Transcript

1 ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΑΓΡΑΝΙΑ Σύµφωνα µε τον Ηνίοχο τα Αγράνια ήταν γιορτή του Άργους προς τιµή του ιονύσου και σχετιζόταν µε τις τρείς κόρες του βασιλιά Προίτου. Ο Προίτος ήταν βασιλιάς του Άργους και από τη σύζυγο του Σθενεβοία, κόρη του βασιλιά της Λυκίας Ιοβάτη, απέκτησε έναν γιό, το Μεγαπένθη και τρείς κόρες, την Λυσίππη, την Ιφονόη και την Ιφιάνασσα. Επειδή την ώρα του γάµου τους περιφρόνησαν τις θυσίες του ιονύσου προσεβλήθησαν από µανία και περιπλανούνταν στα όρη της Πελοποννήσου. Ο Προίτος τότε επικαλέστηκε τη βοήθεια του Μάντη Μελάµποδος που ήταν γνωστός για τις θεραπευτικές του ικανότητες. Ο Μελάµπους κατάφερε να θεραπεύσει τις κόρες του Προίτου και εις ανάµνηση του γεγονότος κάθε χρόνο, το µήνα Βοηδροµίωνα τελούσαν τα Αγράνια που ήταν αναπαράσταση των γεγονότων- και θυσίες προς τιµή του ιονύσου. ΑΓΡΙΩΝΙΑ Τα Αγριώνια γιορτάζονταν ανά τριετία, από την 23 η ως την 26 η του µηνός Αγριωνίου, αρχή του έτους των Βοιωτών, στον Ορχοµενό. Στη γιορτή έπαιρναν µέρος µόνο γυναίκες, οι οποίες υποκρίνονταν ότι αναζητούσαν τον ιόνυσο, τρέχοντας µαινόµενες στους αγρούς και τα όρη. Η αναζήτηση του ιονύσου συνεχιζόταν επί τρεις νύκτες και, αφού δεν τον έβρισκαν, έλεγαν η µία στην άλλη ότι ο Θεός κατέφυγε στις Μούσες. Επέστρεφαν τότε στην πόλη, όπου την τέταρτη νύχτα καθόταν σε συµπόσιο και µετά την λήξη του διασκέδασαν λύνοντας αινίγµατα και γρίφους. Κατά την έναρξη της γιορτής οι ανύπαντρες γυναίκες που κατάγονταν από το γένος των Μινυών συναθροίζονταν στο Ναό του ιονύσου. Στη διάρκεια της γιορτής ο ιερέας του ιονύσου, υποκρινόµενος έναν απ τους Τιτάνες, κατεδίωκε τις κόρες και κρατώντας πέλεκυ ή ξίφος είχε το δικαίωµα να σκοτώσει εκείνη την οποία ενδεχοµένως θα κατώρθωνε να φτάσει. Η αρχή του εθίµου της διώξεως και του φόνου παρθένων αποδίδεται στο εξής γεγονός : Όταν κάποτε ετελείτο γιορτή προς τιµή του ιονύσου, ενώ όλες οι γυναίκες του Ορχοµενού µετείχαν στην τελετή, οι τρείς κόρες του βασιλιά Μινύου Λευκίππη, Αλκιθόη και Αρσίππη όχι µόνο περιφρόνησαν τον Θεό και τη λατρεία του και παρέµειναν στο σπίτι τους για να υφάνουν, αλλά και όταν ακόµη εµφανίστηκε σ αυτές ο Θεός και τις προέτρεψε να µετέχουν στη γιορτή του, αυτές δεν συµµορφώθηκαν. Επειδή δεν υπάκουσαν στο κάλεσµα της χαράς, της ζωής και του κεφιού, που βρίσκονται στη δικαιοδοσία του χαρούµενου ιονύσου, που δεν ανέχεται ανθρώπους σκυθρωπούς, ανέραστους, µίζερους και αρνητές της ζωής, αυτός τις τιµώρησε σκληρά. Τις θάµπωσε µε τις µεταµορφώσεις του. Έγινε διαδοχικά ταύρος, λιοντάρι, λεοπάρδαλη, ενώ από τους ορθοστάτες του αργαλειού άρχισε να ρέει γάλα και νέκταρ. Τότε αυτές παρεφρόνησαν και τις έπιασε µια ακαταµάχητη επιθυµία τους έβαλαν κλήρο τα παιδιά τους. Αφού κληρώθηκε ο γιος της Λευκίππης Ίππασος, τον έσφαξαν και τον έφαγαν. Μετά

2 την ανίερη αυτή πράξη ετράπησαν στα όρη, όπου, µαινόµενες πλέον, επιδίδονταν στη Βακχική λατρεία. Από την εποχή εκείνη οι παρθένες του γένους των Μινυών ονοµάζονταν «Ολείαι» (εξολοθρεύτριες) και υφίσταντο διώξεις στη γιορτή των Αγριωνίων. Αλλά και οι άνδρες της ίδιας οικογένειας, υφίσταντο ταπείνωση κατά την διάρκεια της γιορτής. Τους επέβαλαν να παρίστανται στη γιορτή ρακένδυτοι και βρώµικοι. Ήταν υποχρεωµένοι να παρακολουθούν όλα όσα γίνονταν χωρίς να µπορούν να επέµβουν έστω και αν ο ιερέας σκότωνε κάποια παρθένα. Κατά τους ιστορικούς χρόνους όλα αυτά είχαν απλώς συµβολικό χαρακτήρα και η καταδίωξη των Μινυών ήταν προσποιητή δίχως να περιλαµβάνει φόνους. Μόνο µια φορά σηµειώθηκε τέτοιο κρούσµα την εποχή του Πλουτάρχου. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, ο ιερέας Ζώϊλος, έφτασε µία κοπέλα την σκότωσε µε τον πέλεκυ. Η πράξη αυτή κατακρίθηκε πολύ και έγινε αφορµή να απαγορευτεί η γιορτή απ τους Ρωµαίους, οι οποίοι τιµώρησαν τους Ορχοµένιους µε πρόστιµο. Ο Ζώϊλος µετά το φόνο αρρώστησε και πέθανε ενώ η οικογένεια του αποκλείσθηκε από την ιεροσύνη. Τα Αγριώνια γιορτάζονταν και στη Θήβα, τη Κρήτη, τη Λέσβο και τη Χίο. ΑΓΡΟΤΕΡΑΣ ΘΥΣΙΑ Ήταν γιορτή προς τιµή της Αρτέµιδος Αγροτέρας, η οποία ετελείτο την 6η του µηνός Βοηδροµίωνος στην Αθήνα, στο ιερό της Αρτέµιδος στις Άγρες. Η γιορτή περιελάµβανε ποµπή και θυσία κατσικιών. Σχετικά µε την προέλευση της γιορτής ιστορούνται τα εξής: Όταν έγινε η εισβολή των Περσών στην Αττική, ο Μιλτιάδης έκανε ευχή στην Άρτεµη να θυσιάσει στο όνοµα της τόσα κατσίκια, όσοι θα ήταν οι νεκροί Πέρσες στο Μαραθώνα. Επειδή όµως οι νεκροί Πέρσες ήταν χιλιάδες και ήταν αδύνατον να βρεθούν στην Αττική τόσα κατσίκια, αποφασίστηκε να θυσιάζονται κάθε χρόνο πεντακόσια. ΑΓΡΥΠΝΙΣ Η Αγρυπνίς ήταν µια γιορτή προς τιµή του ιονύσου στην πόλη Αρβήλη της Σικελίας. Η γιορτή αυτή ανήκε στο ευρύτερο πλαίσιο των γιορτών που ονοµάζονταν «Παννυχίδες», δηλαδή γιορτές που διαρκούσαν όλη τη διάρκεια της νύχτας από τη δύση του ηλίου µέχρι την ανατολή της εποµένης µέρας. Οι Παννυχίδες τελούσαν κατά την παραµονή των περισσοτέρων γιορτών που είχαν µυστηριακό χαρακτήρα. Γνωστές Παννυχίδες ήταν εκείνες που γινόταν προς τιµή του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, στα Ελευσίνια Μυστήρια, στα Αφροδίσια που τελούνταν στη Πάφο της Κύπρου. Ένα από τα βασικά γνωρίσµατα των Παννυχίδων ήταν ότι όσοι µετείχαν σε αυτές λούζονταν πριν την έναρξη της, ενώ η πλέον γνωστή Παννυχίς ήταν τα «Νυκτέλια» προς τιµή του Νυκτελίου ιονύσου, και τα «αιδαφόρια» των ελφών από τις Μαινάδες τον µήνα αιδαφόριο.

