ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της σχετικά µε κρατική ενίσχυση σε ορισµένα ελληνικά καζίνα

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, Ε(2011)3504 τελικό Στο δηµοσιευόµενο κείµενο της παρούσας απόφασης έχουν παραλειφθεί ορισµένες πληροφορίες, σύµφωνα µε τα άρθρα 24 και 25 του κανονισµού (EΚ) αριθ. 659/1999 της 22ας Μαρτίου 1999 του Συµβουλίου της 22ας Μαρτίου 1999 για τη θέσπιση λεπτοµερών κανόνων εφαρµογής του άρθρου 93 της συνθήκης ΕΚ, που αφορούν την µη κοινολόγηση πληροφοριών που καλύπτονται από το επαγγελµατικό απόρρητο, και οι οποίες εµφαίνονται ως εξής [ ]. ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗ Το παρόν έγγραφο αποτελεί εσωτερικό έγγραφο της Επιτροπής που διατίθεται µόνο για ενηµέρωση. ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της σχετικά µε κρατική ενίσχυση σε ορισµένα ελληνικά καζίνα αριθ. C 16/2010 (πρώην NN 22/2010, πρώην CP 318/2009) την οποία έθεσε σε εφαρµογή η Ελληνική ηµοκρατία (Το κείµενο στην ελληνική γλώσσα είναι το µόνο αυθεντικό) (Κείµενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

2 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της σχετικά µε κρατική ενίσχυση σε ορισµένα ελληνικά καζίνα αριθ. C 16/2010 (πρώην NN 22/2010, πρώην CP 318/2009) την οποία έθεσε σε εφαρµογή η Ελληνική ηµοκρατία (Το κείµενο στην ελληνική γλώσσα είναι το µόνο αυθεντικό) (Κείµενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ) Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, Έχοντας υπόψη τη συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ιδίως το άρθρο 108 παράγραφος 2 πρώτο εδάφιο, Έχοντας υπόψη τη συµφωνία για τον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο, και ιδίως το άρθρο 62 παράγραφος 1 στοιχείο α), Αφού, σύµφωνα µε τις προαναφερόµενες διατάξεις, κάλεσε τα ενδιαφερόµενα µέρη να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους 1 και έχοντας υπόψη τις παρατηρήσεις αυτές, Εκτιµώντας τα ακόλουθα: I. ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ (1) Στις 8 Ιουλίου 2009, η κοινοπραξία Λουτράκι Α.Ε. Κλαµπ Οτέλ Λουτράκι Α.Ε. 2 (εφεξής «η καταγγέλλουσα» ή «το Λουτράκι») υπέβαλε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (στο εξής Επιτροπή) καταγγελία όσον αφορά την ελληνική νοµοθεσία που διέπει ένα σύστηµα φόρων επί των δικαιωµάτων εισόδου στα καζίνα, ισχυριζόµενη ότι µε τέτοιο σύστηµα εξασφαλιζόταν κρατική ενίσχυση σε τρεις φορείς εκµετάλλευσης, συγκεκριµένα στο Regency Casino de Mont Parnès, στο Καζίνο Κέρκυρας και στο Καζίνο Θεσσαλονίκης 3. Με µήνυµα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου της 7ης Οκτωβρίου 2009 η καταγγέλλουσα δήλωσε ότι δεν είχε αντίρρηση να κοινολογηθεί η ταυτότητά της. Στις 14 Οκτωβρίου 2009, οι υπηρεσίες της Επιτροπής συναντήθηκαν µε εκπροσώπους της καταγγέλλουσας. Με επιστολή της 26ης Οκτωβρίου 2009, η καταγγέλλουσα υπέβαλε πρόσθετα στοιχεία προς υποστήριξη της καταγγελίας της. 1 ΕΕ C/235/2010 της Κοινοπραξία.Α.Ε.Τ.- Λουτράκι Α.Ε.- (Κλαµπ Οτέλ Λουτράκι Α.Ε.), Βουκουρεστίου 11, Ακτή Ποσειδώνος 48, Λουτράκι, Αθήνα 10671, Ελλάδα. 3 Το καζίνο της Ρόδου, στο οποίο χορηγήθηκε άδεια µε την υπουργική απόφαση T/633/ , δεν αναφερόταν στην καταγγελία, διότι µετά την ιδιωτικοποίησή του, τον Απρίλιο του 1999, δεν υπαγόταν πλέον στο υπό εξέταση µέτρο. 2

3 (2) Στις 21 Οκτωβρίου 2009 η Επιτροπή κοινοποίησε την καταγγελία στην Ελλάδα και την κάλεσε να δώσει διευκρινίσεις για τα ζητήµατα που είχαν τεθεί µε την καταγγελία. Με επιστολή της 17ης Νοεµβρίου 2009, η Ελλάδα αιτήθηκε επιµήκυνση της προθεσµίας απάντησης, πράγµα που έκανε δεκτό η Επιτροπή µε µήνυµα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου της 18ης Νοεµβρίου Στις 27 Νοεµβρίου 2009, η Ελλάδα απάντησε στην Επιτροπή. (3) Στις 15 εκεµβρίου 2009, η Επιτροπή διαβίβασε την απάντηση της Ελλάδας στην καταγγέλλουσα. Η καταγγέλλουσα απάντησε στις 29 εκεµβρίου 2009 µε παρατηρήσεις επί της απαντήσεως της Ελλάδας. (4) Στις 25 Φεβρουαρίου, στις 4 και 23 Mαρτίου και στις 13 Απριλίου 2010, η Επιτροπή ζήτησε από την Ελλάδα περαιτέρω πληροφοριακά στοιχεία, στα οποία η Ελλάδα απάντησε στις 10 Mαρτίου, την 1η Απριλίου και στις 21 Απριλίου (5) Με απόφασή της από 6 Ιουλίου 2010 (εφεξής «η απόφαση κίνησης της διαδικασίας»), η Επιτροπή ειδοποίησε την Ελλάδα ότι κινεί τη επίσηµη διαδικασία έρευνας που προβλέπεται στο άρθρο 108 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά µε το µέτρο το οποίο έχει θέσει σε εφαρµογή η Ελλάδα, συγκεκριµένα την επιβολή χαµηλότερου φόρου στα δικαιώµατα εισόδου σε ορισµένα καζίνα. Η απόφαση κίνησης της διαδικασίας, που καλούσε τα ενδιαφερόµενα µέρη να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους δηµοσιεύθηκε στην Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 4. (6) Με επιστολή της 9ης Αυγούστου 2010 η Ελλάδα ζήτησε παράταση της προθεσµίας για απάντηση, η οποία παράταση χορηγήθηκε από την Επιτροπή µε επιστολή της 18ης Αυγούστου Με επιστολή της 6ης Οκτωβρίου 2010 η Επιτροπή έλαβε τα σχόλια της Ελλάδας σχετικά µε την απόφαση κίνησης της διαδικασίας. Στις 12 Οκτωβρίου 2010 οι ελληνικές αρχές κατέθεσαν πρόσθετες πληροφορίες αναφορικά µε το επίµαχο µέτρο. (7) Μετά την κίνηση της διαδικασίας, η Επιτροπή έλαβε παρατηρήσεις από δύο ενδιαφερόµενα µέρη: οι εκπρόσωποι του υπαγόµενου στο µέτρο καζίνου Mont Parnès, αντέδρασαν στην κίνηση της διαδικασίας µε επιστολή της 4ης Αυγούστου 2010 οι εκπρόσωποι του ιδιωτικού καζίνου Λουτρακίου αντέδρασαν στην κίνηση της διαδικασίας µε επιστολές από 8 και 25 Οκτωβρίου (8) Με επιστολή της 29ης Οκτωβρίου 2010, η Επιτροπή κοινοποίησε τις προαναφερόµενες παρατηρήσεις στις ελληνικές αρχές προκειµένου να τους δώσει την ευκαιρία να αντιδράσουν. Με επιστολή της6ης εκεµβρίου 2010 οι ελληνικές αρχές υπέβαλαν τα σχόλιά τους επί των παρατηρήσεων των τρίτων ενδιαφεροµένων, µε σκοπό, µεταξύ άλλων, τη διευκρίνιση ορισµένων πτυχών της εφαρµογής του εξεταζόµενου καθεστώτος και την ερµηνεία των διατάξεων της ελληνικής νοµοθεσίας που είναι συναφείς µε την ανάλυση της υπόθεσης αυτής. 4 ΕΕ C/235/2010 της

4 II. ΤΟ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΕΤΡΟ II.1 Το µέτρο (9) Το εδώ εξεταζόµενο µέτρο είναι η διακριτική φορολογική µεταχείριση την οποία οι ελληνικές αρχές έχουν θέσει σε εφαρµογή υπέρ ορισµένων καζίνων µέσω της εφαρµογής διαφόρων µερικώς επιτακτικών και παραλλήλως ισχυουσών διατάξεων 5 οι οποίες αφορούν: - στον καθορισµό ενιαίου φόρου 80% επί της τιµής των εισιτηρίων εισόδου, και - στον ορισµό δύο άνισων νόµιµων τιµών εισιτηρίου εισόδου σε 6 και σε 15 ευρώ, για τα δηµόσια και τα ιδιωτικά καζίνα αντίστοιχα, υποβάλλοντας έτσι τα τελευταία σε ανταγωνιστικό µειονέκτηµα. (10) Το υπό εξέταση µέτρο αφορά δηµόσια καζίνα και ένα ιδιωτικό καζίνο (Θεσσαλονίκης), στο οποίο κατ εξαίρεση επετράπη να τύχει της επιφυλασσόµενης για τα δηµόσια καζίνα µεταχείρισης, όπως εκτίθεται αναλυτικότερα πιο κάτω. II.2 Οι αποδέκτες της ενίσχυσης (11) Υπαγόµενα στο µέτρο ενίσχυσης που αναλύεται στην παρούσα, είναι τα ελληνικά καζίνα: Πάρνηθας (Mont Parnès) 6, Θεσσαλονίκης 7, Κέρκυρας 8 και Ρόδου 9. (12) Όταν ελήφθη η απόφαση κίνησης της διαδικασίας, η χαµηλότερη νόµιµη τιµή εισιτηρίου των 6 ευρώ ίσχυε µόνο σε τρία ελληνικά καζίνα: το καζίνο της Πάρνηθας (καζίνο που είχε ιδιωτικοποιηθεί κατά 49%, ενώ το 51% των µετοχών παραµένει στην κατοχή του ηµοσίου), το καζίνο της Θεσσαλονίκης (καζίνο ιδιωτικό, αλλά εξοµοιούµενο µε τα δηµόσια καζίνα) και το καζίνο της Κέρκυρας (δηµόσιο καζίνο). Η Επιτροπή σηµειώνει ότι το καζίνο Ρόδου και το καζίνο Κέρκυρας δεν επωφελούνται πλέον του µέτρου από τον Απρίλιο του και από τον Αύγουστο του αντίστοιχα, δεδοµένου ότι έπαυσαν, κατά τον εν λόγω αντίστοιχο χρόνο 5 Ειδικότερα, ο νόµος (Ν) αριθ. 2206/1994 η υπουργική απόφαση (Y.A.) αριθ /1226/0015/ΠΟΛ.1292/ ΦEK 982/B /1995 Ν 3139/ οι αποφάσεις του Γενικού Γραµµατέα του EOT (που εποπτεύει τα δηµόσια καζίνα) οι οποίες εκδόθηκαν σύµφωνα µε τον Ν 1624/1951 και το διάταγµα 4109/1960 (απόφαση του EOT υπ αριθ / ; απόφαση του EOT υπ αριθ / και απόφαση του EOT υπ αριθ / ) οι άδειες που χορηγήθηκαν σε καθένα από τα καζίνα σύµφωνα µε την εθνική νοµοθεσία, µε τις οποίες επιβεβαιωνόταν ο καθορισµός της οικείας τιµής εισόδου όπως και η υποχρέωση για πληρωµή του 80% της τιµής αυτής όπως εφαρµόζεται σε καθένα από τα καζίνα. 6 Καζίνο Mont Parnès, «Ελληνικό Καζίνο Πάρνηθας A.E.», Αγίου Κωνσταντίνου 49, Μαρούσι Αττικής, Ελλάδα. 7 Καζίνο Θεσσαλονίκης, «Regency Entertainment Ψυχαγωγική και Τουριστική A.E.», Αγίου Κωνσταντίνου 49, Μαρούσι Αττικής, Ελλάδα και 13ο χλµ οδού Θεσσαλονίκης -Πολυγύρου, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα 8 Καζίνο Κέρκυρας, «Ελληνικό Καζίνο Κέρκυρας A.E.», Εταιρεία τουριστικής ανάπτυξης, Βουλής 7, 10562, Αθήνα, Ελλάδα. 9 Καζίνο Ρόδου, «Casino Rodos Grande Albergo Delle Rose Boutique Hotel», 4, οδός Γεωργίου Παπανικολάου., Ρόδος, Ελλάδα. 10 Το καζίνο Ρόδου, στο οποίο χορηγήθηκε άδεια λειτουργίας δυνάµει της ΥΑ T/633/ , δεν αναφερόταν στην καταγγελία που έλαβε η Επιτροπή καθώς, µετά την ιδιωτικοποίησή του τον Απρίλιο του 1999, εφαρµόζει την τιµή εισιτηρίου εισόδου των 15 ευρώ. 11 Στη διάρκεια της επίσηµης διαδικασίας έρευνας, η Επιτροπή ενηµερώθηκε ότι το καζίνο Κέρκυρας είχε ιδιωτικοποιηθεί στις , µε την πώληση, κατόπιν διεθνούς διαγωνισµού, του 100% των µετοχών της 4

