APPLEISM VS GOOGLEISM DIGITAL AFRICA BANGLADESH Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ 2020 ΕΣΕΙΣ ΜΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΣΤΕ;

Transcript

1 BIMONTHLY FROM under exclusive licence to APPLEISM VS GOOGLEISM ΕΣΕΙΣ ΜΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΣΤΕ; DIGITAL AFRICA ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΤΑ SMARTPHONES ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ BANGLADESH ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΑΠΟ ΤΟΝ SAIFUL HUQ OMI ΤΕΥΧΟΣ 1 // 5,00 O πρώτος Έλληνας που κατέκτησε το Νόµπελ Οικονοµίας DR. ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΙΣΣΑΡΙΔΗΣ «Αν η Κίνα και η Ρωσία µπορούν να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους, όπως και το έκαναν, τότε σίγουρα µπορεί και η Ελλάδα» Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ προσωπικότητες από το χώρο της επιστήµης, των τεχνών και του επιχειρείν απαντούν σε ερωτήσεις για την πορεία της Ελλάδας προς το 2020

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΣ 1ο 2011 EDITORIAL 9 CONTRIBUTORS AGENDA Επισκόπηση στην τέχνη και τη ζωή, τα γεγονότα και τις εξελίξεις 28 INTELLIGENCE ΣΚΕΨΕΙΣ Τα όρια της επιστήμης 28 ΣΚΕΨΕΙΣ Σωτήρης Χατζηδάκης 32 ΣΚΕΨΕΙΣ Πράσινη Συνείδηση 34 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Intelligent games 36 ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ Ηλεκτρικά, ναι! Περιορισμένων δυνατοτήτων, όχι! 40 ΦΑΓΗΤΟ Η υπέροχη γεύση του υπαίθριου φαγητού 44 ΠΟΤΟ Μαρτίνι: ακατάλληλο για ερασιτέχνες 46 ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ ΛΙΣΤΑΣ ΚΡΑΣΙΩΝ Η στήλη του Tim Atkin 48 COVER STORY Dr. Χριστόφορος Πισσαρίδης 50 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Η Ελλάδα στο δρόμο για το th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE Κρίση και ευκαιρίες ανάπτυξης 82 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Το αβέβαιο μέλλον των social networks 88 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Αριστοτέλης Ωνάσης STYLE ΓΡΑΜΜΗ ΟΜΟΡΦΙΑΣ Γυναίκες δηλητήριο 98 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΜΟΔΑ Η στήλη της Rebecca Willis 102 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Retail design CULTURE ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΣΕ ΜΟΥΣΕΙΑ Το μουσείο του Μεγάλου Πολέμου 130 ΜΟΥΣΙΚΗ Bob Dylan: Forever young 136 VISUAL CV Donald Sutherland INTELLIGENT LIFE 144 PLACES ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Χρώματα στον κρεμαστό βράχο ΘΑΥΜΑΤΑ Από τον David Collins 150 COSTA NAVARINO Ο παράδεισος απέκτησε όνομα 152 ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ Manchester 158 THE MISSION Μα πού είναι η (Π)πολιτεία; 162

3 FEATURES 108 DIGITAL AFRICA Ένα τοπίο μεταμορφώνεται από τα smartphones: Ο J.M.Ledgard αναφέρει από τη Σομαλία και την Κένυα 116 APPLEISM VS GOOGLEISM Μία σύγχρονη σύγκρουση τιτάνων: από τον Robert Lane Greene 124 ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΟΤΑΝ ΓΕΡΑΣΟΥΝ Σκοτώνουν τα πλοία στο Bangladesh. Mοναδικά φωτογραφικά στιγμιότυπα από τον Saiful Huq Omi Η ΓΝΩΜΗ ΣΑΣ Στείλτε μας στο με τη γνώμη σας για το περιοδικό μας 7 INTELLIGENT LIFE

4 ΙNTELLIGENCE // COVER STORY ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΟΜΠΕΛ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ DR. χριστοφοροσ Πισσαρίδησ O άνθρωπος πίσω από το Νόμπελ Οικονομίας για το 2010 έχει τον λόγο Κύριε Πισσαρίδη, καταρχάς θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την αποδοχή της πρόσκλησής μας να δώσετε την πρώτη κεντρική συνέντευξη στην ελληνική έκδοση του Intelligent Life και με την ευκαιρία να σας συγχαρώ για τη βράβευσή σας με το Νόμπελ Οικονομίας για το Αλήθεια, θεωρείτε ότι αυτό το βραβείο αποτελεί την ύψιστη επαγγελματική και προσωπική διάκρισή σας έως σήμερα; Πόσο άλλαξε, αν άλλαξε, η ζωή σας από την ημέρα εκείνη; Θα ήθελα και εγώ να σας ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μου δίνετε να απευθυνθώ στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό και να σας ευχηθώ κάθε επιτυχία στη νέα αυτή φιλόδοξη προσπάθεια. Υπάρχουν πολλά σημαντικά βραβεία που θα μπορούσε να κερδίσει ένας επιστήμονας, αλλά λόγω της παράδοσής του και της επιμέλειας με την οποία η Σουηδική Ακαδημία επιλέγει τους νικητές, το Νόμπελ θεωρείται ως το πιο σημαντικό βραβείο. Αν και έχουν γίνει απόπειρες να επηρεαστεί στην επιλογή των νικητών, η Σουηδική Ακαδημία είναι πάντα αντικειμενική και ακολουθεί όλες τις απαραίτητες διαδικασίες. Κατά συνέπεια, το σύνολο του επιστημονικού κόσμου θεωρεί το βραβείο ως τη μεγαλύτερη αναγνώριση κι εγώ δεν αποτελώ εξαίρεση. Φυσικά, με την αναγνώριση έρχεται και το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης και άλλων φορέων για τις απόψεις του Νομπελίστα, μετουσιώνοντάς τον σε δημόσιο πρόσωπο. Πριν από κάποια χρόνια παρακολουθούσα στο διαδίκτυο τις συνεντεύξεις κάποιων νικητών Νόμπελ. Όταν κάποιος ρωτήθηκε για το πώς άλλαξε η ζωή του, απάντησε: Συνήθιζα να περπατάω στο δρόμο χωρίς να με ξέρει κανείς, σκεφτόμουν και έκανα ό,τι μου κατέβαινε στο μυαλό. Τώρα όλοι θέλουν να ξέρουν τι σκέφτομαι και τι κάνω. Σκέφτηκα τότε ότι ήταν κάπως αλαζόνας, ακόμα και ότι υπερέβαλε. Όμως αυτό που είπε αληθεύει. Και μιλάω πλέον εκ πείρας. Λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση του βραβείου Νόμπελ, τον περασμένο Οκτώβριο, η βρετανική κυβέρνηση υλοποιούσε πρόγραμμα αλλαγών στον κρατικό προϋπολογισμό, προσπαθώντας να μειώσει το έλλειμμα. Έκανα τότε κάποια ανέμελα σχόλια σε κάποιον δημοσιογράφο γι αυτό. Την επόμενη μέρα ήταν πρωτοσέλιδο σε εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας. Λόγω της δημοσιότητας που έλαβε το θέμα, οι άνθρωποι των ΜΜΕ στη Βρετανία ακόμα με καλούν να σχολιάσω τον προϋπολογισμό. Ήταν μια ξαφνική βουτιά στα βαθιά νερά για μένα, δεν είχα ιδέα ότι θα νοιάζονταν γι αυτό που είπα. Οι περισσότεροι Έλληνες σας έμαθαν μετά τη βράβευσή σας από τη Σουηδική Ακαδημία. Πείτε μας μερικά λόγια για την έρευνα, η οποία σας οδήγησε στο Νόμπελ, και πώς αυτή θα μπορούσε να βρει εφαρμογή στην καθημερινότητά μας; Η έρευνα για την οποία βραβεύτηκα έχει να κάνει με την αγορά εργασίας και ιδιαίτερα με το πρόβλημα της ανεργίας. Όπως θα γνωρίζετε, μοιράστηκα το βραβείο με τον Peter Diamond και τον Dale Mortensen. Ήμασταν εγκατεστημένοι σε διαφορετικά μέρη και εργαζόμασταν ανεξάρτητα, ώσπου το 1990 ο Dale κι εγώ ενώσαμε τις δυνάμεις μας. Η κεντρική ιδέα μας ήταν ότι για να κατανοήσουμε την αγορά εργασίας, θα έπρεπε να λάβουμε υπόψη μας ότι υπάρχουν πολλές διαφορές ανάμεσα στους εργαζόμενους και τις ικανότητές τους, τις εργασίες και τις δεξιότητές τους, καθώς και το είδος γνώσης που κατέχουν σχετικά με την αγορά εργασίας. Ονομάσαμε το σύνολο όλων αυτών των διαφορών τριβές (frictions) και αναπτύξαμε θεωρίες διαχείρισης με βάση αυτές. Παρατηρήσαμε τις διαδικασίες σύμφωνα με τις οποίες οι εργαζόμενοι επιλέγουν τις δουλειές τους και οι εργοδότες τους εργαζόμενους. Η πιο σημαντική συμβολή μας ήταν η ανάπτυξη ενός υποδείγματος, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άλλους οικονομολόγους για να μελετήσουν το πρόβλημα της ανεργίας και της μισθολογικής ανισότητας. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί από τους υπεύθυνους για τη χάραξη στρατηγικής, ώστε να μελετήσουν την επίδραση διαφόρων στρατηγικών σε ό,τι αφορά την ανεργία και άλλα θέματα της αγοράς εργασίας. > Content created by E-Enterprises

