Η ελληνική γλώσσα ανήκει στην

Transcript

1 Η ελληνική γλώσσα, µε συνοχή και συνέχεια τεσσάρων χιλιάδων ετών, ως φορέας εννοιών και αξιών που για πρώτη φορά εκφράστηκαν, µπορεί να γίνει κοινό χαρακτηριστικό των σκεπτόµενων πολιτών της Ενωµένης Ευρώπης ΕΛΠΙΣ Μ. ΣΚΑΡ ΑΣΗ- ΙΟΝΥΣΙΟΥ Φιλόλογος Η ελληνική γλώσσα ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια. Οι σηµερινοί Ευρωπαίοι, οι Ινδοί, οι Ιρανοί, οι Αρµένιοι, οι Αφγανοί και οι Χεττίτες αποτελούσαν ένα λαό, µε την ίδια γλώσσα και τον ίδιο τόπο κατοίκησης. Η συµβίωση αυτή, κατά τους ειδικούς επιστήµονες, γλωσσολόγους, ιστορικούς και άλλων σχετικών επιστηµών, θα πρέπει να τοποθετηθεί την 5η χιλιετία π.χ. Τη γλώσσα που µιλούσαν την ονοµάζουν σήµερα πρωτογλώσσα ινδοευρωπαϊκή. Τότε, δηλαδή πριν από χρόνια, διασπάστηκαν και µετακινήθηκαν στις καινούριες πατρίδες, και, όπως είναι φυσικό και αναµενόµενο, διαφοροποιήθηκαν γλωσσικά από την πρωτογλώσσα.

2 Οριστική απάντηση για την περιοχή όπoυ ζούσαν δεν έχει δοθεί. πολλές απόψεις έχουν διατυπωθεί. Φυσικά, στο πλαίσιο αυτής της εργασίας δεν είναι δυνατό να αναφερθούν αναλυτικά. Βέβαιο πάντως είναι ότι η περιοχή πρέπει να αναζητηθεί στα όρια της Ευρώπης και της Ασίας. Και οι Έλληνες; Όταν διασπάστηκαν οι Ινδοευρωπαίοι, κατέβηκαν στο νότο µαζί µε άλλους λαούς. Γιατί διασπάστηκαν; Συνέβη για τους ίδιους περίπου λόγους που συµβαίνει και σήµερα. Αύξηση πληθυσµού, αδυναµία της γης να θρέψει τους κατοίκους, στροφή σε ηπιότερα κλίµατα ή σε πιο πολιτισµένες περιοχές. Έτσι έφτασαν οι Έλληνες στο νότο. Άλλοι τους θεωρούν γηγενείς, άλλοι υποστηρίζουν ότι ήρθαν από τη Μικρά Ασία µε πλοία, όταν εκδιώχθηκαν από τους Χεττίτες, Ινδοευρωπαίους κι αυτούς. Αυτά τα σύντοµα για να έχουµε το πρώτο στίγµα για να παρακολουθήσουµε το νήµα που οδηγεί στο γλωσσικό µας σήµερα. εν υπάρχει άλλωστε καµία αµφιβολία ότι η γλωσσική ιστορία κάθε λαού βαδίζει παράλληλα µε την πολιτική του ιστορία. Η περίπτωση της ελληνικής γλώσσας είναι χαρακτηριστική. Στις αρχές της ιστορικής τους ζωής οι Έλληνες εµφανίζονται πολιτικά και γλωσσικά διαιρεµένοι. Όταν δηµιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες, συνενώθηκαν πολιτικά και γλωσσικά. Αυτό συνέβη πρώτα-πρώτα στους Έλληνες αποίκους των παραλίων της Μικράς

3 Ασίας, στην Ιωνία. Εκεί σχηµατίστηκαν οι δύο πρώτες µορφές του ελληνικού γραπτού λόγου, η επική διάλεκτος και ο πεζός λόγος της ιωνικής λογογραφίας, που διαδόθηκαν σε όλο τον ελληνόφωνο κόσµο. Με τον τρόπο αυτό συντελέστηκε στη συνέχεια πνευµατική και ψυχική ενότητα. Όταν ο ελληνισµός της Μικράς Ασίας κινδύνεψε από τους Πέρσες και παρά λίγο να διατρέξει κίνδυνο υποδούλωσης ακόµη και η µητρόπολη, η Αθήνα, φυλετικά συγγενής µε την Ιωνία, αποµάκρυνε τον κίνδυνο και καθώς είχε αναπτυχθεί σε όλους τους τοµείς, ανέλαβε την πολιτική ηγεσία στο Αιγαίο. Ο αττικός πολιτισµός και το µέσο της γλωσσικής του έκφρασης, η αττική διάλεκτος, κυριάρχησε σε όλο το ελληνικό έθνος, µε την πολιτιστική έκρηξη της Αθήνας που επέφερε και την αντίστοιχη καλλιέργεια του λόγου. εν είναι τυχαίο ότι αυτά συµβαίνουν στην Αθήνα τον 5ο π.χ. αιώνα, που ονοµάζεται Χρυσός Αιώνας.< Ένα βαθύ και στέρεο πολιτικό παρελθόν στοιχεί σε ένα βαθύ και στέρεο γλωσσικό παρελθόν και τα δύο µαζί συναιρούνται σε ένα βαθύ και στέρεο γλωσσικό παρόν. Αυτό, για την ελληνική γλώσσα, η οποία δεν έχασε ποτέ τη συνέχειά της, αφού ο λαός που τη µιλάει δεν έχασε ποτέ τη δική του συνέχεια ακόµη και στους πιο επικίνδυνους κλυδωνισµούς της ιστορικής του ζωής, ακόµη και στην υποδούλωση των τεσσάρων αιώνων από τους Τούρκους, σηµαίνει ότι ολόκληρο το πολιτιστικό και γλωσσικό

