ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ ATOMIKH ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ ΤΟΣΟ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΤΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΣΟ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ»

Transcript

1 ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 8η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΙΑΚΗΣ ΦΟΙΤΗΣΗΣ ATOMIKH ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ ΤΟΣΟ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΤΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΣΟ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ» ΑΠΟ TΗN ΣΧΗ (ΝΟΜ) ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΔΡΟΣΟΥ ΙΟΥΝΙΟΣ 2018 ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

2 «Η Ουκρανία πρέπει να αντιμετωπισθεί ως μια γέφυρα μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας παρά ως το προπύργιο της κάθε πλευράς.» Χένρι Κίσινγκερ

3 ΣΥΝΟΨΗ Η αποκοπή της διασύνδεσης της Ρωσίας από την οικονομία, τις υποδομές, τις συναλλαγές και κάθε άλλου είδους οργανικές σχέσεις με την ζώνη, στα δυτικά της σύνορα, των κρατών εκείνων που ήταν προηγουμένως τμήμα της ενιαίας ΕΣΣΔ, ευεξήγητα προσεγγίζεται στην Μόσχα ως μείωση της παρουσίας και της επιρροής της σε περιοχή αμέσου ενδιαφέροντός της. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, παρά τα οποιοδήποτε ρωσικά νομιμοποιητικά επιχειρήματα, αποτέλεσε κατάφωρη παραβίαση των κανόνων του διεθνούς δικαίου και κυρίως των αρχών των αναφερομένων στην εδαφική ακεραιότητα των χωρών και στο απαραβίαστο των συνόρων, αρχές οι οποίες εξασφαλίζουν μια σταθερή ειρήνη στην Ευρώπη από τη λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ρωσία σήμερα είναι ένας ορθολογικός παίκτης, με εμπειρία τριών και πλέον αιώνων αυτοκρατορικής ιστορίας, αποφασιστικός και με γνώση των δυνατών και αδυνάτων σημείων της αλλά και των ορίων του συστήματος. Βέβαια, είναι γεγονός ότι οι επιτυχίες στη στρατηγική σκακιέρα επεκτείνουν συνεχώς τους στόχους των κρατών και η αναβίωση της «Ρωσικής Αυτοκρατορίας» αποτελεί στόχο όλων των ηγεσιών της χώρας ανεξαρτήτως προσανατολισμού. Η Ουκρανία δεν μπορεί να αποδεχθεί εύκολα και ανώδυνα έναν εδαφικό ακρωτηριασμό (Κριμαία) και την απειλή ενός νέου επικείμενου στις ανατολικές επαρχίες της. Η δικαιολογημένη οργή των Ουκρανών κατευθύνεται πλέον στους ρωσικής καταγωγής συμπολίτες τους προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις και εκατέρωθεν προβοκατόρικες ενέργειες.

4 ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΣΚΟΠΟΣ... 2 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»... 4 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ... 4 Γενικά... 4 Το χρονικό της προσάρτησης... 7 Οι Συμφωνίες για το στόλο της Μαύρης Θάλασσας ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β» ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ Γενικά Η γεωπολιτική σημασία της Κριμαίας Η γεωπολιτική σημασία της Μαύρης θάλασσας ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ» Η ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΝ ΔΙΚΑΟΥ Το νομικό υπόβαθρο της προσάρτησης Η απόσχιση της Κριμαίας και η αρχή της αυτοδιάθεσης Η απαγόρευση της χρήσης βίας και η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Δ» ΕΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ Η θέση των διεθνών οργανισμών σχετικά με την προσάρτηση Η Κριμαία ως έδαφος υπό κατοχή Η νομική κατάσταση των κατοίκων της Κριμαίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ε» ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Α-1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» ΧΑΡΤΕΣ Β-1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Γ»ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ 2001 ΚΑΤΑ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ.Γ-1

6 ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

7 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς και η γενικότερη ανάφλεξη ενδιαφέροντος για την περιοχή του Καυκάσου από πλευράς του συνόλου της διεθνούς κοινότητας, που συνδέονται βεβαίως με ενεργειακά ζητήματα και με ζητήματα ασφάλειας, σε συνδυασμό με την αναζωπύρωση της πολιτικής του Vladimir Putin, 'near abroad', οδήγησε τις διάφορες de facto οντότητες σε αποσχιστικές τάσεις και διεκδίκηση της αυτονομίας τους. Στην παραπάνω περιοχή, λόγω της εξαιρετικής γεωστρατηγικής της σημασίας, τα δεδομένα άλλαξαν άρδην μετά την πτώση της ΕΣΣΔ. Παρατηρείται έξαρση των εθνικισμών και των εσωτερικών διαμαχών και μπαράζ συρράξεων, οι οποίες μετέβαλαν το ρωσικό status quo. Οι εθνοτικές συγκρούσεις και οι αγώνες των λαών για αυτονομία επικαλούνται την αρχή της αυτοδιάθεσης, σε βάρος και παραβίασης αυτής της εδαφικής ακεραιότητας. Στις περιπτώσεις πάντως της διεκδίκησης τη αυτονομίας μίας οντότητας παρατηρούνται τα εξής χαρακτηριστικά: της νομιμότητας της απόσχισης υπό το πρίσμα του διεθνούς δικαίου, της αναγνώρισης της de facto οντότητας, της νομιμότητας πολιτικοστρατιωτικής υποστήριξης κράτους σε αποσχιστική οντότητα. Η δε δεσπόζουσα απάντηση της διεθνούς κοινότητας στη διεκδίκηση της de facto οντότητας είναι αυτή της απομόνωσης, δηλαδή μπορεί να επιτευχθεί μια de facto ανεξαρτησία, όχι όμως μία de jure αναγνώριση. Άλλωστε πολλές φορές η Δύση υπαινίσσεται ότι οι αποσχιστικές αυτές τάσεις πυροδοτούνται από την αλαζονική στάση της Ρωσίας που εφαρμόζει ιμπεριαλιστικές πολιτικές και από την πρόθεση να μην υποπέσει το near abroad της σε ευρωατλαντική ζώνη επιρροής. Ο Ρώσικος αλυτρωτισμός στην Κριμαία λειτούργησε αποσταθεροποιητικά στην περιοχή. Η Κριμαία αποτελεί χερσόνησο στη βόρεια ακτή της Μαύρης Θάλασσας, η οποία συνορεύει στα βόρεια με την ουκρανική επαρχία Χερσόν και στα δυτικά με τη ρωσική επαρχία Κουμπάν, με τη Θάλασσα του Αζόφ να βρίσκεται μεταξύ τους. Έχει έκταση περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα, συνεπώς μεγαλύτερη από εκείνη καθενός από τα τέσσερα μικρότερα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Λουξεμβούργο, Σλοβενία, Κύπρο και Μάλτα) και πληθυσμό περίπου κατοίκων. Υποστηρίζεται 1 ότι η κρίση στην Κριμαία ουσιαστικά είναι η επιφανειακή έκφραση μιας βαθύτερης σχέσης αντικρουόμενων συμφερόντων μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ με σκοπό την εξασθένηση της ισχύος του αντιπάλου και την αποτροπή της εγκαθίδρυσης της ηγεμονίας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. 1 G.D., Espinas, Ukraine s Defense Engagement With The United States, Journal of International Affairs. Vol. 63 Issue 2, 2010, p

8 2 ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η εξέταση της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία τόσο από την πλευρά της γεωπολιτικής όσο και του διεθνούς δικαίου, στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων και ταυτόχρονα να αναλυθεί η σχέση διεθνούς δικαίου και κρατικής πρακτικής, de facto καταστάσεων και de jure επιβεβαίωσής τους καθώς και να καταγραφεί η νομική κατάσταση της Κριμαίας και η διεθνής πολιτική μετά την παράνομη προσάρτηση. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Για την ανάλυση και την, κατά το δυνατόν, πληρέστερη επιστημονική τεκμηρίωση των δεδομένων της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία, λήφθηκαν υπόψη τα παρακάτω στοιχεία: α. Σύμφωνα με τα άρθρα 133 και 134 του συντάγματος της Ουκρανίας του 1996, όπως αναθεωρήθηκε το 2004 και πριν την αναθεώρησή του το 2014, η Κριμαία είναι αυτόνομη δημοκρατία της Ουκρανίας, χωρίς όμως η τελευταία να αποτελεί ομοσπονδιακό κράτος. β. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, προέκυψε το ζήτημα του ελλιμενισμού του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, ο οποίος αποτελούσε μία από τις κύριες επιχειρησιακές διοικήσεις του πρώην Σοβιετικού και ήδη Ρωσικού Ναυτικού, περιλαμβάνοντας συνολικά 525 μονάδες μάχης και βοηθητικά πλοία. Ο Στόλος της Μαύρης Θάλασσας από τη δημιουργία του το 1783 είχε τη βάση του στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας, η οποία όμως πλέον αποτελούσε ουκρανικό έδαφος. Ταυτόχρονα, η ίδρυση του ουκρανικού ναυτικού, με την ίδια κύρια βάση, δημιουργούσε προστριβές ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία σχετικά με τη χρήση των χερσαίων εγκαταστάσεων του ναυστάθμου της Σεβαστούπολης. γ. Η Κριμαία αποτελεί μια στρατηγική χερσόνησο ζωτικής σημασίας για τη Ρωσία και υπήρξε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από 3 και πλέον αιώνες. Η θέση της οδηγεί κατευθείαν στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και η στρατηγική της σημασία φάνηκε στον πόλεμο της Κριμαίας ( ) αλλά και στην εκστρατεία των Δυτικών κατά των μπολσεβίκων (1919). δ. Με πληθυσμό σχεδόν 2 εκατομμυρίων, η εθνική σύνθεση του οποίου βάση της ουκρανικής απογραφής του 2001 αποτελείται από 58.32% Ρώσους, 24.32% Ουκρανούς, 12.03% Τατάρους της Κριμαίας και 1.44% Λευκορώσους, η Κριμαία αποτελούσε (και αποτελεί ακόμα κατά το διεθνές δίκαιο) αυτόνομη επαρχία της Ουκρανίας Η βιβλιογραφία για την εξεταζόμενη κρίση γενικά απουσιάζει και ως εκ τούτου, τα δεδομένα της γράφουσας βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό σε ανοιχτές πηγές του διαδικτύου και στα έντυπα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Αυτό οδήγησε στην εξαγωγή και διατύπωση «πρωτογενών» συμπερασμάτων, από την πλευρά της γράφουσας. Η

9 3 ιστορική επιστήμη χρησιμοποιήθηκε για την πλαισίωση του εξεταζόμενου γεωπολιτικού χώρου και τη συγκριτική εξέταση των σύγχρονων γεγονότων. Η χρήση της βιβλιογραφίας περιορίστηκε στην κατανόηση των γεωπολιτικών και πολιτικών παραγόντων και των τάσεων, που σχετίζονται με την εξεταζόμενη κρίση. Το μεγαλύτερο μέρος των πηγών της εργασίας προέρχεται από ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις. Προκειμένου η εργασία να καταλήξει σε σαφή και έγκυρα συμπεράσματα τέθηκαν οι εξής προϋποθέσεις: α. Η ένταξη της Ουκρανίας σε ένα σύστημα ευρωπαϊκών τελωνειακών διευκολύνσεων αυτομάτως ενεργοποιεί τους ρωσικούς τελωνειακούς φραγμούς, προκαλώντας σημαντικές ανατροπές και κόστος στην ουκρανική αγορά, στραμμένη προς την Ρωσία, ενώ η τελευταία χάνει την πλεονεκτική θέση της στην Ουκρανία, με επιπτώσεις όχι μόνο πολιτικές αλλά και οικονομικές. Γενικότερα, η αποκοπή της διασύνδεσης της Ρωσίας από την οικονομία, τις υποδομές, τις συναλλαγές και κάθε άλλου είδους οργανικές σχέσεις με την ζώνη, στα δυτικά της σύνορα, των κρατών εκείνων που ήταν προηγουμένως τμήμα της ενιαίας ΕΣΣΔ, ευεξήγητα προσεγγίζεται στην Μόσχα ως μείωση της παρουσίας και της επιρροής της σε περιοχή αμέσου ενδιαφέροντός της. β. Δεδομένου ότι οι αντίπαλοι του ρωσικού φυσικού αερίου στρέφονται συστηματικά και κατά των εναλλακτικών οδών διαμετακόμισης, φυσικό είναι η Ρωσική πλευρά να αποδίδει σημασία στην Ουκρανία που είναι η βασική λεωφόρος προς τις ευρωπαϊκές αγορές, και να θεωρεί ότι η ένταξη της Ουκρανίας στα δυτικά συστήματα συνδέεται και με την στρατηγική της θέση στο σύστημα διαμετακόμισης. Κατά συνέπεια η προσοχή της Ρωσίας στο ζήτημα της επιρροής και των συμφερόντων της στην Ουκρανία δεν είναι ευκαιριακή, ούτε συναισθηματική, αλλά στρατηγική και αδιάκοπη. γ Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως οργανισμού, στην ουκρανική κρίση, φαίνεται περισσότερο σαν εκείνος του agent provocateur παρά του στρατηγικού παίκτη: παρακίνησε την Ουκρανία σε μία κατεύθυνση ευρωπαϊκής προοπτικής χωρίς τα απαραίτητα οικονομικά εφόδια και χωρίς ολοκληρωμένη στρατηγική αξιολόγηση των ευρύτερων διακυβευμάτων στην περιοχή. Αιφνιδιάστηκε από την υπαναχώρηση, αναλυόμενη σε σχόλια που διευκόλυναν την πόλωση. Ενθουσιάστηκε με την ανατροπή και εγκατέλειψε το συμβιβαστικό ρόλο, επιστρέφοντας στον ακτιβισμό. δ Το εγχείρημα ενσωμάτωσης της Κριμαίας, ήταν μια πράξη μελετημένου οπορτουνισμού που αξιοποίησε την προσφερθείσα ευκαιρία. Η ιστορικά πρόσφατη μεταφορά της περιοχής από την Ρωσία στην ΣΔ Ουκρανίας που εμφανίζεται ως οιονεί τυχαία διοικητική πράξη, το δημοψήφισμα, το προηγούμενο του Κοσσόβου που χαιρέκακα επικαλούνται οι Ρώσοι, εμπλουτίζουν τα επιχειρήματα της Μόσχας σε μία συζήτηση που εμφανίζεται ακαδημαϊκή, χωρίς αποτελεσματική διέξοδο ενεργειών από την διεθνή κοινότητα. Δεν θα πρέπει άλλωστε να αγνοούμε ότι τον σημαντικότερο κανόνα της γεωπολιτικής δηλ. ότι οι μεγάλες δυνάμεις είναι πάντα ευαίσθητες απέναντι σε δυνητικές απειλές δίπλα στα σύνορα τους.

10 4 Γενικά ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α» ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ας εξετάσουμε όμως εξ αρχής τα βασικά στοιχεία της κρίσεως αρχίζοντας από τη σημασία της περιοχής και την ιστορία της. Οι πεδιάδες της Ουκρανίας, τοποθετημένες σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι, αποτέλεσαν πέρασμα λαών και μήλο της έριδος νομαδικών φυλών και των γειτονικών κρατών που είχαν ευτυχήσει να δημιουργήσουν νωρίτερα από την Ουκρανία εθνική ταυτότητα και κρατική υπόσταση. Βαράγγοι (Ρως του Κιέβου), Μογγολικά και Ταταρικά φύλα (Χρυσή Ορδή), το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας, το Βασίλειο της Πολωνίας, η Ρωσική Αυτοκρατορία και μερικώς η Αυστροουγγαρία, είχαν υπό τον έλεγχο τους από τον 9 ο αιώνα και μετά, την περιοχή της Ουκρανίας. Αποτέλεσμα της συνεχούς κίνησης φυλών και εναλλαγής κατακτητών υπήρξε η καθυστέρηση ανάδειξης εθνικής ταυτότητας και η ύπαρξη σήμερα στην περιοχή διακριτών εθνοτικών ομάδων. Εάν μάλιστα προσθέσουμε και τη θρησκευτική πολυμορφία τότε το μείγμα γίνεται πιο εκρηκτικό. Το βασικό πρόβλημα της Ουκρανίας είναι ότι βρίσκεται στο σημείο συνάντησης και τριβής των τεκτονικών πλακών ΝΑΤΟ και Ρωσίας, Ορθοδοξίας και Καθολικισμού, Ρωσίας και Γερμανίας, ή Ανατολικού και Δυτικού πολιτισμού. Ο Zbigniew Brzezinski στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σκακιέρα» 2 χαρακτηρίζει την Ουκρανία ως ένα από τα πέντε κράτη «Γεωπολιτικούς Άξονες» (Ουκρανία, Τουρκία, Αζερμπαϊτζάν, Ιράν και Νότιο Κορέα), κράτη που κατά τον συγγραφέα, η σημασία τους δεν προέρχεται από τη δύναμη τους ή τα κίνητρα τους αλλά από την ευαίσθητη θέση τους. Τμήμα της Ουκρανίας έγινε το 1954 η Κριμαία (με μια ακόμη και σήμερα αμφιλεγόμενη και νομικά αμφισβητούμενη απόφαση του Nikita Khrushchev τότε πανίσχυρου Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ). Η Κριμαία αποτελεί μια στρατηγική χερσόνησο ζωτικής σημασίας για τη Ρωσία και υπήρξε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από τρεις και πλέον αιώνες. Η θέση της οδηγεί κατευθείαν στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και η στρατηγική της σημασία φάνηκε στον πόλεμο της Κριμαίας ( ) αλλά και στην εκστρατεία των Δυτικών κατά των μπολσεβίκων (1919). Η Κριμαϊκή Χερσόνησος (ρωσικά: Крымский полуостров, ουκρανικά: Кримський півострів, ταταρικά κριμαίας: Qırım yarımadası), είναι μια χερσόνησος στην βόρεια πλευρά της Μαύρης Θάλασσας, η οποία περικυκλώνεται σχεδόν αποκλειστικά από θάλασσα. Οι πρώτοι κάτοικοι της Κριμαίας ήταν οι Κιμμέριοι. Ένας αρχαίος λαός εγκατεστημένος στη στέπα της Κριμαίας και των περιοχών γύρω από την Αζοφική θάλασσα, (στη σημερινή Ουκρανία) Στην αρχαιότητα και το μεσαίωνα, ήταν γνωστή ως Ταυρική Χερσόνησος ή Ταυρίδα (Ταυρίς), αποτέλεσε σημείο πολλών πολιτισμών, με πιο σημαντικούς από αυτούς που πέρασαν από εκεί τους Έλληνες, τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς Έλληνες, τους Τούρκους (Οθωμανούς), 2 Η Μεγάλη Σκακιέρα, Zbigniew Brzezinski (εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ-ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ-1998), σελ

11 5 ενώ πολλές φορές υπήρξε σημείο διεκδίκησης για τους Σκύθες, τους Γότθους, τους Βούλγαρους, τους Ούνους, τους Χαζάρους, τους Μογγόλους και άλλους νομαδικούς λαούς. 3 Η χερσόνησος της Κριμαίας και οι γύρω περιοχές αποτέλεσαν μέρος του Χανάτου της Κριμαίας, ενός Οθωμανικού προτεκτοράτου, από τον 15ο ως το 18ο αιώνα, όταν και αποκτήθηκαν από την Ρωσική Αυτοκρατορία το Ο Κριμαϊκός πόλεμος ( ) κατάστρεψε ένα μεγάλο τμήμα της οικονομικής και κοινωνικής υποδομής της Κριμαίας. Οι Τάταροι της Κριμαίας εγκατέλειψαν μαζικά τις εστίες τους εξαιτίας των συνθηκών που δημιούργησε ο πόλεμος, τις διώξεις και τις απαλλοτριώσεις γης. Κατά τη διάρκεια του Ρωσικού εμφυλίου, η Κριμαία ήταν οχυρό του αντιμπολσεβικικού λευκού στρατού εναντίον του κόκκινου στρατού. Στις 18 Οκτωβρίου, 1921, δημιουργήθηκε η Κριμαϊκή Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία ως τμήμα της ρωσικής ΣΟΣΔ. Ωστόσο, αυτό δεν προστάτεψε τους Τατάρους της Κριμαίας, οι οποίοι αποτελούσαν περίπου το 25% του κριμαϊκού πληθυσμού, από τις διώξεις και τις εκκαθαρίσεις του Ιωσήφ Στάλιν στη δεκαετία Κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ, η Κριμαία έγινε ένα από τα πλέον αιματοβαμμένα πεδία μαχών (Γούμελας 2014). Οι Γερμανοί υπέστησαν σοβαρές απώλειες αλλά έως τον Οκτώβριο του 1941 κατέλαβαν σχεδόν ολοκληρωτικά την Κριμαία, εκτός από τη Σεβαστούπολη ή οποία κράτησε έως τις 4 Ιουλίου Το 1944, η Σεβαστούπολη περιήλθε υπό τον έλεγχο στρατευμάτων της ΕΣΣΔ. Εξαιτίας της μεγάλης σημασίας και του συμβολικού της νοήματος για τους Ρώσους έγινε προτεραιότητα για την σοβιετική κυβέρνηση, που την αποκατέστησε στο μεγαλείο του παρελθόντος στο ελάχιστο δυνατό χρονικό διάστημα. Στις 18 Μαΐου 1944 ο πληθυσμός των Τατάρων της Κριμαίας σχεδόν στο σύνολό του ( άτομα) εκτοπίστηκε στην εξορία, από τη σοβιετική κυβέρνηση του Στάλιν ως μορφή συλλογικής τιμωρίας με την κατηγορία της συνεργασίας με τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής. Περίπου το 46% των εκτοπισμένων πέθανε από την πείνα και τις ασθένειες. Η Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κριμαίας μετασχηματίστηκε ως καθεστώς στις 30 Ιουνίου 1945 και έγινε Κριμαϊκή Επαρχία της ρωσικής ΣΟΣΔ. Στις 19 Φεβρουαρίου 1954, η επαρχία μεταβιβάστηκε από τη ρωσική ΣΟΣΔ στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η Κριμαία έγινε τμήμα της ανεξάρτητης Ουκρανίας, γεγονός που δημιούργησε εθνοτικής φύσης αδιέξοδο, καθώς ο πληθυσμός εξαιτίας των αλλεπάλληλων εθνοκαθάρσεων είναι στο μεγαλύτερο τμήμα του πολιτισμικά και εθνικά ρωσικός. Η συγκεκριμένη κατάσταση οδήγησε σε προστριβές και εντάσεις τις σχέσεις Ρωσίας και Ουκρανίας, πολύ περισσότερο 3 Βλ. Κριμαία,

