Γιούργκεν Ρομπφ συγγραφέας. μετάφραση. 11η Άυγούστου Αξιότιμε κ. πρόεδρε,

Transcript

1 Γιούργκεν Ρομπφ συγγραφέας μετάφραση 11η Άυγούστου 1996 Αξιότιμε κ. πρόεδρε, προς χαρά και ικανοποίησή μου απεδώσατε κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψης του Έλληνα Προέδρου της Δημοκρατίας κου. Κωστή Στεφανόπουλου από τις 10 έως τις 13 Ιουνίου στην ομιλία σας φόρο τιμής εις μνήμην της πολίχνης του Διστόμου στην Ελλάδα όπου τις 10 Ιουνίου 1944 μία μονάδα του τετάρτου συντάγματος αστυνομικών τεθωρακισμένων γρεναδιέρων του SS (4. SS-Polizei-Panzergrenadier-Regiment) διέπραξε μία σφάγη του πληθισμού στο οποίο σφάχτηκαν 218 άνθωποι με κτηνωδέσταστο τρόπο. Γι αυτό θέλω να σας ευχαριστήσω. Όπως σας είναι γνωστό, πριν από μερικούς μήνες στο μνημείο του Διστόμου στερεώθηκαν δύο μαρμαρένιες πλάκες. Η μία δωρίστηκε από την Δράση για δρόμους συμφιλίωσης (Aktion Versöhnungs Wege) από το Κάουφερινγκ (Kaufering) η οποία εμπεριέχει την παράκληση για συγχώρεση για το έγκλημα το οποίο διαπράχτηκε στο Δίστομο από Γερμανούς. Η δεύτερη είναι από την κοινότητα του Κάουφερινγκ. Πάνω σ αυτην βρίσκεται ένα τσιτάτο από έναν όχι ιδιαίτερα χαρακτηριζόμενο λόγο τον οποίο όμως βγάλατε εξαφορμής εκδήλωσης μνήμης για την επέτειο των 50 χρόνων από την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Μπέργκεν/Μπέλσεν (Bergen-Belsen) τις 27 Απριλίου Οι πλάκες βρίσκονται δίπλα η μία στην άλλη. Δυστυχώς προκαλείται έτσι για τον ανημέρωτο επισκέπτη του μνημείου η εντύπωση πως θα επισκεφτόσασταν το Δίστομο και θα μιλούσατε εκεί στο μνημείο προς τους επιζήσαντες της σφαγής και τους απογόνους τουσ. Το ότι ίσως θα γίνει ακόμα πραγματικότητα, είναι η ελπίδα μου και η αφορμή αυτού του γράμματος προς εσάς. Το 1986 ήρθα για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια ενός οδοιπορικού στο Δίστομο. Επισκέφτηκα αυτό το μέρος γιατί ο Έρχαρτ Κέστνερ (Erhart Kästner) είχε γράψει στο βιβλίο του με τον τίτλο Ελαιώνες Αμπελώνες (Ölberge, Weinberge) πάνω σ αυτή τη σφαγή. Θέλησα να ξέρω ποια εντύπωση θα έκανε αυτό το μέρος σε μένα ως έναν το 1952 γεννηθέντα Γερμανό. Από τότε ήμουνα μερικές φορές στο Δίστομο. Πέρυσι συμμετείχα εκεί για πρώτη φορά στην εκδήλωση μνήμης. Εφέτος ήμουνα φιλοξενούμενος της εκεί Κοινότητας. Με όλη τη λύπη και τον συγκλονισμό που νιώθει κανείς εκεί όχι μόνο σε μέρες μνήμης, μου έγινε φανερό ότι ο πόνος τον οποίο προκάλεσε η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία εκεί, όπως σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας, στούς ανθρώπους και στη χώρα, για τούς επιζήσαντες της σφαγής και τους απογόνους τους και σήμερα ακόμη δεν έχει ξεπεραστεί. Ταυτόχρονα οι φονιάδες επιβάλανε στον κάθε έναν των ανθρώπων αυτών και στην Κοινότητα μία τεράστια δουλειά και ευθύνη η οποία έχει διάρκεια πάνω από 52 χρόνια τώρα. Μία δουλειά για την οποία έχω αποκτήσει την εντύπωση ότι κατορθώθηκε και κατορθώνεται και για μένα. Εκθέσεις για τις εκδηλώσεις στο Ευρωπαϊκο Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών, με αφορμή τα