5

6 ΙNTELLIGENCE // COVER STORY 52 Το σημαντικότερο συμπέρασμα, στο οποίο δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση, ήταν ότι τα κίνητρα στην αγορά εργασίας έχουν μεγάλη σημασία. Αν δεν δοθούν σημαντικά κίνητρα στους εργαζόμενους, ώστε να ψάξουν και να αποδεχτούν μια δουλειά, ή στους εργοδότες, ώστε να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, τα επίπεδα της ανεργίας θα είναι υψηλά. Αυτό ισχύει κατά κόρον σε χώρες που έχουν ανεπτυγμένο κράτος πρόνοιας και σε χώρες που επιβάλλουν πολλούς περιορισμούς στους εργοδότες. Ας πάρουμε δύο ακραία παραδείγματα. Η Σουηδία έχει ανεπτυγμένο κράτος πρόνοιας. Αν αρκούνταν στην ενίσχυση των χαμηλόμισθων, χωρίς όμως να δίνουν κίνητρα στους εργαζομένους, ώστε να αποδέχονται μια δουλειά, η ανεργία θα ήταν σε υψηλά επίπεδα. Παράλληλα όμως με την εισοδηματική ενίσχυση, οι Σουηδοί έχουν αναπτύξει μεθόδους, όπως οι υπηρεσίες εύρεσης εργασίας, που δίνουν τα κίνητρα στους εργαζομένους να έρχονται σε επαφή με τους εργοδότες και να βρίσκουν δουλειά. Αυτό συντελεί στο χαμηλό ποσοστό ανεργίας. Το υπόδειγμά μας επιτρέπει στους σουηδούς οικονομολόγους να υπολογίζουν τον αντίκτυπο των μεθόδων τους στην ανεργία. Το άλλο παράδειγμα είναι η Ελλάδα. Δεν έχει ανεπτυγμένο κράτος πρόνοιας, αλλά επιβάλλει πολλούς περιορισμούς στους εργοδότες μέσω ρυθμίσεων. Ως συνέπεια, υπάρχουν λιγότερα κίνητρα για τους εργοδότες να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας. Οι εργοδότες, που θέλουν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, γνωρίζουν ότι είτε πρέπει να παρακάμψουν τη γραφειοκρατία είτε να περάσουν από μια χρονοβόρα διαδικασία συμπληρώνοντας έγγραφα τόσο για τις προσλήψεις όσο και για τις πιθανές απολύσεις. Αυτό διατηρεί την ανεργία σε υψηλά επίπεδα. Υπάρχουν και άλλες πολλές εφαρμογές της έρευνάς μας για την ανεργία, πολλές από τις οποίες έχουν ήδη γίνει πράξη. Θεωρείτε ότι υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνοκυπριακής καταγωγής σας που σας ωφέλησε στην ακαδημαϊκή σας καριέρα; Μεγάλωσα και πήγα σχολείο στην Κύπρο σε μία θυελλώδη περίοδο. Στην πρώτη μου χρονιά στο δημοτικό σχολείο ξύπνησα στη μέση της νύχτας από την έκρηξη βομβών. Ήταν η αρχή του κινήματος ανεξαρτησίας κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας. Έχασα πολλές μέρες στο σχολείο εξαιτίας της εξέγερσης. Μετά ήρθε η ανεξαρτησία και η ειρήνη, όπως τουλάχιστον πιστεύαμε τότε. Εκείνη την εποχή πήγαινα στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, τη φημισμένη σχολή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και του Στρατηγού Γρίβα. Μέσα όμως σε τρία χρόνια ξεκίνησαν νέα και χειρότερα προβλήματα ανάμεσα στους ντόπιους Έλληνες και τους Τούρκους. Ο πατέρας μου ήταν ένας πολύ σκληρά εργαζόμενος άνθρωπος που γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό, το χωριό Αγρός στο όρος Τρόοδος. Άφησε το χωριό του στην ηλικία των 10 για να έρθει στη Λευκωσία και να εργαστεί για τον θείο του. Εργάστηκε κατά τη διάρκεια της ύφεσης του 1930 και του Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πατέρας μου, αν και δεν είχε τελειώσει καν το σχολείο, επέμενε μαζί με τη μητέρα μου ότι η μόρφωση στο εξωτερικό θα μου ήταν απαραίτητη για να επιβιώσω στην Κύπρο. Καταλαβαίνετε γιατί το πίστευαν αυτό. Αν ζεις σε μια μικρή και ανίσχυρη χώρα που ταλαιπωρείται από πολέμους, η μόρφωση είναι το μόνο πράγμα που μπορείς να πάρεις μαζί σου, όπου κι αν πας. Έτσι, πήγα στην Αγγλία αποφασισμένος να δουλέψω σκληρά, για να αποκτήσω αγγλική εκπαίδευση, όπως έλεγε τευχοσ 1 // 2011 ο πατέρας μου. Οι γονείς μου με εμψύχωναν στην προσπάθειά μου να συνεχίσω και μετά το πτυχίο. Πήρα το διδακτορικό μου και είχα πολλές προτάσεις ως καθηγητής πανεπιστημίου, όταν η πολιτική και στρατιωτική κατάσταση στην Κύπρο ήταν πολύ άσχημη. Η Ελλάδα βίωνε τη δικτατορία, με τους συνταγματάρχες να επεμβαίνουν στα εσωτερικά της Κύπρου και τον Μακάριο να τους έχει κηρύξει πόλεμο. Την ίδια ώρα, η Τουρκία περίμενε την Κύπρο στο πιάτο. Εμείς οι Έλληνες έχουμε αναγάγει την αυτοκαταστροφή σε συνήθεια από την εποχή της ανεξαρτησίας μας. Απλά θυμηθείτε: φυλακίσαμε τον Κολοκοτρώνη, δολοφονήσαμε τον Καποδίστρια, εξοβελίσαμε τον Βενιζέλο και κάναμε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Μακαρίου. Κάθε φορά, λες και επιδιώκουμε την καταστροφή μας. Έτσι οι γονείς μου με ενθάρρυναν να μείνω στην Αγγλία λίγο ακόμα κι έτσι ρίχτηκα στη δουλειά, χωρίς ωστόσο την πρόθεση, τότε, να μείνω για πολύ ακόμα στην Αγγλία. Ακόμα και σήμερα πολλοί νέοι Έλληνες επιλέγουν το εξωτερικό για σπουδές. Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι λόγοι που η Ελλάδα δεν έχει αναδείξει ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα υψηλών προδιαγραφών και ποιες οι προϋποθέσεις ώστε να το επιτύχει τα επόμενα χρόνια; H αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει κάποιο ακαδημαϊκό ίδρυμα διεθνούς φήμης, το οποίο θα μπορούσε να ανταγωνιστεί τα κορυφαία ευρωπαϊκά. Ιδίως στον κλάδο μου, η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη. Παρά κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις, τα ελληνικά ιδρύματα δεν εμφανίζονται καν σε συνηθισμένες ερευνητικές δημοσιεύσεις των κορυφαίων επιστημονικών εκδόσεων διεθνούς εμβέλειας. Μέχρι προσφάτως δεν ήταν μόνο η Ελλάδα σε αυτήν τη θέση, ήταν κι άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μερικές από αυτές όμως έχουν καταφέρει να αποτινάξουν από πάνω τους την πρότερή τους φήμη και να προβάλλουν κάποια ιδρύματα πολύ υψηλού επιπέδου. Κάποια ηχηρά παραδείγματα στον οικονομικό κλάδο είναι η Σχολή Bocconi στην Ιταλία, το πανεπιστήμιο Pompeu Fabra στην Ισπανία, το πανεπιστήμιο Aarhus στη Δανία και πολλά άλλα. Βέβαια έχει γίνει εκτεταμένη έρευνα στον συγκεκριμένο τομέα και πλέον γνωρίζουμε πολλά για τα αίτια της φτωχής ακαδημαϊκής απόδοσης. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Bruegel από κορυφαίους οικονομολόγους είναι πολύ κατατοπιστική. Το κλειδί της επιτυχίας είναι η αυτονομία. Το πανεπιστήμιο πρέπει να είναι ελεύθερο να αποφασίζει για την πολιτική των προσλήψεων, της απασχόλησης και των προαγωγών του προσωπικού του. Άλλη μία απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία είναι η υγιής χρηματοδότηση. Πρέπει να υπάρχει επαρκής επιχορήγηση στα πανεπιστήμια. Όταν όμως αυτή προέρχεται από το κράτος, η εκάστοτε κυβέρνηση δεν πρέπει να εκλαμβάνει την επιχορήγηση αυτή ως ευκαιρία για να αναμειγνύεται στην καθημερινή λειτουργία του πανεπιστημίου. Δεν θα πρέπει επίσης να αναμειγνύεται στις αποφάσεις διορισμών και προαγωγών, γιατί το πανεπιστήμιο χάνει την αυτονομία του. Η απόδοση της Ελλάδας είναι πολύ χαμηλή σε ό,τι αφορά αυτά τα κριτήρια. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη ανεξαρτησία στην πανεπιστημιακή κοινότητα και στη διαχείριση των χρηματοδοτήσεών της, προκειμένου να λειτουργεί αυτόβουλα και αυτόνομα. Επιπλέον ο

7 O κ. Πισσαρίδης μπροστά από τα αγαπημένα του βιβλία εν λόγω κλάδος θα πρέπει να επωφεληθεί από την ύπαρξη ιδιωτικών ιδρυμάτων. Συνεπώς, οποιοσδήποτε ισχύων νόμος απαγορεύει τη λειτουργία διαπιστευμένων ιδιωτικών ιδρυμάτων θα πρέπει να καταργηθεί. Μην ξεχνάτε επίσης ότι τα πανεπιστήμια ασχολούνται με τη διδασκαλία και την έρευνα. Η σωστή οργάνωση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη λειτουργία τους, η εμπλοκή όμως της πολιτικής βλάπτει σοβαρά τον θεσμό αυτό. Στην Ελλάδα τα πανεπιστήμια παραείναι πολιτικοποιημένα. Η πολιτική των κομμάτων διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στη λειτουργία ενός πανεπιστημίου και αυτό είναι καταστροφικό για την επιστημονική εργασία. Υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν τη συμμετοχή των φοιτητών στη λειτουργία και διαχείριση του πανεπιστημίου. Οι φοιτητές όμως δεν έχουν επαρκή γνώση για τη λειτουργία ενός πανεπιστημίου, ενώ πολλοί το αντιμετωπίζουν ως ευκαιρία για μία μελλοντική πολιτική καριέρα. Όμως, η λειτουργία ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος είναι περίπλοκη και ιδιαίτερα απαιτητική και θα πρέπει με αυτή να ασχολούνται ειδικοί. Όπως τα νοσοκομεία δεν θα μπορούσαν ποτέ να διοικούνται από τους ίδιους τους ασθενείς, το ίδιο συμβαίνει και με τα πανεπιστήμια. Θυμάστε την πρώτη φορά που είπατε στον εαυτό σας ότι θα γίνετε καθηγητής; Θυμάμαι την πρώτη φορά που σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να γίνω καθηγητής. Όταν μελετούσα για το μάστερ μου στο πανεπιστήμιο του Έσσεξ, οι καθηγητές μου, μου έλεγαν ότι ήμουν φτιαγμένος για ακαδημαϊκός και ότι θα έπρεπε να κάνω διδακτορικό σε ένα κορυφαίο πανεπιστήμιο και μετά να γίνω καθηγητής. Τότε δεν πίστευα ότι θα ακολουθούσα τη συμβουλή τους, ήθελα όμως να γίνω καθηγητής. Κάτι που έγινε πραγματικότητα το 1974 με την επίδραση εξωγενών παραγόντων. Υπάρχει κάτι στην καριέρα σας που θα αλλάζατε αν είχατε τη δυνατότητα; Δεν μου αρέσει να σκέφτομαι τι θα άλλαζα στη ζωή μου αν μου δινόταν η ευκαιρία. Κάτι τέτοιο θα με τρέλαινε. Προτιμώ να σκέφτομαι: Τώρα είμαι εδώ, ποιο είναι το επόμενό μου βήμα; Φυσικά μαθαίνω από τα λάθη του παρελθόντος, όμως δεν μετανιώνω για τίποτα. Είχα έναν χαρισματικό καθηγητή ιστορίας στην Κύπρο, τον κύριο Φρίξο Πετρίδη. Συνήθιζε να παίζει μαζί μας το παιχνίδι ιστορικές εικασίες. Έλεγε: ας ξαναγράψουμε την ιστορία, υποθέτοντας ότι ο Μέγας Αλέξανδρος έκανε επέλαση στη Δύση, αντί στην Ανατολή, ή ας υποθέσουμε ότι ο Βενιζέλος παρέμενε στην εξουσία μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και η Ελλάδα ενίσχυε την παρουσία της στην Ανατολική Θράκη και τη Σμύρνη, αντί να προχωρήσει ανατολικά. Με τρέλαινε τόσο πολύ να τα σκέφτομαι, που αναλογιζόμουν ότι δεν θα ήθελα να επιδοθώ σε αυτό το παιχνίδι στη ζωή μου. Μάλλον αυτός ήταν και ο δικός του στόχος. Πόσο στενή είναι η σχέση μεταξύ οικονομίας και πολιτικής; Η πολιτική και η οικονομία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τους πολιτικούς επηρεάζουν την οικονομική απόδοση. Οι διαφορές στην εξασκούμενη οικονομική πολιτική των χωρών είναι ο βασικός λόγος της διαφοράς στο οικονομικό τους επίπεδο. Για παράδειγμα, ο σημαντικότερος λόγος που η οικονομική κατάσταση στην Ολλανδία είναι σήμερα πολύ καλύτερη απ ό,τι είναι στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι οι προηγούμενοι ολλανδοί πολιτικοί ακολούθησαν πιο αποτελεσματική στρατηγική στην αξιοποίηση της ελεύθερης αγοράς από τους έλληνες συναδέλφους τους. Υπάρχει βέβαια και το αντίστροφο: η οικονομία επηρεάζει τις πολιτικές αποφάσεις. Η αποδοτικότητα της οικονομίας είναι καθοριστικός παράγοντας για τη δημοτικότητα των πολιτικών. Έτσι οι πολιτικοί προσπαθούν να διαχειριστούν την οικονομία με τέτοιον τρόπο, ώστε να αυξήσουν τη δημοτικότητά τους. > 53