12 6 εξαιτίας της παρουσίας του ρωσικού στόλου της Μαύρης θάλασσας, ο οποίος αποτελεί θεωρητικά απειλή για την Ουκρανία. Μετά τη διεξαγωγή του Παν-κριμαϊκού δημοψηφίσματος στις 20 Ιανουαρίου του 1991 η Κριμαϊκή Ομπλάστ μεταμορφώθηκε σε Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κριμαίας ως τμήμα της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, ενώ στη Σεβαστούπολη δόθηκε ειδικό status στην Ουκρανία. Στο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, στις 1 Δεκεμβρίου, 1991, 54.19% των κατοίκων από την Κριμαία και 57.07% Από τη Σεβαστόπολη ψήφισαν υπέρ της ουκρανικής ανεξαρτησίας. Βασισμένο στη θέσπιση νέου συντάγματος από τη Verkhovna Rada και το ανάλογο ψήφισμα για την Κριμαία το κοινοβούλιο της Κριμαίας, στις 26 Φεβρουαρίου, 1992, μετονόμασε την κριμαϊκή ΑΣΣΔ σε Δημοκρατία της Κριμαίας και διακήρυξε αυτοδιάθεση στις 5 Μαΐου, 1992.Την επομένη πέρασε το πρώτο κριμαϊκό σύνταγμα. Στις 19 Μαΐου η Κριμαία συμφώνησε να παραμείνει τμήμα της Ουκρανίας και ακύρωσε την προκήρυξη της αυτοδιάθεσης. Έως τις 30 Ιουνίου, οι κομμουνιστές της Κριμαίας πίεσαν την κυβέρνηση του Κιέβου να επεκτείνει το status αυτονομίας της Κριμαίας. Την ίδια περίοδο ο Ρώσος πρόεδρος Boris Yeltsin και ο πρόεδρος της Ουκρανίας Leonid Kravchuk συμφώνησαν να διαιρέσουν τον πρώην σοβιετικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας ανάμεσα στη Ρωσία και το νεοσχηματισθέν Ουκρανικό Ναυτικό. Στις 14 Οκτωβρίου 1993 η Κριμαία εγκαθίδρυσε τη θέση του προέδρου της Κριμαίας. Στις 30 Ιανουαρίου 1994 ο Yuriy Meshkov εκλέχθηκε στη νέα θέση, αλλά σύντομα ήρθε σε σύγκρουση με το κοινοβούλιο. Στις 7 Σεπτεμβρίου το κριμαϊκό κοινοβούλιο κατάργησε τα δικαιώματα του προέδρου, πράξη προς την οποία ο Meshkov απάντησε, διαλύοντας και διασκορπίζοντας το κοινοβούλιο και αναγγέλλοντας τον έλεγχό του επί της Κριμαίας τέσσερις ημέρες αργότερα. Στις 17 Μαρτίου 1995 το κοινοβούλιο της Ουκρανίας παρενέβη απορρίπτοντας το κριμαϊκό σύνταγμα και διώχνοντας τον Meshkov από το αξίωμά του. Μετά από ένα προσωρινό σύνταγμα που διήρκεσε από τις 4 Απριλίου 1996 έως τις 23 Δεκεμβρίου 1998, τέθηκε σε ισχύ το παρόν σύνταγμα, αλλάζοντας και το όνομα της περιοχής σε Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας. Μετά την επικύρωση του Συμφώνου Φιλίας, Συνεργασίας και Συνεταιρισμού του Μαΐου 1997 για τη διάσπαση του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, οι διεθνείς εντάσεις βαθμιαία αποκλιμακώθηκαν. Με τη συμφωνία η Μόσχα αναγνώρισε τα σύνορα της Ουκρανίας, την εδαφική της ακεραιότητα και αποδέχθηκε την επικυριαρχία της επί της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης. Με ξεχωριστή συμφωνία η Ρωσία παρέλαβε το 80% και απέκτησε δικαίωμα χρήσης των στρατιωτικών εγκαταστάσεων στη Σεβαστούπολη με εικοσαετή εκμίσθωση. Ωστόσο υφίστανται αρκετές αμφισβητήσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας σε εδαφικά ζητήματα, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται η ιδιοκτησία ενός φάρου στο ακρωτήριο Σάρυχ. Εξαιτίας του γεγονότος ότι το Ρωσικό Ναυτικό ήλεγχε 77 γεωγραφικά αντικείμενα στη νότια κριμαϊκή ακτή, το κυβερνητικό δικαστήριο της

13 7 Σεβαστούπολης διέταξε την εκκένωση αυτών των αντικειμένων, πράξη την οποία οι ρωσικές στρατιωτικές αρχές δεν δέχθηκαν να εφαρμόσουν. Από τις 3 Αυγούστου του 2005, ο φάρος ελέγχεται από τον Ρωσικό Στρατό. Αν και έγιναν αρκετές προσπάθειες για την επιστροφή του φάρου σε ουκρανική δικαιοδοσία, όλες ήσαν ανεπιτυχείς. To 2006 ξέσπασαν αντινατοϊκές διαμαρτυρίες στη χερσόνησο όταν πεζοναύτες του αμερικανικού στρατού έφθασαν στην κριμαϊκή πόλη Θεοδοσία για να λάβουν μέρος στη νατοϊκή στρατιωτική άσκηση Sea Breeze 2006, στην οποία συμμετείχε και η Ουκρανία. Οι διαμαρτυρόμενοι υποδέχθηκαν τους πεζοναύτες με οδοφράγματα και συνθήματα. Δύο ημέρες αργότερα η Verkhovna Rada της Κριμαίας διακήρυξε την Κριμαία «περιοχή ελεύθερη του ΝΑΤΟ». Μετά από αρκετές ημέρες διαμαρτυρίας, οι Αμερικανοί πεζοναύτες αποσύρθηκαν από τη χερσόνησο. Το Σεπτέμβριο του 2008 ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας Volodymyr Ohryzko κατηγόρησε τη Ρωσία ότι παρέχει ρωσικά διαβατήρια στον πληθυσμό της Κριμαίας και περιέγραψε την πράξη ως «πραγματικό πρόβλημα» δεδομένης της δεδηλωμένης θέσης της Ρωσίας για στρατιωτική επέμβαση στο εξωτερικό, προκειμένου να προστατευθούν Ρώσοι πολίτες. Το χρονικό της προσάρτησης Επιγραμματικά παρουσιάζεται το χρονικό της προσάρτησης: Φεβρουάριος 1, Προεδρικές Εκλογές στην Ουκρανία Εκλέγεται πρόεδρος ο Viktor Yanukovych (48,95% έναντι 45,47% της Yulia Tymoshenko). Ορκίζεται πρόεδρος στις 25 Φεβρουαρίου Δεκέμβριος Συλλαμβάνονται οι Tymoshenko - Lutsenko Η πρώην πρωθυπουργός, Yulia Tymoshenko και ο υπουργός Εσωτερικών, Yuriy Lutsenko, κατηγορούνται για κατάχρηση δημοσίου χρήματος. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κρίνει τη φυλάκισή τους παράνομη ( ). Η Tymoshenko παραμένει στη φυλακή έως τις 22 Φεβρουαρίου 2014, ενώ ο Lutsenko αφήνεται ελεύθερος τον Απρίλιο του Μάρτιος 30, Μονογράφεται η Συμφωνία Σύνδεσης Κλειδί για την υπογραφή και τη επικύρωση της συμφωνίας είναι η επίλυση της υποθέσεως Tymoshenko - Lutsenko, τονίζει η ΕΕ. Ιούλιος 3, Έκδοση διατάγματος για την κατάργηση του νόμου περί γλωσσικής πολιτικής. Το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας ενέκρινε ένα νομοσχέδιο που επιβεβαιώνει την ουκρανική ως μόνη εθνική γλώσσα της χώρας, αλλά επιτρέπει στις τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις να ορίζουν επιπρόσθετες επίσημες γλώσσες πλέον της Ουκρανικής αν χρησιμοποιούνται σε πάνω από το 10 τοις εκατό του τοπικού πληθυσμού.

14 8 Νοέμβριος 13, Αναβολή της ψηφοφορίας για το νόμο περί αποφυλακίσεως της Tymoshenko Μετά από 17 μήνες συνομιλιών, αποτυγχάνει η προσπάθεια της ΕΕ, και η Tymoshenko παραμένει υπό κράτηση. Νοέμβριος 21, Η Ουκρανία αναστέλλει τη Συμφωνία Σύνδεσης Η κυβέρνηση αναβάλλει την υπογραφή της συμφωνίας. Διαδηλωτές μαζεύονται στο Κίεβο. αστυνομία Νοέμβριος 30, Οι διαδηλωτές δέχονται επίθεση από την Οι αστυνομικές δυνάμεις κάνουν έφοδο στη Πλατεία Ανεξαρτησίας στο Κίεβο, την οποία οι διαδηλωτές την έχουν μετονομάσει σε «Euromaidan». Το πλήθος ζητά την παραίτηση του Yanukovych. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται όλο το μήνα με πολλά θύματα. Δεκέμβριος 17, Παρέμβαση στηρίξεως ουκρανικής κυβερνήσεως από τη Ρωσία Υπογράφεται συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για εξαγορά 15 δισ. δολαρίων του ουκρανικού χρέος, ενώ μειώνεται η τιμή προμήθειας του ρωσικού φυσικού αερίου κατά περίπου 30 %. Ιανουάριος 16, Νόμοι κατά των διαδηλώσεων Το Ουκρανικό Κοινοβούλιο ψηφίζει νόμους για την απαγόρευση των διαδηλώσεων. Ξεσπούν και πάλι βίαιες συγκρούσεις. Οι διαδηλωτές καταλαμβάνουν κυβερνητικά κτίρια. Ιανουάριος 28, Η κυβέρνηση κάνει ένα βήμα πίσω Η ουκρανική κυβέρνηση κάνει υποχωρήσεις, με το Κοινοβούλιο να ανακαλεί τους περισσότερους νόμους απαγορεύσεως των διαδηλώσεων. Χιλιάδες διαδηλωτών βρίσκονται στην Πλατεία Ανεξαρτησίας. Φεβρουάριος 18, Οι συγκρούσεις συνεχίζονται 18 άνθρωποι, μεταξύ τους και 7 αστυνομικοί, χάνουν τη ζωή τους στη διάρκεια οδομαχιών. Οι δύο πλευρές κηρύττουν ανακωχή, η οποία καθίσταται ανεφάρμοστη στην πράξη, δύο μέρες μετά. Στις 20 Φεβρουαρίου η αιματοχυσία δεν έχει προηγούμενο. Ο απολογισμός είναι 88 νεκροί και εκατοντάδες σοβαρά τραυματισμένοι. Φεβρουάριος 21, Υπογράφεται συμβιβαστική συμφωνία Οι συντονισμένες προσπάθειες των Υπουργών Εξωτερικών της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Πολωνίας καταφέρνουν να κάνουν τις δύο πλευρές να υπογράψουν συμφωνία που προβλέπει πρόωρες εκλογές το Δεκέμβριο, κυβέρνηση εθνικής ενότητας και συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Φεβρουάριος 22, Οι αλλαγές αποκτούν δυναμική Ο πρόεδρος της χώρας Viktor Yanukovych εγκαταλείπει την χώρα, η πρώην πρωθυπουργός και ηγέτης της αντιπολιτεύσεως, Yulia Tymoshenko,

15 9 αποφυλακίζεται, διαδηλωτές καταλαμβάνουν σειρά διοικητικών μεγάρων του Κιέβου και το ουκρανικό κοινοβούλιο καθαιρεί επίσημα τον Yanukovych. Φεβρουάριος 26, Ανάμιξη ουκρανικού Κοινοβουλίου Το ουκρανικό κοινοβούλιο ψηφίζει την κατάργηση της ρωσικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας, την οποία μετά ανακαλεί. Ορίζει προσωρινό πρόεδρο τον Oleksandr Turchynov και διορίζει πρωθυπουργό τον Arseniy Yatsenyuk. Εκδίδεται ένταλμα σύλληψης για τον Yanukovych. Φεβρουάριος 27, 2014 Φεβρουάριος 28, Εμφανίζεται το ζήτημα της Κριμαίας Άγνωστοι ένοπλοι καταλαμβάνουν τα κύρια κυβερνητικά κτίρια της Κριμαίας και κλείνουν κάποια αεροδρόμια. Ο Yanukovych δίνει την πρώτη συνέντευξη Τύπου μετά τη φυγή του από την Ουκρανία, δηλώνοντας ότι είναι ακόμα Πρόεδρος της χώρας. Μάρτιος 1, Η Δούμα εγκρίνει τις στρατιωτικές ενέργειες Το ρωσικό κοινοβούλιο εγκρίνει τη χρήση ενόπλου δυνάμεως στο έδαφος της Ουκρανίας. Μάρτιος 2, Η Ουκρανία σε γενική επιστράτευση Η Ουκρανία κηρύσσει γενική επιστράτευση και ο πρωθυπουργός της Ρωσίας Dmitri Mendeleev καταγγέλλει την κυβέρνηση Yatsenyuk ως μη νόμιμη. Μάρτιος 5, Το κοινοβούλιο της Κριμαίας ζητά την ένταξή της στη Ρωσική Ομοσπονδία Ρωσίας Ορίζεται ημερομηνία για τις 16 Μαρτίου. Μάρτιος 6, 2014 Απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έναντι της Εκδίδεται απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για ένα πρώτο κύμα στοχευμένων μέτρων έναντι της Ρωσίας, όπως η αναστολή των διμερών συνομιλιών για θέματα θεωρήσεων. Μάρτιος 11, Διακήρυξη ανεξαρτησίας της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης Το Κοινοβούλιο της Κριμαίας εγκρίνει την διακήρυξη ανεξαρτησίας της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης από την Ουκρανία, με την ονομασία Δημοκρατία της Κριμαίας. Μάρτιος 16, Το δημοψήφισμα στην Κριμαία Το 97% των ψηφοφόρων επιλέγουν την απόσχιση από την Ουκρανία. Το δημοψήφισμα κρίνεται παράνομο από τη Δύση. Στις 17 Μαρτίου το κοινοβούλιο της Κριμαίας ανακηρύσσει ανεξαρτησία και ζητά επίσημα να ενταχθεί στη ρωσική ομοσπονδία, ενώ ανακοινώνει την υιοθέτηση του ρουβλίου, ως επίσημου νομίσματος.

16 10 Μάρτιος 17, 2014 Μάρτιος 18, Η Ρωσία αναγνωρίζει την Κριμαία ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος Ο πρόεδρος της Ρωσίας, Vladimir Putin, υπογράφει πράξη αναγνωρίσεως της ανεξαρτησίας της Κριμαίας ενώ συντάσσεται νομοσχέδιο για την προσχώρηση της στη Ρωσική Ομοσπονδία. Μετά την έγκριση από το Συνταγματικό Δικαστήριο και το Κοινοβούλιο η Κριμαία μπορεί να γίνει μέρος της Ομοσπονδίας, με καθεστώς Δημοκρατίας. της Ρωσίας Μάρτιος 17, 2014 Μάρτιος 18, 2014 Μέτρα ΗΠΑ και ΕΕ εναντίον Οι ΗΠΑ και η ΕΕ εκδίδουν ταξιδιωτικές απαγορεύσεις για Ρώσους αξιωματούχους και πάγωμα των συναλλαγών λόγω της στάσεως της Ρωσίας στο δημοψήφισμα της Κριμαίας. Μάρτιος 27, 2014 Ψήφισμα του ΟΗΕ Ο ΟΗΕ εκδίδει μη δεσμευτικό ψήφισμα με το οποίο καταδικάζεται η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Μάρτιος 28, 2014 Μήνυμα ΗΠΑ προς Ρωσία Ο πρόεδρος Barack Obama προτρέπει την Ρωσία, να αποσύρει τα στρατεύματά της και να προβεί σε αποκλιμάκωση της εντάσεως. Απρίλιος 7, Απειλή αποσχίσεως Φιλορώσοι διαδηλωτές καταλαμβάνουν κυβερνητικά κτίρια στην πόλη Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ και Χάρκοβο. Στις 3 Απριλίου η ΕΕ μειώνει τους δασμούς που επιβάλλονται στις εισαγωγές της, από την Ουκρανία. Απρίλιος 15, Διακήρυξη Ουκρανικού Κοινοβουλίου περί προσωρινά κατεχόμενου εδάφους από τη Ρωσία Το ουκρανικό Κοινοβούλιο εγκρίνει το χαρακτηρισμό της χερσονήσου της Νότιας Κριμαίας ως εδάφους προσωρινά κατεχόμενου από τη Ρωσική Ομοσπονδία και επιβάλει ταξιδιωτικές κυρώσεις σε Ουκρανούς που επισκέπτονται την Κριμαία. Απρίλιος 17, Η Συμφωνία της Γενεύης Οι υπουργοί εξωτερικών της Ρωσίας, της Ουκρανίας, των ΗΠΑ και της ΕΕ υπογράφουν στη Γενεύη, συμφωνία για την αποκλιμάκωση της κρίσεως. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά την επιβολή κυρώσεων της ΕΕ εναντίον των ρωσικών επιχειρήσεων ενέργειας. Ο Ρώσος πρόεδρος Putin σε ομιλία του στην τηλεόραση διαχωρίζει την Κριμαία από την Νοτιοανατολική Ουκρανία. Απρίλιος 21, Η Συμφωνία καταρρέει Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Sergey Lavrov κατηγορεί την Ουκρανία ότι παραβίασε τη Συμφωνία της Γενεύης, καθώς δεν αφοπλίζει τις παράνομες εθνικιστικές ομάδες.

17 11 Απρίλιος 25, Διεθνείς παρατηρητές του ΟΑΣΕ κρατούνται όμηροι στο Σλαβιάνσκ Ρωσόφωνοι αυτονομιστές κρατούν ομήρους 13 διεθνείς παρατηρητές του ΟΑΣΕ στο Σλαβιάνσκ, στην ανατολική Ουκρανία. Μάιος 11, Μάιος 24, Ντόνετσκ και Λουγκάνσκ, Νέα Ρωσία Ρωσόφιλοι αυτονομιστές κηρύττουν ανεξαρτησία στις περιφέρειες Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ, μετά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Έπειτα υπογράφουν σύμφωνο ενώσεως των περιοχών τους, σχηματίζοντας την Ομοσπονδιακή Πολιτεία της Νέας Ρωσίας ή Νέα Ρωσία. Μάιος 25, Ο νέος πρόεδρος Ο Petro Poroshenko κερδίζει τις προεδρικές εκλογές στην Ουκρανία με 54,7%. Ιούνιος 20, Ανακωχή Έπειτα από σφοδρές συγκρούσεις με τους αυτονομιστές στα ανατολικά, ανακοινώνεται σχέδιο ειρήνης και κατάπαυση του πυρός για μια εβδομάδα. Ιούνιος 25, Η Ρωσία κάνει ένα βήμα πίσω Το ρωσικό κοινοβούλιο ανακαλεί την άδεια για τη χρήση των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία. Ιούνιος 27, Υπογράφεται η Συμφωνία Συνδέσεως Υπογράφεται η Συμφωνία Συνδέσεως ΕΕ και Ουκρανίας. Ιούλιος 2, Η συνάντηση του Βερολίνου Πραγματοποιείται συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών Υποθέσεων της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας στο Βερολίνο όπου αποφασίζεται ότι οι συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός θα είναι τριμερείς και θα συμπεριλαμβάνουν και τους αυτονομιστές. Ιούλιος 17, Κατάρριψη πολιτικού Α/Φ Πολιτικό αεροσκάφος των μαλαισιανών αερογραμμών καταρρίπτεται κοντά στην πόλη Γκραμπόβ σε περιοχή που ελέγχεται από τους αυτονομιστές. Τελικός απολογισμός 298 θύματα. Ιούλιος 30, Νέα μέτρα εναντίον της Ρωσίας Οι ΗΠΑ και η ΕΕ ανακοινώνουν νέα μέτρα εναντίον της Ρωσίας Αύγουστος 22, Αύγουστος 28, 2014 Συνέχιση συγκρούσεων Διανέμεται ρωσική ανθρωπιστική βοήθεια στην περιοχή Λουγκάνσκ. Η Ουκρανική πλευρά παρουσιάζει βίντεο, στο οποίο φαίνεται η σύλληψη Ρώσων αλεξιπτωτιστών. Τελικά ανταλλάσσονται με Ουκρανούς στρατιώτες. Οι αυτονομιστές καταλαμβάνουν πόλεις στην ανατολική Ουκρανία. Οκτώβριος 12, Αποχώρηση ρωσικών στρατευμάτων Ο πρόεδρος Putin διατάσσει την επιστροφή στις βάσεις τους, των στρατιωτικών τμημάτων που είχαν προωθηθεί κοντά στα Ρωσο-Ουκρανικά σύνορα.

18 12 Οκτώβριος 26, Οι βουλευτικές εκλογές Στις 26 Οκτωβρίου πραγματοποιούνται βουλευτικές εκλογές. Έπειτα από διαβουλεύσεις το Μπλοκ του Petro Poroshenko, το Μέτωπο του Λαού, η Πατρίδα και το Ριζοσπαστικό Κόμμα σχημάτισαν κυβέρνηση συνασπισμού με πρωθυπουργό των Arseniy Yatsenyuk. Οκτώβριος 31, Ουκρανία-Ρωσία: συμφωνία για το φυσικό αέριο Επανεκκίνηση παροχής ρωσικού φυσικού αερίου μετά από συμφωνία με την εταιρεία Gazprom. Νοέμβριος 2, Διεξαγωγή εκλογών από τους αυτονομιστές στην Ανατολική Ουκρανία Οι εκλογές που διεξάγονται στην αυτοαποκαλούμενη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ, θεωρούνται παράνομες από την Ύπατη Εκπρόσωπο Εξωτερικών της ΕΕ Federica Mogherini, ενώ η Ρωσία υπόσχεται «να σεβαστεί την θέληση του λαού». Νοέμβριος 27, Μέτρα Γαλλίας εναντίον Ρωσίας Η Γαλλία αναβάλλει την παράδοση του πολεμικού πλοίου Μιστράλ στη Ρωσία εξαιτίας της δημιουργηθείσας καταστάσεως. Δεκέμβριος 1, Ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ καλεί να σεβαστούν την κατάπαυση του πυρός Ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, δηλώνει σε συνέντευξη Τύπου ότι η Ρωσία δεν σέβεται τους όρους της καταπαύσεως του πυρός, καθώς στέλνει στην Ανατολική Ουκρανία «προηγμένα όπλα, εξοπλισμό και στρατιωτικό προσωπικό. Οι Συμφωνίες για το στόλο της Μαύρης Θάλασσας Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, προέκυψε το ζήτημα του ελλιμενισμού του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, ο οποίος αποτελούσε μία από τις κύριες επιχειρησιακές διοικήσεις του πρώην Σοβιετικού και ήδη Ρωσικού Ναυτικού, περιλαμβάνοντας συνολικά 525 μονάδες μάχης και βοηθητικά πλοία. 4 Ο Στόλος της Μαύρης Θάλασσας από τη δημιουργία του το 1783 είχε τη βάση του στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας, η οποία όμως πλέον αποτελούσε ουκρανικό έδαφος. Ταυτόχρονα, η ίδρυση του ουκρανικού ναυτικού, με την ίδια κύρια βάση, δημιουργούσε προστριβές ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία σχετικά με τη χρήση των χερσαίων εγκαταστάσεων του ναυστάθμου της Σεβαστούπολης. Για το λόγο αυτό, στις 28 Μαΐου 1997 ο Πρωθυπουργός της Ρωσίας Viktor Chernomyrdin και ο Ουκρανός ομόλογός του Pavlo Lazarenko υπέγραψαν τη συνθήκη για το Στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για μία αλλά τρεις διεθνείς συνθήκες: α) Συμφωνία μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ουκρανίας για την Κατάσταση και τους Όρους για την Παραμονή του Στόλου της Μαύρης 4 Stewart, D., The Russian-Ukrainian Friendship Treaty and the Search for Regional Stability in Eastern Europe, Naval Postgraduate School Thesis, December 1997, σελ. 51.

