Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων

Transcript

1 Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας Αριστοτέλους 46, Αθήνα, Τηλ , Fax ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ των Μικρών Ελληνικών Επιχειρήσεων σε Προγράμματα Δια Βίου Εκπαίδευσης ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΡΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΡΑΞΕΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΑΞΗΣ ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΕΛΙΚΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση - Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. 2.5 Δια Βίου Εκπαίδευση Εναλλακτικές Μορφές Δια Βίου Εκπαίδευσης α Ανάπτυξη των Ινστιτούτων Δια Βίου Εκπαίδευσης και λειτουργία προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης Παροχή εισαγωγικών γνώσεων και δεξιοτήτων επιχειρηματικότητας και πληροφορικής σε αυτοαπασχολούμενους, εργαζόμενους κι εργοδότες μικρών επιχειρήσεων ΥΠ.Ε.Π.Θ. Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος Εκπαίδευση κι Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση - Ε.Υ.Δ. Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. Ι.Μ.Ε. Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε. Κωνσταντίνος Τσεκούρας, Ιωάννης Κουτσονίκος, Αρετή Γκυπάλη Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από το Ελληνικό Δημόσιο 1

2 Νοέμβριος 2008 Έκδοση ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ 2

3 Ευχαριστίες: Τα μέλη της Ερευνητικής Ομάδας θέλουν να ευχαριστήσουν θερμά το σύνολο των στελεχών του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ για την πολύτιμη βοήθειά τους στην υλοποίηση του Έργου. Χωρίς τη συμβολή τους η εκπόνηση της μελέτης δεν θα ήταν δυνατή. Ιδιαίτερα θέλουμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Πάρι Λιντζέρη τόσο για τον συντονισμό του συνόλου του έργου, όσο και για τα σχόλια και τις προτάσεις του, κατά την διάρκεια υλοποίησής του, που μας έδωσαν τη δυνατότητα να βελτιώσουμε το σύνολο της ερευνητικής προσέγγισης. Ακόμα, πρέπει επίσης να αναφέρουμε την βοήθεια για την υλοποίηση των ερευνών πεδίου που μας έδωσαν οι Περιφερειακοί Υπεύθυνοι κ. Βιβή Καγκελάρη (Λάρισα), κ. Μαρία Παγκούση (Θεσσαλονίκη), κ. Αλεξάνδρα Πέτση (Ιωάννινα), κ. Αλέξης Πλέσσιας (Πάτρα) και κ. Βαγγέλης Σαριδάκης (Ηράκλειο Κρήτης). Για όποια τυχόν εναπομείναντα λάθη, παραλείψεις ή αδυναμίες η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά την Ερευνητική ομάδα. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... 6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ... 8 ΠΕΡΙΛΗΨΗ / ABSTRACT ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΟΙ ΜΙΚΡΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, Η ΓΝΩΣΗ, ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ο ρόλος των ΜΜΕ στην Οικονομία Ο ρόλος του Ανθρώπινου Κεφαλαίου Ο ρόλος της δια βίου μάθησης (lifelong learning) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ: ΤΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ O Προσδιορισμός αναγκών συνεχούς εκπαίδευσης στα πλαίσια της διαδικασίας επιμόρφωσης Ο ΠΑΕ στα πλαίσια των Ανοικτών Συστημάτων Το περιεχόμενο του ΠΑΕ Η Ανάλυση Αναγκών Συνεχούς Εκπαίδευσης Παρακολούθηση και επικαιροποίηση του ΠΑΕ Τα διάφορα είδη του ΠΑΕ Αρχική και Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση Διάκριση του ΠΑΕ ως προς το χρονικό ορίζοντα Προγραμματισμός και Σχεδιασμός ΠΑΕ Συνεχής και μη συνεχής ΠΑΕ Τα μέσα έρευνας Ποσοτική Διερεύνηση Ποιοτική Διερεύνηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Η ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η έρευνα πεδίου και το ερευνητικό εργαλείο Τα Προσωπικά Χαρακτηριστικά Τα Χαρακτηριστικά των Επιχειρήσεων Η Στάση απέναντι στη Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση Η ιεράρχηση των προτιμήσεων σε Θέματα Εκπαίδευσης Πληροφορίες της Εσωτερικής Αξιολόγησης Προγραμμάτων Θέματα Εκπαίδευσης και Χαρακτηριστικά Ανάλυση Παραγόντων των προσωπικών χαρακτηριστικών

5 Ανάλυση παραγόντων των χαρακτηριστικών των επιχειρήσεων Ανάλυση παραγόντων των χαρακτηριστικών της στάσης απέναντι στη δια βίου μάθηση Η αξιολόγηση των θεματικών αντικειμένων εκπαίδευσης και τα προσωπικά χαρακτηριστικά, τα χαρακτηριστικά της επιχείρησης και η στάση ως προς τη δια βίου εκπαίδευση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Η ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τα ερευνητικά υποκείμενα Χαρακτηριστικά μελών ομάδας Αθήνας Χαρακτηριστικά μελών ομάδας Πάτρας Χαρακτηριστικά μελών ομάδας Λάρισας Αποτελέσματα της έρευνας Αναγκαιότητα εκπαίδευσης Αντικείμενα εκπαίδευσης Χρόνος εκπαίδευσης Χώρος εκπαίδευσης Εκπαιδευτικά μέσα και τεχνικές Εναλλακτικές μορφές εκπαίδευσης Προβλήματα Χαρακτηριστικές απόψεις συμμετεχόντων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Συμπεράσματα ποσοτικής έρευνας Συμπεράσματα ποιοτικής έρευνας Προτάσεις ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 152 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. Ερωτηματολόγιο ανάλυσης αναγκών Δια Βίου Εκπαίδευσης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β. Πίνακας Αποκωδικοποίησης Μεταβλητών του Ερωτηματολογίου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ. Οδηγός ομάδας εστιασμένου ενδιαφέροντος (focus group) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ. Προτάσεις που προκύπτουν από την εσωτερική αξιολόγηση προγραμμάτων του ΙΜΕ της ΓΣΕΒΕΕ