8 O κ. Πισσαρίδης μπροστά από τον υπολογιστή του με βότσαλα από τις παραλίες της Κύπρου 54 Το βλέπουμε, για παράδειγμα, στην πολιτική που ακολουθείται στη φορολογία και τη διαχείριση του ελλείμματος στην Αμερική. Επειδή ο αμερικανός ψηφοφόρος απεχθάνεται την υψηλή φορολογία, οι αμερικανοί πολιτικοί προτιμούν να αυξηθεί το χρέος από το να απαιτήσουν από τον Πρόεδρο να εγκρίνει την επιβολή νέων φόρων. Επιπλέον, στις σύγχρονες δημοκρατίες συνήθως επιβάλλονται πιο αυστηρές πολιτικές αμέσως μετά τις εκλογές, ενώ όταν πλησιάζουν οι επόμενες εκλογές, δεν λαμβάνονται αυστηρά μέτρα. Αυτό στα οικονομικά ονομάζεται επιχειρηματικός κύκλος στην πολιτική. Δυστυχώς σε πολλές χώρες αυτοί που είναι επικεφαλής της οικονομικής πολιτικής δεν είναι οικονομολόγοι. Η οικονομική πολιτική πρέπει να αποφασίζεται από τεχνοκράτες οικονομολόγους, οι οποίοι κατανοούν τις περίπλοκες διαδικασίες της. Όμως επειδή η δημοτικότητα των πολιτικών επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την απόδοση στην οικονομία, οι πολιτικοί φοβούνται μερικές φορές να αφήσουν τους μη πολιτικούς οικονομολόγους να πάρουν σημαντικές στρατηγικές αποφάσεις, κάτι που βλάπτει συχνά την οικονομία. Μια θετική εξέλιξη τα τελευταία χρόνια είναι το ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες ανεξαρτητοποιήθηκαν από τις κυβερνήσεις. Το αποτέλεσμα είναι η μείωση του πληθωρισμού σχεδόν παντού. Το ίδιο πιστεύω ότι πρέπει να γίνει και με τη δημοσιονομική πολιτική. Ποια είναι η γνώμη σας για την κρίση στην Ελλάδα; Ήταν ενδογενής ή εξωγενής; Φυσικά η κρίση στην Ελλάδα είναι ενδογενής και προκλήθηκε από την κακή στρατηγική που ακολουθήθηκε τα τελευταία πολλά χρόνια. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό και να πούμε ότι αυτός μας έφερε εδώ. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, είναι υπεύθυνοι από τον Εμφύλιο Πόλεμο μέχρι και σήμερα. Είναι θλιβερό ότι, για να κατανοήσουμε τη σημερινή κατάσταση, πρέπει να πάμε τόσο πίσω, στον Εμφύλιο Πόλεμο, ο οποίος προκάλεσε περισσότερη καταστροφή απ ό,τι η γερμανική Κατοχή. Ποια θεωρείτε, λοιπόν, ότι ήταν τα βασικά λάθη της Ελλάδας που την οδήγησαν στη σημερινή δεινή οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση και ποια ήταν τελικά τα σημάδια παρακμής που προφανώς αγνοήσαμε; Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, εν μέσω μαζικών εξοριών και ενός κλίματος καχυποψίας μεταξύ των πολιτών, οι κυβερνήσεις που υποστηρίζονταν από τους νικητές του πολέμου ανταπέδωσαν αυτήν τη στήριξη με το να τους δώσουν πρόσβαση στο δημόσιο χρήμα και τις κρατικές θέσεις. Ταυτόχρονα, προστάτεψαν τους υποστηρικτές τους που δραστηριοποιήθηκαν στον ιδιωτικό τομέα θεσπίζοντας νομοθετικά πλαίσια που περιόριζαν τον ανταγωνισμό. Αυτό το άκρατο όφελος υπέρ κάποιων και εις βάρος των υπολοίπων μετουσιώθηκε, με τα χρόνια, σε νοοτροπία. Ούτε οι εκλογές ήταν απολύτως ελεύθερες. Όταν η Κύπρος κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1960, ένα ελληνικό στρατιωτικό σώμα ήρθε στην Κύπρο. Ήμουν στο σχολείο, όταν γνώρισα μερικά από τα παιδιά αυτών που είχαν έρθει να υπηρετήσουν. Ήταν τόσο κυνικοί για τον ενθουσιασμό μας με τις πρώτες εκλογές στην ιστορία μας. Και τι έγινε;, μου έλεγαν. Ο στρατός θα κληθεί να ψηφίσει για ένα συγκεκριμένο κόμμα και θα ανατρέψει το αποτέλεσμα. Σχεδόν δύο δεκαετίες μετά τον Εμφύλιο ακολούθησε η Δικτατορία των Συνταγματαρχών, κατά τη διάρκεια της οποίας ενισχύθηκε όλη αυτή η ευνοιοκρατία. Το τέλος της δικτατορίας έφερε μία κυβέρνηση που υποστήριζε την εργατική τάξη και οι όροι αντιστράφηκαν. Τώρα οι εργαζόμενοι είχαν δικαιώματα. Ο δημόσιος τομέας επεκτάθηκε, προκειμένου να χωρέσει όσους περισσότερους εργαζομένουςυποστηρικτές της νέας κυβέρνησης. Για περισσότερο από μισό αιώνα η χώρα εφάρμοζε όλο και περισσότερες ρυθμίσεις με την υποστήριξη του υπερεκτεταμένου και υπερπροστατευμένου δημόσιου τομέα. Ο δημόσιος τομέας πάντα έπαιζε το ρόλο του εργαλείου που είχαν στα χέρια οι κυβερνήσεις για να κάνουν χάρες. Όμως αυτό κάποτε θα τελείωνε. Με την πτώση του κομμουνισμού και του ανάλογου οικονομικού μοντέλου, η χώρα μας έφτασε να είναι μία από τις χώρες

9 ΙNTELLIGENCE // COVER STORY με τις περισσότερες ρυθμίσεις. Όλα αυτά τα χρόνια αλλεπάλληλες πολιτικές ηγεσίες και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ασχολούνταν με επιφανειακά πολιτικά ζητήματα αντί να ασχοληθούν σοβαρά με το πού πήγαινε η χώρα. Έτσι, αγνοήθηκαν όλα τα σημάδια της επερχόμενης κατάρρευσης. Ας μην κάνουμε σύγκριση με τους Γερμανούς και τους Σκανδιναβούς, αλλά, ας συγκριθούμε με τους Ιταλούς και τους Ισπανούς. Μετά τον πόλεμο ήταν κι αυτές κατεστραμμένες αγροτικές οικονομίες, με τα πολιτικά τους συστήματα σε εξίσου άσχημη κατάσταση με το δικό μας. Κι όμως, κατάφεραν να ορθοποδήσουν και σήμερα να αποτελούν ισχυρά κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο λόγος είναι ότι αυτοί αντέδρασαν με μεταρρυθμίσεις, ενώ εμείς αρκεστήκαμε στο να κατηγορούμε τις ξένες δυνάμεις. Ο ολοένα επεκτεινόμενος δημόσιος τομέας, το γεγονός ότι για να βρει κάποιος δουλειά σε αυτόν θα έπρεπε να διαθέτει το ανάλογο μέσο, καθώς και η φοροδιαφυγή ήταν μερικά από τα έκδηλα σημάδια της επικείμενης κατάρρευσης. Όλο αυτό το διάστημα οι πιο πετυχημένοι έλληνες επιχειρηματίες δραστηριοποιούνταν εκτός Ελλάδας, σε σημείο που σήμερα τα παιδιά τους να μιλάνε ελληνικά με ξένη προφορά. Όμως τα σημάδια δεν περιορίζονταν μόνο σε αυτά τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Προεκτείνονταν στο ολοένα και μεγαλύτερο δημόσιο χρέος, στην υποτιμημένη δραχμή, στο ισοζύγιο πληρωμών, στα κάθε είδους ελλείμματα και στο παραπαίον εκπαιδευτικό σύστημα. Όλες αυτές οι ενδείξεις αγνοήθηκαν και όταν ήταν πλέον δύσκολο να αγνοηθούν, οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να κρύψουν τα προβλήματα από το λαό. Όμως η Ελλάδα του σήμερα κινείται σε μία παγκόσμια αγορά, η οποία τελικά εξέθεσε αυτή την οικονομική δυστοκία. Από τα όσα αναφέρατε συμπεραίνει κάποιος ότι πιστεύετε πως η κατάσταση που βιώνουμε στην Ελλάδα δεν είναι μόνο μία οικονομική κρίση, άλλα ότι έχει και βάση πολιτική και κοινωνική; Τα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας αποτελούν μέρος της καθημερινής ζωής του Έλληνα επί δύο γενιές, με αποτέλεσμα σταδιακά να γίνονται και μέρος της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εθνικού του χαρακτήρα. Όμως η αλλαγή μπορεί να επέλθει γρήγορα αν υπάρξει ευαισθητοποίηση του κοινού, όσον αφορά τις εναλλακτικές δυνατότητες που υπάρχουν και θέληση για δράση από την πλευρά των ιθυνόντων. Αν η Κίνα και η Ρωσία μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους, όπως και το έκαναν, τότε σίγουρα μπορεί και η Ελλάδα. Πιστεύετε ότι ο ρόλος του ΔΝΤ και της Τρόικας θα έχει θετικό αποτέλεσμα στο ελληνικό πρόβλημα; Θεωρείτε ότι οι παρεμβάσεις τους συμβαδίζουν και εξυπηρετούν τους σκοπούς και στόχους της Ελλάδας; Πιστεύω ότι η Τρόικα διαδραματίζει θετικό ρόλο. Επιπλέον, πιστεύω ότι χωρίς αυτή, η χώρα θα είχε πτωχεύσει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πτώχευση σημαίνει αδυναμία αποπληρωμής των τόκων του δημόσιου χρέους ή επαναγοράς ληξιπρόθεσμων ομολόγων. Από τη στιγμή που όλοι μας, είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω των τραπεζών, είμαστε συμμέτοχοι στο δημόσιο χρέος, αυτό θα ισοδυναμούσε με το να δανείζαμε λεφτά σε κάποιον που εμπιστευόμαστε και ύστερα να μας έλεγε ότι δεν έχει χρήματα να μας αποπληρώσει. Οπότε, όσοι νομίζουν ότι η Τρόικα είναι ακόμα ένα δείγμα παρέμβασης των ξένων, θα πρέπει να το ξανασκεφτούν. Η Τρόικα εξασφαλίζει το να πάρεις πίσω τα χρήματά σου. Δεν θα μπορέσουμε να επιτύχουμε τους στόχους μας για διατήρηση των υψηλών επιπέδων διαβίωσης, αν πρώτα δεν λύσουμε το θέμα του χρέους. Φανταστείτε ένα νοικοκυριό πνιγμένο στα χρέη εξαιτίας οφειλών του παρελθόντος. Θα μπορούσαν να βγαίνουν με τους φίλους τους; Να τους προσκαλούν σε δείπνο και να ανταποδίδουν τις προσκλήσεις τους; Αργά ή γρήγορα το χρεωμένο νοικοκυριό θα απομακρυνθεί από την κοινωνική του ζωή και θα ζει μέσα στην απομόνωση και το φόβο. Το ίδιο συμβαίνει και με τις χώρες. Τα κρατικά κεφάλαια προέρχονται από τους πολίτες, οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να δημιουργήσουν χρήματα. Εν τέλει, ο φορολογούμενος θα πρέπει να τα πληρώσει όλα. Τι γνώμη έχετε για τη συζήτηση σχετικά με την αναδιάρθρωση του χρέους; Είστε υπέρ ή κατά και για ποιους λόγους; Η αναδιάρθρωση του χρέους στην παρούσα φάση θα ήταν λάθος, αφού αναπόφευκτα θα δημιουργούσε απώλειες, κυρίως στις τράπεζες, οι οποίες όμως φυλάσσουν τα χρήματα και τις οικονομίες του απλού πολίτη. Θα ήθελε κανείς να τα διακινδυνεύσει; Μεγάλο μέρος του προσωρινού κέρδους της κυβέρνησης από την αναδιάρθρωση θα έπρεπε να δοθεί στις τράπεζες που θα έχαναν χρήματα, προκειμένου να προστατέψουν τις οικονομίες των πολιτών. Επιπλέον, με μια τέτοια κίνηση η κακή φήμη της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές θα την ακολουθούσε για πολλά χρόνια. Μια χώρα χρειάζεται να έχει πρόσβαση σε φτηνά δάνεια από το εξωτερικό, για να είναι ανταγωνιστική στις διεθνείς αγορές. Η χώρα θα πληγεί ακόμα περισσότερο όσον αφορά αυτήν την πρόσβαση, στην περίπτωση αναδιάρθρωσης. Πραγματικά δεν καταλαβαίνω τα οφέλη μιας τέτοιας κίνησης, εκτός από κάποιο βραχυπρόθεσμο κέρδος, εις βάρος των μακροπρόθεσμων κερδών. Πώς βλέπετε την κατάσταση στην Κύπρο; Πιστεύετε ότι η κυπριακή οικονομία, παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα που δημιούργησε η κρίση, μπορεί να αισιοδοξεί; Ποιες διαθρωτικές αλλαγές απαιτούνται και ποιες οι βασικές διαφορές σε σύγκριση με την ελληνική οικονομία; Η οικονομία της Κύπρου αντιμετωπίζει την κρίση καλύτερα απ ό,τι η ελληνική, μιας και δεν κληρονόμησε μεγάλο χρέος. Πριν την κρίση το χρέος και το έλλειμμα της Κύπρου ήταν εντός των αποδεκτών oρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως ως αποτέλεσμα της προσπάθειάς της να ενταχθεί στην Ένωση και την Ευρωζώνη. Υπάρχουν όμως κι άλλα θετικά στοιχεία. Ο εταιρικός φόρος είναι μόλις 10%, ενώ υπάρχουν εξαιρετικές διευκολύνσεις για την εγκατάσταση ξένων επιχειρήσεων στην Κύπρο. Η χώρα έχει μετατραπεί σε οικονομικό κέντρο της περιοχής, ενώ πολλές διεθνείς συναλλαγές γίνονται μέσω Κύπρου. Η εγκατάσταση ρωσικών επιχειρήσεων και τραπεζών έχει συμβάλει στα φορολογικά έσοδα και στην τόνωση της τοπικής απασχόλησης. Υπάρχει επίσης ένα μεγάλο μέρος ναυτιλιακών εταιρειών που δραστηριοποιούνται με έδρα την Κύπρο. Toν δικό τους θετικό ρόλο παίζουν και οι αμφιλεγόμενες offshore εταιρείες. > 55 τευχοσ 1 // 2011