3 Α ΩΝΙΑ Τα Αδώνια ήταν γιορτή προς τιµή του Αδώνιδος την 14 η και 15 η του µηνός Βοηδροµίωνος. Γιορταζόταν στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια της γιορτής οι γυναίκες συγκεντρώνονταν και θρηνούσαν µπροστά από δυο κρεβάτια που είχαν επάνω οµοιώµατα του Αδώνιδος και της Αφροδίτης. Γύρω από τα οµοιώµατα τοποθετούσαν γλαστροειδή αγγεία, στα οποία είχαν φυτέψει µάραθο και άλλα φυτά, που αναπτύσσονται γρήγορα και θερµαινόµενα από τον ήλιο δίνουν πρώϊµα άνθη. Με το στολισµό των φυτών αυτών δινόταν η εντύπωση τεχνητών κήπων και τα αγγεία ονοµάζονταν «Αδώνιδος κήποι». Για τον νεκρικό στολισµό τοποθετούσαν µέσα στους «κήπους» αγάλµατα του Έρωτος, οµοιώµατα πτηνών και γλυκίσµατα. Οι γυναίκες την πρώτη µέρα θρηνούσαν. Την επόµενη αυγή και αφού γινόταν περιφορά των κήπων και των οµοιωµάτων στους παρακείµενους δρόµους, τα έριχναν είτε στην θάλασσα είτε στην πηγή είτε στον ποταµό (ανάλογα µε τι υπήρχε) λυσσίκοµες (µε λυµένα µαλλιά) και γυµνόστηθες. Η γιορτή τέλειωνε µε θυσίες αγριόχοιρων. Την ίδια χρονική περίοδο τα Αδώνια γιορτάζονταν και στην Αλεξάντρεια. Εκεί η βασίλισσα συνόδευε το οµοίωµα του Αδώνιδος περιβαλλόµενη από τις ευγενέστερες γυναίκες που µετέφεραν δύο κρεβάτια φτιαγµένα από χρυσό και άργυρο, για την τοποθέτηση των οµοιωµάτων του Αδώνιδος και της Αφροδίτης. Όταν τελικά ετοποθετούντο τα οµοιώµατα στον κατάλληλο χώρο, συγκέντρωναν γύρω από το οµοίωµα του Αδώνιδος µέσα σε ασηµένια κιβώτια, καρπούς από τα περιβόλια και τους κήπους, καθώς και φαγητά που είχαν ετοιµάσει οι γυναίκες από σταρένιο αλεύρι, µέλι και λάδι. Την άλλη µέρα µε την αυγή όλες οι γυναίκες εν ποµπή µετέφεραν τον Άδωνι στη θάλασσα και λυσσίκοµες έψαλλαν: «Ω! Άδωνι, µας είσαι ευνοϊκός και τώρα και για πάντα. Οι καρδιές µας χάρηκαν που έφτασες. Κάνε να χαρούν πάλι και στην επιστροφή σου». ΑΙΑΚΕΙΑ Τα Αιάκεια ήταν γιορτή της Αίγινας προς τιµή του Αιακού και θεσµοθετήθηκε, επειδή µε υπόδειξη του ελφικού Μαντείου πήγαν στην Αίγινα οι πρέσβεις των Ελληνικών πόλεων, για να παρακαλέσουν τον Αιακό να µεσολαβήσει στον πατέρα του. Τον Ελλάνιο ία, για να στείλει βροχή προς σωτηρία ανθρώπων και ζώων από την ανοµβρία. Ο ίας άκουσε την ικεσία τους και έβρεξε «εις πάσαν την Ελλάδα γην», όπως αναφέρει ο Απολλόδωρος. Η γιορτή περιελάµβανε γυµνικούς αγώνες τους οποίους ύµνησε ο Πίνδαρος, και οι νικητές αφιέρωναν το στεφάνι τους στο Αιάκειον, ναό που ήταν αφιερωµένος στον Αιακό. ΑΙΑΝΤΕΙΑ Τα Αιάντεια ήταν γιορτή που τελούνταν προς τιµή των δύο Αιάντων, του Τελαµώνιου και του Λοκρού. Οι γιορτές προς τιµή του Λοκρού τελούνταν στον Οπούντα που ήταν η µητρόπολη των Λοκρών, ενώ οι τελετές προς τιµή του Τελαµώνιου τελούνταν στη Σαλαµίνα µε θυσίες, αγώνες εφήβων και µε ποµπή, καθώς επίσης και µε νυχτερινή λαµπαδηδροµία. Επίσης τελούνταν και «άµµιλα των πλοίων». Ένα από τα σπουδαιότερα αγωνίσµατα εθεωρείτο ο «µακρός δρόµος». Κατά τη

4 διάρκεια της ποµπής εφέρετο µέσα σε φέρετρο ένα ανδρείκελο οπλισµένο µε πλήρη πανωπλία εις µνήµη του Αίαντος. Η γιορτή των Αιαντείων µεταφέρθηκε από τη Σαλαµίνα στην Αθήνα µετά την κατάληψή της από τους Αθηναίους. Τους δύο ήρωες τιµούσαν επίσης και στη Σπάρτη µε την ίδια γιορτή. Τα Αιάντεια τελούνταν µέχρι και τους χρόνους της Ρωµαιοκρατίας. ΑΙΓΙΝΗΤΩΝ ΕΟΡΤΗ Η γιορτή αυτή ήταν προς τιµή του Ποσειδώνος και διαρκούσε 16 µέρες. Κατά τη διάρκεια της γιορτής οι θρησκευτές έτρωγαν σιωπηλά σε στενό οικογενειακό κύκλο δίχως να µετέχουν δούλοι και χωρίς να προσκαλούν ξένους. Ήταν ένα είδος µνηµοσύνου και κρατούσε τις ρίζες του από την εποχή του Τρωϊκού πολέµου. Από τους Αιγινήτες που µετείχαν στον Τρωϊκό πόλεµο πολλοί σκοτώθηκαν στις µάχες, περισσότεροι όµως χάθηκαν κατά την επιστροφή λόγω της ταραγµένης θάλασσας. Τους λίγους που σώθηκαν τους υποδέχτηκαν οι συγγενείς τους, αλλά όταν είδαν τους άλλους πολίτες να πενθούν δεν θεώρησαν σωστό ούτε να επιδεινύουν τη χαρά τους, ούτε να θυσιάζουν δηµόσια στους Θεούς. Έτσι αποφάσισαν να γιορτάζουν κρυφά στα σπίτια τους την επιστροφή των επιζώντων. ΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΑΛΩΠΙΑ Τα Αλαία και τα Αλώπια ήταν γιορτές της Τεγέας. Συγκεκριµµένα τα Αλαία ήταν γιορτή προς τιµή της Αλέας Αθηνάς και η διάρκεια της γιορτής ήταν τρείς µέρες. Περιελάµβανε θρησκευτικές τελετές και αγώνες παιδιών και ανδρών στο µεγάλο στάδιο της πόλης. Τα Αλώπια ήταν αγώνες στο στάδιο και πήραν το όνοµα τους εκ του αλωτόςάλωσις επειδή ήταν αφιερωµένα σε εορτασµό νίκης των Αρκάδων κατά των Λακεµοδαιµονίων τον 8 ο αιώνα, στην οποία οι πλείστοι των εχθρών συνελήφθησαν ζωντανοί. Τα Αλαία εκτός από τους Τεγεάτες τα γιόρταζαν και οι Περγαµηνοί της Μικρής Ασίας, οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους απογόνους των συναγωνιστών του Άρκαδος ήρωος Τηλέφου. ΑΛΙΕΙΑ ΚΑΙ ΑΛΙΑ Τα Αλίεια ήταν λαµπρότατη γιορτή της Ρόδου, προς τιµή του Θεού Ηλίου. Ο οποίος ήταν πολιούχος της Ρόδου. Τα Αλίεια χωρίζονταν σε «µικρά» και «µεγάλα». Τα «µικρά» Αλίεια γιορτάζονταν κάθε έτος ενώ τα «µεγάλα» κάθε τέταρτο έτος, κατά τη διάρκεια του εµβόλιµου µήνα που ελέγετο Πάναµος β και για το λόγο αυτό ονοµάζονταν «ιπανάµια». Τα «µεγάλα» Αλίεια ήταν µια από τις επιφανέστατες γιορτές πανελλήνιας αίγλης επί 600 χρόνια και συγκεκριµµένα από το 300 της αρχαίας χρονολόγησης µέχρι το 300 της νέας. Η γιορτή περιελάµβανε ποµπές, θυσίες, µουσικούς, γυµναστικούς και ιππικούς αγώνες, στους οποίους έπαιρναν µέρος και οι γυναίκες. Οι νικητές κέρδισαν ως έπαθλο στεφάνι από φύλλα λεύκης. Στη γιορτή αυτή πολλές πόλεις έστελναν επίσηµες «θεωρίες» για να αποδώσουν την