19 13 Θάλασσας της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο Ουκρανικό Έδαφος («Συμφωνία για το Ουκρανικό Έδαφος») β) Συμφωνία μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ουκρανίας για τις Παραμέτρους του Διαμοιρασμού του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας («Συμφωνία για τις Παραμέτρους του Διαμοιρασμού») και γ) Συμφωνία μεταξύ της Κυβέρνησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Κυβέρνησης της Ουκρανίας περί Επιχειρήσεων Εκκαθάρισης Σχετιζόμενων με το Διαμοιρασμό του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας και την Παραμονή του Στόλου Μαύρης Θάλασσας της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο Ουκρανικό Έδαφος («Συμφωνία περί Επιχειρήσεων Εκκαθάρισης»). 5 Πρόκειται ουσιαστικά για Συμφωνίες για το Καθεστώς Δυνάμεων (Status of Forces Agreements: SOFA), 6 με τις οποίες συμφωνήθηκαν τα ακόλουθα: Η Ρωσία, έναντι τιμήματος 526 εκατομμυρίων δολαρίων, θα επαναποκτούσε 117 από τα 262 πλοία που είχαν περιέλθει στην Ουκρανία, η οποία θα έλεγχε πλέον μόλις ποσοστό 18,3% των πλοίων του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Παράλληλα, έναντι ετήσιου μισθώματος 98 εκατομμυρίων δολαρίων, η Ρωσία θα αποκτούσε για περίοδο 20 ετών, ανανεώσιμη για πέντε κάθε φορά έτη, το δικαίωμα ελλιμενισμού των πλοίων του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας σε τρεις από τους τέσσερις κόλπους του ναυστάθμου της Σεβαστούπολης (Sevastopolskaya, Yuzhnaya και Karantinnaya), ενώ ο κόλπος της Streletskaya θα χρησιμοποιούταν από κοινού. Τέλος, προβλεπόταν η στάθμευση, στο χερσαίο τμήμα του ναυστάθμου, Ρωσικών επίγειων δυνάμεων, στις οποίες περιλαμβάνονταν άνδρες, 132 τεθωρακισμένα οχήματα και 24 μονάδες πυροβολικού, 7 καθώς και η δημιουργία συνολικά στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην Κριμαία, με σκοπό την υποστήριξη του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, στις οποίες εξέχουσα θέση κατείχε η 810η Ναυτική Ταξιαρχία Πεζικού. Υπολογίζεται ότι το άθροισμα των χρηματικών καταβολών της Ρωσίας προς την Ουκρανία σε εικοσαετή βάση θα ήταν της τάξης των 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, έναντι 3 δισεκατομμυρίων, ποσό στο οποίο ανερχόταν το χρέος της τελευταίας προς τη Ρωσία. Στο άρθρο 6 1 της Συμφωνίας για το Ουκρανικό Έδαφος ορίζεται ρητά ότι οι στρατιωτικοί σχηματισμοί διεξάγουν τη δραστηριότητά τους στις τοποθεσίες στάθμευσης σύμφωνα με τη νομοθεσία της Ρωσικής Ομοσπονδίας, σεβόμενοι την κυριαρχία της Ουκρανίας και συμμορφούμενοι με τη νομοθεσία της, χωρίς να επιτρέπεται η ανάμιξή τους στις εσωτερικές υποθέσεις της, ενώ το άρθρο 8 2 προβλέπει ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις διεξάγουν ασκήσεις και τη λοιπή πολεμική και επιχειρησιακή εκπαίδευσή τους στα προβλεπόμενα κέντρα εκπαίδευσης, περιοχές διασποράς, πεδία βολής και σε καθορισμένες περιοχές του εναέριου 5 Agreement between the Russian Federation Government and the Government of Ukraine on Clearing Operations Associated with the Division of the Black Sea Fleet and the Russian Federation s Black Sea Fleet Stay on Ukrainian Territory, May 28, Marxsen, Chr., The Crimea Crisis An International Law Perspective, (November 7,2014), Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht (HeidelbergJournal of International Law), Vol. 74 (2), 2014, σελ Giuliani, J.-D., Russia, Ukraine and International Law, Fondation Robert Schuman, European Issues No. 344, 17 February 2015, σελ. 3.

20 14 χώρου, σε συντονισμό με τις αρμόδιες ουκρανικές αρχές. Περαιτέρω, ορίζεται (άρθρο 19 1) ότι η ουκρανική νομοθεσία εφαρμόζεται και τα ουκρανικά δικαστήρια, εισαγγελίες και άλλα αρμόδια όργανα έχουν αρμοδιότητα επί υποθέσεων που αφορούν εγκλήματα τα οποία διαπράττονται από πρόσωπα που ανήκουν σε στρατιωτικό προσωπικό ή τα μέλη των οικογενειών τους στο ουκρανικό έδαφος. Με τη Συμφωνία του Χάρκοβο της 21ης Απριλίου 2010, τα συμβαλλόμενα μέρη επέκτειναν τη χρονική ισχύ της Συμφωνίας για το Ουκρανικό Έδαφος για περίοδο 25 ετών, ανανεώσιμη για πέντε κάθε φορά έτη, έναντι ετήσιου μισθώματος 100 εκατομμυρίων δολαρίων.

21 15 Γενικά ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β» ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ Η γεωπολιτική (γη + πολιτική) είναι η μελέτη των επιδράσεων της γεωγραφίας (ανθρώπινης και φυσικής) στις διεθνείς σχέσεις και στη διεθνή πολιτική. Η γεωπολιτική ως μια θεωρία χωρικών αλληλεξαρτήσεων και ιστορικής αιτιότητας, αναλύει και συσχετίζει σταθερούς και μεταβλητούς γεωγραφικούς παράγοντες καταλήγοντας σε συμπεράσματα κατανομής της ισχύος στο διεθνή χώρο. Η γεωπολιτική αποτελεί μια μέθοδο μελέτης της εξωτερικής πολιτικής ώστε να γίνει κατανοητή, να εξηγηθεί και τελικά να μπορεί να προβλεφθεί η συμπεριφορά των διεθνών πολιτικών δρώντων μέσα από γεωγραφικές μεταβλητές. Αυτές οι μεταβλητές περιλαμβάνουν το κλίμα/περιβάλλον, τον πολιτισμό, την τοπογραφία, τη δημογραφία, τους φυσικούς πόρους και εφαρμοσμένες επιστήμες της περιοχής που εξετάζεται. Ειδικά στην περίπτωση των μικρών κρατών, όπως είναι η Ουκρανία, η γεωγραφική τους θέση σε συνδυασμό με τον τύπο του περιφερειακού συστήματος εντός του οποίου είναι υποχρεωμένα να δράσουν, ορίζει το είδος και το μέγεθος των απειλών και προκλήσεων για την ασφάλεια τους. Συνήθως, η γεωγραφική θέση ενός μικρού κράτους και οι σχέσεις του με τις μεγάλες δυνάμεις, προσδιορίζουν και το πολιτικό του μέλλον. Η διεύρυνση του ΝΑΤO σε συνδυασμό με την επέκταση της ΕΕ προς ανατολάς είναι το κεντρικό στοιχείο μιας ευρύτερης στρατηγικής για να μετακινήσει την Ουκρανία έξω από την τροχιά της Ρωσίας και να την ενσωματώσει στην Δύση. Από τα μέσα της δεκαετίας τού 1990, οι Ρώσοι ηγέτες έχουν αντιταχθεί στην διεύρυνση του ΝΑΤΟ και, τα τελευταία χρόνια, έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν θα σταθούν απαθείς ενώ οι στρατηγικά σημαντικοί γείτονές τους μετατρέπονται σε Δυτικό προμαχώνα. Για τον Putin, η παράνομη ανατροπή τού δημοκρατικά εκλεγμένου και φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας - την οποία δικαίως αποκάλεσε «πραξικόπημα» - ήταν η τελική σταγόνα. Απάντησε με την κατάληψη της Κριμαίας, μια χερσόνησο που φοβόταν ότι θα φιλοξενήσει μια ναυτική βάση τού ΝΑΤΟ, και προσπάθησε να αποσταθεροποιήσει την Ουκρανία έως ότου αυτή εγκαταλείψει τις προσπάθειές της να ενταχθεί στην Δύση. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπλέχτηκαν στην προσπάθεια να μετατρέψουν την Ουκρανία σε ένα δυτικό προπύργιο στα σύνορα της Ρωσίας. Το τελικό εργαλείο της Δύσης για την σταδιακή απομάκρυνση της Ουκρανίας από τη Ρωσία ήταν οι προσπάθειές της να διαδώσει τις δυτικές αξίες και την προώθηση της δημοκρατίας στην Ουκρανία και σε άλλα μετα-σοβιετικά κράτη, ένα σχέδιο που συχνά συνεπάγεται την χρηματοδότηση φιλοδυτικών ατόμων και οργανισμών. Η Victoria Nuland, οι Αμερικανίδα βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές υποθέσεις, εκτίμησε τον Δεκέμβριο του 2013 ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν επενδύσει πάνω από 5 δισεκατομμύρια δολάρια από το 1991 για να βοηθήσουν την Ουκρανία να επιτύχει «το μέλλον που της αξίζει». Ως μέρος αυτής της προσπάθειας, η κυβέρνηση των ΗΠΑ

22 16 χρηματοδότησε το National Endowment for Democracy. Αυτό το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα έχει χρηματοδοτήσει περισσότερα από 60 σχέδια που αποσκοπούν στην προώθηση της κοινωνίας των πολιτών στην Ουκρανία, και ο πρόεδρος του NED, Carl Gershman, αποκάλεσε την χώρα ως «το μεγαλύτερο βραβείο». Αφότου ο Yanukovych κέρδισε τις προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2010, το NED αποφάσισε ότι υπονόμευε τους στόχους του, και γι αυτό ενέτεινε τις προσπάθειές του για την στήριξη της αντιπολίτευσης και την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών της χώρας. Τον Σεπτέμβριο του 2013, ο Gershman έγραψε στην εφημερίδα Washington Post ότι «η επιλογή της Ουκρανίας να ενταχθεί στην Ευρώπη θα επιταχύνει την κατάρρευση της ιδεολογίας τού ρωσικού ιμπεριαλισμού που αντιπροσωπεύει ο Putin». Και πρόσθεσε: «Οι Ρώσοι, επίσης, αντιμετωπίζουν μια επιλογή, και ο Putin μπορεί να βρεθεί στους χαμένους όχι μόνο στο εγγύς εξωτερικό αλλά και στο εσωτερικό της ίδιας της Ρωσίας». Επομένως για τον Putin, είχε φτάσει ο χρόνος για να δράσει εναντίον της Ουκρανίας και της Δύσης. Η Ουκρανία χρησιμεύει ως ένα κράτος-«μαξιλάρι» τεράστιας στρατηγικής σημασίας για την Ρωσία. Κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα ανεχόταν μια στρατιωτική συμμαχία που μέχρι πρόσφατα ήταν θανάσιμος εχθρός της Μόσχας, να κινείται μέσα στην Ουκρανία. Επίσης, κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα παρέμενε άπραγος ενώ η Δύση βοηθούσε να εγκατασταθεί μια κυβέρνηση εκεί, η οποία θα ήταν αποφασισμένη να ενσωματώσει την Ουκρανία στην Δύση. Για αυτό διέταξε τις ρωσικές δυνάμεις να πάρουν την Κριμαία από την Ουκρανία, και σύντομα μετά από αυτό, την ενσωμάτωσε στην Ρωσία. Η επιχείρηση αποδείχθηκε σχετικά εύκολη, χάρη στις χιλιάδες των Ρώσων στρατιωτών που ήδη στάθμευαν στη ναυτική βάση της Κριμαίας στο λιμάνι της Σεβαστούπολης. Η Κριμαία ήταν ένας εύκολος στόχος καθώς οι Ρώσοι συνθέτουν περίπου το 60% του πληθυσμού της με τους περισσότεροι από αυτούς να θέλουν να φύγουν από την Ουκρανία. 8 Η επιθετική πολιτική της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία εκτιμάται ως μια προσπάθεια από την ρωσική κυβέρνηση να θέσει τέλος σε έναν άτυπο «Ψυχρό Πόλεμο» τον οποίο συνέχιζε να διεξάγει η Δύση. Η Ρωσία αισθάνεται αρκούντως ισχυρή πλέον για να αμφισβητήσει την αμερικανική πρωτοκαθεδρία τουλάχιστον στο Εγγύς Εξωτερικό. Η δημιουργία τετελεσμένων εις βάρος της Ρωσίας, όπως τη δεκαετία του 1990 και του 2000, δεν είναι πλέον ανεκτή. Η Ουκρανία δεν θα γίνει μέλος του ΝΑΤΟ και η δυτική επιθετικότητα θα καταπολεμηθεί. Με την προσάρτηση την Κριμαίας επιβεβαιώνει την ισχύ της η Ρωσία και κατοχυρώνει τα στρατηγικά της συμφέροντα. Ο Putin αναγνωρίζει το γεγονός ότι η Ρωσία είναι αναγκασμένη για μεγάλο διάστημα να ακολουθεί τους κανόνες αντί να τους διαμορφώνει η ίδια, με αποτέλεσμα να μην έχει πολλά περιθώρια πολιτικών επιλογών όπως θα έπρεπε να έχει, ως μία από τις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου. Η συνειδητοποίηση της ρωσικής ηγεσίας ότι τα συμφέροντα της έχουν αγνοηθεί πλήρως από την Δύση, η οποία την αντιμετωπίζει ως μια ηττημένη δύναμη επέφερε την κρίση στην Κριμαία. Αυτή η 8 John Mearsheimer, Why the Ukraine Crisis Is the West s Fault βλ.

23 17 αίσθηση είναι ιδιαίτερα έντονη στις επίσημες δηλώσεις του προέδρου Putin στις 18 Μαρτίου 2014 κατά τις επίσημες διεργασίες για την ένταξη της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης στη Ρωσία. Ο Ρώσος πρόεδρος δηλώνει επανειλημμένα ότι επιχείρησε να ανοίξει έναν πολιτικό διάλογο με την Δύση, αλλά συνειδητοποίησε ότι οι αποφάσεις είχαν ήδη ληφθεί και ότι η Ρωσία βρίσκονταν προ τετελεσμένων γεγονότων. Η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα σήμαινε την μόνιμη ναυτική παρουσία Συμμαχικών δυνάμεων σε μια περιοχή σαν την Κριμαία, που ιστορικά είναι άμεσα συνδεδεμένη με την Ρωσία, κάτι το οποίο θα συνιστούσε μια πραγματική απειλή για τα νότια σύνορα του κράτους. Δεν θα πρέπει να υποτιμάται η σημασία που διαδραματίζει η ταύτιση της ρωσικής πολιτικής με την ιδέα μιας «Μεγάλης Δύναμης», η οποία είναι βαθιά ριζωμένη στην νοοτροπία της ρωσικής στρατηγικής. Ο Ρώσος πρόεδρος φαίνεται να κηρύσσει την λήξη μιας εικοσαετούς και πλέον περιόδου, η οποία αρχίζει με την πτώση της ΕΣΣΔ και καταλήγει στην προσάρτηση της Κριμαίας. Επισημαίνεται ότι, σε αντίθεση με την επικρατούσα αντίληψη στους κύκλους της Δύσης, η ρωσική πολιτική συχνά υπαγορεύεται με βάση το κύρος και το status που θα διαμορφώσει προς το διεθνές περιβάλλον, παρά με βάση τα οικονομικά και υλικά συμφέροντα κάτι που συνήθως παραγνωρίζεται από τους δυτικούς αναλυτές διότι για την διεθνή πολιτική, η οικονομία και το εμπόριο διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Η γεωπολιτική σημασία της Κριμαίας Η Κριμαία, με πληθυσμό σχεδόν 2 εκατομμυρίων, η εθνική σύνθεση του οποίου βάση της ουκρανικής απογραφής του 2001 αποτελείται από 58.32% Ρώσους, 24.32% Ουκρανούς, 12.03% Τατάρους της Κριμαίας και 1.44% Λευκορώσους, αποτελούσε (και αποτελεί ακόμα κατά το διεθνές δίκαιο) αυτόνομη επαρχία της Ουκρανίας. Οι θρησκευτικές διαφοροποιήσεις του πληθυσμού της, χωρίς να είναι καθοριστικές, έρχονται να ενισχύσουν το βασικό χάσμα, το οποίο κατά τρόπο αδόκιμο θα μπορούσε να ονομαστεί διαχωρισμός μεταξύ ρωσοστρόφων και δυτικοστρόφων και συνέβαλε στην απόσχιση της. Άλλωστε από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, η Κριμαία θεωρήθηκε ως το επόμενο πιθανό σημείο ανάφλεξης, το οποίο θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά την ευρωπαϊκή περιφερειακή ασφάλεια. Για όσο διάστημα δε συνοδευόταν από την υποστήριξη του ρωσικού αλυτρωτισμού στην Κριμαία, η αδυναμία της Ρωσίας να δεχθεί την ουκρανική κυριαρχία στη χερσόνησο δε λειτουργούσε αποσταθεροποιητικά. Το κλειδί για την κατανόηση της υποθέσεως της Κριμαίας βρίσκεται σε μια προσεκτικότερη εξέταση της διαδικασίας μέσω της οποίας οι πολιτικές ελίτ, στον απόηχο της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, προσπάθησαν να επιλύσουν τη σύνθετη

24 18 περιφερειακή κρίση ταυτότητας. 9.Τα τρία επίπεδα της κρίσεως ταυτότητας είναι το πολιτικό, το ιδεολογικό και το γεωπολιτικό. Σε πολιτικό επίπεδο, αναζητείται ο προσδιορισμός της νέας πολιτικής κοινότητας, με βάση την πολιτική ή εθνοτική διάσταση. H κύρια πολιτική εκπροσώπηση αρχικά γίνεται από κόμματα που υποστηρίζουν τα δικαιώματα των μειονοτήτων (Ρώσοι, Τάταροι) ή την Ουκρανοποίηση της χερσονήσου. Επίσης δημιουργούνται και κόμματα που υποστηρίζουν τα συμφέροντα όλων των κατοίκων αν και δεν ήταν τόσο διαδεδομένα. Ιδεολογικά, αναζητείται ο επανακαθορισμός της στάσεως απέναντι στα θεσμικά όργανα και τις πρακτικές της σοβιετικής εποχής, μετά την εισδοχή νέων ιδεολογιών, όπως είναι η δημοκρατία και ο καπιταλισμός. Λόγω της δημοτικότητας της Κριμαίας, ως τόπος συνταξιοδότησης για υψηλού επιπέδου στρατιωτικούς και κυβερνητικούς αξιωματούχους του Σοβιετικού καθεστώτος, αλλά και της σημαντικής στρατιωτικής παρουσίας στη χερσόνησο, συχνά θεωρήθηκε ως κομμουνιστικό οχυρό. Ιδεολογικά συνεπώς διακρίνονταν για τον συντηρητισμό, ακόμη και μετά την περεστρόικα καθώς η ισχυρή κομματική ελίτ στην Κριμαία ήταν σε θέση να διατηρήσει αυστηρό έλεγχο των πολιτικών διεργασιών στην περιοχή. Τα δημοφιλή δημοκρατικά κινήματα ήταν αρκετά αδύναμα ενώ τα κομμουνιστικά ιδανικά φαίνεται να ήταν καλά ριζωμένα στον πληθυσμό. Και γεωπολιτικά, ο πληθυσμός της Κριμαίας αναγκάζεται να καθορίσει την θέση του σε σχέση με τις μεγαλύτερες και πιο ισχυρές γειτονικές της χώρες, τη Ρωσία και την Ουκρανία. Τα πιο φιλο-ρωσικά κόμματα ευνοούσαν ανεπίσημα την επανένωση με τη Ρωσία, αλλά συχνά συγκάλυπταν αυτή την ατζέντα πίσω από λιγότερο εμπρηστικές εκκλήσεις για ανεξαρτησία της Κριμαίας ή τον σχηματισμό μιας σλαβικής Ομοσπονδίας. Αρχικός όμως στόχος ήταν η αποτροπή της αφομοιώσεως μέσω πολιτικών της κεντρικής εξουσίας (Ουκρανοποίηση) που υποστηριζόταν από τα φιλο-ουκρανικά κόμματα. Αντίστοιχα τα φιλο-ταταρικά κόμματα επιδίωκαν την βελτίωση των συνθηκών διαβιώσεως της κοινότητας τους με τη διατήρηση της γλώσσας κα των παραδόσεων τους. Από την στιγμή της ανακηρύξεως της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το 1991 (για την οποία ψήφισαν θετικά σε ποσοστό 55% και οι κάτοικοι της Κριμαίας), το κοινοβούλιο της Κριμαίας, επεδίωξε την ανεξαρτησία από την Ουκρανία πολλές φορές. Παρατηρώντας τα αποτελέσματα των διαφόρων εκλογικών αναμετρήσεων αλλά και την αλληλεπίδραση μεταξύ των εθνοτήτων, διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει διαχωρισμός εθνικότητας μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων της Κριμαίας. Θεωρούν τους εαυτούς τους πολίτες της Κριμαίας (ακόμα και με την σοβιετική ταυτότητα), παντρεύονται μεταξύ τους χωρίς να εμφανίζουν αυτούς τους γάμους μικτούς, υποστηρίζουν κατά περίπτωση και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, αλλά και την ανεξαρτησία της Κριμαίας, ακόμα και την στενή συνεργασία με την Ρωσία, με κύρια στόχευση την βελτίωση των οικονομικών συνθηκών. Το κύριο χαρακτηριστικό που διαχωρίζει τις δύο κύριες κοινότητες είναι η γλώσσα, με την ιδιαιτερότητα μάλιστα 9 (Dawson 1997, ).