10 ΙNTELLIGENCE // COVER STORY 56 Μία άλλη σημαντική πηγή εσόδων είναι ο τουρισμός. Ο τουρισμός στην Κύπρο προέρχεται κατά κύριο λόγο από τη Βρετανία και είναι μαζικός τουρισμός, κάτι που πρέπει φυσικά να αλλάξει προς το ποιοτικότερο. Γίνονται ήδη κάποιες προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση, ενώ οι Ρώσοι έχουν συμβάλει αρκετά σε αυτό, μιας και αποτελούν πλέον τη δεύτερη μεγαλύτερη τουριστική αγορά για την Κύπρο και επιπλέον ξοδεύουν περισσότερα χρήματα από ό,τι ξοδεύουν οι ευρωπαίοι επισκέπτες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλα είναι μία χαρά και δεν πρέπει να γίνουν αλλαγές στην οικονομία. Το έλλειμμα έχει αυξηθεί και το χρέος μεγαλώνει με ταχείς ρυθμούς. Κατά την άποψή μου πάντως, το μεγαλύτερο πρόβλημα που πρέπει να λύσει η Κύπρος είναι ο δημόσιος τομέας της, που επεκτείνεται αδικαιολόγητα τα τελευταία χρόνια. Οι εργάσιμες ώρες του δεν εξυπηρετούν τους πολίτες, τα όρια συνταξιοδότησης είναι πολύ χαμηλά, ενώ οι μισθοί είναι συνδεδεμένοι με τον πληθωρισμό μέσω της κυπριακής ΑΤΑ (Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής). Η Κύπρος πρέπει να είναι μεταξύ των δυο τελευταίων χωρών στην Ευρώπη που διατηρούν αυτήν τη σύνδεση. Επιπλέον, δεν υπάρχουν σχέδια ιδιωτικοποίησης δημοσίων επιχειρήσεων, κάτι το οποίο αντιτίθεται στις ευρωπαϊκές νόρμες για μία σύγχρονη Ευρώπη. Πολλά από αυτά τα θέματα τα έχουμε κληρονομήσει από το παρελθόν, όταν όμως μιλάω επί προσωπικού με κάποιους ιθύνοντες σχετικά με την ανάγκη αλλαγής της κατάστασης στον δημόσιο τομέα, μου αναφέρουν ότι τα ισχυρά εργατικά συνδικάτα δε θα επιτρέψουν τέτοιες αλλαγές. Η αλήθεια είναι ότι στην Κύπρο δεν έχουμε παράδοση στις πορείες και τις απεργίες όπως στην Ελλάδα, όμως τα κυπριακά συνδικάτα αντιστέκονται εξίσου σθεναρά σε οποιαδήποτε αλλαγή. Κατά την άποψή μου, το πρόβλημα είναι τόσο επείγον, που η κυβέρνηση θα έπρεπε να συγκαλέσει τους κοινωνικούς εταίρους (υπαλλήλους υπουργείων, εργοδότες και συνδικάτα) και να ανοίξουν μια ατζέντα για τη ριζική μεταρρύθμιση στον δημόσιο τομέα, με στόχο τον εκσυγχρονισμό. Όσο πιο γρήγορα γίνει αυτό τόσο το καλύτερο θα είναι για την οικονομία. Το καλό βέβαια είναι ότι στον δημόσιο τομέα της Κύπρου υπάρχει περιορισμένη διαφθορά. Δε θα πέρναγε καν από το μυαλό ενός Κύπριου να δωροδοκήσει έναν δημόσιο υπάλληλο για να κάνει τη δουλειά του. Ακούμε περιστατικά από την Ελλάδα, όπου κάποιοι νοσοκομειακοί γιατροί δέχονται φακελάκια για να εξασφαλίσουν ένα κρεβάτι στους ασθενείς και μας σοκάρουν. Πιστεύετε ότι σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπως αυτό της παγκόσμιας οικονομίας, υπάρχει η δυνατότητα συνέχισης της στήριξης του κοινωνικού κράτους και ειδικά των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού; Φυσικά και πιστεύω ότι όχι μόνο είναι δυνατό να έχουμε ένα κράτος πρόνοιας, άλλα ότι αυτό είναι και αναγκαίο. Η παγκοσμιοποίηση και ο διεθνής ανταγωνισμός εκθέτουν τις ευπαθείς ομάδες σε δυσκολίες και αντιξοότητες πρόσβασης στην αγορά εργασίας πολύ περισσότερο απ ό,τι τα προστατευτικά οικονομικά συστήματα. Θα ήταν λάθος να τευχοσ 1 // 2011 προσπαθήσουμε να προστατέψουμε αυτές τις ομάδες εφαρμόζοντας περιορισμούς στις πολιτικές απασχόλησης, όπως π.χ. στις απολύσεις. Αντ αυτού θα πρέπει να δίνεται η ελευθερία στις εταιρείες να είναι ελαστικές, ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις ενός ανταγωνιστικού περιβάλλοντος. Παράλληλα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναλάβουν το ρόλο του εγγυητή και του προστάτη των εισοδημάτων. Ένα σοβαρό κράτος πρόνοιας πρέπει να χρηματοδοτείται επαρκώς. Υποψιάζομαι ότι όσοι αμφισβητούν ότι μία χώρα μπορεί να παραμείνει ανταγωνιστική και να διαχειρίζεται ταυτόχρονα ένα κράτος πρόνοιας είναι οι ίδιοι που πιστεύουν ότι οι απαιτούμενοι φόροι είναι πολύ υψηλοί για να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό δεν αληθεύει. Οι σκανδιναβικές χώρες έχουν τους πιο υψηλούς φόρους από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες κι όμως είναι ανταγωνιστικές. Οι φορολογικοί συντελεστές που υπάρχουν τώρα στην Ελλάδα είναι επαρκείς για τη χρηματοδότηση ενός κράτους πρόνοιας, με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει φοροδιαφυγή. Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο ρόλος και το πλαίσιο λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργάνων στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον; Tα συνδικάτα παίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία του σήμερα ως εκπρόσωποι των εργαζομένων. Πρέπει να είναι συνεργάσιμα και να διοικούνται από εργαζομένους που είναι πολύ καλά καταρτισμένοι στα οικονομικά θέματα. Ο καλύτερος τρόπος να διασφαλιστεί το καλό των εργαζομένων είναι η ανάπτυξη και η ευημερία. Όχι η διασφάλιση μεγαλύτερων κερδών για το σήμερα, αν μακροπρόθεσμα αυτό βλάπτει την επιχείρηση στην οποία εργάζονται. Οι απεργίες και οι διαδηλώσεις είναι επιβλαβείς και θα έπρεπε να αποφεύγονται. Η κυβέρνηση θα πρέπει να παίξει σημαντικό ρόλο στον συντονισμό της συνεργασίας συνδικαλιστών και εργοδοτών. Σε χώρες, όπου οι κοινωνικοί εταίροι είναι συνεργάσιμοι και αποφεύγουν τις δημόσιες συγκρούσεις, η παραγωγικότητα βελτιώνεται με πολλά οφέλη για τους εργαζομένους. Παραδείγματα όπου η δράση των συνδικάτων μπορεί να είναι επιβλαβής περιλαμβάνουν την άρνηση της εισαγωγής νέων τεχνολογιών με τη δικαιολογία ότι αυτή μπορεί να βλάψει την προοπτική απασχόλησης σε μερικούς κλάδους. Οι νέες τεχνολογίες συνήθως βελτιώνουν την παραγωγικότητα. Μπορεί να μειώνουν την απασχόληση στους τομείς που την υιοθετούν, αλλά αυξάνουν την προοπτική απασχόλησης αλλού, μιας και υψηλή παραγωγικότητα σημαίνει περισσότερα έσοδα και μεγαλύτερη κατανάλωση. Το συνδικάτο που κάθεται στο ίδιο τραπέζι με την κυβέρνηση και τους εργοδότες και το ενδιαφέρει η εθνική και όχι η τοπική ή κλαδική οικονομική πρόοδος, θα πρέπει να δέχεται με ευχαρίστηση την εισαγωγή νέων τεχνολογιών, διότι σταδιακά θα επωφεληθούν οικονομικά όλοι οι εργαζόμενοι, ακόμα κι αν κάποιες δουλειές χαθούν προσωρινά. Τα συνδικάτα πρέπει να βλέπουν το συνολικό κέρδος. Για τους ίδιους λόγους θα πρέπει να υποστηρίζονται και οι μεταρρυθμίσεις που αλλάζουν τις εργασιακές συνθήκες, αν αυτές πρόκειται να αποφέρουν υψηλότερη παραγωγικότητα. >