4 παρελθόν, µεταπλασµένα και συναιρεµένα ζούν µέσα στο γλωσσικό παρόν>. Την υποταγή την πνευµατική των οµοεθνών της την πέτυχε η Αθήνα η ίδια κατά τη διάρκεια του 5ου αι. π.χ. Την πολιτική όµως ένωση των Ελλήνων πραγµατοποίησαν οι Μακεδόνες βασιλείς, ο Φίλιππος ο Β" και κυρίως ο Μέγας Αλέξανδρος, τον 4ο αι. π.χ. Από εδώ και πέρα, το τέλος του 4ου αι. π.χ. αρχίζει η νέα φάση της ελληνικής γλώσσας. Υποχωρούν οι διάλεκτοι, οι οποίες υπήρχαν, που διαφοροποιούσαν γλωσσικά τους Έλληνες, αλλά βέβαια όχι σε βαθµό που να µην κατανοούν ο ένας τον άλλο, και αρχίζει η περίοδος της ενιαίας ελληνικής γλώσσας, που ονοµάζεται Ελληνιστική ή Κοινή. Οι Ρωµαίοι, πολιτικοί διάδοχοι των Μακεδόνων στην Ανατολή, µε τον Ελληνισµό, την ελληνική παιδεία και βιοθεωρία της εποχής, που αποτελούσε τη συνεκτική ύλη ανάµεσα σε Έλληνες και βαρβάρους και είχε αποκτήσει πια γερές ρίζες, µπόρεσαν να επιτύχουν µία νέα ένωση των λαών της περιοχής. Ακολουθεί η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης στη θέση της παλαιάς αποικίας των Μεγαρέων, του Βυζαντίου. Ο Ελληνισµός, επί πολλούς αιώνες, από αυτήν ως κέντρο, ξεπλήρωνε µε µεγαλύτερη ή µικρότερη επιτυχία την πολιτιστική του αποστολή σε όλη την οικουµένη. Το Βυζαντινό κράτος, συνεχίζει στην ελληνική Ανατολή το ρωµαϊκό, και η χιλιόχρονη ιστορική του πορεία εµπίπτει σ' αυτή τη δεύτερη

5 φάση της ελληνικής γλώσσας, στην περίοδο της Κοινής. Στην ίδια περίοδο εντάσσεται η περαιτέρω ιστορική ζωή του ελληνικού έθνους και η ιστορία της γλώσσας του ως σήµερα, αν και πολλοί τη χωρίζουν σε υποπεριόδους. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από την τάση της ελληνικής γλώσσας για ενότητα. Στη γλωσσική εξέλιξη παρατηρείται µία αδιάκοπη διαδικασία, που από τη διαιρεµένη σε διαλέκτους κλασική ελληνική, οδηγεί στη νέα ελληνική, µε ενδιάµεσο σταθµό την Κοινή. Η Νέα Ελληνική παρουσιάζεται σχεδόν πλήρως διαµορφωµένη. Μεγάλη βοήθεια στην προσπάθεια να κατανοηθεί η διαδικασία της µετάβασης από τις διαλέκτους στην Κοινή προσφέρουν οι επιγραφές και προπάντων οι πάπυροι, γιατί µας επιτρέπουν να σχηµατίσουµε µία ιδέα της καθοµιλουµένης και λαϊκής γλώσσας της ελληνιστικής-ρωµαϊκής εποχής που αποτελεί τη βάση για την εξέλιξη της Ελληνικής κατά το Μεσαίωνα και τα νεότερα χρόνια. Το σπουδαιότερο µνηµείο της παλαιότερης Κοινής είναι η Καινή ιαθήκη. Η µελέτη της γλώσσας της οδήγησε τον Κ.Β να στρέψει την έρευνα να προσέξει τη συµφωνία της βιβλικής γλώσσας µε τη γλώσσα των µεταγενέστερων επιγραφών και παπύρων. Οι έρευνες έδειξαν ότι η Ελληνική της Καινής ιαθήκης αποτελεί την πρώτη προσπάθεια να χρησιµοποιηθεί σε γραµµατειακό κείµενο η σύγχρονη ελληνική γλώσσα.

6 Κατά το Μεσαίωνα συντελέστηκε οριστικά η µετάβαση της Ελληνικής από την παλαιά στη νέα της φάση µε την υπερίσχυση των περισσότερο βιώσιµων γραµµατικών και λεξιλογικών στοιχείων της Κοινής πάνω στα υπολείµµατα της παλαιάς γλώσσας, που έρχονταν σε αντίθεση προς την ανανεωµένη της µορφή και µε τη δηµιουργία µίας νέας διαλεκτικής διάρθρωσης µέσα στον ελληνικό γλωσσικό χώρο. Στροφή στην έρευνα της Μεσαιωνικής και της Νέας ελληνικής συντελείται στο τέλος του 19ου αι. Μία νέα γενιά γλωσσολόγων και φιλολόγων ( G.Meyer, Ν. όσσιος,k.foy, Γ.Χατζιδάκις, K.Krumbacher, Γιάννης Ψυχάρης κ.α.) µελετά τα προβλήµατα που θέτει η φωνητική και η µορφολογική της Νέας Ελληνικής. Η πρόοδος οφείλεται στο γεγονός ότι οι ερευνητές δεν πραγµατεύονται πια, όπως έκαναν άλλοι προηγουµένως, τη ζωντανή στο στόµα του ελληνικού λαού Ελληνική ως αρχέγονη γλώσσα, εξαρτηµένη απευθείας από την Πρωτοελληνική, αλλά τη θεωρούν ως το αποτέλεσµα µίας µακρόχρονης εξέλιξης, που µπορεί να πιστοποιηθεί στις γραπτές πηγές της λαϊκής γλώσσας, από την όψιµη αρχαιότητα και το Μεσαίωνα µέχρι σήµερα. Η ελληνική γλώσσα, λοιπόν, εξελίχθηκε διαχρονικά, χωρίς διακοπή, στον προφορικό και το γραπτό λόγο των Ελλήνων. Είναι µε άλλα λόγια η ίδια η αρχαία ελληνική γλώσσα στη σηµερινή της µορφή, µεταπλασµένη φωνολογικά, µορφολογικά,