6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2.1. Κατανομή μεγέθους επιχειρήσεων στην ΕΕ το Πίνακας 2.2. Κατανομή μεγέθους Ελληνικών Επιχειρήσεων Πίνακας 2.3. Κατανομή κύκλου εργασιών Ελληνικών Επιχειρήσεων Πίνακας 2.4. Πίνακας 2.5. Πίνακας 2.6. Πίνακας 2.7. Πίνακας 2.8. Πίνακας 2.9. Κλαδική σύνθεση των ΜΜΕ με βάση τα ποσοστά απασχόλησης Κλαδική σύνθεση των ΜΜΕ με βάση την Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία Διαχρονική αύξηση των ετών της επίσημης εκπαίδευσης στις ηλικίες στην Ευρώπη Ρυθμός αύξησης του ποσοστού χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα στην εκπαίδευση στην Ευρώπη Ποσοστά συμμετοχής του εργατικού δυναμικού σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης στην Ευρώπη Ποσοστιαία κατανομή του εργατικού δυναμικού που έχει συμμετάσχει τουλάχιστον μια φορά σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης με βάση το μέγεθος της επιχείρησης και το επάγγελμα Πίνακας 4.1. Συνδυασμένη κατανομή Φύλου και Οικογενειακής κατάστασης Πίνακας 4.2. Περιγραφικά Στατιστικά Ηλικίας Πίνακας 4.3. Κατανομή της μεταβλητής της σχέσης εργασίας (FIRMSTAT) Πίνακας 4.4. Πίνακας 4.5. Κατανομή Συχνοτήτων και Περιγραφικά Στατιστικά της Διάρκειας Εκπαίδευσης Περιγραφικά Στατιστικά Άρρητης Γνώσης (Εργασιακής Εμπειρίας) Πίνακας 4.6. Ποσοστιαία κλαδική κατανομή των επιχειρήσεων της Έρευνας Πίνακας 4.7. Κατανομή μεγέθους απασχόλησης επιχειρήσεων Πίνακας 4.8. Περιγραφικά στατιστικά της Απασχόλησης σε Συνδυασμό με την Εκπαίδευση (μεταβλητή EMPLEDU) Πίνακας 4.9. Βασικά Περιγραφικά Στατιστικά Δείκτη NORMSTRENGTHS Πίνακας Συσχετίσεις μεταξύ Ικανοτήτων, Συσσωρευμένης Απόδοσης και Προσδοκιών Απόδοσης Πίνακας Δείκτης Αξιολόγησης NORMSUPP θεμάτων τεχνικής στήριξης Πίνακας Αξιολόγηση στοιχείων προγραμμάτων Δια Βίου Εκπαίδευσης Πίνακας Στατιστικά του Δείκτη Αξιολόγησης Θεματικών Αντικειμένων Πίνακας Προτεινόμενα από τους απαντούντες θεματικά αντικείμενα Πίνακας Πίνακας Κατανομή ερωτηματολογίων εσωτερικής αξιολόγησης ανά πόλη Συνολικά Ερμηνευόμενη Μεταβλητικότητα προσωπικών χαρακτηριστικών

7 Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας Περιστροφής Συνιστωσών προσωπικών χαρακτηριστικών Συνολικά Ερμηνευόμενη Μεταβλητικότητα χαρακτηριστικών Επιχείρησης Πίνακας Περιστροφής Συνιστωσών χαρακτηριστικών επιχείρησης Συνολικά Ερμηνευόμενη Μεταβλητικότητα χαρακτηριστικών απέναντι στη Δια Βίου Εκπαίδευση Πίνακας Περιστροφής Συνιστωσών χαρακτηριστικών της στάσης ως προς τα προγράμματα δια βίου μάθησης Επιδράσεις Παραγόντων στην Αξιολόγηση Θεματικών Αντικειμένων Εκτιμήσεις Ελαχίστων Τετραγώνων της επίδρασης των παραγόντων στην προτίμηση θεματικών αντικειμένων προγραμμάτων Δια Βίου Εκπαίδευσης Πίνακας 5.1. Στοιχεία ομάδων εστιασμένου ενδιαφέροντος