11

12 FEATURE Η Ελλάδα μπορει να διαδραματίσει καθοδηγητικό ρόλο σε μία περιοχή που θα πυροδοτήσει μεγάλες οικονομικές εξελίξεις στο μέλλον 58 Η Ελλάδα έχει ιστορικό αντίστασης στις αλλαγές από τα συνδικάτα, τα οποία αν και σε πολιτικό επίπεδο θεωρούνται προοδευτικά, σε οικονομικό επίπεδο λειτουργούν ως συντηρητικά, κάτι που δεν βοηθά την οικονομία, ιδίως σε περιόδους που απαιτούνται επείγουσες μεταρρυθμίσεις. Οι ηγεσίες των συνδικάτων μπορούν να παίξουν βαρύνοντα ρόλο με το να πείσουν τα μέλη τους ότι οι αλλαγές που απαιτούνται είναι ωφέλιμες για την οικονομία και για τους ίδιους και πρέπει να υιοθετούνται, ακόμα κι αν υπάρχουν προσωρινές απώλειες. Ακόμη και πριν την κρίση η ελληνική οικονομία είχε εμφανείς τάσεις αποβιομηχάνισης. Παράλληλα, παρουσίαζε εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας. Ποιος πιστεύετε ότι μπορεί να είναι ο ρόλος της Ελλάδας στη διεθνή οικονομία στο άμεσο μέλλον; Τα δύο γεγονότα που περιγράφετε δεν είναι απαραίτητο να συμβαίνουν ταυτόχρονα. Η οικονομία θα μπορούσε να αποβιομηχανοποιηθεί, διατηρώντας παράλληλα υψηλά επίπεδα παραγωγικότητας και αυξημένη ανταγωνιστικότητα. Ή θα μπορούσε να βασίζεται στη βιομηχανία και παρ όλα αυτά να παρουσιάζει χαμηλή παραγωγικότητα. Άλλωστε η αποβιομηχάνιση δεν αποτελεί ούτε έκπληξη ούτε δυσάρεστη εξέλιξη. Το μεγαλύτερο κομμάτι της Δύσης αποβιομηχανοποιείται. Ακόμα και η Γερμανία αποβιομηχανοποιείται. Οι βιομηχανίες κινούνται ανατολικά προς την Ασία και σταδιακά θα φύγουν και από εκεί πηγαίνοντας σε χώρες που πρόκειται να περάσουν αργότερα στο στάδιο της βιομηχανικής ανάπτυξης. Υπάρχει μία φυσική διαδικασία στην οικονομική εξέλιξη που περνάει από τη γεωργία στη βιομηχανία και από τη βιομηχανία στις υπηρεσίες. Το ποσοστό των απασχολούμενων στον τομέα των υπηρεσιών, στις ώριμες οικονομικά χώρες, είναι περίπου 80%, το 3 με 4% απασχολείται στη γεωργία και το υπόλοιπο στο δευτερογενή τομέα. Κατά συνέπεια η αποβιομηχάνιση της Ελλάδας θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα ακόμα βήμα προς την οικονομική της ωρίμανση. Εδώ όμως έρχεται να προστεθεί η χαμηλή παραγωγικότητα. Οι οικονομίες που αποβιομηχανοποιούνται διατηρούν λίγες και καλές βιομηχανίες. Πάρτε για παράδειγμα την Ιταλία και την Ισπανία που αποβιομηχανοποιήθηκαν παράλληλα με την Ελλάδα. Έχουν όμως τη Ferrari, την Piaggio και τη Zara, κάτι που δεν συμβαίνει με την Ελλάδα. Και σε αυτό το σημείο ευθύνεται σημαντικά η πολύπλοκη νομοθεσία και η υπερβολική κρατική παρέμβαση στην ιδιωτική οικονομία. Υπάρχουν υπερβολικές ρυθμίσεις για την έναρξη μιας νέας επιχείρησης, την αδειοδότηση, ενώ τον δικό τους ρόλο παίζουν και οι ατελείωτες διαπραγματεύσεις με τα συνδικάτα. Όλα αυτά δεν διαμορφώνουν ένα υγιές περιβάλλον για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, οι καλύτεροι επιχειρηματίες εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ οι ξένες επιχειρήσεις αποφεύγουν να έρθουν. Πάρτε για παράδειγμα τη ναυτιλία, έναν κλάδο που η Ελλάδα ανέκαθεν ήταν ισχυρή. Ποια είναι η έδρα λειτουργίας των βασικότερων ναυτιλιακών εταιρειών της Ελλάδας; Όχι πάντως η Ελλάδα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δεν είναι στη φύση των Ελλήνων επιχειρηματιών να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις των ελεύθερων ανοιχτών αγορών. Λένε ότι έχουν την τάση να εκμεταλλεύονται τους εργαζόμενούς τους και γι αυτό θα πρέπει να υπάρχουν ισχυρές ρυθμίσεις. Αλλά αυτό είναι λάθος. Ακόμη και η Κύπρος δέχεται αγανακτισμένες ελληνικές επιχειρήσεις που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα με την ελληνική γραφειοκρατία. Η Ελλάδα έχει δυνατότητες ισχυρής παρουσίας στη διεθνή επιχειρηματική κοινότητα. Είναι ιδανικά τοποθετημένη σε γεωγραφικό, ιστορικό και ιδεολογικό επίπεδο, ώστε να διαδραματίσει καθοδηγητικό ρόλο σε μία περιοχή που θα πυροδοτήσει μεγάλες οικονομικές εξελίξεις στο μέλλον και εκτείνεται από τα Βαλκάνια μέχρι τη Σιβηρία. Η Μέση Ανατολή είναι επίσης κοντά. Ωστόσο, η Ελλάδα δεν καταφέρνει να διαδραματίσει ρόλο συνδέσμου μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Μέσης Ανατολής. Κινδυνεύει να χάσει τον ηγετικό της ρόλο στην περιοχή από άλλες χώρες, ακόμα και από την Τουρκία. Δείτε πώς διαχειρίζεται η

13 ΙNTELLIGENCE // COVER STORY Κύπρος την τρέχουσα κρίση, με την εισροή ρωσικών, αλλά ακόμα και ελληνικών (!) εταιρειών που εγκαθιστούν τις θυγατρικές ή και τις έδρες τους εκεί. Η Ελλάδα θα μπορούσε να αποτελεί τον επιχειρηματικό πυρήνα της Μέσης Ανατολής και των Βαλκανίων, ωστόσο δεν το καταφέρνει γιατί καταπιέζει την επιχειρηματικότητα. Ποιοι τομείς της ελληνικής οικονομίας πιστεύετε ότι μπορούν να παίξουν στρατηγικό ρόλο στη νέα οικονομική εποχή; Είναι δύσκολο να προβλέψει κάποιος ποιοι τομείς θα παίξουν σημαίνοντα ρόλο στη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη. Παρά τις απόψεις για το αντίθετο, οι οικονομολόγοι δεν είναι καλοί στο να κάνουν τέτοιου είδους προβλέψεις. Τολμώ να πω ότι οι τομείς που έχουν αρκετές πιθανότητες στο να παίξουν ρόλο-κλειδί είναι αυτοί που σχετίζονται με τους τομείς που προανέφερα σχετικά με τις οικονομικές δυνατότητες της Ελλάδας. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μία από τις πιο προηγμένες οικονομικά περιοχές του κόσμου. Μπορεί να γίνει το επιχειρηματικό και οικονομικό κέντρο της βαλκανικής ζώνης και της ανατολικής Ευρώπης. Η Κύπρος το κατάφερε με μια συνετή στρατηγική και τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις. Η Ελλάδα θα μπορούσε να κάνει το ίδιο και μάλιστα με αυξημένες πιθανότητες να είναι ακόμα πιο επιτυχημένη η προσπάθειά της λόγω του μεγέθους της, της ιστορίας της και των φυσικών της τοπίων. Γι αυτόν τον λόγο θα πρέπει να αποκτήσει σωστές υποδομές καλά λιμάνια, αεροδρόμια και σωστούς δρόμους, καλή λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών, τηλεπικοινωνίες κλπ. Πρέπει επίσης να δημιουργήσει ένα υγιές επιχειρηματικό περιβάλλον, με χαμηλούς φόρους για τις επιχειρήσεις, αποδο-τικό εργατικό δυναμικό και συνεργάσιμα συνδικάτα. Η Ελλάδα του σήμερα έχει τη φήμη της δύσκολης χώρας για την εγκατάσταση και λειτουργία επιχειρήσεων, μια φήμη που πρέπει να ανατρέψει. Αν το επιτύχει, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μετατραπεί σε επιχειρηματικό κέντρο όχι μόνο για τις ρωσικές, αλλά και για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις γειτονικές χώρες. Υπάρχουν αναρίθμητα λαμπρά παραδείγματα, ένα από τα πιο ξεχωριστά είναι το δικό σας, Ελλήνων που διακρίνονται στο εξωτερικό. Αντίθετα, εντός της Ελλάδας τα παραδείγματα λιγοστεύουν. Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι λόγοι και πώς μπορεί να αντιστραφεί η τάση αυτή; Πάντοτε με ενδιέφερε να κατανοήσω τους λόγους της υψηλής απόδοσης και πώς αλληλεπιδρά το περιβάλλον με την έμφυτη ικανότητα της επιτυχίας. Είναι δύσκολο να πούμε ότι το περιβάλλον δεν επιδρά στον καθορισμό της επιτυχίας, από τη στιγμή που βλέπουμε τα επιτεύγματα των ανθρώπων κατά τις χρυσές περιόδους - στην Αθήνα του Περικλή, στην ιταλική Αναγέννηση, κατά τη βρετανική Βιομηχανική Επανάσταση και την αμερικανική Ηλεκτρονική Επανάσταση. Από την άλλη όμως, είναι εξίσου δύσκολο να υποστηρίξουμε ότι το περιβάλλον δημιούργησε έναν Mozart. Τελευταία έχω την άποψη ότι πλην εξαιρετικών περιπτώσεων π.χ. ενός Mozart, ενός Leonardo ή ενός αφρικανού δρομέα αποστάσεων - η επιτυχία εξαρτάται κυρίως από το περιβάλλον. Πολλοί ικανοί άνθρωποι δεν αποδίδουν αυτά που μπορούν όταν δραστηριοποιούνται σε ένα περιβάλλον που δεν δίνει τα κατάλληλα κίνητρα και δεν ανταμείβει την πραγματική συμβολή στη νέα γνώση. Δώστε τους το σωστό περιβάλλον και αυτοί θα ανθίσουν. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος της αποτυχίας της Ελλάδας σήμερα και εκεί πιστεύω ότι θα πρέπει να αναζητήσουμε τους λόγους για τους οποίους οι επιτυχίες των Ελλήνων στο εξωτερικό υπερβαίνει κατά πολύ αυτές στην πατρίδα. Για παράδειγμα, οι Έλληνες που ενδιαφέρονται για την επιστήμη και την έρευνα βρίσκουν μπροστά τους τόσα εμπόδια, που προτιμούν να φύγουν στο εξωτερικό. Όποιοι τελικά μείνουν στην Ελλάδα, εγκαταλείπουν τις προσπάθειες και στρέφονται σε άλλη απασχόληση, π.χ. στην πολιτική. Το ίδιο συμβαίνει και με τους επιχειρηματίες και τους επενδυτές, που έρχονται αντιμέτωποι με τη γραφειοκρατία. Μόνο αν επέλθει σοβαρή μεταρρύθμιση στον τομέα της εκπαίδευσης και της οικονομίας, θα μπορέσουν οι επιφανείς Έλληνες να παραμείνουν στην πατρίδα τους και να σημειώσουν διεθνείς επιτυχίες. Στα πανεπιστήμια της Βρετανίας και της Αμερικής, γνώρισα πολλούς πολύ ικανούς Έλληνες, είτε ως φοιτητές είτε ως καθηγητές. Είχαν μια ισχυρή επιθυμία να επιστρέψουν στην Ελλάδα για να ασκήσουν το επάγγελμά τους. Θα μπορούσα να αναφέρω και ονόματα αυτών που μου είπαν ότι δεν θα μπω στην πολιτική ή τον τραπεζικό τομέα, αλλά θα επιμείνω στην πανεπιστημιακή έρευνα μέχρι να είμαι σε θέση να μεταρρυθμίσω τους θεσμούς εκ των έσω. Οι περισσότεροι που επέστρεψαν, εγκατέλειψαν την προσπάθεια δύο ή τρία χρόνια αργότερα. Εκείνοι που δεν εγκατέλειψαν τη χώρα για πανεπιστήμια του εξωτερικού είτε εντάχθηκαν στην πολιτική είτε απασχολήθηκαν στον ιδιωτικό τομέα, συνήθως στον τραπεζικό κλάδο. Το ακαδημαϊκό σύστημα πρέπει να μεταρρυθμιστεί με πρωτοβουλία της κεντρικής κυβέρνησης και όχι των Ελλήνων επιστημόνων που έρχονται από το εξωτερικό. Ένας νέος σε ηλικία Έλληνας τι θα πρέπει να κάνει αυτήν τη στιγμή κατά την άποψή σας, να φύγει στο εξωτερικό αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον ή να μείνει εδώ και να αγωνιστεί μέσα σε ένα δυσμενές περιβάλλον; Είναι δύσκολο αυτή τη στιγμή να συμβουλέψει κανείς τους νέους Έλληνες τι να κάνουν. Η συμβουλή μου είναι ότι η εκπαιδευτική εμπειρία στο εξωτερικό θα ήταν χρήσιμη για τους πιο ικανούς, ώστε να αποκτήσουν γνώση των πιο σύγχρονων συστημάτων και να είναι μετά σε θέση να τα εφαρμόσουν στην Ελλάδα. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση απαιτεί προσπάθεια και πίεση για να την αποδεχτούν αυτοί που αντιδρούν και μπορεί να πετύχει μόνο αν ένας ικανός αριθμός Ελλήνων ενωθεί και πιέσει προς αυτήν την κατεύθυνση. Οπότε αν είστε νέοι και σας αρέσει ο τομέας της έρευνας, δουλέψτε και αποδώστε τα μέγιστα για κάποιο διάστημα στο εξωτερικό, όμως να θυμάστε ότι εσείς είστε αυτοί που μπορείτε να επιφέρετε τις αλλαγές που χρειάζονται στην πατρίδα σας. Αυτό μπορείτε να το επιτύχετε με το να ενωθείτε με τους υπόλοιπους Έλληνες που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό. Η ισχύς εν τη ενώσει. > 59 τευχοσ 1 // 2011