7 σηµασιολογικά από το χρόνο, τη χρήση και τις ανάγκες του λαού, αφού οι φυσικές γλώσσες, δηλαδή οι γλώσσες που µιλιούνται, σε αντίθεση µε τις νεκρές, δε µένουν ακίνητες και στατικές, αλλά εξελίσσονται όπως κάθε ζωντανός οργανισµός. Και η ελληνική γλώσσα τεκµηριωµένα ζει στο στόµα του ελληνικού λαού για πάνω από 4000 χρόνια και στη γραφίδα για πάνω από χρόνια. και, <καθώς η γλώσσα είναι πολιτιστικό προϊόν, είναι η ίδια πολιτισµός και εξελίσσεται και σε φορέα πολιτισµού και παιδείας. Έχει ενσωµατωµένες όλες τις πολιτιστικές κληρονοµιές των Ελλήνων, οι οποίες µέσα από τη γλώσσα και µε αυτήν φτάνουν ως εµάς. Κι αυτό, για την ελληνική γλώσσα, η οποία δεν έχασε ποτέ τη συνέχειά της, αφού ο λαός που τη µιλάει δεν έχασε ποτέ τη δική του βιολογική και πολιτιστική του συνέχεια, σηµαίνει ότι ολόκληρο το πολιτιστικό της παρελθόν συναιρείται µέσα στο γλωσσικό της παρόν. Ο Γιώργος Σεφέρης, στην οµιλία του κατά την τελετή της απονοµής του βραβείου Νόµπελ, επισηµαίνει: <Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ να µιλιέται. έχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται κάθε τι ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσµα>. Και κάπου αλλού,< Από την εποχή που µίλησε ο Όµηρος ως τα σήµερα, µιλούµε, ανασαίνουµε και τραγουδούµε µε την ίδια γλώσσα> Λίγα χρόνια αργότερα, ένα δεύτερο Νόµπελ λογοτεχνίας, αυτό του Ελύτη, έρχεται να τιµήσει

8 το µεγάλο ποιητή και τη νεοελληνική λογοτεχνία. Στην οµιλία του στην τελετή της απονοµής του βραβείου, τονίζει < Μου εεδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε µία γλώσσα που µιλιέται µόνον από µερικά εκατοµµύρια ανθρώπων. Παρ' όλα αυτά, µια γλώσσα που µιλιέται µόνον από µερικά εκατοµµύρια ανθρώπων. Παρ' όλ'αυτά, µια γλώσσα που µιλιέται επί χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και µ' ελάχιστες διαφοροποιήσεις. Η παράλογη αυτή, φαινοµενικά, διάσταση αντιστοιχεί και στην υλικοπνευµατική οντότητα της χώρας µου. που είναι µικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ, αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιµετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιµοποιεί για τα πιο αγαπηµένα πράγµατα τις ίδιες λέξεις που χρησιµοποιούν µια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος π.χ., χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισµα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισµένης ανθρωπότητας. Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα µέσο επικοινωνίας, πρόβληµα δε θα υπήρχε. Συµβαίνει όµως ν' αποτελεί εργαλείο µαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο µάκρος των αιώνων ένα ορισµένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησµονεί κανείς ότι στο µάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαµβάνω ούτε ένας, που να µη γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Να τι είναι το µεγάλο βάρος παράδοσης που το

9 όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση>. Αν προχωρήσουµε πιο πέρα και πάµε στην Ευρώπη γενικά και την Ευρωπαϊκή Ένωση πιο ειδικά, βρισκόµαστε σε ένα άλλο <οικογενειακό> περιβάλλον και από την άποψη της καταγωγής, της ινδοευρωπαϊκής, αλλά και της πολιτισµικής. Ο Τόµας Έλιοτ, επιχειρώντας να προσδιορίσει την ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισµού, θεωρεί τη θρησκεία ως την ισχυρότερη δύναµη για τη δηµιουργία κοινού πολιτισµού µεταξύ λαών που έχουν καθένας το δικό του ξεχωριστό πολιτισµό, γιατί θεωρεί ότι η κοινή παράδοση του Χριστιανισµού, έκανε την Ευρώπη αυτή που είναι και δηµιούργησε τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία που έφερε µαζί της. ια µέσου της χριστιανικής κληρονοµιάς, κατά τον Έλιοτ, παρακολουθούµε την εξέλιξη των τεχνών, σχηµατίζουµε αντίληψη για το Ρωµαϊκό ίκαιο, τις αντιλήψεις για την ηθική του ατόµου και του συνόλου και σχηµατίζουµε τα φιλολογικά µας πρότυπα στην Ελληνική και Ρωµαϊκή φιλολογία. Ο δυτικός κόσµος έχει την ενότητά του απ' αυτήν την κληρονοµιά του Χριστιανισµού και του αρχαίου Ελληνισµού, του Ρωµαϊκού και του Εβραϊκού. Απ' αυτήν την κληρονοµιά βρίσκουµε την καταγωγή µας. Για να µπορέσουµε να αναδείξουµε αυτή την κληρονοµιά, δεν αρκεί η Ε.Ε να στρέφει την προσοχή και το ενδιαφέρον της µόνο στα οικονοµικά, τα νοµικά και τεχνοκρατικά θέµατα, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι δεν είναι σηµαντικά.