8 Γράφημα 2.1. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Ποσοστιαία κατανομή του μεγέθους των επιχειρήσεων στην Ευρώπη το Γράφημα 2.2. Ποσοστιαία κατανομή των ΜΜΕ στην Ευρώπη Γράφημα 2.3. Γράφημα 2.4. Γράφημα 2.5. Γράφημα 2.6. Γράφημα 2.7. Γράφημα 2.8. Γράφημα 2.9. Ποσοστιαία κατανομή του αριθμού των ΜΜΕ στην Ελλάδα ανά περιφέρεια Ποσοστιαία κατανομή του κύκλου εργασιών των ΜΜΕ στην Ελλάδα ανά περιφέρεια Ρυθμός ανάπτυξης της μέσης παραγωγικότητας της εργασίας στην Ε.Ε Εμπόδια επιχειρηματικής δραστηριότητας των ΜΜΕ στην Ευρώπη Κατανομή εργαζόμενων αποφοίτων Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο σύνολο του δείγματος των ελληνικών ΜΜΕ Κατανομή εργαζόμενων αποφοίτων Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο σύνολο του δείγματος των ελληνικών επιχειρήσεων Κατανομή εργαζόμενων κατόχων Μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών ανά μέγεθος επιχείρησης που απασχολούνται Γράφημα Ποσοστιαία κατανομή συμμετοχής του εργατικού δυναμικού σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες Γράφημα Ποσοστιαία κατανομή συμμετοχής του εργατικού δυναμικού σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες που απασχολούνται στις πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις Γράφημα 3.1. Σχηματική διαδικασία επιμόρφωσης Γράφημα 3.2. Το μοντέλο του ανοικτού συστήματος Γράφημα 3.3. Η ανάπτυξη προγράμματος εκπαίδευσης Γράφημα 3.4. Το Έλλειμμα Απόδοσης - Ανάγκες Εκπαίδευσης Γράφημα 4.1. Γεωγραφική κατανομή Συμμετεχόντων στην Έρευνα πεδίου Γράφημα 4.2. Γράφημα 4.3. Γράφημα 4.4. Γράφημα 4.5. Γράφημα 4.6. Γράφημα 4.7. Κατανομή ηλικίας των συμμετεχόντων στην ποσοτική έρευνα πεδίου Κατανομή φύλου και εργασιακής σχέσης των συμμετεχόντων στην ποσοτική έρευνα πεδίου Επίπεδο Τυπικής Εκπαίδευσης των συμμετεχόντων στην ποσοτική έρευνα πεδίου Κλαδική κατανομή επιχειρήσεων των συμμετεχόντων στην έρευνα πεδίου Κατανομή επιχειρήσεων ανά μέγεθος απασχόλησης και επίπεδο εκπαίδευσης των συμμετεχόντων στην έρευνα πεδίου Επίπεδο Εκπαίδευσης Αυτοαπασχολούμενων των συμμετεχόντων στην έρευνα πεδίου

9 Γράφημα 4.8. Γράφημα 4.9. Δείκτης NORMSTRENGTHS ανά επιχείρηση των συμμετεχόντων στην έρευνα πεδίου Συσσωρευμένη απόδοση και προσδοκίες των επιχειρήσεων της έρευνας πεδίου Γράφημα Αξιολόγηση υπηρεσιών τεχνικής στήριξης από τις συμμετέχουσες επιχειρήσεις στην έρευνα πεδίου Γράφημα Χρήση ΤΠΕ ανά μέγεθος επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα πεδίου Γράφημα Κίνητρα συμμετοχής σε διαδικασίες Δια Βίου Εκπαίδευσης των συμμετεχόντων στην Έρευνα πεδίου Γράφημα Στατιστικά Δείκτη PROJEVAL κύριων θεματικών αντικειμένων Γράφημα Διάγραμμα τιμών χαρακτηριστικών ριζών παραγόντων προσωπικών χαρακτηριστικών Γράφημα Διάγραμμα φόρτισης μεταβλητών στους τρεις παράγοντες των χαρακτηριστικών των επιχειρήσεων Γράφημα Διάγραμμα τιμών χαρακτηριστικών ριζών παραγόντων χαρακτηριστικών στάσης απέναντι στη δια βίου εκπαίδευση με το σύνολο των μεταβλητών Γράφημα Διάγραμμα τιμών χαρακτηριστικών ριζών παραγόντων χαρακτηριστικών στάσης απέναντι στη δια βίου εκπαίδευση με τις μεταβλητές με MSA > Γράφημα Διάγραμμα φόρτισης μεταβλητών στους τρεις παράγοντες των χαρακτηριστικών της στάσης απέναντι στη δια βίου μάθηση

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ / ABSTRACT ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα πλαίσια του έργου προσδιορισμού των αναγκών δια βίου εκπαίδευσης των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων χρησιμοποιείται σαν κύρια μεθοδολογική προσέγγιση αυτή του «χάσματος εκπαίδευσης». Τα γενικά χαρακτηριστικά των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων, σε αντιδιαστολή με τα αντίστοιχα των ευρωπαϊκών, προσδιορίζουν τις γενικές κατευθύνσεις των παρεμβάσεων δια βίου εκπαίδευσης. Πραγματοποιούνται έρευνες πεδίου (surveys) τόσο με ποιοτική όσο και με ποσοτική διάσταση. Χρησιμοποιώντας τις τεχνικές της ανάλυσης παραγόντων (factor analysis), της παλινδρόμησης (regression) και της ανάλυσης απόψεων εστιασμένων ομάδων (focus group), διατυπώνονται προτάσεις για την υλοποίηση προγραμμάτων εκπαίδευσης που περιλαμβάνουν τα θεματικά αντικείμενα, τα κίνητρα συμμετοχής, τους περιορισμούς που πρέπει να συνυπολογισθούν και τις πρόσφορες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. ABSTRACT In order to identify the needs of lifelong learning with respect to Greek micro enterprises, the training gap approach is applied as the main methodological approach. The general characteristics of the Greek micro enterprises in contrast to their European equivalents identify the general directions of the potential intervention of lifelong learning. A survey on Greek micro enterprises has been realized having both quantitative as well as qualitative dimensions. Using the techniques of factor analysis, regression and focus group, suggestions are made for the realization of educational programs which entail the training themes, the motives of participation, the restrictions that need to be taken into consideration and the appropriate training approaches. 10