14 ΙNTELLIGENCE // COVER STORY 60 Ο άνθρωπος πίσω από τον επιστήμονα Ποια είναι η αγαπημένη σας ταινία; Οποιαδήποτε ταινία έχει να κάνει με τις ανθρώπινες σχέσεις. Ο γαλλικός κινηματογράφος ήταν κάποτε πολύ δυνατός σε αυτό το είδος. Γενικά όμως δεν είμαι μεγάλος φαν του κινηματογράφου. Ποιο είναι το αγαπημένο σας μουσικό συγκρότημα; Οι Pink Floyd, αλλά αν ο Gustav Mahler σχημάτιζε ένα συγκρότημα, τότε μάλλον εκείνο θα ήταν το αγαπημένο μου. Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο; Όποιο βιβλίο ασχολείται με τις επιστημονικές ανακαλύψεις. Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο για την ανακάλυψη των δεινοσαύρων και μου άρεσε πάρα πολύ. O αγαπημένος σας προορισμός; Τα νησιά των Κυκλάδων, φυσικά! Συνδυάζουν την ιστορία με το μπλε και το λευκό. Το μόνο μου παράπονο είναι ότι η θάλασσα είναι πιο κρύα από αυτή της Κύπρου. Ποιο είναι το αγαπημένο σας κρασί; Μου αρέσουν πολλά καλά κρασιά. Το Μαυροτράγανο Σαντορίνης είναι ένα κρασί που δεν το ξεχνάς εύκολα, είναι όμως κάπως δυσεύρετο. Έτσι βρίσκω τους αντικαταστάτες του σε διάφορα ελληνικά και κυπριακά κρασιά, όπως το Αγιορείτικο. Αν όμως μπορείτε να με βοηθήσετε να βρω Μαυροτράγανο, θα σας ήμουν ευγνώμων! Ποια είναι η αγαπημένη σας ρήση; «Τα πάντα ρει» Ποιους οικονομολόγους εκτιμάτε περισσότερο; Είμαι πολύ προβλέψιμος όσον αφορά τους οικονομολόγους που θαυμάζω είναι αυτοί που έδωσαν μορφή στο αντικείμενό μου. Κατά κανόνα θαυμάζω τους οικονομολόγους που ακολουθούν επιστημονική προσέγγιση στην έρευνά τους. Από τους σύγχρονους ξεχωρίζω, μεταξύ άλλων, τους Paul Samuelson, Kenneth Arrow και Robert Lucas. Φυσικά δεν θα μπορούσα να μη θαυμάζω τις ιδέες των σπουδαίων οικονομολόγων, όπως του Adam Smith και του Maynard Keynes. Ο πατέρας της επιστήμης που διδάσκετε, ο Άνταμ Σμιθ που μόλις αναφέρατε, είχε πει ότι η εργασία οδηγεί στην αληθινή ευδαιμονία. Ποια είναι τα δικά σας ενδιαφέροντα πέρα από την επιστήμη σας; Ο Adam Smith είχε φυσικά δίκιο. Θα προχωρήσω όμως λίγο παραπέρα η πραγματική ευτυχία έρχεται όταν κανείς συνδυάζει το υγιές οικογενειακό περιβάλλον με την επαγγελματική επιτυχία που αποκτάται με σκληρή δουλειά. Από τη στιγμή που κάποιος έχει αυτά τα δύο, μπορεί να αποκτήσει κι άλλα ενδιαφέροντα και να είναι ευτυχισμένος. Έχω πολλά ενδιαφέροντα πέρα από την επιστήμη μου. Λατρεύω τη φύση και τους κήπους και γι αυτό περνάω πολλές ώρες ασχολούμενος με την κηπουρική ή παρατηρώντας τη φύση. Μου αρέσει πολύ η ιστορία και ταξιδεύω συχνά σε ιστορικά μέρη. Μου αρέσει επίσης να μαγειρεύω σε μία καλή και άνετη κουζίνα. Ο χώρος της κουζίνας και το γραφείο μου είναι για μένα τα καλύτερα δωμάτια του σπιτιού.

15

16 9+1 ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2020 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΗ. Ιδιαίτερα όταν οδηγεί σε επανασχεδιασμό πολιτικών και σε αλλαγή του τρόπου αντιμετώπισης των προκλήσεων του παρόντος και του μέλλοντος. Όμως πέρα από την κριτική και την αξιολόγηση των έως σήμερα πραχθέντων, απαιτείται και ο σχεδιασμός της στρατηγικής της επόμενης μέρας. Όλοι θέλουμε να πιστεύουμε ότι η τρέχουσα πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας θα τελειώσει σύντομα και ότι θα πρέπει να έχουμε ως τότε έτοιμες τις απαντήσεις για το τι θα πρέπει να αλλάξουμε, τι να βελτιώσουμε και τι να αφήσουμε πίσω μας. 64 Σε αυτό το πρώτο τεύχος του ελληνικού Intelligent Life, δίνουμε τον λόγο σε επιτυχημένους Έλληνες, που έχουν εμπειρίες από την Ελλάδα και από το εξωτερικό. Απευθυνθήκαμε σε περισσότερο έμπειρους, αλλά και σε νέους στην ηλικία συμπατριώτες μας που έχουν όμως ήδη πολλές επιτυχίες στο ενεργητικό τους. Θέλουμε να μάθουμε την άποψή τους για το τι έφταιξε, αλλά περισσότερο για το τι πρέπει να κάνουμε από δω και μπρος. Ζητήσαμε τις σκέψεις τους για να ξεφύγουμε από αυτή τη δύσκολη συγκυρία και να αξιοποιήσουμε τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της χώρας μας και της οικονομίας μας, ώστε να μην βρεθούμε ξανά σε παρόμοια κατάσταση. Οι επόμενες σελίδες του IL τούς ανήκουν. Content created by E-Enterprises