5 της πλήρους ιδιωτικοποίησής τους, να χρεώνουν τη χαµηλότερη τιµή εισιτηρίων εισόδου. II.3 Οι συναφείς διατάξεις της εθνικής έννοµης τάξης (13) Πριν από το άνοιγµα της αγοράς, το 1994, τρία µόνον καζίνα λειτουργούσαν στην Ελλάδα, και συγκεκριµένα τα καζίνα Mont Parnès, Κέρκυρας και Ρόδου. Την εποχή εκείνη, τα καζίνα αυτά ήταν δηµόσιες επιχειρήσεις και λειτουργούσαν στην Ελλάδα ως κρατικές λέσχες του Ελληνικού Οργανισµού Τουρισµού (EOT) 12. Το εισιτήριο εισόδου στα καζίνα αυτά είχε καθοριστεί µε αποφάσεις του γενικού γραµµατέα του ΕΟΤ 13, ως εξής: Mont Parnès το 1991 ο EOT όρισε την τιµή εισιτηρίου σε δραχµές (περίπου 6 ευρώ 14 ) Κέρκυρα ο EOT όρισε την τιµή εισιτηρίου σε δραχµές και το 1997 την αναπροσάρµοσε σε δραχµές Ρόδος το 1992 EOT όρισε την τιµή εισιτηρίου σε δραχµές. (14) Το άνοιγµα της αγοράς έλαβε χώρα το 1994, οπότε 6 νεοϊδρυθέντα ιδιωτικά καζίνο προστέθηκαν στα υφιστάµενα καζίνο ιδιοκτησίας του ηµοσίου, µε βάση το νόµο 2206/ Ο νόµος του 1994, ο οποίος προέβλεπε τη χορήγηση συνολικά 14 αδειών λειτουργίας, απέβλεπε στα υφιστάµενα 3 καζίνο ιδιοκτησίας του ηµοσίου, δηλαδή σ αυτά της Ρόδου, της Πάρνηθας (Mont Parnès) και της Κέρκυρας, και στα 11 νέα ιδιωτικά καζίνο που επρόκειτο να συσταθούν 16. Όµως, µόνον 6 από τα 11 νέα ιδιωτικά καζίνα έλαβαν άδεια λειτουργίας και άρχισαν να λειτουργούν, συγκεκριµένα τα καζίνα στη Χαλκιδική, στο Λουτράκι, στη Θεσσαλονίκη, στην εταιρείας µε την επωνυµία «Ελληνικό Καζίνο Κέρκυρας Α.Ε.» (Ελληνικό Καζίνο Κέρκυρας ή ΕΚΚ) στην εταιρεία V&T Corfu Επενδύσεις Καζίνο Α.Ε. Μετά από την ιδιωτικοποίησή του, η τιµή του εισιτηρίου εισόδου στο καζίνο αυτό ευθυγραµµίστηκε µε τη γενική τιµή των 15 ευρώ δυνάµει της υπουργικής αποφάσεως 9206 (ΦΕΚ Β 1178 / ) περί προσδιορισµού των όρων άδειας λειτουργίας του καζίνου Κέρκυρας (παράγραφος 4.1.δ.iii), του άρθρου 4). 12 Τα τρία καζίνα λειτουργούσαν ως επιχειρήσεις του ΕΟΤ βάσει του Ν 1624/1951, του διατάγµατος 4109/1960 και του Ν 2160/1993. Στη συνέχεια, τον ΕΟΤ υποκατέστησε στη λειτουργία των καζίνων Κέρκυρας και Πάρνηθας, βάσει των Ν 2636/1998 και 2837/2000, η Ελληνική Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης (ΕΤΑ), πλήρους ιδιοκτησίας του Ελληνικού ηµοσίου, η οποία ανέλαβε τη λειτουργία των καζίνων της Κέρκυρας και της Πάρνηθας µέχρι τη χορήγηση αδειών στα ως άνω δύο καζίνα µε τον Ν 3139/2003 (ο φορέας λειτουργίας του καζίνου της Ρόδου ήταν ο ΕΟΤ µέχρι τη χορήγηση άδειας το 1996). 13 Ακριβέστερα, οι αποφάσεις του Γενικού Γραµµατέα του EOT (που εκδόθηκαν σύµφωνα µε το νόµο 1624/1951 και το διάταγµα 4109/1960) είναι: απόφαση του EOT / (για τον καθορισµό της τιµής του εισιτηρίου εισόδου στο καζίνο της Πάρνηθας Mont Parnès στις δραχµές) απόφαση του EOT / (για τον καθορισµό της τιµής του εισιτηρίου εισόδου στα καζίνο Κέρκυρας και Ρόδου στις δραχµές) απόφαση του EOT / (για την αναπροσαρµογή της τιµής του εισιτηρίου εισόδου στο καζίνο Κέρκυρας στις δραχµές). 14 Τα 6 ευρώ έγιναν το νόµιµο αντίτιµο εισόδου στα δηµόσια καζίνα µε την υιοθέτηση από την Ελλάδα του ευρώ ως νοµίσµατος το Ο νόµος 2206/1994 διέπει την «Ίδρυση, οργάνωση, λειτουργία, έλεγχο των καζίνο, κλπ» (ΦEK A 62/1994). 16 Την άδεια λειτουργίας Καζίνο θα χορηγούσε µε απόφασή του ο υπουργός Τουρισµού, κατόπιν διεθνούς πλειοδοτικού διαγωνισµού, τον οποίο θα διοργάνωνε επταµελής Επιτροπή ιεξαγωγής ιαγωνισµού (άρθρο 1 παράγραφος 7 του νόµου του 1994, µε τον τίτλο «Χορήγηση αδειών λειτουργίας Καζίνο). 5

6 Αχαΐα (Ρίο), στη Ξάνθη (Θράκης) και στη Σύρο (στο διάστηµα ), ενώ καταργήθηκαν οι υπόλοιπες 5 άδειες. (15) Ο νόµος 2206/1994 προέβλεπε (στο άρθρο 2 παράγραφος 10) ότι η τιµή των εισιτηρίων εισόδου στα καζίνα ορισµένων περιοχών θα οριζόταν µε υπουργική απόφαση, και ότι µε την ίδια απόφαση θα προσδιοριζόταν το ποσοστό τηςτιµής του εισιτηρίου, το οποίο θα αποτελούσε έσοδο για το ελληνικό ηµόσιο. Πράγµατι, στις µε υπουργική απόφαση 17 του Υπουργού Οικονοµικών θεσπίστηκε ότι από 15 εκεµβρίου 1995 όλοι οι φορείς εκµετάλλευσης καζίνων βάσει του νόµου αριθ. 2206/ υποχρεούνται να εκδίδουν εισιτήριο εισόδου αξίας δραχµών 19 (περίπου 15 ευρώ 20 ). Σύµφωνα µε αυτήν την υπουργική απόφαση επιβάλλεται επίσης στις εν λόγω επιχειρήσεις καζίνο η εκ του νόµου υποχρέωση να καταβάλλουν το 80% της αναγραφόµενης τιµής κάθε εισιτηρίου ως δικαίωµα του ηµοσίου, ενώ το υπόλοιπο 20%, περιλαµβανοµένου του ΦΠΑ που αναλογεί, συνιστά έσοδο για το καζίνο 21. Η υπουργική απόφαση προβλέπει ότι τα καζίνα µπορούν να παρέχουν είσοδο δωρεάν 22. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, όλα τα καζίνα υπέχουν την υποχρέωση να καταβάλλουν το αντίστοιχο ποσοστό 80% της νόµιµης τιµής στο ηµόσιο, ανεξάρτητα από το ποσό που όντως χρεώνουν στους καταναλωτές. 23 Σύµφωνα µε την υπουργική απόφαση, η απόδοση από κάθε καζίνο των «δικαιωµάτων του ηµοσίου» γίνεται σε µηνιαία βάση. 24 Επίσης, η υπουργική απόφαση προβλέπει συγκεκριµένες εκπτώσεις για εισιτήρια διάρκειας 15 και 30 ηµερών Yπουργική απόφαση (Y.A) /1226/0015/ΠΟΛ.1292/ ΦEK 982/B / Σύµφωνα µε την παράγραφο 1 της υπουργικής απόφασης του 1995: «στους εκµεταλλευτές Καζίνο (ν. 2206/1994) επιβάλλεται από 15 εκεµβρίου 1995 υποχρέωση έκδοσης εισιτηρίου εισόδου, κατ άτοµο σύµφωνα µε τα ειδικότερα οριζόµενα στις επόµενες παραγράφους.» 19 Σύµφωνα µε την παράγραφο 5 της υπουργικής απόφασης του 1995: «Η αξία του εισιτηρίου για την είσοδο στο χώρο των «µηχανηµάτων» ή των «τραπεζιών», ορίζεται ενιαία σε πέντε χιλιάδες (5,000) δραχµές. 20 Τα 15 ευρώ έγιναν το κανονικό νόµιµο αντίτιµο µε την υιοθέτηση από την Ελλάδα του ευρώ ως νοµίσµατος το Σύµφωνα µε την παράγραφο 7.1 της υπουργικής απόφασης του 1995: «Από τη συνολική αξία του εισιτηρίου παρακρατείται ποσοστό είκοσι τοις εκατό (20%) από την επιχείρηση Καζίνο, ως δικαίωµα διάθεσης και κάλυψης δαπανών, στο οποίο εµπεριέχεται και ο επ αυτού αναλογών Φ.Π.Α., το υπόλοιπο δε ποσό αποτελεί το δικαίωµα του ηµοσίου. 22 Σύµφωνα µε την παράγραφο 6 της υπουργικής απόφασης του 1995: «Σε περίπτωση εισόδου στο χώρο του Καζίνο προσώπων από τα οποία για λόγους επαγγελµατικής προβολής ή κοινωνικής υποχρέωσης δεν εισπράττεται τίµηµα, εκδίδονται εισιτήρια από ιδιαίτερη σειρά ή από ιδιαίτερο αθροιστή της φ.τ.µ. µε την ένδειξη «ΤΙΜΗΣ ΕΝΕΚΕΝ»». 23 Σύµφωνα µε την παράγραφο 7.2 της υπουργικής απόφασης του 1995: «Για τα εκδιδόµενα εισιτήρια σε πελάτες «ΤΙΜΗΣ ΕΝΕΚΕΝ»αποδίδεται το δικαίωµα του ηµοσίου µε βάση την καθοριζόµενη στην παράγραφο 5 της παρούσης αξία των εισιτηρίων της συγκεκριµένης ηµέρας.» 24 Σύµφωνα µε την παράγραφο 10.1 της υπουργικής απόφασης του 1995: «Τα δικαιώµατα του ηµοσίου αποδίδονται στην αρµόδια για τη φορολογία του εισοδήµατος της επιχείρησης ΟΥ µέχρι τη δεκάτη ηµέρα κάθε µηνός µε την υποβολή δήλωσης που αφορά τις εισπράξεις δικαιωµάτων του αµέσως προηγούµενου µήνα». 25 Σύµφωνα µε την παράγραφο 8.1 της υπουργικής απόφασης του 1995: «Κατ αναλογίαν των αναφεροµένων στις ανωτέρω παραγράφους 2 έως και 7, παρέχεται [στους εκµεταλλευτές καζίνων] η δυνατότητα έκδοσης θεωρηµένων εισιτηρίων διάρκειας δεκαπέντε ή τριάντα συνεχών ηµερών ή ενός ηµερολογιακού µηνός, κατά περίπτωση. Επί της αξίας των ως άνω εισιτηρίων διαρκείας, παρέχεται έκπτωση ως εξής: α) Σαράντα τοις εκατό (40%) επί της συνολικής αξίας δεκαπέντε εισιτηρίων ηµερήσιας ισχύος, για τα «διαρκείας» δεκαπέντε ηµερών. Σε περίπτωση έκδοσης των εισιτηρίων αυτών κατά ηµερολογιακά δεκαπενθήµερα, το τελευταίο δεκαπενθήµερο εκάστου µηνός καλύπτει το διάστηµα από την 16η ηµέρα έως το τέλος του µήνα. 6