11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών, Βιοτεχνών, Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) ιδρύθηκε στο τέλος του 2006 ως ένας μη κερδοσκοπικός φορέας διαχείρισης και διάχυσης της γνώσης, τεχνογνωσίας και τεχνολογίας. Κύριος σκοπός του είναι η υποστήριξη της Συνομοσπονδίας και των μελών της στη διαμόρφωση και τεκμηρίωση θέσεων και πολιτικών για όλα τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, εκπαιδευτικά και άλλα θέματα που ενδιαφέρουν τις πολύ μικρές και μικρές ελληνικές βιοτεχνικές και εμπορικές επιχειρήσεις. Στις βασικές δράσεις του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ περιλαμβάνονται: Η επιστημονική στήριξη του Εθνικού Συμβουλίου Μικρών Επιχειρήσεων. Η διενέργεια στοχευμένων μελετών και ερευνών σε κλαδικό, εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο για ζητήματα που αφορούν τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Η παρακολούθηση της εξέλιξης και της δυναμικής των βασικών μεγεθών των ΜΜΕ σε εθνικό, περιφερειακό, τοπικό και κλαδικό επίπεδο. Η διασύνδεση με εθνικά και ευρωπαϊκά Ινστιτούτα Ερευνών και επιτροπές διαμόρφωσης πολιτικών στην Ε.Ε. Η συμμετοχή σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης με άμεσα ωφελούμενους τους συναδέλφους επαγγελματοβιοτέχνες. Επιδίωξη της ΓΣΕΒΕΕ είναι το ΙΜΕ να αποτελέσει το βασικό οργανισμό επιστημονικής στήριξης, δια βίου εκπαίδευσης και τεκμηρίωσης των προτάσεων της Συνομοσπονδίας. Άλλωστε, η δυνατότητα όλων των τριτοβάθμιων συνδικαλιστικών οργανώσεων που συνυπογράφουν την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας να διαθέτουν αντίστοιχες δομές, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να διαμορφώνουν μια ανεξάρτητη πολιτική θεματολογία και με βάση αυτήν να συμμετάσχουν σε οποιαδήποτε κοινωνική διαβούλευση, προωθώντας αξιόπιστα και αποτελεσματικά τις θέσεις τους. Για τη ΓΣΕΒΕΕ η ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης -συμπεριλαμβανομένης της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, της ενδοεπιχειρησιακής εκπαίδευσης και επιμόρφωσης και της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων- αποτελεί μακροχρόνια στρατηγική επιλογή, η οποία μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού 11

