δημοσιεύτηκε στις 29 Νοεμβρίου 2000 υπήρξε αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης ότι η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης εμφανίζει αδυναμίες όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος όσο και την ικανοποιητική ασφάλεια εφοδιασμού. Στην Πράσινη Βίβλο αναφέρεται ότι εάν δεν ληφθούν μέτρα μέσα σε 20 με 30 χρόνια, η Ένωση θα καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες κατά το 70% με εισαγόμενα προϊόντα, σήμερα, η αντίστοιχη εξάρτηση της ανέρχεται σε 50%. Η εξάρτηση αυτή είναι εμφανής σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Παραπάνω από εμφανής όμως γίνεται επίσης στη Πράσινη Βίβλο ο σημαντικός ρόλος που καλείται να διαδραματίσει η έρευνα στον ενεργειακό τομέα για τα επόμενα χρόνια και ιδιαίτερα στους τομείς των ανανεώσιμων και των εναλλακτικών μορφών ενέργειας. Ευτυχία Σ. Γραμμένου 22