5 πρέπουσα τιµή στο Θεό Ήλιο. Άλλες γιορτές προς τιµή του Ηλίου µε το όνοµα Άλεια ή Άλια γιορτάζονταν στις Τράλλεις και στην Φιλαδέλφεια κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Τα Άλια ήταν και αυτά γιορτή του Θεού Ήλιου στη Ρόδο. Τελούνταν το θέρος και αντί για θυσία έριχναν στη θάλασσα άρµα τέθριππον, του οποίου οι ίπποι προηγουµένως καθαγιάζονταν. Κατόπιν ακολουθούσαν ιππικοί γυµνικοί και µουσικοί των νικητών ήταν και πάλι από φύλλα λεύκης. ΑΛΩΑ Τα Αλώα ήταν γιορτή της Αττικής προς τιµή της ήµητρος Αλωάδος, του ιονύσου και του Ποσειδώνος Φυταλµίου. Οι ιεροπραξίες της γιορτής γίνονταν γύρω από τα αλώνια συγχρόνως σε όλους τους δήµους της Αττικής. Ο χρόνος διεξαγωγής της γιορτής ήταν κατά τη διάρκεια του τρύγου, όταν άνοιγαν τα νέα κρασιά και κατά τη διάρκεια της συγκοµιδής των καρπών. Η γιορτή άρχιζε στην Αθήνα, συνεχιζόταν και τελείωνε στην Ελευσίνα. Μία ιερά ποµπή ξεκινούσε από την Αθήνα φέρνοντας τις «απαρχές», δηλαδή τους πρώτους καρπούς του έτους, µε κατεύθυνση προς την Ελευσίνα, όπου γίνονταν θυσίες. Τότε γινόταν και η «Ποσειδώνος ποµπή». Ακολουθούσαν τα µυστήρια µε την τελετή της µύησης, στην οποία πρωτοστατούσε η Ιέρεια της ήµητρας και της κόρης (η Ιέρεια αυτή δεν ήταν η Ιέρεια των Ελευσινίων Μυστηρίων. Η Ιέρεια των Αλώων προερχόταν από τον οίκο των Φιλλειδών, ενώ των Ελευσινίων από τον οίκο των Ευµολπιδών και των Κηρύκων). Επειδή στα Αλώα απελείετο ο Ιεροφάντης, το προνόµιο να παρουσιάζει τα δώρα και να µυεί τις µυούµενες το είχε η Ιέρεια. Στα µυστήρια γίνονταν δεκτές µόνο οι γυναίκες οι οποίες αντάλλαζαν µεταξύ τους ελεύθερους λόγους και έφεραν εµβλήµατα που εξέφραζαν την ηδονή. Μετά ακολουθούσε δείπνο, το οποίο περιελάµβανε όλα τα προϊόντα της γης και της θάλασσας, εκτός από εκείνα που απαγόρευε λόγος µυστικός, όπως ο καρπός της ροίας και τα αυγά. Οι γιορτές τελείωναν µε αγώνες οι οποίοι ονοµάζονταν «πάτριοι αγώνες». Επίσης οι έφηβοι είχαν δικαίωµα να κάνουν επίσηµη δηµηγορία. ΑΜΑΡΥΝΘΙΑ Τα Αµαρύνθια ήταν γιορτή που ετελείτο αρχικά στην Αµάρυνθο της Ευβοίας προς τιµή της Αµαρυνθίας Αρτέµιδος. Ο Αµάρυνθος ήταν σύµφωνα µε την παράδοση κυνηγός που συµµετείχε στην συνοδεία της Αρτέµιδος και κατοικούσε στην Ερέτρια. Από αυτόν ονοµάστηκε Αµάρυνθος µία πόλη της Εύβοιας όπου πολιούχος Θεά ήταν η Άρτεµις. Η γιορτή αυτή µεταφέρθηκε αργότερα και στην Αττική στο δήµο του Άθµονος όπου ετελείτο η γιορτή µε το όνοµα Αµαρύσια (από τη γιορτή αυτή πήρε και το όνοµα της η περιοχή του Αµαρουσίου). Η γιορτή αυτή ήταν µεγαλοπρεπής και κατά την διάρκεια της ετελούντο αθλητικοί αγώνες.

6 ΑΜΦΙΑΡΑΙΑ Τα Αµφιαραία ήταν γιορτή προς τιµή του Αµφιαράου ως Θεού της Ιατρικής, η οποία κατά την αρχαιότητα ετελείτο στο Ιερό του στον Ωρωπό. Η γιορτή περιελάµβανε αγώνες γυµνικούς, µουσικούς και ιππικούς. Οι προσερχόµενοι προς θεραπεία ή µαντική, υφίσταντο απαραιτήτως κάθαρση, η οποία περιελάµβανε νηστεία και λούσιµο στα νερά της πηγής του Ιερού. Ακολουθούσε θυσία κριού και µετά οι ενδιαφερόµενοι ξάπλωναν πάνω στα δέρµατα των ζώων. Η µαντεία ή η θεραπευτική συµβουλή δινόταν από τον ίδιο τον Αµφιάραο, ο οποίος εµφανιζόταν σε όνειρο που έβλεπε ο ενδιαφερόµενος. Στη Θεουργία η µέθοδος αυτή ονοµάζεται «εγκοίµηση» και περιλαµβάνει διανυκτέρευση και κατάκληση µέσα σε Ιερό χώρο, µε σκοπό την επικοινωνία µε τους Θεούς. Ο ενδιαφερόµενος θυσιάζει εκ των προτέρων στο Θεό τον οποίο επικαλείται και αυτός όταν εµφανιστεί στον ύπνο, απαντά ή απ ευθείας, ή δια σηµείων. Πριν γίνει το τυπικό της εγκοιµήσεως προηγείται µακρά περίοδος καθαρµού που περιλαµβάνει νηστεία και αποχή από κάθε σαρκική ηδονή. Την προηγούµενη µέρα θυσιάζει στο Θεό το προσφιλές του ζώο και µετά κοιµάται πάνω στο δρόµο του θυσιασθέντος ζώου. ΑΜΦΙ ΡΟΜΙΑ Τα αµφιδρόµια ήταν η ιεροπραξία του καθαρµού µετά τον τοκετό. Μετά τον τοκετό πλένονταν και καθαρίζονταν η λεχώνα, το βρέφος και όλοι όσοι έρχονταν σε επαφή µαζί τους, Την πέµπτη µέρα από τον τοκετό, καθάριζαν το σπίτι και τοποθετούσαν στην εξώθυρα στεφάνι από κλαδί ελιάς, αν το βρέφος ήταν αγόρι και µάλλινη ταινία αν ήταν κορίτσι και αµέσως άρχιζε η ιεροπραξία του καθαρµού. Το βρέφος στην αγκαλιά της τροφού περιφέρετο γύρω από την εστία του σπιτιού (εξού και η ονοµασία «Αµφιδρόµια», ενώ ακολουθούσαν σε ποµπή όλοι οι συγγενείς. Μετά από αυτά, την έβδοµη µέρα γιορτάζονταν οι «εβδόµες» ή και κατά τον Ισαίο την δέκατη µέρα δεκάτην θύειν εστιάν» ή «γενέθλια θύειν», δηλαδή γινόταν η ιεροπραξία της ονοµατοθεσίας του βρέφους. Μετά την ονοµατοθεσία γίνονταν θυσίες και συµπόσια, όπου παρεβρίσκονταν όλοι οι συγγενείς και στενοί φίλοι της οικογένειας καθώς και οι δούλοι οι οποίοι έφερναν και δώρα προς τη µητέρα και το βρέφος. ΑΝΑΚΕΙΑ Το όνοµα «Άνακες» δίνεται σε Θεούς που η ενέργεια τους θεωρείται «φυλακτήριος». Στην Αθήνα Άνακες ήταν οι ιόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης. Με το τρόπο αυτό οι Αθηναίοι θέλησαν να εκφράσουν την ευγνωµοσύνη τους προς αυτούς επειδή όταν εισέβαλαν στην Αττική για να ελευθερώσουν την ωραία Ελένη που είχε αρπάξει ο Θησεύς, δεν προέβησαν σε καταστροφές. Η γιορτή των Ανακείων στην Αθήνα γινόταν την 18 η του µηνός Ελαφηβολιώνος στο «Ανάκειο Ιερό» των ιοσκούρων, το οποίο βρισκόταν στην βόρεια πλευρά της Ακροπόλεως και περιελάµβανε προσφορές από ελιές, τυρί και πράσα, ενώ µετά ακολουθούσε συµπόσιο.