25 19 ότι, το πλείστο και των Ουκρανών αλλά και των ρώσων μιλούν Ρωσικά (80 % του πληθυσμού). Έτσι εξηγείται και ο τίτλος των δυτικών ΜΜΕ να ομιλούν για ρωσόφωνους και όχι για Ρώσους. Η μόνη εθνολογική διαφορά παρατηρείται μεταξύ του σλαβικού πληθυσμού και των Τατάρων, πλην όμως λόγω της μεγάλης διαφοροποιήσεως των ποσοστών αυτών στην χερσόνησο, δεν ευνοείται η εκδήλωση φανερών αποσχιστικών τάσεων. Εν ολίγοις, το ζήτημα της ρωσικής μειονότητας στην Κριμαία επηρεάζεται κύρια από τις οικονομικές και γλωσσικές ανησυχίες του πληθυσμού, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε παρασκηνιακή προετοιμασία από τη Ρωσία, ώστε με την ευόδωση των κατάλληλων συνθηκών (παροχή αφορμής από την Ουκρανική πλευρά), να προκύψει άμεση εκμετάλλευση με αποφασιστική εμπλοκή της Ρωσικής μειονότητας, των ρωσόφωνων της περιοχής αλλά και ενόπλων τμημάτων, πιθανόν ρωσικών (ήδη υπήρχε μεγάλος αριθμός ρωσικών στρατευμάτων, νόμιμα με άδεια της Ουκρανικής κυβέρνησης στην Κριμαία). Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται άμεσα αντιληπτό πως η άνοδος στην εξουσία, κατά πολλούς πραξικοπηματικά, ενός κόμματος με ουκρανική εθνικιστική ιδεολογία, με πολιτική συρρικνώσεως της ρωσικής γλώσσας, αλλά και με κατεύθυνση ευθείας συγκρούσεως με την Ρωσία, οδήγησε στην κλιμάκωση των ταραχών, την επόμενη κιόλας ημέρα, με καταλήψεις δημοσίων κτηρίων από ένστολα τμήματα χωρίς διακριτικά, και την άμεση απάντηση της ρωσικής μειονότητας με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κριμαίας. Σε συνδυασμό με την υπόσχεση για καλύτερες οικονομικές συνθήκες διαβιώσεως από την ρωσική πλευρά (αύξηση μισθών και έξοδο από την οικονομική ανέχεια της ουκρανικής κρίσεως), η διακήρυξη της αυτοδιαθέσεως έγινε αποδεκτή από το σύνολο των πολιτών της Κριμαϊκής χερσονήσου, που ως επί το πλείστον είναι ρωσόφωνοι πολίτες, εξαντλημένοι από την οικονομική ανέχεια και την πολιτική διαφθορά, οδηγώντας τελικά στην αναίμακτη ενσωμάτωση στην ρωσική Ομοσπονδία. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ένωση Κριμαίας με τη Ρωσία στο δημοψήφισμα που διεξήχθη στις 16 Μαρ 14, ψηφίστηκε καθολικά επί ποσοστού 96.77%, με ποσοστό συμμετοχής 83,1%. Η γεωπολιτική σημασία της Μαύρης θάλασσας Η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα σήμαινε την μόνιμη ναυτική παρουσία Συμμαχικών δυνάμεων σε μια περιοχή σαν την Κριμαία, που ιστορικά είναι άμεσα συνδεδεμένη με την Ρωσία, κάτι το οποίο θα συνιστούσε μια πραγματική απειλή για τα νότια σύνορα του κράτους. Η Κριμαία κατέχει ισχυρή γεωστρατηγική θέση όσο αφορά στον ναυτικό έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας. 10 Με την επανένταξή της Κριμαίας στον εθνικό 10 Ο ΓΓ του ΝΑΤΟ σε ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με τη διαδικασία ενίσχυσης της συμμαχικής παρουσίας στην περιοχή της Βαλτικής και τις αναδυόμενες στρατηγικές προκλήσεις τόσο στα ανατολικά σύνορα όσο και το νότο, αναφέρει: «Η Μαύρη Θάλασσα είναι πολύ σημαντική και έχουμε δει ότι η Ρωσία αναπτύσσει αυτό που οι εμπειρογνώμονες αποκαλούν δυνατότητες A2/AD ή Anti Access Air και Denial και αναπτύσσουν αυτές τις δυνατότητες για παράδειγμα στην Κριμαία και βλέπουμε ένα συγκεκριμένο τρόπο σε όλη τη διαδρομή από τη Βερίγγειο, τη Βαλτική έως και τη Μαύρη θάλασσα και βεβαίως ένας από τους λόγους για τους οποίους αυξάνουμε την παρουσία μας στο ανατολικό τμήμα της Συμμαχίας αυξάνουμε την ετοιμότητα των

26 20 κορμό η Ρωσία έκανε μια υψηλών συμβολισμών κίνηση για αναγέννησή της ως κυρίαρχη δύναμη. Η απορρόφηση του μικροσκοπικού Ουκρανικού Ναυτικού ελάχιστα συνεισέφερε άμεσα στη ισχύ της. Σε μακροχρόνιο, όμως, ορίζοντα η κατάσταση αλλάζει. Η εξάλειψη των ναυτικών της δυνάμεων, σε συνδυασμό με την απώλεια της Κριμαίας, ουσιαστικά εξαφανίζουν την Ουκρανία από τον χάρτη της ναυτικής ισχύος στη Μαύρη Θάλασσα, τόσο τον σημερινό όσο και τον μελλοντικό. Έτσι μένουν απομονωμένες οι ΝΑΤΟϊκές χώρες της περιοχής, δηλαδή η Βουλγαρία και η Ρουμανία. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται, σχεδόν μέχρι εξαλείψεως, το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί κάποια στιγμή στο μέλλον μια ΝΑΤΟϊκή δύναμη των χωρών της Μαύρης Θάλασσας, αποτελούμενη από τα ναυτικά της Ουκρανίας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας, που θα μπορούσε ίσως να αποτελέσει αντίπαλο δέος για το ρωσικό ναυτικό. Αντιθέτως, ενισχύονται οι τάσεις για μελλοντική αλλαγή πλεύσης αυτών των χωρών, ιδιαίτερα της Βουλγαρίας, προς την κατεύθυνση της Ρωσίας, δεδομένου ότι η τελευταία επανακάμπτει ως ο κυρίαρχος της περιοχής και η Σόφια κάποια στιγμή ενδέχεται να θυμηθεί τις ιστορικά στενές της σχέσεις με τη μεγάλη σλαβική της μητέρα. 11 Επισημαίνεται ότι σήμερα σχεδόν όλα τα παράκτια κράτη της Μαύρης θάλασσας επιχειρούν να προσδεθούν σε δυτικούς μηχανισμούς στρατιωτικών και οικονομικών συνεργασιών (ΝΑΤΟ - Ε.Ε) έτσι ώστε να παγιωθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί και τα θέματα ασφαλείας στο εσωτερικό τους. Παρά το γεγονός ότι η αντιπαράθεση δεν αποτελεί πλέον το βασικό χαρακτηριστικό των σχέσεων των όμορων κρατών, αποτελεί κοινό λόγο ότι οι παλαιές συνήθειες και συμπεριφορές που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου στη βάση συγκεκριμένων γεωπολιτικών επιδιώξεων, δεν φαίνεται να εξαλείφονται. Επιπροσθέτως, η Μαύρη Θάλασσα, εκτός από την άμεσή αξία της, είναι ιδιαίτερα σημαντική ως ορμητήριο για πέρασμα στην, ακόμη κομβικότερης σημασίας, Ανατολική Μεσόγειο. Με άλλα λόγια, ο Εύξεινος Πόντος, μαζί με το συγκρότημα του Βοσπόρου, της Θάλασσας του Μαρμαρά και των Στενών των Δαρδανελίων, το αρχιπέλαγος του Αιγαίου και την Ανατολική Μεσόγειο, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως ένα ενιαίο γεωσύστημα, με την Κριμαία να αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, το σημείο έναρξης της διαδρομής της ρωσικής ισχύος και την Ανατολική Μεσόγειο το σημείο τερματισμού της. Οι αντικειμενικοί σκοποί που έχει θέσει η Ρωσία είναι η προστασία των ζωτικών συμφερόντων της στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και η επανάκαμψη της ισχύος της στο μετασοβιετικό χώρο, παράλληλα με την γεωπολική της αναβάθμιση. Με την προσάρτηση της Κριμαίας, η Ρωσία επανέρχεται δυναμικά στην περιοχή του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής με ένα «ναυτικό οχυρό» ανατρέποντας τη σχετική ναυτική ισορροπία της περιοχής. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων το κύριο όπλο της ρώσικης στρατηγικής είναι ο στόλος της δυνάμεών μας και αναπτύσσουμε επίσης τις ικανότητές μας, είναι ότι το ΝΑΤΟ πρέπει να είναι σε θέση να ξεπεράσει τις ικανότητες του A2/AD, το οποίο βλέπουμε και στη Μαύρη Θάλασσα. Η θαλάσσια παρουσία μας είναι σημαντική και είναι μέρος της δύναμης υψηλής ετοιμότητας που έχουμε δημιουργήσει ενώ έχουμε μια θαλάσσια συνιστώσα στην περιοχή αυτ ή.» 11 Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας Η Ελλάδα εξελίσσεται σε αναγκαίο γεωστρατηγικό στήριγμα της Ρωσίας" Ανάλυση βλ.

27 21 Μαύρης Θάλασσας 12, του οποίου η αναβάθμιση θεωρείται δεδομένη. Η Ρωσία απαλλαγμένη από τις συμφωνίες με την ουκρανική κυβέρνηση μπορεί, πλέον να αναβαθμίσει τις στρατιωτικές υποδομές στην χερσόνησο της Κριμαίας και να μεταφέρει στρατιωτικό υλικό και δυνάμεις, αυξάνοντας έτσι τη δυνατότητα επιρροής στις προαναφερθείσες περιοχές και το στρατηγικό της βάθος. 13 Από την εποχή της προσάρτησης, 14 η Ρωσία ενίσχυσε τον υπάρχοντα στόλο πλοίων της στην Μαύρη Θάλασσα με την εγκατάσταση τουλάχιστον έξι νέων πλοίων, καθώς και νέα χερσαία τάγματα πυραύλων. Παράλληλα, έχει διπλασιάσει τον αριθμό των ναυτικών που έχει σταθμεύσει στην Σεβαστούπολη (από άτομα το 2014 σε πάνω από σήμερα). Με άλλα λόγια, «η προσάρτηση της Κριμαίας επέτρεψε στον Putin όχι μόνο να "σώσει" το Πολεμικό Ναυτικό της Μαύρης Θάλασσας, αλλά να το μετατρέψει σε απειλή για ολόκληρη την περιοχή. Με έναν ισχυρό στόλο, η Ρωσία μπορεί να κυριαρχήσει στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και να ασκήσει «απαγόρευση περιοχής» στις ναυτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ κα έλεγχο των φυσικών πόρων και των αγωγών ενέργειας. Η προσάρτηση της Κριμαίας της προσδίδει μια ευρύτερη ακτογραμμή με περισσότερους και ποιοτικότερους λιμένες και ναυτικές υποδομές. 15 Επιπλέον η Ρώσικη Πολεμική Αεροπορία μέσω των νέων βάσεων στην Κριμαία, τα πρώην ουκρανικά αεροδρόμια, έχει τώρα μια ευρύτερη παρουσία που καλύπτει άνετα το σύνολο των ακτών του Εύξεινου Πόντου, την Υπερδενιστερία και τη νότια Ουκρανία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η χερσόνησος της Κριμαίας είναι ένα πολύ ελκυστικό μέρος και για να τοποθετηθούν αερομεταφερόμενα στρατεύματα, πεζοναύτες και ειδικές δυνάμεις. Συνεπώς από στρατιωτικής άποψης, η χερσόνησος μπορεί να χρησιμεύσει ως ορμητήριο για την επέκταση της προβολής ισχύος, το εύρος της οποίας μπορεί να επεκταθεί περαιτέρω με τη χρήση αεροπορικών και ναυτικών δυνάμεων. Ως εκ τούτου η κατοχή της κριμαϊκής χερσονήσου καθίσταται ζωτικής σημασίας για τα ρώσικα ζωτικά συμφέροντα στο εγγύς εξωτερικό και στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου και δικαίως χαρακτηρίζεται ως το στρατηγικό βάθος της Ρωσίας. Από την άλλη πλευρά ο ρόλος και παρεμβάσεις του ΝΑΤΟ, ως προστάτης των μελών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και του Ευξείνου Πόντου, είναι πιθανό να αυξηθεί. Το ΝΑΤΟ, πιθανόν να αναγκαστεί να επενδύσει στην ανάπτυξη των 12 Η Ρωσία ξεχύνεται από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολική Μεσόγειο Ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας σύμφωνα με τη μεταρρύθμιση του , υπάγεται στη Νότια Στρατιωτική Περιφέρεια της Ρωσίας, η οποία αποτελείται από την πρώην Στρατιωτική Περιφέρεια στον Βόρειο Καύκασο, τον στόλο της Κασπίας, την 4 η Διοίκηση Πολεμικής Αεροπορίας και Αεράμυνας και το στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Περίπου το 90% της χωρητικότητας του στόλου βρίσκεται στα λιμάνια της Κριμαίας στη Σεβαστούπολη (80%), αλλά και στη Θεοδοσία (9%). Το 2014 ο μέσος όρος ηλικίας των κύριων μονάδων μάχης ήταν περίπου 27 χρόνια. Στο στόλο της Μαύρης Θάλασσας υπηρετούν προσωπικό διαφόρων στρατιωτικών υπηρεσιών, κυρίως στην Κριμαία, αλλά και σε άλλες ναυτικές και αεροπορικές βάσεις όπως στην Τεμριγιούκ (η μόνη ναυτική βάση της Ρωσίας στην Αζοφική θάλασσα), Νοβοροσισκ, Οταμχίρα και Γκουντάουτα στην Αμπχζία. 13 Η εγκατάσταση π.χ. των βαλλιστικών πυραύλων εδάφους-εδάφους Iskander, βεληνεκούς 400 χλμ, στο έδαφος της Κριμαίας προσφέρει κάλυψη σε όλες τις ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας και Μολδαβίας (Υπερδνειστερία), ενώ επιθετικά επηρεάζει την ακτογραμμή της Ρουμανίας και της βόρειας Τουρκίας. Το βαλλιστικό σύστημα Iskander θα συμπληρωθεί πολύ σύντομα με το μακρού βεληνεκούς αντιβαλλιστικό-αντιαεροπορικό σύστημα S-400, κάτι που θα δώσει τον πλήρη στρατηγικό έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. 14 UKRAINE: THREE YEARS WITHOUT CRIMEA 15 Η προσάρτηση της Κριμαίας έδωσε στη Ρωσία μία ευρύτερη και καλύτερη ακτογραμμή στην Αζοφική και τη Μαύρη Θάλασσα. Πριν το Μάρτιο του 2014 η Ρωσία είχε περίπου 570 χιλιόμετρα ακτογραμμή στη ρηχή θάλασσα του Αζόφ και περίπου 400 χιλιόμετρα εχθρική ακτή μεταξύ της ευθείας του Κερτς και τα σύνορα της Γεωργίας χωρίς αξιόλογους λιμένες για το ρώσικο στόλο. Η Κριμαία δεν παρέχει μόνο μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Ρωσία και το καλύτερο λιμένα του Εύξεινου Πόντου τη Σεβαστούπολη, αλλά και περιουσιακά στοιχεία όπως στην Ευαπτορία, στη Φεοδοσία και το Κερτς, που είναι καλύτερα και ασφαλέστερα από τα ρωσικά λιμάνια που βρίσκονται στην ακτογραμμή του Καυκάσου

28 22 παραπάνω χωρών, προκειμένου να αντισταθμίσει τα πλεονεκτήματα που αποκτά η Ρωσία με την κατοχή της Κριμαίας. Tο ΝΑΤΟ προκειμένου να ενισχύσει τις δυνάμεις του στη Μαύρη Θάλασσα, πρέπει να λάβει υπόψη του τους περιορισμούς της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936 σχετικά το καθεστώς των Στενών των Δαρδανελλίων. Η εν λόγω συνθήκη επιβάλλει περιορισμούς στις χώρες που δεν βρέχονται από τη Μαύρη Θάλασσα, περιορίζοντας το συνολικό tonnage των πολεμικών πλοίων και άλλους παράγοντες (όπως αριθμός σκαφών, διάρκεια παραμονής κ.α.). 16 Η προσάρτηση της Κριμαίας και η συμβολή της στην αναβάθμιση της Ρωσίας στον ενεργειακό τομέα Ένας από τους βασικούς παράγοντες που επηρέασαν τις εξελίξεις στην Κριμαία ήταν η ενέργεια, η οποία αποτελεί έναν από τους βασικούς πόρους που ενισχύουν την ανάπτυξη τόσο των ΗΠΑ όσο και των δυτικοευρωπαϊκών κρατών καθώς και την σταθερότητα τους. Συνεπώς, η ενέργεια θεωρείται μια κινητήρια δύναμη της εξωτερικής πολιτικής των δυνάμεων της Δύσης, αλλά και μία από τις προτεραιότητες της στην προσπάθεια να διασφαλιστεί η ακεραιότητα αλλά και να ελέγχεται η διακύμανση της τιμής της. Υπό αυτό το πρίσμα, υποστηρίζεται ότι τα κίνητρα του ΝΑΤΟ και των δυτικών δυνάμεων γενικότερα δεν υπαγορεύονται πλέον τόσο από την προώθηση των δυτικών πολιτικών αξιών και πρακτικών στην Ουκρανία αλλά από την εξασφάλιση των αμερικανικών ενεργειακών πόρων και τον περιορισμό της ρωσικής επιρροής ώστε να μην εδραιωθεί ως περιφερειακή ηγεμονική δύναμη. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία με τους τεράστιους υπεράκτιους πόρους πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα που εκτιμώνται μεταξύ 4-13 τρισεκατομμυρίων εκατοστών φυσικού αερίου υπονόμευσε τη στρατηγική της Ουκρανίας για την μείωση της εξάρτησης από το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Πριν την προσάρτηση, η κυβέρνηση του Yanukovych κατάφερε να μειώσει τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία από 45 δισεκατομμύρια εκατοστά το 2011 σε μόλις 28 δισεκατομμύρια δολάρια το Το αρχικό σχέδιο ήταν να τερματιστούν οι εισαγωγές φυσικού αερίου στη Ρωσία μέχρι το καθιστώντας την αυτάρκεια έως το 2035 με την ενίσχυση της εγχώριας συμβατικής και μη συμβατικής εξόρυξης φυσικού αερίου. Επιπλέον η Μαύρη Θάλασσα αποτελεί ζώνη ιδιαίτερου γεωπολιτικού ενδιαφέροντος για τις ευρωπαϊκές χώρες που έχουν επικεντρώσει τις προσπάθειές τους στην εξασφάλιση του ενεργειακού τους εφοδιασμού. Το «χρήσιμο όπλο» της ενέργειας αποκτά ιδιαίτερη δυναμική και προοπτική νέων κοιτασμάτων καθώς και την επαναχάραξη των αγωγών υδρογονανθράκων στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία προσβλέπει στην επαναχάραξη της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας και της συνεπαγόμενης χάραξης των αγωγών υδρογονανθράκων 16 Παρόλα αυτά, μια πολυεθνική ΝΑΤΟϊκή δύναμη θα μπορούσε να παρακάμψει αυτούς τους κανόνες, μέσω μιας σύνθεσης από πλοία διαφόρων εθνικοτήτων- ενώ παράλληλα θα μπορούσε να στηριχτεί περισσότερο στις ναυτικές δυνάμεις της Ρουμανίας και της Τουρκίας.

29 23 στην Μαύρη Θάλασσας. Η προσάρτηση της Κριμαίας παρέχει τη δυνατότητα στη Ρωσία για τη διέλευση των αγωγών φυσικού αερίου εκτός ουκρανικής επικράτειας και ΑΟΖ, εξασφαλίζοντας έτσι την τροφοδότηση της Ευρώπης με φυσικό αέριο και ενισχύοντας παράλληλα την ρωσική οικονομία. 17 Με την προσάρτηση της Κριμαίας η Ρωσία δεν στοχεύει μόνο στην απόκτηση γης αλλά και θαλάσσιας ζώνης με τριπλάσια έκταση από τη χερσόνησο που φαίνεται να έχει υποθαλάσσιους πόρους Η Κριμαία έχει τον δικό της «ενεργειακό χρυσό» στη δική της ΑΟΖ!!!, Ποπώφ Μπαρσούκωφ 18 Ian Lesser, Παγκόσμιες Τάσεις, Περιφερειακές Συνέπειες- Οι Ευρύτερες Στρατηγικές Επιπτώσεις στην Περιοχή του Εύξεινου Πόντου σελ.68

30 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ» Η ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΝ ΔΙΚΑΟΥ Το νομικό υπόβαθρο της προσάρτησης Σύμφωνα με τα άρθρα 133 και 134 του συντάγματος της Ουκρανίας του 1996, όπως αναθεωρήθηκε το 2004 και πριν την αναθεώρησή του το 2014, η Κριμαία είναι αυτόνομη δημοκρατία της Ουκρανίας, χωρίς όμως η τελευταία να αποτελεί ομοσπονδιακό κράτος. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από το εκατονταμελές κοινοβούλιό της και η εκτέλεση των νόμων από το συμβούλιο υπουργών, το οποίο διορίζεται από το κοινοβούλιο, κατόπιν έγκρισης του Προέδρου της Ουκρανίας. Οι Τάταροι της Κριμαίας διαθέτουν ιδιαίτερο αντιπροσωπευτικό σώμα, το Συμβούλιο Αντιπροσώπων, το οποίο έχει συσταθεί με το Προεδρικό Διάταγμα 518 της Το σώμα αυτό έχει συμβουλευτικές αρμοδιότητες, τις οποίες ασκεί με σκοπό να επιλυθούν τα νομικά, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά και άλλα προβλήματα κατά τη διαδικασία επανένταξής τους στην ουκρανική κοινωνία. Με το Προεδρικό Διάταγμα 873 της που υπέγραψε ο Πρόεδρος Yanukovych, αποφασίσθηκε ότι ο διορισμός των μελών του πραγματοποιείται από τον εκάστοτε Πρόεδρο της Ουκρανίας. Τέλος, τόσο στο σύνταγμα της Ουκρανίας (άρθρα 73 και 132), όσο και σ εκείνο της Κριμαίας του 1998 (άρθρα 2 και 6) ορίζεται ρητά ότι μεταβολές στην εδαφική επικράτεια της Ουκρανίας αποφασίζονται μόνο με δημοψήφισμα που διεξάγεται στο σύνολο της τελευταίας. Στις 6 Μαρτίου 2014, το κοινοβούλιο της Κριμαίας, με το Ψήφισμα 1702/6-14, αποφάσισε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τις 16 Μαρτίου, με τα εξής ερωτήματα: «1) Υποστηρίζετε την επανένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία, με όλα τα δικαιώματα του ομόσπονδου κράτους της Ρωσικής Ομοσπονδίας; 2) Υποστηρίζετε την επαναφορά του Συντάγματος της Δημοκρατίας της Κριμαίας του 1992 και την ιδιότητα της Κριμαίας ως μέρους της Ουκρανίας; Επισημαίνεται ότι ως ερώτημα δεν περιλαμβανόταν η διατήρηση του status quo της Κριμαίας ως αυτόνομης δημοκρατίας της Ουκρανίας και υπό το ισχύον σύνταγμά της. Επιπλέον, το Δημοτικό Συμβούλιο της Σεβαστούπολης προκήρυξε, για την ίδια ημερομηνία, δημοψήφισμα για την κατάσταση της Σεβαστούπολης, προσθέτοντας στα προαναφερόμενα ερωτήματα ένα ακόμη, το οποίο είχε ως ακολούθως: «Να ενταχθεί η Σεβαστούπολη στη Ρωσική Ομοσπονδία, ως μέρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας;». Συναφώς αναφέρεται ότι η προκήρυξη και διενέργεια τοπικών δημοψηφισμάτων για εδαφικά ζητήματα απαγορεύεται από το άρθρο 73 του ουκρανικού συντάγματος, ενώ το άρθρο 138 περ. 2 προβλέπει τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων στο έδαφος της Κριμαίας, μόνο όμως για τοπικά ζητήματα. Η Επιτροπή Βενετίας εξέδωσε στις 21 Μαρτίου γνωμοδότηση, σύμφωνα με την οποία το δημοψήφισμα στην Κριμαία αντέβαινε στο ουκρανικό σύνταγμα, ενώ οι συνθήκες που επικρατούσαν στην Κριμαία δεν επέτρεπαν τη διεξαγωγή του σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δημοκρατικά πρότυπα European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Opinion on «Whether the Decision Taken by the Supreme Council of the Autonomous Republic of Crimea in Ukraine to organize a Referendum on Becoming a Constituent