10 πιο σηµαντικό απ' όλα είναι το θέµα της Παιδείας. Τα Πανεπιστήµια χρειάζονται κοινά ιδεώδη και κοινές υποχρεώσεις, να µη στοχεύουν µόνο στη µετάδοση της για την κατάρτιση επιστηµόνων µε σκοπό να ξεπεράσουν τις άλλες χώρες, αλλά να φροντίζουν για τη διατήρηση της µάθησης, για την αναζήτηση της αλήθειας και την επίτευξη της σοφίας. Αυτά τα στοιχεία τα ανέδειξε κατ' εξοχήν ο ελληνικός πολιτισµός. Το 1965 ο Ίνγκµαρ Μπέργκµαν, ο διάσηµος Σουηδός σκηνοθέτης, υπέβαλε ένα ερώτηµα το οποίο τυπώθηκε στο πρόγραµµα της θεατρικής παράστασης της τραγωδίας του Ευριπίδη <Ιππόλυτος> που ανέβασε το Βασιλικό ραµατικό Θέατρο της Σουηδίας στις 29 Ιανουαρίου του 1965, σε σκηνοθεσία του Μπέργκµαν. Το ερώτηµα διαβιβάστηκε τηλεγραφικά, σε αγγλική γλώσσα, στο Σεφέρη, και ήταν το ακόλουθο < Η σηµερινή Ελλάδα δεν κατέχει ηγετική θέση στα πολιτιστικά πράγµατα. Η παρακµή ενός πολιτισµού αυτή καθεαυτή δεν είναι κάτι το αξιοσηµείωτη. Είναι όµως αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι ο ελληνικός πολιτισµός εξακολουθεί να επιβιώνει σε κάθε προοδευτική κοινωνία. Τα ιδανικά που χαρακτήριζαν την Αρχαία Αθήνα εξακολουθούν να είναι η βάση για ό τι αποκαλούµε σήµερα δηµοκρατία, επιστήµη και τέχνη. Πού οφείλεται κατά τη γνώµη σας το γεγονός ότι είναι τόσο ασήµαντη η συµβολή της Ελλάδας στα πολιτιστικά θέµατα>

11 Και η απάντηση του Σεφέρη < Το ερώτηµά σας δεν είναι εύκολο, γιατί δεν αφορά µόνο την Ελλάδα. Είναι όµοιο µε άλλα προβλήµατα που κάθε στοχαστικός άνθρωπος πρέπει να έχει θέσει στον εαυτό του. Γιατί λ.χ. η Αγγλία γέννησε έναν µονάχα Σαίξπηρ ή γιατί η Ιταλία γέννησε έναν µονάχα Ντάντε. Είναι φανερό πως µέσα στο περιθώριο καιρού και χώρου που προσδιορίζει το τηλεγράφηµά σας, δεν είναι δυνατό να δώσω ικανοποιητική απάντηση. Η πρόχειρη και βιαστική απάντησή µου περιορίζεται σε τρία σηµεία: α) Μπορεί ο σύγχρονος κόσµος, εννοώ στο σύνολό του, να έχει ανοίξει στον αστροναύτη τους αστρικούς δρόµους, µπορεί να έχει συσσωρεύσει, σε πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα, έναν υπέρογγο -και πιθανότατα επικίνδυνο -όγκο επιστηµονικών γνώσεων, αλλά πολλές πλευρές δεν έφτασε στη στάθµη των αρχαίων. εν µπόρεσε να παρουσιάσει έναν Όµηρο ή έναν Αισχύλο, έναν Ηράκλειτο ή έναν Πλάτωνα. β) Τη σύγχρονη Ελλάδα πρέπει να την κρίνουµε µέσα στις αναλογίες του σύγχρονου κόσµου, ( ιστορικές, πλουτοπαραγωγικές, πληθυσµιακές κ.τ,λ.) και, για να είµαι πολύ σύντοµος, πρέπει να µην ξεχνούµε πως είναι ένας τόπος που δοκιµάστηκε επί τέσσερις αιώνες από τη χειρότερη ξένη σκλαβιά που γνώρισε λαός της γης, µε τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες.

12 γ) Από τον καιρό που ελευθερώθηκε ένα µικρό µέρος της, ( µόλις το τρίτο του σηµερινού εδάφους ) µε πληθυσµό, στα 1828, 750 χιλιάδες ψυχές, η Ελλάδα είχε να υποµείνει ατέλειωτους πολέµους, χωρίς να λησµονήσω τον τελευταίο. Και τώρα συλλογίζοµαι τη Σουηδία, που από τα 1813 χαίρεται χωρίς διακοπή τα αγαθά της ειρήνης. Και συλλογίζοµαι ακόµη τον Άγγλο ιστορικό που παρατήρησε ότι οι ιστορικοί που έζησαν σε καιρούς ευηµερίας και ειρήνης δεν είναι συνήθως επιτυχείς όταν κρίνουν περιόδους πολέµων και δυστυχίας>. ( Γ. Σεφέρη, οκιµές, Τοµ. τρίτος, σελ ). Πράγµατι, η χώρα µας δεν έχει σήµερα ανάπτυξη σε οικονοµικό και σε άλλους τοµείς, αντίθετα βρίσκεται σε οικονοµική κρίση, και δεν είναι σε θέση να προσφέρει, όπως πρόσφερε στα χρόνια της ακµής σε όλες τις εκφάνσεις της οικονοµικής και πνευµατικής δραστηριότητας. Όµως µε δύο Νόµπελ λογοτεχνίας σε διάστηµα µικρότερο των είκοσι χρόνων, µε ποιητές σηµαντικούς και άλλους λογοτέχνες, µε επιστήµονες που διαπρέπουν όταν τους δοθούν τα µέσα και οι ευκαιρίες, µε εξέχοντες ανθρώπους της τέχνης και των γραµµάτων, η Ελλάδα κατέχει κάποια θέση, χωρίς να είναι ασφαλώς ηγετική. Και θα συνεχίσει να προσφέρει στην Ευρώπη εάν αναβιώσουν οι διαχρονικές αξίες του ελληνικού πολιτισµού, αξίες στις οποίες στηρίχτηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισµός, όπως το µέτρο, (µέτρον άριστον), η αυτογνωσία, (γνώθι σαυτόν), η ανθρωπιστική