2 50 χρόνια από τη σφαγή πριν από δύο χρόνια επιβεβαιώνουν αυτό πέραν των προσωπικών μου εμπειρίων. Ποτέ δε με αντιμετώπιζε κανένας των επιζήσαντων της σφαγής απευθείας με μίσος ή σκέψεις εκδίκησης. Τουναντίον πολλοί αναζητούν όπου μπορούν τη συνομιλία. Το ότι είναι έτσι σήμερα οφείλεται όχι επί το ελαχίστον στην δουλειά της συμβούλου για την αλλοδαπή νεολαία της Ευαγγελικής Νεολαίας στη Νυρεμβέργη, κας. Μπριγκίτε Σπούλλερ (Brigitte Spuller) η οποία από τπ 1980 πηγαίνει ταχτικά στο Δίστομο και ανακηρύχθηκε το 1990 επίτιμη δημότης της πολίχνης. Προπαντών διοργανώνει από το 1989 στο Δίστομο συναντήσεις με Έλληνες και Γερμανούς νέους. Αλλά και η εδώ και μερικά χρόνια συνηθισμένη συμμετοχή ενός αντιπροσώπου της Γερμανικής Πρεσβείας στις μέρες μνήμης συμβάλλει αρκετά στο ότι μπορεί κανείς να βρίσκεται σ αυτον τον τόπο ως Γερμανός χωρίς να αναγκάζεται να απαρνηθεί ένα μέρος της ιστορικής συνείδησής του. Παρ όλα αυτά πολλοί των επιζήσαντων και παθόντων της σφαγής του Διστόμου βάλανε αγωγή στο πρωτοδικείο Λιβαδιάς εξαιτίας μη παροχής αποζημείωσης από πλευράς της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας ως νόμιμης διαδόχου του «Tρίτου Ράιχ». Πληροφορίες του τύπου για το πώς χειρίζεται το ζήτημα αυτό η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, θεωρώ, αφού ήδη τη δεκαετία του 60 δεν έγινε καμμία μήνυση εναντίον των γερμανών στρατιωτών που συμμετείχαν στη σφαγή, οδυνηρές και ντροπιαστικές, ώστε να ελπίζω να γίνει απόφαση των δικαστηρίων υπέρ της αγωγής. Μου έγινε έγινε όμως και σαφές από την ενασχόλησή μου με την ιστορία μας πόσα κάναμε, παρ όλα τα λάθη, τις απωθήσεις και παραλείψεις από το 1945, να συμβάλουμε αληθεινά στην Ευρώπη και στον κόσμο ώστε οι επόμενες γενιές να την γλιτώσουνε από τις εμπειρίες ενός «Tρίτου Ράιχ». Παρ όλα αυτά είναι ένα οδυνηρό γεγονός για μένα το ότι η επίσκεψη το ότι η επίσημη και ενοποιημένη Γερμανία δεν μπόρεσε ακόμη να πάρει απόφαση να ζητήσει συγγνώμη για τα εγκλήματα τα οποία διαπράχθηκαν από τους γονείς και τους παππούδες μας στο Δίστομο και σε άλλα μέρη στην Ελλάδα. Πάνω σ αυτό δεν μπορεί να με απατήσει ούτε η ιδιωτηκή στράτευση μερικών Γερμανών και η διηή μου. Το αντίθετο. Όσο πιο συχνά βρίσκομαι στο Δίστομο, όσο πιο φιλικά και ανοιχτά με αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι εκεί και όσο το καλύτερο γρωρίζω την περιοχή, τόσο πιο πολύ νιώθω να δυναμώνει και να αυξάνεται η επιθυμία μου για συγχώρεση της ενοχής της προγενέστερης γενιάς σ αυτόν τον τόπο. Εσείς, κ. Πρόεδρε, θεωρείτε, όπως το κάνανε και οι προκάτοχοί σας, ως ένα ουσιαστικό μέρος της εργασίας και