12 και συνεπώς στην αύξηση της βιωσιμότητας και στην ανάπτυξη των μικρών επιχειρήσεων. Οι γνώσεις και οι επαγγελματικές δεξιότητες του επιχειρηματία και των εργαζομένων είναι η βασική δύναμη της μικρής επιχείρησης. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής αποτελεί πλέον καθοριστική συνιστώσα της πορείας της επιχείρησης. Συνδέεται άμεσα με το επίπεδο ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων και των παρεχόμενων υπηρεσιών, διότι επηρεάζει την αποτελεσματικότητα του ανθρώπινου δυναμικού. Το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ πραγματοποίησε κατά το 2008 ένα σημαντικό σε μέγεθος και σε ποιότητα έργο εκπαίδευσης εργοδοτών, αυτοαπασχολουμένων, εργαζομένων και συνβοηθούντων μελών μικρών και πολύ μικρών εμπορικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων σε έξι πόλεις της χώρας: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Ιωάννινα, Πάτρα, Ηράκλειο. Στο πλαίσιο αυτού του έργου πραγματοποιήθηκαν 106 σεμινάρια εκπαίδευσης στα οποία συμμετείχαν 1085 άτομα. Οι ενέργειες εκπαίδευσης αφορούσαν την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στο πεδίο των μικρών επιχειρήσεων και την απόκτηση βασικών και εξειδικευμένων γνώσεων και εφαρμογών πληροφορικής. Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση» (ΕΠΕΑΕΚ) του Υπουργείου Παιδείας και συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και από δημόσιες δαπάνες. Από την επιτυχή υλοποίηση και τη θετική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου εδραιώθηκε ακόμα περισσότερο η πεποίθηση της ΓΣΕΒΕΕ για την αξία της δια βίου μάθησης και ενισχύθηκε η δέσμευσή της να αναλάβει σύντομα νέες πρωτοβουλίες εκπαίδευσης των απασχολουμένων στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Με την παρούσα έκδοση παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας αναγκών εκπαίδευσης των διαφόρων κλάδων και επαγγελμάτων των μικρών επιχειρήσεων. Η έρευνα αυτή μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά και τις ιδιομορφίες του χώρου των μικρών επιχειρήσεων στην Ελλάδα και βεβαίως θα αξιοποιηθεί στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό κατά το σχεδιασμό νέων προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης εκ μέρους του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ. Νοέμβριος 2008 Δημήτρης Ασημακόπουλος Πρόεδρος ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η στρατηγική που καθιερώθηκε από το Ευρωπαϊκό συμβούλιο στη σύνοδο της Λισσαβόνας το Μάρτιο του 2000 έχει κεντρικό σημείο αναφοράς τις επιχειρήσεις. Ο στόχος που έθεσε η Ευρωπαϊκή Ένωση συνίσταται στη δημιουργία της πιο ανταγωνιστικής και δυναμικής οικονομίας που βασίζεται στη δημιουργία και μετάδοση γνώσης (knowledge-based economy) σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο ρόλος των επιχειρήσεων και κυρίως των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων για την επίτευξη αυτού του διττού στόχου, είναι κεντρικός, καθώς μέσα από τη λειτουργία τους η οικονομία μιας χώρας αναπτύσσεται, δημιουργούνται νέες και καλύτερες θέσεις εργασίας και εν τέλει ενισχύεται η κοινωνική συνοχή (SMEs Observatory, 2003). Μέσα στο ευρύτερο σύνολο των επιχειρήσεων, οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις μπορούν να θεωρηθούν ως ένα ετερογενές υποσύνολο το οποίο μετέχει σε όλους τους τομείς της οικονομίας, πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή. Οι επιχειρήσεις αυτές ανήκουν σε ένα μεγάλο εύρος εξειδίκευσης (specialization) και δεξιοτήτων (skills) (Lukacs, 2005). Μερικές από αυτές έχουν δυναμικό χαρακτήρα και είναι καινοτόμες, ενώ κάποιες άλλες παραμένουν στατικές και σε πολλές περιπτώσεις διατηρούν τον οικογενειακό χαρακτήρα της επιχείρησης (Kets de Vries, 1993). Τίθεται όμως το θέμα του ορισμού των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων. Ο ορισμός της μικρής και πολύ μικρής επιχείρησης έχει γίνει αντικείμενο μακρόχρονης συζήτησης. Συνήθως οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις κατηγοριοποιούνται είτε με βάση τον αριθμό των απασχολούμενων είτε με βάση την αξία των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης. Αυτή όμως η κατηγοριοποίηση διαφέρει ανάμεσα σε ευρύτερες περιοχές και μεταξύ χωρών, αφού εξαρτάται κυρίως από το μέγεθος της εκάστοτε οικονομίας και των πόρων που είναι διαθέσιμοι. Η Bolton Committee (1971) σε μια πρώιμη προσπάθεια να καταγραφούν τα χαρακτηριστικά των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων ανέφερε ότι μια μικρή επιχείρηση θεωρείται μια ανεξάρτητη επιχείρηση που διοικείται από έναν ιδιοκτήτη ή 13

14 από συν-ιδιοκτήτες και κατέχει ένα μικρό μερίδιο αγοράς (market share). Η σημασία αυτής της μελέτης έγκειται στο ότι αναγνώρισε ότι το μέγεθος της επιχείρησης σχετίζεται με το μέγεθος του κλάδου, δηλ. μια επιχείρηση με ένα δεδομένο μέγεθος μπορεί να θεωρείται μικρή ή μεγάλη και αυτό εξαρτάται από το αν υπάρχουν πολλοί ή λίγοι ανταγωνιστές στον ίδιο κλάδο και από το μέγεθος της αγοράς. Επιπλέον, η ίδια επιτροπή θεωρεί ότι το μέγεθος της επιχείρησης σε μερικές περιπτώσεις είναι καταλληλότερο να ορίζεται από τον αριθμό των απασχολούμενων υπαλλήλων, ενώ σε κάποιες άλλες τα κέρδη της είναι πιο κατάλληλα μέτρα. Ο επίσημος ορισμός της μικρής και πολύ μικρής επιχείρησης επαναπροσδιορίστηκε από την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 1. Ο επαναπροσδιορισμός του ορισμού των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) έγινε σε μια προσπάθεια διαχωρισμού μεταξύ των «ανεξάρτητων» (autonomous) και «συνεργαζόμενων» (partner) καθώς και «συνδεδεμένων» (linked) επιχειρήσεων 2, διαμέσου του επαναπροσδιορισμού των χρηματοοικονομικών ορίων και ως στόχο είχε να αποτρέψει επιχειρήσεις που δεν είναι ανεξάρτητες να επωφελούνται από τα προγράμματα στήριξης που παρέχει η ΕΕ για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η ΕΕ (2003) προσδιορίζει τον αριθμό των απασχολούμενων και τα οικονομικά όρια για τις κατηγορίες των επιχειρήσεων. Πιο συγκεκριμένα: 1. Η κατηγορία των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) αποτελείται από επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερους από 250 εργαζόμενους και των οποίων ο ετήσιος κύκλος εργασιών δεν υπερβαίνει τα 50 εκατομμύρια ευρώ ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 43 εκατομμύρια ευρώ. 2. Στην κατηγορία των ΜΜΕ, ως μικρή επιχείρηση ορίζεται η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερους από 50 εργαζόμενους και της οποίας ο ετήσιος κύκλος 1 Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Σύσταση της Επιτροπής σχετικά με τον ορισμό των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, 06/05/ «Ανεξάρτητη επιχείρηση» είναι κάθε επιχείρηση που δεν χαρακτηρίζεται ως «Συνεργαζόμενη» ή ως «Συνδεδεμένη» επιχείρηση. Μια επιχείρηση είναι ανεξάρτητη αν δεν διαθέτει συμμετοχή 25% ή περισσότερο σε άλλη επιχείρηση, δεν κατέχεται άμεσα κατά 25% ή περισσότερο από άλλη επιχείρηση ή δημόσιο οργανισμό ή από κοινού από περισσότερες επιχειρήσεις συνδεδεμένες μεταξύ τους ή από δημόσιους οργανισμούς, εκτός ορισμένων εξαιρέσεων, δεν συντάσσει ενοποιημένους λογαριασμούς και δεν περιλαμβάνεται στους λογαριασμούς μιας επιχείρησης η οποία συντάσσει ενοποιημένους λογαριασμούς και δεν είναι κατά συνέπεια συνδεδεμένη επιχείρηση. 14