13 παιδεία, που τοποθέτησε στο κέντρο της τον άνθρωπο, ενώ τώρα τους αριθµούς και τα κέρδη,η ελευθερία, που ταυτίστηκε µε την ευδαιµονία και την ευψυχία, η δηµοκρατία, ( δια το µη ες ολίγους αλλ' ες πλείονας οικείν), ο διάλογος. η φιλοπατρία, το αθλητικό ιδεώδες, η αξία του ατόµου-πολίτη, που δε νοείται να υπάρχει µε τη µία µόνο ιδιότητα, και τόσα άλλα. Η εποχή µας έχει υποβαθµίσει πολλά από εκείνα που όφειλε να διατηρήσει ως κόρην οφθαλµού, στη συνείδηση των νέων δεν ενισχύθηκαν ούτε αξίες όπως η ισονοµία, η αξιοκρατία, η ανεκτικότητα, ο σεβασµός στους νόµους, που αποτελούν τα θεµέλια µιας δηµοκρατικής πολιτείας, αντίθετα, προβλήθηκαν αµφίβολες <αξίες> και επικίνδυνες, όπως ο πλούτος ως κριτήριο εκτίµησης της αξίας, η ωφελιµιστική θεώρηση των πραγµάτων και η θεοποίηση της τεχνολογίας και των τεχνοκρατών, που κανείς βέβαια δεν τα απορρίπτει. Αν διαβάσει κανείς τον Επιτάφιο του Περικλέους του Θουκυδίδη, του µεγαλύτερου ιστορικού όλων των εποχών, που αποτελεί ύµνο στην Αθηναϊκή ηµοκρατία των χρόνων του Περικλή, και προσέξει και όσα γράφει αλλού για την προσωπικότητα του µεγάλου ηγέτηπαιδαγωγου, του Περικλή, αντιλαµβάνεται τι σηµαίνει αληθινή δηµοκρατία και ποιος πρέπει να λέγεται ηγέτης. Με τον Επιτάφιο ο Θουκυδίδης αφήνει ένα < κτήµα ες αεί>, ένα απόκτηµα παντοτινό, όπως φιλοδοξούσε να είναι το ιστορικό του έργο και όπως θα έπρεπε να είναι

14 το έργο κάθε ιστορικού, για να διδάσκει, αφού ο Θουκυδίδης πίστευε ότι η φύση του ανθρώπου είναι πάντα η ίδια και τα ίδια αίτια θα έχουν ίδια αποτελέσµατα Η Αθήνα υπήρξε σχολείο της Ελλάδας τότε. Ο Ελληνικός πολιτισµός, µε ό τι πρόσφερε και εξακολουθεί να προσφέρει υπήρξε σχολείο του κόσµου και κυρίως του Ευρωπαϊκού. Με όργανο την ελληνική γλώσσα οι λαοί που γνώρισαν τον ελληνικό πολιτισµό µε τις αξίες που εκφράζει, µπορούν να ανέβουν λίγο ψηλότερα πνευµατικά παραµερίζοντας το βιοµηχανοποιηµένο τρόπο ζωής που επιβάλλει η µανιώδεις στροφή στην υλικοτεχνική εξέλιξη. Τότε ίσως µπορέσουν να αµυνθούν σε όποια προσπάθεια αποπροσανατολισµού, ώστε να βελτιωθούν οι κοινωνίες και να στηριχθούν στην αρετή, το σεβασµό, την υπευθυνότητα, χωρίς ιδιοτέλεια. Αυτά µπορούν να τα προσπαθήσουν µόνο οι νέοι, γιατί αυτά αξίζουν αν θέλουν να φτάσουν στο <ευ ζην>, σε µια ζωή δηλαδή ανώτερη ποιοτικά. υστυχώς, η Ενωµένη Ευρώπη αν και έθεσε τις βάσεις για την ικανοποίηση του πολυγλωσσικού αιτήµατος,εν τούτοις δε διασφαλίστηκε η ισότιµη αντιµετώπιση των γλωσσών. Η κοινωνία ταυτίστηκε µε την αγορά και οι εθνικές γλώσσες δεν αντιµετωπίζονται ως πολιτιστικά προϊόντα αλλά ως εµπόρευµα, µε τη λογική του κόστους κέρδους. Και µε τη λογική αυτή προωθούνται και επιβάλλονται οι <ισχυρές> γλώσσες, ενώ οι <ασθενείς> περιθωριοποιούνται. Αλλά πώς προσδιορίζεται η

15 <ισχύς> και η <ασθένεια>. Όχι βέβαια από τις δυνατότητες µίας συγκεκριµένης γλώσσας αλλά από όρους πολιτικούς και οικονοµικούς. Όποιος κατέχει τα µέσα και τη δύναµη, επιβ αλλει άµεσα ή έµµεσα µία γλώσσα και µία ιδεολογία για τη γλώσσα. Έτσι η Αγγλική κερδίζει έδαφος ακόµα και απέναντι στις άλλες θεωρούµενες ισχυρές γλώσσες και τελικά σκοπός είναι η διαµόρφωση µίας παγκόσµιας κουλτούρας και αντίστοιχα µίας παγκόσµιας γλώσσας µε τεράστια οικονοµικά οφέλη. Έτσι εξυψώνεται το παγκόσµιο και απαξιώνεται τι εθνικό. Οι γλώσσες αποκόπτονται από τους πολιτισµούς που τις γεννούν και τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες που τις εξελίσσουν και γίνονται µόνο εργαλεία επικοινωνίας, και, ενώ όλες έχουν κοινή πατρίδα, τη νόηση, όµως διαφέρουν και είναι µοναδικές, γιατί δηµιουργούνται κάτω από διαφορετικές πολιτισµικές, κοινωνικές και ιστορικές συγκυρίες, ενάντια σ' ένα λόγο πολυγλωσσικό που οδηγεί στην παρακµή. Αυτή τη διαφορετικότητα πρέπει να προστατέψει η Ε.Ε. και να αποφασίσει, στην πράξη πια, να καταστήσει ισότιµες, όπως και είναι από τη φύση τους, όλες τις γλώσσες τις εθνικές. Η Ελληνική είναι γλώσσα ανάδελφη, όπως και ο λαός που τη δηµιούργησε και µεταφέρει µια κληρονοµιά που ανήκει πια σ'ολη την ανθρωπότητα από αυτή την κληρονοµιά µπορούν να αντληθούν στοιχεία για να δηµιουργηθούν πνευµατικοί δεσµοί µεταξύ των νέων, που από τη φύση τους οδηγούνται σε κάτι