της αποστολής σας να συμβάλετε στο να μπορούν να επουληθούν οι πλήγες που προκάλεσε η χώρα μας υπό τον Εθνικοσοσιαλισμό. Η ομιλία σας της 1ης Αυγούστου 1994 με αφορμή τα 50 χρόνια από την εξέγερση της Βαρσοβίας στη Βαρσοβία μου έκανε και μένα μεγάλη εντύπωση. Ζητήσατε εκεί συγγνώμη για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από μας τους Γερμανούς εις βάρος Πολωνών και Εβραίων. Είπατε όμως επίσης ποιες είναι οι βασικές προυποθέσεις ώστε να μπορέσει να εκφραστεί μία τέτοια παράκληση, μεταξύ άλλων η «συνείδηση να έχει κανείς ανάγκη να συγχωρεστεί αλλά και να είναι έτοιμος να συγχωρέσει». Αν σας καταλαβαίνω σωστά, τότε το «να έχει κανείς ανάνγκη τη συγχώρεση» εννοεί την επίγνωση μίας ενοχής και μίας ευθύνης η οποία κάνει δυνατή, όχι μόνο μέσω υλικής αποζημείωσης, μία νέα προσπάθεια μίας ειρηνικής και ανεκτικής συμβίωσης θυτών και θυμάτων, αλλά κατανοεί ενοχή και ως ένα πνευματικό και ψυχικό θραύμα, και ως αποτέλεσμα αυτού, με την ελπίδα οριστικής υγείανσης, η επιθυμία και η ανάγκη των θυτών για συγχώρεση της ενοχής αυτής από πλευράς των θυμάτων. Το ίδιο σημαίνει τότε το να είναι κανείς «έτοιμος για συγχώρεση», να καταλαβαίνει κανείς ότι οι προσπάθειες υλικής αποζημίωσης δεν αρκούν ώστε στα θύματα και στους παθόντες είναι δυνατή μία ζωή τελείως χωρίς μνησηκακία και προκαταλήψεις απέναντι στα παιδιά και στα εγγόνια των θυτών, τα

3 οποία γεννιούνται μεσ σ αυτό τον κόσμο «προπαντών αθώοι» (Ραλφ Τζορντάνο/Ralph Giordano). Στις συνομιλίες μου και εφέτος στο Δίστομο συνειδοποιήθηκα πόσο αναγκαία είναι μία τέτοια διαδικασία για τη συμβίωση των λαών στην Ευρώπη. Ο πόλεμος στην πρώην Γιουγοσλαβία θα έχει δείξει σαφώτατα ότι μία ειρηνηκή και εποικοδομητική συμβίωση δεν μπορεί να γίνει όταν στις πνευματικές και ψυχικές διεργασίες μεταξύ των λαών υπάρχουν μισές δουλειές οι οποίες (μπορούν να) εκμεταλλεύονται καταχρηστικά από εγκληματικές και απάνθρωπες δυνάμεις. Επίσης η επιθυμία πολλών (καλοπροαίρετων) Γερμανών να τελειώσει η ιστορία της ενασχόλησης με την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία είναι μία συντομευμένη έκφραση αυτού. Όχι τυχαία θεωρώ γιαυτό την με την έγκρισή σας στο Δίστομο στερεωθείσα πλάκα μία τέτοια μισή δουλειά. Στο σπό τα συμφραζόμενα του λόγου σας απομωνομένο τσιτάτο γράφει: «Όποιος το επιτρέπει να αφαιρεθεί αλλωνών η ελευθερία στο τέλος θα χάσει τη δική του ελευθερία. Όποιος το επιτρέπει να αφαιρεθεί αλλωνών η αξιοπρέπεια στο τέλος θα χάσει τη δική του αξιοπρέπεια.» Ήμουν άναυδος όταν είδα την πλάκα για πρώτη φορά. Δημιουργεί την εντύπωση σαν να γινόταν λόγος, σε ένα μέρος που αφιερώνεται στη μνήμη των θυμάτων της σφαγής, ειδικά και πρωτίστως (!) περί της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των θυτών. Στα σωστά αιτιώδη συμφραζόμενα είπατε όμως τις 27 Απριλίου 1995 στο