7 Σε άλλες πόλεις λατρευόταν ως Άνακες οι Κουρήτες, οι Τριπάτορες (σύµφωνα µε το ορφικό απόσπασµα 53, οι Τριπάτορες είναι άνεµοι και οι γονείς τους είναι η γη κ ο ήλιος. Στο ίδιο απόσπασµα αναφέρεται ότι οι Αθηναίοι θυσίαζαν και προσεύχονταν σ αυτούς να γεννήσουν παιδιά, όταν επρόκειτο να παντρευτούν. Οι Τριπάτορες ονοµάζονται Αµαλκείδης, Πρωτοκλής και Πρωτοκλέων, θεωρούνται θυρωροί και φύλακες των ανέµων, ενώ ταυτίζονται και µε τα παιδιά του Ουρανού και της Γης Κόττο, Βριάρεω και Γύγη), οι Κάβειροι κλπ. ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ Τα Ανθεστήρια γιορτάζονταν στην Αθήνα από την 11 η ως την 13 η του µηνός Ανθεστηριώνος προς τιµή του ιονύσου και του χθονίου Ερµού. Κατά τη διάρκεια της γιορτής τελούνταν αγωνίσµατα και τα βραβεία των νικητών τα διένεµε ο άρχων βασιλεύς, ο οποίος είχε και την επιµέλεια της γιορτής. Η πρώτη µέρα των Ανθεστηρίων ονοµαζόταν «πιθοίγια», επειδή εκείνη την ηµέρα άνοιγαν τους πίθους για να δοκιµάσουν τα νέα κρασιά και στεφάνωναν τα παιδιά που γεννήθηκαν τον προηγούµενο χρόνο. Η δεύτερη µέρα των Ανθεστηρίων λεγόταν «Χόες» και γίνονταν συµπόσια, «ασκώλια» και ο «εξ αµαξών κώµος» δηλαδή ανταλλαγές σκωµµάτων µεταξύ των θρησκευτών οι οποίοι βρίσκονταν πάνω σε άµαξες και πείραζαν τους περαστικούς. Τη µέρα αυτή γινόταν και ο «Ιερός Γάµος» µεταξύ του ιονύσου και της συζύγου του Άρχοντος Βασιλέως στο «Βουκολείον» Ιερό. Ο ιόνυσος έφτανε εκεί πάνω σε ένα πλοίο µε τροχούς, ενώ η βασίλισσα λίγο πριν την έλευση του Θεού έδινε τον όρκο της αγαµίας των Ιερουργών. Την ίδια επίσης µέρα η σύζυγος του Άρχοντος Βασιλέως τελούσε στο «εν Λίµναις» Ιερό του ιονύσου στο όνοµα της πολιτείας. Θυσίες και τελετές. Το Ιερό άνοιγε µόνο µια φορά το χρόνο, τη νύκτα της 12 ης Ανθεστηριώνος, για την τέλεση των εκεί γυναικείων Μυστηρίων. Στα µυστήρια αυτά απαγορευόταν αυστηρά η παρουσία ανδρών. Οι γυναίκες εξαγνίζονταν µε αέρα, νερό και φωτιά και φορούσαν δέρµατα ελάφου ή πάνθηρος. Οι ιεροπραξίες άρχιζαν µε θυσία χοίρου και τελεστής ήταν µία Ιεροφάντις µαζί µε 14 Ιέρειες που ονοµάζονταν «Γεραραί» (σεβάσµιες). Οι Ιέρειες έδιναν και αυτές τον όρκο της αγαµίας των Ιερουργών και υπόσχονταν επίσης πως θα τελούν προς τιµή του ιονύσου τα «Θεοίνια», τη γιορτή του Θεού Οίνου και τα «Ιοβάκχεια». Μπροστά στην Ιεροφάντιδα η σύζυγος του Άρχοντος Βασιλέως, πρόσφερε θυσία στο ιόνυσο για την ευηµέρια της πόλεως. Η Τρίτη µέρα των Ανθεστηρίων ονοµάζονταν «Χύτροι», επειδή την ηµέρα προσφέρονταν αγγεία µε άνθη, µαγειρεµένα λαχανικά και πανσπερµία σιτηρών. Μέσω του Ψυχοποµπού Ερµού γινόταν επίσηµη ανάκληση νεκρών και σπονδές ύδατος που ονοµάζονταν «Υδροφόρια» στο «Ολυµπείον» Ιερό της Γης προς τιµή των πνιγέντων στο Κατακλυσµό του ευκαλίωνος. Στο τέλος των ιεροπραξιών γινόταν η επάνοδος των Ψυχών στον Άδη µε την φράση «Θύραζε, Κήρες...ουκέτ Ανθεστήρια».

8 ΑΝΘΕΣΦΟΡΙΑ Ή ΗΡΟΑΝΘΕΙΑ Τα Ανθεσφόρια ή Ηροάνθεια ήταν γυναικεία γιορτή. Γιορταζόταν στη Σικελία την πρώτη µέρα της Ανοίξεως, προς τιµή της Περσεφόνης και περιελάµβανε χορούς στεφανωµένων κοριτσιών που ονοµάζονταν «ανθεσφόροι». Η ίδια γιορτή ετελείτο την ίδια µέρα στο Άργος, προς τιµή της Ήρας-Ανθείας και του ιονύσου, στο οµώνυµο Ιερό της Θεάς. Η γιορτή περιελάµβανε ποµπή των «ανθεσφόρων», µε τη διαφορά ότι τα κορίτσια εδώ δεν ήταν στεφανωµένα, αλλά κρατούσαν κάνιστρα γεµάτα µε άνθη. Η ποµπή γινόταν µε την συνοδεία αυτών που έπαιζαν το «Ιεράκιον Μέλος», το οποίο ήταν λατρευτική µουσική γραµµένη από τον Αργείο µουσικό Ιέρακα, τον 7 ο αιώνα της Αρχαίας χρονολόγησης. Τα Ανθεσφόρια τελούνταν επίσης στην Κνωσσό, προς τιµή της Ανθείας Αφροδίτης, καθώς επίσης και στην Μεγαλόπολη στο ιερό των Μεγάλων Θεών, όπου υπήρχαν αγάλµατα ανθεσφόρων κορών που κρατούσαν στο κεφάλι τους καλάθι γεµάτο άνθη. ΑΠΑΤΟΥΡΙΑ Τα Απατούρια ήταν Αττική γιορτή και αποτελούσε πανηγυρική εγγραφή των νέων κοριτσιών και αγοριών στους καταλόγους των πολιτών και τελούνταν από την 11 η ως την 13 η του µηνός Πυανεψιώνος, προς τιµή του ιός Φατρίου. Η πρώτη µέρα λεγόταν «ορπεία» και την ηµέρα αυτή οι πατέρες συναθροίζονταν κατά φατρίες σε εορτάσιµο συµπόσιο. Η δεύτερη µέρα λεγόταν «ανάρρυσις» (απολύτρωση) και προσφέρονταν ζώα προς θυσία. Η τρίτη µέρα λεγόταν «κουρεώτις». Την ηµέρα αυτή παρουσιάζονταν στη φατρία τα παιδιά που έπρεπε να γραφτούν και γράφονταν τα ονόµατα τους στο κατάλογο από τον φατριάρχη. Ο πατέρας τότε ορκιζόταν ότι το παιδί του είχε γεννηθεί από νόµιµη σύζυγο και ακολουθούσε ψηφοφορία για την αποδοχή του δηλητηριασµένου από την φατρία. Μετά ο πατέρας θυσίαζε πρόβατο το λεγόµενο «κούρειον» και γινόταν συµπόσιο από τα µέλη της οικογένειας. Ύστερα ο πατέρας θυσίαζε στο βωµό του Φατρίου ιός ή της Φατρείας Αθηνάς και πρόσφερε «πλακούντες» και σπονδές κρασιού («οινιστήρια»). Απ τη µεριά τους οι νέοι και οι νέες που έµπαιναν στην εφηβική ηλικία, προσέφεραν δοχείο κρασιού, προς τον Ηρακλή, έκαναν σπονδές, έδιναν στους παρευρισκόµενους να πιούν και έκοβαν µέρος των µαλλιών τους. Την ίδια µέρα γινόταν έλεγχος της προόδου των µαθητών στα σχολεία και απήγγειλαν χωρία διαφόρων ποιητών και συγγραφέων, ενώ οι αριστεύσαντες... µαθητές βραβεύονταν. ΑΠΟΛΛΩΝΙΑ Τα Απολλώνια ήταν εξιλαστήριος γιορτή της Σικυώνος προς τιµή του Απόλλωνος.

9 Κατά τη διάρκεια της γιορτής επτά έφηβοι και επτά κόρες πήγαιναν στο ποταµό Σύθα, µετά πήγαιναν στο Ιερό της Πειθούς και µετά κατέληγαν στο Ναό του Απόλλωνος που βρισκόταν στην αγορά. Η γιορτή αυτή ήταν ανάµνηση ενός παλιού γεγονότος. Όταν ο Απόλλων και η Άρτεµις ήλθαν στην Αιγιαλεία µετά το φόνο του Πύθωνος κατελήφθησαν από φόβο. Μετά έφυγαν για την Κρήτη, όπου ο Καρµάνωφ τους εκάθαρε. Εν το µεταξύ όµως στη Σικυωνία χώρα, φοβερός λοιµός ερήµωνε τις πόλεις και οι κάτοικοι κατέφυγαν στους µάντεις, οι οποίοι τους συµβούλεψαν να εξευµενίσουν τον Απόλλωνα και την Άρτεµι στέλνοντας προς αυτούς επτά έφηβους και επτά κόρες. Πράγµατι αυτοί έστειλαν τους νέους στο ποταµό Σύθα και παρακάλεσαν τους Θεούς να έλθουν στην Ακρόπολη τους. Οι Θεοί εξευµενίστηκαν από τις ικεσίες τους και επέστρεψαν στη Σικυωνία. Οι κάτοικοι έκτισαν στο σηµείο εκείνο της χώρας, όπου πρωτοπάτησαν οι Θεοί επιστρέφοντας, το Ιερό της Πειθούς ως ευχαριστήριο, διότι επείσθησαν να επανέλθουν. Μετά την απαλλαγή τους απ το λοιµό, έκτισαν στην Αγορά το Ναό του Απόλλωνος. Απολλώνια γιορτάζονταν επίσης στη Μίλητο, τη Κύδνο και στη ήλο γιορτάζονταν την 7 η Θαργηλιώνος και κατά τη διάρκεια τους γίνονταν αγώνες εφήβων και ανδρών καθώς και λιτανεία δαδούχων ΑΡΝΙΣ Η Αρνίς ήταν γιορτή του Άργους προς τιµή του Λίνου, υιού του Απόλλωνος από την Αργεία Ψαµάθης, η οποία, φοβούµενη την οργή του πατέρα της, άφησε έκθετο τον καρπό του έρωτα της µε τον Απόλλωνα. Ένας βοσκός βρήκε και ανέθρεψε το παιδί σαν το δικό του, ώσπου µια µέρα τα σκυλιά του βοσκού το κατασπάραξαν. Η Ψαµάθη έπεσε σε µεγάλη θλίψη, αποκάλυψε το παραστράτηµα της στον πατέρα της Κρότωπο, ο οποίος την σκότωσε. Ο Απόλλων οργισµένος για τον θάνατο της Ψαµάθης, τιµώρησε τους Αργείους µε λιµό. Όταν οι κάτοικοι συµβουλεύτηκαν το µαντείο για να αποµακρύνουν το κακό, το µαντείο είπε να εξιλεώσουν τελετουργικά το Λίνο και τη µητέρα του. Οι Αργείοι Θέσπισαν την Αρνίδα, γιορτή καθαρµού και εξιλασµού, που περιελάµβανε θυσίες αµνών, χορωδίες γυναικών και κοριτσιών που θρηνούσαν το Λίνο και την τελετουργική θυσία σκύλου («κυνοφόντις»). ΑΡΡΗΦΟΡΙΑ Τα Αρρηφόρια γιορτάζονταν στην Αθήνα στις 22 του µηνός Σκιροφοριώνος προς τιµή της Θεάς Αθηνάς. Κάθε χρόνο εκλέγονταν τέσσερα κορίτσια, από τις εκλεκτότερες οικογένειες, ηλικίας από 7 έως 11 ετών, οι οποίες ονοµάζονταν Αρρηφόροι. Οι Αρρηφόροι κατοικούσαν στην Ακρόπολη από τις τελευταίες ηµέρες του µηνός Πυανεψιώνος µέχρι την ηµέρα την ηµέρα της γιορτής των Αρρηφοριών. ύο από αυτές ύφαιναν το πέπλο της Αθηνάς για τη γιορτή των Παναθηναίων. Φορούσαν όλες λευκό χιτώνα και χρυσά κοσµήµατα, τα οποία µετά τη γιορτή γίνονταν ιερά (τα έξοδα για το πέπλο και τα κοσµήµατα τα αναλάµβαναν οι οικογένειες των Αρρηφόρων).