7 (16) Όλα τα νέα ιδιωτικά καζίνα που ιδρύθηκαν (µετά το 1995) βάσει του νόµου 2206/1994 λειτούργησαν σύµφωνα µε την υπουργική απόφαση του 1995 και εφάρµοσαν καταρχήν, όπως εκτίθεται στο προηγούµενο σηµείο την τιµή εισιτηρίου εισόδου των 15 ευρώ, µε µόνη εξαίρεση το καζίνο Θεσσαλονίκης (όπως εκτίθεται αναλυτικότερα πιο κάτω). (17) Εντούτοις, τα κρατικά καζίνα της Πάρνηθας (Mont Parnès), της Κέρκυρας και της Ρόδου συνέχισαν τη λειτουργία τους ως λέσχες του EOT 26 και δεν εφάρµοζαν τα νοµοθετήµατα των ετών µέχρι τη χορήγηση αργότερα σε αυτά της άδειας λειτουργίας που προβλέπεται από το νόµο 2206/1994. (18) Σύµφωνα µε τις διάφορες παρατηρήσεις και περιγραφές των εθνικών διατάξεων που παρουσίασαν οι ελληνικές αρχές, η Επιτροπή υπολαµβάνει ότι το σύστηµα λειτούργησε στην πράξη ως εξής: (19) Οι ελληνικές αρχές εξήγησαν ότι η λειτουργία των καζίνων στην Ελλάδα διέπεται, γενικότερα, από το νόµο 2206/1994. Οι προϊσχύσασες του νόµου αυτού ειδικές διατάξεις για τα δηµόσια καζίνα θεωρούνται εξαιρέσεις από την εφαρµογή των γενικών διατάξεων του νόµου 2206/1994 (και της υπουργικής απόφασης του 1995 για την εφαρµογή του), εν αναµονή της ιδιωτικοποίησης των εν λόγω δηµόσιων καζίνων και της έκδοσης των προβλεπόµενων από το νόµο αδειών. (20) Συνεπώς, η υπουργική απόφαση του 1995 δεν θεωρείτο ότι εφαρµόζεται στα δηµόσια καζίνα µέχρι την ηµεροµηνία αδειοδότησής τους βάσει του νόµου 2206/1994 είτε όσον αφορά το αντίτιµο του κανονικού εισιτηρίου εισόδου των 15 ευρώ, ή όσον αφορά την υποχρέωση απόδοσης του 80% του αντιτίµου αυτού στο ηµόσιο. Τα δηµόσια καζίνα άρχισαν να αποδίδουν το σχετικό 80% µόνο µετά την επιγενόµενη χορήγηση της άδειας λειτουργίας σύµφωνα µε το νόµο 2206/1994 (όπως εκτίθεται πιο κάτω σηµείο 23 και επ.). Ωστόσο, καθώς η τιµή του εισιτηρίου εισόδου στα δηµόσια καζίνα παρέµεινε κατ εξαίρεση στο επίπεδο των 6 ευρώ, δεδοµένου ότι οι προϊσχύουσες αποφάσεις του EOT (που όριζαν το εισιτήριο εισόδου στα 6 ευρώ) θεωρήθηκαν ειδικές διατάξεις παρέκκλισης (προϊσχύουσα lex specialis) µη θιγόµενες από τις γενικές διατάξεις του νόµου 2206/1994 και της υπουργικής απόφασης του 1995, τα δηµόσια καζίνα πλήρωναν µόνο το 80% των 6 ευρώ. Οι αποφάσεις του EOT θεωρήθηκαν µη εφαρµοστέες µόνον όταν τα καζίνα δεν ανήκαν πλέον στο ηµόσιο κατά πλήρη κυριότητα, µετά από την ιδιωτικοποίηση καθενός από αυτά. Μόνο µετά από αυτήν την εξέλιξη άρχισαν τα καζίνα να χρεώνουν το κανονικό εισιτήριο εισόδου των 15 ευρώ και υπείχαν την υποχρέωση απόδοσης, ως φόρου προς το ηµόσιο, του 80% των 15 ευρώ. (21) Εξαίρεση από αυτό που φαίνεται ότι θα έπρεπε να ήταν ο κανόνας, αποτελεί η µερική ιδιωτικοποίηση του καζίνου Mont Parnès, που επιβεβαιώθηκε µε το νόµο 3139/2003 (ο οποίος προέβλεπε επίσης τη µελλοντική ιδιωτικοποίηση του καζίνου Κέρκυρας) στον οποίο οριζόταν ρητά ότι το εισιτήριο εισόδου στο καζίνο Mont Parnès θα παρέµενε στα 6 ευρώ. β) Πενήντα τοις εκατό (50%) επί της συνολικής αξίας τριάντα εισιτηρίων ηµερήσιας ισχύος, για τα «διαρκείας» τριάντα ηµερών ή ενός µηνός.» 26 Το 1993, ο νόµος 2160/1993 προέβλεπε ότι τα καζίνα Ρόδου, Mont Parnès και Κέρκυρας θα συνέχιζαν τη λειτουργία τους ως λέσχες του EOT, βάσει των οικείων διατάξεων του EOT συγκεκριµένα, του νόµου 1624/1951, του διατάγµατος 4109/1960 και του νόµου 2160/1993, έως ότου τους χορηγηθεί άδεια λειτουργίας από την Επιτροπή Καζίνων. 7

8 (22) Το 2000, τον EOT αντικατέστησε στη λειτουργία των καζίνων Mont Parnès και Κέρκυρας η Ελληνική Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης (εφεξής ETA), εταιρεία πλήρους ιδιοκτησίας του ελληνικού ηµοσίου, και από το τέλος του 2000 και µέχρι την αδειοδότησή της βάσει του νόµου 2206/1994 το 2003, η ETA άρχισε 27, οικειοθελώς στην αρχή και αργότερα δυνάµει του άρθρου 24 του νόµου 2919/2001, να προσαρµόζεται βαθµιαία προς τις οριζόµενες από το νόµο 2206/1994 υποχρεώσεις των καζίνων, µε σκοπό την προετοιµασία και των δύο αυτών πρώην λεσχών ιδιοκτησίας του ηµοσίου για την πλήρη αδειοδότησή τους ως καζίνων και για την ιδιωτικοποίησή τους. Στη διάρκεια αυτής της µεταβατικής περιόδου η ETA, µεταξύ άλλων, απέδιδε στο ηµόσιο το 80% των εισιτηρίων εισόδου 6 ευρώ στα καζίνα Mont Parnès και Κέρκυρας. (23) Ειδικότερα, το 2003, το καζίνο Mont Parnès ιδιοκτησίας του ηµοσίου, µετατράπηκε σε ανώνυµη εταιρεία και το 49% του κεφαλαίου της παραχωρήθηκε στον ιδιωτικό τοµέα 28. Η προβλεπόµενη από το νόµο 2206/1994 άδεια λειτουργίας του καζίνου Mont Parnès χορηγήθηκε τελικά το 2003 βάσει του νόµου 3139/2003 (άρθρο 1 παράγραφος 1). Με τον ίδιο νόµο διατηρήθηκε η τιµή εισιτηρίου εισόδου στο Mont Parnès στα 6 ευρώ (άρθρο 1 παράγραφος 1vii). (24) Στην περίπτωση του καζίνου Κέρκυρας, η προβλεπόµενη από το νόµο 2206/1994 άδεια λειτουργίας αρχικά χορηγήθηκε το 2003 στην ETA βάσει του νόµου 3139/2003 (άρθρο 1 παράγραφος 3) προκειµένου η ETA να τη συνεισφέρει στην επιγενόµενη ιδιωτικοποίησή της. Στην ίδια διάταξη προβλεπόταν ότι το εισιτήριο εισόδου στο καζίνο της Κέρκυρας θα οριζόταν µε νέα υπουργική απόφαση, πράγµα που σήµαινε µε άλλα λόγια ότι η υπουργική απόφαση του 1995 δεν τύχαινε εφαρµογής. Σύµφωνα µε τις πληροφορίες της Επιτροπής, δεν έχει εκδοθεί καµία νέα υπουργική απόφαση και το καζίνο της Κέρκυρας εξακολούθησε να χρεώνει εισιτήριο 6 ευρώ µέχρι την ιδιωτικοποίησή του τον Αύγουστο του , οπότε άρχισε να εφαρµόζει την τιµή εισιτηρίου των 15 ευρώ. (25) Στην περίπτωση του καζίνου της Ρόδου, η σύµφωνα µε το νόµο 2206/1994 άδεια λειτουργίας εκδόθηκε το 1996 δυνάµει της υπουργικής απόφασης Τ/633/ Ωστόσο, το καζίνο αυτό συνέχισε µέχρι το 1999 να χρεώνει το εισιτήριο εισόδου µειωµένης τιµής, προχωρώντας σε χρέωση εισιτηρίου 15 ευρώ µόνο µετά την ιδιωτικοποίησή του που έγινε τον Απρίλιο του 1999 (καθώς, µέχρι την ιδιωτικοποίησή του, λειτουργούσε υπό τον έλεγχο του EOT και έτσι εφάρµοζε την 27 Στο καζίνο Mont Parnès, την ETA διαδέχθηκε η EKΠ (Ελληνικό Καζίνο Πάρνηθας A.E.), η οποία συστάθηκε το 2001 ως θυγατρική της Ελληνικής Εταιρείας Τουριστικής Ανάπτυξης Α.Ε. (ETA), εταιρείας πλήρως ελεγχόµενης από το ελληνικό ηµόσιο. 28 Το καζίνο Mont Parnès ιδιωτικοποιήθηκε µερικά στις µε την πώληση, σε διεθνή πλειοδοτικό διαγωνισµό, του 49% των µετοχών της εταιρείας Ελληνικό Καζίνο Πάρνηθας Α.Ε. (EKΠ) στην Athens Resort Casino Ανώνυµη Εταιρεία Συµµετοχών Α.Ε. (ARC), η οποία είχε συσταθεί από το επιχειρηµατικό σχήµα (Hyatt Regency Ελληνική Τεχνοδοµική) που ήταν ο τελικός πλειοδότης σε διαγωνιστική διαδικασία. Η εταιρεία EKΠ είχε ιδρυθεί το 2001 ως θυγατρική της ETA, εταιρείας πλήρως ελεγχόµενης από το ελληνικό ηµόσιο. Η ETA ιδρύθηκε το 1998 και είχε αναλάβει µέχρι το 2000 τη διαχείριση των καζίνων Mont Parnès και Κέρκυρας, διαδεχόµενη σ αυτό τον EOT (βλέπε επίσης πιο πάνω υποσηµείωση 12). 29 Σύµφωνα µε πληροφορίες που ελήφθησαν από τις ελληνικές αρχές στη διάρκεια της επίσηµης διαδικασίας έρευνας, το καζίνο Κέρκυρας ιδιωτικοποιήθηκε στις , µε την πώληση, σε διεθνή πλειοδοτικό διαγωνισµό, του 100% των µετοχών στην εταιρεία Ελληνικό Καζίνο Κέρκυρας Α.Ε. (EKK) στην V&T Corfu Casino Α.Ε., η οποία συστάθηκε από το επιχειρηµατικό σχήµα (Vivere Entertainment Commercial & Holding S.A. - Theros International Gaming INC.) το οποίο ανεδείχθη τελικός πλειοδότης στη διαγωνιστική διαδικασία. Η εταιρεία EKK είχε συσταθεί το 2001 ως θυγατρική της ETA. 8