31 25 Στο μεταξύ πριν το δημοψήφισμα, στις 11 Μαρτίου, το Ανώτατο Συμβούλιο της Κριμαίας και το Δημοτικό Συμβούλιο της Σεβαστούπολης είχαν από κοινού προβεί στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης. Στις 17 Μαρτίου, επομένη του δημοψηφίσματος, ο Πρόεδρος Putin υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα περί αναγνώρισης της Κριμαίας ως ανεξάρτητου κράτους. Στις 18 Μαρτίου συνάφθηκε η Συνθήκη μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Δημοκρατίας της Κριμαίας για την Αποδοχή της Δημοκρατίας της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία και για τη Δημιουργία Νέων Ομόσπονδων Οντοτήτων εντός της Ρωσικής Ομοσπονδίας, για την εκτέλεση της οποίας ο Πρόεδρος Putin υπέγραψε αυθημερόν σχετικό διάταγμα. Στις 19 Μαρτίου, κατ εφαρμογή του άρθρου 84 περ. δ του ρωσικού συντάγματος και του άρθρου 15 του ομοσπονδιακού νόμου περί διεθνών συνθηκών, ο Πρόεδρος Putin υπέβαλε προς το ρωσικό κοινοβούλιο ομοσπονδιακό νομοσχέδιο περί προσχώρησης της Δημοκρατίας της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία και δημιουργίας νέων συστατικών οντοτήτων εντός της Ρωσίας, το οποίο ψηφίσθηκε στις 21 Μαρτίου. Για τους σκοπούς του εσωτερικού ρωσικού δικαίου, αυτή είναι η ημερομηνία ενσωμάτωσης της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία. 20 Δύο ημέρες πριν, κατόπιν σχετικού αιτήματος του Putin, το συνταγματικό δικαστήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας είχε γνωμοδοτήσει σχετικά με τη συνταγματικότητα της συμφωνίας, την οποία αποκαλούσε «Διεθνή Συνθήκη», αποφαινόμενο καταφατικά. 21 Η απόσχιση της Κριμαίας και η αρχή της αυτοδιάθεσης Οι προαναφερόμενες πράξεις εσωτερικού δικαίου δεν επαρκούν για να εξηγήσουν την ένταξη της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία. Από τον προηγούμενο αιώνα, αποφάσεις εθνικών και διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων έχουν αναγνωρίσει το γεγονός ότι οι σχέσεις και υποχρεώσεις μεταξύ κρατών διέπονται από κανόνες δικαίου της διεθνούς και όχι της εσωτερικής έννομης τάξης. Επομένως η απόσχιση της Κριμαίας από την Ουκρανία και η προσάρτησή της στη Ρωσική Ομοσπονδία πρέπει να εξετασθούν από την άποψη της εφαρμογής του διεθνούς δικαίου. Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η μελέτη της αρχής της αυτοδιάθεσης, σε συνδυασμό με το φαινόμενο της απόσχισης. Ως αυτοδιάθεση νοείται το δικαίωμα ενός λαού να καθορίσει την πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική, οικονομική και νομική τάξη, εντός της οποίας επιθυμεί να διαβιώνει. Η αυτοδιάθεση διακρίνεται συνήθως σε εσωτερική και εξωτερική: Η πρώτη αφορά τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος, εντός του οποίου ένας λαός μπορεί να ασκήσει τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματά του, καθώς και να συμμετάσχει στην πολιτική ζωή και τη διακυβέρνηση του κράτους του. Territory of the Russian Federation or Restoring Crimea s 1992 Constitution is Compatible with Constitutional Principles», CDL-AD (2014) 002, Opinion No. 762/2014, Venice, 21 March Natalia Cwicinskaja, Legality and Certain Legal Consequences of the Accession of Crimea to Russian Federation, Poleish Y.B Int;l 61 (2014) 21 Περίληψη της γνωμοδότησης με τίτλο: «By the Judgment of 19th March, 2014 No. 6-П/2014 the Constitutional Court gave appraisal of constitutionality of the International Treaty between the Russian Federation and the Republic of Crimea on Admission of the Republic of Crimea into the Russian Federation and Creation of New Subjects in the Composition of the Russian Federation pending its entry into force», διαθέσιμη στο σύνδεσμο:

32 26 Αντίθετα, ως εξωτερική αυτοδιάθεση νοείται το δικαίωμα ενός λαού να χωριστεί από το κράτος στο έδαφος του οποίου κατοικεί, προκειμένου να συστήσει νέο κράτος. 22 Όσον αφορά τις νομικές βάσεις του δικαιώματος αυτοδιάθεσης, αυτό κατοχυρώνεται ρητώς και λεπτομερώς στα άρθρα 1 παρ. 2 και 55 του Χάρτη ΗΕ 23 αλλά και έμμεσα στα άρθρα 73 και 76(b) σε συνάρτηση με τις αποικίες κι άλλες εξαρτημένες περιοχές. Πέρα από το Χάρτη, η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών κατοχυρώνεται και στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, όπου υπογραμμίζεται η καθολικότητα του συγκεκριμένου δικαιώματος. Τέλος, η αρχή της αυτοδιάθεσης περιλαμβάνεται και στη Διακήρυξη Φιλικών Σχέσεων το 1970, όπου αρχίζει να αποκτά πιο συγκεκριμένη μορφή και ορίζεται ως το δικαίωμα όλων των ανθρώπων να καθορίζουν ελεύθερα, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις, το πολιτικό τους καθεστώς και να οδεύουν προς την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική τους ανάπτυξη και, παράλληλα, ως η υποχρέωση κάθε κράτους να σέβεται αυτό το δικαίωμα, όπως προβλέπει ο Χάρτης. Η αυτοδιάθεση καταρχάς συνδέθηκε με το δικαίωμα των πρώην αποικιών για ανεξαρτησία από τις μητροπολιτικές δυνάμεις. Οι δεκαετίες του σημαδεύτηκαν από τον αγώνα των αποικιών να αποτινάξουν τον αποικιακό ζυγό. 24 Σύμφωνα λοιπόν με πολλούς αναλυτές η Δήλωση περί Χορήγησης Ανεξαρτησίας στις Αποικίες αναγνώρισε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης μόνο στα κράτη τα οποία βρίσκονταν υπό αποικιακό ζυγό. Με δεδομένο λοιπόν ότι η διαδικασία αποαποικιοποίησης έχει ήδη ολοκληρωθεί, θεωρείται ότι το δικαίωμα αυτοδιάθεσης έχει εκπληρωθεί και ως εκ τούτου δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση. 25 Το Διεθνές Δίκαιο δεν αποδέχεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης για τις μειονότητες. Τα νομικά κείμενα τα οποία αναφέρονται στην προστασία των μειονοτήτων δεν αναγνωρίζουν συλλογικά δικαιώματα υπέρ των μειονοτήτων, αλλά μόνο ατομικά υπέρ των μελών τους. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι περισσότερες μειονότητες είναι τμήματα ενός λαού που ιστορικούς, γεωγραφικούς ή πολιτικούς λόγους βρέθηκαν εντός ορίων ενός άλλου κράτους, δεν είναι δυνατόν να αναγνωρίζεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης τόσο για το λαό, όσο και για κάθε τμήμα του που βρίσκεται εκτός της κύριας εδαφικής του επικράτειας, άλλως θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας και θα αναγνωρίζοντας το δικαίωμα της απόσχισης σε περίπου εθνοτικές ομάδες παγκοσμίως. Επομένως η διεθνής κοινότητα δεν αναγνωρίζει την απόσχιση ως μορφή εφαρμογής του δικαιώματος αυτοδιάθεσης, αντίθετα εννοεί την αυτοδιάθεση ως μία μορφή αυτοκυβέρνησης και αρνείται να προβεί σε οποιαδήποτε υποχώρηση, η οποία θα έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την αρχή της εδαφικής ακεραιότητας και του 22 Özsu, U., Ukraine, International Law, and the Political Economy of Self-Determination, German Law Journal, Review of Developments in German, European and International Jurisprudence, Vol. 16 No. 3, 01 July 2015, σελ. 433 επ., ιδίως σελ By virtue of the principle of equal rights and self-determination of peoples enshrined in the Charter of the United Nations, all peoples have the right freely to determine, without external interference, their political status and to pursue their economic social and cultural development, and every State has the duty to respect this right in accordance with the provisions of the Charter. 24 Lucian Branea: Self-Determination-Myth and Reality 25 σελ και Competing Claims: Self-Determination, Security and the United Nations, a project by the Graduate School of International Studies, University of Denver and the International Peace Academy

33 27 σεβασμού των διεθνών συνόρων, οι οποίες θεωρούνται θεμελιώδεις για την λειτουργία του διεθνούς συστήματος. Δεν πρέπει άλλωστε κανείς να λησμονεί, ότι όπου η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, μέσω της δημιουργίας ανεξάρτητου κράτους, όπως στην περίπτωση των πρώην Αποικιών, της Κροατίας, της Σλοβενίας ή των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών εφάρμοσε την αρχή του utis possidetis juris, σκοπός της οποίας ήταν η διασφάλιση των διεθνών συνόρων. 26 Τη θεωρία απασχολεί έντονα το ζήτημα της αποκαλούμενης «θεραπευτικής» ή «αποκαταστατικής» απόσχισης (remedial secession). Πρόκειται για την περίπτωση κατά την οποία στο εσωτερικό ενός κράτους σημειώνονται μαζικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ορισμένης κοινότητας ή ομάδας, σε βαθμό που καθίσταται αδύνατο στα μέλη της να ασκήσουν το δικαίωμα της εσωτερικής αυτοδιάθεσης, με αποτέλεσμα να μην απομένει παρά η απόσχισή της από το συγκεκριμένο κράτος, ως έσχατη θεραπεία (ultimum refugium). Διασημότερη εν προκειμένω είναι η αναφορά του Ανώτατου Δικαστηρίου του Καναδά, το οποίο, στην υπόθεση για την απόσχιση του Κεμπέκ τόνισε, ως obiter dictum, ότι το δικαίωμα στην εξωτερική αυτοδιάθεση, το οποίο στην περίπτωση εκείνη λάμβανε την αναγνώριση του δικαιώματος σε μονομερή απόσχιση, παράγεται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις και, ακόμη και τότε, υπό προσεκτικά προσδιορισμένες περιστάσεις. 27 Ο κανόνας ότι το διεθνές δίκαιο απαγορεύει την απόσχιση κάμπτεται στην περίπτωση κατά την οποία η απόσχιση προκύπτει μετά από σοβαρή παραβίαση κανόνα επιτακτικού δικαίου (jus cogens). Αυτό τόνισε το Διεθνές Δικαστήριο στη γνωμοδότησή του για την ανεξαρτησία του Κοσόβου, αναφέροντας ότι η μη νομιμότητα διακηρύξεων ανεξαρτησίας δεν προέκυπτε από το μονομερή χαρακτήρα τους αλλά από το γεγονός ότι συνδέονταν με την παράνομη χρήση βίας ή άλλες κατάφωρες παραβιάσεις θεμελιωδών κανόνων του διεθνούς δικαίου. 28 Η απαγόρευση της χρήσης βίας και η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας Επιπλέον το διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει την αρχή της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους, η οποία αποτελεί εγγύηση για τη συνεχιζόμενη ύπαρξή του εντός των συνόρων του, των οποίων κάθε μονομερής μεταβολή εκ μέρους τρίτων κρατών με τη χρήση βίας συνιστά παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Η διατήρηση των συνόρων δεν αφορά μόνο τα συγκεκριμένα κράτη που διαχωρίζουν αλλά το σύνολο της διεθνούς έννομης τάξης. Προσάρτηση ονομάζεται η δια της βίας ενσωμάτωση του εδάφους ή μέρους αυτού ενός κράτους στην επικράτεια ενός άλλου. 29 Βασική προϋπόθεση της προσάρτησης είναι η αποτελεσματική κατοχή της περιοχής και η εκδήλωση 26 Michael Freeman: The Right of Self-Determination in International Politics: Six Theories in Search of a Policy, στο Review of International Studies (1999), Reference Re Secession of Quebec [1998] 2 SCR 217, 37 ILM 1342 (1998), παρ Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo, παρ Hofmann Rainer, Annexation, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford University Press, February 2013

34 28 "καθαρής πρόθεσης" για μόνιμη κατοχή της. Τα δύο αυτά στοιχεία λοιπόν αποτελούν το "corpus" και το "animus" της προσάρτησης. Η προσάρτηση δεν συνιστά νόμιμο τρόπο απόκτησης εδάφους, καθώς συνοδεύεται με παραβίαση της αρχής της απαγόρευσης χρήσης βίας. Η απαγόρευση της χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις, οδηγεί στην μη αναγνώριση οποιασδήποτε μορφής εξαναγκάσιμης εδαφικής μεταβολής. Η προαναφερόμενη άρνηση αναγνώρισης σχετίζεται με την επιτακτική ανάγκη διατήρησης της εδαφική ακεραιότητας του κράτους που υφίσταται τη παράνομη χρήση βίας. Το παράνομο της προσάρτησης όχι μόνο στοιχειοθετείται σε πλήθος συμβατικών κειμένων 30 αλλά καταδεικνύεται και από την πρακτική των κρατών 31 Η εισβολή ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στο έδαφος της Κριμαίας, με δύναμη άνω των ανδρών, η βίαιη κατάληψη στρατιωτικών και άλλων εγκαταστάσεων του ουκρανικού κράτους και ο ναυτικός αποκλεισμός του ναυστάθμου της Σεβαστούπολης αποτελούν περίπτωση γραμματικής εφαρμογής των εδαφίων α, β και γ του Ψηφίσματος 3314 (XXIX) της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. 32 Επομένως αποτελούν επιθετική ενέργεια και, συνεπώς, απαγορευμένη χρήσης βίας κατά κράτους στις διεθνείς σχέσεις του, υπό την ισχύ του άρθρου 2 4 του Χάρτη. Συναφώς αναφέρεται και η ανάπτυξη και επιχειρησιακή αξιοποίηση, εκτός των επιτρεπόμενων περιοχών, των ρωσικών δυνάμεων πεζοναυτών της 810ης Ναυτικής Ταξιαρχίας Πεζικού με έδρα τη Σεβαστούπολη, τα οποία έδρευαν σε εγκαταστάσεις του ναυστάθμου κατ εφαρμογή της Συμφωνίας του 1997 για το Ουκρανικό Έδαφος, πέραν της παραβίασης του άρθρου 6 1 αυτής, συνιστά περίπτωση επιθετικής ενέργειας, λόγω της παραβίασης του εδαφίου ε του Ψηφίσματος 3314 (XXIX) της Γενικής Συνέλευσης. Το γεγονός ότι, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, τα ρωσικά στρατεύματα δεν έκαναν χρήση πυρός 30 α) Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών Σύμφωνα με το άρθρο 2 παράγραφος 3 και 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών "3. Όλα τα Μέλη θα ρυθμίζουν τις διεθνείς διαφορές τους με ειρηνικά μέσα, έτσι ώστε να μην μπαίνουν σε κίνδυνο η διεθνείς ειρήνη και ασφάλεια, καθώς και η δικαιοσύνη.. Όλα τα Μέλη στις διεθνείς τους σχέσεις θα απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας, που εκδηλώνεται εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους είτε με οποιαδήποτε άλλη ενέργεια ασυμβίβαστη προς τους Σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών. "Η εδαφική ακεραιότητα και πολιτική ανεξαρτησία ενός κράτους προστατεύεται, λοιπόν, από την προαναφερόμενη θεμελιώδη διάταξη του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Κάθε μορφή βίας ενάντια στη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών, θεωρείται διεθνώς παράνομη πράξη, αντίθετη στο Χάρτη, από την οποία δεν μπορούν να γεννηθούν δικαιώματα. Γι' αυτό και τα κράτη οφείλουν να μην αναγνωρίσουν ως νόμιμες εδαφικές μεταβολές που πραγματοποιήθηκαν με την απειλή ή τη χρήση βίας. Πρόκειται για το"stimson Doctrine", την αρχή δηλαδή σύμφωνα με την οποία δεν μπορεί να αποδοθεί νόμιμος χαρακτήρας σε μια κατάσταση που δημιουργήθηκε από μια παράνομη ενέργεια, από μια ενέργεια αντίθετη προς το διεθνές δίκαιο. β) Άρθρα Διεθνούς Επιτροπής Δικαίου για τη Διεθνή Ευθύνη των Κρατών Σύμφωνα με το άρθρο 41 των άρθρων της Διεθνούς Επιτροπής Δικαίου για τη Διεθνή Ευθύνη των Κρατών από διεθνώς παράνομες πράξεις, κανένα κράτος δεν μπορεί να αναγνωρίζει ως νόμιμη μια κατάσταση η οποία προήλθε από σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου ή να παρέχει βοήθεια στη διατήρ ηση της κατάστασης αυτής.γ) Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών δ) Σύμφωνα με το άρθρο 52 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969)[32] προβλέπει την ακυρότητα συνθήκης της οποίας το αποτέλεσμα προήλθε από την απειλή ή τη χρήση βίας. Συνεπώς, μία ανάλογη συμφωνία προσάρτησης δεν έχει καμία ισχύ κατ' εφαρμογή του ως άνω άρθρου. 31 Το 1967, το Συμβούλιο Ασφαλείας με το Ψήφισμα υπ' αριθμόν 242 υπογράμμισε "το απαράδεκτο της απόκτησης εδάφους από πόλεμο". Λίγο αργότερα, το 1970 υπεγράφη η Διακήρυξη για τις Φιλικές Σχέσεις μεταξύ των κρατών, σύμφωνα με την οποία το έδαφος ενός κράτους δεν μπορεί να είναι αντικείμενο κτήσης από ένα άλλο κράτος ως αποτέλεσμα απειλής ή χρήσης βίας. Καμία εδαφική κτήση που απορρέει από την απειλή ή τη χρ ήση βίας δεν πρέπει να αναγνωρίζεται ως νόμιμη.h αρχή αυτή επιβεβαιώνεται, επίσης, από το άρθρο 5 παράγραφος 3 του Ψηφίσματος 3314 (XXIX) της Γενικής Συνέλευσης σχετικά με τον ορισμό της επίθεσης. Σύμφωνα με αυτό, καμία εδαφική κτήση ως αποτέλεσμα επίθεσης είναι ή πρέπει να αναγνωρίζεται ως νόμιμη] Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τα άρθρα 4 και 5 της Διακήρυξης για την ενδυνάμωση της Διεθνούς Ασφάλειας, η αρχή της ισότητας των κρατών επιτάσσει το απαραβίαστο της εδαφικής ακεραιότητας τους. Αξιοσημείωτο είναι το Ψήφισμα 662/1990 του Συμβουλίου Ασφάλειας, στο οποίο ομόφωνα θεωρήθηκε ότι η προσάρτηση του Κουβέιτ από το Ιράκ δεν έχει καμία έννομη συνέπεια και κάλεσε τα κράτη αλλά και τους διεθνείς οργανισμούς να μην την αναγνωρίσουν και να απέχουν από κάθε πράξη που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έμμεση αναγνώριση της. 32 Tancredi, A., The Russian Annexation of Crimea: Questions relating to the use of force, Questions of International Law, Zoom Out I (2014), σελ. 18.

35 29 και ότι η επέμβαση ήταν σχεδόν αναίμακτη, δεν μπορεί να θεμελιώσει τον ισχυρισμό ότι δεν πρόκειται για περιστατικά χρήσης βίας. 33 Συναφώς δέον όπως αναφερθεί και η περίπτωση της «πολιτοφυλακής αυτοάμυνας», δηλ. η περίπτωση που ένοπλες δυνάμεις, χωρίς διακριτικά και ενίοτε με καλυμμένα χαρακτηριστικά, προβαίνουν σε πράξεις αντίστοιχες των τακτικών δυνάμεων. Κατά το βαθμό που ανήκαν στις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στοιχειοθετείται παραβίαση του εδαφίου α του Ψηφίσματος 3314 (XXIX), λόγω εισβολής ή επίθεσης από τις ένοπλες δυνάμεις ενός κράτους στο έδαφος άλλου. Στο μέτρο όμως που δεν εντάσσονταν στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, αποτελούν μη κρατικούς δρώντες (non-state actors), των οποίων οι πράξεις είναι αποδοτέες (attributable) σ αυτήν, εφ όσον αποδειχθεί ότι η τελευταία ασκεί επ αυτών αποτελεσματικό έλεγχο (effective control), ο οποίος μάλιστα πρέπει να αποδεικνύεται για κάθε επί μέρους επιχείρηση κατά την οποία διαπράχθηκαν παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου. Η διεθνής κοινότητα απέφυγε ωστόσο να χαρακτηρίσει τη ρωσική επέμβαση στην Κριμαία ως ένοπλη επίθεση αλλά κατέταξε τη ρώσικη δραστηριότητα ως επιθετική ενέργεια. 34 Σύμφωνα ωστόσο με το εθιμικό διεθνές δίκαιο, η συναίνεση του κράτους στο οποίο τρίτο κράτος πραγματοποιεί επέμβαση δε συνιστά απαγορευμένη χρήση βίας, ούτε ανάμιξη στις εσωτερικές υποθέσεις του. Εν προκειμένω, την 1η Μαρτίου 2014, ο Πρωθυπουργός της Κριμαίας Sergey Aksyonov 35 ζήτησε την υποστήριξη της Ρωσικής Ομοσπονδίας, προκειμένου να διασφαλιστεί η ειρήνη και η ηρεμία στο έδαφος της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας. Λίγες ημέρες αργότερα, ο Πρόεδρος Putin έκανε λόγο για άμεση έκκληση του Προέδρου της Ουκρανίας Yanukovych προς τη Ρωσία, με σκοπό την προστασία της ζωής, της ελευθερίας και της υγείας των πολιτών της Ουκρανίας. Σύμφωνα όμως με το άρθρο 85 του ουκρανικού συντάγματος του 1985, η αρμοδιότητα για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την εισδοχή στρατιωτικών δυνάμεων τρίτων κρατών ανήκει στο ουκρανικό κοινοβούλιο και όχι στον πρόεδρο του κράτους και ως εκ τούτου η συναίνεση δεν παρέχεται έγκυρα όταν προέρχεται από αναρμόδιο όργανο και η αναρμοδιότητα ήταν ή όφειλε να είναι γνωστή στο κράτος προς το οποίο παρασχέθηκε. Στο διεθνές δίκαιο γίνεται δεκτό ότι το δικαίωμα ενός κράτους να χρησιμοποιεί βία κατά άλλου κράτους, προκειμένου να προστατέψει πολίτες του που κατοικούν στο έδαφος του τελευταίου, αποτελεί περίπτωση νόμιμης άμυνας κατά το άρθρο 51 του Χάρτη. Στην περίπτωση της Κριμαίας πάντως δεν αποδείχθηκε ότι Ρώσοι ή ρωσόφωνοι πολίτες δέχθηκαν ένοπλη επίθεση. Σύμφωνα με δήλωση της Ύπατης 33 "They keep talking of some Russian intervention in Crimea, some sort of aggression. This is strange to hear. I cannot recall a single case in history of an intervention without a single shot being fired and with no human casualties." (18 March Address). "There was not an armed conflict, not a single gunshot. Thus there was no need to use [our Armed Forces]." (4 March Press Conference Putin). 34 1Συνεδρίαση Συμβουλίου της Ευρώπης 3305 της , δελτίο τύπου 7196/2014, Δήλωση του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ John Kerry της :, Ψήφισμα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της επί της εισβολής της Ρωσίας στην Κριμαία(2014/2627[RSP], Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, Ψήφισμα 1988 (2014) της 9ης Απριλίου 2014, Δήλωση της Χάγης (G7) της 24ης Μαρτίου Ίδ. επίσης ανακοινωθέν των ηγετών των G7 της 4ης Απριλίου Ο Aksyonov δεν ήταν το ανώτατο κρατικό όργανο της Ουκρανίας αλλά Πρωθυπουργός της Κριμαίας, συνεπώς δεν μπορούσε έγκυρα να παράσχει τη συναίνεσή του.