10 Έτρωγαν ένα ιδιαίτερο είδος πλακούντος, τον «ανάστατον» και έπαιζαν σε ορισµένο χώρο της Ακροπόλεως, στη «σφαιρίστραν των Αρρηφόρων». Την ηµέρα της γιορτής έφεραν στο κεφάλι κάνιστρα µε τα µυστικά ιερά αντικείµενα της Θεάς, τα οποία τους τα έδινε η Ιέρεια της. Μετά πήγαιναν στον Ιλισσό, στον περίβολο κοντά στο Ιερό της Αφροδίτης, µέσα στο οποίο υπήρχε υπόγεια κάθοδος. Εκεί άφηναν τα Ιερά αντικείµενα και έπαιρναν άλλα κάνιστρα τα οποία µετέφεραν καλυµµένα στην Ακρόπολη. Μετά την τελετή οι Αρρηφόροι απολύονταν και έπερναν τη θέση τους νέα κορίτσια. ΑΡΟΤΟΙ Οι Αροτοί ήταν γεωργικές γιορτές, οι οποίες τελούνταν σε τρεις διαφορετικές εποχές. Πρώτος άροτος «επί Σκύρω» εις ανάµνηση της πρώτης σποράς. Ετελείτο την άνοιξη µεταξύ Ελευσίνας και Αθηνών. Ο δεύτερος άροτος ετελείτο στη Ραρία (πεδιάδα κοντά στην Ελευσίνα). Ο τρίτος άροτος που λεγόταν «βουζύγιο» ετελείτο στους πρόποδες της Ακροπόλεως στη βόρεια πλευρά της, µεταξύ του Ηφαιστείου και του πύργου των ανέµων, κοντά στο Ναό της ήµητρος Χλόης και της Γης Κουροτρόφου. Εκεί για πρώτη φορά σύµφωνα µε τις Αττικές παραδόσεις ζεύχθηκαν βόδια, καλλιεργήθηκε η γη και σπάρθηκε σιτάρι. Κατά τη διάρκεια του «βουζυγίου» σε εκείνο το µέρος γινόταν η σπορά του σίτου που προοριζόταν για τη λατρεία της Αθηνάς και του πολιέως ιός. ΑΡΤΕΜΙΣΙΑ Τα Αρτεµίσια ήταν πανελλήνια γιορτή προς τιµή της Αρτέµιδος. Πιο ξακουστή α όλες ήταν η Γιορτή της Πόλεως της Εφέσου, η οποία περιελάµβανε αγώνες και ποµπή µε περιφορά του αγάλµατος της Θεάς, ντυµένο µε δορά αγρίου ζώου. Την ποµπή έκλεινε όµιλος νέων γυναικών µεταµφιεσµένων σε νύµφες οι οποίες χόρευαν. ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙ ΑΥΡΙΑ Τα Ασκληπιεία και τα Επιδαύρια ήταν γιορτές προς τιµή του Ασκληπιού στην Επίδαυρο και τελούνταν στο Ιερό του Θεού. Τα Ασκληπιεία τελούνταν ανά τετραετία και περιελάµβαναν αγώνες γυµνικούς, ιππικούς και µουσικούς. ΑΦΡΟ ΙΣΙΑ ΚΑΙ ΥΒΡΙΣΤΙΚΑ Τα Αφροδίσια ήταν γιορτή προς τιµή της Αφροδίτης. Οι πανηγυριστές παραδίνονταν στη χαρά και τις απολαύσεις της ζωής, ενώ η γιορτή εµπλουτιζόταν µε αγώνες και λαµπαδηφορίες. Η γιορτή είχε πανελλήνιο χαρακτήρα και τα µέλη των λατρευτικών συλλόγων που επιµελούνταν τον εορτασµό των Αφροδισίων, ονοµάζονταν «Αφροδισιαστές».

11 Αφροδίσια επίσης ονοµάζονταν οι ευχαριστήριες τελετές που γίνονταν µετά το τέλος επιτυχούς επιχειρήσεως ή µετά από ασφαλές ταξίδι προς τιµή της Αφροδίτης. Ανάλογες Θυσίες γίνονταν και προς τον Αποβατήριο ία που ονοµάζονταν «Αποβατήρια». Τα Υβριστικά ήταν και αυτά γιορτή της Αφροδίτης όπου οι άνδρες φορούσαν γυναικεία ενδύµατα και οι γυναίκες ανδρικά. ΒΑΣΙΛΕΙΑ Τα Βασίλεια ήταν Παµβοιωτικοί αγώνες. Οι οποίοι τελούνταν στη Λιβαδειά προς τιµή του Βασιλέως ιός. Θεσπίστηκαν µετά τη νίκη των Θηβαίων κατά των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371 της Αρχαίας Χρονολόγησης. Οι αγώνες καθιερώθηκαν επειδή πριν την έναρξη της µάχης ήλθε αγγελιοφόρος από τη Λιβαδειά φέρνοντας το χαρµόσυνο άγγελµα ότι το Μαντείο του Τροφωνίου προφήτευσε νίκη των Θηβαίων. Η γιορτή περιελάµβανε αγώνες γυµνικούς µουσικούς και ιππικούς. Στα Βασίλεια εκτός των Βοιωτών, έπαιρναν µέρος και άλλοι Έλληνες. Ο Αλέξανδρος ο Γ, συνέστησε γιορτή µε το ίδιο όνοµα και µε το ίδιο περιεχόµενο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. ΒΕΝ Ι ΙΑ Τα Βενδίδια γιορτάζονταν την 19 η του µηνός Θαργηλιώνος στον Πειραιά από την εποχή του Περικλέους προς τιµή της Σεληνιακής Θρακικής Θεάς Βενδίδος που ταυτιζόταν µε την Άρτεµη και συχνά µε την Εκάτη ή και µε την Περσεφόνη. Η γιορτή περιελάµβανε δηµόσιες θυσίες και τελετές. ΒΟΗ ΡΟΜΙΑ Τα Βοηδρόµια ήταν γιορτή προς τιµή του παραστάτου των πολεµιστών Απόλλωνος Βοηδροµίου και ετελείτο στην Αθήνα την 7 η του µηνός Βοηδροµιώνος. Η γιορτή αυτή πρωτοκαθιερώθηκε εις ανάµνηση της νίκης του Θησέως κατά των Αµαζόνων, ενώ υπάρχει άλλη µια παράδοση που αναφέρει ότι η γιορτή καθιερώθηκε από τον Ίωνα εις ανάµνηση της νίκης του εναντίον του Ελευσινίου Ευµόλπου. ΒΡΑΥΡΩΝΕΙΑ Η βραυρώνεια γιορτάζονταν κάθε πενταετία προς τιµή της Βραυρωνίας Αρτέµιδος την 17 η του µηνός Μουνυχιώνος. Την διεξαγωγή και εποπτεία της τελετής είχαν δέκα ιεροποιοί, οι οποίοι ήταν δέκα άρχοντες, ένας από κάθε φυλή. Κατά την τελετή δέκα κορίτσια ηλικίας 5-10 ετών, καθιερώνονταν µέχρι την ηµέρα του γάµου τους στην Αρτέµιδα. Τα κορίτσια αυτά φορούσαν κίτρινο ένδυµα και λέγονταν «άρκτοι», ενώ η τελετή λεγόταν «αρκτεύεσθαι» και