9 απόφαση του EOT του η οποία όριζε την τιµή των εισιτηρίων εισόδου στα καζίνα της Ρόδου στις δραχµές). (26) Το ιδιωτικό καζίνο Θεσσαλονίκης συστάθηκε ως εταιρεία και έλαβε άδεια λειτουργίας το 1995 βάσει του νόµου 2206/ Εφαρµόζει, µέχρι σήµερα, το µειωµένης τιµής εισιτήριο των 6 ευρώ που ισχύει για τα δηµόσια καζίνα (του Mont Parnès και της Κέρκυρας) δυνάµει του νοµοθετικού διατάγµατος 2687/ το οποίο προβλέπει ότι επιχειρήσεις που ιδρύονται µε επένδυση ξένων κεφαλαίων απολαµβάνουν µεταχείριση τουλάχιστον τόσο ευνοϊκή όσο αυτή που εφαρµόζεται σε άλλες οµοειδείς εγχώριες επιχειρήσεις 33. Ακόµη κα σε µεταγενέστερο χρόνο, όταν το ζήτηµα είχε εγερθεί περαιτέρω, η διοίκηση του καζίνου (δηλαδή η Hyatt Regency) ζήτησε η τιµή των εισιτηρίων εισόδου στο καζίνο Θεσσαλονίκης να οριστεί στο ίδιο επίπεδο µε αυτό του καζίνου Mont Parnès, ήτοι στα 6 ευρώ. Το αίτηµα αυτό έγινε δεκτό, µετά από γνωµοδότηση του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους (Γνωµοδότηση 631/1997). Η υποχρέωση απόδοσης στο ηµόσιο του 80% της ονοµαστικής αξίας των εισιτηρίων εισόδου ίσχυε για το καζίνο Θεσσαλονίκης από την έκδοση της άδειας λειτουργίας του, το III. ΛΟΓΟΙ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ (27) Η Επιτροπή κίνησε τη διαδικασία έρευνας που προβλέπεται από το άρθρο 108 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) διατυπώνοντας σοβαρές αµφιβολίες όσον αφορά τη διακριτική φορολογική µεταχείριση υπέρ διαφόρων ειδικά κατονοµαζόµενων καζίνων στην Ελλάδα, στα οποία παρέχεται το πλεονέκτηµα ευνοϊκότερης φορολόγησης από αυτήν στην οποία υπόκεινται τα υπόλοιπα καζίνα της χώρας. (28) Η Επιτροπή θεώρησε ότι το επίµαχο µέτρο απέκλινε από τις γενικές διατάξεις της ελληνικής έννοµης τάξης περί καθορισµού του κανονικού επιπέδου των εισιτηρίων εισόδου στα καζίνα και, συνεπώς, βελτίωνε την ανταγωνιστική θέση των υπαχθέντων στο µέτρο. (29) Η Επιτροπή παρατήρησε ότι το επίµαχο µέτρο φαινόταν να συνιστά απώλεια δηµοσίων πόρων για το ελληνικό κράτος, και ότι παρείχε πλεονέκτηµα στα καζίνα µε εισιτήριο χαµηλότερης αξίας. Απαντώντας στο επιχείρηµα των ελληνικών αρχών ότι ο άµεσα ωφελούµενος από τη χαµηλότερη τιµή των εισιτηρίων εισόδου είναι ο πελάτης, η Επιτροπή παρατήρησε ότι οι παρεχόµενες σε καταναλωτές επιδοτήσεις µπορούν να συνιστούν κρατική ενίσχυση σε επιχειρήσεις εάν για την επιδότηση τίθεται ως όρος η χρήση συγκεκριµένου προϊόντος ή υπηρεσίας από δεδοµένη επιχείρηση Βλέπε υποσηµείωση ΦΕΚ 904 της Νοµοθετικό διάταγµα 2687/1953 «Περί επενδύσεως και προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού». 33 Το καζίνο Θεσσαλονίκης ορίστηκε ότι υπάγεται στις διατάξεις του ν.δ. 2687/1953 σύµφωνα µε το Π.. 290/1995 το οποίο το εξοµοίωσε µε τα καζίνα Mont Parnès και Κέρκυρας. 34 Βλέπε επίσης σηµεία της απόφασης κίνησης της διαδικασίας. 35 Βλ. επίσης σηµεία της απόφασης κίνησης της διαδικασίας 9

10 (30) Η Επιτροπή παρατήρησε επίσης ότι, όπως φαινόταν, το επίπεδο της φορολόγησης δεν οριζόταν ανάλογα µε τις συνθήκες κάθε επιµέρους καζίνου 36, και κατέληγε στο προσωρινό συµπέρασµα ότι το µέτρο είναι επιλεκτικό 37. (31) Η Επιτροπή διαπίστωσε ότι το επίµαχο µέτρο είναι σε θέση να νοθεύσει τον ανταγωνισµό µεταξύ των καζίνων στην Ελλάδα, όπως και στην αγορά εξαγοράς ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Η Επιτροπή σηµείωσε ότι σέβεται πλήρως το δικαίωµα των κρατών µελών να ρυθµίζουν τα τυχερά παιχνίδια στην επικράτειά τους τηρουµένης της ενωσιακής νοµοθεσίας, αλλά δεν µπορεί να δεχτεί ότι µε τα εν λόγω επιχειρήµατα αποκλείεται το ενδεχόµενο να έχει το επίµαχο µέτρο οποιοδήποτε αποτέλεσµα στρέβλωσης του ανταγωνισµού ή των συναλλαγών µεταξύ κρατών µελών. Οι φορείς εκµετάλλευσης στο συγκεκριµένο τοµέα συχνά είναι µεγάλοι ξενοδοχειακοί όµιλοι, οι επενδυτικές αποφάσεις των οποίων θα µπορούσαν να επηρεάζονται από το µέτρο, και, πράγµατι, τα καζίνα µπορούν να λειτουργούν ως δέλεαρ των τουριστών ώστε να επισκέπτονται την Ελλάδα. Έτσι, η Επιτροπή συµπέρανε ότι το µέτρο αυτό είναι ικανό να στρεβλώσει τον ανταγωνισµό και να επηρεάσει τις συναλλαγές µεταξύ κρατών µελών 38. (32) Η Επιτροπή κατέληγε στο προσωρινό συµπέρασµα ότι το µέτρο αυτό συνιστά παράνοµη ενίσχυση, δεδοµένου ότι είχε τεθεί σε εφαρµογή από τις ελληνικές αρχές χωρίς την προηγούµενη έγκριση της Επιτροπής, και ότι άρα υπόκειται στην εφαρµογή του άρθρου 15 του διαδικαστικού κανονισµού όσον αφορά την ανάκτηση ενισχύσεων 39. (33) Η Επιτροπή δεν εντόπισε κανένα λόγο στον οποίο θα βασιζόταν για να θεωρηθεί το επίµαχο µέτρο συµβιβάσιµο µε την εσωτερική αγορά, δεδοµένου ότι θεωρείτο ότι αντιπροσωπεύει αδικαιολόγητη ενίσχυση στη λειτουργία των καζίνων που έχουν υπαχθεί στο µέτρο 40. (34) Τέλος, η Επιτροπή παρατήρησε ότι εάν επιβεβαιωθούν οι υποψίες της ότι το µέτρο περιέχει ασυµβίβαστη κρατική ενίσχυση, τότε βάσει του άρθρου 14 παράγραφος 1 του διαδικαστικού διαγωνισµού, θα είναι υποχρεωµένη να διατάξει την Ελλάδα να ανακτήσει την ενίσχυση από τους αποδέκτες της, εκτός αν αυτό αντίκειται σε γενική αρχή του δικαίου. 41 IV. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΤΡΙΤΩΝ (35) Στη διάρκεια της επίσηµης διαδικασίας έρευνας, η Επιτροπή έλαβε παρατηρήσεις από την Ελλάδα, από τον εκπρόσωπο της εταιρείας «Ελληνικό Καζίνο Πάρνηθας A.E.» (εφεξής «Mont Parnès»), και από τους εκπροσώπους του ιδιωτικού καζίνου Λουτρακίου (εφεξής «Λουτράκι») Βλ. επίσης σηµεία και σηµείο 37 της απόφασης κίνησης της διαδικασίας. Βλ. επίσης σηµεία της απόφασης κίνησης της διαδικασίας. Βλ. επίσης σηµεία της απόφασης κίνησης της διαδικασίας. Βλ. επίσης σηµεία της απόφασης κίνησης της διαδικασίας. Βλ. επίσης σηµεία της απόφασης κίνησης της διαδικασίας. Βλ. επίσης σηµεία της απόφασης κίνησης της διαδικασίας. 10

