Σ Υ Λ Λ ΟΓΟΣ ΙΕΡΟΨΑΛΤΩΝ Α ΙΓΙΑΛΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Transcript

1 Σ Υ Λ Λ ΟΓΟΣ ΙΕΡΟΨΑΛΤΩΝ Α ΙΓΙΑΛΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΥΜΝΩΝ ΕΠΙ ΤΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΣ Ι ΡΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚ ΟΣΗΣ ΦΩΤΗΣ ΘΕΟ ΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

2 Το παρόν πόνηµα διατίθεται δωρεάν στην Ψαλτική οικογένεια,όπου γης. opyright by 2019 Μουσικός εκδοτικός οίκος : ΘΕΟ ΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ «ΜΥΡΙΠΝΟΟΝ» Αγίου Ιωάννου 19 - Αίγιο Τ.Κ Τηλ & & FAX e mail : myripnoon.gr & e- mail : otenet.gr Απαγορεύεται ή ολική, ή µερική αναδηµοσίευση, ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου, καθώς επίσης η διασκευή και η εκµετάλλευσή του µε οποιονδήποτε τρόπο, σύµφωνα µε τις διατάξεις του ν. 2121/ 1993 και της ιεθνούς Σύµβασης Βέρνης-Παρισίου, που κυρώθηκε µε το ν. 100/1975, χωρίς την έγγραφη άδεια του Εκδοτικού Οίκου. 2

3 ΙΩΑΝΝΗΣ ο ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ ο και ΜΑ ΣΤΩΡ της µουσικής, επικληθείς. Σύµφωνα µε όσα καταγράφει ο Γεώργιος Παπαδόπουλος στο βιβλίο του «ΣΥΜΒΟΛΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΠΑΡ ΗΜΙΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ»,( Αθήνα 1890, σελ ),ο Ιωάννης Κουκουζέλης γεννήθηκε στο υρράχιο της Ιλλυρίας κατά το έτος 1100 µ.χ, επί βασιλείας Αλεξίου του Κοµνηνού. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι έζησε τον 12 ον αιώνα, άλλες τον 14 ον και άλλες τον 15 ον αιώνα µ.χ.ο ιστοριοδίφης της Μ.τ. Χ. Εκκλησίας Μ.Ι.Γεδεών, µετά από έρευνα περί της ζωής και του έργου του Οσίου Κουκουζέλη,διατυπώνει την άποψη «ότι ο Κουκουζέλης υπήρξε επί των ηµερών Καλλίστου και Φιλοθέου των Πατριαρχών και της βασιλείας Ιωάννου του Κατακουζηνού δηλαδή περί το 1360 µ.χ.» Ανεξάρτητα από τις όποιες διαφωνίες των ερευνητών περί της εποχής που έζησε ο Κουκουζέλης, είναι βέβαιο ότι όλοι οι ιστορικοί µελετητές και µουσικολόγοι συµφωνούν ότι ο Ιωάννης ο Κουκουζέλης είναι µία πολύ µεγάλη µουσική µορφή, η µεγαλύτερη έπειτα από τον Ιωάννη τον αµασκηνό και δίκαια θεωρείται η δεύτερη πηγή της εκκλησιαστικής µας µουσικής. Από µικρός σπούδασε στην αυτοκρατορική µουσική σχολή του Αγίου Παύλου της Κωνσταντινούπολης, την οποία ίδρυσε ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Α Κοµνηνός, ( ) και ανανέωσε ο Μιχαήλ Ζ Παλαιολόγος ( ) όπως αναφέρει και ο Γ.Μ.Πολιτάρχης στο βιογραφικό µυθιστόρηµα µε τίτλο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ, Αθήνα 1977, εκδόσεις ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ. Στην βασιλική σχολή διεκρίθη για την καλλιφωνία του και τη µουσική του αντίληψη και σύντοµα διορίστηκε αρχιµουσικός των αυτοκρατορικών ψαλτών. Άλλά καίτοι εντός των ανακτόρων απολάµβανε πάντων των αγαθών, οι κοσµικές ηδονές δεν τον ευχαριστούσαν. Προνοών µάλλον περί της ψυχής του, προτίµησε να φύγει κρυφά από τα ανάκτορα και να ζήσει σαν µοναχός στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους. Αφιερώθηκε στην ψαλµωδία και έγραψε το «Μέγα Ισον της Παπαδικής», που µεταφέρθηκε από τους τρείς διδασκάλους, (Χρύσανθο,Γρηγόριο και Χουρµούζιο) στη σηµερινή µουσική γραφή, το οποίο βρίσκεται στις παλι ς Ανθολογίες. Εµουσούργησε ύµνους,πολυελέους,(γνωστός ο επιγραφόµενος ΒΟΥΛΓΑΡΑ) δοχές, καλοφωνικούς ειρµούς, πασαπνοάρια και άλλα. Έγραψε επίσης «Θεωρητικόν περί µουσικής». Η επιγραφή του συγγράµατος τούτου έχει ως εξής: «Τέχνη ψαλτική και σηµάδια ψαλτικά µετά πάσης χειρονοµίας και συνθέσεως, ποιηθέντα παρά του Μαΐστορος Ιωάννου Κουκουζέλη».Εποίησε τον «Κυκλικό Μέγιστο Τροχό της µουσικής» στον οποίο φέρει τα ονόµατα των κυρίων και πλαγίων ήχων: ώριος, Λύδιος, Φρύγιος, Μιξολύδιος, Υποδώριος, Υπολύδιος, Υποφρύγιος, Υποµιξολύδιος. 3

4 Έγραψε τα µεγάλα και έντεχνα «Ανοιξαντάρια», το αργό «Μακάριος ανήρ» για τις αγρυπνίες,το εις την αρτοκλασίαν ψαλλόµενον «Χαίρε κεχαριτωµένη» κατ αναγραµµατισµόν, σε ήχο πρώτο τετράφωνο, Αλληλουάρια σε πρώτο και πλάγιον του πρώτου, Χερουβικά,(διασώζεται σήµερα το λεγόµενο Παλατινόν), Κοινωνικά, (µας είναι γνωστό ένα της Κυριακής σε πλάγιο του πρώτου ήχο),το «Άνωθεν οι Προφήται» και τη φήµη «τον εσπότην και Αρχιερέα» σε ήχο βαρύ που ψάλλονται µέχρι σήµερα. Έγραψε και βιβλίο µε µουσικά στοιχεία περιέχον εκκλησιαστικά άσµατα µε την εξής επιγραφή. «Βιβλίον συν Θεώ αγίω περιέχον άπασαν την ακολουθίαν της εκκλησιαστικής τάξεως συνταχθείσαν παρά του Μαΐστορος κυρού Ιωάννου Κουκουζέλη, αρχή : «εύτε προσκυνήσωµεν κ.τ.λ.», αλλά και άλλα περισπούδαστα έργα. Ο µουσικολόγος Γερβέρτος, ο οποίος εξέδωσε και µερικά εδάφια από τα συγγράµατα του Κουκουζέλη, παρέθεσε και αντίγραφο στιχηρού µελισµένου υπό του εξόχου αυτού µελοποιού, συνταχθέντος εκ των µουσικών αγκοστροειδών σηµείων. Ο Κουκουζέλης ασχολήθηκε και περί την πλοκήν των µουσικών στοιχείων. Το Ουράνισµα συνίσταται παρ αυτώ εξ είκοσι απλών σηµείων, γι αυτό και αυτός αναγκάστηκε να ποιήσει πιο σύντοµες ερµηνείες σε µερικά σηµεία. Εισήγαγε στη µουσική γραφή νέα σηµάδια που φανέρωναν µελικούς σχηµατισµούς και τις φθορές που έδειχναν τις αλλαγές των ήχων. Η Παρασηµαντική του Κουκουζέλη παρέµεινε εν χρήσει µέχρι τον ΙΗ αιώνα. Τα εν των Αγίω Όρει θαυµάσια του Ιωάννη Κουκουζέλη,ευρίσκονται στο εν τω «ΝΕΩ ΕΚΛΟΓΙΩ», και στη βίβλο του αγιορείτη Αγαπίου µε τίτλο «ΑΜΑΡΤΩΛΩΝ ΣΩΤΗΡΙΑ». Η εκκλησία τον ανεκήρυξε Όσιο και η µνήµη του εορτ ζεται την 1 ην Οκτωβρίου. 4

5 ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Φώτη Θεοδωρακόπουλου, Πρωτοψάλτη, Χοράρχη. Προέδρου του Συλλόγου, από 03/06/1984, έως 30/11/2018. Με τη χάρη και ευλογία του παντάνακτος Θεού, συµπληρώθηκαν φέτος εκατό (100) χρόνια από τότε που οι Ιεροψάλτες του Αιγίου συνέστησαν σωµατείο για την αναγνώριση και προστασία των δικαιωµάτων τους από την Εκκλησία και την Πολιτεία. Μας είναι γνωστό,τόσο από προφορικές αφηγήσεις, όσο και από γραπτά στοιχεία, ότι η Αιγιάλεια είχε πλούσια ψαλτική παράδοση. Ο µακαριστός Ιερέας Ηρακλής Παπαδόπουλος αναφέρει στο βιβλίο του ότι στο Αίγιο υπηρέτησαν διαπρεπείς Ιεροψάλτες από τον 19ον αιώνα, έως τις αρχές του 20 ου. Από το έτος 1918 και µετέπειτα, έχουµε πλέον επίσηµες πληροφορίες από το Αρχείο του Συλλόγου µας, το οποίο περιέσωσε ο µακαριστός ηµήτριος Μαυρόπουλος, ονοµαστός Πρωτοψάλτης της εποχής, το οποίο και παρέδωσε στον γράφοντα όταν τον διαδέχτηκε στον Ι.Ν. των Εισοδίων το έτος Την 12 ην Ιουνίου του 1918 ο «Σύνδεσµος Ιεροψαλτών Αιγίου» ανεγνωρίσθη ως «επίσηµον σωµατείον υπό του Πρωτοδικείου Πατρών», όπως µας πληροφορεί η χειρόγραφη ενθύµιση του αείµνηστου Μιχαήλ Περπινιά. Ωστόσο για το χρονικό διάστηµα 1918 έως το 1929 δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία για τις εν γένει δραστηριότητες του Συνδέσµου. Επίσηµα αναφέρεται ως πρώτος Πρόεδρος ο οποίος εξελέγει την 17/11/1929, ο Αθανάσιος Παπακωνσταντίνου,Πρωτοψάλτης στον Ι.Ν. των Εισοδίων. Ζωντανή µαρτυρία αποτελεί η δωρεά του και η αναφορά του ονόµατός του στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου, που βρίσκεται µέχρι σήµερα όπισθεν του αριστερού αναλογίου του Ιερού Ναού των Εισοδίων,την οποία αγιογράφησε ο περίφηµος αιγιώτης αγιογράφος Αθανάσιος Σταθακόπουλος. εύτερος Πρόεδρος αναφέρεται ο Μιχαήλ Περπινιάς από το έτος 1938 µε Αντιπρόεδρο τον Σπύρο Περιστέρη και Γενικό Γραµµατέα τον Σεραφείµ Γεροθεοδώρου (πράξις 4 η, µε ηµεροµηνία 16 Απριλίου 1938). Τρίτος Πρόεδρος κατά σειρά αναφέρεται ο αείµνηστος ηµήτριος Μαυρόπουλος, ονοµαστός Πρωτοψάλτης και δάσκαλος της Βυζαντινής µας Μουσικής, ο οποίος µε την επίσηµη σχολή που ίδρυσε, µεταλαµπάδευσε στην Αιγιάλεια το γνήσιο πατριαρχικό ύφος που διδάχθηκε από τον δάσκαλό του Μπαλαµπάνη, µαθητή του Γεωργίου Ραιδεστηνού. Στη σχολή του φοίτησαν πολλοί µαθητές από το Αίγιο και τα περίχωρα και µυήθηκαν στο γν σιο εκκλησιαστικό ύφος των Κωνσταντινουπολιτών ιεροψαλτών που µετέφερε ο ηµήτριος (ή ηµητρός) Μαυρόπουλος, αδερφός του περίφηµου 5