16 υψηλότερο, αν τους δοθούν οι ευκαιρίες και τα κίνητρα. Η κοινή ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα του Ευρωπαίου πολίτη δίνει την ικανότητα να εκφράζει τη σκέψη του και να ενσωµατώνεται στη σύγχρονη κοινωνία. υστυχώς, στην Ε. υπάρχει αδιαφορία και επιφυλακτικότητα, αν και η αξία των κλασικών γλωσσών για την παιδεία του ανθρώπου εν γένει, έχει αναγνωριστεί. Η γνώση των Ελληνικών θα βοηθήσει το πλησίασµα των αρχαίων κειµένων και των αξιών που παρουσιάζουν ανάγλυφα µε ό τι αυτό µπορεί να σηµαίνει. Ο Έλληνας γλωσσολόγος Γ. Μπαµπινιώτης, στο βιβλίο του < ιαλογισµοί για τη γλώσσα και τη γλώσσα µας> αναφέρει πως όταν οι Άγγλοι ψάχνουν να βρουν µια λέξη για να αποδώσουν µια σηµασία νέα, και δεν βρίσκουν να υπάρχει τέτοια λέξη στη δική τους γλώσσα, λένε, < οι Έλληνες κάποια λέξη θα έχουν γι αυτό!> Πώς προέκυψε όµως αυτή η αντίληψη για την ελληνική γλώσσα. Ο συγγραφέας το αποδίδει στο θαυµασµό που έτρεφαν οι µορφωµένοι Ευρωπαίοι για την καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας. Και η καλλιέργεια αυτή ήταν όµως απόλυτα φυσική και αβίαστη. Το ελληνικό πνεύµα είχε φτάσει σε τέτοια ύψη σε όλους τους τοµείς, είχαν διατυπωθεί τόσες ιδέες, σκέψεις, έννοιες, επιστηµονικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις υψηλής διανοητικής στάθµης, αθάνατα έργα θεατρικά και έργα τέχνης, οπότε η

17 καλλιέργεια της παιδείας και του πολιτισµού βρήκε την έκφρασή της στην ελληνική γλώσσα, αφού σκέψη και γλώσσα συµβαδίζουν. Οι λέξεις έπρεπε να εκ-φράσουν, αυτά που υπήρχαν, ως λόγος ενδιάθετος, ως σκέψη. Πλάθονται για να καλύψουν τις ανάγκες της σκέψης, για να εκφράσουν τη σκέψη και για να µεταδώσουν τη σκέψη και τη γνώση. Έτσι δηµιουργήθηκε ένας τεράστιος αριθµός λέξεων για να καλύψουν τις ανάγκες στη φιλοσοφία, τις επιστήµες, το θέατρο, την ποίηση, την ιστορία, την φιλολογία, την εκπαίδευση,την καθηµερινή και πολιτική ζωή. Περισσότερο σηµαντικός από τον αριθµό των λέξεων είναι ο αριθµός των σηµασιών, δηλαδή των εννοιών τις οποίες έχει προσεγγίσει, έχει κατανοήσει και τις ενέταξε στο γλωσσικό της πλούτο. Ο Βιλαµόβιτς εκτιµά ότι µόνο το ένα πέµπτο από τα αρχαία κείµενά µας έχει σωθεί. Αν αληθεύει αυτή η εκτίµηση, τότε ο αριθµός των λέξεων-σηµασιών-εννοιών θα ήταν πολύ µεγαλύτερος στη διαχρονική παρουσία της Ελληνικής. Πώς,όµως, διαδόθηκε η ελληνική γλώσσα και κατέφυγαν σ' αυτήν για να διαµορφώσουν την ορολογία στις τέχνες και τις επιστήµες όλης της Ευρώπης και του Ν. Κόσµου. ύο σπουδαίες ιστορικές στιγµές, ο αποικισµός και οι εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου προκάλεσαν αλµατώδη εξάπλωση της ελληνικής γλώσσας, που σταδιακά διέτρεξε τον κόσµο ακολουθώντας τη δράση των Ελλήνων. Όταν η ισχύς των Ελλήνων

18 κατέρρευσε, τη διαδέχθηκε η ρωµαϊκή κυριαρχία. Όµως, αντίθετα απ' ό τι θα περίµενε κανείς, τα Ελληνικά ανθίστανται. Είναι χαρακτηριστική η πασίγνωστη φράση Λατίνου ποιητή ότι < η κατακτηµένη Ελλάδα κατέκτησε τον απολίτιστο κατακτητή>. Οι Λατίνοι αρχίζουν να ανακαλύπτουν και να µιµούνται τους Έλληνες συγγραφείς. Πιστεύουν ότι η ελληνική γραµµατεία θα στηρίξει την εξέλιξή τους και θα τους δώσει τα στοιχεία που χρειάζονται για να προχωρήσουν και, πάνω απ' όλα πιστεύουν ότι πρέπει να µάθουν Ελληνικά. Στη Ρώµη όλοι οι µορφωµένοι µιλούν Ελληνικά. Έτσι, η ελληνική γλώσσα κατακτά το Λάτιο, την Ιταλία και καθώς εξελίσσεται σε µία τεράστια αυτοκρατορία, µε τη ρωµαϊκή άρχουσα τάξη εξαπλώνεται παράλληλα η ελληνική γλώσσα και το ελληνικό πνεύµα. Το αποτέλεσµα ήταν τα Ελληνικά να διαποτίσουν τη λατινική γλώσσα, καλύπτοντας τις εκφραστικές και σηµασιολογικές της ανάγκες, και να διεισδύσουν σε όλες σχεδόν τις γλώσσες της σηµερινής Ευρώπης. Έκτοτε, τα Ελληνικά και τα Λατινικά συγκροτούν για όλους τους λαούς αυτό που καλούµε αρχαία κληρονοµιά. Οι σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν κληρονοµήσει από τα Λατινικά πλήθος λέξεις που όµως είναι ελληνικές. Η Ελλάδα άνοιξε το δρόµο, ανακάλυψε, περιέγραψε, προσδιόρισε µε ακρίβεια, σαφήνεια και επάρκεια. Και κατόπιν, χωρίς καλά-καλά να γίνεται αντιληπτό, διεισδύει σε χώρες όπου επιβάλλεται ο ελληνορωµαϊκός πολιτισµός,

