Δημήτρης Μιχαλόπουλος ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ. επιμέλεια: Λένα Καπέλλου

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Δημήτρης Μιχαλόπουλος ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ. επιμέλεια: Λένα Καπέλλου"

Transcript

1

2

3 Δημήτρης Μιχαλόπουλος ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ επιμέλεια: Λένα Καπέλλου ΑΘΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015

4 ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ Δημήτρης Μιχαλόπουλος ΑΘΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ISBN: Η ξυλογραφία στο εξώφυλλο είναι από την «Έκθεση» του Χριστόφορου Κολόμβου προς τους Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας, Φερδινάνδο και Ισαβέλλα (1493) Στο οπισθόφυλλο: Πανομοιότυπο ιδιόχειρης επιστολής του Χριστόφορου Κολόμβου προς το Κοινόβιο του Αγίου Γεωργίου, στη Γένοβα (1502) Πινδάρου 12, 2 ος όρoφος Αθήνα τηλέφωνο: fax: info@logxi.com

5 Στη μνήμη της Σοφίας Κοκολάκη( ), καθηγήτριάς μου στην Ιταλική Σχολή Αθηνών

6 6

7 Δημήτρης Μιχαλόπουλος Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Υπομνήσεις 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Χριστόφορος Κολόμβος 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ήπειρος η αντικρύ 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Διάπλους προς την Αμερική 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ Ο διάπλους προς την Ευρώπη 61 Σαν Επίλογος 75 Πηγές και βοηθήματα 78 7

8 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος ΥΠΟΜΝΗΣΕΙΣ Τ α επιστημονικά προβλήματα, προσπάθεια ε- πίλυσης των οποίων γίνεται στο ανά χείρας πόνημα, με απασχολούν αφότου, μαθητής στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, διδασκόμουνα τα Έπη τα Ομήρου. Δεν ξέρω εάν με το βιβλιαράκι μου αυτό δίνω λύση οριστική πιστεύω όμως ότι δείχνω την κατεύθυνση προς την οποία, στο μέλλον, πρέπει να στραφεί η έρευνα όλων όσων ενδιαφέρονται για τα σχετικά ζητήματα,στους οποίους, βέβαια, συγκαταλέγω τον εαυτό μου. Αυτό το μικρό μου έργο δεν θα ήτανε δυνατό να γραφεί χωρίς τη βοήθεια που αυθορμήτως μου προσέφεραν φίλοι εκδότες, οι οποίοι έθεσαν αφιλοκερδώς στη διάθεσή μου οποιοδήποτε δημοσίευμα κρίθηκε χρήσιμο στην προσπάθειά μου. Όλους τους τούς ευχαριστώ θερμά και ιδιαιτέρως τους κκ. Ιωάννη Γιαννάκενα των εκδόσεων «Πελασγός», Μιχάλη Μπακιρτζή των εκδόσεων «Επικαιρότητα» και Μιχάλη Γεωργιλά και Γιάννη Δράκο των εκδόσεων «Λόγχη». Επίσης ευχαριστώ την κυρία Λένα Καπέλλου, καθηγήτρια του Τ.Ε.Ι. Αθηνών και συμφοιτήτριά μου στη Φιλοσοφική Σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών ( ), που επίσης αφιλοκερδώς έσπευσε να κάνει την επιμέλεια του γραπτού μου. Χωρίς τη συγκινητικώς αυθόρμητη βοήθεια όλων αυτών των φίλων, η συγγραφή αυτού του βιβλίου δεν θα είχε ποτέ ολοκληρωθεί. 8 Δ. Μ.

9 Δημήτρης Μιχαλόπουλος ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ Η ιστορία του Αγίου Χριστοφόρου, που μαρτύρησε επί Δεκίου κατά τα τέλη του πρώτου μισού του 3 ου αι., είναι γνωστή. Ύπήρξε ημιβάρβαρος, ο οποίος εκλατινίστηκε και κατατάχθηκε στις ρωμαϊκές λεγεώνες. Ήταν γιγαντιαίου αναστήματος και άσχημος την μορφήν, δια τούτο και κυνοπρόσωπος (: «σκυλομούρης») ωνομάσθη. Αρχικώς ήτανε ειδωλολάτρης θέλησε όμως να γίνει Χριστιανός και αμέσως ζήτησε να του ανατεθεί «κάτι» να κάνει, «ένα έργο», οτιδήποτε Τελικά, οι εκκλησιαστικές αρχές του ανέθεσαν να βοηθάει τους ταξιδιώτες που πήγαιναν να περάσουνε επικίνδυνο χείμαρρο. Κάποια στιγμή κοντά στην κοίτη του εν λόγω ποταμού φάνηκε ένα παιδάκι. Ο Ρωμαίος λεγεωνάριος το ανέβασε στους ώμους του και μπήκε στα νερά εκεί όμως διαπίστωσε ότι το παιδάκι που κουβαλούσε ήτανε πάρα πολύ βαρύ. Έτσι, όταν κάποια στιγμή έφτασαν στην αντίπερα όχθη,ο «σκυλομούρης» ρώτησε το παιδάκι: «Μα γιατί μου φάνηκες έτσι βαρύ;» Και το παιδάκι: «Επειδή κουβάλησες πάνω 9

10 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος σου όχι μόνο ολόκληρο τον κόσμο αλλά και αυτόν που τον έπλασε». Το μικρό παιδί ήτανε ο Χριστός και, όταν ο στρατιώτης μας βαφτίστηκε, πήρε το όνομα Χριστοφόρος, δηλαδή αυτός που φέρει τον Χριστό 1. Αργότερα βέβαια το όνομά του έγινε Χριστόφορος (με τον τόνο στην προπαραλήγουσα) και έτσι πέρασε στην παράδοση της Εκκλησίας και του Λαού μας. Τι σημασία έχουν αυτά; Την εξής: Ο Χριστόφορος Κολόμβος ( ) είχε πλήρη την επίγνωση της σημασίας του ονόματός του και υπέγραφε πάντοτε ως Χριστοφόρος. Το περίεργο όμως είναι ότι, ενώ το πρώτο μέρος της υπογραφής του το έγραφε, σε συντομογραφία, ελληνικά: ΧΡΟ, το δεύτερο το είχε στα λατινικά: FERENS (: μετοχή ενεστώτος του ρήματος fero=φέρω). Για ποιο λόγο τα έκανε αυτά; Λόγω της βαθειάς θρησκευτικής του πίστης; Εξαιτίας της καλής γνώσης του της ελληνικής γλώσσας; Επειδή είχε διατηρήσει ανάμνηση της απώτερης καταγωγής του; Η μόνη απάντηση που τώρα μπορεί να δοθεί είναι απλή: Δεν ξέρουμε Ενώ αντιθέτως είμαστε πια σε θέση να γνωρίζουμε με ακρίβεια τι τον ώθησε στην κατά το 1492 ανακάλυψη της Αμερικής. Η εύρεση, πράγματι, του Νέου Κόσμου οφείλεται σε μία διαβεβαίωση του Στράβωνος (64 π.χ.-24 μ.χ), Έλληνα γεωγράφου των Αρχαίων Χρόνων, ο οποίος υπήρξε σαφέστατος 2 : 1 Νικολάου Καλομενοπούλου, λήμμα «Χριστόφορος, άγιος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. 24 ος (Αθήνα: Πυρσός, 1934), σ. 724 Βασ. Ρούσσου, Ήρωες του Χριστιανισμού. Βίοι Αγίων Δυτικής & Ανατολικής Εκκλησίας (Αθήνα, 1945), σσ Στράβωνος, Γεωγραφικά, C

11 Δημήτρης Μιχαλόπουλος «Εάν κανείς δεν φοβηθεί το μέγεθος του Ατλαντικού Ωκεανού, μπορεί να φτάσει στις Ινδίες από την Ιβηρική χερσόνησο [πλέοντας προς τη Δύση]». Και αυτό, διότι «Πρέπει να ληφθεί ως βάση [εργασίας] ότι η γη, μαζί με τη θάλασσα, έχει το σχήμα σφαίρας [καθώς] και ότι οι στεριές έχουν την ίδια επιφάνεια με τα πελάγη» 3. Ο αρχαίος Έλληνας επιπλέον διαβεβαίωνε ότι το «Ιερό ακρωτήριο είναι το δυτικότερο σημείο όχι μόνο της Ευρώπης μα «ολόκληρης της οικουμένης» 4. Αυτό, το Ιερό ακρωτήριο, δεν είναι άλλο από το α- κρωτήριο του Αγίου Βικεντίου, στην Πορτογαλία, που πραγματικά αποτελεί το προς τα δυτικά τέλος της Ευρώπης μας. Έτσι, εφόσον κατά την εποχή του Στράβωνος ως «έσχατο σημείο» της οικουμένης προς τα ανατολικά θεωρούνταν οι Ινδίες 5 και δεδομένου ότι οι Αρχαίοι ήξεραν ότι η γη μας είναι σφαιρική, ορθώς σκέφτηκε ο Στράβων ότι πλέοντας κανείς προς τα δυτικά από το «πιο δυτικό σημείο της οικουμέ- 3 Στράβωνος, Γεωγραφικά, C Στράβωνος, Γεωγραφικά, C Κατούλλου,Carmina, 11, στ. 2. (Κάτουλλος. Ἕνας ποιητὴς γιὰ ὅλες τὶς ἐποχές. Εἰσαγωγὴ κείμενο μετάφραση: Λ. Μ. Τρομάρας [Υπηρεσία Δημοσιευμάτων Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 1980], σ. 57.) 11

12 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος νης»,θα μπορούσε να φτάσει στο «ανατολικότερο σημείο» του πλανήτη μας, δηλαδή στις Ινδίες. Με λίγα λόγια, ενώ ο Στράβων έκανε ορθό τον υπολογισμό του περίπλου του σφαιρικού μας πλανήτη, αγνοούσε την ύπαρξη της Αμερικής, την οποία όμως γνώριζαν άλλοι αρχαίοι φιλόσοφοι και επιστήμονες. Και ενώ είχε καταλάβει ότι οι περιπέτειες του Οδυσσέα είχαν διαδραματιστεί στον Ατλαντικό ωκεανό, επειδή ακριβώς αγνοούσε τη «μεγάλη ήπειρο» που παρεμβάλλεται μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, είχε την εντύπωση πως ο βασιλιάς της Ιθάκης είχε δράσει κυρίως στις ακτές της τωρινής Πορτογαλίας και σημερινής Ισπανίας 6. Να γιατί ο Κολόμβος μέχρι τον θάνατό του πίστευε πως είχε φτάσει στις «Δυτικές Ινδίες» - με αποτέλεσμα ο Νέος Κόσμος να πάρει όχι το δικό του ό- νομα αλλά εκείνο του Ιταλού Amerigo Vespucci ( ), που πρώτος, κατά τους Νεοτέρους Χρόνους, κατανόησε ότι η γη που είχε ο Κολόμβος ανακαλύψει ήτανε ολόκληρη ήπειρος, άλλη από την Ασία 7. Είναι γνωστό άλλωστε πως ο A. Vespucci, προσωπικότητα που σχετιζόταν στενά με τις μεγάλες μορφές της Ιταλικής Αναγέννησης όπως π.χ. ο Leonardo da Vinci 8,επισκέφτηκε τον Κολόμβο το 1505, ένα μόλις χρόνοδηλαδή πριν από τον θάνατο αυτού του τελευταίου, και του εξήγησε ότι η γη που είχε ανακαλύψει ήτανε μια νέα ήπειρος και όχι οι ανατο- 6 Στράβωνος, Γεωγραφικά, C Βλ. J. R. Hale, Encyclopaedia of the Italian Renaissance (Λονδίνο: Thames and Hudson, 1989), λήμμα «Vespucci, Amerigo», σ GiorgioVasari, Le vite dei più eccellenti pittori, scultori e architetti (Ρώμη: Newton, [πρώτηέκδοση: 1550]), σ

13 Δημήτρης Μιχαλόπουλος λικές εσχατιές της Ασίας 9. Ο Κολόμβος όμως δεν πείστηκε. Πέθανε, πράγματι, με την πεποίθηση πως τα νησιά και οι ακτές που είχε βρει ήτανε «μέρος των Ινδιών» και πως, εάν μπορούσε να ξαναταξιδέψει, «γρήγορα θα έβρισκε ακόμη «και πέρασμα προς τον ποταμό Γάγγη» 10. Μέχρι τον θάνατό του λοιπόν, ο Χριστόφορος Κολόμβος έμεινε προσκολλημένος στις πληροφορίες του Στράβωνος. Το ζήτημα, κατά συνέπεια, είναι πώς αυτός είχε γνώση του έργου του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου. Η απάντηση σε αυτό ειδικώς το ερώτημα είναι απλή: Χειρόγραφο με το έργο του Στράβωνος πρώτος έφερε στη Δυτική Ευρώπη ο μετέπειτα καρδινάλιος- Βησσαρίων, όταν έφτασε στην Ιταλία το 1438, για να πάρει μέρος στη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας 11. Ο Βησσαρίων ήτανε ο αγαπημένος μαθητής του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος 12, που επίσης είχε πάρει μέρος στις εργασίες αυτής της συνόδου 13 και όταν αυτός ο τελευταίος, μέσω των σχετικών με τον Πλάτωνα διαλέξεών του, κίνησε το ενδιαφέρον του πλου- 9 J. Wassermann, Χριστόφορος Κολόμβος, ο Δον Κιχώτης του Ωκεανού. Μετάφραση Γιάννη Λάμψα (Αθήνα: Οι φίλοι του βιβλίου, 1945), σ Αυτόθι, σσ Silvia Ronchey, L enigma di Piero. L ultimo bizantino e la crociata fantasma nella rivelazione di un grande quadro (Μιλάνο: BUR Rizzoli, ), σ David Talbot Rice, Art of the Byzantine Era (London: Thames and Hudson, 1963), σ Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου, Ἱστορία τοῦἑλληνικοῦ Ἔθνους, βιβλίο ιγ (Αθήνα: Γαλαξίας, 1971), σ