Μπέργκεν-Μπέλσεν: «Και αυτό είναι το μάθημα του Μπέργκεν-Μπέλσεν: Δεν είναι κανείς μόνο υπεύθυνος για ό,τι κάνει, αλλά και για ό,τι αφήνει να γίνει. Όποιος το επιτρέπει να αφαιρεθεί αλλωνών η ελευθερία στο τέλος θα χάσει τη δική του ελευθερία. Όποιος το επιτρέπει να αφαιρεθεί αλλωνών η αξιοπρέπεια στο τέλος θα χάσει τη δική του αξιοπρέπεια.» Μόνο από το πλήρες ακριβές κείμενο αυτής και των προηγούμενων παραγράφων της τότε ομιλίας σας βγαίνει το όλο νόημα των λεχθέντων σας. Αλλά και στην επάνω παρατεθειμένη έκταση το τσιτάτο στο μνημείο του Διστόμου δεν έχει ένα νόημα που ξεπερνάει μία κοινοτοπία που ηχεί όμορφη γιατί δεν εξετάζει τους τους ιδιαίτερους όρους της σφαγής στο Δίστομο.Εχει κάτι αυτού που ονομάσατε στο Μπέργκεν-Μπέλσεν «αποτέλεσμα-άλωθι» ( Alibi-Effekt ) για το οποίο δεν είστε υπεύθυνος, το οποίο όμως αποδεικνύει την ορθότητα των λεχθέντων σας. Δεν εξετάζει με κανέναν τρόπο τα εγκλήματα που η γερμανική δύναμη κατοχής διέπραξε σε πολλά μέρη της Ελλάδασ. Το Δίστομο, τα Καλάβρυτα, ο Βιάνος, η Κλεισούρα, το Κομμένο, η Μεγαλούπολη είναι βέβαια μόνο μερικά ονόματα μίας μακράς λίστας 43 μερών και περιοχών στην Ελλάδα στα οποία η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία σκότωσε πάνω από πολίτες. Τα λόγια μνήμης του Διστόμου κατά τη διάρκεια της ομιλίας σας προς τον Έλληνα Πρόεδρο Κωστή Στεφανόπουλο είναι μία απόδειξη για το ότι εμείς οι Γερμανοί δεν έχουμε ξεχάσει αυτά τα εγκλήματα. Και η ομιλία του προκατόχου σας Ρίχαρωτ φον Βάιτσεκερ (Richard von Weizsäcker) στο μνημείο της Καισαριανής στην Αθήνα τις 24 Ιουνίου 1987 το μαρτυρεί. Όλα αυτά σίγουρα είναι σημαντικά βήματα που θα κάνουν δυνατή στα κράτη της Ευρώπης κάποτε μία ειρηνική συμβίωση με διάρκεια. Αναφέρεται επίσης τις ελληνικές ρίζες της Ευρώπης. Πρέπει να σας ομολογήσω ότι δε μου είναι καθόλου δυνατό να φαντάζομαι τον εαυτό μου ως πνευματικό πρόσωπο δίχως αυτά δίχως αυτά που μας παραδόθηκαν σε μας από την Ελλάδα.

4 Το Δίστομο βρίσκεται μόνο λίγες ορεινές κοιλάδεσ μακριά από τους Δελφούς. Είναι τοποθετημένο μεταξύ μερικών λόφων σε μία πεδιάδα την οποία διασχίσανε αρχές του εικοστού αιώνα ο Γκέρχαρντ Χάουπτμαν (Gerhart Hauptmann), ο Χούγκο φον Χόφμανσταλ (Hugo von Hofmannsthal) και πολλοί άλλοι Γερμανοί πεζοί ή καβάλα. Πήρανε τον δρόμο προς τη μονή του Οσίου Λουκά από την οποία επίσης ξεκίνησαν για την ευρωπαϊκη χριστιανοσύνη οι δυνατότατοι ωθήσεις. Εκείνο το δελφικο «γνώθι σαυτόν» ισχύει ακόμη σήμερα, όπως και το «αναγρωρίσου στον πόνο του αλλουνόυ», που εμπεριέχεται στην Οσίου Λουκά σε ένα μωσαϊκό. Όπως εσείς, κ. Πρόεδρε, διατηρώ αμφιβολίες για το αν εμείς (οι Γερμανοί) βρήκαν ήδη τις «σωστές μορφές του αναμιμνήσκειν». Ένα αναμιμνήσκειν το οποίο θα ήταν μνήμη. Μία μνήμη η οποία μπορεί να μεταδίδει και στους μεταγενέστερους μία βεβαιότητα για την τερατώδη