36 30 Επιτρόπου του ΟΑΣΕ για τις Εθνικές Μειονότητες Astrid Thors, μετά από επίσκεψη που πραγματοποίησε στο Κίεβο και την Κριμαία, δε διαπιστώθηκαν παραβιάσεις των δικαιωμάτων των ρωσόφωνων πληθυσμών. 36 Η ίδια θέση επαναλήφθηκε στην Έκθεση της για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ουκρανία, την οποία δημοσίευσε το Γραφείο του Ύπατου Επιτρόπου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. 37 Είναι γεγονός ότι η προσωρινή κυβέρνηση της Ουκρανίας επιχείρησε στις 23 Φεβρουαρίου 2014 να καταργήσει το νόμο περί κρατικής πολιτικής στον τομέα της γλώσσας, καθιστώντας την ουκρανική ως μόνη επίσημη γλώσσα του κράτους, γεγονός που εκλήφθηκε ως απόπειρα παραβίασης των δικαιωμάτων του ρωσόφωνου πληθυσμού. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτό δε συνιστά περίπτωση χρήσης βίας που απαγορεύεται από το άρθρο 2 4 του Χάρτη, πολύ δε περισσότερο, δεν συνιστά ένοπλη επίθεση, επομένως δεν είναι νοητή ή άσκηση δικαιώματος νόμιμης άμυνας. Ανάλογα ισχύουν για την τυχόν προσπάθεια θεμελίωσης της νομιμότητας της ρωσικής επέμβασης στη χρήση βίας λόγω Ευθύνης Προστασίας (Responsibility to Protect: R2P) του πληθυσμού ρωσικής εθνικότητας. Η Ευθύνη Προστασίας ανακύπτει σε περιπτώσεις που εθνικές κυβερνήσεις παρέχουν ανεπαρκή προστασία σε πληθυσμούς σε βάρος των οποίων διαπράττονται εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή γενοκτονία. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η ύπαρξη δικαιολογητικών απόψεων, θέσεων, ερμηνειών, ιστορικών αναφορών, πραγματικών καταστάσεων, παρόμοιων παραβιάσεων της άλλης πλευράς δεν αναιρούν την πραγματικότητα της κατάφωρης παραβίασης του διεθνούς δικαίου της αρχής non intervention Η ρώσικη επέμβαση στην Κριμαία έχει νομιμοποιηθεί στο εσωτερικό της χώρας, όχι όμως και στο εσωτερικό του διεθνούς συστήματος. Άλλωστε το αν οι εδαφικές αλλαγές είναι επιτυχείς ή ανεπιτυχείς συνήθως εξαρτώνται από την αναγνώρισή τους. Η κρατική πρακτική από το 1945 δείχνει ότι - με εξαίρεση τη μοναδική περίπτωση του Μπαγκλαντές - η εδαφική μεταβολή της κατάστασης έναντι της βούλησης του μητρικού κράτους είναι απίθανο να επιτύχει. Οι αποσχιστικές οντότητες όπως η Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, η Αμπχαζία, η Νότια Οσετία και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ παρότι υφίστανται de facto αρκετό χρονικό διάστημα αναγνωρίστηκαν μόνο πολύ περιορισμένο αριθμό κρατών. Στην περίπτωση της Κριμαίας, ωστόσο, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο προκλήθηκε η αλλοίωση της κατάστασης, δηλαδή λόγω της παράνομης χρήσης βίας από τη Ρωσία, δεν τίθεται καν ζήτημα αναγνώρισης. Προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε παγίωση μιας τέτοιας παράνομης αλλαγής του καθεστώτος διεθνώς, πρέπει να αποφευχθεί κάθε αναγνώριση που είναι ρητή ή σιωπηρή. 36 Δήλωση της Ύπατης Επιτρόπου του ΟΑΣΕ για τις Εθνικές Μειονότητες Astrid Thors στη διεύθυνση: Developing situation in Crimea alarming, says OSCE High Commissioner on National Minorities 37 Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Report on the human rights situation in Ukraine, 15 April 2014, παρ. 89.

37 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Δ» ΕΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ Η θέση των διεθνών οργανισμών σχετικά με την προσάρτηση H χερσόνησος της Κριμαίας θεωρείται από τους περισσότερους διεθνείς οργανισμούς ότι ανήκει de jure στην Ουκρανία, η δε προσάρτησή της από τη Ρωσία αντιμετωπίζεται ως παράνομη. O ΟΗΕ αναγνωρίζει με το ψήφισμα 68/262 της 27 Μαρτίου τα σύνορα της Ουκρανίας συμπεριλαμβανομένου της χερσονήσου της Κριμαίας και το δημοψήφισμα που διεξήχθη για την απόσχιση της Κριμαίας άκυρο. Ο ΟΑΣΕ 39 επίσης θεωρεί το δημοψήφισμα άκυρο και καλεί τα κράτη μέλη του να καταδικάσουν την παράνομη προσάρτησή της. To Συμβούλιο της Ευρώπης 40 αντιμετωπίζει την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία ως σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Παρότι όμως οι διεθνείς οργανισμοί αναγνωρίζουν την Κριμαία ως αναπόσπαστο κομμάτι της Ουκρανίας, τα πρακτικά προβλήματα της de facto προσάρτησής παραμένουν. 41 Ο ΙCAO 42 (International Civil Aviation Organization) σε επιστολή του την 2 Απρ 14 σχετικά με την ασφάλεια των πτήσεων αναγνωρίζει το FIR(Flight Information Region) της Συμφερόπολης υπό τον έλεγχο του FIR της Ουκρανίας. O ΙCAO ωστόσο δεν έχει αποφανθεί σχετικά με την δικαιοδοσία ελέγχου του εναέριου χώρου της Κριμαίας παρότι συμμετείχε εξ αρχής στις διαπραγματεύσεις της Ουκρανίας με τη Ρωσία στο Παρίσι. 43 ως ανεπίσημος διαμεσολαβητής με τα αντίδικα μέρη (Ουκρανία-Ρωσία). Δεδομένου ότι και τα δύο μέρη διεκδικούν να παρέχουν υπηρεσίες ελέγχου της αεροπλοΐας στην περιοχή της Κριμαίας, ο οργανισμός συμβουλεύει τις αεροπορικές εταιρείες να αποφεύγουν τον εναέριο χώρο της Κριμαίας και να χρησιμοποιούν εναλλακτικούς αεροδιάδρομους μέχρι να διευθετηθεί η αντιδικία. Λόγω δε αυτής της εκκρεμούς αντιδικίας, όλες οι διεθνείς πτήσεις στο αεροδρόμιο της Συμφερόπολης ακυρώθηκαν με εξαίρεση αυτές που αφορούν τις πτήσεις από τη Ρωσία. Συγκεκριμένα στο αεροδρόμιο της Κριμαίας, το οποίο τελεί υπό Ρωσικό έλεγχο εκτελούνται πτήσεις με προορισμό την Ρωσία (θεωρούνται τοπικές πτήσεις), το Ερεβάν (Αρμενία), την Κωνσταντινούπολη και την Αττάλεια (Τουρκία). H αεροπορική εταιρεία Κrymacronavigatsiya ανέλαβε de facto τον έλεγχο της εναέριας κυκλοφορία στην περιοχή της Κριμαίας και οι 38 Territorial Integrity of Ucraine: resolution adopted by the Ceneral Assembly, Un Doc A/RES 68/ Resolution on Clear, Gross and Uncorrected Violations of Helsinki Principles by the Russian Federation, OSCE PA, Baku Declaration and resolutions adopted by the OSCE Parliamentary Assembly at the twenty-third annual secession, Baku, 28 June to 2 July 2014 pp Resolution 1990 (2014) Reconsideration on substantive grounds of the previously ratified credentials of the Russian delegation, Assembly debate on April Η Coca-Cola ζήτησε συγγνώμη από την Ουκρανία για τους χάρτες που δημοσίευσε στον λογαριασμό της στη ρωσική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης VKontakte, οι οποίοι δείχνουν την Κριμαία να ανήκει στη ρωσική επικράτεια. Αντίθετα η Google Maps εμφάνιζε την Κριμαία ως ρωσικό έδαφος στη ρωσική ιστοσελίδα και ως ουκρανικό στην ουκρανική ιστοσελίδα. Ορισμένες πολυεθνικές εταιρείες θεωρούν πλέον την Κριμαία ως κομμάτι της ρωσικής επικράτειας, επειδή de facto διοικείται από τη Μόσχα ή επειδή απλώς δραστηριοποιούνται στη Ρωσία. 42 Safety of civil aircraft operation in the Simferopol Flight Information Region(FIR), Safety Bulletin, IFALPA The Global Voice of Pilots, 3 April Τerner, ICAO backs Ukraine s rights over Black Sea

38 32 υπόλοιπες αεροπορικές εταιρείες ανέστειλαν τις πτήσεις τους στην Κριμαία λόγω του ICAO και της EUROCONTROL. 44 O IMO (International Maritime Organization) ανακοίνωσε ότι δεν είναι σε θέση να παρέχει ασφαλή πλοήγηση, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, στα λιμάνια της Σεβαστούπολης, της Ευπατορίας, της Θεοδοσίας και της Γιάλτας 45. Για τους πλοιοκτήτες αυτό το νομικό κενό σημαίνει ότι επωμίζονται όλους τους νομικούς κινδύνους της χρήσης των εν λόγω λιμανιών. Σύμφωνα με τον ΙΜΟ τα λιμάνια και οι θαλάσσιες ζώνες της Κριμαίας ανήκουν στην Ουκρανία, η οποία τα έθεσε υπό ναυτική απαγόρευση. To δε Υπουργείο Υποδομών της, ζήτησε από τον Οργανισμό, να προβεί σε δήλωση αντίστοιχη του ΙCΑΟ, σχετικά με την προτροπή αποφυγής ναυσιπλοΐας των κρατών μελών του στα κριμαϊκά λιμάνια, μέχρι την διευθέτηση της αντιδικίας. Ο ΙΜΟ δεν έχει προβεί μέχρι σήμερα σε κάποια προειδοποιητική δήλωση και οι ναυτιλιακές εταιρείες που χρησιμοποιούν τα «κλειστά» λιμάνια της Κριμαίας αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να υποστούν έννομες συνέπειες από την Ουκρανία (σύλληψη πληρώματος και κατάσχεση φορτίου). Ο ΙΑΕΑ (Ιinternational Atomic Energy Agency) αντιμετωπίζει και αυτός πρόβλημα από την προσάρτηση της Κριμαίας. Στο Πανεπιστήμιο της Σεβαστούπολης υπάρχει πυρηνικός αντιδραστήρας που λειτουργεί για λόγους έρευνας και τελεί υπό την επίβλεψη ασφαλείας του Διεθνούς Οργανισμού βάσει συμφωνιών με την Ουκρανία. Η πρόσβαση του Οργανισμού στον έλεγχο λειτουργίας και ασφάλειας του αντιδραστήρα τελεί υπό αναστολή, ωστόσο ο Οργανισμός τονίζει ότι συνεχίζει να παρέχει εγγύηση ασφάλειας του αντιδραστήρα σύμφωνα με τον κανονισμό του και το διεθνές δίκαιο. Στην διεθνή πάντως λίστα του Οργανισμού που αναφέρεται στους πυρηνικούς αντιδραστήρες εμφανίζεται υπό την κυριαρχία της Ουκρανίας. 46 Ένα επιπλέον πρόβλημα που αναδύθηκε από την ερμαφρόδιτη κατάσταση της Κριμαίας αφορά τον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το Μουσείο Allard Pierson αντιμετώπισε το δίλλημα της επιστροφής των εκθεμάτων της Κριμαίας στην Ουκρανία ή στην Ρωσία. Το Μουσείο πριν την προσάρτηση της Κριμαίας είχε συνάψει με το Υπουργείο Πολιτισμού της Ουκρανίας συμφωνία για παροχή εκθεμάτων πέντε ουκρανικών μουσείων (συμπεριλαμβανομένου και της Κριμαίας) στους χώρους μέχρι τα μέσα Μαΐου To Mουσείο απευθύνθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ολλανδίας (η επίσημη θέση του οποίου δεν ανακοινώθηκε) για την πολιτική διευθέτηση της εκκρεμότητας. Τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών που είναι αρμόδια για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξακολουθούν να απευθύνονται στην Ουκρανία αναφορικά με ζητήματα εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που έχει αναλάβει βάσει διεθνών συνθηκών. Ενδεικτικά, στην Έκθεση Απριλίου 2014 του Γραφείου του 44 EYROCONTROL, Network Manager strongly recommends airspace users to avoid the airspace and circumnavigate the Simferopol FIR using available alternative routings, EASA SIB No Ukraine informs IMO member states of inability to assure require level of maritime security at the Crimean sea ports, Press Center of Embassy of Ukraine to the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland The Crimea :Gold and Secrets of the Black Sea στο

39 33 Ύπατου Επιτρόπου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, αναφέρεται ότι η Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για την Παρατήρηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ουκρανία (HRMMU), θα συνεχίσει να επιζητά την εγκατάσταση γραφείου στην Κριμαία, κατόπιν διαβουλεύσεων με την κυβέρνηση της Ουκρανίας. 48 Εντούτοις, η παύση της άσκησης αποτελεσματικού ελέγχου από την κυβέρνηση ενός κράτους σε μέρος του εδάφους του, αναπόφευκτα επηρεάζει τη διεθνή ευθύνη του αναφορικά με το συγκεκριμένο έδαφος. Η Κριμαία ως έδαφος υπό κατοχή Παρά το γεγονός ότι η προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία δεν αναγνωρίζεται από την άποψη του διεθνούς δικαίου, εξεταστέο είναι κατά πόσο θεωρείται κατεχόμενο έδαφος, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 42 των Κανονισμών της Χάγης του 1907, το οποίο ορίζει ότι «Έδαφος θα θεωρείται υπό κατοχή όταν τίθεται υπό την εξουσία εχθρικού στρατού. Η κατοχή εκτείνεται σε όλη την επικράτεια όπου έχει εγκατασταθεί και πράγματι ασκείται η εν λόγω εξουσία». Η πρακτική σημασία του χαρακτηρισμού της Κριμαίας ως κατεχόμενου εδάφους έγκειται στο γεγονός ότι σε καταφατική απάντηση, εφαρμόζονται οι τέσσερις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, μέσω του κοινού άρθρου 2, σύμφωνα με το οποίο: «Οι Συμβάσεις εφαρμόζονται και στην περίπτωση ολικής ή μερικής κατοχής εδάφους, ακόμη κι αν της κατοχής δεν προηγήθηκε ένοπλη αντίσταση». Με δεδομένο ότι η Ρωσία θεωρεί πλέον την Κριμαία μέρος της επικράτειάς της και ήδη ασκεί κυριαρχία στο έδαφός της, η τελευταία να μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί έδαφος υπό κατοχή. Βασική συνέπεια της κατάφασης της ιδιότητας της Κριμαίας ως εδάφους υπό κατοχή αποτελεί η εφαρμογή της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης του 1949 για την προστασία των αμάχων σε καιρό πολέμου. Στο άρθρο 27 της Σύμβασης ορίζεται ότι τα προστατευόμενα πρόσωπα δικαιούνται, ανεξαρτήτων συνθηκών, σεβασμού της ζωής, της τιμής, των οικογενειακών δικαιωμάτων, των θρησκευτικών πεποιθήσεων και πρακτικών, των συνηθειών και των εθίμων τους, χωρίς διακρίσεις λόγω φυλής, θρησκείας και πολιτικών πεποιθήσεων, ενώ οι γυναίκες επιπρόσθετα δικαιούνται προστασίας έναντι βιασμού, εξαναγκαστικής πορνείας και κάθε είδους απρεπούς επίθεσης. Η διαπίστωση αυτή έχει σημασία ιδίως για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των Τατάρων της Κριμαίας, καθώς και όσων ομάδων αντιτίθενται στην παρουσία της Ρωσίας στη χερσόνησο. Επίσης, ιδιαίτερα σημαντική είναι η εφαρμογή του άρθρου 47 της Σύμβασης, το οποίο ορίζει ότι τα προστατευόμενα πρόσωπα που ευρίσκονται σε έδαφος υπό κατοχή δε θα στερηθούν, με οποιονδήποτε τρόπο, τα οφέλη της εν σύμβασης αυτής, μέσω της πραγματοποίησης μεταβολών στους θεσμούς της κυβέρνησης του εν λόγω εδάφους, ούτε μέσω συμφωνίας μεταξύ των αρχών του και εκείνων της κατέχουσας δύναμης, ούτε τέλος με προσάρτηση του εδάφους ή μέρους του. Συμπερασματικά, το νομικό καθεστώς που διέπει την Κριμαία, όπως κάθε έδαφος υπό κατοχή, είναι υβριδικό: Από τη μία παρέχει σημαντικές εγγυήσεις σε 48 Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Report on the human rights situation in Ukraine, 15 April 2014, παρ. 99

40 34 ατομικό επίπεδο για τα πρόσωπα που υπόκεινται στην εξουσία της κατέχουσας Ρωσικής Ομοσπονδίας και από την άλλη έχει συνέπειες σε διακρατικό επίπεδο, σηματοδοτώντας την έλλειψη οποιασδήποτε νομικής μεταβολής ως προς τη μεταβίβαση εδαφικής κυριαρχίας και χαρακτηρίζοντας την κατοχή ως προσωρινή και εξαιρετική κατάσταση. Για το λόγο αυτό οι συντάκτες της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, στα σχόλια έτους 1958 υπό το άρθρο 47 της Τέταρτης Σύμβασης, σημειώνουν ότι η κατοχή εδάφους είναι μία προσωρινή, de facto κατάσταση, η οποία δε στερεί το κατεχόμενο έδαφος ούτε από την ιδιότητα του κράτους, ούτε από την κυριαρχία του, απλά και μόνο παρεμβάλλεται στην άσκηση των αρμοδιοτήτων του. Επομένως, τονίζουν, η κατέχουσα δύναμη εξακολουθεί να υποχρεούται στην εφαρμογή της Σύμβασης στο σύνολό της ακόμη και όταν, περιφρονώντας τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, ισχυρίζεται κατά τη διάρκεια μίας διαμάχης ότι προσάρτησε ολικά ή μερικά το κατεχόμενο έδαφος. Η νομική κατάσταση των κατοίκων της Κριμαίας Από το Μάρτιο του 2014 οι κάτοικοι της Κριμαίας βίωναν ένα χάος στις νομικές τους συναλλαγές σε όλη της σφαίρα των συναλλαγών τους (δικαστική δικαιοδοσία, φορολογία, τραπεζικές συναλλαγές). H 1 Ιαν 15 ορίσθηκε ως το τέλος της μεταβατικής περιόδου της προσαρμογής του χρηματοπιστωτικού, οικονομικού και νομικού συστήματος της Κριμαίας σύμφωνα με τα ρωσικά πρότυπα. Kατά τη μεταβατική περίοδο, το δικαστικό σύστημα της Κριμαίας παρέμεινε σχεδόν ανενεργό. Ο λόγος για αυτή η κατάρρευση ήταν η σύγκρουση των νομικών συστημάτων δύο διαφορετικών κρατών στη χερσόνησο. Ένας τέτοιος δυϊσμός στη νομική ρύθμιση των διαφόρων πτυχών των κοινωνικών σχέσεων δημιούργησε σοβαρές δυσκολίες στην επίλυση των θεμάτων. Παρά τη «συγγένεια» της δικονομικής νομοθεσίας της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ουκρανίας, υπάρχουν, ωστόσο, διαφορετικές ρυθμίσεις όπως π.χ η διαδικασία καθορισμού του ποσού των δικαστικών εξόδων του κράτους, η διαδικασία κοινοποίησης των συμμετεχόντων, η συλλογή των αποδεικτικών στοιχείων, η έκδοση του εκτελεστού τίτλου. 49 Περαιτέρω, ορίσθηκε ότι δικαστές που υπηρετούσαν στα δικαστήρια της Κριμαίας κατά την προσχώρησή της στη Ρωσία θα συνέχιζαν να δικάζουν εφόσον κατείχαν τη ρωσική υπηκοότητα. Οι υπηρετούντες όμως στην Κριμαία δικαστές δεν είχαν νομική εκπαίδευση στο ρωσικό δίκαιο. Έτσι δημιουργήθηκε η εξής περίεργη κατάσταση: άτομο που ήταν πολίτης ενός κράτους χωρίς να χάσει την ιθαγένεια του και παρότι διορίστηκε από αυτό σε συγκεκριμένη θέση βάσει των απαιτούμενων γνώσεών του, ξαφνικά, χωρίς να υπάρξει παραίτηση ή απόλυσή του, άρχισε να υπηρετεί σε άλλο κράτος που δεν το είχε καν διορίσει στη θέση αυτή. Για την επίλυση αυτής της κατάστασης, ο Πρόεδρος της Ρωσίας υπέγραψε αριθμό ομοσπονδιακών νόμων που αποσκοπούν στη δημιουργία του δικαστικού συστήματος της Δημοκρατίας της Κριμαίας. Μέχρι την επίσημη έναρξη της 49 Regulation of international civil procedure in the CIS N. Maryshev (ed.), International Private Law), Wolters Kluver, Moscow: 2011, pp