14 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος σιότατου Φλωρεντινού Cosimo de Medici ( ) 14, το έργο του Στράβωνος έφτασε στα χέρια του Paolo del Pozzo Toscanelli ( ), γνωστού αστρονόμου και επίσημου γεωγράφου της φλωρεντινής κυβέρνησης (Signoria) 15.Aυτός, ο Toscanelli, ή- ταν λοιπόν εκείνος ο οποίος, βάσει του έργου του Στράβωνος 16, έδωσε στον Κολόμβο όλες τις αναγκαίες πληροφορίες και φυσικά την ενθάρρυνση- για το μεγάλο ταξίδι που ο θαλασσοπόρος σχεδίαζε να κάνει στον Ατλαντικό Ωκεανό 17. Πράγματι, σε αυτόν χρωστούσε ο Κολόμβος «πάρα πολλά» 18, επειδή χωρίς τη χαρτογράφηση, την καθοδήγηση και γενικώς τη βοήθεια του Toscanelli ποτέ του δεν θα είχε μπορέσει να κάνει την ανακάλυψη της Αμερικής 19. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: Είναι λάθος να νομίζει κανείς πως κατά τον Μεσαίωνα οι άνθρωποι «πίστευαν ότι η γη μας είναι επίπεδη». Αυτήν την ε- ντύπωση την είχε ο πολύς κόσμος αντίθετα οι ιθύνοντες, οι «ελίτ», όπως σήμερα αποκαλούνται, ήξεραν πολύ καλά ότι ο πλανήτης μας είναι σφαιρικός 20. Και 14 Αυτόθι, σ J. R. Hale, Encyclopaedia of the Italian Renaissance, λήμμα «Toscanelli, Paolo del Pozzo», σ Αυτόθι, λήμμα «Strabo», σ Αυτόθι, λήμμα«columbus», σ. 93 J. Wassermann, Χριστόφορος Κολόμβος, σσ J. R. Hale, Encyclopaedia of the Italian Renaissance, λήμμα «Columbus», σ Dimitri Mereskovskij, Leonardo da Vinci. La vita del più grande genio di tutti i tempi. Μετάφραση στα ιταλικά: Mario Visetti (Φλωρεντία : Giunti, 2009), σ Manuel Ballesteros Gaibrois, España en los mares (Μαδρίτη: His Polis, ), σσ. 30,

15 Δημήτρης Μιχαλόπουλος τη γνώση αυτήν τη χρωστούσε στους Αρχαίους Έλληνες. Ας θυμηθούμε π.χ. τον Σωκράτη: «Λέγεται ότι, εάν δει κανείς τη γη από ψηλά, είναι σαν μπάλλα φτειαγμένη από δώδεκα κομμάτια 21 και τα διάφορα μέρη [της επιφάνειάς της] έ- χουν χρώματα, φτωχά δείγματα των οποίων είναι αυτά που χρησιμοποιούν, εδώ [κάτω], σε εμάς, οι ζωγράφοι Ένα μέρος της γης, πράγματι, εμφανίζεται πορφυρό και [είναι] θαυμαστής ομορφιάς άλλο είναι χρυσό και άλλο λευκό μα πιο λευκό από τον γύψο και, α- κόμη, το χιόνι. Υπάρχουν μάλιστα και άλλα χρώματα, πιο πολλά και πιο ω- ραία από όσα εμείς [κάτω, στη γη] βλέπουμε. Ακόμη, οι κοιλότητες που υ- πάρχουνε στην επιφάνεια [του πλανήτη μας], γεμάτες καθώς είναι με νερό και αέρα, έχουνε χρώμα ιδιαίτερο, που εμφανίζεται λαμπερό μέσα στην όλη ποικιλία των χρωμάτων [της γης], με αποτέλεσμα ο πλανήτης μας να προβάλλει [χρωματική] ποικιλία που συνεχώς μεταβάλλεται» 22. Να από πού άντλησε θάρρος ο Κολόμβος, για να ανοιχτεί στον Ατλαντικό ωκεανό σε εποχή κατά την οποία ο πολύς κόσμος, οι λαϊκές μάζες δηλαδή, 21 Πρόκειται για τις δώδεκα τεκτονικές πλάκες. 22 Πλάτωνος, Φαίδων, 110b 110d. 15

16 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος είχανε την εντύπωση πως οι πέρα από τη Μεσόγειο θάλασσα υδάτινες μάζες περιέκλειαν κινδύνους ανυπέρβλητους και ακαταμάχητους 23 * * * Όσο παράδοξο και αν θεωρηθεί αυτό, τα Έπη του Ομήρου ήταν εκείνα που προκάλεσαν στη Δυτική Ευρώπη το έναυσμα της Αναγέννησης. Το δεύτερο μισό του 11 ου αι., πράγματι, εμφανίστηκε στην Ιταλία ένας Buschetto(ή Buscheto), «αρχιτέκτονας με ικανότητες πολύ σπάνιες για εκείνη την εποχή»,κυριολεκτικώς ιδιοφυής 24, έργο του οποίου υ- πήρξε το Duomo, δηλαδή η μητροπολιτική εκκλησία, της Πίζας 25. Πολύ λίγα είναι γνωστά για αυτόν τον Buscheto. Στην ουσία, το μόνο γνωστό είναι η καταγωγή του: Ήταν Έλληνας από το Δουλίχιον (greco da Dulicchio) 26 για αυτό και χαρακτηρίστηκε ως «νέος Δαίδαλος» 27. Δουλίχιον; Το νησί που αναφέρεται από τον Όμηρο ως τμήμα της επικράτειας του Οδυσσέα 28 ; Ακριβώς! Δεν ξέρουμε όμως ποιο ήτανε το νησί αυτό. Κατά την ύστερη περίοδο των Αρχαίων Χρόνων πράγματι, με τo λατινικό επίθετο Dulichius, -a, -um χαρακτηριζόταν οτιδήποτε είχε σχέση με τον Οδυσ- 23 Manuel Ballesteros Gaibrois, España en los mares, σ Enzo Carli και Gian Alberto dell Acqua, Storia dell arte, τόμ. Ι (Bergamo: Istituto Italiano d arti grafiche, 1967), σσ. 278, 281, Giorgio Vasari, Le vite dei più eccellenti pittori, scultori e architetti, σ Αυτόθι (22 Οκτωβρίου 2015.) 28 Ὀδυσσείας α,στ

17 Δημήτρης Μιχαλόπουλος σέα, ενώ το καθεαυτό τοπωνύμιο Dulichium ή και Dulichia (: «Δουλιχία») δήλωνε γενικώς και αορίστως «νησί του Ιονίου πελάγους» 29. Έτσι όποιος Έλληνας κατέφθανε τότε στην Ιταλία από τα Επτάνησα δήλωνε υπερηφάνως «από το Δουλίχιον»!Αυτό έκανε και ο Buschetto - με αποτέλεσμα τα επιτεύγματά του να συνδεθούν αμέσως με τα Έπη του Ομήρου 30. Δύο αιώνες αργότερα, ο Δάντης ( )στη «Θεία Κωμωδία» του, έργο «χριστιανικότατο», έκανε επίκληση στις Μούσες 31 ακριβώς όπως ο Όμηρος. Και τον 16 ο αι. πια ο Giorgio Vasari, ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της ιταλικής Α- ναγέννησης 32, έφτασε να ζωγραφίσει τον Όμηρο μέσα σε εκκλησία να δοξολογεί τον ίδιο τον Ιησού Χριστό 33. Το πιο συγκινητικό όμως για εμάς, τους Έλληνες, είναι η επιβίωση ομηρικής λέξης στο ιδίωμα των Ισπανών εξερευνητών πρώτα και ποιητών στη συνέχεια. Είναι γνωστό ότι οι καραβέλες με τις οποίες έγιναν οι ανακαλύψεις των Ισπανών προήλθαν από 29 G. Campanini G.Carboni, Vocabolario latino italiano, italianolatino (Toυρίνο Μιλάνο Ρώμη Νάπολη Κατάνη Παλέρμο: G. B. Paravia, ), λήμματα «Dulichium» και «Dulichius, a, um», σ (22 Αυγούστου 2015.) 31 Δάντη, Inferno, ΙΙ, στ. 7 8 Purgatorio, Ι, στ.8 12 Paradiso, I, στ J. R. Hale, Encyclopaedia of the Italian Renaissance, λήμμα «Vasari, Giorgio», σσ Giorgio Vasari, Le vite dei più eccellenti pittori, scultori e architetti, σ

18 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος εξέλιξη των καράβων του ελληνικού Μεσαίωνα. Οι μεσαιωνικοί πρόγονοί μας, πράγματι, συνήθιζαν, α- κριβώς όπως και οι Αρχαίοι Έλληνες, να δίνουνε σε τύπους πλοίων ονόματα ζώων της θάλασσας 34 έτσι προήλθαν οι όροι κάραβος (:θαλασσινό οστρακόδερμο πιο μεγάλο από τα συνήθη καβούρια), καράβιον και, φυσικά, το σημερινό καράβι 35. Το ελληνικό κάραβος τώρα αποτελεί το έτυμον της λέξης carabus των λατινικών του Μεσαίωνα, από όπου και οι όροι carabela στα ισπανικά, caravela στα πορτογαλικά και caravelle στα γαλλικά 36. Αυτά είναι λίγο-πολύ γνωστά. Εκείνο όμως που παραμένει άγνωστο είναι το ότι οι ίδιοι οι Ισπανοί Conquistadores (:Κατακτητές της Αμερικής) α- ποκαλούσαν τα πλοία τους naos 37 από το αρχαιοελληνικό ναῦς και αυτός ο όρος επιβίωσε στην ποιητική μορφή της ισπανικής γλώσσας 38 «Αρχή της σοφίας αποτελεί η εξέταση της σημασίας των λέξεων», όπως συνήθιζαν να λένε γενικώς οι Αρχαίοι Έλληνες και όπως καλό είναι, ειδικά σήμερα, να ξαναθυμηθούμε εμείς. 34 Βλ. λήμμα «κάραβος» στο Μέγα Λεξικὸν τῆς ἙλληνικήςΓλώσσης του Ανέστη Κωνσταντινίδου, τόμ. Β [Αθήνα: Ανέστης Κωνσταντινίδης, 1904], σ Αυτόθι. 36 Le petit Robert ( ), «caravelle», σ. 253 Diccionario de Español para extranjeros (Μαδρίτη: Ediciones SM, ), λήμμα «carabela», σ Ενδεικτικώς: Manuel Ballesteros Gaibrois, España en los mares, σσ. 73, Diccionario de Español para extranjeros, λήμμα «nao», σ

19 Δημήτρης Μιχαλόπουλος ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ΗΠΕΙΡΟΣ Η ΑΝΤΙΚΡΥ Η Αμερική είχε ανακαλυφθεί πολλές φορές, προτού να την ξαναβρεί «οριστικώς», το 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος 39.Εάν, κατά συνέπεια, κανείς νομίζει πως ήτανε αυτός ο τελευταίος εκείνος που πρώτος θεώρησε τους ιθαγενείς της Αμερικής ως «Ινδούς» και τους ονόμασε «Ινδιάνους» (Indios στα ισπανικά 40 ), κάνει λάθος. Οι Ρωμαίοι πρώτοι τους είπανε έτσι, επειδή, ήδη το 62 π.χ., είχανε φτάσει σε ευρωπαϊκές ακτές ιθαγενείς της Αμερικανικής ηπείρου, πιάστηκαν από Γερμανούς και στάλθηκαν από αυτούς ως «δώρο» στον τότε Ρωμαίο ανθύπατο της Γαλατίας 41. Και όπως ήδη επισημάνθηκε, εάν έχει κανείς την εντύπωση πως πρώτος ο Κολόμβος διατύπωσε την άποψη ότι είναι δυνατό να φτάσει κανείς στις Ινδίες ξεκινώντας από την 39 Ιγνάσιο Μπερνάλ, «Η προϊσπανική εποχή», στο συλλογικό έργο Συνοπτική Ιστορία [του] Μεξικού. Μετάφραση Αμαλίας Ρούβαλη και Νίκου Πρατσίνη (Αθήνα: Πρεσβεία του Μεξικού, ), σ Manuel Ballesteros Galibrois, España en los mares (Μαδρίτη: His Polis, ), σ Πλινίου του πρεσβυτέρου, Naturalis Historia,

20 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος Ισπανία και πλέοντας προς τα δυτικά, σαφώς σφάλλει. Και τούτο, επειδή αυτό υποστηρίχθηκε απόαρχαίους Έλληνες, όχι μόνο τον Στράβωνα αλλά και, πριν από αυτόν, τον Αριστοτέλη ( π.χ.) Ο μέγας φιλόσοφος, πράγματι, το είχε δηλώσει εμμέσως αλλά σαφώς: «Να μη θεωρείτε παράλογους εκείνους που υποστηρίζουνε ότι η περιοχή των Ηρακλείων Στηλών (: η περιοχή του Γιβραλτάρ) συνδέεται με τις Ινδίες» 42. Και αυτό, επειδή η θάλασσα και μόνο χωρίζει την Ινδική υποήπειρο από την Ιβηρική χερσόνησο και εάνδεν υπήρχε η εν λόγω θάλασσα (δηλαδή οι δύο ωκεανοί, Ατλαντικός και Ειρηνικός), η κατοικημένη επιφάνεια του πλανήτη μας θα αποτελούσε σύνολο ενιαίο 43. Ο Σταγειρίτης, επιπλέον, είχε καθορίσει, με σχετική ακρίβεια, και την απόσταση από το Στενό του Γιβραλτάρ μέχρι τις ανατολικές ακτές των Ινδιών 44. Δεν μπορούσε άλλωστε ο Έλληνας φιλόσοφος να «πέσει έξω». Γνώριζε, πράγματι, πολύ καλά, ότι τα «άστρα είναι σφαιρικά» - όπως ακριβώς και η γη η δική μας 45,καθώς και ότι κέντρο του κόσμου είναι εκείνο που οι Πυθαγόρειοι ονόμαζαν πῦρ, γύρω από το οποίο μάλιστα ο μικρότερος από τον ήλιοδικός μας πλανήτης περιστρέφεται, με αποτέλεσμα 42 Αριστοτέλους, Περὶ οὐρανοῦ, 298a. 43 Αριστοτέλους, Μετεωρολογικά, 362b. 44 Σχόλιο του Jules Barthélemy Saint Hilaire, στο έργο του Météorologie d Aristote traduite en français pour la première fois Παρίσι: Librairie de Ladrange και A. Durand, Αριστοτέλους, Περὶ οὐρανοῦ, 292a, 298a. 20

21 Δημήτρης Μιχαλόπουλος να προκαλούνται τα φαινόμενα της ἡμέρας και της νυκτός 46. Και δεν είναι χωρίς σημασία, βέβαια, ότι οι Αρχαίοι είχαν σαφή τη συνείδηση του χωρισμού της σφαιρικής επιφάνειας της γης σε πέντε κλιματικές ζώνες: «Η τελευταία προς τα πάνω ζώνη απλώνεται γύρω από τον βόρειο πόλο και ονομάζεται αρκτική. Η επόμενη είναι η εύκρατη και κάτω από αυτή βρίσκεται η διακεκαυμένη. Η τέταρτη ονομάζεται όπως και η δεύτερη: εύκρατη ενώ η πέμπτη, επειδή βρίσκεται στο νότιο άκρο της γήινης σφαίρας, λέγεται νότια ή ανταρκτική» 47. * * * Και τώρα αναδύεται το ερώτημα: Ήξεραν οι Αρχαίοι Έλληνες την ύπαρξη της Αμερικής; Και σε αυτό η απάντηση είναι καταφατική: Ναι, τη γνώριζαν.πριν ακόμα από την κλασσική περίοδο ζωηρή ήταν η α- νάμνηση «τόπων φοβερών» στη «μακρινή Δύση», στα πέρατα της «άγονης, μαύρης θάλασσας» - τόπων που ήτανε σκοτεινοί, όλο κρύο και υγρασία 48, τους οποίους κανείς χρειαζόταν ολόκληρο χρόνο για να τους διασχίσει 49. Τους τόπους αυτούς τους ταράζανε θύελλες αλλεπάλληλες, «ανεμοστρόβιλοι τερατώδεις Αριστοτέλους, Περὶ οὐρανοῦ, 293b. 47 Ηρακλείτου, Ὁμηρικὰ προβλήματα, Ησιόδου, Θεογονία,στ Ησιόδου, Θεογονία, στ Θύελλα= (και)ανεμοστρόβιλος. Βλ. λήμμα «θύελλα»στο Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Ανέστη Κων 21