15 εργασιών ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 10 εκατομμύρια ευρώ. 3. Στην κατηγορία των ΜΜΕ, ως πολύ μικρή επιχείρηση ορίζεται η επιχείρηση που απασχολεί λιγότερους από 10 εργαζόμενους και της οποίας ο ετήσιος κύκλος εργασιών ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 2 εκατομμύρια ευρώ. Εκτός από το μέγεθός τους, οι ΜΜΕ κατέχουν και κάποια άλλα χαρακτηριστικά που τις κάνει να ξεχωρίζουν από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά, όπως η δυσκολία εξεύρεσης πόρων, σε σχέση με τη διοίκηση, με το ανθρώπινο δυναμικό αλλά και με τη χρηματοδότησή τους, καθορίζουν τις ΜΜΕ, ενώ παράλληλα τις διαχωρίζουν από τις μεγάλες επιχειρήσεις (Burns, 1996). Σύμφωνα με τον Burns (1996), κάποια επιπλέον στοιχεία, χαρακτηριστικά των ΜΜΕ είναι τα παρακάτω: Η προσωποποιημένη διοίκηση (personalised management) της επιχείρησης. Ο ιδιοκτήτης / διαχειριστής μιας μικρής επιχείρησης είναι σε όλες τις περιπτώσεις υπεύθυνος για τις αποφάσεις τις επιχείρησής του. Ένας τέτοιος βαθμός ανάμειξης στις αποφάσεις της επιχείρησης είναι πολύ πιθανό να σηματοδοτήσει την επιχειρηματική της κουλτούρα (business culture). Πολύ συχνά, η λειτουργία της επιχείρησης εξαρτάται αποκλειστικά από τον ιδιοκτήτη / διαχειριστή και στην πιθανότητα της απομάκρυνσής του από την επιχείρηση, θα έχει ως αποτέλεσμα την αποτυχία της επιχείρησης. Το μικρό μερίδιο αγοράς (small market share). Οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, εξαιτίας του πολύ μικρού μεγέθους τους, δεν είναι σε θέση να επηρεάσουν ούτε την τιμή πώλησης των προϊόντων ή υπηρεσιών τους ούτε να διαμορφώσουν την ποσότητα που παράγουν. Η δύναμη αγοράς που κατέχουν είναι μειωμένη, καθώς δεν αγοράζουν σε μεγάλες ποσότητες και έτσι αναγκάζονται να αγοράζουν σε μεγαλύτερη τιμή. Οι μικρές επιχειρήσεις πρέπει, λοιπόν, να πωλούν σε ακριβότερη τιμή και γίνονται λιγότερο ανταγωνιστικές. Γι αυτό το λόγο, οι μικρές επιχειρήσεις πολύ συχνά ειδικεύονται σε συγκεκριμένες αγορές (niche markets). 15

16 Η αφοσίωση των καταναλωτών (customer loyalty). Οι ΜΜΕ, ιδιαίτερα εκείνες που λειτουργούν σε συγκεκριμένες αγορές, αποκτούν συχνά ένα μικρό αλλά αφοσιωμένο αριθμό καταναλωτών. Σε μερικές περιπτώσεις που κάποιοι από αυτούς τους αφοσιωμένους καταναλωτές εγκαταλείπουν την επιχείρηση τότε η τελευταία μπορεί να αποτύχει να επιβιώσει. Η χρηματοδότηση (finance). Οι ΜΜΕ πολύ συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες να συγκεντρώσουν χρήματα προκειμένου να μπορέσουν να επεκταθούν και η επιβίωσή τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις συναλλαγές των πελατών τους. Συχνά, εάν οι πελάτες της επιχείρησης αδυνατούν να αποπληρώσουν τα χρέη τους προς την επιχείρηση, η επιχείρηση αδυνατεί να επιβιώσει. Πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τις ΜΜΕ (SMEs Observatory, 2003) αναγνώρισε τρία νέα χαρακτηριστικά των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων, τα οποία σχετίζονται με την επιχειρηματικότητα (entrepreneurship) των ΜΜΕ. Κομβικά στοιχεία στη δημιουργία και ανάπτυξη των ΜΜΕ αποτελούν η γνώση (knowledge), ο αυξημένος ανταγωνισμός (competition) και η ποικιλία (variety) των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Η σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα αποδίδει στον παράγοντα γνώση καθοριστικό ρόλο για την οικονομική ανάπτυξη είτε αυτή αναφέρεται σε επίπεδο επιχείρησης ή περιφέρειας ή χώρας. Με άλλα λόγια η οικονομική αυτή ανάπτυξη καθορίζεται από τις πηγές γνώσης που κατέχουν οι οικονομικές οντότητες (economic agents). Η ευρεία έννοια της γνώσης στα πλαίσια της οικονομικής θεωρίας χωρίζεται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία σχετίζεται με τη γνώση που είναι κωδικοποιημένη (codified knowledge). Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνεται όλη εκείνη η γνώση που μπορεί να μεταδοθεί με τη χρήση κάποιου εργαλείου, όπως π.χ. βιβλία, σεμινάρια, Internet, διδασκαλία. Η δεύτερη κατηγορία γνώσης σχετίζεται με τη γνώση που σε μεγάλο βαθμό είναι ενσωματωμένη στην οικονομική οντότητα (tacit knowledge) και δεν μπορεί να μεταδοθεί ή να διδαχθεί με τη χρήση κάποιου εργαλείου μάθησης. Η επαγγελματική εμπειρία, λόγου χάριν, ενός ατόμου αποτελεί τέτοιας μορφής γνώση. 16