41 35 λειτουργίας των ρώσικων δικαστηρίων (26 Δεκεμβρίου 2014), οι δικαστικές αποφάσεις έφεραν ουκρανικό δικαστικό ένσημο και υπήρξαν περιπτώσεις όπου η απόφαση του δικαστηρίου ήταν σαφώς αντίθετη προς τους νόμους της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Παρόμοιες καταστάσεις αντιμετώπισαν και οι εισαγγελικές και αστυνομικές αρχές της Κριμαίας. Η Αστυνομία χρησιμοποίησε ουκρανικά πρότυπα έγγραφων για την δίωξη των αδικημάτων και υπήρξε δικονομικό ζήτημα στην ποινική διαδικασία σχετικά με τη συλλογή των αποδείξεων. Οι αστυνομικοί στην Κριμαία που δεν γνώριζαν τις προϋποθέσεις του ρώσικου δίκαιου συμβουλεύονταν τους ρώσους συνάδελφους τους μέσω ενός ρωσικού φόρουμ. 50 Οι συμβολαιογραφικές πράξεις που αφορούσαν κληρονομικά δικαιώματα ή μεταβιβάσεις ιδιοκτησίας είχαν ανασταλεί δεδομένου ότι οι συμβολαιογράφοι της Κριμαίας διαγράφηκαν από το Συμβολαιογραφικό Μητρώο της Ουκρανίας. Το συμβολαιογραφικό Επιμελητήριο της Δημοκρατίας της Κριμαίας δημιουργήθηκε στις 7 Ιουλίου Έκτοτε εφαρμόζεται η νομοθεσία της Ρωσίας σχετικά με τις συμβολαιογραφικές πράξεις. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα όμως οι συμβολαιογράφοι στην Κριμαία δεν μπορούν να καταρτίσουν έγκυρες συμβολαιογραφικές πράξεις που αφορούν σε μεταβίβαση της κυριότητας ούτε να εκδώσουν πιστοποιητικό κληρονομιάς, διότι δεν υπάρχουν εγγραφές ακινήτων σε έγκυρα κρατικά μητρώα (υποθηκοφυλακεία ή κτηματολόγια) ή εγγραφές προσωπικής και οικογενειακής κατάστασης σε δημοτολόγια. Οι Συμβολαιογράφοι προσπαθούν να ανακτήσουν τη βάση δεδομένων που αφορά στα βάρη της ιδιοκτησίας (προσημειώσεις, υποθήκες, δουλείες) βάσει των δικών τους αρχείων. Επιπλέον με μια σειρά ρωσικών διατάξεων επήλθε περιορισμός των ατομικών ελευθεριών. Ποινικοποίηθηκαν οι πράξεις ατόμων που αφορούν σε δημόσιες προτροπές παραβίασης της ρωσικής κυριαρχίας στην Κριμαία. Έτσι δηλώσεις κατά της προσάρτησης στα μέσα ενημέρωσης, κοινωνικά δίκτυα ή σε δημόσιο χώρο θεωρούνται ποινικά κολάσιμες. Οι τοπικές αρχές έχουν ανακαλέσει τις άδειες εκπομπής των Ουκρανικών τηλεοπτικών δικτύων. Τα ελάχιστα ουκρανικά κανάλια που εκπέμπουν αφορούν προγράμματα ψυχαγωγίας και όχι ενημέρωσης. Η διακίνηση του Διαδικτύου επίσης διακόπηκε. Η ρωσική εταιρεία Rostelecom άρχισε να παρέχει υπηρεσίες διαδικτύου στην Κριμαία τον Ιούλιο του Πρέπει να αναφερθεί ότι η Κριμαία απολάμβανε ένα σχετικά πλουραλιστικό περιβάλλον μέσων κατά τις ελευθερίες τύπου του ουκρανικού δικαίου. Με την προσάρτηση όμως, οι φορείς παροχής υπηρεσιών Internet Crimeas πρέπει να λειτουργούν βάσει των αυστηρότερων νόμων των ΜΜΕ της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τη ρωσική νομοθεσία πρέπει να απενεργοποιείται η πρόσβαση σε οποιονδήποτε ιστότοπο, απαγορεύει η Υπηρεσία Ομοσπονδιακής Ασφάλειας της Ρωσίας. Επίσης, περιορίστηκαν οι ελευθερίες του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, καθώς και η θρησκευτική ελευθερία. Με πρόφαση τη διασφάλιση

42 36 της ασφάλειας, οι αρχές έχουν περιορίσει τις τοποθεσίες που μπορούν να διοργανωθούν μαζικές συγκεντρώσεις. Για παράδειγμα, οι αρχές εμπόδισαν τα τους Τατάρους της Κριμαίας να οργανώσουν ένα ράλι στη Συμφερούπολη στις 18 Μαΐου 2014 για την επέτειο της απέλασή τους το Οι τοπικές αρχές συχνά στοχοποιούν Ουκρανικά θρησκευτικά ιδρύματα. Έχουν καταγραφεί πολλές περιπτώσεις εκφοβισμού και παρενόχλησης, από τις αρχές ή από άγνωστους κατά μελών και ηγετών θρησκευτικών ομάδων που εξέφρασαν απόψεις εναντίον της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία. Οι νέες αρχές της Κριμαίας έχουν ασκήσει έντονη πίεση στους Τατάρους της Κριμαίας. Έχουν διεξάγει παράνομα έρευνες σε Μουσουλμανικά τζαμιά καθώς και στις ιδιωτικές κατοικίες και στις εμπορικές δραστηριότητες των μελών της Κοινότητας των Τατάρων. Η ΜΚΟ Mejlis, κατηγορήθηκε για «εξτρεμιστικές» δηλώσεις επειδή προέτρεψε τους Τατάρους της Κριμαίας να μποϋκοτάρουν το δημοψήφισμα. Επίσης υπάρχουν παραβιάσεις των πολιτισμικών και των γλωσσικών δικαιωμάτων. Το Υπουργείο Παιδείας της Κριμαίας ανακοίνωσε ότι η Ουκρανική γλώσσα και λογοτεχνία θα διδάσκεται στα σχολεία μόνο ως μάθημα και η εκπαίδευση θα γίνεται στη ρώσικη γλώσσα. Η μόνη εφημερίδα στην ουκρανική γλώσσα που λειτουργεί στην Κριμαία Krymskaya Svetlitsa απειλείται με κλείσιμο δεδομένου ότι αποκλείεται από τα δίκτυα διανομής εφημερίδων και από τους κατάλογους των συνδρομών. Η κατάσταση των εθνοτικών μειονοτήτων στην Κριμαία έχει επιδεινωθεί αισθητά μετά την προσχώρηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία. Προφανώς τα θύματα έχουν το δικαίωμα να υποβάλλουν τις καταγγελίες τους στο ΕΔΑΔ, αλλά μόνο εφόσον έχουν εξαντλήσει τα τοπικά ένδικα μέσα, διαδικασία εξαιρετικά χρονοβόρα, αφού πολύ συχνά αυτές οι διαφορές εκδικάζονται μετά από χρόνια. Επί πλέον, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος η αλληλογραφία από το ΕΔΑΔ να μην φθάσει στον παραλήπτη. Να σημειωθεί ότι η Ρωσία, στις 31 Μαρτίου 2014, με απόφαση που αφορούσε την ανάθεση ταχυδρομικών κωδικών στα ταχυδρομεία στο έδαφος της Δημοκρατίας της Κριμαίας εισήγαγε ρώσικους ταχυδρομικούς κώδικες. 52 Με τη σειρά της, η ουκρανική κρατική ταχυδρομική επιχείρηση (Ukrposhta) ενημέρωσε όλους τους φορείς των χωρών μελών της Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης να αναστείλουν την αποστολή στην Ουκρανία οποιωνδήποτε διεθνών ταχυδρομικών αντικειμένων που απευθύνονται στην Κριμαία. (ταχυδρομικοί κώδικες στην περιοχή ). 53 Κατόπιν των ανωτέρω όλα τα επίσημα ιδρύματα, οι οργανισμοί και τα διεθνή όργανα, δεδομένου ότι δεν αναγνωρίζουν την προσάρτηση στη Ρωσική Ομοσπονδία, δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τους "νέους" κώδικες της Κριμαίας στην αλληλογραφία τους ή να χρησιμοποιήσετε διευθύνσεις όπως "Η Δημοκρατία της Κριμαίας" ή "Η Ρωσική Ομοσπονδία", η δε αντιστοιχία με τα ουκρανικά ταχυδρομικά ευρετήρια που περιλαμβάνουν το "Κριμαία, Ουκρανία" έχει ανασταλεί με αποτέλεσμα η αλληλογραφία δεν φτάνει στον παραλήπτη της χερσονήσου και επιστρέφεται ως "αποστέλλεται σε λάθος διεύθυνση"

43 37 Οι κάτοικοι της Κριμαίας σήμερα υποχρεούνται να κατέχουν ρωσικά διαβατήρια και να αποποιηθούν την ουκρανική ιθαγένεια υπό την απειλή της απέλασης, της απόλυσης από την εργασία τους, της απώλειας ιδιοκτησίας τους και της αδυναμίας ελεύθερης μετακίνησής τους.. 54 Τέλος, οι φυλετικές διακρίσεις, οι διακρίσεις λόγω σωματικής εμφάνισης και ηλικίας είναι συνήθης πρακτική. Εκτιμάται ότι περίπου το 10% του συνολικού πληθυσμού της Κριμαίας (που ήταν πάνω από δύο εκατομμύρια το 2014) την έχουν εγκαταλείψει. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν αντικατασταθεί από μια εισροή Ρώσων -κυρίως δημοσίων υπαλλήλων, στρατιωτικών ή συνταξιούχων- οι οποίοι έχουν λάβει σημαντικά οικονομικά προνόμια από την ρωσική κυβέρνηση για την επανεγκατάστασή τους εκεί. Και αυτή η μετατόπιση του πληθυσμού εξακολουθεί να βρίσκεται εν εξελίξει. Οι οικονομικές συνθήκες στην χερσόνησο, εν τω μεταξύ, έχουν επιδεινωθεί σημαντικά υπό την ρωσική κυριαρχία. 55 Η γεωργία, άλλοτε ο στυλοβάτης της τοπικής οικονομίας, κατέρρευσε, με την παραγωγή πρώτων υλών όπως το ρύζι, η σόγια και το καλαμπόκι τώρα να έχουν «σχεδόν πλήρως καταστραφεί» και με μια σημαντική αύξηση εισαγωγών, εισαγωγές προϊόντων όπως το γάλα, το κρέας και τα αυγά στην άλλοτε σε μεγάλο βαθμό αυτάρκη περιοχή. (Σε ένα μόνο παράδειγμα, η παραγωγή κρέατος στην Κριμαία μειώθηκε κατά περίπου 84% στην διάρκεια του 2016). 56 Ο τραπεζικός τομέας της περιοχής, εν τω μεταξύ, έχει βουλιάξει, κατεστραμμένος από τις Δυτικές κυρώσεις και από την έξοδο των ουκρανικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, γεγονός που οδήγησε σε μια οικονομία που χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο μετρητά. 57 Ανακύπτει λοιπόν το ερώτημα εάν η προσάρτηση της Κριμαίας βελτίωση την ζωή των κατοίκων της και ποιες είναι οι πιθανότητες αυτή η κατάσταση απομόνωσης που βιώνουν σήμερα να βελτιωθεί. Στο εγγύς μέλλον αυτό φαίνεται μάλλον αδύνατο. Η λύση των προβλημάτων εδράζεται στην εύρεση ενός τρόπου εξάλειψης των διαφωνιών μεταξύ των μερών στη διαμάχη για την κυριαρχία στη Κριμαία. Σήμερα τόσο η Ουκρανία όσο και η διεθνής κοινότητα θεωρεί την Κριμαία ως μέρος της Ουκρανίας, ενώ η Ρωσία από την άλλη πλευρά την αναγνωρίζει ως τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Τα προβλήματα λοιπόν των κατοίκων της Κριμαίας θα συνεχίσουν να υφίστανται όσο δεν λύνονται οι διαφορές των εμπλεκομένων μερών. 58 Η ευημερία (πολιτική, οικονομική, κοινωνική) των κατοίκων της εξαρτάται από την 54 See Freedom House, Freedom in the World Crimea, 28 January 2015, REFWORLD 55 βλέπε για την ανάλυση της κατάστασης στο Οι κυρώσεις που αφορούν την Κριμαία, την ουκρανική χερσόνησο την προσάρτηση της οποίας από τη Ρωσία αρνούνται να αναγνωρίσουν και χαρακτηρίζουν «παράνομη» οι Ευρωπαίοι, παρατείνονται από σήμερα και έως τις 23 Ιουνίου «Τα μέτρα εφαρμόζονται στους πολίτες της ΕΕ και στις επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες στην ΕΕ. Περιορίζονται στο έδαφος της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης», ανέφερε το Συμβούλιο, το οποίο εκπροσωπεί 28 κράτη-μέλη, σε ανακοίνωσή του. Αφορούν κυρίως «την εισαγωγή προϊόντων από την Κριμαία ή τη Σεβαστούπολη στην ΕΕ» και «τις επενδύσεις στην Κριμαία ή στη Σεβαστούπολη». Κανείς Ευρωπαίος και καμία επιχείρηση εγκατεστημένη στην ΕΕ δεν μπορεί ως εκ τούτου να αποκτήσει ακίνητα ή να χρηματοδοτήσει επιχειρήσεις. Οι τουριστικές δραστηριότητες στην Κριμαία ή στη Σεβαστούπολη απαγορεύονται και τα ευρωπαϊκά κρουαζιερόπλοια «δεν μπορούν να πραγματοποιούν σταθμούς στα λιμάνια της χερσονήσου της Κριμαίας, εκτός από περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης».

44 38 αποκατάσταση της νομιμότητας στην Κριμαία ώστε να ανακτήσει τον ρόλο της ως δημοφιλούς τουριστικού προορισμού και οι εθνοτικές μειονότητες που κατοικούν εκεί να αναγνωριστούν με καθεστώς αυξημένης αυτονομίας και δικαιωμάτων.

45 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ε» ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Από την ανωτέρω ανάλυση προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα: Η υποστήριξη της Δύσης στην ουκρανική αντιπολίτευση ερμηνεύτηκε από τη Ρωσία ως μέρος ενός σχεδίου να αλλάξει η χώρα το γεωπολιτικό της προσανατολισμό (όσο αφορά την εξωτερική πολιτική της και την πολιτική ασφαλείας) μακριά από τη Μόσχα. 59 Η δημιουργία στενότερων σχέσεων Ουκρανίας ΕΕ με την ίδρυση της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης (ΕΟΕ) ερμηνεύτηκε από τη Ρωσία με σκεπτικισμό λόγω της επέκτασης της ΕΕ προς ανατολικά και αντιλαμβάνεται πλέον την ΕΕ ως γεωπολιτικό αντίπαλο στην περιοχή. Η στρατιωτική σημασία της Κριμαίας είναι πάρα πολύ μεγάλη για να αγνοηθεί από τη Μόσχα. Η χερσόνησος βρίσκεται στο κέντρο της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας και ο έλεγχος επιτρέπει τη Ρωσία να παρακολουθεί τις στρατιωτικές εξελίξεις στην περιοχή, σε περίοδο μάλιστα που έχει ενισχυθεί η αμερικάνικη παρουσία. 60 H Ρωσία θέλοντας να αποφύγει τις κατηγορίες της διεθνούς κοινότητας περί ιμπεριαλισμού ανέπτυξε νομιμοποιητική επιχειρηματολογία για να δικαιολογήσει την παρέμβαση της στην Κριμαία. Η Ρωσία επικαλέστηκε την επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο και την de jure αναγνώριση της πρώην σερβικής επαρχίας από τις δυτικές χώρες, ως νομικό προηγούμενο για τις ενέργειές της. Σημαντική στόχευση της ρώσικης στρατηγικής αποτελεί η εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων των ρώσικων ή ρωσόφωνων πληθυσμών που είναι εγκατεστημένοι σε χώρες του Εγγύς Εξωτερικού της, προκειμένου να παραμείνουν στη σφαίρα της ρώσικης επιρροής. Η απαγόρευση γεωπολιτικής διείσδυσης ανταγωνιστικών κρατών και ιδιαίτερα των ΗΠΑ στο Εγγύς Εξωτερικό της με την αξιοποίηση των ρώσικων ή ρωσόφωνων πληθυσμών στο Εγγύς Εξωτερικό της αποτελεί πάγια τακτική της Ρωσίας (πλην Κριμαίας, περίπτωση Οσετίας και Αμπχαζίας), αξιοποιώντας τα αποσχιστικά κινήματα των περιοχών αυτών και καταδεικνύοντας τη σημασία της στρατιωτικής ισχύος στην υλοποίηση της ρώσικης στρατηγικής στον μετασοβιετικό χώρο. Για την Ρωσία, η προσάρτηση της Κριμαίας συνιστά μια πράξη που αμφισβητεί το μονοπώλιο της δυτικής επιρροής στα κράτη της ανατολικής Ευρώπης. 61 και έχει ως βάση τη διαμόρφωση μιας buffer zone μεταξύ του μητροπολιτικού χώρου της και της Δύσης. 59 Address by President of the Russian Federation στο 60 Crimea's Strategic Value to Russia στο 61 Ο αντιπρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας Dmitry Rogozin)δηλώνει πως «η προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία είναι το τέλος της μονοπολικής παγκόσμιας τάξης».

46 40 Η εισβολή στην Κριμαία ήταν ένα επιτυχημένο παράδειγμα των νέων μορφών του ρωσικού πολέμου, ο οποίος συνήθως περιγράφεται ως «hybrid», «non-linear» ή «ambiguous». Ιδιαίτερα για τα ανατολικά μέλη του ΝΑΤΟ, ιδίως τα κράτη της Βαλτικής (τα οποία απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από την πρώην Σοβιετική Ένωση, μόλις μια γενεά πριν) αναπτύχθηκε ο φόβος ότι θα αποτελέσουν το επόμενο θύμα. Από την άλλη πλευρά η ΕΕ επιδεικνύει έντονο ενδιαφέρον για την περιοχή της Μάυρης Θάλασσας στην προσπάθεια της να αναδειχθεί ως δρων εξωτερικής πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπρόσθετα για την Ευρώπη σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και ο ενεργειακός τομέας, δηλαδή η εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού της και της ενεργειακής ασφάλειας. Η στρατηγική θέση της Μαύρης Θάλασσας έχει βαρύνουσα σημασία στα ζητήματα ασφάλειας που πηγάζουν στην περιοχή. Η Μαύρη Θάλασσα άλλωστε αποκτά νέα γεωπολιτική δυναμική ως σύνδεσμος μεταξύ Καυκάσου και Βαλκανίων, ενώ αυξάνεται και το γεωπολιτικό της βάρος από τη σύζευξη της με την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Συνιστά κόμβο προβολής στρατιωτικής ισχύος προς την Κασπία, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία ενδιαφέρεται να εξασφαλίσει την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και δεν θα επιτρέψει να υπονομευθούν τα ζωτικά της συμφέροντα όπως φαίνεται από την προσάρτηση της Κριμαίας. Επιπλέον η Ρωσία επιδιώκει την προβολή της ναυτικής ισχύος προς τη Μεσόγειο με σημείο εκκίνησης τη Μαύρη Θάλασσα δείχνοντας έτσι το δυναμικό της παρόν σε μια περιοχή που είχε εγκαταλείψει μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η χερσόνησος της Κριμαίας προσφέρει σημαντικές δυνατότητες στο ρώσικο ναυτικό για την ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας και την αναβάθμιση των δυνατοτήτων του, προκειμένου να επιχειρεί σε περιοχές σημαντικής στρατηγικής σημασίας αναβαθμίζοντας, παράλληλα, την γεωπολιτική ισχύ της Ρωσίας στη διεθνή σκακιέρα. Η Μόσχα επανεπενδύει στη ναυτική ανάπτυξη στη Μεσόγειο και στην ανάπτυξη υποδομών στη Μαύρη Θάλασσα με την Κριμαία να της παρέχει μία ώθηση να εξελιχθεί σε μεγάλη ναυτική δύναμη. Η προσάρτηση της Κριμαίας μετέβαλλε σημαντικά υπέρ της Ρωσίας την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσα δεδομένου ότι το Κρεμλίνο αντιλαμβάνεται πάντα τη ναυτική παρουσία των ΗΠΑ στον Εύξεινο Πόντο ως απειλή. Η προσάρτηση της Κριμαίας της δίνει τέτοιο στρατηγικό πλεονέκτημα σε σημείο που να γίνεται λόγος για γεωπολιτική ανάσχεση της Δύσης. Επιπλέον η ενέργεια αποτελεί τον κύριο μοχλό για της ενδυνάμωση της Ρωσίας και τη σταδιακή επιστροφή της στο διεθνές σύστημα ως μεγάλης δύναμης. Η προσάρτηση της Κριμαίας προσδίδει τη δυνατότητα επανάχαραξης των αγωγών υδρογονανθράκων στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και παράλληλα έχει να κάνει και με την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων. Η ρωσική στρατιωτική επέμβαση στην Κριμαία συνιστά μία ακόμη περίπτωση κατά την οποία το διεθνές δίκαιο δοκιμάζεται στην εφαρμογή του. Η κατάληψη της Κριμαίας από συνδυασμό στρατιωτικών δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας,

47 41 ορισμένες από τις οποίες έδρευαν στο έδαφός της και τμήματα που δρούσαν υπό τον έλεγχό τους, είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη αποστέρηση της κυβέρνησης της Ουκρανίας από τη δυνατότητα να ασκήσει κάθε έλεγχο στο έδαφος της χερσονήσου. Η επέμβαση αποτελεί περίπτωση παράνομης χρήσης βίας, η οποία εκδηλώθηκε στις διεθνείς σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών και σε βάρος της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της επέμβασης και κυρίως η εντελώς περιορισμένη χρήση πυρός και η δράση ενόπλων τμημάτων που φαινομενικά δεν αποτελούσαν οργανικές μονάδες των ενόπλων δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας δεν είναι δυνατόν να αναιρέσουν το χαρακτήρα της ως επιθετικής ενέργειας. Περαιτέρω, αν ληφθεί υπ όψη η κλίμακα των επιχειρήσεων, το μέγεθος της περιοχής στην οποία εκδηλώθηκαν και τα αποτελέσματά τους, σε συνδυασμό με τη νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου, συνάγεται το συμπέρασμα ότι συνιστά ένοπλη επίθεση κατά της Ουκρανίας. Βεβαίως, η πρόθεση μεγάλου μέρους της διεθνούς κοινότητας να αποφευχθεί η κλιμάκωση των εχθροπραξιών και, συνεπώς, η περαιτέρω αποσταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής, στην οποία θα οδηγούσε η άσκηση του δικαιώματος ατομικής ή, ακόμη χειρότερα, συλλογικής άμυνας, προκάλεσε ενδοιασμούς σχετικά με την κατάφαση του εν λόγω χαρακτηρισμού. Πάντως ο τελευταίος δεν αναιρείται από τα επιχειρήματα που προέβαλε η Ρωσική Ομοσπονδία σχετικά με τη συμβατότητα της δράσης της με το διεθνές δίκαιο, επειδή οι λόγοι που περιείχαν είτε δεν αναγνωρίζονται από το διεθνές δίκαιο, είτε δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής τους. Η απόσχιση της Κριμαίας από την Ουκρανία πραγματοποιήθηκε κατόπιν ενός δημοψηφίσματος που δεν επιτρεπόταν από το δίκαιό της και διεξήχθη υπό την απειλή των όπλων, καθώς και μίας ανακήρυξης ανεξαρτησίας η οποία πραγματοποιήθηκε από μία οντότητα που δεν αποτελεί λαό κατά το διεθνές δίκαιο και δε θα είχε συμβεί αν δεν είχε προηγηθεί η εισβολή και κατάληψη της χερσονήσου από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Στο απόρρευμα της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, η Ρωσία επέλεξε να αιτιολογήσει την προσάρτηση της Κριμαίας με αναφορά στην άσκηση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των λαών. Όμως, οι διαφορές των δύο περιπτώσεων είναι τεράστιες, με κυριότερη την προηγούμενη χρήση βίας εκ μέρους του κράτους στο οποίο η Κριμαία ενσωματώθηκε. Από την άποψη του διεθνούς δικαίου, η διεθνής κοινότητα θα συνεχίσει να αρνείται την αναγνώριση της ενσωμάτωσης της Κριμαίας στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας και η Κριμαία θα συνεχίσει να αποτελεί μέρος της Ουκρανίας. Ταυτόχρονα θα θεωρείται έδαφος υπό κατοχή, εντός του οποίου πράξεις οργάνων της Ρωσικής Ομοσπονδίας που παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα θα αποδίδονται σ αυτήν και θα τίθενται υπό την κρίση δικαιοδοτικών οργάνων και μηχανισμών προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όμως οι απαντήσεις στα ερωτήματα περί αυτοδιάθεσης δεν είναι μονοσήμαντες. Ο οριζόντιος και αποκεντρωμένος χαρακτήρας του διεθνούς δικαίου έχει ως συνέπεια το γεγονός ότι δεν υφίσταται ένας και μοναδικός ερμηνευτής του. Περισσότερο μάλιστα κι από το Διεθνές Δικαστήριο, τελικοί ερμηνευτές του διεθνούς δικαίου είναι τα κράτη. Και τα κράτη έχουν βραχυπρόθεσμα συμφέροντα και μακροπρόθεσμες ανησυχίες, που επιδρούν καθοριστικά στην ερμηνεία που κάθε φορά επιλέγουν. Ακόμη περισσότερο, τα νομικά επιχειρήματα, καίτοι αβάσιμα, που εκφέρουν τα ισχυρότερα κράτη, αντηχούν δυνατότερα στο διεθνές στερέωμα. Προς