πραγματικότητα και ακόμα παρόν της νεότερης ιστορίας. Μία μνήμη επιτέλους το οποίο μιλάει όχι με ενοχή αλλά και όχι απελευθερωμένη από κάθε ιστορική ευθύνη. Αυτό ήταν που έψαξα και βρήκα όταν το 1986 ήρθα για πρώτη φορά στο Δίστομο. Εκεί μπόρεσα να ξεπεράσω την κατάσταση του σπαραγμού μου εν όψη της ιστορίας μας. Ίσως γιατί ιδίως σε ένα τέτοιο μέρος είναι κανείς ιδιαίτερα κοντά στα θύματα αλλά και στους θύτες που ήταν, όπως είμαι εγώ, Γερμανοί. Αυτό που επιθυμώ και που θα ήθελα ωα σας παρακαλέσω είναι να σας είναι δυνατό στο εγγύ μέλλον να μιλήσετε στο μνημείο του Διστόμου προς τους επιζήσαντες και παθόντες των εγκλημάτων που διέπραξαν Γερμανοί στην Ελλάδα. Αυτό που προπαντών ελπίζω είναι να ζητήσει με αυτήν την ευκαιρία η επίσημη Γερμανία συγγνώμη για αυτά τα εγκλήματα. Μου είναι γνωστό ότι σε πολλούς λόγους τους οποίους βγάλατε ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας συχνά απευθυνθήκατε πέραν του τόπου και των άμεσα παθόντων προς όλους τους ανθρώπους που έγιναν θύματα βίας και πολέμου. Μα μία τέτοια προσέγγιση κρυβεί πάντα και τον κίνδυνο μέσα της εμείς και η μεταγενέστερη γεννιά των Γερμανών να βγάλει μία αδιευκρίνιστη εικόνα της πρόσφατης ιστορίας μας. Η πλάκα με το όνομά σας στο μνημείο του Διστόμου είναι απόδειξη και για αυτό. Ας ζητήσαμε στην Πολωνία, στη Γαλλία, στις Κάτω Χώρες συγγνώμη για τα εγκλήματα κατά τη διάρκεια της εθνικοσοσιαλιστικής εξουσίας. Στην Ελλάδα δεν το κάναμε αυτό. Το Δίστομο, τα Καλάβρυτα, ο Βιάνος, η Κλεισούρα, το Κομμένο, η Μεγαλούπολη είναι πληγές στην Ευρώπη που επουλώνονται, αλλά είναι ακόμη ανοιχτές. Το ότι σας παρακαλώ, κ. Πρόεδρε, να επισκέφτεσται το Δίστομο, αυτό γίνεται με την πεποίθεση ότι εσάς είναι δυνατό αυτό που εγώ ως ιδιώτης αλλά και πρωτοβουλίες όπως η «Δράση για δρόμους συμφιλίωσης» ( Aktion Versöhnungswege ) πρέπει να στερηθούμε. Δηλαδή να συμβάλετε, όπως το κάνατε ήδη τόσες φορές με έναν λόγο της επίσημης Γερμανίας, στην περαιτέρω επούλωση αυτών των πληγών. Στη μνήμη των εγκλημάτων του εθνικοσοσιαλισμού κερδίζουμε εμείς και οι επόμενες γενιές των Γερμανών βεβαιότητα και γνώση πάνω στο ποιοι και τι είμαστε. Τόσο φοβερή κι αν είναι για μας η αλήθεια που κρύβεται πίσω τους όσο είναι επίσης μία βεβαιότητα με μέλλον το ότι χρειαζόμαστε πολλούς τέτους τόπους μνήμης. Τόπους στους οποίους μπορούμε, κάτι που θεωρώ χάρη, να συναντηθούμε με τους ακόμα εν ζωή επιζήσαντες αυτών των εγκλημάτων για να διαπιστώσουμε πόσο έχουμε ανάγκη το να είμαστε μαζί ο ένας με τον άλλον στην αμοιβαία διαδικασία ένταξης και ολοκλήρωσης μίας ειρηνικής Ευρώπης στο σκέψιμο και στο αισθάνεσθαί μας. Το Δίστομο που βρίσκεται στην πνευματική πηγή της Ευρώπης είναι ένας τέτοιος τόπος.

5 Με τιμή και φιλικούς χαιρετισμούς. Γιούργκεν Ρομπφ Μετάφραση: Πραγματική συμφιλίωση δεν είναι δυνατή χωρίς δικαιωσύνη.