17 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Βασίλης Μακιός Καθηγητής, Διευθυντής του Corallia Clusters Initiative Σήμερα, ο καθηγητής Βασίλειος Μακιός είναι διευθυντής του Corallia Ελληνική Πρωτοβουλία Τεχνολογικών Συνεργατικών Σχηματισμών, του πρώτου οργανωμένου ελληνικού φορέα διαχείρισης και ανάπτυξης συνεργατικών σχηματισμών (clusters), δηλ. ολοκληρωμένων οικοσυστημάτων στα οποία δραστηριοποιούνται συντονισμένα επιχειρήσεις, ακαδημαϊκά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα, φορείς μεταφοράς τεχνογνωσίας, εμπορικές ή επενδυτικές τράπεζες, κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών, επιχειρηματικοί άγγελοι, εθνικές και περιφερειακές αρχές, σε συγκεκριμένους κλάδους και περιφέρειες της χώρας όπου προϋπάρχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και πρωτίστως, σε κλάδους έντασης γνώσης, υψηλής τεχνολογίας και εξαγωγικού χαρακτήρα. Ο καθ. Μακιός είναι κάτοχος Διπλώματος Ηλεκτρολόγου Μηχανικού από το Πολυτεχνείο του Μονάχου και διδακτορικού από το Max Planck Institut fur Plasmaphysik Garching. Είναι ομότιμος καθηγητής του Τμ. Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Πατρών και του Τμ. Ηλεκτρονικών του Carleton University στην Οτάβα του Καναδά. Ασχολήθηκε με την έρευνα των μικροκυματικών και οπτικών τηλεπικοινωνιών καθώς και με την έρευνα στον τομέα των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Είναι επίσης κάτοχος ασημένιου και χρυσού μεταλλίου της Γερμανικής Εταιρείας Ηλεκτρολόγων Μηχανικών (VDE) και μέλος της ΙΕΕΕ, του Canadian Association of Physicists, της German Physical Society, του VDE, και του ΤΕΕ. 68 Θεωρείτε ότι η τρέχουσα κρίση είναι μόνο οικονομική; Σαφώς όχι. Η κρίση αυτή μεταφράζεται σε έλλειψη οράματος και προσανατολισμού που φαίνεται να χαρακτηρίζει τόσο τις παλαιότερες όσο και τις νεότερες γενιές. Χορτάσαμε γκλαμουριά με δανεικά και τελικά χρωστάμε σε όλους, και προπάντων χρωστάμε στον εαυτό μας αυτογνωσία. Δυστυχώς η κοινωνία μας είναι βαριά άρρωστη. Η ανικανοποίητη μιζέρια που διέπει την καθημερινότητά μας, μας οδηγεί με ιλιγγιώδεις ταχύτητες στις οικονομικές, κοινωνικές και άλλες κρίσεις που βιώνουμε. Πιστεύετε ότι υπάρχει συνταγή εξόδου από την κρίση; Αν ναι, ποια είναι αυτή; Ναι, το όραμα για μία καινούρια αρχή που θα αλλάξει το αξιακό μας σύμπαν, για να αντιμετωπίσουμε και να συμμετέχουμε όλοι ενεργά στην αλλαγή της νοοτροπίας που χρειάζεται η κοινωνία μας για να επιβιώσει. Έννοιες απαραίτητες για την πυξίδα του μέλλοντος, όπως: συνεργασία, σύμπνοια, ευέλικτη παιδεία, αρχές συμβίωσης, καινοτομία στην αλλαγή-στη γνώση-στη δημιουργία, στην αντιμετώπιση προβλημάτων-στη δημιουργία νέων τεχνολογικών προϊόντων για καλυτέρευση της ζωής μας. Η συνταγή, νομίζω, είναι λίγο ως πολύ γνωστή σε όλους. Τα βασικά συστατικά της λοιπόν είναι το όραμα και οι αξίες, η πίστη και σωστή καθοδήγηση του ανθρώπινου κεφαλαίου της Ελλάδας, επικέντρωση σε τομείς που μπορούν να επιφέρουν άμεσα θετικά αποτελέσματα και μακροχρόνιος στρατηγικός προγραμματισμός. Από την εμπειρία σας ποια στοιχεία του Έλληνα είναι αυτά που θα μας έδιναν σήμερα πόντους στην ανάπτυξη εξωστρεφών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων; Η ευελιξία του Έλληνα στη χάραξη ενός νέου δρόμου, στην επίλυση ενός προβλήματος, στην προσέγγιση μιας μεθοδολογίας νομίζω ότι δε συναντάται συχνά. Ξέρετε, είμαστε ένας λαός που έχει μάθει να επιβιώνει μέσα από αντίξοες συνθήκες και αυτό μας έχει εκπαιδεύσει να σκεφτόμαστε και αντισυμβατικά, κάτι που θεωρώ ότι είναι μεγάλη αρετή για την ανάπτυξη εξωστρεφών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, π.χ. σε τομείς υψηλής τεχνολογίας που απαιτούν καινοτόμες λύσεις και ιδέες. Υπάρχει κάτι που σας δίνει αισιοδοξία για το μέλλον της Ελλάδας; Φυσικά. Εκτός από το ότι είμαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος, πηγή της αισιοδοξίας μου είναι και τα νέα παιδιά. Το αύριο της Ελλάδος εναποτίθεται στα χέρια τους και πιστεύω ότι με κατάλληλη καθοδήγηση και σωστή αξιοποίηση της πνευματικής τους δύναμης, το αύριο μπορεί να είναι λαμπρό. Στη δύναμή τους βρίσκονται και τα 50 δισεκατομμύρια που αναζητάμε διακαώς. Πώς φαντάζεστε την Ελλάδα το 2020; Όπως σας είπα, είμαι αισιόδοξος άνθρωπος, συνεπώς δεν θα μπορούσα να μην έχω θετικές βλέψεις για το μέλλον της πατρίδας μου. Είμαι όμως και ρεαλιστής. Εύχομαι να μην έχει βουλιάξει ως το Ξέρω ότι αν σηκώσουμε τα μανίκια, αν αποφασίσουμε να δουλέψουμε σωστά και μεθοδικά και να γίνουμε ο καθένας μας ηγήτορας στον μικρό περίγυρό του με στόχο να βρίσκουμε στις σωστές λύσεις στο περιβάλλον μας, τότε μπορούμε να αναπτύξουμε μια νέα Ελλάδα και να βλέπουμε όλοι μας το μέλλον με αισιοδοξία. Ποια θεωρείτε αναγκαία βήματα για μια νέα Ελλάδα το 2020; Συστηματική, μεθοδική, στρατηγική και μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση κάθε προβλήματος, εμπιστοσύνη στους συνεργάτες και στους νέους ανθρώπους, υπομονή και επιμονή στην επίτευξη των στόχων και στην επίλυση προβλημάτων και επαγρύπνηση. Είναι, θεωρώ, σημαντικό να είμαστε πάντα σε εγρήγορση, ώστε να μπορούμε διαχειριζόμαστε γρήγορα και αποτελεσματικά τα εμπόδια και να αξιοποιούμε τα θετικά που συναντάμε στην πορεία. Ποια είναι τα πρώτα πράγματα που θα κάνατε αν γινόσασταν για μια μέρα πρωθυπουργός: Θα επέλεγα τα 5 πιο σημαντικά προβλήματα της χώρας και θα καλούσα τους πολίτες για να συζητήσω μαζί τους πιθανές προτάσεις επίλυσης, καλώντας τους να γίνουν οι ίδιοι μέρος της λύσης. Θα έκανα δηλαδή τους πολίτες ενεργούς πολίτες και κοινωνούς τόσο στην αντιμετώπιση των προβλημάτων όσο στην ανάδειξη των θετικών της πόλης ή/και της χώρας συνολικά. Αν ήμουν για περισσότερο από μια μέρα θα έβγαινα στην τηλεόραση κάθε Παρασκευή, για 30 λεπτά, για να συζητάμε ανοιχτά την πρόοδο και τις εξελίξεις! Tι θα συμβουλεύατε έναν νέο που θα ήθελε να ακολουθήσει τα βήματά σας σήμερα; Να αγαπήσει αυτό που κάνει και να χαίρεται την καθημερινότητα, την οικογένειά του, τους συνεργάτες του, την εργασία του και προ παντός τα παιδιά του εμφυτεύοντάς τους την αισιοδοξία και την αγάπη για τη ζωή και τη δημιουργία.

18 Making a difference Μπορεί να υπάρξει έξοδος της Ελλάδας από την κρίση χωρίς επενδύσεις στην ευρυζωνικότητα; Η απάντηση είναι Όχι! 88 Content created by E-Enterprises

19 ΙNTELLIGENCE Καινοτομία/Ψηφιακή τεχνολογία το αβεβαιο μελλον των social networks Το Facebook θα πέσει θύμα της επιτυχίας του. Του Jeffrey Cole, Διευθυντή Σχολής Annemberg, Κέντρο για το Ψηφιακό Μέλλον, Πανεπιστήμιο Νότιας Καλιφόρνιας Θα ξεκινήσω με μια ερώτηση. Μία ερώτηση, που αφορά τη σημερινή οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Μπορεί να υπάρξει έξοδος από την κρίση χωρίς επενδύσεις την ευρυζωνικότητα; Η απάντηση είναι Όχι! Γιατί; Διότι, οι νέες τεχνολογίες έχουν αντίκτυπο στην κοινωνία. Την αφορούν άμεσα. Ήδη από τη δεκαετία του 90 ο αντίκτυπος της ψηφιακής τεχνολογίας, και κυρίως του διαδικτύου, ήταν απολύτως προφανής. Σήμερα ο αντίκτυπος της κινητής τηλεφωνίας θα είναι εξαιρετικά σημαντικότερος από αυτόν της τηλεόρασης κάποτε. Μελετήσαμε 35 χώρες στον κόσμο και διαπιστώσαμε ότι η ευρυζωνικότητα άλλαξε τα πάντα. Δεν ήταν η ταχύτητα που έκανε τη διαφορά, ήταν η διασύνδεση που άλλαξε τη σχέση μας με το internet. Πιστεύω μάλιστα ότι υπάρχει μεγαλύτερο κενό μεταξύ του dial up και της ευρυζωνικότητας σε σχέση με τους μη χρήστες και αυτούς που χρησιμοποιούν dial up. Όταν ξεκινήσαμε να παρατηρούμε τις εξελίξεις στην ψηφιακή τεχνολογία, δεν γνωρίζαμε από πού θα προερχόταν αυτός ο χρόνος για το διαδίκτυο και ανακαλύψαμε σχεδόν αμέσως πως ο χρόνος προερχόταν από εκεί. Και όμως, δεν αποτέλεσε έκπληξη. Ανοίγουμε την τηλεόραση μόλις μπούμε στο σπίτι και την κλείνουμε όταν πάμε για ύπνο. Οπότε δεν αποτέλεσε έκπληξη όταν ήρθε το internet το ότι ο χρόνος από το internet προήλθε από την τηλεόραση. Αυτό που μάθαμε μετά από 3-4 χρόνια ήταν πως το internet δεν ήταν απειλή για την τηλεόραση. Η απειλή ήταν η τηλεφωνική σύνδεση, το dial up! Ήταν 23 λεπτά που ξοδεύτηκαν στο να μη βλέπει ο άνθρωπος τηλεόραση, αν και κάποιοι είχαν δίπλα τις οθόνες και μπορούσαν να κάνουν multi tusk. Άρα λοιπόν, ήταν η τηλεόραση ο καλύτερος φίλος που είχαμε ποτέ; Κυρίως σήμερα, που η τηλεόραση έχει φύγει από τα όρια του σπιτιού με την κινητή τηλεφωνία και τις κινητές συσκευές. Είδαμε στον ανεπτυγμένο κόσμο ήδη από το 1975 ότι ο μέσος άνθρωπος ξοδεύει 16 ώρες εβδομαδιαίως μπροστά στην οθόνη. Χάρη στην ευρυζωνικότητα πέρυσι αυτός ο αριθμός έφτασε τις 36 ώρες. Η διαφορά ήταν ότι σε σχέση με το 1975 επρόκειτο για μία οθόνη σε ένα σπίτι, ενώ σήμερα μιλάμε για πολλές συσκευές, όπως το tablet και το ipad, δηλαδή πολλές οθόνες. Πιστεύω ότι αυτές οι 36 ώρες θα ξεπεράσουν τις 50 ώρες εβδομαδιαίως τα επόμενα 3 χρόνια. Στους εφήβους δεν υπάρχει ούτε μία στιγμή της ζωής τους που δεν βρίσκονται μπροστά σε μία οθόνη, εκτός όταν κοιμούνται ή είναι στο σχολείο. Στον ανεπτυγμένο κόσμο έχουμε πολλές διαφορετικές δυνατότητες, όπως την κινητή τεχνολογία. Η κινητή τεχνολογία και η ευρυζωνικότητα διασυνδέονται. Υπάρχει μία μεγάλη, τρομακτική μεταμόρφωση. Φέτος, πριν από δυο μήνες είδαμε τις πωλήσεις των smartphones να ξεπερνούν αυτές των Η/Υ. Άρα το ipad και τα tablets, ή οι οθόνες 4ης γενιάς, αντικαθιστούν τις παλαιότερες οθόνες; Πιστεύουμε ότι οι προσωπικοί υπολογιστές, με λίγες εξαιρέσεις, σιγά-σιγά ξεπερνιούνται. Το 46% των ατόμων που έχουν προσωπικούς υπολογιστές, δεν τους χρειάζονται πραγματικά. Αλλά ποιοι χρειάζονται πραγματικά υπολογιστή; Συγγραφείς, αρθρογράφοι, ερευνητές. Οι περισσότεροι όμως χρησιμοποιούμε κινητές συσκευές, κινητές τεχνολογίες. Μάλιστα, αν κοιτάξουμε την κινητή τεχνολογία, τα κινητά μας τηλέφωνα ίσως να έχουν ένα εγχειρίδιο 200 σελίδων, αλλά κανείς φυσικά δεν το διαβάζει. Διαβάζουμε και χρησιμοποιούμε μόνο το 3%-4% της δυνατότητας του κινητού μας τηλεφώνου, όμως το χρησιμοποιούμε αμέσως χωρίς να διαβάσουμε κανένα εγχειρίδιο. Αν κοιτάξουμε το ipad, ένα μοναδικό χαρακτηριστικό του είναι πως χρειάζεται 3 λεπτά για να ξεκινήσει, μόλις το 1/10 του χρόνου που απαιτείται για να ξεκινήσεις τον προσωπικό σου υπολογιστή εφόσον κάνεις rebute. Άρα μέσα σε ένα δευτερόλεπτο μπορείς να δουλέψεις με το ipad. Αν το κλείσεις και ξεχάσεις να κάνεις κάτι, ένα δευτερόλεπτο μετά μπορείς πάλι να δουλέψεις στην επιφάνεια εργασίας του. Οπότε οι κινητές συσκευές θα είναι ο προφανής τρόπος, μέσω του οποίου ο καθένας θα μπορεί να έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Στην Ινδία η διεισδυτικότητα φτάνει το 15% και αναμένεται να αγγίξει το 40% ή 50%, όχι μέσα από υπολογιστές, αλλά μέσα από κινητές συσκευές. Οι Ινδοί πιθανόν δεν θα δουν ποτέ ένα PC και στις ΗΠΑ αντίστοιχα θα αποσύρουν τα PC τους και θα στραφούν σε κινητές συσκευές. Ας ασχοληθούμε όμως περισσότερο με τους καταναλωτές και την κυβέρνηση. Βλέποντας τους εφήβους, η ευρυζωνικότητα είναι το μόνο που ξέρουν. Aν παρατηρήσει κανείς τη συμπεριφορά τους, θα δει ότι βλέπουν βίντεο και αυτή είναι μία από τις σημαντικότερες χρήσεις της ευρυζωνικότητας, κάτι που δεν θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος την εποχή του dial up. Οι έφηβοι λοιπόν κάνουν upload και αυτό είναι τόσο σημαντικό όσο και το download, όσο και το κατέβασμα αρχείων. Αυτό πριν 15 χρόνια δεν ήταν παρά ένα όραμα. Η εικόνα της ευρυζωνικότητας έχει αλλάξει τον κόσμο και αυτό δεν είναι υπερβολή αν δείτε τι συμβαίνει στη Μέση Ανατολή και στον υπόλοιπο πλανήτη. > 89