19 Αλλά και η ρωµαϊκή αυτοκρατορία, µετά τις αλλεπάλληλες βαρβαρικές επιδροµές, καταλύεται στη ύση. Όµως, υπάρχει η αυτοκρατορία της Ανατολής, το Βυζάντιο, όπου µιλούν Ελληνικά. Όχι βέβαια τα Ελληνικά της κλασικής εποχής, αλλά όπως εξελίχθηκαν µε το πέρασµα του χρόνου. Το Βυζάντιο είναι τώρα ο φορέας της κλασικής κληρονοµιάς. Οι χώρες της Ανατολής συνεχίζουν να τρέφουν αµείωτο ενδιαφέρον για την ελληνική γλώσσα, ενώ σε µοναστήρια, αφενός διασώζεται η Ορθοδοξία και αφετέρου η ελληνική πνευµατική κληρονοµιά µε την αντιγραφή των έργων της κλασικής Ελλάδας. Κι όταν το 1453 η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια των Τούρκων και τότε έχουµε µια καινούρια αρχή. Στη Φλωρεντία αναβιώνουν τα Ελληνικά. Μεταφράζεται ο Πλάτων και η διδασκαλία του µεταλαµπαδεύται. Ο Έρασµος στην Ολλανδία προτρέπει την Ευρώπη να µάθει Ελληνικά. Ανάλογες κινήσεις γίνονται από το Γουλιέλµο Μπιντέ στη Γαλλία. Μετά την Άλωση, πολλοί Έλληνες λόγιοι µεταναστεύουν από το Βυζάντιο και διασπείρονται στην Ευρώπη. Μερικοί διέθεταν πλούσια βιβλιοθήκη, των οποίων η γνώση διαχέεται το 16ο αιώνα, τον αιώνα της Αναγέννησης. Τότε µεταφράζονται όλοι οι Έλληνες συγγραφείς, κυρίως οι φιλόσοφοι και οι ιστορικοί, στα Λατινικά και τα Γαλλικά. Ακολουθούν οι µεταφράσεις του Πλουτάρχου. Υπάρχει ένας εκπληκτικός πνευµατικός ζήλος που επηρεάζει όλη την Ευρώπη. Ο Ρακίνας το 17ο αιώνα υποµνηµατίζει

20 τις εκδόσεις ελληνικών τραγωδιών. Ίδια ορµή χαρακτηρίζει πολλές χώρες και πνευµατικά κινήµατα. Ένα ύψιστο τεχνολογικό γεγονός συνέβαλε στις πνευµατικές εξελίξεις. Η ανακάλυψη του Γουτεµβέργιου συνέβαλε στη διάδοση των γραµµάτων και την κυκλοφορία των γλωσσών και την ταχύτατη διάδοση των Ελληνικών. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης- οξύµωρο!- και η εξέλιξη στην τυπογραφία ωφέλησαν την ελληνική γλώσσα και τη διάδοση του ελληνικού πολιτισµού ως φορέα αξιών και των υψηλότερων εκφάνσεων του ανθρώπινου πνεύµατος. Σήµερα, η ψηφιακή επανάσταση και το διαδίκτυο έχουν στραµµένη την προσοχή και το ενδιαφέρον στα τεχνολογικά και οικονοµικά σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα. Προς το παρόν, δε διαγράφεται κάποια αισιόδοξη προοπτική να διαδραµατίσει ένα ρόλο άλλο και µε τη δύναµη που διαθέτουν να ενισχύσουν το πνεύµα το ανθρωπιστικό και να συντελέσουν σε µια αναγεννητική προσπάθεια. Όµως, τα τελευταία πενήντα χρόνια οι κλασικές σπουδές πλήττονται και δοκιµάζονται, όπως επισηµαίνει στο έργο της η µεγάλη ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ροµιγύ. Οι µελετητές σπανίζουν στα ευρωπαϊκά πανεπιστήµια και µένουν εκείνοι που αντιστέκονται και διαπιστώνουν ότι τα αίτια αυτής της κρίσης εντοπίζονται στην οργάνωση της εκπαίδευσης, που όλο και περισσότερο τείνει να διαµορφώσει µονοδιάστατους ανθρώπους, παρασυρµένη από

21 τον ωφελιµιστικό και χρησιµοθηρικό χαρακτήρα µιας εποχής που το πνεύµα και την έρευνα τη συνδέει όλο και περισσότερο µε το υλικό κέρδος. Ο πετυχηµένος και καταξιωµένος άνθρωπος του σήµερα είναι ο οικονοµικά ισχυρός και όχι ο <καλός καγαθός>, η ολοκληρωµένη προσωπικότητα. Αλλά, <ουκ επ' άρτω µόνον ζήσεται άνθρωπος>. Όσο υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να ανεβάσουν τον κόσµο λίγο πιο ψηλά, πνευµατικοί εργάτες που βρίσκουν κάτω από τις λέξεις έννοιες πανανθρώπινης αξίας, µπορούµε να είµαστε αισιόδοξοι ότι δε θα φτάσουµε σε ένα νέο Μεσαίωνα Οι νέοι της Ε.Ε. και όλου του κόσµου καθήκον έχουν να προστατέψουν την εθνική τους γλώσσα. Είναι το πιο βασικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας. Μέσα από αυτήν περνά όλη η ιστορία ενός έθνους, η ψυχολογία του, η φυσιογνωµία, οι κατακτήσεις, οι περιπέτειες. < Η γλώσσα µου είναι ο κόσµος µου!>. Η εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας, ως δεύτερης ή τρίτης, δεν έχει σηµασία,θα βοηθήσει τους νέους να ανακαλύψουν θησαυρούς πνευµατικούς και να διαµορφώσουν απόψεις που διαµόρφωσαν την πολιτιστική τους κληρονοµιά. Η µετάφραση, χωρίς να µειώνουµε την αδιαµφισβήτητη συµβολή της, δεν µπορεί να αποδώσει πάντοτε µε ακρίβεια την έννοια. Παράδειγµα η λέξη <δηµοκρατία>, που έχει παραχθεί από τη λέξη δήµος=λαός και τη λέξη κράτος=εξουσία δύναµη, και ορίζει σαφώς από

22 ποιον και για ποιον ασκείται η εξουσία. Ξέρουµε όλοι βέβαια ότι σήµερα και τα πιο αυταρχικά και τυραννικά καθεστώτα αυτοχαρακτηρίζονται δηµοκρατικά, γιατί γνωρίζουν πόσο οι λαοί θέλουν δηµοκρατία, γνήσια όµως, όπως την όρισε ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο του Περικλέους. Ο Αριστείδης Κωνσταντινίδης, στο έργο του < Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα > γράφει στην εµπεριστατωµένη εισαγωγή του ότι το όλο θέµα της επίδρασης της ελληνικής γλώσσας δεν περιορίζεται µόνο στον αριθµό δάνειων λέξεων ελληνικών που υπάρχουν στην Αγγλική και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Το θέµα αυτό µπορεί να υπαχθεί στις εξής κατηγορίες 1.Στις βασικές έννοιες σκέψης και έκφρασης, αυτό που οι γλωσσολόγοι αποκαλούν <κώδικα πνευµατικής καλλιέργειας> της κάθε γλώσσας, και είναι λέξεις που έχουν ληφθεί αυτούσια από την ελληνική, π.χ. ανάλυσις, σύνθεσις, πρόβληµα, υπόθεσις, µέθοδος, θεωρία, αξίωµα, µουσική, µελωδία, ορχήστρα, ρυθµός, αρµονία, ραψωδία, υποκρισία, θέατρο, δράµα, τραγωδία κωµωδία, λυρισµός, δηµοκρατία, τυραννία, ιδέα, λογική, δίληµµα, πρόγραµµα, σύστηµα, σύµβολο, συλλαβή, φράσις, διάλογος, διάλεκτος, µυστήριο, ενέργεια, µηχανή, φαινόµενο, δόγµα, συµµετρία, µέταλλον, κρίσις, φιλοσοφία κ.α ( είναι λέξεις που αποτελούν βασικό στοιχείο της επικοινωνίας)

23 2. Στις βασικές λέξεις των κλάδων επιστηµονικής ορολογίας, π.χ. α. Ιατρικής- άλγος, αρτηρία, αορτή, πάγκρεας, εγκέφαλος δέρµα, αιµορραγία, οίδηµα, οισοφάγος, ίκτερος, νεύρον, παράλυσις,, διάγνωσις, πρόγνωσις, σύµπτωµα, αναισθησία, αγγείον, χόνδρος, έµβριον, γένεσις, λάρυγξ, νεφρός, φάρµακον, θεραπεία κ.α. β. Βοτανολογίας- βοτάνη, βλαστός, βρύον, βολβός, κάλυξ, καρπός, κλάδος, δένδρον, µύκης, νήµα, παράσιτον, πέταλον, φύλλον, φυτόν, ρίζα, σπέρµα κ.α. γ. Ζωολογίας- αίλουρος, σαυρος, όρνις, ιχθύς, βάτραχος, δελφίν, κοράλλιον, δίπτερος, έντοµον, ερπετόν, όφις, όστρακον, πελεκάνος, πίθηκος, πτερόν, πτερύγιον, ράµφος, ρύγχος, σκώληξ, σπόγγος, θηρίον, ζώονκ.α. Για τις περισσότερες από αυτές τις λέξεις υπάρχουν αντίστοιχες λέξεις στην καθοµιλούµενη Αγγλική, για µερικές όµως δεν υπάρχουν, όπως αρτηρία, αορτή. Γι' αυτές που υπάρχουν, όταν ο όρος εισέρχεται στο πεδίο της επιστηµονικής ορολογίας, υιοθετείται η ελληνική λέξη, π.χ. έρηµος - desert - eremology, eremophobia -

24 λίµνη - lake - limnology, limnometer, limnoplankton σεισµός- earthquake -seismograph, seismometer, seismology δένδρον- tree -dendrology, dendrophilus, dendrochronology έντοµον-insect- entomology, entomophaguw Πέρα από τις βασικές έννοιες σκέψης και έκφρασης, υπάρχουν ορισµένες βασικές λέξειςκλειδιά που χρησιµοποιούνται από όλους τους επιστήµονες, όπως -λογία -logy ( biology) -µέτρον- meter (dynamometer) -γραφία- graphy ( chartography ) -σκόπιο- scope ( microscope ) Μόνο οι τέσσερις αυτές λέξεις ως δεύτερο συνθετικό ενυπάρχουν σε σύνθετες λέξεις από τις οποίες οι είναι καθ' ολοκληρίαν ελληνικές ( και µε το πρωτο συνθετικό ), δηλ. ποσοστό 81% Αναρωτιέται κανείς εύλογα γιατί προτιµάται η Ελληνική ακόµα και σήµερα. Για πολλούς λόγους.1) για τον πλούτο και την πολυσηµία της, 2) επειδή είναι µία κατεξοχήν νοηµατική γλώσσα, 3) για την πλαστικότητα των λέξεων, 4) για τη µαγεία της ιστορίας και της ετυµολογίας της, ( π.χ. λακωνικός- 5) για το εύηχο των λέξεων, ( ισορροπηµένη χρήση συµφώνων και φωνηέντων, και 6) γιατί