6 Νικολάου Μαυρόπουλου. Όλοι οι µαθητές του ανεδείχθηκαν εκλεκτοί ιεροψάλτες οι οποίοι επάνδρωσαν τα Ιερά Αναλόγια πολλών εκκλησιών σε όλη την περιοχή της Αιγιάλειας και έγραψαν τη δική τους ιστορία. Τέταρτος Πρόεδρος αναλαµβάνει το έτος 1961 ο Θεόδωρος Αργυριάδης ο οποίος παρέµεινε στη θέση αυτή µέχρι την 08/11/1979. Στοιχεία για τη δράση του Συλλόγου αυτή την περίοδο, ατυχώς δεν υπάρχουν. Από την 12/06/1918 έως και την 08/11/1979, ο Σύλλογος διανύει την πρώτη ιστορική περίοδο µε την επωνυµία: «ΣΥΝ ΕΣΜΟΣ ΙΕΡΟΨΑΛΤΩΝ ΑΙΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ». Την 09/11/1979, µε την υπ αριθ.811/1979 απόφαση του Πολυµελούς Πρωτοδικείου Πατρών, εγκρίθηκε το Καταστατικό του Συλλόγου αποτελούµενο από 31 άρθρα, µε την επωνυµία: «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΙΕΡΟΨΑΛΤΩΝ ΑΙΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ». Από τότε µέχρι σήµερα ο Σύλλογος διανύει την δεύτερη ιστορική και πλέον γόνιµη περίοδο. Πρώτος Πρόεδρος αναλαµβάνει ο Αριστοτέλης (Τέλης) Μιχαλακόπουλος, ο οποίος υπηρέτησε το Σύλλογο από την 20/01/1980, έως και την 02/06/1984. Στη συνέχεια αναλαµβάνει ο γράφων,ο οποίος από την 03/06/1984 έως και σήµερα επωµίστηκε όλο το βάρος της διοίκησης του Συλλόγου, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην προβολή και διάδοση της παραδοσιακής Ψαλτικής Τέχνης, όπως αυτή προκύπτει κυρίως µέσα από τις κλασσικές µελωδίες των ονοµαστών Μελωδών και ιδασκάλων της Εκκλησιαστικής µας Μουσικής, τις οποίες ακούσαµε να ψάλλουν τόσο στην πόλη µας, όσο και αλλού οι πλέον άριστοι εκφραστές της. Στο Αίγιο από όσα γνωρίζουµε, έγινε για πρώτη φορά µουσική εκδήλωση µε την καθολική συµµετοχή των Ιεροψαλτών της Αιγιάλειας, την 25/03/1980 στον Ιερό Ναό Φανερωµένης. Την πρώτη αυτή εκδήλωση ακολούθησαν και άλλες πολλές πρωτίστως στο Αίγιο, αλλά και σε Αθήνα, Αγρίνιο, Άργος, Καλάβρυτα, Μεσολόγγι, Ναύπακτο και Πάτρα. άσκαλος και Χοράρχης σε όλες τις εκδηλώσεις ο γράφων ταύτα, συντηρεί και καλλιεργεί την πλούσια ψαλτική παράδοση της Αιγιάλειας, µε στόχο να την µεταλαµπαδεύσει στους νέους ιεροψάλτες της περιοχής. Από το έτος 1982 έως και σήµερα,επί 38 συναπτά έτη,κλιµάκιο Ιεροψαλτών υπό την διεύθυνση επίσης του γράφοντος, ψάλλει υποδειγµατικά στην πανήγυρη της Πολιούχου της πόλεώς µας «ΖΩΟ ΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ» της Παναγίας της Τρυπητής, η χάρις της οποίας εορτάζεται την Παρασκευή της ιακαινησίµου. Τα κυριώτερα µελωδήµατα που παρουσιάστηκαν στις διάφορες εκδηλώσεις, καταγράφονται εδώ εις ανάµνησιν των απελθόντων χορωδών, προς 6

7 τιµήν των επιζώντων, και εις διδαχήν των νεωτέρων Ιεροψαλτών της Αιγιάλειας. Το πλείστον των ανά χείρας µελωδηµάτων, αποτελεί µερική διασκευή των κλασσικών κειµένων κατά το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας,το λεγόµενο Πατριαρχικό, κατ επιλογήν του γράφοντος. Ας µου επιτραπεί να συστήσω προς τους νέους Ιεροψάλτες, ότι πρέπει να γνωρίζουν πως µετά το φυσικό χάρισµα της καλλιφωνίας, οι γνώσεις που αποκτούνται µόνο από εµπνευσµένους και παραδοσιακούς διδασκάλους καταξιωµένους και αναγνωρισµένους ερµηνευτές του ιερού αναλογίου, είναι τα απαραίτητα εφόδια για την περαιτέρω εξέλιξη και καταξίωσή τους. εν αρκεί η απόκτηση πολλών πτυχίων από διάφορες σχολές, εάν οι διδάσκοντες δεν διαθέτουν τα απαραίτητα φωνητικά και τεχνικά προσόντα. Η επίπονη άσκηση και εκπαίδευση στην ιδιότυπη τεχνική και απόδοση των εκκλησιαστικών µελών που επιλέγονται για τις λειτουργικές ανάγκες των Ιερών Ακολουθιών, είναι τα στοιχεία που πρέπει να ενστερνισθούν και να καλλιεργούν συνεχώς προκειµένου να βελτιωθούν και να τελειοποιούν την ψαλτική τέχνη και επιστήµη. Από τη στιγµή δε που αναλαµβάνουν καθήκοντα στο Ιερό Αναλόγιο οφείλουν να την υπηρετούν µε πίστη, αφοσίωση και αυταπάρνηση. Την 30/11/2018, µε την πράξη 20/2018 του Ειρηνοδικείου Αιγιαλείας, επανιδρύεται ο σύλλογος µε την νέα του πλέον επωνυµία, «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΙΕΡΟΨΑΛΤΩΝ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ «1918» ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ». Από την ολοµέλεια της Γενικής Συνέλευσης της 23/02/2019, εξελέγει το νέο ιοικητικό Συµβούλιο του συλλόγου, το οποίο συγκροτήθηκε σε σώµα την 02/03/2019 µε το Πρακτικό αριθµός 1. Πρώτος Πρόεδρος στην αρχή της δεύτερης εκατονταετίας, αναλαµβάνει ο Βασίλειος Μελισσουργός. Εύχοµαι στον ίδιο και σε όλο το ιοικητικό Συµβούλιο να µεριµνήσουν µε κάθε έντιµο, χριστιανικό και συναδελφικό τρόπο, ώστε ό Σύλλογος της Αιγιάλειας να φανεί αντάξιος της αποστολής του. Η νέα εκατονταετία να είναι πιο γόνιµη και επιτυχηµένη από την προηγούµενη. Εξ ονόµατος του Συλλόγου των Ιεροψαλτών της Αιγιάλειας «Ιωάννης ο Κουκουζέλης» τον οποίο τιµητικά εκπροσωπώ, και ο οποίος φέτος ολοκληρώνει εκατό (100) χρόνια λειτουργίας και γόνιµης δράσης, εύχοµαι στους νεώτερους Ιεροψάλτες να διαφυλάξουν ό,τι παρ ηµών παρέλαβον, να το αξιοποιήσουν συνεχίζοντας την προσπάθεια των παλαιοτέρων και να υπερβάλουν εαυτούς προς δόξαν του εν Τριάδι Θεού, τον οποίον τάχθηκαν να υµνολογούν δια βίου. Φώτης Γρηγ.Θεοδωρακόπουλος 7

8 Ο ΨΑΛΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Θεόδωρου Ε. Ακρίδα, Πρωτοψάλτου Μουσικολόγου Συµπληρωθέντος ολοκλήρου αιώνος ευδοκίµου λειτουργίας και πολυτίµου προσφοράς του λαµπρού Συλλόγου Ιεροψαλτών Αιγιαλείας, «Ιωάννης ο Κουκουζέλης», πώς µη θαυµάσωµεν; Αναντιρρήτως, αποτελεί άθλον µέγα, και παράδειγµα προς µίµησιν. Εκ βαθέων εύχοµαι να εορτάσει και την χιλιετία του. Αιωνία η µνήµη των αοιδίµων ιδρυτών, διοικησάντων και µελών του ιστορικού αυτού Συλλόγου. Θερµά και ειλικρινή συγχαρητήρια αξίζουν στο σηµερινό δραστήριο ιοικητικό Συµβούλιο, καθώς και σε όλα τα εκλεκτά µέλη του, που τον στηρίζουν και τον δραστηριοποιούν, προσφέροντας πολύτιµες υπηρεσίες στη θεσπέσια βυζαντινή εκκλησιαστική µας µουσική και στο υψηλό ψαλτικό λειτούργηµα. Όλως ιδιαιτέρως θα ήθελα να συγχαρώ τον επί ολόκληρη τριακονταπενταετία πρόεδρο του Συλλόγου, χαλκέντερο πρωτοψάλτη - χοράρχη και πιστό τηρητή του γνησίου βυζαντινού µέλους κ. Φώτη Θεοδωρακόπουλο. Η ανά χείρας επετειακή έκδοση του λευκώµατος για την εκατονταετή λειτουργία του Συλλόγου, αποτελεί περίτρανη απόδειξη των δραστηριοτήτων και της τεραστίας προσφοράς του επί έναν ολόκληρο αιώνα. Αποδεχόµενος την τιµητική πρόταση του προέδρου και εκλεκτού φίλου κ. Φώτη Θεοδωρακόπουλου, προκειµένου να καταθέσω κάποιες απόψεις µου, ευχαρίστως συµµετέχω µε το θέµα: «ο ψάλτης και το έργο του». Αποφεύγω το πρόθεµα «ιερό», διότι θεωρώ ότι έχει γίνει κατάχρηση του σεπτού όρου. Γνωρίζοντας το πολυδιάστατον του όλου θέµατος, θα προσπαθήσω να το περιγράψω όσο το δυνατόν πληρέστερα, τεκµηριωµένα, αντικειµενικά και συνοπτικά. Από τα επίσηµα ιστορικά στοιχεία πληροφορούµαστε ότι η τάξη των αοιδών-ψαλτών, υπήρχε από αρχαιοτάτων χρόνων. Τις πρώτες έγκυρες πληροφορίες µας τις παρέχει ο πρωτοκορυφαίος ποιητής, ο Όµηρος, ως εξής: «Οι δε πανηµέριοι µολπή Θεόν ιλάσκοντο, καλόν αείδοντες παιήονα κούροι Αχαιών» 1 (τα δε παιδιά των Αχαιών, οληµερίς ικέτευαν τον Θεό, ψάλλοντας ωραίους ύµνους). Επίσης και ο µετά τον Όµηρο επικός ποιητής, ο Ησίοδος, (8 ος π.χ αι.) γράφει: «Οι µούσες µου διδάξανε να ψάλλω ύµνο µε ανέκφραστη οµορφιά» 2. Αποδεδειγµένα λοιπόν, οι ψάλτες αριθµούν ιστορία υπάρξεως άνω των ετών. Από εκείνο το απώτατο παρελθόν µάλιστα, οι αοιδοί-ψάλτες έχαιραν ιδιαιτέρας εκτιµήσεως από την κοινωνία, διότι σε κάθε εκδήλωση η 1 Οµήρου, Ιλιάς, Α Ησίοδος, Έργα και ηµέραι, στιχ

9 συµµετοχή τους ήταν απαραίτητη και η προσφορά τους πολύτιµη. Συγκεκριµένα αναφέρεται: «Ο αοιδός ήταν πρόσωπο σεβαστό σε µεγάλο βαθµό, από όλους και συχνά ονοµαζόταν θείος 3». Κατά τους µεταχριστιανικούς χρόνους και µε την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας, οι ψάλτες είχαν και πάλι πρωτεύοντα ρόλο στις προσευχητικές συγκεντρώσεις των πιστών. Μέχρι και τον 3 ον µ.χ αι. που οι ύµνοι ήσαν ελάχιστοι και παρά πάντων αποµνηµονεύσιµοι, µαζί µε τους ψάλτες συνέψαλλε και ο λαός. Σαφή πληροφορία επ αυτού µας δίνει ο ιερός Χρυσόστοµος: «και γαρ γυναίκες και άνδρες και πρεσβύται και νέοι διήρηνται µεν κατά τον υµνωδίας λόγον. Την γαρ εκάστου φωνήν το πνεύµα κεράσαν, µιαν εν άπασιν εργάζεται την µελωδίαν» 4, (διότι και γυναίκες και άνδρες και γέροι και νέοι χωρίζονται µεν κατά την ψαλµωδίαν, διότι του καθενός την φωνή την ενώνει το πνεύµα, ώστε όλοι µαζί να αποδίδουν µία µελωδία). Όµως, µε την ταχέως εξαπλούµενη νέα θρησκεία και την συνεχή δηµιουργία πολλών νέων ύµνων, ο λαός αδυνατούσε να τους αποστηθίζει και να τους αποδίδει. Έτσι, προς αποφυγήν παραφωνιών και χασµωδιών, η απόδοση των ύµνων ανατέθηκε στους αποκλειστικά ασχολουµένους µε τις υµνωδίες, δηλαδή στους ψάλτες. Η αναγνώριση της τάξης των ψαλτών, η ανάθεση της ψαλµωδίας σε αυτούς και µόνον, και ο τρόπος που θα πρέπει να ψάλλουν, ορίζονται ρητώς από την Ιερά Σύνοδο της Λαοδικείας (367µ.Χ) ως εξής: «Περί του µη δείν πλην των κανονικών ψαλτών, των από του άµβωνος αναβαινόντων και από διφθέρας ψαλλόντων, ετέρους τινάς ψάλλειν εν τη εκκλησία 5», (δεν πρέπει να ψάλλουν κάποιοι άλλοι στην εκκλησία, παρά µόνον οι κανονικοί ψάλτες, που θα ανεβαίνουν στο βάθρο και θα ψάλλουν µέσα από βιβλίο). Σαφείς διευκρινήσεις περί του ψάλλειν και των ψαλλοµένων, δίνονται από την εν Τρούλλω ΣΤ Οικουµενική Σύνοδο (553 µ.χ) ως εξής: «Τους επί τω ψάλλειν εν ταις εκκλησίαις παραγοµένους, βουλόµεθα µήτε φωναίς ατάκταις κεχρήσθαι και την φύσιν προς κραυγήν εκβιάζεσθαι, µήτε τι επιλέγειν των µη εν τη εκκλησία αρµοδίων τε και οικείων. Αλλά µετά πολλής προσοχής και κατανύξεως τας ψαλµωδίας προσάγειν τω των κρυπτών εφόρω Θεώ» 6 (σε αυτούς που επιδίδονται µε την ψαλµωδία στις εκκλησίες, θέλουµε να επισηµάνουµε ότι δεν πρέπει να χρησιµοποιούν άτακτες δυνατές φωνές και να µην παραβιάζουν την φυσική φωνή µεταβάλλοντάς την σε άγρια κραυγή, ούτε να επιλέγουν ανάρµοστους και άγνωστους για την εκκλησία ύµνους, αλλά µε µεγάλη 3 Σολ. Μιχαηλίδης, Εγκυκλοπ. της Αρχ. Ελλ. Μουσικής, σελ Γ. Παπαδόπουλου, Συµβολαί εις την Ιστορίαν της Εκκλ. Μουσικής, σελ Γ. Παπαδόπουλου, Συµβολαί εις την Ιστορίαν της Εκκλ. Μουσικής, σελ Γ. Βιολάκη, Τυπικόν της Μ.τ.Χ.Ε., σελ. ζ 9

10 προσοχή και κατάνυξη να προσφέρουν τις ψαλµωδίες στον παντογνώστη Θεό). Από όλα τα προαναφερθέντα ιστορικά ντοκουµέντα καταδεικνύεται εναργώς ο αείποτε σπουδαίος ρόλος του ψάλτου και το µεγίστης σηµασίας έργο του. Όµως ποιος είναι ο ψάλτης ποια προσόντα πρέπει να διαθέτει και ποια ακριβώς είναι η αποστολή και το έργο του; Εν συνεχεία θα προσπαθήσω να κάνω µια σύντοµη ανάλυση της ιδιότητας, των προσόντων, της αποστολής, του έργου και των υποχρεώσεων του ψάλτου. Ο ψάλτης είναι ο µελωδικός εκφραστής του κάθε γραπτού λόγου. Συνεπώς, είναι πάντα απαραίτητος σε κάθε εκδήλωση που απαιτείται εµµελισµένη έκφραση λόγου. Αναντιρρήτως λοιπόν, είναι βασικός συντελεστής για την τέλεση κάθε θρησκευτικής ακολουθίας. Όµως για να ανταποκριθεί επαρκώς στα υψηλά καθήκοντά του ο ψάλτης, απαιτούνται κάποιες προϋποθέσεις. Πρέπει απαραιτήτως να διαθέτει κάποια-κυρίως- ουσιαστικά προσόντα. Αυτά είναι τα εξής: α) φωνή, β) γνώσεις και γ) ύφος. Μιά σύντοµη ανάλυσή τους είναι η εξής: α) «Η φωνή θα πρέπει να είναι ικανής έντασης (όχι απαραιτήτως στεντόρεια), ακριβέστατα σταθερή στους φθόγγους, µελωδική, εκφραστική, ευλύγιστη και εύστροφη. Η έκτασή της να καλύπτει ή οπωσδήποτε να εγγίζει την δις διαπασών κλίµακα.«γαργαριστές» φωνές, VIBRATTO, απάδουν προς τη µουσική µας παράδοση και δεν έχουν θέση σε αυτή... Η διαµόρφωση της φωνής να πραγµατοποιείται στη στοµατική κοιλότητα και όχι στη ρινοφαρυγγική. Η ορθοφωνία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή» 7. β) «Οι γνώσεις είναι το απαραίτητο εφόδιο του ψάλτου. Αυτές αποκτώνται σε σωστές Σχολές, όπου διδάσκουν εµβριθείς µουσικοδιδάσκαλοι... Γενικώς, όµως, ο ψάλτης θα πρέπει να ενστερνιστεί την «δια βίου παιδείαν» για τη µουσική του κατάρτιση και την τελειοποίηση του ψάλλειν του... Βεβαίως για την ωρίµανση του ψάλτου η καλύτερη Σχολή είναι το εκκλησιαστικό αναλόγιο, µε δάσκαλο τον πεπειραµένο ψάλτη» 8. γ) «Το ύφος είναι ο τρόπος της φωνητικής έκφρασης και της εκτέλεσης των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτήρων, είναι η υφή της µελωδίας. Το ύφος είναι ό,τι και η προφορά για την κάθε γλώσσα» 9. Είναι το βασικό στοιχείο που διαφοροποιεί την ελληνική από την ευρωπαϊκή µουσική και την εκκλησιαστική από την κοσµική. Το ύφος είναι άϋλο και µη 7 Θ. Ακρίδα, ΗΧΩ Β.Ε.Μ., τόµος Α. ΟΡΘΡΟΣ, σελ όρα ανωτέρω, σελ όρα ανωτέρω σελ

11 καταγραφόµενο και κωδικοποιήσιµο. ιδάσκεται και αφοµοιώνεται µόνο µε την προφορική παράδοση. Για την αφοµοίωσή του, απαιτείται οξύτατη ακοή και αντίληψη, καλλιτεχνική ευαισθησία και -βεβαίωςικανού χρόνου θητεία κοντά σε πεπειραµένο παραδοσιακό ψάλτη. δ) Η αποστολή του ψάλτου είναι υψηλή, καθ ό,τι «ο ψάλτης είναι ο µετά τον ιερέα κατευθυντήριος παράγοντας των προσευχών των πιστών: ι αυτού προσεύχεται όλο το εκκλησίασµα» 10. Είναι ο µόνος που έχει το θείο προνόµιο να εκπροσωπεί τα Χερουβείµ, ψάλλοντας τον θεσπέσιο ύµνο του Ιωάννου του Χρυσοστόµου, «οι τα Χερουβείµ µυστικώς εικονίζοντες και τη ζωοποιώ Τριάδι τον τρισάγιον ύµνον προσάδοντες, πάσαν την βιωτικήν αποθώµεθα µέριµναν», δηλαδή, όσοι υποδυόµεθα µυστικά τα Χερουβείµ και στην ζωοδότρα Τριάδα ψάλλουµε τον τρισάγιο ύµνο, ας απωθήσουµε, ας εγκαταλείψουµε κάθε φροντίδα για την επίγεια ζωή. ηλαδή, είναι οι στιγµές της εξαΰλωσης και της προσευχής. Αυτό το θεσπέσιο µήνυµα του ιερού Χρυσοστόµου, (µαζί µε τα τόσα άλλα) το αναπέµπει προς τον ηµιουργό ο ψάλτης. Είναι, λοιπόν, πολύ υψηλή η αποστολή του. ε) Το έργο του ψάλτου, αναµφισβήτητα, είναι µεγίστης εθνικοθρησκευτικής σηµασίας, διότι δεν είναι απλώς ο εκκλησιαστικός υµνωδός. Είναι ο φυσικός φορέας και µεταλαµπαδευτής, του µετά τη γλώσσα εθνικού µας κεφαλαίου, δηλαδή της των Ελλήνων παραδοσιακής µουσικής, η οποία αριθµεί ιστορία χιλιετιών. Γι αυτό και θα πρέπει να λειτουργεί µε υψηλό αίσθηµα ευθύνης. Βεβαίως, ο ψάλτης έχει πολλές και µεγάλες ευθύνες και υποχρεώσεις, τις οποίες θα πρέπει να σέβεται απολύτως και να τηρεί απαρεγκλίτως. ηλαδή θα πρέπει: «Να µελετά αδιαλείπτως και ανυστάκτως προκειµένου να βελτιώνει συνεχώς τις µουσικές του γνώσεις και την απόδοσή του στο ψάλλειν. Να εκτελεί ενσυνειδήτως και ευσυνειδήτως τα καθήκοντά του. Να σέβεται τον χώρο και τον χρόνο που λειτουργεί. Να στέκεται πάνω στο στασίδι µε ευπρέπεια και ευλάβεια. Να µεταλαµπαδεύει την µουσική και την ψαλτική σε νεώτερους. Τέλος να τον διακρίνει «σύνεσις εν πάσι» 11. Όµως, για να φτάσει κάποιος σε ικανοποιητικό-τουλάχιστονεπίπεδο ψάλτου, πέραν του φυσικού ταλάντου, της φωνής, απαιτούνται πολλές και µεγάλες θυσίες, όπως: ιάθεση χρόνου για µουσικές σπουδές, επιβάρυνση µε σηµαντικές δαπάνες γι αυτές τις σπουδές, διάθεση χρη- µάτων για την απόκτηση των απαιτουµένων βιβλίων και ισόβια απασχόληση για µελέτη και συνεχή βελτίωση. Χαρακτηριστικό των 10 όρα ανωτέρω σελ Θ.Ε. Ακρίδα, ΗΧΩ Β.Ε.Μ., τόµος Α. ΟΡΘΡΟΣ, σελ

12 απαιτουµένων, προκειµένου να γίνει ψάλτης κάποιος, είναι και το ακόλουθο παλαιό οκτάστιχο σε δεκαπεντασύλλαβο: «Ο θέλων µουσικήν µαθείν, και θέλων επαινείσθαι, θέλει πολλάς υποµονάς, θέλει πολλάς ηµέρας, τιµήν προς τον διδάσκαλον δουκάτα εις τας χείρας τότε να µάθει ο µαθητής και τέλειος να γίνει» 12. Για την εξάσκηση δε του ψαλτικού λειτουργήµατος απαιτούνται επί πλέον οι εξής θυσίες. Είναι γνωστό ότι οι γλίσχρες αµοιβές που προσφέρουν οι ναοί στους ψάλτες είναι ανεπαρκείς για την εξασφάλιση µιας αξιοπρεπούς ζωής. Έτσι, το σύνολο των ψαλτών βιοπορίζονται από διάφορα επαγγέλµατα, πολλά από τα οποία είναι ιδιαίτερα κοπιώδη. Το ψαλτικό λειτούργηµα το έχουν ως δεύτερη απασχόληση. Για να είναι όµως απολύτως συνεπείς στα καθήκοντά τους και αποδοτικοί στο ψάλλειν, θα πρέπει: α). Να φροντίζουν επιµελώς την υγεία τους, για να έχουν σωµατική και ψυχική αντοχή, β). Να αποφεύγουν εξόδους και διασκεδάσεις, κυρίως την παραµονή κάθε ακολουθίας. γ). Με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες και οποιαδήποτε ψυχολογική κατάσταση, υποχρεούνται να είναι στη θέση τους και να εκτελούν άψογα τα καθήκοντά τους. Γενικώς, να διάγουν βίον εγκρατή µε πολλές απαγορεύσεις. Συνελόντ ειπείν, οι ψάλτες έχουν µια περιορισµένη ζωή, στερούµενοι ελευθέρου χρόνου και αναπαύσεως, επιπροσθέτως δε, καταβάλλουν ψυχική, πνευµατική και σωµατική υπερπροσπάθεια, προκειµένου να ανταποκρίνονται επαρκώς στα κοπιώδη υψηλά καθήκοντά τους. Όµως, όπως σε όλους τους κλάδους, έτσι και σε αυτόν των ψαλτών, παρεισδύουν και ηµιµαθείς, ακόµα και άσχετοι µε το αντικείµενο, µε λίαν, αρνητική προσφορά προς την τέχνη της µουσικής, το ψαλτικό λειτούργηµα και το κύρος του κλάδου. Και όσο πιο άσχετοι, τόσο πιο υπερφίαλοι είναι κάποιοι. Βεβαίως, τα φαινόµενα αυτά υπήρχαν πάντα. Από το Μέγα Θεωρητικόν του Χρυσάνθου πληροφορούµαστε: «...εις το ψάλλειν όµως η φιλαυτία δουλόνει τους περισσοτέρους...» 13. Όταν ο πολύς Χρύσανθος διετύπωσε αυτή την άποψη για τους ψάλτες κατά τις αρχές του 19 ου αιώνος, φαντάζεται κανείς πώς θα εκφραζόταν σήµερα. Μετά λύπης µου θα αναφέρω 12 Κ.Α. ΨΑΧΟΥ, η Παρασηµαντική της Βυζ. Μουσικής, σελ Χρυσάνθου, θεωρητικόν Μέγα, βιβλ. 5 ο, κεφαλ. Ζ σελ

13 κάποιες ανάρµοστες συµπεριφορές ψαλτών. Ασφαλώς, όχι µε πρόθεση µείωσης, προσβολής και ταπείνωσης προσώπων, αλλά για την αντικειµενική περιγραφή της αλγεινής καταστάσεως, που παρουσιάζει σήµερα η εν πολλή αταξία ευρισκοµένη τάξις των ψαλτών, µε την ελπίδα ότι κάποιοι-τουλάχιστον-θα προβληµατιστούν και θα βελτιωθούν. Καταρχήν θα πρέπει να επισηµανθεί ό,τι, πολλοί ζηλούντες το ψαλτικό λειτούργηµα ένεκα της αίγλης του, παρεισδύουν στην τάξη των ψαλτών, έστω και στερούµενοι παντελώς ουσιαστικών και τυπικών προσόντων. Έτσι, υπάρχουν πολλές κατηγορίες ψαλτών, όπως: α) Οι ουσία και τύποις ευσυνείδητοι και συνετοί ψάλτες. β)οι καλλίφωνοι και καταρτισµένοι µουσικώς, αλλά µονίµως αυτοσχεδιάζοντες. γ) Οι κακόφωνοι, αλλά υπερπλήρεις από τίτλους. δ) Οι καλλίφωνοι, αλλά τελείως ακατάρτιστοι. ε)οι από µαγνητοφώνου διδασκόµενοι, και κατά το δοκούν φωνασκούντες. ζ) Οι προερχόµενοι από τα κατηχητικά, γνώστες 3-4 τροπαρίων. η) Οι στυγνοί εµποροψάλτες των πανηγυριών, των κασετών και των «σίντί». θ) Οι λαϊκοί τραγουδιστές, που κάνουν και τον ψάλτη. ι) Και τέλος, πληθώρα «φιλοµούσων», που θεωρούν τους εαυτούς τους και ψάλτες και µάλιστα υπερειδήµονες. Σε κανένα άλλο κλάδο δεν παρατηρείται αυτή η ακατάσχετη και ανεξέλεγκτη παρείσδυση πληθώρας ηµιµαθών και άσχετων. Και όσο λιγότερα γνωρίζουν, τόσο πιο υπερφίαλοι είναι. Την ηµιµάθεια και την αµάθειά τους την αναπληρώνει το θράσος και η φιλαυτία τους. Επίσης, πολλοί ασεβούν προς τους πάντες και τα πάντα, όπως: α) Ασεβούν προς τον υµνούµενο ηµιουργό, όταν ψάλλουν µε ναρκισσιστικό τρόπο και µε ύφος βαρβαρίζον, ιταµό και απειλητικό και όχι προσευχητικό, παρακλητικό και κατανυκτικό. Όταν κάνουν υπερβολικές και άτακτες χειρονοµίες και βλοσυρούς µορφασµούς, ή ακόµα και όταν διαπληκτίζονται µεγαλοφώνως. Κάποιοι µάλιστα χρησι- µοποιούν και τεράστια ακουστικά, ως να είναι ηχολήπτες σε στούντιο, επιδεικνύοντας όλη την έπαρσή τους. β) Ασεβούν προς τον ιερό χώρο του ναού και προς τον χρόνο των ιερών ακολουθιών, όταν χρησιµοποιούν το αναλόγιο ως βήµα προσωπικής προβολής και κοινωνικής καταξίωσης, όταν το έχουν γεµάτο βιβλία ατάκτως ερριµένα, όταν πάνω στο στασίδι ανεκδοτολογούν και γελούν 13

14 και όταν υπερβαίνουν κατά πολύ τον χρόνο των ιερών ακολουθών, ένεκα των παρατεταµένων φωνασκιών. γ) Ασεβούν προς τα καθορισµένα των ιερών ακολουθιών υµνογραφικά κείµενα, όταν τα αντικαθιστούν µε άσχετα για την κάθε περίπτωση, όπως αντί του θεµελιώδους σηµασίας κοινωνικού, ψάλλουν διαφόρους άσχετους για την ιερή στιγµή ψαλµούς, όπως π.χ. «εξοµολογείσθαι τω Κυρίω» ή «αγνή Παρθένε» σε τρίσηµο ρυθµό (δηλ.βαλσάκι), επειδή αυτά τέρπουν κάποιους κληρικούς, ψάλτες και εκκλησιαζόµενους. Όµως, η ψαλµωδία δεν είναι «παραγγελιά» στην ορχήστρα του κοσµικού κέντρου. Τελουµένων µνηµοσύνων κατά τις Κυριακές, κάποιοι ψάλτες, - βεβαίως µε εντολή των ιερέων-, αντικαθιστούν το κοινωνικό µε τον νεκρώσιµο άµωµο. ηλαδή η ηµέρα της Αναστάσεως του Κυρίου επισκιάζεται από τον νεκρώσιµο ύµνο υπέρ των θνητών! Τα ψαλλόµενα σε κάθε ακολουθία είναι ρητώς καθορισµένα από τους πατέρες της Εκκλησίας. Σαφώς δε, αποτελούν βασικό και ενιαίο σύνολο κατάλληλων ύµνων για την ορθή διεξαγωγή της κάθε ακολουθίας. υστυχώς, τους τελευταίους καιρούς, ο κάθε µητροπολίτης, κάθε ιερέας, ακόµα και ο κάθε ψάλτης, κάθε φορά διαµορφώνει και το τυπικό της αρεσκείας του. δ) Ασεβούν προς τα µουσικά κείµενα, όταν ανοίγουν µεν µουσικό βιβλίο, αλλά τίποτα δεν ψάλλουν µέσα από αυτό. Και όχι µόνον οι ακατάρτιστοι µουσικώς, που παριστάνουν τους µουσικούς, αλλά και κάποιοι καλώς καταρτισµένοι, που µονίµως αυτοσχεδιάζουν, για να προβάλλουν την καλλιφωνία τους! Έτσι όµως, απαξιώνουν τη µουσική και τα µέλη και, βεβαίως, περιφρονούν και δυσφηµίζουν και τον πονήσαντα µελοποιό! Κάποιοι «πα βου γα δίζουν» παραλλαγή πάνω στο αναλόγιο, για να «βρουν» τον ήχο. εν κατανοούν, βεβαίως, ότι έτσι προκαλούν σκωπτική διάθεση στο εκκλησίασµα. ε) Ασεβούν προς το εκκλησίασµα, όταν ως «σκύµνοι ορυόµενοι», µέσω και των ανυπόφορων ντεσιµπέλ των ηχείων, του προκαλούν ψυχική αναστάτωση και αγανάκτηση, αντί να το γαληνεύουν, να του εµπνέουν κατανυκτικότητα και να το υποβάλλουν σε προσευχή. Όταν καταλήγοντας σε κάθε τροπάριο στρέφουν αυτάρεσκα το βλέµµα τους προς το εκκλησίασµα, σαν να περιµένουν αµέσως επιβραβεύσεις. Κάποιοι, ψάλλοντας κρατούν κοµποσκοίνι, επιδεικνύοντας-δήθεν-ασκητικό βίο. Τι φαρισαϊσµός! ζ) Ασεβούν προς αλλήλους, θεωρώντας ο καθένας τον εαυτό του όχι απλώς ως τον καλύτερο, αλλά ως τον ένα και µοναδικό. Αρτιµαθή µειράκια ασεβούν προς τους ηλικιωµένους και πεπειραµένους ψάλτεςδασκάλους, οι οποίοι αναλώθηκαν πάνω στα αναλόγια προσφέροντας 14

15 πολύτιµες υπηρεσίες. Προς επίρρωσιν των γραφοµένων µου, αναφέρω ελάχιστα παραδείγµατα. 1). Σε πανηγυρίζοντα ναό κατά την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, οιστρήλατος νεαρός ψάλλει το κοινωνικόν «Σώµα Χριστού», καταλήγοντας µε ένα επίµηκες «αλληλούια». Στο τέλος τον πλησίασε εκκλησιαζόµενος θεολόγος-φιλόλογος λυκειάρχης, πασίγνωστος µουσικός και πεπειραµένος ψάλτης, τον συνεχάρει, αλλά του επισήµανε ότι το κοινωνικό του Πάσχα δεν καταλήγει µε «αλληλούια», διότι δεν είναι στίχος του ψαλτηρίου. Ο νεαρός αντί να ευχαριστήσει τον πολύ γνωστό του δάσκαλο, εξανέστει λέγοντας θρασύτατα: «εσύ θα µου πεις εµένα; εγώ έχω πέντε πτυχία»!!!!! 2). Ο πατριάρχης του ελλαδικού ψαλτικού κόσµου, ο χαλκέντερος Καραµάνης, ο αείποτε και παρά πάντων αποκαλούµενος άσκαλος, είχε κληθεί από Σύλλογο ψαλτών σε πόλη της νοτίου Ελλάδος, προκειµένου να τον τιµήσουν. Πολλοί ψάλτες τον περιέβαλαν µε σεβασµό και θαυµασµό, ακούγοντας τις απόψεις και τις συµβουλές του. Ξαφνικά, πετάγεται νεαρός ψάλτης που κρατούσε ένα χειρόγραφο µέλος, και πολύ άκοµψα λέει στον άσκαλο: «Κύριε Καραµάνη, µπορείς να µας το κάνεις παραλλαγή αυτό;» (!) 3). «Ψάλτης» που ακριβοπλήρωσε να αποκτήσει πτυχίο και να ονο- µαστεί καθηγητής της µουσικής (τίτλο που διατυµπανίζει µε κοµπασµό) και ο οποίος µονίµως διαστρεβλώνει όχι µόνο τα µουσικά, αλλά και τα υµνογραφικά κείµενα, δήλωσε µε περισσή αυταρέσκεια: Και ποιός είναι ο Στανίτσας; έχει το πτυχίο που έχω εγώ; Ουδέν σχόλιον. Απρεπειών συνέχεια: Μερικοί εµφανίζονται σε τηλεοπτικές εκποµπές, επιδιδόµενοι σε ακατάσχετο αυτοεγκωµιαστικό παραλήρηµα, κοµπορρηµονούντες για τα πανηγύρια που ψάλλουν καλοαµοιβόµενοι, για τα χειροκροτήµατα και τις επευφηµίες που εισπράττουν, για τις κασέτες και τα c.d που κυκλοφορούν και γίνονται ανάρπαστα, αποφέροντας άφθονο και µη φορολογούµενο χρήµα, επίσης και για τις τιµητικές διακρίσεις που επαιτώντες αποσπούν. Και όλα αυτά υπό τα ενθουσιώδη µειδιάµατα και την επαυξηµένη επικύρωση από µέρους των «ειδηµόνων» τηλεπαρουσιαστών. Αλλοι «µεγάλοι» εµφανίζονται στην τηλοψία «πα βου γα δί ζο ντες» παραλλαγή, επιδεικνύοντας έτσι τις «βαθύτατες» γνώσεις τους, ότι δηλαδή, έχουν µάθει την άλφα-βήτα! Πολλοί εµφανίζονται ψάλλοντες συνοδεία µουσικών οργάνων τραγουδοποιώντας τα εκκλησιαστικά µέλη, ωσάν να µην επαρκούν τα δηµοτικά και τα κάθε είδους λαϊκά τραγούδια για τη διασκέδαση. Κάποιοι άλλοι απαρνούνται τελείως τον εαυτό τους, µιµούµενοι 15

16 επακριβώς τους δασκάλους τους όχι µόνο στον τρόπο του ψάλλειν, στους µορφασµούς και τις ιδιαίτερες κινήσεις τους, αλλά και στο τρόπο οµιλίας, καταντώντας έτσι οικτρά αποµιµήµατα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια πληθώρα «Αρχόντων Πρωτοψαλτών» που δεν βγάζουν ούτε στον ύπνο τους τα αφειδώς προσφερόµενα καλπάκια. Εδώ αξίζει να σηµειωθεί ότι ο τύποις και ουσία ισόβιος άρχων Πρωτοψάλτης ο ανεπανάληπτος Θρασύβουλος Στανίτσας, εκτός του Πατριαρχικού Ναού ουδέποτε φόρεσε καλπάκι. Βεβαίως το καλπάκι δεν βελτιώνει το ψάλλειν του καθενός. Εκτός των -κατά κανόνα-φιλοκατηγόρων, υπάρχουν και ελάχιστοι ψάλτες, ή και κάποιοι ακροθιγώς περί τα ψαλτικά ασχολούµενοι, οι οποίοι προφορικώς ή γραπτώς εκθειάζουν τους πάντες ως καλλιφωνότατους, µουσικολογιώτατους και άλλα παρόµοια. Όλες αυτές οι καθ υπερβολήν φιλοφρονήσεις, βεβαίως προσφέρονται υστερόβουλα, αφ ενός µεν για να είναι αρεστοί στους πάντες και να προτιµώνται τα όποια έργα τους, αφ ετέρου δε, επιδιώκουν ανταποδοτικούς επαίνους. ηλαδή, αν ο εγκωµιαζόµενος σφάλλει και δεν ανταποδόσει πολλαπλάσια τις φιλοφρονήσεις στον εγκωµιαστή του, καταβαραθρώνεται από τον ίδιο! Επίσης, σε συναντήσεις ψαλτών, συνήθως δεν συζητούνται µουσικά θέµατα, για τη βελτίωση των γνώσεων και της αποδόσεώς τους, αλλά αναλώνονται σε αυτοεγκωµιασµούς και πικρόχολα σχόλια εις βάρος άλλων συναδέλφων τους. Κατά τα άλλα παραπονούνται οι ψάλτες ότι δεν εκτιµώνται οι ίδιοι και το έργο τους από το ιερατείο και τον εκκλησιαζόµενο λαό. εν κατανοούν δυστυχώς, ότι πρώτα θα πρέπει οι ίδιοι να σέβονται «εαυτούς και αλλήλους». Όµως, απορίας άξιον είναι το γεγονός ότι πολλοί από το ιερατείο προτιµούν να προσλαµβάνουν ψάλτες µε σωρείαν αρνητικών στοιχείων. Γιατί άραγε; Κύριος οίδε. Ακροθιγώς αναφέροµαι και στο νέο «κύµα» των «µοντερνοπαλαιο-εκσυχρονιστών» ψαλτών µε το ακιστικό, ιλαροχορευτικό ψάλλειν και τους άκρως ουτοπικούς ισχυρισµούς ότι-δήθεν-µόνο αυτοί εκφράζουν το γνήσιο µεσαιωνικό-βυζαντινό ύφος. Όµως, ποτέ δεν µας απάντησαν σε συγκεκριµένες ερωτήσεις (τις οποίες χαρακτηρίζουν ύβρεις), πού, πότε και µε ποιό τρόπο διδάχτηκαν από τις φωνές του αµασκηνού, του Κουκουζέλη και του Κλαδά. Κάποιοι µάλιστα, για να πείσουν για το.. αρχαιοπρεπές ψάλλειν τους, ενδύονται πεποικιλµένα µε δικεφάλους αετούς ράσα, και µε κουκουζελικά καπέλα, φευ! Η φαντασία, λοιπόν, υπερισχύει της πραγµατικότητας. Επίσης υπάρχουν κάποιοι πανεπιστηµιακοί καθηγητές, οι οποίοι περιφρονούν τα µέχρι σήµερα εκδοθέντα και παρά πάντων αποδεκτά, και σεβαστά επιστηµονικά συγγράµµατα διαπρεπών θεωρητικών 16

17 παγκοσµίου κύρους, και προσπαθούν µε κάθε τρόπο να επιβάλλουν νοθογενή, ακατανόητα και αποστασιοποιηµένα από τα καθιερωµένα βασικά αξιώµατα της µουσικής µας θεωρητικά, τα οποία µάλιστα, έχουν κριθεί «παρωχηµένα», «οθνεία», και απορριπτέα και καταδικαστέα µε ρητές Συνοδικές αποφάσεις από την επίσηµη Εκκλησία 14. Ακόµα, περιφρονούν και αυτές τις αποφάσεις(!). Και µε ανυποχώρητο πείσµα επιµένουν στην προώθηση και επιβολή εξωπραγµατικών και ανεφάρµοστων θεωρητικών θέσεων και απόψεων. Ίσως να ήρθε το πλήρωµα του χρόνου για να πραγµατοποιηθεί η προφητεία του εθναποστόλου Κοσµά του Αιτωλού : «Το κακό θα έρθει από τους διαβασµένους» 15. Οι συγκεκριµένοι πανεπιστηµιακοί δεν λαµβάνουν καν υπόψη τους την ουσιώδη άποψη του σπουδαίου Φωκίωνος Βάµβα, ο οποίος στις 17 εκεµβρίου του 1890 έγραφε: «...θρησκεία και γλώσσα, εξ ων αχώριστος και η µουσική, είναι τα µόνα συστατικά τα αποτελούντα οιονδήποτε έθνος, τούτων δε απολεσθέντων και σύµπαν το έθνος εκείνο αθρόον συναπόλλυται» 16. Όµως, η ελληνορθόδοξη εκκλησιαστική µας µουσική θεµελιωµένη σε αρραγείς θεωρητικές βάσεις και καταγεγραµµένη µε σαφέστατους κανόνες, άντεξε σε πολλές κατά καιρούς δοκιµασίες και βγήκε αλώβητη. Πιστεύω ακράδαντα ότι και τούτη η δοκιµασία «θάττον ή βράδιον», θα παρέλθει, αφήνοντας τη µουσική µας και πάλι αλώβητη. Μετά από πολλούς ενδοιασµούς κατέγραψα και κάποια αρνητικά στοιχεία, και αήθεις συµπεριφορές πολλών-δυστυχώς-ψαλτών, όχι για να απαξιώσω την τάξη ή για να προσβάλλω πρόσωπα. Όχι προς Θεού! Απλώς, θέλω να επισηµάνω ότι παρόµοιες συµπεριφορές δεν συνάδουν προς την ιδιότητα του ψάλτου και προς το ψαλτικό λειτούργηµα. Ίσως προβληµατίσουν και να αποτελέσουν παράδειγµα προς αποφυγήν. Πριν κλείσω το όλο θέµα θα ήθελα να αναφέρω κάτι που θεωρώ σηµαντικό και άκρως διδακτικό. Στην τελευταία επίσκεψη που είχα κάνει στον µεγάλο δάσκαλο και φίλο, τον αρίκλαυστον Άρχοντα, Θρασύβουλο Στανίτσα, µεταξύ των πολλών που είχαµε συζητήσει και µου είχε πει, ήταν και τούτο. «Εγώ µπρέ δεν υπήρξα ιστορικός ή θεωρητικός της µουσικής µας. Ένα ψαλτάκι ήµουνα που προσπαθούσα να κάνω τη δουλειά µου όσο πιο καλά µπορούσα, σύµφωνα µε όσα είχα διδαχθεί και όσα είχα ακούσει»!. Ω! της µετριοφροσύνης του θρυλικού Άρχοντος Πρωτοψάλτου! Τι µεγάλο ηθικό δίδαγµα. 14 Υπ αριθ. 2/13/01/2003 Απόφαση της Ι. Συνόδου της Εκκλ. της Ελλάδος. Από Απόφαση της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουµενικού Πατριαρχείου. 15 Αυγουστίνου Καντιώτη, Κοσµάς ο Αιτωλός, σελ Γ. Παπαδοπούλου, Ιστορ. Επισκ. της Βυζ. Εκκλ. Μουσικής, σελ. κβ. 17

18 Ανακεφαλαιώνοντας, επαναλαµβάνω ότι ο ψάλτης είναι βασικός συντελεστής στην τέλεση των ιερών ακολουθιών της Εκκλησίας µας. Μαζί µε τους ιερείς είναι συλλειτουργός του Υψίστου. Συνεπώς, η αποστολή του είναι υψηλή και ιερή. Το έργο του είναι εθνικοθρησκευτικό, προσευχητικό και θεάρεστο. Γι αυτό θα πρέπει να διάγει βίο ενάρετο και να τον διακρίνει «σύνεσις εν πάσι». Να σέβεται το ψαλτικό λειτούργηµα και να υπηρετεί το εκκλησιαστικό αναλόγιο µε σύνεση, συνέπεια και σεµνότητα. Να τηρεί πάντα το αυϊτικό, «Ψάλατε τω Θεώ ηµών... Ψάλατε συνετώς». Θεόδωρος Ε. Ακρίδας τηλ

19 Ο ΙΕΡΟΨΑΛΤΗΣ ΧΑΡΙΣΜΑ ΚΑΙ ΙΑΚΟΝΙΑ Μιχαήλ Ν. Ο κονόµου,τέως εκπαιδευτικού καί νύν Ιεροψάλτου. Συµµετέχοντας στίς πανηγυρικές εορταστικές εκδηλώσεις το Συλλόγου Ιεροψαλτ ν Αιγίου «ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ», µέ τή συµπλήρωση εκατό χρόνων από τής ιδρύσεώς του,καταθέτω τήν από 08/12/2017 εισήγησή µου προς τό Σύλλογο Ιεροψαλτών Αγρινίου, µέ θέµα, τήν αξία καί τίς υποχρεώσεις τ ν Ψαλτών, τό οποίο έχω τήν εντύπωση, ότι υφίσταται πάντοτε στό προσκήνιο τ ν µουσικολογικών συζητήσεων. Θέµα: προσωπικότητα, τά προσόντα, τό ργο καί θέση το εροψάλτου στή θεία Λατρεία. Μέρος πρώτο: θεωρητικό. προσωπικότητα το εροψάλτου. Μέ τή γενική καί καθολική ννοια τ ς λέξης προσωπικότητα ε ναι καί θεωρε ται κάθε νθρωπος ς ε κόνα, ς πρόσωπο το Θεο, το νανθρωπήσαντος Υ ο καί Λόγου το Θεο, ς «σύµµορφοι τ σώµατι τ ς δόξης Α το» (Φιλιπ. 3,21). πό τήν ννοια ποµένως α τή φείλουµε νά τιµο µε καί νά σεβόµαστε κάθε νθρωπο. Α τό ξάλλου κδηλώνεται, ταν ερεύς κατά τίς ερές κολουθίες θυµι κάθε να πιστό χωριστά, να - να, πρόσωπο πρός πρόσωπο. Μέ τή στενή καί ξεχωριστή ννοια τ ς λέξης προσωπικότητα λέγεται καί θεωρε ται νθρωπος πού µέ τά χαρίσµατα πού λαβε πό τό ηµιουργό του ποβαίνει φέλιµος καί ε εργετικός στούς συνανθρώπους του. Γι α τό συχνά µιλάµε γιά πνευµατική προσωπικότητα, γιά θρησκευτική προσωπικότητα, γιά κοινωνική προσωπικότητα κ.λ.π. εροψάλτης ε ναι, καί πρέπει νά ε ναι, κκλησιαστική προσωπικότητα, λόγ χαρίσµατος καί θέσεως στή σύναξη τ ν πιστ ν κατά τή θεία Λατρεία. Ε ναι «πόλις πάνω ρους κειµένη». Τό ερό ναλόγιο ε ναι τό «ρος» τ ς ε θύνης καί τ ς διακονίας του. Γιά τό λόγο α τό γία µας κκλησία πό παλιά χει κατατάξει τόν εροψάλτη στήν κατηγορία το ερο κλήρου. νήκει στήν κατώτερη βαθµίδα τ ν κληρικ ν καί τόν καθιστ στό ργο α τό µέ ε δικές τελεστικές ε χές χειροθεσίας καί µετά σχετικ ς καί κανονικ ς τριχοκουρίας. «Προσάγεται τ ρχιερε... καί ε χεται γιασθ ναι τόν τελειούµενον καί µετά πάσης σοφίας τε καί συνέσεως ποιε σθαι τήν νάγνωσίν τε καί µελέτην τ ν θείων λογίων» ( γιος Συµεών Θεσσαλονίκης, ιάλογος, κεφ. ρνθ ). 19

20 ξάλλου σέ κάθε θεία λειτουργία καί κκλησιαστική κολουθία, στά α τήµατα τ ς κτενο ς δεήσεως ναπέµπεται ξεχωριστή α τηση «πέρ τ ν ψαλλόντων καί διακονούντων...». Α τό γίνεται, πως ντιλαµβάνεσθε, ς ε λογητική λλά καί ε χαριστιακή ντίδοση γιά τήν προσφερόµενη διακονία στό ερό ναλόγιο. Ε δικά, στήν ρχα α θεία Λειτουργία το γίου Μάρκου ψάλτης µνηµονεύεται στήν κατηγορία το συνόλου τ ν κληρικ ν. κο µε: «σύν π σιν ρθοδόξοις πισκόποις, πρεσβυτέροις, διακόνοις, ποδιακόνοις, ναγνώσταις καί ψάλταις» (Συλλειτουργικόν Σιµωνόπετρας). Στο πρωτοχριστιανικό κείµενο τ ν «ποστολικ ν ιαταγ ν» ψάλτης δηλώνεται µέ τήν νοµασία τ ν «προφητ ν» (πρό + φηµί), πό τήν ννοια τ ς ξαγγελίας ε ς τόν λαόν διά τ ν ναγινωσκοµένων καί ψαλλοµένων ερ ν κειµένων το γίου θελήµατος το Θεο (Συλλειτουργικόν Σιµωνόπετρας). ποµένως, ε ναι ργο κκλησιαστικ ς διακονίας καί σκε ται ς χάρισµα. Στό διο πνε µα γράφει καί πόστολος Πα λος στήν πρός φεσίους πιστολή: «Α τός δωκε τούς µέν ποστόλους, τούς δέ προφήτας, τούς δέ ε αγγελιστάς, τούς δέ ποιµένας καί διδασκάλους πρός τόν καταρτισµόν τ ν γίων (δηλαδή τ ν πιστ ν) ε ς ργον διακονίας, ε ς ο κοδοµήν το σώµατος το Χριστο» ( φεσίους δ, 11-12). Καί πάλι σέ λλο σηµε ο γράφει: «ο χ αυτ τις λαµβάνει τήν τιµήν, λλά καλούµενος πό το Θεο». Στή δέ πρός Ρωµαίους πιστολή τονίζει: «ο το θέλοντος, ο δέ το τρέχοντος, λλά το λεο ντος Θεο» (Ρωµ. 9,16). Τιµή καί χάρισµα λοιπόν τό ψάλλειν. ρο γάπης. «Τί χεις, ο κ λαβες, ε δέ καί λαβες τί καυχ σαι;» ( πόστολος Πα λος). Ε ναι γραµµάτιο πρός ξόφληση στόν ωρεοδότη. Ε ναι τάλαντο πρός ξιοποίηση. εροψάλτης µέ τό λειτούργηµά του γίνεται σµατικός θεολόγος καί κήρυκας ε αγγελικ ν ρηµάτων. «Ε δώς τι ε αγγελιστο τόπον ργάζεται», σηµειώνει Κλήµης Ρώµης στίς ιαταγές. Στή θεία Λατρεία σταται νδιάµεσος κλήρου καί λαο. Ε ναι µεσότης. Ε ναι τό στόµα, τά χείλη τ ν πιστ ν, πρ γµα πού σηµαίνει, τι διαχειρίζεται θεία ξουσία, πού λλοι παραχώρησαν νά διαχειριστε, µέ σύνεση, σοφία καί «φόβο Θεο». «ρχή σοφίας φόβος Κυρίου». οε κανών τ ς ν Τρούλλ συνόδου παραγγέλλει: «µετά πολλ ς προσοχ ς καί κατανύξεως τάς ψαλµωδίας προσάγειν τ τ ν κρυπτ ν φόρ Θε. Ε λαβε ς γάρ σεσθαι τούς υ ούς σραήλ, τό ερόν δίδαξε λόγιον». Καί µέ βάση τόν ερό κανόνα µπορο µε ν ντιληφθο µε, τί ξία µπορε νά χουν 20

21 καί τί µαρτία = σφάλµα µπορε νά ε ναι λος α τός ψαλτικός ο στρος καί µεγαφωνικός κορυβαντιασµός τ ν πανηγύρεων. Στίς ε χές τ ς κολουθίας τ ς θείας µεταλήψεως διαβάζουµε δύο προτάσεις πού πρέπει διαίτερα νά πογραµµίσουµε. µία ε ναι στήν ε χή το Μεγάλου Βασιλείου: «Κύριε, δίδαξόν µε πιτελε ν γιωσύνην ν φόβ σου». Καί λλη στήν ε χή το ερο Χρυσοστόµου: «Ρίζωσον τόν φόβον Σου ν το ς µέλεσί µου». Στό σηµε ο α τό θά θελα νά κάµω µιά ο σιαστική καί σηµαντική θεολογική παρατήρηση. Θεία Λατρεία, στήν ποία µε ς ο εροψάλτες χουµε κύριο καί πρωταρχικό ρόλο, ε ναι πόθεση λης τ ς κκλησίας, πόθεση λης τ ς σύναξης τ ν πιστ ν καί γίνεται στό νοµα το ησο Χριστο, «ν τ σώµατι ησο Χριστο». Σ µα Χριστο ε ναι ο πιστοί καί χάρις ησο Χριστο ρχεται µόνο διά τ ν µυστηρίων, τά πο α τελο νται µόνο στήν κκλησία, δηλαδή στή σύναξη τ ν πιστ ν κατά τήν τέλεση τ ν Θείων µυστηρίων (θεία Λειτουργία, βάπτισµα, γάµος) καί τίς λλες γιαστικές τελετές. υστυχ ς, στίς µέρες µας πολύς κόσµος βλέπει α τές τίς ερές τελετές ς τυπικό κοινωνικό γεγονός, καµιά φορά δέ καί ς κοινωνική ποχρέωση! «κατ ο κον προσευχή», τοµική προσευχή στό σπίτι µας ποτελε «δόν σκήσεως» γιά νά µπορέσουµε νά συµµετάσχουµε καί νά λάβουµε τή χάρι το Χριστο στίς κοινές τ ς κκλησίας συνάξεις. «που ε σί δύο τρε ς συνηγµένοι, κε ε µί ν µέσ α τ ν», λέει Κύριος. Γιά τό λόγο α τό, ο ρηµίτες σκητές τίς Κυριακές µετέβαιναν στό Κυριακό, δηλαδή στή σύναξη γιά νά λειτουργηθο ν, νά κοινωνήσουν τ ν χράντων µυστηρίων καί νά λάβουν χάρι καί δύναµη γιά νά συνεχίσουν τό δρόµο τ ς πνευµατικ ς σκησης στήν ρηµο. Βέβαια, καί πάλι πολύς κόσµος, πειδή δέν γνωρίζει τά πράγµατα, δικαιολογε ται καί λέει πώς τάχα δέν χρειάζεται νά πάει στήν κκλησία νά προσευχηθε, πώς κάνει προσευχή στό σπίτι του. τσι µως ποκόπτεται πό τή χάρι τ ν µυστηρίων καί δέν γιάζεται. π α τή τή θεολογική πισήµανση, ντιλαµβάνεσθε τή σηµασία το κκλησιασµο καί παράλληλα τή θέση καί τό ργο πού καλε ται νά πιτελέσει εροψάλτης σ α τές τίς ερές καί φοβερές ρες τ ν λατρευτικ ν συνάξεων. µεγαλύτερος γκος σων ψάλλονται καί ναγινώσκονται στή Θεία Λατρεία νήκει στόν εροψάλτη, πως: τό Ψαλτήριον, ο κολουθίες το Μεγάλου ρολογίου, Πραξαπόστολος, σειρά τ ν δώδεκα (12) Μηναίων µέ τίς καθηµερινές κολουθίες τ ν ορταζοµένων γίων, Παρακλητική, τό Τριώδιον, τό Πεντηκοστάριον κ.. 21

22 Γιά τό ψηλό α τό λειτούργηµα καί τό κοπι δες ργο το εροψάλτου κατά τήν διακονία του στό ερό ναλόγιο Μεγάλη το Χριστο κκλησία πένειµε, πό τά παλιά κόµα χρόνια, στούς ψάλλοντας στόν πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τιµητικά φφίκια, πως: το ρχοντος Πρωτοψάλτου, το ρχοντος Λαµπαδαρίου, το ρχοντος οµεστίκου Α καί Β, το Κανονάρχου, το ναγνώστου µέ διακριτά γιά τό καθένα καθήκοντα καί ποχρεώσεις. τιµή α τή κατέρχεται ντιπροσωπευτικά σέ λους τούς ψάλτες καί διακόνους το ερο ναλογίου τ ς πανταχο ποιµαντικ ς δικαιοδοσίας τ ς Μ.τ.Χ.. Τό σηµερινό φαινόµενο τ ς πονοµ ς πληθώρας φφικίων στό νοµα τ ς ερ ς ρχιεπισκοπ ς Κωνσταντινουπόλεως χει λλη ρχή καί α τιολογία. έν ε ναι το παρόντος ν ναφερθ. να µόνο γνωρίζω: Κανείς πό τούς παλιούς νοµαστούς πρωτοψάλτες στήν Κωνσταντινούπολη, πως Νηλέας Καµαράδος, Ε στράτιος Παπαδόπουλος, ωάννης Παλάσης, Μιχαήλ Χατζηαθανασίου καί λλοι πολλοί, δέν φεραν παρόµοιους τίτλους καί φφίκια. Νά σηµειώσω, τι ο Κωνσταντ νος Πρίγγος καί Θρασύβουλος Στανίτσας ποτέ δέν φορο σαν τό καλπάκι το ρχοντος κτός το Πατριαρχικο Ναο. Μέρος δεύτερο: πρακτικό. Τά προσόντα καί τά χαρίσµατα το εροψάλτου. 1). εροψάλτης φείλει νά κοσµε ται πό ε σέβεια. «Μέγα τό τ ς ε σεβείας κεφάλαιο», ναφέρει πόστολος Πα λος. «Ε λαβε ς γάρ σεσθαι τούς υ ούς σραήλ», παραγγέλει οε κανών τ ς ν Τρούλλ συνόδου γιά τούς εροψάλτες. Ε ναι γνωστό ξάλλου τό χαριτωµένο στιχούργηµα το Μανουήλ Χρυσάφου πού ο µικροί µαθητές ποστήθιζαν, ταν ξεκινο σαν νά µαθαίνουν Βυζαντινή µουσική: «θέλων µουσικήν µαθε ν καί θέλων παινε σθαι, θέλει πολλάς ποµονάς θέλει πολλάς µέρας τιµήν ε ς τόν διδάσκαλον... καί φόβον το Κυρίου». 2). Νά κοσµε ται εροψάλτης µέ τό χάρισµα τ ς καλ ς φων ς. Νά χει τό ε λαλον καί τό ε φωνον. καλλιφωνία καί καθαρή ρθρωση ε ναι 22

23 προσόντα παραίτητα γιά τόν εροψάλτη. Καί µέ τό δεδοµένο µάλιστα τι στήν ρθόδοξο Λατρεία µας δέν χρησιµοποιο νται µουσικά ργανα. Λέγεται πώς κάποτε ρώτησαν τόν Κωνσταντ νο Πρίγγο, τί χρειάζεται γιά νά γίνει κάποιος καλός Ψάλτης κι κε νος πάντησε: «πρ τον φωνή, δεύτερον φωνή καί τρίτον µυαλό». Καλά, άσκαλε, το ε παν, µουσική δέν χρειάζεται; Κι κε νος πάλι πάντησε: «µα χεις καλή, σωστή φωνή καί µυαλό, τότε θά µάθεις καί µουσική καί θά προκόψεις ς Ψάλτης». Α τονόητο, τι πάντηση το ρχοντα ποδηλώνει τό «συνετ ς ψάλατε». σωστή φώνησις τ ν ψαλλοµένων πρέπει ν πασχολε τόν εροψάλτη σέ µόνιµη βάση. Νά προσπαθε συνεχ ς νά βελτιώνεται, καί µέ τήν προϋπόθεση, µάλιστα, τι ψαλµωδία ποτελε τό νδυµα το προσευχητικο λόγου, τ ν µνων, δηλαδή, µέ τούς οποίους προσεύχονται ο πιστοί. ψαλµωδία ε ναι τό µέσον, τό χηµα, πού θά διευκολύνει τούς πιστούς νά προσευχηθο ν. Γιά τό λόγο α τό δέν πρέπει ν ναδεικνύεται µελωδία σέ βάρος τ ς ννοιας το λόγου, το µνου. ψαλµωδία ε ναι µελοποιηµένος λόγος. Θά µο πιτρέψετε στό σηµε ο α τό νά κάµω µιά παρατήρηση, πού πρέπει νά µήν ξεχνάµε στε νά µήν δηµιουργο νται τυχόν παρεξηγήσεις σχετικά µέ τή σύγκριση Ε ρωπαϊκ ς καί Βυζαντιν ς µουσικ ς. υτική, λεγόµενη Ε ρωπαϊκή κλασσική µουσική χει σκοπό καί κυρίαρχο στοιχε ο της τήν πολυφωνική ναρµόνιση τ ς µελωδίας. πευθύνεται στήν καλλιέργεια καί τήν ποταγή τ ν α σθήσεων. Βυζαντινή κκλησιαστική µουσική µως ε ναι µονοφωνική, χορική καί χι ρµονική καί πευθύνεται στό νοερόν τ ς καρδίας. Ε ναι συνδεδεµένη καί πηρετε τόν προσευχητικό λόγο, δεδοµένου µάλιστα τι γεννήθηκε, καλλιεργήθηκε καί ναπτύχθηκε µέσα στήν λληνόφωνη νατολή, που λόγος περτερε ς πρωταρχικό στοιχε ο. Τά λεγόµενα σοκρατήµατα δέν ποτελο ν ρµονικά στοιχε α, λλά βοηθητικά τ ς µελωδίας, βαστάζουν δηλαδή τή µελωδία. Γιά τό λόγο α τό παλιά ο σοκράτες λέγονταν βαστακτ δες. 3). Νά χει σπουδάσει τή Βυζαντινή κκλησιαστική µουσική καί συνεχ ς νά µελετ καί νά βελτιώνεται. θητεία του στό ναλόγιο κοντά σέ παλαιούς καί πεπειραµένους Ψάλτες θά τόν βοηθήσει πολύ. 4). Νά χει ντρυφήσει στό φος καί στό θος τ ς Πατριαρχικ ς ψαλτικ ς παράδοσης, «πως α τή πί α νες ζηλοτύπως διατηρε ται στόν πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό». (Κων. Πρίγγος). οε κανών τ ς ν Τρούλλ Συνόδου παραγγέλει ρητά καί κατηγορηµατικά: «Τούς πί τ ψάλλειν ν τα ς κκλησίαις παραγινοµένους, βουλόµεθα µήτε βοα ς τάκτοις κεχρ σθαι καί τήν φύσιν πρός κραυγήν κβιάζεσθαι, µήτε τι πιλέγειν τ ν µή κκλησί ρµοδίων τε καί ο κείων, 23

24 λλά µετά πολλ ς προσοχ ς καί κατανύξεως τάς ψαλµ δίας προσάγειν τ τ ν κρυπτ ν φόρ Θε. Ε λαβε ς γάρ σεσθαι τούς υ ούς σραήλ τό ερόν δίδαξε λόγιον». ποµένως, ερή ψαλµωδία ς προκύπτει κ το προορισµο της ε ναι καί παραµένει λειτουργική τέχνη. 5). Νά ε ναι φιλακόλουθος καί «ν τα ς Κυριακα ς συνόδοις πρ τος σύνδροµος... ε δώς τι Ε αγγελιστο τόπον ργάζεται» ( ιαταγές Κλήµεντος Ρώµης). 6). Α τονόητον ε ναι τι εροψάλτης πρέπει νά ε ναι πρόσωπο πού θ πολαµβάνει κοινωνικ ς ποδοχ ς. Νά κοσµε ται µέ βίο νεπίληπτο. Παράλληλα νά ε ναι συνδεδεµένος µέ τήν «ν Χριστ ζωή» τ ς κκλησίας διά τ ς µετοχ ς του στά ερά µυστήρια. κατά Θεόν ερή ψαλµωδία ε ναι καρπός πνευµατικότητας, πως τή βίωσαν νά τούς α νες ο εροί µνογράφοι, πού π ρξαν νθρωποι µέ βαθιά θρησκευτικότητα, γι α τό καί πολλοί γίασαν ( ωάννης Κουκουζέλης, Κοσµ ς µελωδός κ..). ργο το εροψάλτου. ργο το εροψάλτου ε ναι νά συµβάλλει µέ λο τό ε ναι του, δηλονότι, τήν ψαλµωδία του, τή στάση του, τίς κινήσεις του, τήν παράστασή του πάνω στό ερό ναλόγιο στήν κατά Θεόν ε άρεστη τέλεση τ ν ερ ν κολουθι ν. Συγκεκριµένα: 1. Μέ τόν τόνο καί τήν κφορά του µελωδικο προσευχητικο λόγου µπνέει καί κινε τίς ψυχές τ ν πιστ ν, ναλόγως καί µέ τό περιεχόµενο τ ν µνων, στήν κατάνυξη, τή µετάνοια, τήν ε χαριστία, τή δοξολογία καί τή λαµπρότητα τ ς ναστάσεως. παιτε ται νά χει καλλιεργήσει τήν ρετή τ ς διάκρισης ε ς τό ψάλλειν. Ε ναι προεξάρχων τ ς συνάξεως, τρόπον τινά, µαέστρος καί τεχνίτης πού πρέπει νά διαισθάνεται καί νά ε σέρχεται στήν ψυχή τ ν κκλησιαζοµένων πιστ ν, καί ναλόγως νά διεγείρει τά ψυχικά τους α σθήµατα. Τό φαινόµενο τ ν κριτων καί α τάρεσκων φωνασκι ν, τό «βοα ς τάκτοις» (κανών οε τ ς ν Τρούλλ ) µέ τή βοήθεια µάλιστα σήµερα τ ν σχυρ ν µεγαφωνικ ν γκαταστάσεων, δηγε τό κκλησίασµα στήν ναζήτηση ξω τ ς πόλεως µικρ ν Να ν καί µοναστικ ν συχαστηρίων µέ τήν λπίδα τι κε δέν θά χει ε σχωρήσει κόµα πιδηµική σθένεια τ ς µεγαφωνοµανίας. ναφέρθηκα λίγο παραπάνω στό µεγάλο κίνδυνο στόν πο ο µπορε νά κτραπο µε µε ς ο εροψάλτες. Ε ναι τό πάθος τ ς α ταρέσκειας. ηλαδή, νά µ ς ρέσει καί νά α τοκολακευόµαστε ν κο µε τήν καλή µας φωνή. Α τό, πως καταλαβαίνετε, ε ναι ξω πό τό πνε µα καί τήν ερότητα τ ς θείας Λατρείας, πού πηρετο µε. α ταρέσκεια ε ναι παιδί τ ς φιλαυτίας, τ ς νθρωπαρέσκειας καί γγόνι το γωισµο. Γι α τό 24

25 κο µε νά λέγεται συχνά πό τόν κόσµο: «ο ψάλτες ε ναι γωιστές». γιος Παΐσιος νόµαζε τόν γωισµό το Ψάλτη «σθένεια το ψους», πειδή στέκεται ψηλά στό ναλόγιο καί ξεχωρίζει. Βέβαια, α ταρέσκεια, πως καί λα τά παράγωγα το γωισµο, ε ναι κ το πονηρο, ε ναι µεθοδίες καί παγίδες πού µ ς στήνει ιάβολος, πο ος δέν θέλει νά δοξολογο µε τό Θεό µέ ταπείνωση καί ε λάβεια. Θ ναφερθ σ να περιστατικό πού συνέβηκε πρίν λίγα χρόνια στό γιο ρος. ύο φίλοι προσκυνητές καί πισκέπτες το γιωνύµου ρους πήγαν γιά πνευµατική φέλεια νά µείνουν λίγες µόνο µέρες στά Καυσοκαλύβια, κε που ε χαν κάποιο γνωστό Γέροντα. κολουθο σαν τό πρόγραµµα τ ς Καλύβης κανονικά. Τήν ρα το σπερινο Γέροντας τούς ε πε νά τόν διαβάσουν χ µα καί νά µήν ψάλλουν τά τροπάρια. Α τοί, πειδή ε χαν κάποια γνώση πό ψαλτική, το ε παν: «Γέροντα, µε ς ξέρουµε α τά νά τά ψάλλουµε». ταν πό τά συνηθισµένα καί γνωστά προσόµοια. Γέροντας πάντησε: «Καλά, παιδιά µου, λλά πειδή δ στήν ρηµο καραδοκε ιάβολος νά σέ πιάσει πό τήν α ταρέσκεια, δηλαδή τί καλά πού τά ψέλνω, ε ναι προτιµότερο καί σφαλέστερο νά τά διαβάζουµε». Τώρα, κο στε καί µιά λλη περίπτωση. Κάποιοι νέοι προσκυνητές πισκέφτηκαν, µεταξύ λλων στό γιο ρος, καί τό Γέροντα γιο Παΐσιο. Στ λλα πού ε παν µαζί του, τόν ρώτησαν καί το το: «Γέροντα, π ς πρέπει νά ψάλλουµε; σο καλά µπορο µε ν ποφεύγουµε;». Κι Γέροντας πάντησε: «Νά ψέλνετε σο καλά µπορε τε, λλά µέ ταπείνωση». 2. εροψάλτης κατά τήν σκηση τ ν καθηκόντων του πάνω στό ερό ναλόγιο φείλει νά γνωρίζει, νά σέβεται καί νά τηρε τήν παράδοση. Παράδοση ε ναι,τι παραδίδεται πό γενιά σέ γενιά. Ξενικές καί νοίκειες µελωδίες δέν χουν θέση στήν ρθόδοξο θεία λατρεία µας. πόστολος Πα λος ε ναι κατηγορηµατικός: «Στήκετε καί κρατε τε τάς παραδόσεις». Κάθε παρέκκλιση συνιστ παρακοή στή ζωντανή παράδοση τόσων α ώνων µέ λες τίς συνέπειες... Ε τυχ ς, γαθός Θεός πέτρεψε στή σύγχρονη τεχνολογία καί χουν φευρεθε τά µαγνητόφωνα καί πολλά λλα µέσα, πότε µ ς δίνεται δυνατότητα ν κούσουµε τούς παραδοσιακούς Ψάλτες καί νά διασωθε µέ τόν τρόπο α τό γνήσια ψαλτική παράδοση µέ τά φωνητικά κούσµατα πού χουµε. θέση το εροψάλτου. 1. εροψάλτης µέ τήν ξεχωριστή καί τιµητική θέση πού παίρνει πάνω στό ναλόγιο γίνεται πρόσωπο πεύθυνο καί πρότυπο σέ λα. «Τύπος γίνου τ ν πιστ ν» παραγγέλλει πόστολος Πα λος. τσι θέλει καί λαός τόν κάθε ξιωµατο χο καί χαρισµατο χο µέσα στήν κκλησία. 25