20 ΙNTELLIGENCE Έχουμε τη δυνατότητα να ανεβάσουμε αρχεία, να μοιραστούμε και να διαμοιραστούμε αρχεία, ιδέες στο Facebook. Η δυνατότητα να ανεβάζουμε αρχεία έχει αλλάξει κάθε μας εικόνα. Έχει αλλάξει τα πάντα και έχει καταστεί ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της εφηβικής συμπεριφοράς. Το 55% των εφήβων λένε ότι είναι σε online communities και είναι τόσο σημαντικό γι αυτούς όσο και η πραγματική τους ζωή, ο διαδικτυακός κόσμος είναι τόσο σημαντικός όσο και ο πραγματικός κόσμος. Χάρη στην ευρυζωνικότητα θέλουν να μπορούν να μοιράζονται μέσω διαφόρων πλατφορμών το περιεχόμενο που επιθυμούν να διαμοιράζονται μέσω διαδικτύου. Θέλουν, για παράδειγμα, να αρχίσουν να βλέπουν μία ταινία σε μία τηλεόραση, μετά να τη δουν στο tablet και να την τελειώσουν σε ένα κινητό τηλέφωνο. Και απαιτούν αυτό να γίνει σωστά. Κάθε σημαντική χρήση από τον κόσμο των εταιρειών και από μία κυβέρνηση απαιτεί την ευρυζωνικότητα. Υπάρχουν πολύ σημαντικές χρήσεις από τον δημόσιο αλλά και από τον ιδιωτικό τομέα. Φυσικά η συνεργασία είναι σημαντική, η δυνατότητα να εργάζονται μαζί οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την απόσταση. Πριν 10 χρόνια μάθαμε ότι η απόσταση δεν είναι πρόβλημα. Εγώ λέω ότι η απόσταση μπορεί να είναι πλεονέκτημα, αν σκεφτείτε ότι το 2003 όταν ακούσαμε για πρώτη φορά στην Ασία για το διαδικτυακό ιό, τότε δεν φαινόταν κάτι σημαντικό, δεν το ξέραμε πολλοί. Ακούσαμε λοιπόν για τον sear και υπήρχαν πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο που ανταγωνίζονταν να τον αντιμετωπίσουν. Είδαμε λοιπόν ότι ευρωπαϊκά εργαστήρια συνεργάζονταν το ένα με το άλλο και καθώς τελείωνε η ημέρα πέρναγαν τη δουλειά τους στη Βόρεια Αμερική λόγω της διαφοράς της ώρας, στην Αμερική, στον Καναδά αλλά και στο Μεξικό και την ώρα που εμείς τελειώναμε τα αποτελέσματα στα εργαστήρια της Ασίας, έτσι λοιπόν ήμασταν στο διαδίκτυο 24 ώρες την ημέρα. Σε εννέα μέρες μπόρεσε να διαγνωστεί ο ιός. Άρα η συνεργασία αποδίδει καρπούς. Σε ό,τι αφορά τώρα τη μάθηση, το distance learning, ακούμε πολλά, αλλά ας μην ξεχάσουμε τον πιο σημαντικό αντίκτυπο του distance learning: προσβασιμότητα ανεξαρτήτως γεωγραφικής τοποθεσίας. Σε έναν ψηφιακό κόσμο δεν χρειάζεται να μένουμε όλοι στο Cambridge ή στο Cambridge της Μασαχουσέτης για να έχουμε καλή εκπαίδευση. Υπάρχει η τηλεδιάσκεψη, γνωρίζουμε ότι οι δυνατότητες είναι τεράστιες σε όλα τα επίπεδα, από τη μείωση της μόλυνσης ως τη μείωση του εγκλήματος. Αναφορικά δε με την παραγωγικότητα σε έναν ψηφιακό κόσμο, γνωρίζουμε ότι το 35% των υπαλλήλων υποστηρίζουν ότι η ευρυζωνικότητα τους έκανε πιο παραγωγικούς, το 5% λιγότερο παραγωγικούς και το 20% δεν είδε διαφορά. Ξέρουμε, ωστόσο, ότι σήμερα μπορούμε να κάνουμε σε 30 ότι κάναμε σε 40 παλαιότερα. Επιπλέον, οι γραμμές μεταξύ σπιτιού και εργασίας δεν είναι τόσο διακριτές, μια και κάποιος μπορεί να εργαστεί από το σπίτι του. Ηλεκτρονική διακυβέρνηση Είδαμε πολλά παραδείγματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, από την Εσθονία, για παράδειγμα, όπου ο Πρωθυπουργός υποχρέωσε όλα τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου να αποκτήσουν πρόσβαση στο internet, ενώ κάθε πολίτης της χώρας μπορεί να προτείνει ένα νομοθετικό πλαίσιο και η Κυβέρνηση πρέπει να αποφανθεί γι αυτό εντός δύο εβδομάδων το πολύ. Σήμερα η επικοινωνία με βάση τον χώρο που βρισκόμαστε μπορεί να βελτιώσει τη ζωή μας ουσιαστικά, αλλά υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2009 ένα μικρό ποσοστό, περίπου το 2% των χρηστών ευρυζωνικής σύνδεσης 90 αποφασίζουν να την απεμπολήσουν - να την αφήσουν, αν θέλετε - για να κερδίσουν τα δολάρια το μήνα και να ξαναγυρίσουν στην τηλεφωνική σύνδεση. Τι συνέβη λοιπόν με όσους εγκατέλειψαν το ευρυζωνικό δίκτυο; Επέστρεψαν στο ευρυζωνικό δίκτυο μέσα σε δυο-τρεις εβδομάδες, γιατί διαπίστωσαν τις σχεδόν άπειρες δραστηριότητές του. Ανά τον κόσμο, στην Αυστραλία για παράδειγμα, το Υπουργείο Επικοινωνιών μετονομάστηκε σε Υπουργείο Ευρυζωνικής Επικοινωνίας και Ψηφιακής Οικονομίας. Στις ΗΠΑ υπάρχει σχέδιο ευρυζωνικού δικτύου, με περιορισμένους ωστόσο στόχους, φαίνεται όμως ότι ξεχνάμε ότι το ευρυζωνικό δίκτυο έφερε στον προεδρικό θώκο τον Πρόεδρο Ομπάμα. Αυτός, καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο Αμερικανό, κατανοεί πτον αντίκτυπο της τεχνολογίας. Στον αντίποδα, η Κίνα είναι μία χώρα που επιθυμεί να εξαφανιστεί το ευρυζωνικό διαδίκτυο. Η Νότια Κορέα από την άλλη βρίσκεται στην παγκόσμια πρωτοπορία σε ό,τι αφορά τα ευρυζωνικά δίκτυα με 1 gigabyte ανά δευτερόλεπτο και οι Νοτιοκορεάτες μπορούν να έχουν εικοσαπλάσια ταχύτητα από αυτή που έχει κάποιος στο Λος Άντζελες στο 20% του κόστους. Στο ερώτημα του πόσο γρήγορο είναι το γρήγορο, πόση χωρητικότητα χρειάζεσαι, θυμάμαι ότι μόλις 14 χρόνια πριν, ο Bill Gates είπε ότι κανένας προσωπικός υπολογιστής δεν χρειάζεται παραπάνω από 64 kilobytes μνήμης. Ωστόσο πρόκειται για ένα μεταβαλλόμενο στόχο, καθώς είναι αδύνατον να ξέρεις πόσο θα χρειαστείς. Αν δομείς ένα δίκτυο σήμερα, δεν ξέρεις τι χωρητικότητα θα χρειάζεσαι στα επόμενα χρόνια. Στο παρελθόν δεν είχαμε καν διανοηθεί το επίπεδο του uploading που υπάρχει ή πόσο υψηλής ευκρίνειας βίντεο παίρνουν οι καταναλωτές από τα ευρυζωνικά δίκτυα. Προσπαθώντας να φέρουμε το ευρυζωνικό δίκτυο ανά τον πλανήτη, πώς θα ξέρουμε αν το έχουμε καταφέρει, αν έχουμε επιτύχει τους στόχους μας; Η απάντηση είναι απλή: θα ξέρουμε ότι φτάσαμε εκεί που στοχεύαμε, όταν η ευρυζωνικότητα θα καταστεί τόσο κοινή για την καθημερινότητά μας όσο ο ηλεκτρισμός. Η σημερινή πραγματικότητα Η σημερινή πραγματικότητα είναι διαφορετική, μια και στην Αμερική, για παράδειγμα, τα πράγματα επιδεινώθηκαν γιατί είμαστε μία από τις λίγες χώρες στον κόσμο που είχε ανεξάντλητη διαθεσιμότητα ευρυζωνικών δικτύων, αφού η ΤΝΤ ως βασικός τηλεφωνικός πάροχος μπορούσε να παράσχει απίστευτη και ανεξάρτητη πρόσβαση. Υπήρχε όμως η κριτική ότι ήταν πολύ χαμηλή η ποιότητα υπηρεσιών. Και η ΤΝΤ τι έκανε; Είπε αυτό που λένε και οι υπόλοιποι πάροχοι ανά τον πλανήτη δεν δαπανούμε δισεκατομμύρια χρημάτων επενδύοντας στα δίκτυά μας αν δεν το πληρώνουν οι συνδρομητές. Η συνέπεια επί της ουσίας είναι το 5% των χρηστών να δίνουν το 85% της κίνησης. Σε ό,τι αφορά το φάσμα, θα σταθώ στην Ελλάδα, όπου υπάρχει και εδώ μία έντονη δημόσια συζήτηση κατά πόσον το φάσμα θα πρέπει να δοθεί στους παρόχους τηλεοπτικών φορέων ή στην κινητή τηλεφωνία. Νομίζω ότι το κοινό καλό, το δημόσιο καλό είναι περισσότερο για την κινητή τηλεφωνία παρά για την τηλεόραση. Το θέμα όμως προς το παρόν είναι το ποιος πληρώνει. Το πρόβλημα είναι ότι όταν αρχίζεις να πληρώνεις, δημιουργείς προτιμησιακά στρώματα στην υπηρεσία και το ποιος έχει πρόσβαση σε αυτήν. Δυσκολευόμαστε να διαλευκάνουμε σε ποιο βαθμό αντικαθιστά την