11 IV.1. Παρατηρήσεις της Ελλάδας και του Mont Parnès (36) εδοµένου ότι οι παρατηρήσεις που ελήφθησαν από τον εκπρόσωπο του υπαχθέντος στο µέτρο καζίνου Mont Parnès είναι κατ ουσίαν ταυτόσηµες µε τις παρατηρήσεις που ελήφθησαν από τις ελληνικές αρχές, η περιληπτική έκθεση των παρατηρήσεων αυτών είναι κοινή, στην παρούσα ενότητα. IV.1.1 Επί της ύπαρξης ενίσχυσης (37) Τόσο οι ελληνικές αρχές όσο και το Mont Parnès αµφισβητούν την ύπαρξη κρατικής ενίσχυσης. Και οι δύο υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει κανένα διαφυγόν έσοδο για το ηµόσιο (ή εάν υπάρχει, τότε δεν προκύπτει κανένα πλεονέκτηµα για τα καζίνα). (38) Οι ελληνικές αρχές προβάλλουν το επιχείρηµα ότι η διαφοροποίηση των τιµών εισιτηρίου αποτελεί αποκλειστικό ζήτηµα ρύθµισης των τιµών, δεδοµένου ότι ο εισπραττόµενος φόρος αποτελεί ενιαίο ποσοστό της αντίστοιχης αξίας του αντιτίµου των εκδιδόµενων εισιτηρίων εισόδου. (39) Σύµφωνα µε τις ελληνικές αρχές, σκοπός του καθορισµού της αξίας του εισιτηρίου εισόδου και της πληρωµής στο ηµόσιο δεν είναι η δηµιουργία κρατικών εσόδων αλλά η αποθάρρυνση της συµµετοχής στα τυχερά παιχνίδια των προερχόµενων από χαµηλές εισοδηµατικές τάξεις προσώπων. Το γεγονός ότι η πρακτική επιβολής εισιτηρίων εισόδου αποφέρει επίσης έσοδα για το ηµόσιο δεν αλλοιώνει τη φύση του ως µέτρου ελέγχου. Έτσι, η επιβολή εισιτηρίου εισόδου συγκεκριµένης αξίας στους πελάτες που εισέρχονται στους χώρους τυχερών παιχνιδιών των καζίνων θεωρείται από τις ελληνικές αρχές ότι συνιστά επαχθές µέτρο διοικητικού ελέγχου, το οποίο, όµως, στερείται φορολογικού χαρακτήρα και δεν µπορεί να θεωρηθεί φορολογικό βάρος σύµφωνα µε την απόφαση αριθ. 4027/1998 του Συµβουλίου της Επικρατείας 42. (40) Σχετικά µε τις διαφορές στο αντίτιµο των εισιτηρίων διαφόρων καζίνων, η Ελλάδα υποστηρίζει ότι οι οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες των διαφόρων καζίνων είναι διαφορετικές και µη συγκρίσιµες. Οι ελληνικές αρχές ισχυρίζονται ότι η διάκριση στις χρεώσεις δικαιολογείται από λόγους δηµόσιας πολιτικής, και µεταξύ άλλων ότι «οι συνθήκες κάθε επιµέρους καζίνο, δικαιολογούν και συµβιβάζονται πλήρως µε τη διαφορετική ρύθµιση του εισιτηρίου µεταξύ των καζίνων που βρίσκονται πλησίον µεγάλων αστικών κέντρων και αυτών της επαρχίας... που κατοικείται κυρίως από αγροτικούς πληθυσµούς, χαµηλότερου στην πλειοψηφία τους εισοδηµατικού και µορφωτικού επιπέδου, οι οποίοι χρήζουν µεγαλύτερης αποθάρρυνσης από τη συµµετοχή τους στα τυχερά παίγνια, από τους κατοίκους των αστικών περιοχών». 42 Κατά την κρίση του Συµβουλίου της Επικρατείας, τούτο προκύπτει από το γεγονός ότι: (α) ο νοµοθέτης, εναρµονιζόµενος µε τους σκοπούς του νόµου, επιβάλλει την έκδοση εισιτηρίου µόνο για τους εισερχόµενους στους χώρους τυχερών παιγνίων και όχι για τους χρήστες των άλλων υπηρεσιών (ξενοδοχείο, εστιατόριο, κλπ.) που παρέχονται στους λοιπούς χώρους των καζίνων, (β) το εισιτήριο εισόδου δεν περιλαµβάνεται µεταξύ των εσόδων του ηµοσίου που απαριθµούνται στο άρθρο 2 παρ. 6 του ν. 2206/1994, και (γ) ο νοµοθέτης παρέχει τη δυνατότητα είτε να θεσπιστεί µία ενιαία για όλα τα καζίνα του ν. 2206/1994, ρύθµιση, είτε να υπάρξουν επί µέρους ρυθµίσεις, εφ όσον κριθεί, ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι που θα επέβαλλαν τις επί µέρους διαφορετικές ρυθµίσεις. 11

12 (41) Σχετικά µε την παρατήρηση της καταγγέλλουσας (Λουτράκι) ότι το αντίτιµο των εισιτηρίων εισόδου στο καζίνο Κέρκυρας τροποποιήθηκε από 6 ευρώ σε 15 ευρώ όταν ιδιωτικοποιήθηκε το 2010, πράγµα που µάλλον αντιφάσκει προς τα επιχειρήµατα περί δηµόσιας πολιτικής, οι ελληνικές αρχές απαντούν ότι λόγω της αποµακρυσµένης γεωγραφικής θέσης της Νήσου Κέρκυρας, το καζίνο αυτό δεν τελεί σε ανταγωνισµό µε όλα τα άλλα ελληνικά καζίνα (συνεπώς δεν νοθεύεται ο ανταγωνισµός). Οι ελληνικές αρχές υποστηρίζουν περαιτέρω ότι είναι επιτακτικής σηµασίας να καθίσταται η τιµή του εισιτηρίου αποθαρρυντική, για λόγους προστασίας των κατοίκων της Κέρκυρας, επειδή η µεταβολή των όρων λειτουργίας του καζίνου µετά την ιδιωτικοποίησή του θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε θεαµατική αύξηση των ωρών λειτουργίας, των δραστηριοτήτων γενικότερα και της ελκυστικότητάς του. (42) Οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès αµφισβητούν ότι σε περίπτωση που υπάρχει πλεονέκτηµα στα καζίνα χαµηλότερου εισιτηρίου (επειδή προσελκύουν περισσότερους πελάτες) αυτόµατα αυτό σηµαίνει ότι υπάρχει απώλεια εσόδων του ηµοσίου. Επίσης, δεν είναι βέβαιο ότι, µε υψηλότερη τιµή εισιτηρίου, οι εν λόγω εικαζόµενοι αποδέκτες ενίσχυσης θα παρήγαγαν περισσότερα έσοδα για το ηµόσιο, και άρα η καταγγελλόµενη απώλεια εσόδων είναι υποθετική. Οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès τονίζουν επίσης ότι το όφελος από τη χαµηλότερη τιµή των εισιτηρίων εισόδου προσπορίζεται ο πελάτης, και ότι το ποσοστό της αξίας του εισιτηρίου που παρακρατεί το καζίνο αντιπροσωπεύει υψηλότερο ποσό στα καζίνα µε εισιτήριο 15 ευρώ, το οποίο αποτελεί δικό τους όφελος. (43) Επίσης, οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès υποστηρίζουν ότι δεν επηρεάζεται ο ανταγωνισµός ή το εµπόριο βάσει του ότι καθένα από τα καζίνα εξυπηρετεί µια τοπική αγορά. Αρνούνται την πιθανότητα να υπάρχει ανταγωνισµός µε άλλες µορφές τυχερών παιχνιδιών όπως αναφέρεται στην απόφαση κίνησης της διαδικασίας, σηµειώνοντας ότι επί του παρόντος στην Ελλάδα απαγορεύεται η προσφορά τυχερών παιχνιδιών µέσω του διαδικτύου. (44) Οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès ισχυρίζονται επίσης ότι ακόµη και αν ήθελε θεωρηθεί ότι το µειωµένης τιµής εισιτήριο των 6 ευρώ µπορούσε ή µπορεί να επηρεάσει την απόφαση ξένου φορέα εκµετάλλευσης να επενδύσει σε επιχείρηση καζίνου στην Ελλάδα, ο ξένος φορέας θα µπορούσε σε κάθε περίπτωση να κάνει χρήση του νόµου 2687/1953, όπως έκανε και η εταιρεία Hyatt Regency Ξενοδοχειακή και Τουριστική (Θεσσαλονίκη) Α.Ε. στην περίπτωση του καζίνου Θεσσαλονίκης. (45) Σχετικά µε τους ισχυρισµούς της καταγγέλλουσας ότι οι υπαχθέντες στο µέτρο έχουν τη δυνατότητα να χορηγούν δωρεάν είσοδο, ενώ παράλληλα ισχύει η υποχρέωσή τους για απόδοση του 80% του εισιτηρίου, πράγµα που συνεπώς καταδεικνύει σαφέστατα τον χαρακτήρα του µέτρου ως ενίσχυσης, οι ελληνικές αρχές προβάλλουν το επιχείρηµα ότι η πρακτική αυτή «συνιστά εξαίρεση», καθώς τα καζίνα φέρονται να κάνουν χρήση της εξαίρεσης αυτής για να προσφέρουν δωρεάν είσοδο (τιµής ένεκεν) κυρίως επίσηµων ή διάσηµων πελατών και, καθώς η δαπάνη από την καταβολή στο κράτος εξ ιδίων πόρων του 80% της τιµής του εισιτηρίου δεν αναγνωρίζεται ως παραγωγική δαπάνη και δεν µπορεί να εκπίπτεται από τα έσοδα της επιχείρησης (πράγµα που θα επέσειε στην επιχείρηση που εφαρµόζει τέτοια πρακτική σηµαντικές φορολογικές επιβαρύνσεις), είναι αντίθετη µε τη φορολογική νοµοθεσία (νόµος 2238/1994). 12

13 (46) Οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès εφιστούν περαιτέρω την προσοχή της Επιτροπής σε ορισµένες άλλες διαφορές µεταξύ των καζίνων υπό το πρίσµα διαφόρων φορολογικών / κανονιστικών µέτρων. Έτσι, οι διαφορές αυτές, οι οποίες φέρονται να ευνόησαν το Λουτράκι (την καταγγέλλουσα) υποστηρίζεται ότι αντισταθµίζουν τα πλεονεκτήµατα που απολαµβάνουν οι υπαχθέντες στο µέτρο λόγω της χαµηλότερης τιµής των εισιτηρίων εισόδου. Το κυριότερο µέτρο που αναφέρεται σχετικά, είναι ότι καθένα καζίνο αποδίδει ορισµένο ποσοστό των ακαθάριστων κερδών του στο ηµόσιο αλλά, σύµφωνα µε το Νόµο, το ποσοστό αυτό είναι για το Λουτράκι χαµηλότερο από αυτό άλλων καζίνων. Επί του σηµείου αυτού, ωστόσο, η Επιτροπή παρατηρεί πρώτον ότι τα εν λόγω άλλα µέτρα τα οποία επικαλούνται οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès, εάν υπάρχουν, θα µπορούσαν, εφόσον πληρούνται όλοι οι όροι που προβλέπονται από την ισχύουσα ενωσιακή νοµοθεσία για τις κρατικές ενισχύσεις, να συνιστούν χωριστό µέτρο ενίσχυσης υπέρ του καζίνου Λουτρακίου. Σε κάθε περίπτωση, τα µέτρα αυτά είναι διακριτά από το υπό εξέταση µέτρο και συνεπώς δεν καλύπτονται από την παρούσα απόφαση. (47) Τέλος, η Ελλάδα έχει αναφέρει ότι εξετάζει την πιθανή αλλαγή της τιµολογιακής πολιτικής της για τα καζίνα, µε σκοπό να εξαλειφθούν οι µεταξύ καζίνων διακρίσεις. Εντούτοις, δεν έχει ακόµη ενηµερώσει την Επιτροπή σχετικά µε την εφαρµογή τέτοιας µεταβολής. (48) Οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès δεν υπέβαλαν παρατηρήσεις σχετικά µε το συµβατό και τη νοµιµότητα της ενίσχυσης. IV.1.2. Επί της ποσοτικοποίησης και της ανάκτησης της ενίσχυσης (49) Οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès υποστηρίζουν, επιχειρηµατολογώντας επικουρικά, ότι ακόµη και αν διαπιστωνόταν ότι το εξεταζόµενο µέτρο συνιστά παράνοµη και µη συµβιβάσιµη κρατική ενίσχυση, τυχόν ανάκτηση της ενίσχυσης αυτής θα προσέκρουε: Στην αρχή της εύλογης εµπιστοσύνης του διοικούµενου: το ζήτηµα του εισιτηρίου στα καζίνα, και ειδικότερα το κατά πόσον αυτό αποτελεί το οικονοµικό βάρος για τα καζίνα, τέθηκε ενώπιον του Συµβουλίου της Επικρατείας προ 15ετίας περίπου 43. Το Συµβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι, βάσει της εθνικής νοµοθεσίας, η τιµή του εισιτηρίου δεν είναι φορολογικής φύσεως, πράγµα το οποίο έµµεσα αποδεικνύει ότι δεν αποτελεί οικονοµικό βάρος για τα καζίνα. Ως εκ τούτου, τα υπαγόµενα στο µέτρο καζίνα εύλογα µπορούσαν να βασίσουν τις ενέργειές τους στην παραδοχή ότι δεν τίθεται ζήτηµα κρατικής ενίσχυσης το οποίο να ανακύπτει από τη διαφοροποίηση των τιµών των εν λόγω εισιτηρίων τα οποία δεν θεωρούνται, βάσει της εθνικής νοµοθεσίας, ότι αποτελούν οικονοµικό βάρος. Στην αρχή της µη καταχρηστικής άσκησης ενός δικαιώµατος: οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès υποστηρίζουν ότι το Λουτράκι προέβη σε καταγγελία ενώπιον της Επιτροπής µόνο µετά την πάροδο δεκαπέντε ετών από τη θέσπιση του επίµαχου µέτρου (το 1995), η προσφυγή του στην Επιτροπή για την προάσπιση των συµφερόντων (και των δικαιωµάτων) του που απορρέουν από 43 Απόφαση αριθ. 4027/1998 του Συµβουλίου της Επικρατείας. Βλέπε επίσης πιο πάνω υποσηµείωση

14 τις διατάξεις της ΣΛΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις, συνιστά καταχρηστική άσκηση του δικαιώµατός του. (50) Σχετικά µε τον υπολογισµό του προς ανάκτηση ποσού, οι ελληνικές αρχές και το Mont Parnès αµφισβητούν τον υπολογισµό τον οποίο προτείνει το Λουτράκι (διαφορά στον ανά πελάτη εισπραττόµενο φόρο µεταξύ των καζίνων υψηλότερου και χαµηλότερου αντιτίµου εισιτηρίου, πολλαπλασιαζόµενη επί τον αριθµό των εισερχόµενων στα υπαγόµενα στο µέτρο καζίνα). Τέτοιος υπολογισµός θα ήταν λανθασµένος και αυθαίρετος καθώς δεν είναι βέβαιο ότι, µε υψηλότερη τιµή εισιτηρίου εισόδου, τα φερόµενα ως αποδέκτες ενίσχυσης καζίνα Mont Parnès, Θεσσαλονίκης και Κέρκυρας 44 θα είχαν τον ίδιο αριθµό πελατών. IV.2. Τα σχόλια του καζίνου Λουτρακίου (51) Το Λουτράκι ισχυρίζεται ότι τα µέτρα που προβλέπονται από εθνικές νοµοθετικές διατάξεις συνιστούν φορολογική διάκριση ευνοϊκή για ορισµένα καζίνα στο µέτρο που η υποχρέωση απόδοσης στο ηµόσιο του ενιαίου δικαιώµατος 80% επί του εισιτηρίου εισόδου στα καζίνα εφαρµόζεται σε διαφορετική φορολογική βάση δηλαδή στις δύο διαφορετικές τιµές εισιτηρίων που έχει ορίσει το ηµόσιο. Καθώς το εισιτήριο εισόδου στα υπαχθέντα στο µέτρο καζίνα είναι σηµαντικά χαµηλότερο από αυτό των άλλων καζίνων (ήτοι 6 ευρώ αντί των 15 ευρώ), τούτο συνιστά απώλεια εσόδων για το ηµόσιο και άρα ισοδυναµεί προς κρατική ενίσχυση, υπό το πρίσµα της δηµιουργούµενης εξαιτίας αυτού στρέβλωσης του ανταγωνισµού. (52) Το Λουτράκι υποστηρίζει περαιτέρω ότι το µέτρο δεν δικαιολογείται αντικειµενικά, καθώς η επιβολή εισιτηρίου χαµηλότερης τιµής στα καζίνα που υπάγονται στο µέτρο αντιβαίνει πράγµατι προς τον κοινωνικό σκοπό και προς τους λόγους και τα χαρακτηριστικά που δικαιολογούν τον ορισµό τιµής των εισιτηρίων εισόδου στα καζίνα, όπως διαλαµβάνεται στην υπ αριθ. 4027/1998 απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας. Το Λουτράκι αµφισβητεί το ότι δεν είναι δυνατόν εύλογα να υποστηριχθεί ότι ο διοικητικός έλεγχος και η κοινωνική προστασία θα µπορούσαν να επιτευχθούν µε διαφορετικές τιµές εισιτηρίων εισόδου στο καζίνο Mont Parnès, το οποίο απέχει περί τα 20 χιλιόµετρα από το κέντρο της Αθήνας, µε εισιτήριο των 6 ευρώ, ενώ στο καζίνο Λουτρακίου, που απέχει περί τα 85χιλιόµετρα από το κέντρο της Αθήνας, µε εισιτήριο των 15 ευρώ, ή, αντίστοιχα, στο καζίνο της Θεσσαλονίκης, µόλις περί τα 8 χιλιόµετρα από το κέντρο της πόλης της Θεσσαλονίκης (επίσης µε εισιτήριο των 6 ευρώ), σε αντιδιαστολή προς το καζίνο Χαλκιδικής, περί τα 120 χιλιόµετρα από το κέντρο της Θεσσαλονίκης (µε εισιτήριο των 15 ευρώ). (53) Το Λουτράκι παρατηρεί ότι, µολονότι η Ελλάδα είχε προηγουµένως επιχειρηµατολογήσει ότι η µειωµένη τιµή των εισιτηρίων εισόδου των 6 ευρώ δικαιολογείται λαµβανοµένων υπόψη των ειδικών συνθηκών που ισχύουν για καθένα από τα υπαγόµενα στο µέτρο καζίνα, συναφών κυρίως προς τη γεωγραφική τοποθεσία καθενός καζίνου (η οποία προσδιορίζει ορισµένες οικονοµικές, κοινωνικές, δηµογραφικές και άλλες ιδιαιτερότητες), παρά ταύτα, τον Αύγουστο του 2010, το καζίνο Κέρκυρας άλλαξε την τιµή του εισιτηρίου σε 15 ευρώ αµέσως µε 44 Το καζίνο της Ρόδου δεν αναφέρεται δεδοµένου ότι εφαρµόζει το εισιτήριο των 15 ευρώ από το 1999 (και εποµένως δεν επηρεάζεται από την εν δυνάµει ανάκτηση λαµβανοµένης υπόψη της δεκαετούς προθεσµίας διαγραφής όπως προβλέπεται από το άρθρο 15 του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 659/1999 του Συµβουλίου. 14

15 την ιδιωτικοποίησή του, χωρίς καµία εξήγηση των λόγων για τους οποίους δεν ίσχυαν πλέον οι προαναφερόµενες ειδικές συνθήκες. (54) Ως προς τον υπολογισµό του προς ανάκτηση ποσού, το Λουτράκι εµµένει στην άποψη ότι το ποσό αυτό ισούται µε τη διαφορά του ανά πελάτη εισπραττόµενου φόρου επί τον αριθµό των πελατών που εισέρχονται στα καζίνα αποδέκτες ενίσχυσης. (55) Αναφορικά µε τα χωριστά µέτρα τα οποία επικαλούνται η Ελλάδα και το Mont Parnès, τα οποία φέρονται να ευνοούν το Λουτράκι (κυρίως ότι το Λουτράκι φέρεται να πληρώνει στο ηµόσιο χαµηλότερο ποσοστό των ετήσιων ακαθάριστων κερδών του σε σύγκριση µε άλλα καζίνα), το Λουτράκι υποστηρίζει ότι στην πράξη έχει καταβάλει το ίδιο ποσό όπως οι ανταγωνιστές του βάσει χωριστής συµφωνίας µε τις αρχές. V. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ (56) Το υπό αξιολόγηση µέτρο είναι η διακριτική φορολογική µεταχείριση την οποία έχουν θέσει σε εφαρµογή οι ελληνικές αρχές µε την οποία ευνοούνται ορισµένα καζίνα µέσω παραλλήλως ισχυουσών νοµικών διατάξεων 45 όσον αφορά τόσο τον καθορισµό ενιαίου φόρου 80% επί της τιµής των εισιτηρίων εισόδου στα καζίνα, όσο και τον ορισµό δύο άνισων νόµιµων τιµών εισιτηρίων εισόδου, ποσού 6 και 15 ευρώ αντίστοιχα, για τα δηµόσια και τα ιδιωτικά καζίνα, θέτοντας έτσι τα τελευταία σε θέση ανταγωνιστικού µειονεκτήµατος 46. V.1 Ύπαρξη κρατικής ενίσχυσης κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ (57) Για να εξακριβώσει αν ορισµένο µέτρο συνιστά κρατική ενίσχυση εµπίπτουσα στις διατάξεις της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή οφείλει να εκτιµήσει κατά πόσον πληροί τους όρους του άρθρου 107 παράγραφος 1 της Συνθήκης. Το άρθρο αυτό ορίζει ότι «Ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε µορφή από τα κράτη ή µε κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισµό διά της ευνοϊκής µεταχειρίσεως ορισµένων επιχειρήσεων ή ορισµένων κλάδων παραγωγής είναι ασυµβίβαστες µε την εσωτερική αγορά, κατά το µέτρο που επηρεάζουν τις µεταξύ κρατών µελών συναλλαγές, εκτός αν οι Συνθήκες ορίζουν άλλως». (58) Πιο κάτω η Επιτροπή θα προβεί σε εκτίµηση του κατά πόσον το επίµαχο µέτρο πληροί τις τέσσερεις σωρευτικές προϋποθέσεις ώστε να συνιστά κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. V.1.1 Ύπαρξη πλεονεκτήµατος (59) Ένα µέτρο για να συνιστά κρατική ενίσχυση πρέπει να παρέχει στους υπαγόµενους σ αυτό πλεονέκτηµα που τους απαλλάσσει από επιβαρύνσεις που κατά κανόνα βαρύνουν τους προϋπολογισµούς τους. 45 Ειδικότερα, νοµοθετικό διάταγµα 2687/1953 νόµος 2206/1994 Y.A /1226/0015/ΠΟΛ.1292/ ΦEK 982/B /1995 νόµος 3139/ Το υπό εκτίµηση µέτρο αφορά τα δηµόσια καζίνα και ένα ιδιωτικό καζίνο (Θεσσαλονίκης), στο οποίο επετράπη κατ εξαίρεση να τύχει της µεταχείρισης που επιφυλάσσεται στα δηµόσια καζίνα, όπως εκτίθεται παρακάτω στην παρούσα απόφαση. 15

16 (60) Ως προς αυτό, οι ελληνικές αρχές ισχυρίστηκαν, κατ αρχάς, ότι το εν λόγω µέτρο µπορεί να µην καλύπτεται από τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις διότι το ύψος της συνεισφοράς που πρέπει να καταβάλλουν στο κράτος όλα τα καζίνα τα οποία λειτουργούν στην Ελλάδα είναι ενιαίο (ήτοι το 80% της αξίας κάθε εισιτηρίου εισόδου) ενώ το στοιχείο που διαφοροποιεί τη µεταχείριση προέρχεται από την πολιτική τιµολόγησης που καθορίστηκε την περίοδο µε νοµικές διατάξεις (καθορισµός του ύψους της τιµής του εισιτηρίου εισόδου στα 15 ευρώ για τα καζίνα που θα αδειοδοτούνταν βάσει των διατάξεων του ν. 2206/1994). (61) Επίσης, οι ελληνικές αρχές υποστήριξαν ότι η χρέωση εισόδου αποτελεί µόνο µέτρο διοικητικού ελέγχου το οποίο στερείται φορολογικού χαρακτήρα, διότι, σύµφωνα µε την απόφαση 4025/1998 του Ελληνικού Συµβουλίου της Επικρατείας, ο καθορισµός της τιµής των εισιτηρίων εισόδου στα καζίνα έχει κοινωνικό χαρακτήρα και δεν αποτελεί φορολογικό µέτρο. (62) Ωστόσο, πρέπει κατ αρχάς να σηµειωθεί ότι ο καθορισµός των τιµών από το ν.2206/1994 δεν µπορεί να χαρακτηρισθεί εύκολα ως συνήθης πολιτική τιµολόγησης, δεδοµένου ότι φαίνεται πως όλα τα καζίνα µπορούν να χρεώνουν στους καταναλωτές χαµηλότερη τιµή εισιτηρίου εισόδου ή ακόµα και να τους επιτρέπουν τη δωρεάν είσοδο, παρόλο που σε όλες τις περιπτώσεις εξακολουθούν να υποχρεούνται να καταβάλλουν στο κράτος το 80% της αντίστοιχης αξίας των εκδιδοµένων εισιτηρίων εισόδου, ανεξαρτήτως του ποσού που πράγµατι χρεώθηκε στους καταναλωτές. (63) Εξάλλου, κατά την εφαρµογή των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις κρατικές ενισχύσεις, δεν έχει σηµασία αν το εξεταζόµενο µέτρο έχει χαρακτήρα τιµολόγησης ή φορολόγησης, δεδοµένου ότι το άρθρο 107 της ΣΛΕΕ εφαρµόζεται σε µέτρα ενισχύσεων που χορηγούνται «υπό οποιαδήποτε µορφή» και τα οποία παρέχουν πλεονέκτηµα. Το γεγονός ότι η δηµιουργία φορολογικών εσόδων δεν αποτελούσε πρωταρχικό στόχο του µέτρου δεν επαρκεί από µόνο του προκειµένου το εν λόγω µέτρο να µη χαρακτηρίζεται ως κρατική ενίσχυση. (64) Ακόµα και αν γίνει δεκτό ότι ο καθορισµός της τιµής εισιτηρίου εισόδου στα καζίνα µπορεί να έχει κοινωνικό στόχο, το ζήτηµα κατά πόσον αποτελεί πλεονέκτηµα που συνιστά κρατική ενίσχυση πρέπει να εξετάζεται σε συνάρτηση µε τα αποτελέσµατα, στο επίπεδο των επιµέρους εταιρειών, για να καθοριστεί κατά πόσον µερικές εταιρείες συµβάλλουν σε µικρότερο βαθµό στα δηµόσια έσοδα. Το γεγονός ότι η απαλλαγή από την εφαρµογή της γενικής τιµής των εισιτηρίων εισόδου, που ανέρχεται σε 15 ευρώ, χορηγήθηκε µεµονωµένα σε συγκεκριµένα καζίνα, και ειδικότερα το γεγονός ότι ο φόρος του 80% πρέπει να καταβληθεί στο κράτος µε βάση τη χαµηλότερη τιµή που τα καζίνα αυτά πρέπει κατ αρχήν (βλέπε ανωτέρω) να ζητούν καταδεικνύουν ότι στα εν λόγω καζίνα χορηγήθηκε πλεονέκτηµα. (65) Η Επιτροπή αναγνωρίζει το δικαίωµα των κρατών µελών να χαρακτηρίζουν βάσει του εθνικού τους δικαίου το µέτρο ως φορολογικό ή άλλου είδους µέτρο. Η εξέταση της Επιτροπής δεν αποβλέπει µε κανένα τρόπο στην ερµηνεία εθνικού δικαίου. Ωστόσο, το µέτρο έχει ως αποτέλεσµα να επιτρέπει την τακτική και συνεχή καταβολή στο κράτος του 80% της αντίστοιχης τιµής όλων των εισιτηρίων εισόδου που εκδίδονται από κάθε καζίνο. Επιπλέον, η Επιτροπή παρατηρεί ότι σύµφωνα µε το εθνικό δίκαιο (ιδίως το ν. 2206/1994 και την υπουργική απόφαση του 1995), τα αντίστοιχα ποσά αποδίδονται στην αρµόδια για τη φορολογία του εισοδήµατος 16

17 ΟΥ 47. Ενόψει των ανωτέρω και χωρίς να θίγεται µε οποιοδήποτε τρόπο ο χαρακτηρισµός του µέτρου βάσει του εθνικού δικαίου, η Επιτροπή παρατηρεί ότι το εξεταζόµενο µέτρο έχει αποτελέσµατα παρόµοια µε εκείνα ενός φορολογικού µέτρου. Εποµένως, µόνο για τους σκοπούς της παρούσας απόφασης, και στο βαθµό που αφορά την εξέταση του µέτρου βάσει της νοµοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις κρατικές ενισχύσεις, η Επιτροπή αναφέρεται στο µέτρο ως «φορολογικό µέτρο» ή ως «φόρο» στην παρούσα απόφαση. (66) Το εξεταζόµενο µέτρο, ήτοι η διακριτική φορολογική µεταχείριση που προέρχεται από το συνδυασµένο αποτέλεσµα ενιαίου φόρου εισόδου ο οποίος εφαρµόζεται σε άνισες νόµιµες τιµές των εισιτηρίων εισόδου, παραχωρεί πλεονέκτηµα στα κρατικά καζίνα στην Ελλάδα έναντι των ιδιωτικών. Το συνδυασµένο αποτέλεσµα των δύο κρατικών ενεργειών οδηγεί τα ιδιωτικά καζίνα στην υποχρέωση καταβολής στο κράτος φόρου εισόδου ύψους 12 ευρώ (80% x 15) ανά άτοµο, ενώ τα κρατικά καζίνα στην καταβολή µόνο 4,8 ευρώ (80% x 6) 48. (67) Με αυτό το µέτρο το ελληνικό κράτος απαλλάσσει τα δηµόσια καζίνα από βάρος το οποίο σε διαφορετική περίπτωση θα έπρεπε να φέρουν αν εφαρµοζόταν µια φορολογία που δεν θα εισήγαγε διακριτική µεταχείριση και η οποία θα ήταν ουδέτερη από την άποψη του ανταγωνισµού. Αυτή η φορολογία που δεν εισάγει διακριτική µεταχείριση και είναι ουδέτερη από την άποψη του ανταγωνισµού καθιερώθηκε κατ αρχήν στην Ελλάδα µε το ν. 2206/1994 για την ίδρυση, οργάνωση, λειτουργία και έλεγχο των καζίνων, που καθόρισε, αφενός, την τιµή των εισιτηρίων εισόδου στα 15 ευρώ και αφετέρου, το φορολογικό βάρος εισόδου που οφείλεται στο κράτος στο 80% της τιµής αυτής. Ωστόσο, το ελληνικό κράτος, δεδοµένου ότι δεν εφάρµοσε αυτή τη µη εισάγουσα διακριτική µεταχείριση και ουδέτερη από την άποψη ανταγωνισµού φορολογία στα δηµόσια καζίνα (και στο εξοµοιούµενο ιδιωτικό καζίνο της Θεσσαλονίκης) ενώ αντιθέτως επέτρεψε στα καζίνα αυτά να πληρώνουν µόνο 4,8 ευρώ ως φόρο εισόδου, ευνόησε τις εν λόγω επιχειρήσεις. Πράγµατι, τα καζίνα αυτά κατέβαλαν χαµηλότερο φορολογικό βάρος ανά άτοµο από το αντίστοιχο συνολικό τους εισόδηµα. Η Επιτροπή σηµειώνει ότι αυτό το συνολικό εισόδηµα περιλαµβάνει όχι µόνο τα έσοδα από τις εισόδους (έσοδα που προέρχονται µόνο από την τιµή των εισιτηρίων εισόδου) αλλά και τα έσοδα από άλλες πηγές εισοδήµατός τους, όπως τα τυχερά παιχνίδια, η διαµονή, οι υπηρεσίες µπαρ και εστιατορίου, τα θεάµατα, κ.λπ. (συνολικά έσοδα). (68) Κατά πάγια νοµολογία η έννοια της ενίσχυσης δεν περιλαµβάνει µόνο τις θετικές παροχές αλλά και τις παρεµβάσεις εκείνες οι οποίες, ανεξαρτήτως µορφής, ελαφρύνουν τις επιβαρύνσεις που κανονικώς βαρύνουν τον προϋπολογισµό µιας επιχείρησης και οι οποίες κατά συνέπεια, χωρίς να είναι επιδοτήσεις υπό τη στενή έννοια του όρου, είναι της ιδίας φύσεως ή έχουν τα ίδια αποτελέσµατα 49. Το πλεονέκτηµα µπορεί να παρέχεται µέσω µείωσης του φορολογικού βάρους της 47 Σύµφωνα µε την παράγραφο 10 εδάφιο 1 της προαναφερόµενης υπουργικής απόφασης του 1995: «Τα δικαιώµατα του ηµοσίου αποδίδονται στην αρµόδια για τη φορολογία του εισοδήµατος της επιχείρησης ΟΥ µέχρι τη δεκάτη ηµέρα κάθε µηνός µε την υποβολή δήλωσης που αφορά τις εισπράξεις δικαιωµάτων του αµέσως προηγούµενου µήνα». 48 Παρά την προηγούµενη αναφορά στα δηµόσια καζίνα, η Επιτροπή σηµειώνει ότι η ίδια χαµηλότερη τιµή εισιτηρίων εισόδου που εφαρµόζεται στα δηµόσια καζίνα εφαρµόζεται κατ εξαίρεση και σ ένα ιδιωτικό καζίνο, το καζίνο Θεσσαλονίκης, όπως περιγράφεται στην παρούσα απόφαση. 49 Βλέπε απόφαση του ικαστηρίου, της 8 ης Νοεµβρίου 2001, στην υπόθεση C-143/99, Adria-Wien Pipeline και Wietersdorfer & Peggauer Zementwerke, Συλλογή 2001, σ. Ι

18 επιχείρησης ανεξαρτήτως µορφής, συµπεριλαµβανοµένης της µείωσης της φορολογικής βάσης. (69) Στην παρούσα υπόθεση, το καζίνο της Κέρκυρας, το καζίνο Mont Parnès και το καζίνο της Θεσσαλονίκης (καθώς και το καζίνο της Ρόδου, µέχρι το ) επωφελήθηκαν από πλεονέκτηµα παρόµοιο µε µείωση της φορολογικής βάσης, δεδοµένου ότι, όπως εξηγήθηκε προηγουµένως, ad hoc διατάξεις που αφορούσαν ειδικά αυτά τα καζίνα καθόρισαν το φόρο που πρέπει να πληρώνουν ανά είσοδο σε χαµηλότερο επίπεδο σε σύγκριση µε το επίπεδο που επιβλήθηκε σε άλλα καζίνα. (70) Οι ελληνικές αρχές παρατήρησαν ότι ο άµεσα ωφελούµενος από το χαµηλότερο φορολογικό βάρος είναι ο πελάτης. Ωστόσο, ακόµα και αν θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο πελάτης ωφελείται επίσης από χαµηλότερο φορολογικό βάρος ανά είσοδο, δεδοµένου ότι καταβάλλει συνολική χαµηλότερη τιµή, το γεγονός αυτό δεν αποκλείει την παροχή πλεονεκτήµατος από το µέτρο στις σχετικές επιχειρήσεις, στην προκειµένη περίπτωση τα υπαγόµενα σ αυτό καζίνα, διότι πρέπει να καταβάλλουν χαµηλότερο ποσό φορολογικών επιβαρύνσεων ανά πελάτη που δέχονται. (71) Πράγµατι, όπως καταδείχθηκε σε φορολογικές υποθέσεις, οι παρεκκλίσεις από φόρους που κατ όνοµα καταβάλλονται από τον καταναλωτή αλλά εισπράττονται από τον φορέα εκµετάλλευσης µπορούν δυνητικά να συνιστούν κρατική ενίσχυση, όπως και άλλα κίνητρα προς τους καταναλωτές για την αγορά ειδικών προϊόντων και υπηρεσιών 51. (72) Σύµφωνα µε προηγούµενη πρακτική 52, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι µειώσεις των φόρων για τους καταναλωτές µπορούν να συνιστούν κρατική ενίσχυση σε επιχειρήσεις όταν η µείωση εξαρτάται από τη χρήση συγκεκριµένου αγαθού ή υπηρεσίας από συγκεκριµένη επιχείρηση. Εποµένως, το επιχείρηµα ότι άµεσα ωφελούµενος είναι ο πελάτης δεν συνιστά εµπόδιο για τη διαπίστωση ύπαρξης κρατικής ενίσχυσης. (73) Επιπλέον, µε δεδοµένη τη συνήθη εµπορική πρακτική που ακολουθούν τα καζίνα στην Ελλάδα, ήτοι την παραίτηση από το δικαίωµα είσπραξης του εισιτηρίου εισόδου και την παράλληλη καταβολή στο κράτος του φόρου εισόδου (80% της ονοµαστικής αξίας των εισιτηρίων εισόδου), το πλεονέκτηµα της διακριτικής φορολογικής µεταχείρισης υπέρ των δηµόσιων καζίνων ενισχύεται περισσότερο, διότι το κόστος της εισόδου είναι κατά πολύ µεγαλύτερο για τα ιδιωτικά καζίνα που καταβάλλουν µεγαλύτερο φόρο εισόδου ύψους 12 ευρώ σε σύγκριση µε τα δηµόσια καζίνα που πρέπει να καταβάλλουν µόνο 4,8 ευρώ από τα συνολικά έσοδα των επιχειρηµατικών τους δραστηριοτήτων. (74) Οι ελληνικές αρχές ισχυρίστηκαν ότι η πρακτική των υπαγόµενων στο µέτρο καζίνων που παρέχουν δωρεάν είσοδο ορισµένες ηµέρες της εβδοµάδας γίνεται κατ 50 Το καζίνο της Ρόδου άρχισε να εφαρµόζει την τιµή των 15 ευρώ µετά την ιδιωτικοποίησή του το 1999, και έκτοτε καταβάλλει το 80% της τιµής αυτής. 51 Βλέπε για παράδειγµα την υπόθεση C76/2003 Βέλγιο Φορολογικός διακανονισµός µεταξύ των βελγικών αρχών και της εταιρείας UMICORE SA, Belgium, σχετικά µε τον ΦΠΑ, όσον αφορά την απόφαση της Επιτροπής της , ΕΕ L 122 της Απόφαση της Επιτροπής, της 21 ης Ιανουαρίου 1998, σχετικά µε φορολογικές ελαφρύνσεις βάσει του άρθρου 52 παράγραφος 8 του γερµανικού νόµου περί φορολογίας εισοδήµατος ΕΕ L 212 της , σ

19 εξαίρεση. Ωστόσο, αυτό προβλέπεται ειδικά στην εθνική νοµοθεσία (υπουργική απόφαση του 1995). Η Επιτροπή διαθέτει αποδεικτικά στοιχεία - αντίθετα µε το επιχείρηµα της Ελλάδας ότι αυτή η πρακτική αφορά επίσηµους ή διάσηµους πελάτες - σύµφωνα µε δηµόσια διαθέσιµες πληροφορίες (για παράδειγµα φυλλάδια που προσφέρουν δωρεάν πρόσβαση και διανέµονται σε εφηµερίδες και στο διαδίκτυο) ότι χορηγείται δωρεάν είσοδος σε οποιονδήποτε πελάτη, ορισµένες ηµέρες της εβδοµάδας, κάθε εβδοµάδα, ως συνήθης πρακτική (π.χ. το καζίνο της Θεσσαλονίκης διαφηµίζει στο δικτυακό του τόπο ότι παρέχει συνεχή δωρεάν είσοδο από την Κυριακή ως την Πέµπτη 53 ). Η πρακτική της δωρεάν εισόδου δεν φαίνεται να αποτελεί εξαίρεση µεταξύ των υπαγόµενων στο µέτρο καζίνων. (75) Όσον αφορά το επιχείρηµα της Ελλάδας ότι αυτή η πρακτική είναι αντίθετη µε την εθνική φορολογική νοµοθεσία, η Επιτροπή υπενθυµίζει ότι η άδεια παροχής δωρεάν εισόδου προβλέπεται ρητά στην εθνική νοµοθεσία για τα καζίνα και εφαρµόζεται προδήλως από τα υπαγόµενα στο µέτρο καζίνα. (76) Ως προς το επιχείρηµα ότι η δαπάνη από την καταβολή του 80% της τιµής του εισιτηρίου στο κράτος εξ ιδίων πόρων δεν αναγνωρίζεται ως παραγωγική δαπάνη και δεν µπορεί να εκπέσει εκ των εσόδων της επιχείρησης βάσει της ελληνικής φορολογικής νοµοθεσίας, εκθέτοντας µε τον τρόπο αυτό την επιχείρηση που εφαρµόζει αυτή την πρακτική σε σηµαντικές φορολογικές επιβαρύνσεις, η Επιτροπή παρατηρεί ότι το επιχείρηµα αυτό στην πραγµατικότητα στηρίζει τα επιχειρήµατα της καταγγέλλουσας, δεδοµένου ότι, λόγω της σηµαντικής φορολογικής επιβάρυνσης που προκύπτει από την πληρωµή του φόρου εκ των ιδίων εσόδων, ένα ιδιωτικό καζίνο δεν µπορεί στην πράξη να παρέχει δωρεάν είσοδο, και εποµένως ενισχύει το επιχείρηµα ότι το γεγονός αυτό αποτελεί πλεονέκτηµα για τα καζίνα µε τις χαµηλότερες τιµές εισιτηρίων εισόδου. (77) Επίσης, η Ελλάδα ισχυρίστηκε ότι δεδοµένου ότι τα καζίνα παρακρατούν το 20% της άνισης τιµής εισόδου, το πλεονέκτηµα αφορά τα καζίνα µε την υψηλότερη τιµή που εισπράττουν καθαρά έσοδα 3 ευρώ, σε σύγκριση µε τα δηµόσια καζίνα που εισπράττουν 1,2 ευρώ. Ωστόσο, στην πράξη αυτός ο ισχυρισµός είναι παραπλανητικός διότι αγνοεί δύο βασικούς παράγοντες για την πλήρη κατανόηση των πραγµατικών αποτελεσµάτων του µέτρου εις βάρος του ανταγωνισµού. Αφενός, ο καθορισµός µε κανονιστική διάταξη των τιµών των εισιτηρίων, συµπεριλαµβανοµένου του φόρου εισόδου, σε χαµηλότερο επίπεδο για ορισµένα καζίνα, τα καθιστά πιο ελκυστικά για τους πελάτες, και εποµένως i) εκτρέπει τη ζήτηση από την πορεία που θα ακολουθούσε αν τα καζίνα ανταγωνίζονταν µόνο βάσει της αξίας τους ανάλογα µε το περιεχόµενο και την ποιότητα των προσφερόµενων υπηρεσιών τους, και ii) µε σταθερές όλες τις άλλες µεταβλητές, αυξάνει τεχνητά τον αριθµό εισόδων σ αυτά. Αφετέρου, όπως εξηγήθηκε προηγουµένως, τα έσοδα από τις εισόδους αποτελούν ένα περιορισµένο µόνο ποσοστό των συνολικών εσόδων της επιχείρησης, τα οποία απορρέουν από ένα πελάτη που προσελκύεται από το καζίνο, και από τα οποία έσοδα τα καζίνα πρέπει να καταβάλλουν το φόρο εισόδου. 53 Ανάλογα, το καζίνο της Θεσσαλονίκης προσφέρει από την Κυριακή ως την Πέµπτη δωρεάν είσοδο µεταξύ 7πµ 20µµ (από 10/01) 19

20 (78) Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι η ύπαρξη πλεονεκτήµατος στη διακριτική φορολογική µεταχείριση αναγνωρίζεται ακόµα και από τις ίδιες τις συναφείς εθνικές διατάξεις. Όπως αναφέρεται από τις ελληνικές αρχές, η υπαγωγή του καζίνου της Θεσσαλονίκης στο καθεστώς της χαµηλότερης τιµής των εισιτηρίων εισόδου και στο (χαµηλότερο) φόρο έγινε βάσει του νοµοθετικού διατάγµατος του 1953 το οποίο παρέχει στις επιχειρήσεις που εισάγουν ξένα κεφάλαια την ευµενέστερη µεταχείριση που παρέχεται στις εθνικές επιχειρήσεις. Μπορεί να παρατηρηθεί ότι µολονότι οι ελληνικές αρχές διατείνονται ότι το εν λόγω καθεστώς δεν παρέχει πλεονέκτηµα, αυτός ο νόµος εφαρµόζεται από τις ελληνικές αρχές στο καζίνο της Θεσσαλονίκης διότι αποτελεί την ευµενέστερη µεταχείριση εθνικών επιχειρήσεων, σε αντίθεση µε την επαχθέστερη µεταχείριση που επιφυλάσσεται σε άλλα ιδιωτικά καζίνα. (79) Όσον αφορά την επικουρική παρατήρηση που υπέβαλαν οι ελληνικές αρχές και το καζίνο Mont Parnès σχετικά µε άλλες διαφορές µεταξύ των καζίνων ως προς διάφορα φορολογικά/κανονιστικά µέτρα, διαφορές που εικάζεται ότι ευνοούν το καζίνο του Λουτρακίου (καταγγέλλουσα) και εποµένως θα αντιστάθµιζαν τα πλεονεκτήµατα που οι ωφελούµενοι απολαµβάνουν λόγω της χαµηλότερης τιµής των εισιτηρίων εισόδου 54, η Επιτροπή σηµειώνει ότι η αντιστάθµιση ενός µέτρου (διαφορές στη γενική φορολογία) µε ένα άλλο (διαφορές στις τιµές των εισιτηρίων εισόδου και στην ειδική τους φορολογία) δεν µπορεί να γίνει δεκτή ως επιχείρηµα υπέρ της θέσης ότι το εξεταζόµενο µέτρο δεν συνιστά ενίσχυση. Σε κάθε περίπτωση, όπως ήδη αναφέρθηκε, οι πτυχές αυτές είναι χωριστές και δεν εµπίπτουν στην παρούσα απόφαση (βλέπε επίσης σηµείο 46 ανωτέρω). (80) Ενόψει όλων των ανωτέρω σκέψεων, η Επιτροπή καταλήγει στο συµπέρασµα ότι το εξεταζόµενο µέτρο, ήτοι η διακριτική φορολογική µεταχείριση που προέρχεται από το συνδυασµένο αποτέλεσµα ενιαίου φόρου εισόδου ο οποίος εφαρµόζεται σε άνισες νόµιµες τιµές, παρέχει πλεονέκτηµα στα καζίνα µε τις χαµηλότερες τιµές εισιτηρίων εισόδου. V.1.2 Παρουσία κρατικών πόρων και δυνατότητα καταλογισµού στο κράτος (81) Το προαναφερόµενο πλεονέκτηµα καταλογίζεται στο κράτος και χρηµατοδοτείται από κρατικούς πόρους. (82) Όπως εξηγήθηκε προηγουµένως, η διακριτική φορολογική µεταχείριση είναι αποτέλεσµα µιας σειράς διοικητικών πράξεων, διαταγµάτων και κανονιστικών ρυθµίσεων που θεσπίστηκαν από το ελληνικό κράτος, µεταξύ των οποίων ιδίως: ο νόµος 2206/1994, η υπουργική απόφαση του 1995, ο νόµος 3139/ , το ν.δ. 2687/1953, οι αποφάσεις του Γενικού Γραµµατέα του ΕΟΤ (για τη διαχείριση των δηµόσιων καζίνων) που εκδόθηκαν σύµφωνα µε το νόµο 1624/1951 και το διάταγµα 4109/1960: απόφαση του ΕΟΤ / , για τον καθορισµό της τιµής των εισιτηρίων εισόδου στο καζίνο Mont Parnès σε δραχµές απόφαση του ΕΟΤ / , για τον καθορισµό της τιµής των εισιτηρίων εισόδου στα καζίνα της Κέρκυρας και της Ρόδου στις δραχµές (αργότερα αναπροσαρµόστηκε για το καζίνο της Κέρκυρας σε δραχµές µε την απόφαση / ) οι 54 Το κύριο επικληθέν µέτρο είναι ότι κάθε καζίνο καταβάλλει ποσοστό των ετήσιων ακαθάριστων κερδών του στο κράτος αλλά βάσει του νόµου το ποσοστό είναι χαµηλότερο για το καζίνο του Λουτρακίου απ ότι για τα άλλα. Ωστόσο, κατά την επίσηµη διαδικασία έρευνας, το καζίνο του Λουτρακίου υποστήριξε ότι στην πράξη κατέβαλε το ίδιο ποσό µε τους ανταγωνιστές του βάσει χωριστής συµφωνίας µε τις αρχές. 20