17 Στη Θεωρητική προσέγγιση της επιχείρησης, όπου σημείο αναφοράς είναι οι πόροι που αυτή διαθέτει (Resource-Based View of the Firm), το ανθρώπινο κεφάλαιο κατέχει ξεχωριστό ρόλο. Στα πλαίσια αυτής της θεωρίας, ο Barney (1991) διατύπωσε ότι μια επιχείρηση αποκτά συγκριτικό πλεονέκτημα (competitive advantage) σε σχέση με τις άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις εφόσον διαθέτει πόρους που είναι πολύτιμοι, αναντικατάστατοι και δεν είναι δυνατόν να απομιμηθούν. Υπό αυτή τη θεώρηση, τo ανθρώπινο κεφάλαιο καθίσταται η σημαντικότερη πηγή του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μιας επιχείρησης. Το επιχείρημα αυτό στηρίζεται στα διαφορετικά επίπεδα γνώσης του κάθε ατόμου που συνθέτουν αθροιστικά τις δυνατότητες της επιχείρησης να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του οικονομικού περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, οι Johnson et al. (2002) υποστηρίζουν ότι η γνώση του ατόμου μέσα στην επιχείρηση αποτελείται από τέσσερις (4) διακριτές μορφές: το «γνωρίζω τι» (know-what), το «γνωρίζω γιατί» (know-why), το «γνωρίζω πως» (know-how) και το «γνωρίζω ποιον» (know-who). Η πρώτη διακριτή μορφή γνώσης αναφέρεται στη γνώση των γεγονότων. Η δεύτερη διακριτή μορφή γνώσης αναφέρεται στη γνώση βασικών αρχών και νόμων που σχετίζονται με το συγκεκριμένο επάγγελμα, αλλά και με την κοινωνία και τους ανθρώπους. Η τρίτη διακριτή μορφή γνώσης σχετίζεται με τις ικανότητες και τις δεξιότητες του ατόμου, ενώ η τελευταία μορφή γνώσης αναφέρεται όχι μόνο στο ποιος γνωρίζει ποιον αλλά και στο ποιος γνωρίζει τι πρέπει να γίνει. Επομένως η επιχείρηση διαχρονικά συσσωρεύει ανθρώπινο κεφάλαιο (human capital accumulation), όπως αυτό ορίζεται από τους συνδυασμούς γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού της. Οι διαδικασίες συσσώρευσης του ανθρώπινου κεφαλαίου χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία συσσώρευσης κεφαλαίου είναι οι διαδικασίες μάθησης μέσα στα πλαίσια της ίδιας της επιχείρησης που όμως ξεφεύγουν από τους αναλυτικούς σκοπούς αυτής της μελέτης. Η δεύτερη κατηγορία αφορά τυπικές διαδικασίες εκπαίδευσης, όπου το εργατικό δυναμικό σε μια συνεχή διαδικασία μάθησης αποκτά γνώσεις και δεξιότητες που συνάδουν με το σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον (OECD, 2001). Όπως επεσήμαναν οι Lundvall and Johnson (1994), οι τυπικές διαδικασίες εκπαίδευσης και κατάρτισης αποτελούν σημαντικότατες πηγές γνώσεων, δεξιοτήτων, 17

18 ικανοτήτων, αυτοεκτίμησης και ικανότητας επίλυσης προβλημάτων τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Επιπλέον αυτές οι διαδικασίες στοχεύουν στην τόνωση της δημιουργικότητας, της περιέργειας και των διαπροσωπικών δεξιοτήτων που συνολικά συνεισφέρουν στην αποτελεσματικότητα, την παραγωγικότητα και την επιχειρηματικότητα του ατόμου. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι τυπικές διαδικασίες εκπαίδευσης και κατάρτισης απαντούν στις απαιτήσεις όλων των κατηγοριών γνώσης όπως τις παρουσιάζουν οι Johnson et al. (2002). Η εμπειρία της Ελληνικής πραγματικότητας έχει δείξει ότι, ενώ οι δραστηριότητες που εντάσσονται στο χώρο της τυπικής εκπαίδευσης έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια, σχετικά λίγα έχουν γίνει για την αναλυτική καταγραφή και τεκμηρίωση των αναγκών, στρατηγικών και βραχυπρόθεσμων, σε όρους εκπαίδευσης ενηλίκων τόσο σε περιφερειακό όσο και σε τοπικό επίπεδο 3. Ως αποτέλεσμα της έλλειψης κεντρικής και περιφερειακής στρατηγικής στον τομέα προσδιορισμού αναγκών συνεχούς εκπαίδευσης προκύπτει η χαμηλή ποιότητα από τη μια πλευρά και η θεματολογική γενικότητα από την άλλη, της πλειοψηφίας των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ο συγκεκριμένος παράγοντας, που προκύπτει από την έλλειψη εκτίμησης αναγκών δια βίου εκπαίδευσης, θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους που έχουν συμβάλει στη μη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού κάθε περιφέρειας. Η σημερινή κατάσταση χαρακτηρίζεται από μάλλον μεγάλο αριθμό φορέων εκπαίδευσης, σχετικά μικρού μεγέθους, στοιχεία που δυσχεραίνουν τον έλεγχο της ποιότητας και την εκτίμηση της σκοπιμότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης, δημιουργώντας έτσι σημαντικά ερωτηματικά για την κάλυψη των πραγματικών αναγκών σε εκπαίδευση. Έτσι, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση προγραμμάτων εκπαίδευσης χωρίς την απαραίτητη δυναμική διασύνδεση των αναγκών της αγοράς εργασίας, αλλά και της κοινωνίας γενικότερα, έχει οδηγήσει σε προγράμματα που δεν καλύπτουν νέα επαγγέλματα, νέες τεχνικές παραγωγής και διοίκησης ή καινοτόμες ενέργειες. 3 «Έκθεση Αξιολόγησης Υποπρογράμματος ΕΚΤ», ICAP HELLAS AE, Φεβρουάριος