48 42 το παρόν πάντως, η διατήρηση της μοναδικότητας που περιβάλλει την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου αποτελεί ελπίδα δικαιοσύνης για την Ουκρανία, την Κύπρο και άλλα κράτη. Μέχρι τότε πάντως η δεσπόζουσα διεθνής απάντηση στις de facto οντότητες ή quasi-states είναι αυτή της απομόνωσης. Η απόσχιση και η προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία αποτελεί νομικά άκυρη πράξη και η αναγνώριση της κατάστασης απαγορεύεται από το διεθνές εθιμικό δίκαιο. Ευρώπη και Αμερική επέβαλαν μια σειρά από οικονομικές κυρώσεις σε βάρος της Μόσχας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέτεινε μέχρι τον Ιούνιο του 2018 τις κυρώσεις που, μεταξύ άλλων, απαγορεύουν επενδύσεις στην Κριμαία και εισαγωγές των προϊόντων της σε κράτη-μέλη της. Όταν όμως η διεθνής κοινότητα δεν δύναται να αναλάβει ουσιαστική δράση υπό το Κεφ.7 του Χάρτη ΗΕ οι περιφερειακές κυρώσεις δεν είναι αρκετές για την επιστροφή στη νομιμότητα. Η Κριμαία αποτελεί την πιο πρόσφατη απόδειξη ότι στις σοβαρότατες περιπτώσεις παραβίασης του διεθνούς δικαίου όπου υπάρχει εμπλοκή μόνιμων μελών του, το Σ.Α. καθίσταται μη ικανό να λάβει δράση με τον κατάλληλο τρόπο. Η προσπάθεια για λήψη απόφασης με την οποία το δημοψήφισμα θα χαρακτηριζόταν ως άκυρο, βρήκε αντίσταση στο ρωσικό veto. Σήμερα η κατάσταση της Κριμαίας συνιστά άλλη μία «frozen conflict». Προφανώς η ρωσική πλευρά φαίνεται να βαρύνεται με σημαντικότερες παραβιάσεις των ήδη πολλάκις παραβιασθέντων βασικών αρχών (μη επέμβαση, διακρατική ισοτιμία, εσωτερική αυτοδιάθεση) του διεθνούς δικαίου και συγκεκριμένα της κρατικής κυριαρχίας και της ειρηνικής συνύπαρξης των κρατών. Αναμφισβήτητα όμως και η ουκρανική πλευρά έδωσε αφορμές. Στις διεθνείς σχέσεις δεν λειτουργεί όμως ούτε η αρχή του συμψηφισμού των παραβιάσεων και συνυπολογισμού της βαρύτητας τους ούτε ο αντικειμενικός καταμερισμός και απόδοση ανάλογων ευθυνών αλλά μάλλον το ισοζύγιο ισχύος σε συνδυασμό με προσπάθεια διατηρήσεως της ειρήνης και σταθερότητας μέσω μιας συμβιβαστικής λύσεως με αμοιβαίες υποχωρήσεις και προς ζημία πάντοτε του πλέον αδυνάτου. Εκτός από τους άμεσα εμπλεκομένους στην κρίση, ένας μεγάλος αριθμός κρατών παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις και διακατέχεται από ανησυχία. Τα κράτη αυτά ανησυχούν όχι τόσο για πιθανή εξάπλωση της συγκεκριμένης κρίσεως αλλά κυρίως για τυχόν παραπλήσιες κρίσεις που πιθανόν να ξεσπάσουν στα εδάφη τους. Οι κρίσεις αυτές θα προκληθούν εξαιτίας της ανάγνωσης της ουκρανικής κρίσεως από αναθεωρητικούς διεθνούς δρώντες κατά τρόπο που θα τους παρακινεί σε ενέργειες που διαταράσσουν την ισορροπία στην περιοχή. Τυχόν επιτυχημένη και σχετικά ανώδυνη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία είναι σίγουρο ότι θα παρακινήσει και άλλες εθνότητες και μειονότητες να επιζητήσουν την αυτονομία ή την προσάρτηση τους από τη μητέρα πατρίδα. Ο φόβος της επίκλησης του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης (αξίωση συλλογικής ελευθερίας) των λαών πάντοτε παραμονεύει και τα ανησυχούντα κράτη επικαλούνται τις βασικές αρχές της κυριαρχίας, της μη επέμβασης και της εσωτερικής αυτοδιάθεσης. Ανήσυχα λοιπόν πρέπει να είναι τα κράτη στην επικράτεια των οποίων κατοικούν μειονότητες (εθνοτικές-φυλετικές-θρησκευτικές) που για διαφόρους λόγους δεν έχουν ενταχθεί στις κοινωνίες των κρατών. Όταν μάλιστα η χώρα προσέλευσης της μειονότητας γειτονεύει με την χώρα διαμονής τότε ο κίνδυνος για

49 43 την τελευταία αυξάνεται αριθμητικά. Εάν δε, η χώρα προέλευσης διαθέτει υπέρτερη ισχύ της χώρας διαμονής ο κίνδυνος αυξάνεται γεωμετρικά. Φυσικά το κλειδί είναι η παρουσία αναθεωρητικών ή ηγεμονικών τάσεων από τη χώρα προέλευσης της μειονότητας. Η ιστορία αποδεικνύει ότι αργά ή γρήγορα παρόμοιες τάσεις αναπτύσσονται οπότε και η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Τα κράτη λοιπόν που διαθέτουν μειονότητες στα εδάφη τους πρέπει να ευρίσκονται διαρκώς σε εγρήγορση ώστε να αποτρέψουν τριβές, ενδεχόμενη εσωτερική εξέγερση ή ακόμη και εξωτερική επέμβαση. Η αποτροπή αυτή μπορεί να επιτευχθεί με ένα συνδυασμό μέσων και απαιτεί επίμονες, συνεχείς, συντονισμένες και πολυεπίπεδες προσπάθειες ώστε να εξασφαλιστούν στο μέγιστο δυνατόν βαθμό οι παρακάτω προϋποθέσεις: Η ενσωμάτωση της μειονότητας ή τουλάχιστον η περιθωριοποίηση των ακραίων στοιχείων για την αποφυγή λειτουργίας των μειονοτήτων ως παράγοντα αποσταθεροποιήσεως και «δούρειου ίππου» εδαφικών διεκδικήσεων.. Η εσωτερική και εξωτερική νομιμοποίηση του κράτους διαμονής σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης και των δικαιωμάτων της μειονότητας. Τα δικαιώματα των μειονοτήτων αποτελούν πολλές φορές, πρόσχημα για ανάμειξη στο εσωτερικό των χωρών, με στόχο όχι την αποκατάσταση των δικαιωμάτων, αλλά τον περιορισμό της κρατικής ισχύος. Γενικά τα κράτη με το ρόλο του προστάτη των ομοεθνών (ομοίως ομοθρήσκων, ομόγλωσσων κ.λπ.) προσπαθούν να εγκαταστήσουν μία έντονη παρουσία στις ζώνες μειονοτήτων τους στο εξωτερικό. Eιδικά σε γειτονικά κράτη, διακρίνεται μία διασύνδεση της εξωτερικής πολιτικής της γειτονικής χώρας, που καλείται καταχρηστικά, «μητέρα πατρίδα» της μειονότητας, με τη στάση της μειονότητας που αγωνίζεται για την προστασία των δικαιωμάτων της ή έτι περαιτέρω προωθεί την αυτονόμησή της, σε βάρος της επικράτειας του κράτους όπου ζει. Όταν οι διεκδικήσεις των μειονοτήτων ξεπερνούν τα πολιτικά δικαιώματα και έχουν ως έρεισμα αποσχιστικές ιδέες και πρακτικές, τότε αρχίζουν οι ανοικτές συγκρούσεις με το πολιτικό κέντρο. Η σύναψη καταλλήλων διεθνών συμμαχιών που να εγγυώνται την εδαφική ακεραιότητα του κράτους και να αποτρέπουν τυχοδιωκτικές ενέργειες σε βάρος του. Το Ουκρανική ζήτημα έχει σαν βασικό χαρακτηριστικό την κρίση ταυτότητας του πληθυσμού και τη συνεπακόλουθη διαμάχη για τον προσανατολισμό της Ουκρανίας είτε προς τη δύση (ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση) είτε προς τη Ρωσία. Η υψηλή της γεωστρατηγική αξία της Κριμαίας, καθόρισε και τη στάση των εξωτερικών κρατών-δρώντων, για την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων, διαμορφώνοντας τελικά τις συνθήκες που πυροδότησαν την ανάφλεξη. Τα κράτη, ανάλογα με τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα, στηρίζουν ή αρνούνται την απόσχιση σε παρόμοιες περιπτώσεις (Ρωσία Κοσσυφοπέδιο, Κριμαία). Έτσι η υποστήριξη ή αποθάρρυνση τέτοιων κινήσεων είναι απλώς ένα παιχνίδι στη διεθνή «πολιτική σκακιέρα», ανάλογα με τα γεωπολιτικά συμφέροντα της κάθε δυνάμεως, τα οποία μεταβάλλονται συνεχώς. Η οικονομική κρατική ευρωστία που θα επιτρέψει την οικοδόμηση ικανής αποτρεπτικής ισχύος αλλά και την αξιοπρεπή διαβίωση της μειονότητας και σε επίπεδα- εάν είναι δυνατόν- ανώτερα του κράτους προέλευσης. Στην περίπτωση της Ουκρανίας η πολιτική αστάθεια και η οικονομική ανέχεια, λειτούργησε ως

50 44 κίνητρο για τον αγώνα της μειονότητας εναντίον της κρατικής εξουσίας. Ειδικά στην Κριμαία, όπου η όποια οικονομική δραστηριότητα στηριζόταν σε ρωσικά κεφάλαια (ναυτική βάση, εμπορικές συναλλαγές με ρωσικές εταιρίες), το σύνολο του Κριμαϊκού πληθυσμού, εμπιστεύθηκε τις υποσχέσεις για οικονομική ευημερία και κοινωνική δικαιοσύνη, που εκφράστηκαν από την Ρωσία και υπερθεμάτισε στο δημοψήφισμα. Η οικοδόμηση και διατήρηση αποτρεπτικής ισχύος που να εξασφαλίσει κατά ελάχιστον ένα απαγορευτικό κόστος σε σχέση με τα επιδιωκόμενα οφέλη για τον ενδεχόμενο αντίπαλο. Όταν συνυπάρχουν ταυτόχρονα παράγοντες, όπως είναι η μη ένταξη των μελών της μειονότητας στην τοπική κοινωνία, η γειτνίαση με την χώρα «μητέρα-πατρίδα» της μειονότητας, και η υπέρτερη στρατιωτική και οικονομική ισχύ αυτής (Ρωσία - Ουκρανία), τότε είναι εύκολο να «βρεθούν» οι αφορμές για εκμετάλλευση (όπως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), ώστε με το νομικό μανδύα της επικλήσεως του διεθνούς δικαίου, να αναπτύσσονται συγκρουσιακές συνθήκες με απρόβλεπτες συνέπειες. Η ετοιμότητα, σχεδιασμός και αποφασιστικότητα εφαρμογής όλων των παραπάνω προϋποθέσεων και κατάλληλος χειρισμός της κρίσεως ώστε να αντιμετωπιστεί εγκαίρως και επιτυχώς οποιαδήποτε προσπάθεια υπονόμευσης της εθνικής κυριαρχίας. 62 Το γεγονός ότι καλά οργανωμένες μειοψηφίες ενισχυμένες από ξένους παράγοντες ανέτρεψαν το πολιτικό καθεστώς δίχως να αντιδράσει η μεγάλη πλειοψηφία των Ουκρανών αδρανών πολιτών, μας υπενθυμίζει ότι η Δημοκρατία αποτελεί το ιδανικό πολίτευμα, όταν η κοινωνία και οι θεσμοί της έχουν την ωριμότητα να το προστατεύσουν, παραμένοντας κατ αποκλειστικότητα πιστοί στο κράτος δικαίου, προκειμένου να μην την εκφυλίζουν σε οχλοκρατία ή άτυπη δικτατορία. 62 Δασκαλάκης Ιπποκράτης: Ερωτήματα Σχόλια και εκτιμήσεις σχετικά με την κρίση της Ουκρανίας.

51 45 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι ανεύθυνοι χειρισμοί δυτικών και Ουκρανών, αφού απέτυχαν να εκτιμήσουν τη στρατηγική σημασία της περιοχής για τη Ρωσία και για το ρωσικό γόητρο αλλά και την ετοιμότητα και αποφασιστικότητα της τελευταίας, οδήγησαν την Ουκρανία σε πολιτική αναταραχή και τελικά στην αναπόφευκτη και μάλλον μη αναστρέψιμη και από καιρό επιδιωκόμενη προσάρτηση της Κριμαίας. Η αρχικά θεωρούμενη ως «opportunity window» για την απομάκρυνση της Ουκρανίας από τη ρωσική επιρροή κατέληξε σε ακρωτηριασμό της χώρας και σε εμφύλια αιματηρή σύγκρουση. Η συνεπακόλουθη οργισμένη αντίδραση των Ουκρανών κατά της ρωσικής προσάρτησης και υποκίνησης οδήγησαν σε μια αναζωπύρωση των εθνοτικών διαφορών με αποτέλεσμα την ανακήρυξη της αυτοδιάθεσης των ρωσόφωνων ανατολικών περιοχών εν μέσω αιματηρών συγκρούσεων. Εντωμεταξύ, η Ευρώπη καθυστερημένα συνειδητοποίησε ότι η Κριμαία είναι σήμερα πολύ πιο μακριά από ότι ήταν το 1854 και ότι η Ρωσία είχε καλύτερα χαρτιά στα χέρια της. Αφηρημένα δικαιώματα, όπως η αυτοδιάθεση, είναι σε μεγάλο βαθμό χωρίς νόημα όταν ισχυρά κράτη μπαίνουν σε καυγάδες με πιο αδύναμα κράτη. Η καταδίκη των διεθνών θεσμών και του διεθνούς δικαίου αποτελεί μια εύκολη και ανώδυνη λύση που αποπροσανατολίζει από την πραγματική ουσία των προβλημάτων των διεθνών σχέσεων. Είναι γεγονός ότι οι διεθνείς θεσμοί απέτυχαν να αποτρέψουν την κρίση όπως και την φάση της προσάρτησης. Η διαδικασία της προσάρτησης της Κριμαίας μπορεί να προχώρησε ταχύτητα και με ελάχιστες αντιδράσεις και απώλειες αλλά η αποδοχή των τετελεσμένων θα χρειαστεί πολύ χρόνο, υπομονή, επιμονή και αμείωτη διπλωματική και οικονομική προσπάθεια με αβέβαιο αποτέλεσμα. Βέβαια η αναγνώριση μιας προσάρτησης όπως της Κριμαίας έχει λιγότερα πρακτικά εμπόδια για το προσαρτούν κράτος και το προσαρτούμενο τμήμα, από την αναγνώριση μιας νέας κρατικής οντότητας που προκύπτει με βίαιο τρόπο από απόσχιση. Τυχόν επιτυχημένη και σχετικά ανώδυνη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία είναι σίγουρο ότι θα παρακινήσει και άλλες εθνότητες και μειονότητες να επιζητήσουν την αυτονομία ή την προσάρτηση τους από τη μητέρα πατρίδα. Ο φόβος της επίκλησης του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης (αξίωση συλλογικής ελευθερίας) των λαών πάντοτε παραμονεύει και τα κράτη που διαθέτουν μειονότητες στα εδάφη τους που για διάφορους λόγους δεν έχουν ενταχθεί στην κοινωνία αυτών των κρατών, επικαλούνται τις βασικές αρχές της κυριαρχίας της μη επέμβασης και της εσωτερικής αυτοδιάθεσης. ΥΠΟΓΡΑΦΗ Τ.Υ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ «Α» «Β» «Γ» Βιβλιογραφία Χάρτες Σύνθεση πληθυσμού στην Ουκρανία

52 A-1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «A» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΗΣ ΣΧΗ (ΠΖ) ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΔΡΟΣΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 8 Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 7 Ιουν 18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Banai, A. Terriotorial Coflict and Terriotorial Rights The Crimean Question Reconseider. German Law Journal, Review of Developments in German, European and International Jurisprudence, Vol. 16 No. 3, 01 July 2015, σελ Bebler, A. (2014). Freezing a Conflict: The Russian-Ukrainian Struggle over Crimea. Israel Journal of Foreign Affairs, σσ Bebler, A. (2015, March ). Crimea and the Russian-Ukrainian Conflict. Romanian Journal of European Affairs, σσ Borgen Christopher J. Law Rhetoric Strategy Russian and Self Deterimnation before and after Crimea. USA Naval War College: Interanational Law Studies σελ Brzezinski, Z. (1998). Η μεγάλη σκακιέρα. Λιβάνη. Burke-White. (2014). Crimea and the International Legal Order. Survival: Global Politics and Strategy, Vol. 56, No. 4, August-September Cassese Α., Self Determination of Peoples, A legal Reappraisal, Cambridge (Cambridge University Press) 1995 Catala, A. (2015, July). Secession and Annexation: The Case of Crimea. German Law Journal, Review of Developments in German, European and International Jurisprudence, Vol. 16 No. 3, 01 July 2015, σελ Corten, O. (2015). The Russian Intervention in the Ukrainian crisis: was jus contra bellum «confirmed rather than weakened»?,. Journal on the Use of Force and International Law, 2015, Vol. 2, No. 1, σελ Christakis Theodore (2015) Self determination, Territorial Integrity and Fait Accompli in Case of Crimea. Heidelberg Journal of International Law.σελ

53 A-2 Cwicinskaja, Natalia. (2014). Legality and Certain Legal Consequences of the Accession of Crimea to the Russian Federration.Polish Yearbook of Interational Law. 61 σελ Delahunty, R. (n.d.). The Crimean Crisis. University of St. Thomas School of Law Legal Studies Research Paper, No Gdalina, Alisa. (2016). Crimea and the Right to Self-Determination: Questioning the Legality ofcrimea's Secession from Ukraine. Cardozo J. Int'l & Law σελ Geiß, Robin. (2015). Russia s Annexation of Crimea: The Mills of International Law Grind Slowly but They Do Grind. U.S. Naval War College, International Law Studies, Vol. 91, 2015, σελ John Mearsheimer. (2014, Semptember/October). Why the Ukraine Crisis is the West's fault. Foreing Affairs. John Mearsheimer. (2014, Semptember). Conference call on the Ukraine crisis. Foreign Affairs. John Mearsheimer. Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων. Αθήνα: Kissinger, H. (2014). How the Ukraine crisis ends. Washington Post. Kouzehgar, H. V. (2015). Annexation of Crimea to Russia: Contrast Between Right to Self-Determination and Territorial Integrity Preservation in International Law. International Journal of Asian Social Science, σσ Milano, E. The non-recognition of Russia s annexation of Crimea: three different legal approaches and one unanswered question, Questions of International Law, Zoom Out I (2014), σελ Olson, Peter. M. (2014). The Lawfulness of Russian Use of Force. MILITARY LAW AND THE LAW OF WAR REVIEW. σελ Paul, Amada. (2014). Crimea one year after Russian annexation. European Policy Centre, Policy Brief. Pronin, A. (2014). Republic of Crimea: A Two-Day State. Russian Law Journal, Vol. III (2015), Issue 1, σελ Saluschev, S. (2014). Annexation of Crimea: Causes, Analysis and Global Implications. Global Societies Journal, Volume 2, 2014, σελ SHAPOVALOVA Natalia (2016) The situation of national minorities in Crimea

54 A-3 following its annexation by Russia. European Parliament's Committee on Human Rights Tierney, S. (2015, July). Sovereignty and Crimea: How Referendum Democracy Complicates Constituent Power in Multinational Societies. German Law Journal, Review of Developments in German, European and International Jurisprudence, Vol. 16 No. 3, 01 July 2015, σελ Vidmar, Jure. (2015, July). The Annexation of Crimea and the Boundaries of the Will of the People. German Law Journal, Review of Developments in German, European and International Jurisprudence, Vol. 16 No. 3, 01 July 2015, σελ Βασίλης, Γραμματίκας. (2014). Η προστασία των μειονοτητων στην Ουκρανία και οι πολιτικές των αποσχίσεων. Ιδρυμα Καλλιόπης Κούφα. Γεώργιος, Διακοφωτάκης. (2014). Κριμαία. Αθήνα: Andy's Publishers. Αντώνιος Ελευθεριάδης (2015) Η επέμβαση της Ρωσίας στην Κριμαία και η απαγόρευση χρήση βίας στις Διεθνείς Σχέσεις, Πάντειο Πανεπιστήμιο Θεοφάνης, Μαλκίδης. (2006). «Aspect of southeastern Europe and the Black sea after. Γόρδιος. Στέλιος, Περράκης. (2008). Κόσοβο. Ανατρέποντας τη διεθνή δικαιοταξία: αυτοδιάθεση και απόσχιση στον 21ο αιώνα. Αθήνα : Σιδέρης. Στέλιος, Περράκης. (2015). Ένοπλες συρράξεις, επεμβάσεις, παγκόσμια διακυβέρνηση και Διεθνές Δίκαιο.

55 B-1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «B» ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΗΣ ΣΧΗ (ΝΟΜ) ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΔΡΟΣΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 8 Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 7 ΙΟΥΝ 18 ΧΑΡΤΕΣ ΠΟΛΩΝΙΑ ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ ΠΟΣΟΣΤΩΣΗ ΡΩΣΩΝ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ (ΑΠΟΓΡ. 2001) ΠΟΛΗ Κιέβου : 13,1 Σεβαστούπολη : 71,6 ΡΩΣΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ Μ ΟΛ ΔΑ ΒΙ Α ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΡΩΣΙΑ