ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΕΤΟΣ 2015

Transcript

1 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 1 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΕΤΟΣ 2015

2 2 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΣυνοδικΗ ΕπιτροπΗ επι τῆς Λατρείας Πρόεδρος Πανιερώτατος Μητροπολίτης Μόρφου κ. Νεόφυτος Εἰδικοὶ σύμβουλοι Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λεμεσοῦ κ. Ἀθανάσιος Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κυδωνιῶν κ. Ἀθηναγόρας (Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον) Μέλη Ἀρχιμ. Νικόδημος Σκρέττας, Ἀρχιμ. Εὐδόκιμος Ἁγιοσαββίτης, Ἀρχιμ. Γρηγόριος Ἰωαννίδης, Πρωτ. Θεόδωρος Στυλιανοῦ, Πρωτ. Χρυσόστομος Νάσσης, Πρωτ. Κωνσταντῖνος Κωνσταντίνου, Οἰκον. Παρασκευᾶς Ἀγάθωνος, Πρεσβ. Γεώργιος Χατζηαδάμου, Μακάριος Παπαχριστοφόρου, Θεόδωρος Γιάγ κου, Γεώργιος Χριστοδούλου καὶ Μάριος Ἀντωνίου Παρακάθηνται Ἀρχιμ. Φώτιος Ἰωακείμ, Γεώργιος Ἀνδρέου καὶ Θεόδωρος Συμεοῦ Γραμματεὺς Πρωτ. Μιχαὴλ Βοσκὸς Ὑπογραμματεὺς Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Κωνσταντίνου Ἱστοσελὶς

3 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 3 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΕΤΟΣ 2015 Σύνταξις κειμένων καὶ Ἐπιμέλεια: Η ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2014

4 4 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ

5 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 5 Ἰησοῦς Χριστὸς [φορητὴ εἰκών, ἔτους 1190, Παναγία τοῦ Ἄρακος].

6 6 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ

7 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 7 Αἱ Ἀπαρχαὶ τοῦ Χριστιανισμοῦ εἰς τὴν Κύπρον Πράξεις ιγ 1-12 Ἦσαν δέ τινες ἐν Ἀντιοχείᾳ κατὰ τὴν οὖσαν Ἐκκλησίαν προφῆται καὶ διδάσκαλοι, ὅ τε Βαρνάβας καὶ Συμεὼν ὁ ἐπικαλούμενος Νίγερ, καὶ Λούκιος ὁ Κυρηναῖος, Μαναήν τε Ἡρῴδου τοῦ τετράρχου σύντροφος καὶ Σαῦλος. Λειτουργούντων δὲ αὐτῶν τῷ Κυρίῳ καὶ νηστευόντων εἶπε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἀφορίσατε δή μοι τὸν Βαρνάβαν καὶ τὸν Σαῦλον εἰς τὸ ἔργον ὃ προσκέκλημαι αὐτούς. Τότε νηστεύσαντες καὶ προσευξάμενοι καὶ ἐπιθέντες αὐτοῖς τὰς χεῖρας ἀπέλυσαν. Οὗτοι μὲν οὖν ἐκπεμφθέντες ὑπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου κατῆλθον εἰς τὴν Σελεύκειαν, ἐκεῖθέν τε ἀπέπλευσαν εἰς τὴν Κύπρον, καὶ γενόμενοι ἐν Σαλαμῖνι κατήγγελλον τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ ἐν ταῖς συναγωγαῖς τῶν Ἰουδαίων εἶχον δὲ καὶ Ἰωάννην ὑπηρέτην. Διελθόντες δὲ τὴν νῆσον ἄχρι Πάφου εὗρόν τινα μάγον ψευδοπροφήτην Ἰουδαῖον ᾧ ὄνομα Βαριησοῦς, ὃς ἦν σὺν τῷ ἀνθυπάτῳ Σεργίῳ Παύλῳ ἀνδρὶ συνετῷ οὗτος προσκαλεσάμενος Βαρνάβαν καὶ Σαῦλον ἐπεζήτησεν ἀκοῦσαι τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ ἀνθίστατο δὲ αὐτοῖς Ἐλύμας ὁ μάγος - οὕτω γὰρ μεθερμηνεύεται τὸ ὄνομα αὐτοῦ - ζητῶν διαστρέψαι τὸν ἀνθύπατον ἀπὸ τῆς πίστεως. Σαῦλος δέ, ὁ καὶ Παῦλος, πλησθεὶς Πνεύματος Ἁγίου καὶ ἀτενίσας εἰς αὐτὸν εἶπεν ὦ πλήρης παντὸς δόλου καὶ πάσης ρᾳδιουργίας, υἱὲ διαβόλου, ἐχθρὲ πάσης δικαιοσύνης, οὐ παύσῃ διαστρέφων τὰς ὁδοὺς Κυρίου τὰς εὐθείας; Καὶ νῦν ἰδοὺ χεὶρ τοῦ Κυρίου ἐπὶ σέ, καὶ ἔσῃ τυφλὸς μὴ βλέπων τὸν ἥλιον ἄχρι καιροῦ. Παραχρῆμα δὲ ἔπεσεν ἐπ αὐτὸν ἀχλὺς καὶ σκότος, καὶ περιάγων ἐζήτει χειραγωγούς. Τότε ἰδὼν ὁ ἀνθύπατος τὸ γεγονὸς ἐπίστευσεν, ἐκπλησσόμενος ἐπὶ τῇ διδαχῇ τοῦ Κυρίου.

8 8 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ Τὸ Αὐτοκέφαλον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου Κανὼν 8ος τῆς Γ Οἰκουμενικῆς Συνόδου Πρᾶγμα παρὰ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς θεσμοὺς καὶ τοὺς κανόνας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καινοτομούμενον, καὶ τῆς πάντων ἐλευθερίας ἁπτόμενον, προσήγγειλεν ὁ θεοφιλέστατος συνεπίσκοπος Ῥηγῖνος, καὶ οἱ σὺν αὐτῷ θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι τῆς Κυπρίων ἐπαρχίας, Ζήνων καὶ Εὐάγριος. Ὅθεν, ἐπειδὴ τὰ κοινὰ πάθη μείζονος δεῖται τῆς θεραπείας, ὡς καὶ μείζονα τὴν βλάβην φέρον τα, καὶ μάλιστα εἰ μηδὲ ἔθος ἀρχαῖον παρηκολούθησεν, ὥστε τὸν ἐπίσκοπον τῆς Ἀντιοχέων πόλεως τὰς ἐν Κύπρῳ προεῖσθαι χειροτονίας, καθὰ διὰ τῶν λιβέλλων καὶ τῶν οἰκείων φωνῶν ἐδίδαξαν οἱ εὐλαβέστατοι ἄνδρες, οἱ τὴν πρόσοδον τῇ ἁγίᾳ συνόδῳ ποιησάμενοι, ἕξουσι τὸ ἀνεπηρέαστον καὶ ἀβίαστον οἱ τῶν ἁγίων ἐκκλησιῶν, τῶν κατὰ τὴν Κύπρον, προεστῶτες, κατὰ τοὺς κανόνας τῶν ὁσίων Πατέρων, καὶ τὴν ἀρχαίαν συνήθειαν, δι ἑαυτῶν τὰς χειροτονίας τῶν εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων ποιούμενοι, τὸ δὲ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων διοικήσεων καὶ τῶν ἁπανταχοῦ ἐπαρχιῶν παραφυλαχθήσεται, ὥστε μηδένα τῶν θεοφιλεστάτων ἐπισκόπων ἐπαρχίαν ἑτέραν, οὐκ οὖσαν ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς ὑπὸ τὴν αὐτοῦ, ἢ γοῦν τῶν πρὸ αὐτοῦ χεῖρα καταλαμβάνειν, ἀλλὰ καί τις κατέλαβε, καὶ ὑφ ἑαυτὸν πεποίηται, βιασάμενος, ταύτην ἀποδιδόναι, ἵνα μὴ τῶν Πατέρων οἱ κανόνες παραβαίνωνται, μηδὲ ἐν ἱερουργίας προσχήματι, ἐξουσίας τύφος κοσμικῆς παρεισδύηται, μηδὲ λάθωμεν τὴν ἐλευθερίαν κατὰ μικρὸν ἀπολέσαντες, ἣν ἡμῖν ἐδωρήσατο τῷ ἰδίῳ αἵματι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ πάντων ἀνθρώπων ἐλευθερωτής. Ἔδοξε τοίνυν τῇ ἁγίᾳ καὶ οἰκουμενικῇ συνόδῳ, σῴζεσθαι ἑκάστῃ ἐπαρχίᾳ καθαρὰ καὶ ἀβίαστα τὰ αὐτῇ προσόντα δίκαια ἐξ ἀρχῆς καὶ ἄνωθεν, κατὰ τὸ πάλαι κρατῆσαν ἔθος, ἄδειαν ἔχοντος ἑκάστου μητροπολίτου τὰ ἴσα τῶν πεπραγμένων πρὸς τὸ οἰκεῖον ἀσφαλὲς ἐκλαβεῖν. Εἰ δέ τις μαχόμενον τύπον τοῖς νῦν ὡρισμένοις προσκομίσοι, ἄκυρον τοῦτον εἶναι ἔδοξε τῇ ἁγίᾳ πάσῃ καὶ οἰκουμενικῇ συνόδῳ.

9 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 9

10 10 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ

11 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 11 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ Α.Μ. ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ Χαιρετίζοντες τὴν ὑπὸ τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῆς Λατρείας, συμφώνως πρὸς τὰς Διατάξεις τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς καθ ἡμᾶς ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, ἔκδοσιν, ἥτις περιλαμβάνει τήν τε Διοικητικὴν συγκρότησιν τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου καὶ τῶν λοιπῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καὶ τὰς Τυπικὰς Διατάξεις τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν τοῦ ἔτους 2015, ἐκφράζομεν τὴν εὐαρέσκειαν ἡμῶν διὰ τὴν ἀπόφασιν τῆς ὡς ἄνω Ἐπιτροπῆς, ὅπως ἀφιερώσῃ ταύτην εἰς τούς: κληρικούς, μοναχοὺς καὶ λαϊκούς, ἐπωνύμους καὶ ἀνωνύμους, οἵτινες ἠγωνίσθησαν διὰ τὴν διαμόρφωσιν καὶ καθιέρωσιν τῆς ἐν Κύπρῳ λειτουργικῆς τάξεως, ἐξαιρέτως δὲ κατὰ τὰς περιόδους αἰχμαλωσίας τοῦ Γένους ἡμῶν, ὅτε καὶ ἡ ὁμολογία τῆς πίστεως ἐκραταίωσε τὸ λειτουργικὸν ἦθος τῶν Ὀρθοδόξων. Εἰς τὴν παροῦσαν ἔκδοσιν ἐνεσωματώθησαν ἀπαιτούμεναι λειτουργικαὶ βελ τιώσεις καὶ προσθῆκαι, δι ὧν ἐπιχειρεῖται ἡ ἐπὶ τὸ σαφέστερον ῥύθμισις ἐξειδικευμένων θεμάτων ἐκκλησιαστικῆς τάξεως. Τὰ κατὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴν τάξιν καὶ παράδοσιν ἰσχύοντα ἐν Κύπρῳ οὐδόλως ἀφίστανται τοῦ ἀρχαιοτάτου καὶ ἀπαρεγκλίτως τηρουμένου ἐν τῇ Ἁγίᾳ τοῦ Χριστοῦ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ, ἐν Κωνσταντινουπόλει, λειτουργικοῦ τύπου. Ὅθεν συνιστῶμεν «πάντα εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν γινέσθω» (Α Κορ. 14, 40), κατὰ τὸν ἀποστολικὸν ὅρον, ἐν μιᾷ σχέσει καὶ συναφείᾳ ὀργανικῇ, ἵνα αἱ ἱεραὶ ἀκολουθίαι, πρωτίστως δὲ ἡ θεία Λειτουργία τελῶνται θεοπρεπῶς, τοὐτέστιν ὡς πρέπει τῷ Θεῷ, ἑνιαίως καὶ σταθερῶς. Τὸ δὲ ὕφος τῆς ἐκφωνήσεως τῶν τε λειτουργικῶν εὐχῶν καὶ τῆς ἱερᾶς ψαλμῳδίας, δέον ὅπως ᾖ συμφώνως πρὸς τὰ ἐν Κύπρῳ κρατοῦντα ἔθη: σεμνόν, σοβαρὸν καὶ ἁπλοῦν. Ἡ παράδοσις τῆς πίστεως ἡμῶν, ἤτοι ῥήματα, λέξεις, τύποι, σύμβολα ἢ παραβολαί, δύνανται νὰ μεταβάλλωνται, καθὼς τὸ ζωοποιοῦν Πνεῦμα δίδωσι, καὶ οὐχὶ οἱ συζητηταὶ τοῦ νῦν αἰῶνος. Ὁ κανὼν καὶ ὁ τύπος περισώζει, προστατεύων τὴν ἐκκλησιαστικὴν διάνοιαν ἐκ τῆς ἀτομικῆς γνώμης. Ἄλλως εἰς ἓν ἕκαστον λειτουργικὸν ἔργον ἢ πρᾶξιν ὑπεισέρχεται ὁ πειρασμὸς τοῦ ἐπιστημονικοῦ

12 12 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ σχολαστικισμοῦ, ἡ διάσπασις καὶ ἡ μεταβολὴ αὐτοῦ εἰς ἔργον διδακτορικῆς διατριβῆς. Στόχος βεβαίως εἶναι νὰ καταπαύσωσιν, ὅσον ἔνεστιν, τὰ θέματα καὶ τὰ προβλήματα ἅτινα ἀναφύονται ἑκασταχοῦ καὶ ἑκάστοτε, ὁσάκις τίθενται ταῦτα ἐν τῇ λειτουργικῇ πράξει. Ἐν προκειμένῳ περὶ λειτουργικῶν θεμάτων εἰς τὴν Ἐκκλησίαν δέον, ὅπως πάσης ἀνακαινίσεως ἢ καινοτομίας προηγῆται οὐχὶ ἡ ἀτομικὴ γνώμη, ἀλλ ἡ ἐκκλησιαστικὴ διάνοια. Ἡ μεταβολὴ ἐπέρχεται ἐκ τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, φυσικῶς καὶ ἄνωθεν ἐξ αὐτῶν κυρίως τῶν κληρικῶν. Ἡ Ἐκκλησία γνωρίζει μίαν καὶ μόνην ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τὴν ζωὴν ἀνακαίνισιν: «Ἐγκαινίζεσθε ἀδελφοί, καὶ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀποθέμενοι, ἐν καινότητι ζωῆς πολιτεύεσθε, πᾶσι χαλινὸν ἐπιθέντες, ἐξ ὧν ὁ θάνατος Πάντα τὰ μέλη παιδαγωγήσωμεν, πᾶσαν πονηρὰν τοῦ ξύλου βρῶσιν μισήσαντες καὶ διὰ τοῦτο μόνον μεμνημένοι τῶν παλαιῶν, ἵνα φύγωμεν οὕτως ἐγκαινίζεται ἄνθρωπος, οὕτω τιμᾶται ἡ τῶν ἐγκαινίων ἡμέρα» (Κεκραγάριον ἑσπερινοῦ Ἐγκαινίων). Διερμηνεύοντες τὰς εὐχαριστίας πρὸς τὸν πρόεδρον τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῆς λατρείας, πανιερώτατον μητροπολίτην Μόρφου καὶ ἐν Χριστῷ ἀγαπητὸν ἀδελφὸν ἡμῶν κ. Νεόφυτον, τὰ ἐκλεκτὰ Μέλη καὶ πάντας τοὺς ἐργασθέντας διὰ τὴν ἀρτίαν ἔκδοσιν τοῦ παρόντος ἔργου, τὰ κράτιστα αἰτούμεθα παρὰ Θεοῦ, Οὗ ἡ Χάρις καὶ τὸ ἄπειρον ἔλεος εἴησαν μετὰ πάντων ἡμῶν. Ἐν τῇ Ἱερᾷ Ἀρχιεπισκοπῇ Κύπρου, βιδ Νοεμβρίου ιγ Εὐχέτης πρὸς Κύριον

13 Ἀφιεροῦται εἰς τοὺς κληρικούς, μοναχοὺς καὶ λαϊκούς, οἵτινες ἠγωνίσθησαν διὰ τὴν διαμόρφωσιν καὶ καθιέρωσιν τῆς ἐν Κύπρῳ λειτουργικῆς τάξεως.

14 14 Οἱ Δεκατρεῖς Μάρτυρες τῆς Καντάρας ( 1231) (τοιχογραφία Καθολικοῦ Ἱερᾶς Μονῆς Μαχαιρᾶ)

15 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 15 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ Ὑπὸ τοῦ Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου Προέδρου τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῆς Λατρείας Ηταυτότητα κάθε ὀρθοδόξου χώρου καὶ κάθε ὀρθοδόξου λαοῦ εἶναι συνυφασμένη καὶ θὰ τολμοῦσα νὰ πῶ ταυτόσημη μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἵσταται λατρευτικῶς ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὡς ἐκ τούτου, ἡ δομὴ τῆς θείας Λατρείας, ἀλλὰ καὶ ἡ ἱστορικὴ ἐξέλιξις, μέσα ἀπὸ τὴν ὁποία διαμορφώθηκε αὐτὴ ἡ δομή, ἀποτελοῦν τὸν ἴδιο τὸν πυρήνα τῆς ἐν κοινωνίᾳ ὑπάρξεώς μας, ἀντανακλοῦν τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό μας, ὡς προσώπων, ἀλλὰ καὶ ὡς συλλογικότητος. Ἀντιλαμβανόμενη τὴ βαρύτητα αὐτῶν τῶν ἀληθειῶν, ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου, στὸ πλαίσιο τῶν δυνατοτήτων ποὺ τῆς παρέχει ὁ ἀπὸ τοῦ ἔτους 2010 τεθεὶς ἐν ἰσχύι Καταστατικὸς Χάρτης τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου, προχώρησε στὴ σύσταση τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῆς Λατρείας. Ἐν πρώτοις, λοιπόν, ἡ σύστασις μίας ἐξειδικευμένης Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπὶ θεμάτων λατρείας ἀπηχεῖ τὴν ἰδιαίτερη σημασία, ποὺ ἀποδίδει ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας μας σὲ μία συστηματική, ὑπεύθυνη καὶ διαχρονικὴ ἀντιμετώπιση τῶν θεμάτων αὐτῶν. Ἡ πρόθεση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου δὲν ἦταν ἁπλῶς νὰ ὁρίσει μία συντακτικὴ ὁμάδα, ποὺ νὰ ἀναλάβει τὴν ἐκδοτικὴ ἐπιμέλεια τοῦ Λειτουργικοῦ Τυπικοῦ, ἀλλὰ νὰ ἔχει ἡ ἴδια ἄμεση καὶ οὐσιαστικὴ ἐμπλοκὴ ἐπὶ ὅλων τῶν θεμάτων τῆς θείας Λατρείας, μὲ τελικὸ στόχο νὰ ὀρθοτομεῖται ὁ λόγος τῆς ἀληθείας καὶ στὰ θέματα αὐτά. Ὡς προέκταση αὐτῆς τῆς προθέσεως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καὶ ἔχοντας πάντοτε κατὰ νοῦν ὅτι τελικὸς στόχος καὶ ὑποχρέωσή μας εἶναι νὰ διαφυλάξουμε ἐκεῖνο, πού, κατὰ τὴ ρήση τοῦ προφήτου Ζαχαρίου, μᾶς παραδόθηκε παλαιόθεν ἀπὸ τοὺς πατέρες μας, δηλαδὴ τὸ «λατρεύειν τῷ Θεῷ ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ ἐνώπιον αὐτοῦ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς ἡμῶν» (Λουκ. 1, 74-75), ἡ Ἐπιτροπὴ ἀντιμετωπίζει τὸ θέμα τῆς λατρείας σὲ ὅλες του τὶς πτυχές, τόσο ὡς θέμα τυπικῆς τάξεως, ὅσο καὶ ὡς θέμα οὐσίας, δηλαδὴ θεολογίας. Καί, ὅταν λέγω θεολογίας, δὲν ἐννoῶ μόνο τὴ διατήρηση τῆς σύνδεσης μὲ τὴν κοινὴ παράδοση τῆς μίας, ἁγίας, καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ

16 16 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ τὴ διαφύλαξη τῆς ἰδιάζουσας λατρευτικῆς ταυτότητος, ἡ ὁποία ἀντανακλᾶ τὴν ἰδιαιτερότητα τῆς εὐλάβειας τοῦ ὀρθοδόξου λαοῦ τῆς Κύπρου, ὅπως διαμορφώθηκε μέσα ἀπὸ τὴ μακραίωνη ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας της καὶ τὴ γεωγραφικὴ θέση, στὴν ὁποία τὴν ἐνέταξε ἡ Πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Ἡ Ἐπιτροπή, λοιπόν, κινεῖται ταυτόχρονα σὲ δύο ἄξονες: ἀφ ἑνὸς πρὸς τὸ κοινὸ καὶ τὸ ὅμοιο, τὸ ταυτόν, δηλαδὴ τὴν ἑνιαία ἀποστολικὴ παράδοση καὶ ἐμπειρία τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας εἴμαστε κοινωνοί ἀφ ἑτέρου πρὸς τὸ ἰδιάζον, πρὸς ὅ,τι ἔχει ἀποθέσει ἡ τοπικὴ εὐλάβεια καὶ λατρευτικὴ εὐαισθησία τῶν Κυπρίων στὴ λατρευτικὴ τάξη, ὡς ἀπόσταγμα αἰώνων βιώσεως καὶ μετοχῆς ἑνὸς συγκεκριμένου λαοῦ στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ. Ὁμοουσιότης καὶ διάκρισις ὑποστάσεων: ἡ ἀποκαλυφθεῖσα διὰ τῆς Σαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου, Οἰκονομία τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἐφαρμόζεται καὶ πρέπει νὰ ἐφαρμόζεται καὶ στὰ τῆς θείας Λατρείας. Ἀντιλαμβανόμενη κατ αὐτὸ τὸν τρόπο τὰ πράγματα καὶ ἔχοντας πλήρη συν είδηση ὅτι θὰ πρέπει νὰ διατηρηθεῖ αὐτὴ ἡ οἰκονομία τῆς συνυπάρξεως τοῦ οἰκουμενικοῦ μὲ τὸ τοπικό, τοῦ ταυτοῦ μὲ τὸ ἰδιάζον, κατὰ τὸ τριαδικὸ πρότυπο, ἡ Ἐπιτροπὴ ἐπὶ τῆς Λατρείας ἀντελήφθη ἐξ ἀρχῆς ὅτι οἱ ὅποιες ἀπόψεις της ἐπὶ τοῦ Λειτουργικοῦ Τυπικοῦ, ὅπως ἐπίσης καὶ οἱ ἀπόψεις ὅλων τῶν μελῶν τῆς καθ ἡμᾶς Ἱερᾶς Συνόδου, δὲν μποροῦν παρὰ νὰ εἶναι καὶ ἀποτέλεσμα ἐπισταμένης ἐπιστημονικῆς τεκμηριώσεως, ἀλλὰ καὶ θεολογικῆς βασάνου. Γιὰ νὰ ποῦμε ὁ,τιδήποτε γιὰ τὸ Τυπικὸ καὶ τὴ Λατρεία, χρειάζεται, πέραν τῆς πνευματικῆς βιώσεως ποὺ συντελεῖται στὴν καθ ἡμέραν δοξολογία τοῦ Θεοῦ, καὶ συστηματικὴ μελέτη τῶν πηγῶν, κάτι ποὺ δὲν ἔγινε μέχρι σήμερα, δυστυχῶς, στὰ δρώμενα τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι καθῆκον ὅλων τῶν ὑπευθύνων νὰ ἀναλάβουν μὲ ἐκκλησιαστικὴ καὶ θεολογικὴ εὐσυνειδησία τὴ μελέτη καὶ τὸν διάλογο ἐπὶ ἐπιστημονικῆς βάσεως, σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ στὰ τῆς λατρευτικῆς μας παραδόσεως, καὶ ὄχι σὲ ὅ,τι νομίζει ὁ καθένας ὡς παράδοση. Χρειάζεται, λοιπόν, μελέτη ὅλων τῶν σωζομένων σχετικῶν πηγῶν καὶ ἐν προκειμένῳ αὐτῶν τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου, ἀλλὰ καὶ γενικότερα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας καὶ παραδόσεως. Ἡ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ ἐπὶ τῆς θείας Λατρείας τὸν παρελθόντα Μάιο (30-31) ὀργάνωσε τὸ Α Λειτουργικὸ Συνέδριο, θέτοντας ὡς θεμελιώδη ἀρχὴ τὴ μελέτη τῶν πηγῶν. Στὸ πρόγραμμα τοῦ Συνεδρίου μεταξὺ τῶν ἄλλων ὑπῆρχαν εἰσηγήσεις π.χ. γιὰ τὸ λειτουργικὸ Τυπικὸ τῆς μονῆς τοῦ Κουτσοβέντη. Ποιός μελέτησε σὲ βάθος τὸ λειτουργικὸ αὐτὸ Τυπικὸ τῆς μονῆς τοῦ Κουτσοβέντη, ποὺ καθόρισε ἐν πολλοῖς τὸ λειτουργικὸ Τυπικὸ τῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Νεοφύ-

17 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 17 του καὶ ἄλλων κυπριακῶν μονῶν καὶ διὰ τῶν μονῶν καὶ τὸ Τυπικὸ τῶν ἐνοριῶν μας; Τὸ Τυπικὸ τοῦ Κουτσοβέντη εἶναι ἕνα ἐνδεικτικὸ παράδειγμα εἰσαγωγῆς λειτουργικῶν στοιχείων στὴν Κύπρο ἀπὸ τὰ σημαίνοντα γειτονικὰ ἐκκλησιαστικὰ κέντρα τῆς Παλαιστίνης καὶ τῆς Ἀντιόχειας. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, τὴν ἐμπειρία ποὺ θησαύρισε ἡ σύγχρονη ἐπιστημονικὴ ἔρευνα, τὰ πορίσματα, τὶς κατακτήσεις της καὶ κυρίως τὶς μεθόδους της. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο θὰ ἔχουμε ἔδαφος ἐπιστημονικοῦ διαλόγου. Γι αὐτό, ἡ Ἐπιτροπὴ προσέλαβε, κατὰ κάποιο τρόπο, τὸν χαρακτήρα ἑνὸς ἐρευνητικοῦ βήματος, ἐνθαρρύνοντας τὴν ἔρευνα στὰ θέματα τῆς ἁρμοδιότητός της, ἀλλὰ καὶ καταφεύγοντας στὰ πορίσματα συναφῶν ἐπιστημῶν, ἔτσι ὥστε νὰ μπορέσει νὰ σχηματίσει μία ὅσο γίνεται πιὸ ὀρθὴ ἀντίληψη γιὰ τὸ περιεχόμενο καὶ τὶς ἱστορικὲς διαστάσεις τοῦ λειτουργικοῦ Τυπικοῦ τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου. Κατὰ τοῦτο ἐπιβάλλεται, ὄχι γιὰ νὰ ἐξυπηρετηθεῖ ἁπλῶς ἡ ἐπιστημονικὴ περιέργεια ἢ ἐνίοτε ὁ σχολαστικισμός, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἀναδειχθεῖ τὸ μεγαλεῖο τῆς Ὀρθοδόξου Λατρείας. Βρισκόμαστε σὲ μία διαδικασία ἀναζήτησης, ἡ ἔρευνά μας εἶναι οὐσιαστικὰ ἀνοικτή, χωρὶς τέρμα. Ἔτσι, τὴν Ἐπιτροπὴ τὴν εἴδαμε ἐξαρχῆς μᾶλλον ὡς μία κυψέλη προβληματισμοῦ καὶ διαλόγου, παρὰ ὡς ἕνα θεσμό, ποὺ ἐνδύεται τὴ σοβαρότητα τοῦ διορθωτῆ τῶν Τυπικῶν. Πρόκειται γιὰ ἕνα ἐργαστήρι, ποὺ δημιουργήθηκε ἀκριβῶς γιὰ νὰ συντηρεῖ τὴν ἔρευνα κι ὄχι τὴ συντήρηση, οὔτε καὶ γιὰ νὰ τελειώσει τὴν ἔρευνα ἅπαξ καὶ διαπαντός. Ἑπομένως, ὅλες οἱ ἀπόψεις εἶναι εὐπρόσδεκτες. Μὲ αὐτὴ τὴν ἀντίληψη, ἀλλὰ καὶ τὴ θέληση νὰ διευρύνει τὸν διάλογο καὶ τὸν προβληματισμό, ἡ Ἐπιτροπὴ προσκαλεῖ ὅλους, τοὺς κληρικούς, τοὺς μοναχούς, τοὺς ἔγκυρους ἀκαδημαϊκοὺς καὶ ἐρευνητές, νὰ ἐμπλακοῦν σ αὐτὴ τὴν οὐσιαστικὴ ὑπόθεση τῆς σπουδῆς στὴ λειτουργικὴ παράδοση τοῦ τόπου μας. Ἐπειδὴ θεωροῦμε χρήσιμες καὶ ἐποικοδομητικὲς τὶς ὅποιες συμβολὲς τῆς ἐπιστήμης καὶ γενικότερα τὴν ἐμβάθυνση τοῦ διαλόγου, εὐελπιστοῦμε ὅτι θὰ καθιερωθεῖ σιγὰ-σιγὰ ἕνα τακτικὸ βῆμα, ποὺ θὰ φιλοξενεῖ τὸν διάλογο. Πρόθεση τῶν δύο ἀρχιερέων καὶ τῶν ὑπολοίπων μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἶναι νὰ συνεχιστοῦν καὶ νὰ ἐντατικοποιηθοῦν οἱ προσπάθειες, τῇ εὐλογίᾳ βεβαίως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, μὲ σκοπὸ νὰ ὁδηγηθοῦμε σὲ περαιτέρω διασάφηση καὶ ἀποκρυστάλλωση τῶν θεμάτων ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρουν. Κι ἂν δὲν μᾶς ἐνδιαφέρει ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ μας, τότε τὰ ἄλλα ἐνδιαφέροντα παρέλκουν. * * * Ἕνα λειτουργικὸ Τυπικὸ δὲν εἶναι κάτι ποὺ δημιουργεῖται ἐν κενῷ, ἐκ τοῦ μὴ ὄντος! Πέραν τῆς ἀπαρασάλευτης ταυτίσεώς του, ὡς πρὸς τὴν οὐσία, μὲ τὴν

18 18 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ παράδοση τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας, ἀποτελεῖ ταυτόχρονα ἕνα ζωντανὸ σῶμα, ποὺ φέρει τὰ σημάδια τοῦ χρόνου, δηλαδὴ τῆς ἱστορίας (ὄχι μόνο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, ἀλλὰ καὶ τῆς γενικότερης ἀνθρώπινης ἱστορίας, μὲ τὰ μικρὰ καὶ μεγάλα γεγονότα της), ἀλλὰ καὶ τῆς γεωγραφίας, δηλαδὴ τοῦ γεγονότος ὅτι μία Ἐκκλησία εἶναι τοποθετημένη ἐν τόπῳ (ἡ Κύπρος στὴν ἀνατολικὴ Μεσόγειο), πιὸ κοντὰ σὲ κάποιες Ἐκκλησίες καὶ μακρύτερα ἀπὸ ἄλλες, κατὰ τὸ μέτρο ποὺ μία κοινωνία πιστῶν γειτνιάζει μὲ ἄλλες ἐν τόπῳ κοινωνίες πιστῶν ἢ ἀπέχει ἀπὸ αὐτές. Ἀρκετὲς φορές, ἀναφερόμενος στὴν ἱστορία καὶ τὴν ταυτότητα τῆς Κύπρου, ἔχω καταφύγει σὲ ἕνα ἑρμηνευτικὸ σχῆμα, τὸ ὁποῖο χρησιμοποίησε ὁ ἀείμνηστος πατὴρ Παῦλος Ἐγγλεζάκης, σὲ μία θεώρηση ἀπὸ αὐτὸν τῆς ἱστορικῆς ὑπάρξεως τῆς Κύπρου, τὸ ὁποῖο ἀναφέρει τὰ ἑξῆς πολὺ εὔστοχα: «Ἡ ζωντανὴ Κύπρος δὲν εἶναι παρὰ ἕνας χῶρος, μία ἱστορία καὶ μία Ἐκκλησία. Ἀκριβῶς διότι αὐτὸ ποὺ προσδιορίζει τὴν ταυτότητα τῆς Κύπρου εἶναι ἡ γεωγραφία, ἡ ἱστορία καὶ ἡ Ἐκκλησία της. Ἀναφέρομαι ὄχι στὸ ἀτομικό, στὸ τυχαῖο καὶ στὸ καιρικό, ἀλλὰ σὲ ὅ,τι ὁ Σολωμὸς ἀκολουθώντας τὸν Δάντη ὀνόμασε τὸ κοινὸν καὶ τὸ κύριον». Ἀνακαλώντας στὴ μνήμη μου τὶς συναφεῖς πληροφορίες τῶν πηγῶν καὶ τῆς σύγχρονης βιβλιογραφίας, σκέφτομαι ὅτι ἡ ρήση τοῦ πατρὸς Παύλου μπορεῖ κάλλιστα νὰ βρεῖ ἐφαρμογὴ καὶ στὴν προσέγγιση τοῦ Λειτουργικοῦ Τυπικοῦ τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ νῆσος Κύπρος βρίσκεται σ ἕνα σταυροδρόμι τοῦ κόσμου, ὅπου διασταυρώνονται τὰ συμφέροντα ἰσχυρῶν δυνάμεων καὶ οἱ ἐπιρροὲς μεγάλων πολιτισμῶν, ὅπου διαχρονικὰ παρατηρεῖται μία συνεχὴς διακίνηση ἀνθρώπων, ἰδεῶν καὶ ἐμπορευμάτων, δὲν ἀφήνει ἀνεπηρέαστο καὶ τὸ Λειτουργικὸ Τυπικὸ τῆς Ἐκκλησίας της. Ἀπὸ τοὺς ἀποστολικοὺς χρόνους καὶ γιὰ ἀρκετοὺς αἰῶνες τῆς βυζαντινῆς περιόδου σχηματικὰ μιλώντας: μέχρι καὶ τὴν ἔναρξη τῆς ἐδῶ Φραγκοκρατίας, ἡ Κύπρος ἀποτελεῖ, οὕτως εἰπεῖν, μέρος τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Συροπαλαιστίνης καὶ τῆς νοτίου Μικρᾶς Ἀσίας. Αὐτὸς εἶναι ὁ ζωτικός της χῶρος, ἡ γειτονιά της ἔστω καὶ ἂν ἡ ἱστορικὴ ἔρευνα μέχρι σήμερα δὲν ἔδωσε τὴ δέουσα σημασία σ αὐτὴ τὴν πραγματικότητα. Ἐμεῖς ἀγωνιζόμαστε νὰ ἀποδείξουμε ὅτι εὑρισκόμεθα στὴ θάλασσα τῆς Μάγχης, δίπλα ἀπὸ τὴν Ἀγγλία, ὅτι εἴμαστε Εὐρώπη! Ὅμως, εἴμεθα δίπλα ἀπὸ τὴ Συρία, τὴ Μικρὰ Ἀσία, ποὺ σήμερα λέγεται Τουρκία, καὶ τὴν Παλαιστίνη. Αὐτὸς εἶναι, ἐπαναλαμβάνω, ὁ ζωτικὸς χῶρος, ἡ γειτονιὰ τῆς Κύπρου, ἔστω καὶ ἂν ἡ ἱστορικὴ ἔρευνα μέχρι σήμερα, δυστυχῶς, δὲν ἔδωσε τὴ δέουσα σημασία σ αὐτὴν τὴν πραγματικό-

19 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ 19 τητα. Στὸν χῶρο τῆς ἁγιολογίας, τῆς εἰκονογραφίας καὶ γενικὰ τῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, ἀλλὰ καὶ στὴν παραδεδομένη λαϊκὴ εὐσέβεια, ἢ ἀκόμα καὶ τὴ λαϊκὴ τέχνη, θὰ βροῦμε πλεῖστες ὅσες ἐνδείξεις, μάρτυρες αὐτῆς τῆς στενῆς σχέσης τῆς Κύπρου μὲ τὰ ἀπέναντι παράλια τῆς Μικρασίας, Συροπαλαιστίνης καὶ Ἀλεξάνδρειας. Φυσικὸ εἶναι, λοιπόν, ἡ ἱστορικὴ αὐτὴ πραγματικότητα νὰ ἀφήνει τὴ σφραγίδα της καὶ στὸν χῶρο τῆς Λατρείας. Μέχρι τὶς ἀραβικὲς ἐπιδρομὲς καὶ ἐννοεῖται ὅτι μιλοῦμε σχηματικὰ τὸ λειτουργικὸ πρόσωπο τῆς Κύπρου δέχεται ἔντονες ἐπιδράσεις ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα. Ταυτόχρονα, βεβαίως, καὶ ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια, ἀλλά, ὅπως εἶναι φυσικό, τὸ βλέμα τῆς Κύπρου εἶναι κυρίως στραμμένο πρὸς ἀνατολάς. Μὲ τὴν ἐπέλαση τοῦ Ἰσλὰμ στὶς παραμεσόγειες χῶρες, πολλοὶ ἄνθρωποι κατέφυγαν στὴν Κύπρο ἀπὸ τὶς περιοχὲς τῆς Συρίας καὶ τῆς Παλαιστίνης, καὶ μεταξὺ αὐτῶν πολλοὶ ἱεράρχες, ἱερεῖς καὶ μοναχοί. Ἀναπόφευκτα, ὅλοι αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι, ποὺ μετοικοῦσαν εἴτε προσωρινὰ εἴτε μόνιμα στὰ χώματα τῆς Κύπρου, ἔφερναν μαζί τους καὶ τὶς ἰδιαιτερότητες τῆς Λατρείας τῆς Ἀνατολῆς. Ὅπως ἡ Κύπρος κατάφερνε νὰ ἀφομοιώσει οἰκονομικὰ καὶ πολιτισμικὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς πληθυσμούς, μέσα ἀπὸ μία ἀργόσυρτη διαδικασία ἀλληλεπίδρασης, κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο κατόρθωνε νὰ τοὺς ἀφομοιώσει καὶ λειτουργικά. Μὲ τὴν ἰσχυρή της ὀρθόδοξη ταυτότητα, κατάφερνε νὰ σβήνει τὰ ὅποια στρεβλὰ ἔφερναν μαζί τους, ἐνῶ ἀφομοίωνε δημιουργικὰ τὰ καλὰ στοιχεῖα. Μὲ τὸν σταδιακὸ ἐξισλαμισμὸ τῶν ἀνατολικῶν ἐπαρχιῶν τῆς Ρωμῃοσύνης καὶ τὴν ἐπάνοδο τῆς Κύπρου στὸν βυζαντινὸ κορμὸ μετὰ τὸ πέρας τῶν ἀραβικῶν κατ αὐτῆς ἐπιδρομῶν (τὸ ἔτος 965 δηλαδή), ἔχουμε κατὰ κάποιο τρόπο μία μείωση τῶν ἐπιρροῶν ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα, μὲ παράλληλη ἐνίσχυση τῆς παρουσίας τῆς Κωνσταντινούπολης. Νὰ μὴ ξεχνοῦμε, ὅτι ἀπὸ τὸν 10ο αἰώνα καὶ μετὰ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου προβάλλεται ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου, ὅπως προβάλλεται καὶ ὁ πολιτικός της ἄρχοντας, στρατηγός, δούκας ἢ κατεπάνω. Μετὰ τὸν 12ο αἰώνα, συνεχίζεται ἡ παρουσία τῆς Κωνσταντινούπολης στὴ νῆσο καὶ ἀρχίζει νὰ ἀναδεικνύεται καὶ ἕνεκεν τῶν κατακτητῶν ἡ συντηρητικότητα τῶν Κυπρίων σὲ θέματα Λατρείας, ὡς μία προσπάθεια διατήρησης τῆς ὀρθόδοξης ταυτότητας, ἀλλὰ καὶ διαφοροποίησης ἀπὸ τοὺς Φράγκους κατακτητές. Ἡ συντηρητικότητα, δηλαδή, ἦταν τρόπος ἄμυνας ἀπέναντι στοὺς κατακτητές. Ἐνδεικτικὸ εἶναι ὅτι ἀκόμα καὶ τὸ μαρτύριο τῶν 13 ὁσιομαρτύρων τῆς μονῆς Παναγίας Καντάρας ἦταν θέμα προσήλωσης στὴν ὀρθὴ Λατρεία.

20 20 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΡΦΟΥ κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ Ἄς σημειώσουμε, τέλος, τὴν ἔντονη συσχέτιση τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου μὲ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ ἀνεξαρτησία καὶ ἐντεῦθεν, μία σχέση ποὺ ἐν πολλοῖς συνεχίζει μέχρι σήμερα. Ἀρκεῖ νὰ ἀναφέρω ὅτι ἡ συντριπτικὴ πλειονότητα τῶν λειτουργικῶν βιβλίων ποὺ χρησιμοποιοῦμε προέρχεται ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα οὔτε πλέον ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια, οὔτε ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα, οὔτε καὶ ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη. Θὰ πρέπει νὰ ὑπογραμμισθεῖ ὅτι ἡ διαχρονικὴ ἐξέλιξη τῆς ἐν Κύπρῳ λατρείας μᾶς ἀφήνει νὰ διακρίνουμε τρία βασικότατα χαρακτηριστικά. Τὸ πρῶτο, εἶναι ἡ ἀπίστευτη ἀφομοιωτική της δύναμη, ἡ ἱκανότητά της νὰ προσλαμβάνει καὶ νὰ οἰκειοποιεῖται ἔξωθεν ἐπιδράσεις. Πέρα ἀπὸ τὴν ἀφομοιωτικὴ δύναμη ὅμως ἐπιδεικνύει καὶ μία παραδειγματικὴ συντηρητικότητα στὴν τήρηση τῶν λατρευτικῶν παραδόσεων, περιλαμβανομένων καὶ ἐκείνων ποὺ ἀφομοίωσε καὶ οἰκειοποιήθηκε. Ἔτσι, λειτουργικὲς πράξεις ποὺ υἱοθέτησε, ὡς ἀποτέλεσμα ἐπιδράσεων ἀπὸ μεγάλα κέντρα, ἐξακολουθεῖ νὰ τὶς κρατᾶ μέχρι σήμερα, ἐνῶ στὰ ἐν λόγῳ κέντρα ἔχουν ἐγκαταλειφθεῖ. Ἐδῶ ὑπάρχει μία συσχέτιση μὲ τὴν ψυχολογία τῶν Κυπρίων. Ὅταν τὰ πνευματικὰ κέντρα ἐγκαταλείπουν κάποιους λειτουργικοὺς τύπους, οἱ Κύπριοι νὰ ἐπιμένουν νὰ τοὺς κρατοῦν. Αὐτὸ δηλώνει τὸ αἴσθημα τῆς αὐτοσυντήρησης, ποὺ κυοφορήθηκε ἀπὸ τὴ μακροχόνια αἰχμαλωσία μας. Τὸ τρίτο, ἐντέλει, εἶναι μία διεισδυτική, ἂν μπορῶ νὰ τὴν ὀνομάσω ἔτσι, ἱκανότητα: εἶναι ἡ ἱκανότητά της νὰ ἐπηρεάζει καὶ νὰ καθορίζει ὅλες τὶς μορφὲς τοῦ ἐν τῇ νήσῳ δημοσίου καὶ ἰδιωτικοῦ βίου, διαμορφώνοντας οὐσιαστικὰ αὐτὸ ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ ἀποκαλέσουμε συλλογικὴ ταυτότητα. * * * Ἀφιερώνοντας τοὺς ἀνὰ χεῖρας τόμους στοὺς κληρικούς, μοναχοὺς καὶ λαϊκοὺς ποὺ συνέβαλαν στὴν καταγραφή, διαμόρφωση καὶ διατήρηση τῆς Κυπριακῆς λειτουργικῆς πράξεως, ἡ σκέψη μας στρέφεται ἰδίως πρὸς ἐκείνους τοὺς καλλιγράφους ποὺ μὲ προσοχὴ ἀντέγραφαν τὰ πρωτότυπα βιβλία, γιὰ νὰ μὴν ἀλλοιωθεῖ ἔστω κατὰ μία «κεραία» ἡ λειτουργικὴ τάξη, στρέφεται ἐπίσης πρὸς τοὺς εὐλαβεῖς ψάλτες ποὺ μαθήτευαν στοὺς παλαιοτέρους μὲ ἀφοσίωση καὶ ὑπακοή, πρὸς αὐτοὺς ἀκόμα ποὺ ἔχυσαν τὸ αἷμα, ὄχι μόνο γιὰ νὰ διαφυλάξουν τὰ δόγματα, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀκρίβεια τῆς λειτουργικῆς παραδόσεως. Ἀκόμα στρέφεται πρὸς τοὺς συστηματικοὺς ἐρευνητὲς καὶ τοὺς φιλόμουσους κληρικοὺς ποὺ ἔθεσαν στόχο ζωῆς τὴ σπουδὴ τῆς ἐν γένει παραδόσεως τοῦ τόπου μας. Αὐτὴ εἶναι ἡ παρακαταθήκη μας. Σὲ μᾶς ἀπόκειται τὸ ὅραμα, γιὰ νὰ ἀποδώσουμε, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ἑκατονταπλάσιους καρπούς.

21 ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ 21 Η ΑΓΙΩΤΑΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

22 22 ΑΝΔΡΕΑ Ν. ΜΙΤΣΙΔΗ

23 ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ 23 ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ Ἀνδρέα Ν. Μιτσίδη ( 2013) ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΑΝΑΦΕΡΟΥΝ ΟΙ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, οἱ Κύπριοι ἦταν ἀπὸ τοὺς πρώτους ποὺ δέχτηκαν τὸ Χριστιανισµὸ καὶ ποὺ δίδαξαν αὐτὸν ἔξω ἀπὸ τὴν Ἱερουσαλήµ. «Ἦσαν δέ τινες ἐξ αὐτῶν ἄνδρες Κύπριοι...». Σ αὐτοὺς συγκαταλέγονταν καὶ ὁ Ἀπόστολος Βαρνάβας καὶ ὁ ἀνεψιός του Ἀπόστολος καὶ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης - Μάρκος. Τὸ 45 µ.χ., ὁ Παῦλος, ὁ Βαρνάβας καὶ ὁ Μάρκος δίδαξαν τὸ Χριστιανισµὸ καὶ στὴν Κύπρο. Ἀποβιβάσθηκαν στὴ Σαλαµίνα καὶ διέσχισαν τὴ νῆσο µέχρι τὴν Πάφο, κηρύττοντας τὴ νέα Θρησκεία. Ἄξιο παρατήρησης εἶναι ὅτι στὴν Πάφο ἔγινε χριστιανὸς ὁ πρῶτος ἐπίσηµος Ρωµαῖος, ὁ Ἀνθύπατος Σέργιος Παῦλος. Τὸ 50 µ.χ., ὁ Βαρνάβας ἐπέστρεψε στὴν Κύπρο μὲ τὸν ἀνεψιό του Μάρκο καὶ ἔχοντας ὡς ἕδρα του τὴ Σαλαµίνα ἐπέβλεψε τὴν ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισµοῦ σ ὅλες σχεδὸν τὶς πόλεις καὶ τὶς κοινότητες τῆς Κύπρου. Ὁ Βαρνάβας, ὁ ὁποῖος θεωρεῖται καὶ ὁ πρῶτος Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου, λιθοβολήθηκε ἀπὸ τοὺς Ἑβραίους καὶ πέθανε τὸ 57 µ.χ. ὀλίγο ἔξω ἀπὸ τὴ Σαλαµίνα, ὅπου σώζεται ὁ τάφος του. Ἔτσι ἔγινε ἕνας ἀπὸ τοὺς πρώτους µάρτυρες τοῦ Χριστοῦ. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς παραµονῆς τῶν Ἀποστόλων Παύλου, Βαρνάβα καὶ Μάρκου στὴν Κύπρο χειροτονήθηκαν ὁ φίλος τοῦ Χριστοῦ Λάζαρος, ὁ ὁποῖος μετὰ τὸ διωγµὸ ποὺ κήρυξαν οἱ Ἰουδαῖοι κατὰ τῶν χριστιανῶν ἦλθε στὴν Κύπρο, ὡς Ἐπίσκοπος Κιτίου, καὶ ὁ Ἡρακλείδιος ὡς Ἐπίσκοπος Ταµασοῦ. Αὐτοὶ καὶ οἱ Ἐπίσκοποι Νεαπόλεως Τυχικός, Κουρίου Φιλάγριος καὶ Φιλωνίδης, Ταµασοῦ Μνάσων καὶ Ρόδων, Σόλων Αὐξίβιος καὶ Κυρηνείας Θεόδοτος, καθὼς καὶ οἱ Τίµων, Ἀρίστων, Ἀριστοκλειανός, Ἐπαφρᾶς καὶ Νικάνωρ συνέβαλαν στὴ διάδοση καὶ ἑδραίωση τοῦ Χριστιανισµοῦ στὴν Κύπρο. Μερικοὶ ἀπὸ αὐτούς, ὅπως καὶ οἱ Ἀθανάσιος, ηµητριανός, ίδυµος, ιοµήδης, Κόνων, Λούκιος, Νεµέσιος, Ποτάµιος καὶ ἄλλοι πολλοί, ὁµολόγησαν τὸ Χριστὸ θαρραλέα κατὰ τὴ διάρκεια τῶν διωγµῶν καὶ ὑπέστησαν µαρτυρικὸ θάνατο. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου µετέσχε σ ὅλους τοὺς ἀγῶνες ἐνάντια στὶς αἱρέ-