19 O ρόλος των ΜΜΕ στην ελληνική οικονομία κατέχει σημαντικότατη θέση. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι η σχετική βιβλιογραφία έχει καταδείξει το ρόλο του ανθρώπινου κεφαλαίου (human capital) ως κινητήριας δύναμης για την ανάπτυξη της επιχείρησης. Ειδικά για την Ελληνική πραγματικότητα, οι ΜΜΕ και ειδικότερα οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της ανάπτυξης της εθνικής και περιφερειακής οικονομίας αφού το κύριο επιχειρηματικό μοντέλο των ελληνικών επιχειρήσεων είναι και θα είναι η πολύ μικρή επιχείρηση που απασχολεί λιγότερους από 10 υπαλλήλους. Επομένως, η συνεχής αναβάθμιση του ανθρώπινου κεφαλαίου σε όρους γνώσεων και δεξιοτήτων είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία και την ανάπτυξη των ΜΜΕ. Η διάρθρωση της έκθεσης που ακολουθεί και που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της εμπειρικής έρευνας για τη διερεύνηση των αναγκών των μικρών επιχειρήσεων σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης είναι η ακόλουθη. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται η σχέση που συνδέει τις μικρές επιχειρήσεις, τις διαδικασίες συσσώρευσης ανθρώπινου κεφαλαίου και τα σχήματα της δια βίου εκπαίδευσης. Η διερεύνηση αυτή γίνεται και στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και σε Εθνικό Επίπεδο. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η προσέγγιση του «χάσματος εκπαίδευσης» που αποτελεί την βάση πάνω στην οποία αναπτύχθηκε το μεθοδολογικό σχήμα που ακολουθείται στην παρούσα μελέτη. Το τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζει την προσέγγιση που ακολουθήθηκε στην ποσοτική έρευνα πεδίου, και τα αποτελέσματα που προέκυψαν. Το αντίστοιχο γίνεται στο πέμπτο κεφάλαιο για την ποιοτική έρευνα. Τέλος στο έκτο κεφάλαιο, που συμπληρώνει το σώμα της μελέτης, καταγράφονται οι προτάσεις για την ανάληψη δράσεων δια βίου εκπαίδευσης προς το ΙΜΕ της ΓΣΕΒΕΕ. Η έκθεση συνοδεύεται από έναν αριθμό παραρτημάτων που τεκμηριώνουν μια σειρά αποτελεσμάτων, παρουσιάζουν τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν και τις τεχνικές λεπτομέρειες της ανάλυσης. 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΟΙ ΜΙΚΡΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, Η ΓΝΩΣΗ, ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2.1. Ο ρόλος των ΜΜΕ στην Οικονομία Όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.1, το 2003 οι ΜΜΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελούσαν το 99% περίπου των συνολικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη και απασχολούσαν το 69% περίπου των θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις αποτελούσαν το 98% του συνόλου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και απασχολούσαν το 57% περίπου του συνολικού εργατικού δυναμικού στον ιδιωτικό τομέα. Πίνακας 2.1. Κατανομή μεγέθους επιχειρήσεων στην ΕΕ το Πολύ μικρές Μικρές Μεσαίες Σύνολο Μεγάλες Σύνολο Αριθμός επιχειρήσεων (χιλ.) Απασχολούμενοι (χιλ.) Απασχολούμενοι ανά επιχείρηση Πηγή: Observatory of European SMEs, SMEs in Europe 2003, Vοl. 7, 2003 Σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η σημαντικότητα των ΜΜΕ προκύπτει από το ποσοστό τους επί των συνολικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη που ανέρχεται στο 95% και οι οποίες απασχολούν σχεδόν 95 εκατομμύρια άτομα, τα οποία με τη σειρά τους αποτελούν το 55% των θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Όπως φαίνεται και από το Γράφημα 2.1, από αυτές τις ΜΜΕ το 60% περίπου απασχολεί λιγότερους από δέκα υπαλλήλους, ενώ το υπόλοιπο 35% απασχολούν περισσότερους από 10 υπαλλήλους.