22 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος (προφανώς οι τυφώνες), που προξενούσανε φόβο «ακόμα και στους θεούς» 51. Στους κλασσικούς χρόνους, άλλωστε, αποκρυσταλλώθηκε η εντύπωση ότι πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό βρισκόταν μία μεγάλη ήπειρος η οποία και «περιέκλειε» αυτόν τον τελευταίο 52. Για την ήπειρο αυτήν έκανε λόγο και ο Διογένης ο Κυνικός στον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο, κατά τη διάρκεια της περίφημης, φιλοσοφικού χαρακτήρα, συζήτησής τους: «Με αυτήν τη νοοτροπία τίποτα δεν θα καταφέρεις ούτε [ποτέ] θα γίνεις πραγματικός βασιλιάς, ακόμη και αν περάσεις τον[ατλαντικό] Ωκεανό και κατακτήσεις την ήπειρο τη μεγαλύτερη από την Ασία» 53. Λίγο μετά τους χρόνους του Ιησού Χριστού, αυτή η αντίληψη της «πέρα από τον Ατλαντικό Ωκεανό μεγάλης ηπείρου» έγινε ισχυρότερη και αυτό χάρη στον Πλούταρχο (46 μ.χ.-120 μ.χ.): «Σχετικώς με τη μεγάλη ήπειρο, η οποία..περιβάλλει τη μεγάλη θάλασσα (= τον Ατλαντικό ωκεανό) [ας γνωρίζει κανείς ότι]δεν τη χωρίζει μεγάλη απόσταση από τα νησιά που βρίσκονται [πέρα από τις ακτές της] αλλά λόγω των προσχώσεων η [εκεί] θάλασσα σταντινίδου, τόμ. Β (Αθήνα: Ανέστης Κωνσταντινίδης, 1902), σ Ησιόδου, Θεογονία, στ Πλάτωνος, Τίμαιος, 24e 25a. 53 Δίωνος του Χρυσοστόμου, Περὶ Βασιλείας Δ,

23 Δημήτρης Μιχαλόπουλος Ακόμη: είναι πυκνή, λασπώδης και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θεωρείται παγωμένη» 54. «Κοντά στις ακτές [αυτής της ηπείρου] κατοικούν Έλληνες [και μάλιστα] γύρω από κόλπο όχι μικρότερο από τη Μαιώτιδα λίμνη [: την Αζοφική θάλασσα] το στόμιο του κόλπου αυτού είναι στην ίδια ευθεία με το στόμιο της Κασπίας θάλασσας» 55. Έχοντας κανείς υπόψη του τα ανωτέρω, δικαίως αναρωτάται πότε και πώς και γιατί όλα αυτά λησμονήθηκαν κατά την περίοδο της Ύστερης Αρχαιότητας και φυσικά τον Μεσαίωνα με αποτέλεσμα να ξαναενταχθούν στο πεδίο των ανθρωπίνων γνώσεων μόνο κατά την αυγή της Νεότερης περιόδου της Ιστορίας μας. Την εποχή της «Ρωμαϊκής Ειρήνης» (Pax Romana), πράγματι, θεωρούνταν ο μεν Ατλαντικός ωκεανός ως «αδιάβατος» και το Στενό του Γιβραλτάρ ως το τέλος του κόσμου μας 56 και αποτέλεσμα αυτών ακριβώς των πεποιθήσεων υπήρξε σύγχυση μεγάλη των όποιων- γεωγραφικών γνώσεων διέθεταν τότε οι άνθρωποι που διαβιούσαν στηρωμαϊκήοικουμένη. Η ανάμνηση της ἠπείρου τῆς ἀντικρὺ παρέμενε 54 Πλουτάρχου, Περὶ τοῦ ἐμφαινομένου προσώπου τῷ κύκλῳ τῆς σελήνης, 941b. 55 Πλουτάρχου, Περὶ τοῦ ἐμφαινομένου προσώπου τῷ κύκλῳ τῆς σελήνης, 941b c. 56 Ηρακλείτου, Ὁμηρικὰ προβλήματα,

24 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος ζωηρή την ταύτιζαν όμως ακόμη και με την Ασία. Επίστευαν πια πως ο Ηρακλής: «διέσχισε τη Λιβύη, έφτασε στην έξω θάλασσα, πέρασε στην απέναντι ή- πειρο [και] με τα βέλη του σκότωσε τον αετό που, πάνω στον Καύκασο, έτρωγε το συκώτι του Προμηθέα» 57. Την οικουμένητη συναποτελούσαν απλώς η Ευρώπη, η Ασία και η Λιβύη 58 η Αιθιοπία, δηλαδή η Μαύρη Αφρική, είχε λησμονηθεί έστω και αν είχε διατηρηθεί η ανάμνηση των Μελαμβρότων, δηλαδή των «Μαύρων Ανθρώπων» γενικώς 59 και των Πυγμαίων ιδιαιτέρως 60. Και, όπως ήδη αναφέρθηκε, όταν λίγες δεκαετίες πριν από τη Γέννηση του Χριστού έφτασαν στον Ρωμαίο ανθύπατο της Γαλατίας ιθαγενείς της Αμερικής, που είχανε βγει σε ακτές της Βόρειας Ευρώπης και συλληφθεί από Γερμανούς, οι Ρωμαίοι κάνοντας το ίδιο σφάλμα στο οποίο έμελλε να υποπέσει, αιώνες μετά, και ο Χριστόφορος Κολόμβοςτους θεώρησαν ως Ινδούς 61. Όμως, γιατί έτσι; * * * Εδώ μόνο υποθέσεις είναι δυνατό να γίνουν και σύμφωνα με όσα σήμερα είναι γνωστά, τα κύρια αίτια της αναδίπλωσης των Αρχαίων Ελλήνων πρώτα και των Ρωμαίων έπειτα στη Μεσόγειο εντοπίζονται στην 57 Απολλοδώρου, Βιβλιοθήκη Β, Πολυβίου, Ἱστορία, Στράβωνος, Γεωγραφικά, C Ἰλιάδος Γ, στ Πλινίου του πρεσβυτέρου, Naturalis Historia,

25 Δημήτρης Μιχαλόπουλος ηφαιστειακή έκρηξη της Θήρας και στη σύγκρουση αρχικώς των Ελλήνων και αργότερα των Ρωμαίων με τους Φοίνικες γενικώς και τους Καρχηδονίους ιδιαιτέρως. Κατά τη γνώμη προσωπικοτήτων που έχουν μελετήσει το όλο ζήτημα, η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας έγινε περί τα μέσα της β π.χ. χιλιετηρίδας 62 και το κοσμοϊστορικής σημασίας αυτό γεγονός επέφερε πλήρη αναστάτωση του βίου των ανθρώπων στο σύνολο ουσιαστικώς της Μεσογείου. Κατά την κλασσική και τις μετέπειτα περιόδους, επιπλέον, οι Φοίνικες και οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αποδύθηκαν σε αιματηρούς μεταξύ τους αγώνες. Ήδη κατά την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου πράγματι, οι Αθηναίοι απέβλεπαν στην καταστροφή της Καρχηδόνας 63 αυτή κυριαρχούσε στις θάλασσες 64 και ήταν, τουλάχιστον από τις αρχές του 5 ου π.χ. αι., το πρώτο σε σπουδαιότητα λιμάνι της Μεσογείου 65.Παράλληλα οι Αθηναίοι επιδίωκαν και την κατάληψη της Λιβύης, δηλαδή του βορείου, παραθαλάσσιου τμήματος 62 Κυρίως του Σπυρίδωνος Μαρινάτου. Σαφής επιτομή των σχετικών απόψεων αυτού του τελευταίου παρατίθεται στο έργο του Δημητρίου Λουκά Παπαδήμου, Τα υδραυλικά έργα παρά τοις Αρχαίοις (Αθήνα: Τεχνικόν Επιμελητήριον της Ελλάδος, 1975), σ Πρβλ. Στυλιανού Αλεξίου, Μινωικός πολιτισμός (Ηράκλειο: Υιοί Σπ. Αλεξίου, ά.έ [β έκδοση]), σσ Αριστοφάνους, Ἱππῆς, στ Πρβλ. Θουκυδίδου, Ἱστορία, Πολυβίου, Ἱστορία, , 65 Sagazan, Mille ans de navigation au long cours chez les Anciens (Παρίσι: J. Peyronnet, 1945), σ

26 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος της Αφρικής, που έως τότε υπαγόταν στον έλεγχο των Καρχηδονίων 66.Τα σχέδια, όμως, αυτά οριστικώς ματαίωσε η τραγική κατάληξη της από τον Αλκιβιάδη σχεδιασμένης εκστρατείας στη Σικελία 67. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου πάντως, ο Ξενοφών υπέβαλε την ιδέα δημιουργίας από το Αθηναϊκό Κράτος στόλου καθαρώς εμπορικού 68 αυτό όμως δεν επιτεύχθηκε - με αποτέλεσμα την παγίωση της θαλασσοκρατορίας των Καρχηδονίων 69. Τότε, κατά πάσα πιθανότητα, οι Φοίνικες αποκόπηκαν από τον ελληνικό κόσμο, στη σφαίρα της πνευματικής (αλλά και πολιτικής) επιρροής του οποίου ήταν, έως τότε, λίγο-πολύ ενταγμένοι 70 (αν και προφανές κατάλοιπο της επιρροής αυτής αποτελεί η Ἑλληνίς, Συροφοινίκισσα τῷ γένει των Ευαγγελίων 71 ). Η θαλασσοκρατορία αυτή των Καρχηδονίων καταλύθηκε,ως γνωστόν,από τους Ρωμαίους αυτοί όμως δεν ήταν λαός ναυτικός 72. Έτσι, κατανίκησαν τους Καρχηδονίους όχι με τις ναυτικές τους ικανότητες αλλά μεταβάλλοντας τη ναυμαχία σε είδος πεζομαχίας 73. Από εκεί και πέρα ένα κυρίως (εάν όχι α- 66 Πολυβίου, Ἱστορία, και Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι. Ἀλκιβιάδης, Ξενοφώντος, Περὶ προσόδων, Πολυβίου, Ἱστορία, Ενδεικτικώς: Ευριπίδου, Φοίνισσαι, στ επίσης Πολυβίου, Ἱστορία, Κατὰ Μᾶρκον, 7: Πρβλ. H. W. Van Loon, Ιστορία της Ναυτιλίας από το 5000 π.χ μέχρι σήμερα. Μετάφραση Νίκου Σαρλή (Αθήνα: Χρυσαυγή, 1960), σ Πολυβίου, Ἱστορία,

27 Δημήτρης Μιχαλόπουλος ποκλειστικώς) τους ενδιέφερε 74 : η αποτροπή κάθε κινδύνου κλονισμού της κυριαρχίας τους στη Μεσόγειο, που δικαίως πια την αποκαλούσαν: «η δική μας θάλασσα» (mare nostrum). Ο Ατλαντικός έγινε πια απρόσιτος 75 : ήταν «γεμάτος τέρατα» 76, κυρίως φαλλαίνας (φάλαινες) 77, το μέγεθος και γενικώς η εμφάνιση των οποίων τρόμαζε τους Αρχαίους. Έτσι, οι ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού αποτελούσαν το έσχατο προς δυσμάς ό- ριο της ρωμαϊκής επικράτειας 78. Είχε πια γίνει πιστευτό πως μόνο υπάρξεις με υπερφυσικές δυνάμεις ήταν σε θέση να ταξιδέψουνε στα νερά του 79.Kαι ο Ιούλιος Καίσαρ, ο οποίος είχε διαπλεύσει τη Μάγχη, για να καταλάβει τη Βρεταννία, σιωπηρώς θαυμαζόταν, επειδή υπήρξε «ο πρώτος από τους Ρωμαίους που τόλμησε να βγει στην έξω θάλασσα» Πολυβίου, Ἱστορία, Ενδεικτικώς: Πλάτωνος, Κριτίας, 109a πρβλ. Αλεξάνδρου Ρ. Ραγκαβή, Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Ἀρχαιολογίας, τόμ. Β (Αθήνα: Ανέστης Κωνσταντινίδης, 1891), λήμμα «Ὠκεανός», σ Αβιηνού, Ora maritima, στ Βλ. λήμμα «φάλλαινα» στο Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης του Δ. Δημητράκου, τόμ. Θ (Αθήνα: Ελληνική Παιδεία, 1964), σ καθώς και στο Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Ανέστη Κωνσταντινίδου, τόμ. Δ (Αθήνα: Ανέστης Κωνσταντινίδης, 1906), σ Βιργιλίου, Aeneis, Ι, στ Ευναπίου, Βίοι φιλοσόφων καὶ σοφιστῶν, Ιουλιανού αυτοκράτορος, Συμπόσιον ἢ Κρόνια, 321a. 27

28 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος Πότε-πότε, βέβαια, κατέφθαναν ναυτικοί που είχανε παρασυρθεί έως τα «νησιά του [Ατλαντικού] ωκεανού», δηλαδή τα Κανάρια (ή τις Αζόρες) και έδιναν συναρπαστικές περιγραφές των εκεί συνθηκών της ζωής: Το χώμα των νησιών αυτών ήτανε εύφορο και παχύ οι βροχές σπάνιες οι άνεμοι μέτριοι και δροσεροί και παράγονταν εκεί καρποί «αυτοφυείς» και γλυκύτατοι (: οι μπανάνες), χάρη στους οποίους ακόπως μπορούσε να διατραφεί ένας ολόκληρος λαός 81.Κανένας όμωςαπό τους ακροατές των διηγήσεων αυτών δεν είχε το θάρρος να αναλάβει τέτοιον παράτολμο πλοῦν. Πράγματι, το τέλος του κόσμου μας φαινόταν πια να πλησιάζει: vergente mundi vespere (= στο δειλινό του κόσμου [μας], το τέλος του οποίου ήταν κοντά).υπήρχε πάντως η ελπίδα ότι «κάποτε έμελλαν να χαλαρώσουν τα δεσμά με τα οποία ο Ωκεανός περιέβαλλε τη σφαίρα της γης» και έτσι θα μπορούσαν οι άνθρωποι να ανακαλύψουν την «τεράστια χώρα» που βρισκόταν στις εσχατιές του 82.Tότε και μόνο τότε θα ξανάβρισκε η ανθρωπότητα τους πανάρχαιους δρόμους της Αλλά αυτό, ως γνωστόν, επιτεύχθηκε πολύ μετά τη renovatio mundi ( : ανανέωση του κόσμου μας), που επέτυχε ο Μέγας Κωνσταντίνος μέσω της κατίσχυσης του Χριστιανισμού. 81 Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι. Σερτώριος, Σενέκα, Medea, στ

29 Δημήτρης Μιχαλόπουλος ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΔΙΑΠΛΟΥΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ Γ ια τον Οδυσσέα και τις περιπλανήσεις του έ- χουν γραφεί τόσο πολλά, ώστε μία εκ νέου συνολική προσέγγιση του θέματος θα ήτανε ματαιοπονία. Ό,τι, κατά συνέπεια, επιβάλλεται είναι η επισήμανση των στοιχείων εκείνων χάρη στα οποία μπορεί να επιτευχθεί η ορθή αναπαράσταση του κόσμου μέσα στον οποίο αυτός ταξίδεψε. Ο Οδυσσέας, βέβαια, ήταν ο βασιλιάς της Ι- θάκης 83 οι υπήκοοί του όμως χαρακτηρίζονται ως Κεφαλλήνες 84. Το πρώτο λοιπόν πρόβλημα όπου προσκρούει η έρευνα είναι σχετικό με αυτούς ακριβώς τους όρους, «Ιθάκη» και «Κεφαλλήνες». Σύμφωνα, πάντως, με ό,τι είναι γενικώς αποδεκτό, οι Κεφαλλήνες, Αχαιοί βέβαια 85, ηγεμόνας των οποίων ή- ταν ο Οδυσσέας, διαβιούσαν στα νησιά Ιθάκη, Κεφαλλονιά, Ζάκυνθο και Δουλίχιο καθώς και σε περιοχές τής απέναντι από τα νησιά αυτά Στερεάς Ελλά- 83 Ενδεικτικώς:Ἰλιάδος Β, στ Ἰλιάδος Β, στ Ὀδυσσείας α, στ. 272,

30 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος δας 86. Όσον, τώρα, αφορά την Ιθάκη και τη «δασωμένη» Ζάκυνθο 87, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ταυτίζονται με τα νησιά του Ιονίου που σήμερα έχουνε την ίδια ονομασία. Τα πράγματα, όμως, αρχίζουν να περιπλέκονται με την Κεφαλλονιά αν και στην πραγματικότητα η περιπλοκή αυτή πρέπει να θεωρηθεί απλώς φαινομενική. Η Κεφαλλονιά, παρά την ονομασία του συνόλου των υπηκόων του Οδυσσέα ως Κεφαλλήνων, α- ποκαλείται στα ομηρικά έπη Σάμη 88 ή Σάμος 89. Η ο- νομασία Κεφαλληνία επικράτησε πολύ αργότερα, συγκεκριμένα τον 5 ο αι. π. Χ. 90 Οπωσδήποτε, περιγράφεται ως νησί γεμάτο βουνά και γκρεμούς 91, το οποίο πορθμός θαλάσσιος χωρίζει από την Ιθάκη 92. Το τοπωνύμιο Σάμη/Σάμος άλλωστε σημαίνει «τόπος υψηλός» 93, κάτι που, φυσικά, ταιριάζει με το ορεινό τοπίο αυτού του νησιού κατά συνέπεια, ούτε και ως προς την ταύτιση της Κεφαλλονιάς διαπιστώνεται η ύπαρξη ουσιωδών προβλημάτων. Όμως, αυτά υπάρχουνε και μάλιστα οξύτατα- όσον αφορά το Δουλίχιον. Όπως επισημάνθηκε, το Δουλίχιο γενικώς παρουσιάζεται ως μέρος της επικράτειας του Οδυσσέα 86 Ὀδυσσείας α,στ π, στ Ὀδυσσείας α,στ Ενδεικτικώς:Ὀδυσσείας α, στ Ενδεικτικώς: Ἰλιάδος Β,στ. 634 Ὀδυσσείας δ, στ Ηροδότου, Ἱστορίαι, πρβλ. Σπ. Β. Μαρινάτου, Κεφαλληνία (Τοπική Επιτροπή Τουρισμού Κεφαλληνίας, 1962), σ Ὀδυσσείας δ,στ Ὀδυσσείας δ, στ Σπ. Β. Μαρινάτου, Κεφαλληνία, σ

31 Δημήτρης Μιχαλόπουλος σε ορισμένα σημεία, όμως, των Ομηρικών Επών εμφανίζεται ως Κράτος ανεξάρτητο, στο οποίο περιλαμβάνονται και τα απέναντι από την Ήλιδα «ιερά νησιά» των Εχινάδων 94. Επιπλέον, αυτό το βασίλειο του Δουλιχίου έχει ναυτική δύναμη πολύ μεγαλύτερη από εκείνη των Κεφαλλήνωντου Οδυσσέα: σαράντα πολεμικά καράβια, ενώ ο Οδυσσέας ήτανε αρχηγός μόνο σε δώδεκα 95. Ακόμη, πέρα από την παραδοχή του ίδιου του Οδυσσέα ότι ήτανε Κράτος ανεξάρτητο 96, περιγράφεται ως νησί «ιδιαιτέρως εύφορο» 97, το οποίο μάλιστα είχε επαφές με την απέναντι Θεσπρωτία 98, την παραλιακή, δηλαδή, ζώνη της Ηπείρου που φτάνει έως την τωρινή ελληνοαλβανική μεθόριο 99. Τι συμβαίνει; Γιατί αυτή η σύγχυση; Η εξήγηση μπορεί να βρεθεί μόνο μέσω της σημασίας του όρου Δουλίχιον. Αυτός προέρχεται από το επίθετο δολιχὸς(= μακρύς) 100 κατά συνέπεια, Δουλίχιον ση- 94 Ἰλιάδος Β, στ Ἰλιάδος Β, στ Ὀδυσσείας ξ, στ Ὀδυσσείας ξ, στ Ὀδυσσείας ξ,στ πρβλ. W. B. Stanford και J.V. Luce, The Quest for Ulysses, σ W. B. Stanford και J.V. Luce, The Quest for Ulysses, σ Βλ. λήμμα «δολιχὸς» στο Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Ανέστη Κωνσταντινίδου, τόμ. Α (Αθήνα: Ανέστης Κωνσταντινίδης, 1901), σ. 642 πρβλ. Henry George Liddell και Robert Scott, A Greek English Lexicon (Οξφόρδη: Clarendon Press, 1996), λήμματα «δολιχός», σ. 443 και «δουλιχόεις», σ

32 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος μαίνει κατά λέξη «Μακρονήσι» 101. Έτσι όμως («Μακρονήσι»), στα νησιά του Ιονίου, μόνο η Κέρκυρα είναι δυνατό να χαρακτηριστεί για αυτό άλλωστε ονομαζόταν και Μάκρη ή Μακρίς 102,όπως ακριβώς και η Εύβοια, άλλο «μακρονήσι», λεγόταν και Μάκρις 103. Η Ικαρία, άλλωστε, στην ανατολική εσχατιά του Αιγαίου πελάγους αυτή, αρχικώς ονομαζόταν Δολίχη 104. Το ζήτημα όμως αυτό θα χρειαστεί εξέταση εμβριθέστερη * * * Η έρευνα των αρχικών φάσεων του μετά την άλωση της Τροίας ταξιδιού του Οδυσσέα επίσης δεν παρουσιάζει δυσχέρειες. Μετά, πράγματι, τη δήωση της 101 Βλ. λήμμα «δολιχὸς» στο Etymological Dictionary of Greek του Robert Beekes, τόμ.1 (Leiden Βοστώνη: Brill, 2009), σ. 346 λήμμα «δολιχὸς» στο Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Ανέστη Κωνσταντινίδου, τόμ. Α, σ Ανδρέου Μάρμορα, Ἱστορία τῆς νήσου Κερκύρας μεταφρασθεῖσα εἰς τὴν ἑλληνικὴν ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου Μάρμορα (Κέρκυρα: «Κοραής», 1902), σ. 8 Ιωάννου Μπούνια, Κερκυραϊκά, τόμ. Α (Αθήνα, 1954), σ. 10 σχόλιο του Α. Α. Παπαγιαννόπουλου Παλαιού στην έκδοση του Στράβωνος από τον εκδοτικό οίκο «Πάπυρος» (τόμ. 119, Αθήνα, 1941), σ. 201 (σημ. 5) Γ. Μ. Ηλιάδη, λήμμα«κέρκυρα», στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. ΙΔ (Αθήνα: Πυρσός, 1930), σ Βλ. λήμμα «Μάκρις» στο Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Ανέστη Κωνσταντινίδου, τόμ. Γ (Αθήνα: Ανέστης Κωνσταντινίδης, 1904), σ Απολλοδώρου, Βιβλιοθήκη Β,

33 Δημήτρης Μιχαλόπουλος Τροίας, ο Οδυσσέας, βασιλιάς των Κεφαλλήνων, ε- πικεφαλής του στόλου του, έβαλε πλώρη για την Ι- θάκη ο άνεμος όμως τον έφερε στην Ίσμαρο, πόλη των Κικόνων 105, λαού της Θράκης 106, συμμάχων των Τρώων 107, την οποία ο Οδυσσέας και οι πολεμιστές του κυρίευσαν και λεηλάτησαν 108. Οι Κίκονες, όμως, πήραν εκδίκηση για τη λεηλασία της Ισμάρου: με τη βοήθεια ομοεθνών τους αντεπιτέθηκαν στους Κεφαλλῆνας και τους έδιωξαν από τις θρακικές α- κτές, αφού, μάλιστα, σκότωσαν πολλούς από αυτούς 109. Έτσι, ο στόλος του βασιλιά της Ιθάκης κατευθύνθηκε προς τα νότια με σκοπό να περιπλεύσει τις νότιες εσχατιές της Πελοποννήσου και μετά να κατευθυνθεί στο Ιόνιο πέλαγος. Καθώς όμως οι Κεφαλλήνες είχανε πια φτάσει κοντά στο ακρωτήριο Μαλέας, σφοδρότατος βόρειος άνεμος τούς παρέσυρε και τούς πήγε μακριά, «πέρα από τα Κύθηρα» 110 και, γενικώς, τις ελληνικές ακτές, με αποτέλεσμα να βρεθούν, μετά από μέρες πάλης με τα κύματα, στη χώρα των Λωτοφάγων 111. Αυτή η χώραταυτίζεται με τις ακτές της τωρινής Λιβύης και είναι πασίγνωστα τα όσα επακολούθησαν: Ορισμένοι Κεφαλλήνες έφαγαν λωτούς, τους βρήκαν πολύ νόστιμους και, ξεχνώντας την επιστροφή στην πατρίδα, θέλησαν να εγκατασταθούν 105 Ὀδυσσείας ι, στ Ηροδότου, Ἱστορίαι, Ἰλιάδος Β, στ Ὀδυσσείας ι, στ Ὀδυσσείας ι, στ Ὀδυσσείας ι, στ Ὀδυσσείας ι, στ

34 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος μονίμως στη γη που έβγαζε αυτούς τους γλυκύτατους καρπούς.έτσι ο Οδυσσέας χρειάστηκε να τους φέρει βιαίως πίσω στα καράβια και να δώσει αμέσως εντολή απόπλου 112. Βέβαια, η λέξη λωτὸς στα αρχαία ελληνικά, είναι πολυσήμαντη 113 εδώ όμως πρόκειται για τον «κυρηναϊκό» λωτό 114. Αυτός ήτανε χαμηλός, ακανθώδης θάμνος της Βόρειας Αφρικής, με φύλλα σε χρώμα «ανοιχτό πράσινο» 115. Οι καρποί του είχανε χρώμα κόκκινο και κουκούτσι πολύ μικρό 116 στο μέγεθος ήτανε σαν τις ελιές 117, μύριζαν πολύ όμορφα 118 και στη γεύση θύμιζαν τα σύκα και τους χουρμάδες 119. Έτσι, ήδη κατά τους χρόνους της Ρωμαϊκής Ειρήνης, ο κυρηναϊκός λωτός είχε θεωρηθεί τροφή περίπου θεϊκή 120 και οι Άραβες, που ήρθαν αργότερα στη Βόρεια Αφρική, ονόμασαν τον καρπό αυτόν jujube και τον εκτιμούσαν τόσο πολύ, ώστε τον αποκάλεσαν «καρπό του παραδείσου» 121. Ο Οδυσσέας, πάντως, έστω και βιαίως μπόρεσε να μαζέψει τους συντρόφους του και τα πλοία των Κεφαλλήνων αναίχτηκαν και πάλι στη θάλασσα. Ό- 112 Ὀδυσσείας ι, στ Ενδεικτικώς:Ὀδυσσείας δ, στ Μνεία του «κυρηναϊκού λωτού»: Ηροδότου, Ἱστορίαι, Πολυβίου, Ἱστορία, Πολυβίου,Ἱστορία, Ηροδότου,Ἱστορίαι, Πολυβίου, Ἱστορία, Πολυβίου, Ἱστορία, Ηροδότου, Ἱστορίαι, Λουκιανού, Νιγρίνος, Βλ. λήμμα «λωτὸς» στο Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Ανέστη Κωνσταντινίδου, τόμ. Γ, σ

35 Δημήτρης Μιχαλόπουλος πως είναι, όμως, γνωστό, το ταξίδι τους δεν κατέληξε στην «ποθητή τους πατρίδα» αλλά στη χώρα των «υπερφίαλων, ασεβών και ανόσιων» Κυκλώπων, οι ο- ποίοι, ζώντας απομονωμένοι μέσα σε «σπηλιές βαθειές», δεν ήτανε σε θέση ούτε κοινωνία άξια του ο- νόματός της να συγκροτήσουνε, μα ούτε καν να καλλιεργήσουν τη γη 122. Πού ήτανε η Χώρα των Κυκλώπων; Σύμφωνα με την άποψη που άρχισε να διαμορφώνεται κατά τις τελευταίες περιόδους της Αρχαιότητας και η οποία επικρατεί ακόμα και σήμερα, αυτή ήταν στη Σικελία ή, τελοσπάντων, σε παράλια περιοχή Μεγάλης Ελλάδας, δηλαδή της Κάτω Ιταλίας 123. Τίποτα όμως το σχετικό δεν αναφέρεται από τον Όμηρο και αυτό μπορεί να θεωρηθεί περίεργο, δεδομένου ότι η επικράτεια του Οδυσσέα είχε σχέσεις με την Ιταλία του Νότου. Οι Τάφιοι, πράγματι, της Κεφαλλονιάς 124, ι- κανοί ναυτίλοι, εμφανίζονται να παίρνουν χαλκό από την ιταλική Τεμέση 125. Στην ουσία, η μόνη σημαντική πληροφορία που από τον Όμηρο δίνεται αναφο- 122 Ὀδυσσείας ι, στ Βλ. τα σχόλια του Γ. Δ. Ζευγώλη στην έκδοση της Οδύσσειας από τον εκδοτικό οίκο «Πάπυρος» (τόμ. 253 [Αθήνα, 1958], σ. 287 [σημ. 3]). Πρβλ. Κωνσταντίνου Ι. Ξάνθη, Ὠγυγία (Αθήνα: «Τηλέγραφος», 1876), σ. 19 (σημ. 1). 124 Η ονομασία «Ταφιός» υπάρχει ακόμα στην Κεφαλλονιά. (Σπ. Β. Μαρινάτου, Κεφαλληνία [Τοπική Επιτροπή Τουρισμού Κεφαλληνίας, 1962], σ Ὀδυσσείας α, στ Τα χαλκουργεία της Τεμέσης, που αργότερα ονομάστηκε Τέμψα, είχανε πάψει να λειτουργούν κατά τον τελευταίο π.χ. αιώνα. (Στράβωνος, Γεωγραφικά, C ) 35

36 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος ρικά με τους Κύκλωπες είναι ότι κοντά τους, στην «απέραντη χώρα» Υπέρεια, ζούσαν οι Φαίακες, οι ο- ποίοι όμως μετέπειτα, ακριβώς λόγω των επιθέσεων που δέχονταν από τους Κύκλωπες, αναγκάστηκαν να φύγουνε και να μετοικήσουν στη Σχερία 126. Πού ήταν η Υπέρεια; Ούτε αυτό είναι γνωστό. Γενικά, πάντως, ιδίως κατά την ύστερη περίοδο των Αρχαίων Χρόνων, είχε γίνει αποδεκτό πως οι Κύκλωπες ζούσαν στη Σικελία 127 και ως τεκμήριο της άποψης αυτής θεωρήθηκαν οι ακόλουθες φράσεις του Θουκυδίδη: «Τα πολύ παλιά χρόνια λέγεται πως σε κάποιο σημείο αυτής της χώρας [:της Σικελίας] ζούσανε Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες, μα για αυτούς εγώ δεν μπορώ να πω τίποτα ούτε όσον αφορά την καταγωγή τους ούτε από πού είχαν έρθει [στη Σικελία] ούτε πού πήγανε, όταν έφυγαν [από αυτήν την τελευταία]. Αρκετά [λοιπόν] είναι όσα οι ποιητές είπανε για αυτούς και ό,τι τυχόν ο καθέναςσχετικώς είναι σε θέση, με οποιονδήποτε τρόπο, να γνωρίζει» 128. Στο χωρίο όμως αυτό ο Θουκυδίδης φαίνεται πολύ διστακτικός ως προς την ύπαρξη Κυκλώπων και Λαιστρυγόνων στη Σικελία: Μεταφέρει απλώς μια φήμη, την οποία μάλιστα αρνείται να σχολιάσει και η φήμη αυτή, που οφειλόταν κυρίως σε «ποιητές», 126 Ὀδυσσείας ζ, στ Ενδεικτικώς: Ευριπίδου, Κύκλωψ, στ Θουκυδίδου, Ἱστορία,

37 Δημήτρης Μιχαλόπουλος γιγαντώθηκε κατά τους επόμενους αιώνες: Οι Κύκλωπες θεωρήθηκε πως κατοικούσαν στους πρόποδες της Αίτνας, του γνωστού, δηλαδή, ηφαίστειου και, παράλληλα, ψηλότερου βουνού της Σικελίας 129, μέσα σε σπηλιές 130 και τρέφονταν με κτηνοτροφικά προϊόντα 131 και ανθρώπινες σάρκες 132. Συνολικώς ήτανε περίπου εκατό 133. Ο μεταξύ τους θηριωδέστατος όμως ήτανε ο Πολύφημος, γυιος του Ποσειδώνος. Ήταν πανύψηλος και από μακριά φαινότανε σαν δέντρο 134. Επιπλέον, το περίφημο μοναδικό μάτι του φαινότανε σαν τον «δίσκο τουηλίου» 135. Η ονομασία Κύκλωψ θεωρείται παράγωγο των λέξεων κύκλος και ὤψ 136, επειδή είχαν ένα μόνο μάτι, κυκλικό, στη μέση του μετώπου 137. Ξανά, όμως, ας επισημανθεί ότι βάσει των πληροφοριών που παρέχονται από τον Όμηρο, δεν είναι δυνατόν να αποφανθεί κανείς με βεβαιότητα ως προς τον πραγματικό τόπο κατοικίας αυτών των τερατωδών ανθρωποφάγων, των «μαγείρων του θανάτου», όπως εύγλωττα και εύστοχα χαρακτηρίστηκαν από μεγάλο Αθηναίο ποι- 129 Ευριπίδου, Κύκλωψ, στ Ευριπίδου, Κύκλωψ, στ Ευριπίδου, Κύκλωψ, στ Ευριπίδου, Κύκλωψ, στ Αθανασίου Σταγειρίτου,Ὠγυγία ἢἀρχαιολογία, μέρος Β (Βιέννη: Ιωάννης Τσβέκιος, 1815),σ Αυτόθι, σσ Αυτόθι, σ Κ. Ι. Ξάνθη, Ὠγυγία, σ Ησιόδου, Θεογονία,στ

38 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος ητή 138. Και ίσως η λύση του μυστηρίου αυτού βρίσκεται στους Λαιστρυγόνες ως προς τους οποίους είχε γίνει πιστευτό πως και αυτοί διαβιούσαν «τα πολύ παλιά χρόνια» στη Σικελία. * * * Για να ξανάρθουμε όμως στον Οδυσσέα, αυτός, ως γνωστόν, μετά τη «χώρα των Κυκλώπων», βρέθηκε στην Αιολία, «νησί του Αιόλου». Ο εντοπισμός αυτής της τελευταίας είναι θεωρητικώς έστω- αδύνατος, δεδομένου ότι, σύμφωνα με την περιγραφή του Ομήρου, ήταν νησί πλωτό 139. Περί τα τέλη της κλασσικής περιόδου, πάντως, θεωρήθηκε πως Αιολία ήταν η Λιπάρα, νησάκι λίγο έξω από τη βόρεια ακτή της Σικελίας 140. Ο Αίολος εξουσίαζε όλα τα ρεύματα του αέρα 141 και, αφού φιλοξένησε τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του, έβαλε όλους τους ανέμους που θα μπορούσαν να αποτρέψουν τον πλοῦν των Κεφαλλήνων προς την πατρίδα τους σε δερμάτινο σάκκο, ώστε αυτοί να γυρίσουν στα σπίτια τους γρήγορα και άνετα 142. Το τι επακολούθησε είναι πασίγνωστο: Οι Κεφαλλήνες, καθώς ο βασιλιάς τους κοιμόταν και ενώ πια αντίκρυζαν την πατρική τους γη, ανοίξανε τον δερμάτινο σάκκο, οι άγριοι άνεμοι ελευτερώθηκαν με αποτέλεσμα, εν μέσω θυέλλης και διαρκώς κινδυ- 138 Ευριπίδου, Κύκλωψ, στ Ὀδυσσείας κ, στ Θουκυδίδου, Ἱστορία, Ὀδυσσείας κ, στ Ὀδυσσείας κ, στ

39 Δημήτρης Μιχαλόπουλος νεύοντας να πνιγούν, να ξαναβρεθούν ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του στο νησί του Αιόλου 143. Δύο, όμως, είναι τα προβλήματα που εν προκειμένω τίθενται εάν κανείς αποδεχτεί ότι Αιολία ήτανε η Λιπάρα: Α. Για να πλεύσουν από τη Λιπάρα στην Ιθάκη, οι Κεφαλλῆνες έπρεπε να περάσουν από το μεταξύ της Σικελίας και της Καλαβρίας Στενό της Μεσσήνης (Stretto di Messina). Εκεί, κατά την αντίληψη που έχει επικρατήσει, ήτανε η Σκύλλα και η Χάρυβδη. Γιατί δεν γίνεται μνεία αυτών των τεράτων στα σχετικά με την αναχώρηση του στόλου τού Οδυσσέα από το νησί του Αιόλου; Β. Ο πλους από τη Λιπάρα μέχρι την Ιθάκη κράτησε περισσότερο από εννέα μέρες, ενώ οι καιρικές συνθήκες είχανε, χάρη στον «ασκό του Αιόλου», διαμορφωθεί έτσι, ώστε να είναι ιδεώδεις για τους Κεφαλλῆνας: μόνο ο Ζέφυρος, δηλαδή ο δυτικός ά- νεμος, έπνεε ο οποίος τους έφερνε ήρεμα στα Επτάνησα 144. Η διάρκεια του ταξιδιού όμως είναι υπερβολική. Η απόσταση, πράγματι, μεταξύ της Λιπάρας και της Ιθάκης δεν είναι μεγαλύτερη από 270 μίλια συνεπώς, ο στόλος του Οδυσσέα είχε, με συνεχώς και απολύτως ευνοϊκό άνεμο, μέση ταχύτητα 1,25 κόμβων 145 κάτι παράλογο. 143 Ὀδυσσείας κ, στ Ὀδυσσείας κ, στ Ζίγκφριντ Πύρρου Πετρίδη, Ὀδύσσεια. Μία ναυτικὴ ἐποποιΐα προϊστορικῶν Ἑλλήνων εἰς τὴν Ἀμερικὴν (Αθήνα, 1994), σ

40 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος Τι συμβαίνει; Η απάντηση δίνεται χάρη στο ίδιο το κείμενο της Οδύσσειας. Διωγμένοι από τον εξοργισμένο λόγω της ανόητης συμπεριφοράς τους Αίολο, οι Κεφαλλῆνες ανοίχτηκαν πάλι στη θάλασσα και, μετά από ταξίδι έξι ημερών, έφτασαν στη χώρα των Λαιστρυγόνων, που ευγλώττως ονομαζόταν Τηλέπυλος 146,δηλαδή χώρα με μακρινή πύλη (=πρόσβαση) 147.Ο γεωγραφικός εντοπισμός της Τηλεπύλου είναι σαφής: Βρισκόταν σε περιοχή όπου «βοσκός ο οποίος κοιμάται λίγο μπορεί να έχει δύο μισθούς [την ημέρα]» 148 και, δεδομένου ότι τα ζώα βγαίνουνε για βοσκή, όταν ο καιρός είναι καλός, άρα κυρίως το καλοκαίρι, η επισήμανση αυτή του Ομήρου σημαίνει ότι η Τηλέπυλος ήτανε χώρα βόρεια, από εκείνες όπου τη θερινή περίοδο οι μέρες έχουνε μεγάλη διάρκεια και οι νύχτες πολύ μικρή 149. Πράγματι, το φαινόμενο της «λευκής νύχτας» που χαρακτηρίζει τα καλοκαίρια των βόρειων χωρών ήτανε γνωστό στους Αρχαίους 150. Οι Λαιστρυγόνες άλλωστε επιδίδονταν στην ανθρωποφαγία και αυτό πλήρως εναρμονίζεται με όσα παραδίδονται από συγγραφείς της περιόδου της Ρωμαϊκής Ειρήνης για τους πληθυσμούς της Βόρειας Ευρώπης. «Τρώνε ακόμα και τα πτώματα των πατέρων τους», μας διαβεβαιώνει ο 146 Ὀδυσσείας κ, στ Ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή χώρα το τείχος της ο ποίας είχε πύλες που απείχαν πολύ η μία από την άλλη. 148 Ὀδυσσείας κ, στ Πρβλ. το σχόλιο του Γ. Δ. Ζευγώλη στην έκδοση της Ο δύσσειας από τον εκδοτικό οίκο «Πάπυρος» (αρ. 264, Αθήνα, 1959), σ. 321 (σημ. 1). 150 Στράβωνος, Γεωγραφικά, C

41 Δημήτρης Μιχαλόπουλος Στράβων 151. Κατά συνέπεια, δεν είναι παράλογο το ότι μόνο το πλοίο του Οδυσσέα σώθηκε από αυτούς τους «τερατώδεις αγρίους» και αυτό, επειδή ο βασιλιάς της Ιθάκης είχε την πρόνοια να μη μπει στο λιμάνι της Λάμου, πρωτεύουσας της Τηλεπύλου 152. Οι υπόλοιποι Κεφαλλήνες φαγώθηκαν όλοι τους 153. Όπως όμως ήδη επισημάνθηκε, οι Λαιστρυγόνες είχε θεωρηθεί ότι ζούσανε κοντά στους Κύκλωπες, που βρίσκονταν στη Σικελία 154. Το γεγονός πάντως ότι η χώρα των πρώτων ήτανε σε υψηλό γεωγραφικό πλάτος, δηλαδή σε μεγάλη απόσταση από τον Ισημερινό, οιονεί συμπαρασύρει και τους δεύτερους με άλλα λόγια, και οι Κύκλωπες πρέπει να ζούσαν σε βόρεια χώρα κάπου στη Βόρεια Ευρώπη. Αυτή άλλωστε η άποψη έχει υιοθετηθεί και από σύγχρονους ερευνητές: «[Οι] Λαιστρυγόνες κατά την Οδύσσειαν του Ομήρου ήσαν λαόςαγρίων ανθρωποφάγων, γιγάντων, κατοικών εις τας αρκτικάςπεριοχάς Μεταγενεστέρως τοποθετούνται παρά των Ελλήνων εις Σικελίαν, νοτίως της Αίτνης» Στράβωνος, Γεωγραφικά, C Ὀδυσσείας κ, στ Ὀδυσσείας κ, στ Πρβλ. Απολλοδώρου, Βιβλιοθήκης ἐπιτομή, Σχόλιο του Α. Παπαθεοδώρου στην έκδοση της Ἱστορίας του Πολυβίου από τον οίκο «Πάπυρος» (τόμ. αρ. 318, Αθήνα, 1963, σ [σημ. 2]). 41

42 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος Σε αυτήν την περίπτωση, βέβαια, αναφύονται άλλα ερωτήματα συγκεκριμένα: α) Ποιο ήτανε, τελοσπάντων, το νησί του Αιόλου; β) Πώς βγήκε ο στόλος του Οδυσσέα έξω από τη Μεσόγειο, χωρίς να γίνεται καμιά αναφορά σε αυτό από τον Όμηρο; Ως προς το πρώτο ζήτημα, ήδη επισημάνθηκε ότι θεωρητικώς τουλάχιστον- η έρευνα δεν έχει νόημα, δεδομένου πως η Αιολία από τον Όμηρο χαρακτηρίζεται ως νησί το οποίο έπλεε 156. Εάν όμως αυτό αφεθεί κατά μέρος, τότε νησί που συγκεντρώνει πιθανότητες να είναι εκείνο του Αιόλου είναι κάποιο από τις (σήμερα ισπανικές) Βαλεαρίδες 157 οι οποίες ήταν γνωστές στους Αρχαίους Έλληνες 158. Έτσι τουλάχιστον, δικαιολογείται ο πλοῦς των εννέα (δέκα στην ουσία ημερών) από το νησί του Αιόλου μέχρι τα Επτάνησα 159. Επιπλέον, το θαλάσσιο ταξίδι τουλάχιστον από τις δυτικές ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου μέσω του Στενού του Γιβραλτάρ προς την κεντρική Μεσόγειο δεν παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες στους ναυτίλους εκείνης της εποχής 160 άρα και η έξοδος του Οδυσσέα από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό, στις ανατολικές ακτές του οποίου ήτανε οι Κύκλωπες και οι Λαιστρυγόνες, η εκ νέου είσοδος στη Μεσόγειο και η άφιξη στην Αιολία καθώς και η δεύτερη έξοδος πάλι στον Ατλαντικό (μέσω του Γιβραλτάρ εξυπακούεται) δεν 156 Ὀδυσσείας κ, στ Ζ. Π. Πετρίδη, Ὀδύσσεια, σ Στράβωνος, Γεωγραφικά, C Ζ. Π. Πετρίδη, Ὀδύσσεια, σ Στράβωνος, Γεωγραφικά, C

43 Δημήτρης Μιχαλόπουλος παρουσίαζε προβλήματα ιδιαίτερα. Για αυτό και δεν γίνεται μνεία στο ομηρικό κείμενο της διάπλευσης του Στενού του Γιβραλτάρ. Εκτός, βέβαια, εάν αποσιωπήθηκε απλώς ποιητικῇ ἀδείᾳ * * * Μετά τους Λαιστρυγόνες, το πλοίο του Οδυσσέα (το μόνο, όπως είπαμε, που σώθηκε από τον στόλο των Κεφαλλήνων) έφτασε στην Αιαίη, νησί της Κίρκης 161. Πληροφορίες σαφείς για την τοποθεσία του δεν δίνονται στην Οδύσσεια μαθαίνει όμως ο αναγνώστης ότι το εν λόγω νησί ήταν απομονωμένο μέσα στην «απέραντη θάλασσα» 162, ότι είχε γκρεμούς και πυκνά δάση 163 καθώς και πανίδα πλουσιότατη 164. Δεν μπορεί, κατά συνέπεια, να είναι ούτε το Monte Circeo, που σήμερα προβάλλεται στην Ιταλία ως «κατοικία της Κίρκης» 165, επειδή αυτό το τελευταίο είναι χερσόνησος, ούτε βέβαια «νησί στα βόρεια της Σικελίας» 166, όπως ήθελαν οι Ρωμαίοι. Εμμέσως, πράγματι, προβάλλονται στο ομηρικό κείμενο στοιχεία βάσει των οποίων μπορεί κανείς να συμπεράνει πως το νησί της Κίρκης δεν ήταν μακριά από την Αμερική και τα στοιχεία αυτά είναι: 161 Ὀδυσσείας κ, στ Ὀδυσσείας κ, στ Ὀδυσσείας κ, στ. 148, 151, Ὀδυσσείας κ, στ. 158, 180, Σ. Ε. Λυκούδη, λήμμα «Αιαίη», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. 2 ος (Αθήνα: Π. Γ. Μακρής, 1927), σσ Βεργιλίου, Aeneis, III, στ

44 Αρχαίοι Έλληνες, η Αμερική και ο Χριστόφορος Κολόμβος Α. Το περιβόητο μῶλυ, φυτό «θαυματουργό» με ρίζα μαύρη και λευκά λουλούδια 167.Το μῶλυ μόνο στην Οδύσσεια αναφέρεται 168 και λογικώς έχει εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η λέξη δεν είναι ελληνική 169. Τι μπορεί να είναι; Κατά πάσα πιθανότητα, πρόκειται για το «αμερικανικό πιπέρι» (schinus molle) 170, φυτό ιθαγενές των ξηρών εδαφών της Βόρειας και Νότιας Αμερικής 171, με πασίγνωστες θεραπευτικές ιδιότητες 172. Στη γλώσσα Quechua των Αμερινδών του δυτικού τμήματος της Νότιας Αμερικής το φυτό αυτό λέγεται mulli (συχνά και molli), με έντονη προφορά του -ll-, οπότε η ηχητική του απόδοση από τον Όμηρο πρέπει να θεωρηθεί ορθή 173. Β. Το ότι μία μόνο μέρα χρειάστηκε στο πλοίο του Οδυσσέα για να φτάσει από το νησί της Κίρκης στη δυτική άκρη του Ωκεανού, εκεί όπου βρισκόταν το βασίλειο του Άδη. Πράγματι, μετά από παραμονή ενός χρόνου στην Αιαίη, ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του μπόρεσαν να φύγουν, για να γυρί- 167 Ὀδυσσείας κ, στ Βλ. λήμμα «μῶλυ», στο Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Ανέστη Κωνσταντινίδου, τόμ. Γ (Αθήνα: Ανέστης Κωνσταντινίδης, 1904), σ Πρβλ. το σχόλιο του Γ. Δ. Ζευγώλη στην έκδοση της Ο δύσσειας από τον εκδοτικό οίκο «Πάπυρος» (αρ. 264, Αθήνα, 1959), σ. 333 (σημ. 1). 170 Βλ. κυρίως E. Mattievich, Ταξίδι στη μυθολογική κόλαση, σσ Βλ.www/es.wikipedia.org/wiki/Schinus_molle (28 Ιουλίου 2015). 172 E. Mattievich, Ταξίδι στη μυθολογική κόλαση, σσ Αυτόθι. 44

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ονοματεπώνυμο: Βάσκο Ντά Γκάμα Χρονολογία γέννησης:3 Σεπτεμβρίου 1449 Χρονολογία θανάτου:3 Ιανουαρίου 1524 Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ανακαλύψεις: Ανακάλυψε

Διαβάστε περισσότερα

Αλήθεια, ακόμη και τώρα, έχετε αναρωτηθεί ποια ήταν αυτά τα κείμενα και τι περιεχόμενο είχαν;

Αλήθεια, ακόμη και τώρα, έχετε αναρωτηθεί ποια ήταν αυτά τα κείμενα και τι περιεχόμενο είχαν; Όποιον κι αν ρωτήσετε σήμερα σχετικά με την ανακάλυψη της Αμερικής, είναι σίγουρο ότι θα σας αναφέρει την γνωστή ιστορία με τον Χριστόφορο Κολόμβο, ο οποίος τον 15ο αιώνα έχοντας μελετήσει κάποια αρχαία

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν.

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. 1 Που συμβαίνουν οι περισσότερες βροχοπτώσεις; Κυρίως στη θάλασσα. Και μάλιστα στο Ισημερινό. Είδαμε γιατί στο προηγούμενο μάθημα. Ρίξε μία ματιά.

Διαβάστε περισσότερα

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ Το κλίμα της Ευρώπης Το κλίμα της Ευρώπης Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ και ΚΛΙΜΑ Καιρός: Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια περιοχή, σε

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων

Διαβάστε περισσότερα

Γ) Ο Πλάτωνας 7) Ο Όµηρος ίσως έγραψε τα έπη ή ίσως τα συνέθεσε προφορικά; Α) ίσως τα έγραψε Β) ίσως τα συνέθεσε προφορικά 8) Τι κάνουν οι ραψωδοί; Α)

Γ) Ο Πλάτωνας 7) Ο Όµηρος ίσως έγραψε τα έπη ή ίσως τα συνέθεσε προφορικά; Α) ίσως τα έγραψε Β) ίσως τα συνέθεσε προφορικά 8) Τι κάνουν οι ραψωδοί; Α) Οι παρακάτω ερωτήσεις-δραστηριότητες είναι ένας ευχάριστος και διαφορετικός τρόπος επανάληψης της Οδύσσειας του Οµήρου! Ευχαριστώ πολύ τους µαθητές του Α4 του Γυµνασίου µας, Σιµακάι Χριστιάνα και Σκούρτη

Διαβάστε περισσότερα

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και να καταγράψει τη διαμετακόμιση της Αφροδίτης κατά μήκος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ

ΤΟ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ Με τους μαθητές τις μαθήτριες και τη δασκάλα της P2ELa 2013-2014 Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ- ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Μια μέρα ξεκινήσαμε από τις Βρυξέλλες

Διαβάστε περισσότερα

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 1 ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Μάθημα 1: Οι έννοιες και θέση 1. Τι ονομάζεται σχετική θέση ενός τόπου; Να δοθεί ένα παράδειγμα. Πότε ο προσδιορισμός της σχετικής θέσης

Διαβάστε περισσότερα

Σπίτι μας είναι η γη

Σπίτι μας είναι η γη Σπίτι μας είναι η γη 1.α. Ο αρχηγός των Ινδιάνων λέει ότι η φύση είναι το σπίτι τους. Τι εννοεί; β. Πώς βλέπει ο λευκός τη φύση, σύμφωνα με τον Ινδιάνο; α. Η πρόταση αυτής της αγοραπωλησίας ήταν εντελώς

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΤΑ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΑ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 1. Το ηφαίστειο Mount Merapi Η Ινδονησία κατέχει την αδιαμφισβήτητα ηγετική θέση στον κόσμο σε ενεργά ηφαίστεια και σεισμούς. Το Mount Merapi βρίσκεται στο κέντρο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΘΕΜΑΤΑ. ήταν ο κάθε ένας από αυτούς και σε ποιον από αυτούς σχηματίστηκε η Ελλάδα;

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΘΕΜΑΤΑ. ήταν ο κάθε ένας από αυτούς και σε ποιον από αυτούς σχηματίστηκε η Ελλάδα; ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ 1 ο (Μονάδες 3,3) 1. Ποια είναι η διοικητική ιεραρχία των πόλεων στην Ελλάδα; Πως λέγεται ο διοικητής του κάθε διοικητικού τομέα; 2. Ποιους γεωλογικούς αιώνες περιλαμβάνει η γεωλογική

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο: «ημέρα της αποχώρησης Αγαπημένο μου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται ΜΑΘΗΜΑ 1 Π. Γ Κ Ι Ν Η Σ 1. Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται 2. Να μπορείς να δώσεις την σχετική γεωγραφική θέση ενός τόπου χρησιμοποιώντας τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

Μια μέρα μπήκε η δασκάλα στην τάξη κι είπε ότι θα πήγαιναν ένα μακρινό ταξίδι.

Μια μέρα μπήκε η δασκάλα στην τάξη κι είπε ότι θα πήγαιναν ένα μακρινό ταξίδι. ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΙΑΣ ΠΑΡΕΑΣ ΠΑΙΔΙΩΝ Μια μέρα μπήκε η δασκάλα στην τάξη κι είπε ότι θα πήγαιναν ένα μακρινό ταξίδι. Αμέσως χάρηκαν πολύ, αλλά κι απογοητεύτηκαν ταυτόχρονα όταν έμαθαν ότι θα ήταν ένα

Διαβάστε περισσότερα

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ποιά ηρωικά χαρακτηριστικά έχει η ηρωίδα κατά τη γνώμη σας; Κατά τη γνώμη μου και μόνο που χαρακτηρίζουμε την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ηρωίδα δείχνει ότι

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτήριο ΤΟ ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ - ΓΥΜΝΑΣΙΟ. Αρχαϊκή Εποχή και στο Ισλάμ. Ανάτυπο από τον τόμο «ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ, ΣΤ, 2011-2012»

Εκπαιδευτήριο ΤΟ ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ - ΓΥΜΝΑΣΙΟ. Αρχαϊκή Εποχή και στο Ισλάμ. Ανάτυπο από τον τόμο «ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ, ΣΤ, 2011-2012» Ανάτυπο από τον τόμο «ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ, ΣΤ, 2011-2012» Εκπαιδευτήριο ΤΟ ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ - ΓΥΜΝΑΣΙΟ Χαρτογραφία στην Αρχαϊκή Εποχή και στο Ισλάμ Ανάτυπο από τον τόμο «ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ, ΣΤ, 2011-2012» Τάξη

Διαβάστε περισσότερα

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός»

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 «Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» (Φλώρινα - Μακεδονία Καύκασος) Διαγωνισμός παραδοσιακού παραμυθιού ebooks4greeks.gr ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 Ψηφίστε το παραμύθι που σας άρεσε περισσότερο εδώ μέχρι 30/09/2011

Διαβάστε περισσότερα

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη Σελ. 122 3. Οι ανακαλύψεις α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων Η αναζήτηση νέων δρόμων είναι αναγκαία εξαιτίας : της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων

Διαβάστε περισσότερα

PROJECT 2017 ΟΜΑΔΑ: ΑΝΕΣΤΗΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΝΤΙΝΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΦΙΔΗΣ

PROJECT 2017 ΟΜΑΔΑ: ΑΝΕΣΤΗΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΝΤΙΝΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΦΙΔΗΣ PROJECT 2017 ΟΜΑΔΑ: ΑΝΕΣΤΗΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΝΤΙΝΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΦΙΔΗΣ ΑΦΡΙΚΗ Η Αφρική είναι η δεύτερη σε έκταση και πληθυσμό ήπειρος της γης με πληθυσμό περίπου 1 δισ κατοίκους.

Διαβάστε περισσότερα

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο 4 Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο Σεβάχ. Για να δει τον κόσμο και να ζήσει περιπέτειες.

Διαβάστε περισσότερα

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος:

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: 1 ΜΑΘΗΜΑ 1, Οι έννοιες «γεωγραφική» και «σχετική» θέση 1. Με τη βοήθεια του χάρτη στη σελ.12, σημειώστε τις παρακάτω πόλεις στην

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Εισαγωγή Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ ΚΕΡΚΥΡΑ Η Κέρκυρα είναι ένα από τα ωραιότερα νησιά της Ελλάδας, που με τη πολυσήμαντη ιστορία της, την καταπράσινη ύπαιθρο, τις δαντελένιες ακρογιαλιές και κυρίως με

Διαβάστε περισσότερα

Βοηθητική εργασία 1.α. Εξερευνώ την Ευρώπη ανακρίνοντας τους χάρτες

Βοηθητική εργασία 1.α. Εξερευνώ την Ευρώπη ανακρίνοντας τους χάρτες στον κόσμο Βοηθητική εργασία 1.α. Εξερευνώ την Ευρώπη ανακρίνοντας τους χάρτες Η Ευρώπη: είναι η πέμπτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, όμορφη, με μακραίωνη ιστορία και έχει δώσει στον κόσμο πολλούς

Διαβάστε περισσότερα

Ο εγωιστής γίγαντας. Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία. Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης. «Αλέξανδρος Δελμούζος»

Ο εγωιστής γίγαντας. Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία. Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης. «Αλέξανδρος Δελμούζος» Ο εγωιστής γίγαντας Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης «Αλέξανδρος Δελμούζος» 2010-2011 Κάθε απόγευμα μετά από το σχολείο τα παιδιά πήγαιναν για να παίξουν στον κήπο του γίγαντα.

Διαβάστε περισσότερα

Πηγή πληροφόρησης: e-selides.gr

Πηγή πληροφόρησης: e-selides.gr Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη Πηγή πληροφόρησης: e-selides.gr 1. Συμπληρώνω το κείμενο με τις λέξεις της παρένθεσης. ( ξεγέλασε, μάχη, Κυκλώπων, λωτούς, Πολύφημος, Κικόνων, πατρίδα, Λωτοφάγων

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΜΠΑΛΟΝΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ

ΤΑ ΜΠΑΛΟΝΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΤΑ ΜΠΑΛΟΝΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε ένα κόκκινο μπαλόνι σε έναν παιδότοπο. Ήταν μόνο του και παρόλο που τα παιδάκια έπαιζαν μαζί του, δεν είχε κανέναν φίλο που να είναι σαν κι αυτό. Όλη

Διαβάστε περισσότερα

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ Β. Π. Γ. Π. Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χιλιόμετρα, ενώ με τα νησιά φτάνει τα 30,2

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

ERASMUS Δημοτικό Σχολείο Αγίων Τριμιθιάς Χρίστος Τομάζος Στ 2

ERASMUS Δημοτικό Σχολείο Αγίων Τριμιθιάς Χρίστος Τομάζος Στ 2 ERASMUS 1 Δημοτικό Σχολείο Αγίων Τριμιθιάς Χρίστος Τομάζος 17.12.2016 Στ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Γαλλία 3-7 Ισπανία.. 8-13 Γερμανία 14-20 Ιταλία. 21-25 2 ΓΑΛΛΙΑ: Θέση και σύνορα 4 Κλίμα 5 Πρωτεύουσα. 6 Βιομηχανία...

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Τέσσερα ΜΠΡΟΜΠΝΤΙΝΓΚΝΑΓΚ Έπειτα από το ταξίδι του στη μικροσκοπική χώρα των Λιλλιπούτειων, ο Γκιούλλιβερ έμεινε στο σπίτι με τη γυναίκα του και τα παιδιά του αλλά πριν περάσουν

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

Ε λ Νίνιο (El Niño) ονοµάζεται το θερµό βόρειο θαλάσσιο ρεύµα που εµφανίζεται στις ακτές του Περού και του Ισηµερινού, αντικαθιστώντας το ψυχρό νότιο ρεύµα Humboldt. Με κλιµατικούς όρους αποτελει µέρος

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Η Π Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Ο Υ Λ Ο Γ Ο Υ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Η Π Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Ο Υ Λ Ο Γ Ο Υ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Η Π Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Ο Υ Λ Ο Γ Ο Υ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 5 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικός και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός Α Λυκείου. Δεμοιράκου Μαρία

Ελληνικός και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός Α Λυκείου. Δεμοιράκου Μαρία Ελληνικός και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός Α Λυκείου Δεμοιράκου Μαρία Ευρώπη θηλυκό το όνομα μιας από τις πέντε ηπείρους (μυθολογία) η κόρη του Φοίνικα και της Τηλέφασσας (αστρονομία) ο τέταρτος μεγαλύτερος

Διαβάστε περισσότερα

Η φιλοσοφία και οι επιστήμες στα Αρχαϊκά χρόνια. Μαριάννα Μπιτσάνη Α 2

Η φιλοσοφία και οι επιστήμες στα Αρχαϊκά χρόνια. Μαριάννα Μπιτσάνη Α 2 Η φιλοσοφία και οι επιστήμες στα Αρχαϊκά χρόνια Μαριάννα Μπιτσάνη Α 2 Τι είναι η φιλοσοφία; Φιλοσοφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με: ερωτήματα προβλήματα ή απορίες που μπορούμε να αποκαλέσουμε οριακά,

Διαβάστε περισσότερα

Οι ιχνηλάτες ταξιδεύουν σε άγνωστα νερά

Οι ιχνηλάτες ταξιδεύουν σε άγνωστα νερά Οι ιχνηλάτες ταξιδεύουν σε άγνωστα νερά Μια φορά κι έναν καιρό μια παρέα από μαθητές και μαθήτριες που αγαπούσαν την περιπέτεια και ήθελαν να γνωρίσουν τον κόσμο αποφάσισε να κάνει ένα ταξίδι μακρινό.

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Δύο Σε μια σπουδαία αρχαία πόλη που την έλεγαν Ουρούκ, ζούσε ένας νεαρός βασιλιάς, ο Γκιλγκαμές. Πατέρας του Γκιλγκαμές ήταν ο βασιλιάς Λουγκαλμπάντα και μητέρα του η

Διαβάστε περισσότερα

κάνουμε τι; Γιατί άμα είναι να είμαστε απλώς ενωμένοι, αυτό λέγεται παρέα. Εγώ προτιμώ να παράγουμε ένα Έργο και να δούμε.

κάνουμε τι; Γιατί άμα είναι να είμαστε απλώς ενωμένοι, αυτό λέγεται παρέα. Εγώ προτιμώ να παράγουμε ένα Έργο και να δούμε. Εισήγηση του Ν. Λυγερού στη 2η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Ποντιακής Νεολαίας "Οι προκλήσεις του 21ου αιώνα, η ποντιακή νεολαία και ο ρόλος της στο οικουμενικό περιβάλλον". Συνεδριακό Κέντρο Ιωάννης Βελλίδης

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

Τα παραμύθια της τάξης μας!

Τα παραμύθια της τάξης μας! Τα παραμύθια της τάξης μας! ΟΙ λέξεις κλειδιά: Καρδιά, γοργόνα, ομορφιά, πυξίδα, χώρα, πεταλούδα, ανηφόρα, θάλασσα, φάλαινα Μας βοήθησαν να φτιάξουμε αυτά τα παραμύθια! «Χρυσαφένια χώρα» Μια φορά κι έναν

Διαβάστε περισσότερα

AΡΧΑΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ

AΡΧΑΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ AΡΧΑΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ Ινδιάνικοι Μύθοι Η τέχνη της συμβίωσης Ο αετός και το γεράκι (ινδιάνικος μύθος) Ινδιάνικοι Μύθοι ΟΙ ΔΥΟ ΛΥΚΟΙ Η ιστορία με τους δύο λύκους. Μια παλιά ινδιάνικη διδακτική ιστορία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΣΡΙΟΤ. Δέκα ποιήματα για τον πατέρα μου. Αλκιβιάδη

ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΣΡΙΟΤ. Δέκα ποιήματα για τον πατέρα μου. Αλκιβιάδη ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΣΡΙΟΤ Αλκιβιάδη Θεσσαλονίκη Υεβρουάριος 2015 Παναγιώτα Παπαδημητρίου Αλκιβιάδη Θεσσαλονίκη Υεβρουάριος 2015 [3] Παναγιώτα Παπαδημητρίου Αφιερωμένο στον πατέρα μου Αλκιβιάδη Copyright

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Η πόλη Λ βρίσκεται: α. βόρεια της πόλης Κ. β. νότια της πόλης Κ. γ. ΒΑ της πόλης Κ. δ. ΒΔ της πόλης Κ. 2. Η πόλη Λ βρίσκεται: α. βόρεια

Διαβάστε περισσότερα

ΒΕΖΟΥΒΙΟΣ ΜΠΑΧΤΣΕΒΑΝΙ ΟΥ ΣΤΡΑΝΤΖΑΛΗ ΙΩΑΝΝΑ & ΑΣΚΑΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ

ΒΕΖΟΥΒΙΟΣ ΜΠΑΧΤΣΕΒΑΝΙ ΟΥ ΣΤΡΑΝΤΖΑΛΗ ΙΩΑΝΝΑ & ΑΣΚΑΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΕΖΟΥΒΙΟΣ ΜΠΑΧΤΣΕΒΑΝΙ ΟΥ ΣΤΡΑΝΤΖΑΛΗ ΙΩΑΝΝΑ & ΑΣΚΑΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ: 40 49 17 Ν 14 25 32 Ε ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΕΚΡΗΞΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ. EYXARISTOYME GIA TIN PROSOXI

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 Σελίδα 2 Το παρόν έργο είναι πνευματική ιδιοκτησία της συγγραφέα και προστατεύεται σύμφωνα με τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου 2121/1993 και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν και

Διαβάστε περισσότερα

Κατανόηση προφορικού λόγου

Κατανόηση προφορικού λόγου Β1 (25 μονάδες) Διάρκεια: 25 λεπτά Ερώτημα 1 Θα ακούσετε δύο (2) φορές έναν συγγραφέα να διαβάζει ένα απόσπασμα από το βιβλίο του με θέμα τη ζωή του παππού του. Αυτά που ακούτε σας αρέσουν, γι αυτό κρατάτε

Διαβάστε περισσότερα

25 μαγικές ιστορίες για μικρά παιδιά

25 μαγικές ιστορίες για μικρά παιδιά Η αγαπημένη μου συλλογή με χριστουγεννιaτικες ιστορiες 25 μαγικές ιστορίες για μικρά παιδιά Μετάφραση: Έρρικα Πάλλη Éditions Auzou, 2015 Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., 2018 All rights reserved. Τυπώθηκε στην

Διαβάστε περισσότερα

Το καράβι της Κερύνειας

Το καράβι της Κερύνειας Το καράβι της Κερύνειας Το αρχαίο Καράβι της Κερύνειας Το 300π.Χ. το αρχαίο εμπορικό πλοίο ξεκινούσε από τη Σάμο απ όπου φόρτωσε κρασί. Αφού πέρασε από τα νησιά Κω και Ρόδο και πήρε αμφορείς ταξίδευε προς

Διαβάστε περισσότερα

3. Να αναφέρεις να μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε μια σχολική μονάδα πριν, κατά την διάρκεια και μετά από ένα σεισμό.

3. Να αναφέρεις να μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε μια σχολική μονάδα πριν, κατά την διάρκεια και μετά από ένα σεισμό. ΜΑΘΗΜΑ 10 1. Ποιες είναι οι επιπτώσεις των σεισμών και των ηφαιστειακών εκρήξεων. 2. Ποια είναι η κοινή προέλευση και των δύο παραπάνω φαινομένων; 3. Γιατί είναι μικρός ο αριθμός ο αριθμός των ανθρώπινων

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοι ήταν οι Βίκινγκς

Ποιοι ήταν οι Βίκινγκς Βίκινγκς Ποιοι ήταν οι Βίκινγκς Οι Βίκινγκς ζούσαν στους βόρειους λαούς της Ευρώπης: στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Δανία και την Ισλανδία. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, εμφανίστηκαν ως εξερευνητές, πειρατές,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ (Αόρατος) ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Κάποτε στη γη γεννήθηκε το Όνειρο. Το όνομά του δεν ήταν έτσι, όμως επειδή συνεχώς ονειρευόταν, όλοι το φώναζαν Όνειρο. Δεν ήταν κάτι το σπουδαίο, ήταν σαν

Διαβάστε περισσότερα

μέρα, σύντομα δε θα μπορούσε πια να σωθεί από βέβαιο αφανισμό, αποφάσισε να ζητήσει τη βοήθεια του Ωκεανού.

μέρα, σύντομα δε θα μπορούσε πια να σωθεί από βέβαιο αφανισμό, αποφάσισε να ζητήσει τη βοήθεια του Ωκεανού. Το βιβλίο του Βαγγέλη Ηλιόπουλου "Η Μεσόγειος είμαι εγώ και δεν είμαι πια εδώ" επιλέχθηκε για να αποτελέσει τη βάση για το θεατρικό δρώμενο, που θα αποτελέσει την παρουσίαση της Ερευνητικής Εργασίας :

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ εμφανίζεται ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΙΤΑΛΙΑ Επηρεάζεται από το ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Αξία στον ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ Άνθρωπο ΜΙΧΑΗΛ

Διαβάστε περισσότερα

1 / 15 «ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΓΩ» Ερωτηµατολόγιο για τους µαθητές της 3 ης Γυµνασίου. Μάρτιος 2007

1 / 15 «ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΓΩ» Ερωτηµατολόγιο για τους µαθητές της 3 ης Γυµνασίου. Μάρτιος 2007 1 / 15 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Έρευνα υποστηριζόµενη από τη Γενική ιεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισµού της Ε.Ε., στο πλαίσιο του προγράµµατος Σωκράτης «ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΓΩ» Ερωτηµατολόγιο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ

ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ - Α,α,α,α,α,α,α! ούρλιαξε η Νεφέλη - Τρομερό! συμπλήρωσε η Καλλιόπη - Ω, Θεέ μου! αναφώνησα εγώ - Απίστευτα τέλειο! είπε η Ειρήνη και όλες την κοιτάξαμε λες και είπε

Διαβάστε περισσότερα

«Ο Ντίνο Ελεφαντίνο και η παρέα του»

«Ο Ντίνο Ελεφαντίνο και η παρέα του» 6/θ Δημοτικό Σχολείο Πολυδενδρίου Τάξη Γ «Ο Ντίνο Ελεφαντίνο και η παρέα του» Ζνα παραμφθι για το δικαίωμα των παιδιών ςτη φιλία, ςτο παιχνίδι και ςτο ςεβαςμό τησ προςωπικότητάσ τουσ. 6/Θ Δθμοτικό Σχολείο

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 by Rena Mavridou Αγαπητή Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, πώς προέκυψε η συγγραφή στη ζωή

Διαβάστε περισσότερα

Μια φορά κι έναν καιρό, τον πολύ παλιό καιρό, τότε που όλη η γη ήταν ένα απέραντο δάσος, ζούσε μέσα στο ξύλινο καλύβι της, στην καρδιά του δάσους,

Μια φορά κι έναν καιρό, τον πολύ παλιό καιρό, τότε που όλη η γη ήταν ένα απέραντο δάσος, ζούσε μέσα στο ξύλινο καλύβι της, στην καρδιά του δάσους, Μια φορά κι έναν καιρό, τον πολύ παλιό καιρό, τότε που όλη η γη ήταν ένα απέραντο δάσος, ζούσε μέσα στο ξύλινο καλύβι της, στην καρδιά του δάσους, μια γριά γυναίκα. Τ όνομά της ήταν Μαραλά. Κανένας δεν

Διαβάστε περισσότερα

κι η τιμωρία των κατηγορουμένων. Βέβαια, αν δεν έχεις πάρει καθόλου βάρος, αυτό θα σημαίνει ότι ο κατηγορούμενος

κι η τιμωρία των κατηγορουμένων. Βέβαια, αν δεν έχεις πάρει καθόλου βάρος, αυτό θα σημαίνει ότι ο κατηγορούμενος 14 Φτάνοντας λοιπόν ο Νικήτας σε μια από τις γειτονικές χώρες, εντυπωσιάστηκε από τον πλούτο και την ομορφιά της. Πολλά ποτάμια τη διέσχιζαν και πυκνά δάση κάλυπταν τα βουνά της, ενώ τα χωράφια ήταν εύφορα

Διαβάστε περισσότερα

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Συμπλήρωση κενών ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): βιβλιοθήκη, Βαλκανική, ανθρωπιστικός, πανεπιστήμιο, χειρόγραφο, Ιταλική, τυπογραφία, σπάνιος. Η Αναγέννηση και

Διαβάστε περισσότερα

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Ποιο Χάρτη θα χρησιμοποιήσω αν θέλω να μάθω τη θέση της Αφρικής στον κόσμο; Θα χρησιμοποιήσω τον Παγκόσμιο Χάρτη Ποια είναι η θέση της Αφρικής στον κόσμο; Η απάντηση μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Επιμέλεια έκδοσης: Καρακώττα Τάνια. 3 ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης Έτος έκδοσης: 2017 ISBN:

Επιμέλεια έκδοσης: Καρακώττα Τάνια. 3 ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης Έτος έκδοσης: 2017 ISBN: Η συγγραφή-εικονογράφηση του παραμυθιού έγινε από τους μαθητές και τις μαθήτριες του Γ2 τμήματος του 3 ου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της συμμετοχής του στο Διαπεριφερειακό Θεματικό Δίκτυο:

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. χ ρ υ σ ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. χ ρ υ σ ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου Μαρία αγγελίδου χ ρ υ σ ο το βυζάντιο σε έξι χρώματα eikonoγραφηση κατερίνα βερουτσου «Ένας Θεός στον ουρανό, ένας βασιλιάς στη γη: ένας αυτοκράτορας. Και μια πόλη ολόλαμπρη, απ το χρυσάφι ολολαμπρότερη».

Διαβάστε περισσότερα

Οι προσωπικοί στόχοι καθενός μπορούν κατά καιρούς να αποτελούν και να καθορίζουν το success story της ζωής του για μια μικρή ή μεγάλη περίοδο.

Οι προσωπικοί στόχοι καθενός μπορούν κατά καιρούς να αποτελούν και να καθορίζουν το success story της ζωής του για μια μικρή ή μεγάλη περίοδο. 1 3 1 Οι προσωπικοί στόχοι καθενός μπορούν κατά καιρούς να αποτελούν και να καθορίζουν το success story της ζωής του για μια μικρή ή μεγάλη περίοδο. Η επίτευξη του εκάστοτε στόχου είναι η αυταπόδεικτη

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ (ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ) Τίτλος διερεύνησης: Ποιοί παράγοντες επηρεάζουν το πόσο νερό συγκρατεί το χώμα;

ΥΔΡΟΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ (ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ) Τίτλος διερεύνησης: Ποιοί παράγοντες επηρεάζουν το πόσο νερό συγκρατεί το χώμα; ΥΔΡΟΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ (ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ) Τίτλος διερεύνησης: Ποιοί παράγοντες επηρεάζουν το πόσο νερό συγκρατεί το χώμα; Σύντομη περιγραφή διερεύνησης: Σκοπός αυτής της διερεύνησης ήταν να κάνουν κάποιες υποθέσεις

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση κατανόησης γραπτού λόγου 1. Διάβασε πάλι την ιστορία και διάλεξε α, β ή γ. 1. Η ιστορία μιλάει για μια... Α. γάτα. Β. αλεπού. Γ. μαϊμού.

Άσκηση κατανόησης γραπτού λόγου 1. Διάβασε πάλι την ιστορία και διάλεξε α, β ή γ. 1. Η ιστορία μιλάει για μια... Α. γάτα. Β. αλεπού. Γ. μαϊμού. Συγγραφέας: Αλεξίου Θωμαή ΕΠΙΠΕΔΟ Α1 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 Μια αλεπού πεινούσε πολύ! Είδε σε ένα δέντρο μια κληματαριά γεμάτη σταφύλια. Ήθελε να φάει!

Διαβάστε περισσότερα

Ι ΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ: Ας γνωρίσουμε τη γεωγραφία της Ελλάδας

Ι ΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ: Ας γνωρίσουμε τη γεωγραφία της Ελλάδας Ι ΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ: Ας γνωρίσουμε τη γεωγραφία της Ελλάδας Ενότητα: Γεωγραφία (2 φύλλα εργασίας) Επίπεδο: Β1, Β2 Κοινό: αλλόγλωσσοι ενήλικες ιάρκεια: 4 ώρες (2 δίωρα) Υλικοτεχνική υποδομή: Για τον διδάσκοντα:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου Παρουσίαση Γιώργος Σέκκες Καθηγητής Γεωγραφίας Λευκωσία 2017 Ερώτηση! Ποια η διάφορα µεταξύ του κλίµατος

Διαβάστε περισσότερα

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ. Πάντα,το φαινόμενο αυτό κέντριζε το ενδιαφέρον και την περιέργεια των ανθρώπων οι οποίοι προσπαθούσαν να το κατανοήσουν.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ. Πάντα,το φαινόμενο αυτό κέντριζε το ενδιαφέρον και την περιέργεια των ανθρώπων οι οποίοι προσπαθούσαν να το κατανοήσουν. ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ Πάντα,το φαινόμενο αυτό κέντριζε το ενδιαφέρον και την περιέργεια των ανθρώπων οι οποίοι προσπαθούσαν να το κατανοήσουν. Όταν οι άνθρωποι παρακολουθούν από τα Μ.Μ.Ε εκρήξεις ηφαιστείων το θέαμα

Διαβάστε περισσότερα

1 / 13 «ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΓΩ» Ερωτηµατολόγιο για τους µαθητές της 5 ης ηµοτικού. Μάρτιος 2007

1 / 13 «ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΓΩ» Ερωτηµατολόγιο για τους µαθητές της 5 ης ηµοτικού. Μάρτιος 2007 1 / 13 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Έρευνα υποστηριζόµενη από τη Γενική ιεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισµού της Ε.Ε., στο πλαίσιο του προγράµµατος Σωκράτης «ΟΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΓΩ» Ερωτηµατολόγιο

Διαβάστε περισσότερα

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ»

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» «Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1 ΘΑ ΣΟΥ ΠΩ τι πιστεύω για την εξαφάνιση, αλλά δώσε μου λίγο χρόνο. Όχι,

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2017 ISBN

Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2017 ISBN 2 3 Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2017 ISBN 978-960-572-205-0 2014, Κείμενο Μαρία Αγγελίδου, Αντώνης Παπαθεοδούλου 2014, Εικονογράφηση Χρήστος Κούρτογλου 2014, Εκδόσεις Ίκαρος Τυπογραφική επιμέλεια: Μαρία Ζουράρη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΟΡΕΙΝΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΚΑΜΤΣΑΤΚΑ

Η ΟΡΕΙΝΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΚΑΜΤΣΑΤΚΑ Η ΟΡΕΙΝΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΚΑΜΤΣΑΤΚΑ ΔΠΜΣ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ» ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2014 2015 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΙΟΥΡΑΣ ΒΑΝΕΣΣΑ ΜΠΟΥΓΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ταξιδεύουμε με το καράβι των σχολείων WE.CARE. Β τάξη 1 ου Δημοτικού Σχολείου Πλωμαρίου Λέσβου Σχολικό έτος 2013-14

Ταξιδεύουμε με το καράβι των σχολείων WE.CARE. Β τάξη 1 ου Δημοτικού Σχολείου Πλωμαρίου Λέσβου Σχολικό έτος 2013-14 Ταξιδεύουμε με το καράβι των σχολείων WE.CARE Β τάξη 1 ου Δημοτικού Σχολείου Πλωμαρίου Λέσβου Σχολικό έτος 2013-14 Η τάξη μας συμμετείχε στο Διεθνές πρόγραμμα WE.C.A.R.E. Πρόκειται για ένα δίκτυο σχολείων

Διαβάστε περισσότερα

Η λεοπάρδαλη, η νυχτερίδα ή η κουκουβάγια βλέπουν πιο καλά μέσα στο απόλυτο σκοτάδι;

Η λεοπάρδαλη, η νυχτερίδα ή η κουκουβάγια βλέπουν πιο καλά μέσα στο απόλυτο σκοτάδι; ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Η λεοπάρδαλη, η νυχτερίδα ή η κουκουβάγια βλέπουν πιο καλά μέσα στο απόλυτο σκοτάδι; Κανένα από αυτά τα ζώα. Στο απόλυτο σκοτάδι είναι αδύνατο να δει κανείς ο,τιδήποτε. Ποια δουλειά

Διαβάστε περισσότερα

Ένα παραμύθι φτιαγμένο από τα παιδιά της Δ, Ε και Στ τάξης του Ζ Δημοτικού Σχολείου Πάφου κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους με τη συγγραφέα Αμαλία

Ένα παραμύθι φτιαγμένο από τα παιδιά της Δ, Ε και Στ τάξης του Ζ Δημοτικού Σχολείου Πάφου κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους με τη συγγραφέα Αμαλία Ένα παραμύθι φτιαγμένο από τα παιδιά της Δ, Ε και Στ τάξης του Ζ Δημοτικού Σχολείου Πάφου κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους με τη συγγραφέα Αμαλία Πικρίδου-Λούκα. 2014 Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ. Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ. Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ «Mare Nostrum», δηλαδή «δική μας θάλασσα», αποκαλούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

Η τρίτη κίνηση της Γης

Η τρίτη κίνηση της Γης Η τρίτη κίνηση της Γης Copyright 2006, Χρήστος Κηπουρός Μαυρομιχάλη 13 Διδυμότειχο xkipuros@otenet.gr Εικόνα εξώφυλλου: Σύνθεση συγγραφέα. Oι δύο μητέρες, Πηγή: Αρχείο του ίδιου. Photo: Jean Dieuzaide,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΗΦΟΣ: Ένα λεπτό µόνο, να ξεµουδιάσω. Χαίροµαι που σε βλέπω. Μέρες τώρα θέλω κάτι να σου πω.

ΝΗΦΟΣ: Ένα λεπτό µόνο, να ξεµουδιάσω. Χαίροµαι που σε βλέπω. Μέρες τώρα θέλω κάτι να σου πω. Νήφο. Πεταλία; Εγώ, ναι. Σήκω. Δεν ξέρω αν µπορώ. Μπορείς. Είµαι κουρασµένος. Ήρθε η ώρα, όµως. Τα χέρια µου έχουν αίµατα. Τα πόδια µου είναι σαν κάποιου άλλου. Δεν έχουµε πολύ χρόνο. Ένα λεπτό µόνο, να

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ <<ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ >> ΘΕΜΑ 1 <<ΣΧΗΜΑ ΓΗΣ ΜΕΡΑ & ΝΥΧΤΑ>>

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ <<ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ >> ΘΕΜΑ 1 <<ΣΧΗΜΑ ΓΗΣ ΜΕΡΑ & ΝΥΧΤΑ>> 1 ο Νηπιαγωγείο Βραχναιικων Νηπ/γος : Ανδριάνα Καρρά ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΘΕΜΑ 1 Α2 ΤΜΗΜΑ : 17 ΠΑΙΔΙΑ ΜΗΠΙΑ: 8 ΠΡΟΝΗΠΙΑ :9 ΔΙΑΡΚΕΙΑ : 10 ημέρες 1η Δραστηριότητα

Διαβάστε περισσότερα

Χ ρ ο ν ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς. Υ π ο θ ε τ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς

Χ ρ ο ν ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς. Υ π ο θ ε τ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Α ι τ ι ο λ ο γ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς γιατί διότι επειδή καθώς εφόσον αφού - μια και - (που) -(για να) - (και) Αιτία π.χ. Δε διάβασα, γιατί ήμουν άρρωστος Για

Διαβάστε περισσότερα

Πορτογαλία Θρησκείες

Πορτογαλία Θρησκείες Πορτογαλία Θρησκείες 3. α. Εργαστείτε ομαδικά και διαλέξτε μια χώρα για να την παρουσιάσετε στην τάξη. Για μεγαλύτερη ευκολία, μπορείτε να συμπληρώσετε έναν πίνακα όπως ο παραπάνω με τα αντίστοιχα στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

Μια φορά κι έναν καιρό, σε ένα μακρινό χωριό, στη Νανοχώρα, ζούσε ένας νάνος, ο Μαξ, με τον παπαγάλο του τον Σκάλι. Ο Μαξ ήταν πολύ λυπημένος, γιατί

Μια φορά κι έναν καιρό, σε ένα μακρινό χωριό, στη Νανοχώρα, ζούσε ένας νάνος, ο Μαξ, με τον παπαγάλο του τον Σκάλι. Ο Μαξ ήταν πολύ λυπημένος, γιατί Μια φορά κι έναν καιρό, σε ένα μακρινό χωριό, στη Νανοχώρα, ζούσε ένας νάνος, ο Μαξ, με τον παπαγάλο του τον Σκάλι. Ο Μαξ ήταν πολύ λυπημένος, γιατί πριν από πολύ καιρό ένας κακός μάγος μάγεψε το χωριό

Διαβάστε περισσότερα

Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Ο Μικρός Πρίγκιπας. Μετάφραση: Μελίνα Καρακώστα. Διασκευή: Ανδρονίκη

Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Ο Μικρός Πρίγκιπας. Μετάφραση: Μελίνα Καρακώστα. Διασκευή: Ανδρονίκη Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ Ο Μικρός Πρίγκιπας Μετάφραση: Μελίνα Καρακώστα Διασκευή: Ανδρονίκη 2 Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα νεαρό αγόρι, που του άρεσε πολύ να ζωγραφίζει. Μια μέρα ζωγράφισε ένα βόα

Διαβάστε περισσότερα

Η Τέχνη της Αναγέννησης-Μανιερισμός

Η Τέχνη της Αναγέννησης-Μανιερισμός Η Τέχνη της Αναγέννησης-Μανιερισμός Τμήμα Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Σχολή Καλών Τεχνών Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Διδάσκουσα: Δρ Βικτώρια Φερεντίνου 1. Εισαγωγή στην τέχνη της Αναγέννησης Αναγέννηση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Τι είναι το έπος; Αρχικά η λέξη έπος σήμαινε «λόγος». Από τον 5ο αι. π.χ. όμως χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό

Διαβάστε περισσότερα

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία:

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία: Εικονομαχία Αιτίες Συνέπειες Ορισμός: η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. 1 η Αιτία: 1η Συνέπεια: Αντίπαλες πλευρές: εικονομάχοι > το επίσημο κράτος και τμήμα του πληθυσμού εικονόφιλοι

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Τμήμα 5 ης -6 ης Δημοτικού Σάββατο, 27 Οκτωβρίου 2012 Θαλής ο Μιλήσιος 630/635 π.χ. 543 π.χ. Ο πρώτος φιλόσοφος! Ο Θαλής ο Μιλήσιος ανήκει στους προσωκρατικούς

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

Σκοτεινός αρκτικός Ίαν Μακγκουαϊρ

Σκοτεινός αρκτικός Ίαν Μακγκουαϊρ Αρχική. Σκοτεινός αρκτικός Ίαν Μακγκουαϊρ Σκοτεινός αρκτικός Ίαν Μακγκουαϊρ Από Βίκυ Ζηλιασκοπούλου - Σεπτέμβριος 27, 2017 Διαβάζοντας το οπισθόφυλλο νόμιζα ότι θα διαβάσω ένα βιβλίο που να αφορά μια κόντρα

Διαβάστε περισσότερα

Μια φορά και έναν καιρό, σ' ένα μεγάλο κήπο, ήταν ένα σαλιγκάρι μέσα στην φωλιά του. Ένα παιδάκι ο Γιωργάκης, έξω από την φωλιά του σαλιγκαριού

Μια φορά και έναν καιρό, σ' ένα μεγάλο κήπο, ήταν ένα σαλιγκάρι μέσα στην φωλιά του. Ένα παιδάκι ο Γιωργάκης, έξω από την φωλιά του σαλιγκαριού Μια φορά και έναν καιρό, σ' ένα μεγάλο κήπο, ήταν ένα σαλιγκάρι μέσα στην φωλιά του. Ένα παιδάκι ο Γιωργάκης, έξω από την φωλιά του σαλιγκαριού έπαιζε με την μπάλα του. Μετά από ένα δυνατό χτύπημα η μπάλα

Διαβάστε περισσότερα