24 24 ΑΝΔΡΕΑ Ν. ΜΙΤΣΙΔΗ σεις. Θεήλατοι Ἐπίσκοποι τὴν ἐξεπροσώπησαν σ ὅλες τὶς Οἰκουµενικὲς Συνόδους: Στὴν Α οἱ Ἐπίσκοποι Πάφου Κύριλλος ἢ Κυριακός, Σαλαµῖνος Γελάσιος καὶ Τριµυθοῦντος Σπυρίδων ὁ θαυµατουργός στὴ Β οἱ Ἐπίσκοποι Πάφου Ἰούλιος, Τριθυµοῦντος Θεόποµπος, Ταµασοῦ Τύχων καὶ Κιτίου Μνήµιος στὴν Γ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντίας Ρηγῖνος, οἱ Ἐπίσκοποι Πάφου Σαπρίκιος, Κουρίου Ζήνων καὶ Σόλων Εὐάγριος καὶ ὁ Χωρεπίσκοπος Καισάριος στὴν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντίας Ὀλύµπιος, οἱ Ἐπίσκοποι Σόλων Ἐπιφάνιος, Θεοδοσιανῆς (= Νεαπόλεως;) Σωτήρ, Ταµασοῦ Ἐπαφρόδιτος καὶ Ἀµαθοῦντος Θεοδόσιος καὶ ὁ ιάκονος ιονύσιος στὴν ΣΤ οἱ Ἐπίσκοποι Σόλων Στρατόνικος, Κιτίου Τύχων καὶ Τριµυθοῦντος Θεόδωρος καὶ στὴν Ζ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντίας Κωνσταντῖνος, οἱ Ἐπίσκοποι Κύθρων Σπυρίδων, Σόλων Εὐστάθιος, Κιτίου Θεόδωρος, Τριµυθοῦντος Γεώργιος καὶ Ἀµαθοῦντος Ἀλέξανδρος καὶ ὁ Ἡγούµενος Κάλλιστος. Περὶ τὸ τέλος τοῦ 4ου αἰώνα, ἡ ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισµοῦ σ ὅλη τὴ νῆσο ἦταν πιὰ ὁριστική. Ἐπιφανὴς Ἀρχιεπίσκοπος τῆς περιόδου αὐτῆς μὲ ἕδρα τὴ Σαλαµίνα, ποὺ µετονοµάστηκε σὲ Κωνσταντία, ἦταν ὁ Ἅγιος Ἐπιφάνιος, ποὺ διακρινόταν γιὰ τὴν εὐρυµάθειά του, τὴ βαθύτητα τῆς σκέψεώς του καὶ τὸν ὀρθόδοξο ζῆλο του. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου εἶναι µιὰ ἀπὸ τὶς ἀρχαιότερες αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες. Ὅταν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀντιοχείας, στὸ Θέµα τῆς ὁποίας πολιτικὰ ὑπαγόταν ἡ Κύπρος, ἐπεδίωξε νὰ καταργήσει τὸ αὐτοκέφαλό της, οἱ Κύπριοι Ἀρχιερεῖς κατήγγειλαν τὴν ἐπέµβαση στὴν Γ Οἰκουµενικὴ Σύνοδο, ποὺ συνῆλθε τὸ 431 µ.χ. στὴν Ἔφεσο. Ἡ Οἰκουµενικὴ αὐτὴ Σύνοδος κατοχύρωσε τὸ αὐτοκέφαλο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου μὲ τὸν 8ο κανόνα της. Τὸ 478 µ.χ., ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου Ἀνθέµιος κατόπιν ὁράµατος βρῆκε τὸν τάφο καὶ τὸ λείψανο τοῦ Ἀποστόλου Βαρνάβα, στὸ στῆθος τοῦ ὁποίου ὑπῆρχε ἀντίγραφο τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου. Τὸ Εὐαγγέλιο τοῦτο πρόσφερε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνθέµιος στὸν Αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου Ζήνωνα, ὁ ὁποῖος καὶ παραχώρησε τὰ γνωστὰ τρία αὐτοκρατορικὰ προνόµια στὸν ἑκάστοτε Ἀρχιεπίσκοπο Κύπρου: νὰ ὑπογράφει μὲ κιννάβαρι (κόκκινο µελάνι), νὰ φέρει κατὰ τὶς ἱεροτελεστίες πορφυροῦν µανδύα καὶ νὰ κρατεῖ, ἀντὶ τῆς ἐπισκοπικῆς πατερίτσας, αὐτοκρατορικὸ σκῆπτρο. Κατὰ τὶς ἀραβικὲς ἐπιδροµὲς (7ο, 8ο καὶ 9ο αἰώνα), ἡ Ἐκκλησία Κύπρου ὑπέστη πολλὲς δοκιµασίες. Ἡ Κωνσταντία, τὸ Κούριο καὶ ἡ Πάφος µετατράπηκαν σὲ ἐρείπια. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ καὶ γιὰ ἄλλα κακά, ποὺ ἔπληξαν τὴν Κύπρο, ὁ

25 ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ 25 Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου, γιὰ νὰ σώσει τὸ ποίµνιό του ἀπὸ τὴ σφαγὴ καὶ τὴν ἐρήµωση, κατόπιν συµβουλῆς καὶ βοήθειας τοῦ Αὐτοκράτορα Ἰουστινιανοῦ Β τοῦ Ρινότµητου, µετέφερε ὅσους διασώθηκαν στὴν περιοχὴ τῆς Κυζίκου, κοντὰ στὸν Ἑλλήσποντο. Ἡ περιοχὴ αὐτὴ ὀνοµάσθηκε Νέα Ἰουστινιανή, ἀπὸ τὸ ὄνοµα τοῦ Αὐτοκράτορα. Ἡ Πενθέκτη Οἰκουµενικὴ Σύνοδος τὸ 691 µ.χ. ἀναγνώρισε μὲ τὸν 39ο κανόνα της τὴ νέα αὐτὴ ἕδρα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου, ὡς καὶ τὰ δίκαια καὶ τὰ προνόµια, ποὺ ἑκάστοτε ἀπολάµβανε ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου. Μετὰ τὴν ἐκδίωξη τῶν Ἀράβων καὶ ἀφοῦ σταµάτησαν οἱ ἀραβικὲς ἐπιδροµές, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἐπανῆλθε µαζὶ μὲ τὸ ποίµνιό του στὴν Κύπρο τὸ 698 µ.χ., φέροντας ἔκτοτε τὸν τίτλο «Νέας Ἰουστινιανῆς καὶ πάσης Κύπρου». Κατὰ τὴν ἐποχὴ αὐτὴ παρατηρεῖται µιὰ ἀναγέννηση καὶ ἄνθηση τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου σ ὅλους τοὺς τοµεῖς: ἀνοικοδόµηση τῶν πόλεων, τῶν κοινοτήτων καὶ τῶν ναῶν ποὺ καταστράφησαν, ἐπανεδραίωση τοῦ Χριστιανισµοῦ καὶ ἀνάπτυξη τοῦ µοναχικοῦ βίου. Τὴν ἄνθηση αὐτὴ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου ἦλθε νὰ ἀνακόψει ἡ κατάληψη τῆς νήσου ἀπὸ τοὺς Φράγκους, ἀπὸ τὸ 1192 µέχρι τὸ Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος καὶ οἱ Ἐπίσκοποι ἐκδιώχθηκαν ἀπὸ τὶς ἐπισκοπικὲς ἕδρες τους, τὶς ὁποῖες κατέλαβε ἡ Λατινικὴ Ἱεραρχία. Ἔτσι γιὰ µιὰ ἀρκετὰ µεγάλη περίοδο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Κύπρου µπορεῖ κανεὶς νὰ πεῖ πὼς ἔµµεσα ἔχασε τὴν ἀνεξαρτησία της, γιατὶ οἱ Λατίνοι κατακτητὲς ἐπενέβαιναν στὶς ἐκλογὲς τῶν Ἐπισκόπων καὶ σ αὐτὲς ἀκόµη τὶς ἐκλογὲς τῶν Ἡγουµένων τῶν ὀρθοδόξων μονῶν. Οἱ µέχρι τότε 14 Ὀρθόδοξες Ἐπισκοπὲς τῆς Κύπρου περιορίσθηκαν σὲ 4, ὅσες δηλαδὴ ἦταν καὶ οἱ Ρωµαιοκαθολικὲς Ἐπισκοπές. Τοῦτο δὲν ἔγινε χωρὶς τὴ µαχητικὴ ἀντίδραση τόσο τοῦ ὀρθόδοξου κλήρου, ὅσο καὶ τοῦ λαοῦ. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Κύπρου ἀντιµετώπιζε γιὰ µιὰ ἀκόµη φορὰ διωγµούς, ὄχι πιὰ ἀπὸ ἀλλοθρήσκους, ἀλλὰ ἀπὸ ἑτεροδόξους. Χαρακτηριστικὸ εἶναι τὸ µαρτύριο τῶν 13 ὀρθοδόξων µοναχῶν τῆς Μονῆς Καντάρας τὸ 1231, ποὺ προκάλεσε ζωηρὴ συγκίνηση ὄχι µόνο µεταξὺ τῶν Κυπρίων, ἀλλὰ καὶ µεταξὺ τῶν ἄλλων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν. Οἱ διωγµοί, οἱ πιέσεις, ἡ ἁρπαγὴ τῶν περιουσιῶν τῶν ὀρθοδόξων, ὡς καὶ τῶν Μονῶν, καὶ τὰ τόσα ἄλλα µέσα ποὺ χρησιµοποίησαν οἱ ἐκπρόσωποι τῆς Λατινικῆς Ἐκκλησίας, δὲν µπόρεσαν νὰ ξεριζώσουν τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ παράδοση ἀπὸ τὶς ψυχὲς τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων Κυπρίων. Γι αὐτὸ εὐθύς, µόλις οἱ Φράγκοι ἀναγκάσθηκαν νὰ ἐγκαταλείψουν τὴν Κύπρο, ἡ Ὀρθόδοξη