12 «δεκατεύειν», από την ηλικία των κοριτσιών. Η καθιέρωση στη Θεά λεγόταν «άρκτεια». Η τελετή αυτή σύµφωνα µε την παράδοση καθιερώθηκε επειδή στη Βραυρώνα υπήρχε µια εξηµερωµένη άρκτος, την οποία όµως σκότωσαν δύο αδελφοί, επειδή όταν έπαιζε µε την αδελφή τους, την πλήγωσε. Η Άρτεµις τότε τιµώρησε τους Αθηναίους µε λοιµό, από τον οποίο απαλλάχτηκαν µε την καθιέρωση της αρκτείας, µετά από χρησµό των ελφών. Οι πατέρες των κοριτσιών πρόσφεραν από µια κατσίκα για θυσία, ενώ η γιορτή περιελάµβανε και απαγγελία της Ιλιάδος. Επίσης γιορτή µε το ίδιο όνοµα και στην ίδια περιοχή υπήρχε προς τιµή του ιονύσου η οποία ετελείτο και αυτή κάθε πενταετία. ΒΡΙΤΟΜΑΡΤΙΑ Τα Βριτοµάρτια ήταν γιορτή προς τιµή της Βριτοµάρτυος στην Ολούντα της Κρήτης, όπου απoδίδετο λατρεία στο πανάρχαιο ξόανο της Θεάς που σύµφωνα µε την παράδοση είχε κατασκευαστεί από το αίδαλο. Η Βριτόµαρτυς µε την παράδοση ήταν κόρη του ιός και της Κάρµης, κόρης του Ευβούλου, την οποία ερωτεύθηκε και καταδίωξε ο Μίνως. Επί εννέα µήνες την κυνηγούσε ενώ αυτή κρυβόταν στα δάση και τις χαράδρες. Κάποια στιγµή συνεχίζει ο µύθος Ο Μίνως κόντεψε να την πείσει και η νύµφη στην απόγνωσή της πήδηξε από ένα βράχο στη θάλασσα, αλλά την έσωσαν κάποιοι ψαράδες µε τα δίχτυα τους, µετά την παρέµβαση της Αρτέµιδος, η οποία µετά την προσπάθεια της βριτοµάρτυος για να προστατεύσει την αγνότητά της, την εξύψωσε σε θεότητα. ΓΑΛΑΞΙΑ Με το όνοµα Γαλάξια είναι γνωστές δύο γιορτές της Αθήνας, εκ των οποίων η µια γιορταζόταν προς τιµή της Ρέας τον µήνα Ελαφηβολιώνα και περιελάµβανε θυσία εκ µέρους των εφήβων και προσφορά χρυσού δοχείου αξίας 100 δραχµών. Επίσης το γεύµα της ηµέρας αποτελείτο από µίγµα γάλακτος και κριθάλευρου που ονοµαζόταν «γαλαξίας», ενώ ένα µέρος του γινόταν σπονδή προς τη Θεά. Η άλλη οµότιτλη γιορτή, ήταν προς τιµή του Απόλλωνα και ετελείτο την 22 η του µηνός Ποσειδεώνος, δηλαδή την ηµέρα του Χειµερινού Ηλιοστασίου. Επίσης Γαλάξια γιορτάζονταν στο Ισµήνιο των Θηβών που περιελάµβανε µεγαλειώδη ποµπή, στο Γαλάξιον Ιερό της Βοιωτίας και στη ήλο. ΓΕΝΕΣΙΑ Η ΝΕΚΥΣΙΑ Τα Γενέσια ή Νεκύσια γιορτάζονταν της 5 η του µηνός Βοηδροµιώνος στην Αθήνα προς τιµή των προγόνων. Η γιορτή ήταν πένθιµου χαρακτήρος και περιελάµβανε θυσία προς τιµή της Γης, αλλά και του «γενεθλίου» Θεού ενός εκάστου νεκρού, καθώς επίσης προσφέρονταν δείπνα σε αυτούς, εις ανάµνηση των προσφερθέντων νεκρο-δείπνων αµέσως µετά την κηδεία. Σε άλλες πόλεις τα Γενέσια γιορτάζονταν την ηµέρα των γενεθλίων του κάθε νεκρού, µέσα σε κλειστό οικογενειακό και φιλικό κύκλο. Η γιορτή άρχιζε µε την

13 επίκληση των γενεθλίων Θεών και ακολουθούσαν «νηφάλιες» σπονδές και ανταλλαγή δώρων αναµεταξύ των ζώντων στη µνήµη των νεκρών. Επίσης σε κάποιες πόλεις γιορτάζονταν και πάνδηµα «Γενέσια» προς τιµή των επιφανών προγόνων του παρελθόντος. Τέτοιου είδους «Γενέσια» ή «Νεκύσια» ήταν τα «Μελαµπόδεια» προς τιµή του Μελάµποδος, στο Ιερό του στα Μέγαρα, όπου τελούνταν αγώνες και ο νικητής έπαιρνε ως έπαθλο ένα µέρος των θυσιαζοµένων σφαγίων, τα «Αράτεια» της Σικυώνος την 5 η Ανθεστηριώνος προς τιµή του Αράτου, οικιστού της πόλεως, τα «Ηλακάτια» προς τιµή του Ηλακάτου, φίλου του Ηρακλέους. Επίσης τα «Ελένεια» της Θεράπνης προς τιµή της οµηρικής Ελένης όπου οι κοπέλες έρχονταν στο Ιερό της πάνω σε άµαξες, τις οποίες ονόµαζαν «κάνναθρα» και είχαν το σχήµα ελαφιών. Τα «Ελενηφόρια» πάλι προς τιµή της Ελένης, όπου γινόταν λιτανεία και οι µετέχοντες έφεραν µυστικά δώρα µέσα σε πλεκτό καλάθι που λέγονταν «Ελένη». Επίσης τα «Λεωνίδια» της Σπάρτης προς τιµή του Λεωνίδα που περιελάµβαναν και αγωνίσµατα. Τα Αττικά «Ηράκλεια» του δήµου ιοµείας, τα Θηβαϊκά «Ηράκλεια» που περιελάµβαναν αγώνες πεντάθλου, γυµνικούς και ιππικούς, τα πενταετή «Ηράκλεια» της Σικυώνος που περιελάµβαναν διήµερες θυσίες, τα τριήµερα «Υακίνθια» των Αµυκλών προς τιµή του Υακίνθου, που περιελάµβαναν εναγισµούς, κοινά δείπνα, παιάνες, χορούς, ποµπή, θυσίες και συνεστιάσεις. Τα Μεγαρικά «ιόκλεια» που τελούνταν την Άνοιξη προς τιµή του βασιλέως ιοκλέους, που σκοτώθηκε σε κάποια µάχη, όταν προσπάθησε να σώσει νεαρό συµπολίτη του που κινδύνεψε να αιχµαλωτισθεί. Η Ελευσινιακή «Βαλήτυς» προς τιµή του ηµοφώντος υιού του βασιλέως Κελεού. Επίσης τα Αθηναϊκά «ειπνοφόρια» προς τιµή των θυγατέρων του Κέκροπος Αγλαύρου, Έρσης και Πανδρόσου, στην οποία ανύπαντρες κοπέλες δειπνοφόροι, µετέφεραν σε ποµπή πολυτελή εδέσµατα. Ακόµη τα Αθηναϊκά «Θησεία» την 8 η Πυανεψιώνος προς τιµή του Θησέως στο Ιερό του στην Αγορά, που περιελάµβανε αγώνες ευανδρίας εφήβων. Τα Λακωνικά «ιοσκούρεια» την 18 η του µηνός Γεραστίου που περιελάµβανε παιχνίδια και οινοποσία. Τα «Λιθοβόλια» της Τροιζήνος προς τιµή της αµίας και της Αυξησίας οι οποίες, όταν µετοίκησαν από την πατρίδα τους Κρήτη στη Τροιζήνα, δολοφονήθηκαν δια λιθοβολισµού υπό των Τροιζηνίων, που εξεγέρθηκαν µε την άφιξη τους. Τα «Ιολάεια» της Θήβας προς τιµή του Ιολάου, συντρόφου του Ηρακλέους. Τα πλέον µεγαλειώδη και πανελλήνιου χαρακτήρα «Νεκύσια», τελούνταν στις Πλαταιές την 28 η του µηνός αµατρίου, προς τιµή των πεσόντων Ελλήνων στη µάχη των Πλαταιών κατά των Περσών. Η νεκρική τελετή γινόταν το πρωί µε τον εξής τρόπο: της τελετουργικής ποµπής προηγήτο ένας αυλητής και ακολουθούσαν άρµατα γεµάτα µε στεφάνια, ένας ταύρος και έφηβοι που κρατούσαν αγγεία γεµάτα κρασί, γάλα και αρώµατα για τις σπονδές. Μετά από αυτούς ακολουθούσε ένας από τους τοπικούς άρχοντες ο οποίος φορούσε πορφυρό χιτώνα και κρατούσε ένα ξίφος. Έκανε τις απαραίτητες σπονδές στις επιτύµβιες στήλες και αφού τις ράντιζε µε νερό και αρώµατα, σκότωνε τον ταύρο, ευχόταν στο ία και στον Χθόνιο Ερµή, καλούσε τους νεκρούς στην εστίαση και στην σπονδή του αίµατος και τέλος άδειαζε προς τιµή τους το κρασί από το αγγείο. Μετά ακολουθούσαν αγώνες που έκλειναν την γιορτή.

14 ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΟΣ Η γέννηση του ιός εορταζόταν την Εαρινή Ισηµερία, από τους ιερείς του ιός της Κρήτης, που λέγονταν Κουρήτες. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, οι ιερείς µιµούνταν τους Κουρήτες, εκτελώντας Θορυβώδεις χορούς, κρατώντας σπαθιά και ασπίδες. Η ίδια γιορτή επαναλαµβανόταν την ηµέρα της φθινοπωρινής Ισηµερίας, όπου οι ιερείς αποχαιρετούσαν τη θνήσκουσα φύση. Οι θρησκευτές καλούσαν το ία να ρθει στο όρος ίκτη για άλλη µια φορά, επικεφαλής του θιάσου των δαιµόνων Κουρήτων, ως Μέγιστος Κούρος, ενώ ο κορυφαίος του θιάσου υπεδύετο τον ία. Στον ύµνο του ικταίου ιός, οι θρησκευτές έψαλλαν: «έρχεσαι, Θεέ, κάθε χρόνο στη ίκτη συνοδευόµενος από δαίµονες. Έλα και πάλι και ας χαρεί η ψυχή σου Με το χορό και το τραγούδι µας. Τα εκτελούµε για χάρη σου µε τους ήχους των αυλών και της άρπας, γύρω από τον καλοφτιαγµένο βωµό σου. ιαφύλαξε τις συζυγικές µας κλίνες, κάνε να αυξηθούν τα καλόµαλλα πρόβατά µας, κάνε να γεµίσουν καρπούς τα σπαρτά, κάνε ευνοϊκούς τους ανέµους. Έλα στις πόλεις, Προστάτευσε τα πλοία που πλέουν, προστάτευσε τους νέους πολίτες και χάρισε τους τη λαµπρή δικαιοσύνη». ΓΥΜΝΟΠΑΙ ΙΕΣ Η γιορτή των Γυµνοπαιδιών ετελείτο από την 14 η ως την 22 η ηµέρα του µηνός Φλιασίου προς τιµή του Πυθαέως Απόλλωνος, της Αρτέµιδος, της Λητούς και του ιονύσου στην Σπάρτη. Οι θρησκευτές έστηναν τα αγάλµατα των Θεών σε ειδικό σηµείο της Αγοράς που το ονόµαζαν «χορό» και γύρω από τα αγάλµατα χόρευαν οι έφηβοι προς τιµή του Απόλλωνος, ενώ την τελευταία µέρα χόρευαν και οι άνδρες. Κατά τη διάρκεια των χορών ψάλλονταν οι ωδές του Θαλήτου, του Αλκµάνος και οι παιάνες του ιονυσοδότου. Ο επί κεφαλής του χορού λεγόταν «χοροποιός» και φορούσε στεφάνι, που λεγόταν «Θυρεατικός», σε ανάµνηση της νίκης των Σπαρτιατών κατά της Θυρέας. Οι χοροί αποτελούνταν από µιµητικές παραστάσεις, οι οποίες µιµούνταν και τις κινήσεις της λατρείας του ιονύσου. Κατά τη διάρκεια των Γυµνοπαιδιών επικρατούσε µεγάλη ευθυµία και χαρά στην Σπάρτη, όπου γίνονταν δεκτοί και ξένοι από άλλες πόλεις. Το πόσο σηµαντική γιορτή ήταν για τους Σπαρτιάτες, φαίνεται από το ότι, όταν γνωστοποιήθηκε στη Σπάρτη η πανωλεθρία τους στα Λεύκτρα, η γιορτή δεν διεκόπη αλλά συνεχίστηκε µέχρι το τέλος της.

15 ΑΙ ΑΛΑ Τα αίδαλα γιορτάζονταν την 7 η του µηνός Προστατηρίου στις Πλαταιές, προς τιµή της Ήρας, εις ανάµνηση της συµφιλιώσεώς της µε τον ία, επειδή σύµφωνα µε την παράδοση ζήλεψε για τον έρωτα του ιός προς τους ανθρώπους και τις άλλες ουράνιες οντότητες και αφού τον εγκατέλειψε πήγε στην Εύβοια και δεν επανήλθε, παρά µόνο όταν πληροφορήθηκε ότι ο Ζευς ετοιµαζόταν να νυµφευθεί δήθεν την κόρη του Ασωπού αιδάλη. Όταν επέστρεψε η Ήρα όρµησε κατά της νύφης η οποία φερόταν πάνω σε βόδια και αφού ξέσκισε µε την οργή τους πέπλους, βρέθηκε κατάπληκτη προ ξύλινου οµοιώµατος, το οποίο ο Ζεύς είχε καλύψει µε πέπλους. Ντράπηκε τότε η Ήρα επειδή ζήλεψε άδικα και συµφιλιώθηκε µε τον ία. Τα αίδαλα διαιρούνται στα «κοινά» που γιορτάζονταν κάθε χρόνο, τα «Μικρά» που γιορτάζονταν ανά 60 χρόνια. Τα «κοινά» και τα «Μικρά» γιορτάζονταν από τους Πλαταιείς ενώ τα «Μεγάλα» απ όλους τους Βοιωτούς. Η γιορτή των «Μικρών» αιδάλων ετελείτο ως εξής: σε µεγάλους κορµούς δέντρων κρεµούσαν τεµάχια ψηµένου κρέατος και κρυµµένοι παρακολουθούσαν το κοράκι, που πρώτο θα άρπαζε το κρέας, σε πιο δέντρο θα καθόταν για να το φάει. Μετά έκοβαν τον κορµό αυτού του δέντρου και κατασκεύαζαν από αυτόν το αίδαλον, δηλαδή ξύλινο ειδώλιο γυναίκας, το οποίο έντυναν µε γυναικεία φορέµατα και το περιέφερον πάνω σε άµαξα µιµούµενοι το επεισόδιο ιός και Ήρας. Από τα κατασκευασµένα ξόανα κατά τα «Μικρά» αίδαλα εκλέγονταν 14, τα οποία διανέµονταν µε κλήρο στις 14 σπουδαιότερες πόλεις των Βοιωτών. Τα ξόανα αυτά κατά τα «Μεγάλα» αίδαλα µεταφέρονταν στον ποταµό Ασωπό και τα τοποθετούσαν σε άµαξες, ενώ δίπλα τους καθόταν από µία γυναίκα που ονοµαζόταν «νυµφεύτρια». Έπειτα, µετά από κλήρο, γινόταν ποµπή κατά τη σειρά που υποδείχθηκε από τον κλήρο και οδηγούσαν τις άµαξες στην κορυφή του Κιθαιρώνος, όπου είχε κατασκευαστεί ψηλός βωµός από τετράγωνα ξύλα. Πάνω στο βωµό κάθε πόλη θυσίαζε ταύρο προς τιµή του ιός και αγελάδα προς τιµή της Ήρας, ενώ οι θρησκευτές θυσίαζαν άλλα ζώα µικρότερα. Αφού διασκέδαζαν και έτρωγαν, έκαιγαν πάνω στο βωµό τα αίδαλα, πυρπολώντας και τον ξύλινο βωµό. ΑΦΝΗΦΟΡΙΑ Τα αφνηφόρια γιορτάζονταν κάθε εννέα έτη την 7 η του µηνός Ηρακλείου στους ελφούς, τα Τέµπη και τη Θήβα. Σύµφωνα µε την παράδοση ο Απόλλων, αφού µολύνθηκε απ το φόνο του Πύθωνος, κατέφυγε, µετά απ την υπόδειξη του ιός, στην κοιλάδα των Τεµπών για να καθαρθεί. Μετά επανήλθε στους ελφούς µε συνοδεία ιερατικής ποµπής και εστεµµένος µε δάφνη και κλάδο αυτής στο χέρι. Προς αναπαράσταση του γεγονότος, οι ελφοί έστελναν στα Τέµπη αριθµό εκλεκτών νέων µε επί κεφαλής τον «Αρχιδαφνηφόρο», ακολουθώντας την Ιερά Οδό που ακολούθησε ο Απόλλων. Στα Τέµπη ο νέος που υπεδύετο τον Απόλλωνα υπεβάλλετο σε καθαρτήριες και εξιλαστήριες ιεροτελεστίες και µετά η Θεωρία στεφανωµένη µε την Ιερά άφνη και µε κλάδους της στο χέρι επέστρεφε στους ελφούς εν µέσω ποµπής που έψαλλε ύµνους και νικητήριους παιάνες.

16 ΕΛΦΙΝΙΑ Τα ελφίνια γιορτάζονταν τη 6 η του µηνός Μουνυχιώνος προς τιµή του ελφινίου Απόλλωνος σε όλα τα παράλια του Αιγαίου, στην Αίγινα και στην Αττική. Στην Αθήνα η γιορτή εσχετίζετο µε τη θυσία που έκανε ο Θησεύς στον ελφίνιο Απόλλωνα και την προσφορά του «ικετηρίου» κλώνου ελιάς, δεµένης µε λευκό µαλλί, πριν την αναχώρηση του µαζί µε τους νέους και τις νέες για την Κρήτη. Σε ανάµνηση της επιστροφής τους τελούνταν τα ελφίνια, τα οποία περιελάµβαναν θυσίες και αναπαράσταση της καταθέσεως του ικετηρίου κλώνου, τον οποίο έφεραν σε ποµπή ανύπαντρες κοπέλες, οι «ικέτιδες». Συγχρόνως εγκαινιαζόταν η έναρξη των θαλασσίων ταξιδιών µετά τη χειµερινή διακοπή, µε την ελπίδα ότι και αυτά θα είχαν ευτυχή αποτελέσµατα, όπως και το ταξίδι του Θησέως. Τα ελφίνια στην Αίγινα πανηγυρίζονταν και µε τη διοργάνωση αγώνων, οι οποίοι ονοµάζονταν «Υδροφόρια», και ήταν ανάµνηση της τοπικής παράδοσης που ανέφερε, ότι οι Αργοναύτες πέρασαν από την Αίγινα και πήραν πόσιµο νερό για τη συνέχεια του ταξιδιού τους. ΕΝ ΡΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΗΜΗΤΡΙΑ Τα ενδροφόρια και τα ηµήτρια ήταν γιορτές προς τιµή της ήµητρος. Κατά τη διάρκεια των ενδροφορίων φερόταν σε ποµπή το ιερό δένδρο της Θεάς από τους δούλους. Η γιορτή αυτή εντάσσεται µέσα στα πλαίσια γενικότερων εορτών µε το όνοµα ενδροφόρια προς τιµή διαφόρων Θεών, στις οποίες γινόταν η ποµπή των συµβολικών δένδρων τους. Τα ηµήτρια ήταν αττική γιορτή, κατά τη διάρκεια της οποίας παιζόταν ένα εύθυµο παιχνίδι, όπου οι θρησκευτές χτυπούσαν ο ένας τον άλλο µε ξύλα και µαστίγια πλεγµένα µε φλοιούς δένδρων. Η γιορτή αυτή ήταν αρχαιότατη και ετελείτο στην Ελευσίνα µέχρι την εποχή που αντικαταστάθηκε από τη γιορτή των «Ελευσινίων», τα οποία δεν είναι τα γνωστά Ελευσίνια Μυστήρια, αλλά γιορτή που ετελείτο στο Ράριο Πεδίο το µήνα Μεταγειτνιώνα και χωρίζονταν σε «Μικρά» και «Μεγάλα» ανά πενταετία µετά αγώνων και έπαθλα «κριθών». Επίσης κατά την εποχή της σποράς, ετελείτο δεκαήµερη γιορτή προς τιµή της ήµητρος στις Συρακούσες µε το όνοµα «ηµήτρεια». Τέλος τα Παντέλεια, τα οποία αποτελούσαν µέρος των Συρακουσίων Θεσµοφορίων προς τιµή της ήµητρος, σχετίζονται µε τα ηµήτρια. Στη γιορτή αυτή, που ετελείτο από την 9 η ως την 13 η του µηνός Θεσµοφόρου παρασκευάζετο γλύκισµα µε το όνοµα «µυλλός» µε βάση το µέλι και το σησάµι. ΗΛΙΑ Τα ήλια ήταν γιορτή προς τιµή της γεννήσεως του Απόλλωνος και της Αρτέµιδος. Ετελούντο την 17 η του µηνός Θαργηλιώνος στη ήλο. Η γιορτή είχε πανελλήνιο χαρακτήρα και πάρα πολλές πόλεις έστελναν «θεωρίες», δηλαδή οµάδες αντιπροσώπων στο ιερό νησί του Θεού, κυρίως οι Ιωνικές που είχαν ως πατρώο Θεό τον ήλιο Απόλλωνα. Η σπουδαιότερη των «θεωριών» ήταν αυτή των Αθηναίων, η οποία είχε θεσπίσει από τον Θησέα, δηλώνοντας µε αυτό τον τρόπο την ευγνωµοσύνη του

17 για τη δική του σωτηρία και των Αθηναίων εφήβων από τον Μινώταυρο. Οι Αθηναίοι συνεπείς «τω πατρίω νόµω» συνέχιζαν να στέλνουν τη ηλιακή «θεωρία» µε το ίδιο πλοίο που είχε ταξιδέψει ο Θησεύς και το οποίο συντηρούσαν µε συνεχείς επισκευές, µέχρι τους χρόνους του ηµητρίου του Φαληρέως. Ήταν πλοίο «τριακόντορον» και ονοµαζόταν «Θεωρίς», «ηλία» και «ηλιακόν πλοίον». Τον χρόνο της γιορτής καθόριζαν στην Αθήνα οι λεγόµενοι «ηλιασταί», ενώ την προπαρασκευή της αθηναϊκής «θεωρίας» επέβλεπε ο «αρχιθέωρος», ο οποίος ήταν εκλεγµένος µε κριτήριο την ευγενική καταγωγή και την οικονοµική του ευµάρεια. Μετά τις απαραίτητες προπαρασκευές, ο ιερεύς του Απόλλωνος έστεφε την πρύµνη του «ηλιακού πλοίου». Η στέψη της πρύµνης του πλοίου ήταν για τους Αθηναίους η επίσηµη έναρξη των ηλίων, των οποίων λήξη ήταν η επιστροφή του πλοίου στον Πειραιά. Σε όλη τη διάρκεια της γιορτής απαγορευόταν η εκτέλεση θανατικών ποινών. Από την εποχή που οι Αθηναίοι είχαν υπό τον απόλυτο έλεγχο τους τη ήλο. Όλη η γιορτή ξεκινούσε στο ιερό νησί µόλις έφτανε στο λιµάνι η αθηναϊκή «θεωρία». Η γιορτή περιελάµβανε µουσικούς, γυµνικούς και ιππικούς αγώνες, ενώ τα «άθλα» προς τους νικητές ήταν ασηµένιες φιάλες. Επίσης γύρω από τον «κεράτινο» βωµό οι ηλιάδες παρθένες χόρευαν το χορό «γέρανο». Ο χορός είχε αυτή την ονοµασία επειδή έµοιαζε µε τους κύκλους και ελιγµούς που σχηµατίζουν, όταν πετούν οι γερανοί. Συγχρόνως ήταν και αναπαράσταση των περιπετειών του Θησέως µέσα στο Λαβύρινθο και γι αυτό ο «κεράτινος» βωµός, ο οποίος σύµφωνα µε την παράδοση ήταν φτιαγµένος µε τα κέρατα των κατσικιών που είχε σκοτώσει η Άρτεµις στον Κύνθο, ονοµαζόταν δε και «Ιερό των Ταύρων». ΙΑΣΙΑ Τα ιάσια γιορτάζονταν την 23 η του µηνός Ανθεστηριώνος στην Αθήνα προς τιµή του Μειλιχίου ιός, στο Ολυµπιείον του Ιλισσού. Η γιορτή σηµατοδοτούσε την έναρξη της ανοίξεως και περιελάµβανε αναίµακτες θυσίες και πανηγυρικές εστιάσεις, ψαλµούς ύµνων, χορούς γύρω απ τους βωµούς, ιππικούς αγώνες και προσφορές άρτων µε σχήµα βοδιού. ΙΙΠΟΛΕΙΑ, ΒΟΥΦΟΝΙΑ ΚΑΙ ΙΙΣΩΤΗΡΙΑ Τα ιιπόλεια και τα ιισωτήρια γιορτάζονταν την 14 η του µηνός Σκιροφοριώνος προς τιµή του ιός Πολιέως ( ιιπόλεια), του ιός Σωτήρος και της Αθηνάς Σωτείρας ( ιισωτήρια). Τα Βουφόνια ήταν γιορτή που περιελάµβανε θυσία βοδιού προς τιµή των Πολιέων Θεών της εκάστοτε πόλεως. Στην Αθήνα τα Βουφόνια ήταν µέρος της γιορτής των ιιπολείων που ετελούντο στην Ακρόπολη. Σύµφωνα µε την Αθηναϊκή παράδοση, όταν κατά τη διάρκεια της γιορτής των ιονυσίων, κάποιο βόδι έφαγε τον προπαρασκευασµένο για την γιορτή πλακούντα «Πόποινο», ο ιερεύς Θαυλών σκότωσε το βόδι και µετά έφυγε µακρυά από την πόλη. Την εποχή της βασιλείας του Ερεχθέως όπου συνέβη το περιστατικό, η ζωοθυσία ήταν απαγορευµένη και

18 για αυτό ο δράστης έπρεπε να τιµωρηθεί. Επειδή όµως δεν τον βρήκαν, συνέλλαβαν και καταδίκασαν τον πέλεκυ. Ως αναπαράσταση του γεγονότος, κατά τη διάρκεια της γιορτής των ιιπολείων άφηναν επάνω στο βωµό του ιός «ψαιστά» (κριθάρι και σιτάρι ανακατεµένα) και «Πέλανους» (µίγµα από αλεύρι, µέλι και λάδι), ενώ κοντά στο βωµό υπήρχε ένα βόδι που θα θυσιαζόταν. Άφηναν τα ψαιστά και τους Πέλανους ανεπιτήρητα και παράλληλα άφηναν το βόδι ελεύθερο για να τα φάει. Μόλις τα έτρωγε ο ιερεύς που Πολιέως ιός, σκότωνε µε έναν πέλεκυ το βόδι και έφευγε µακρυά από το βωµό. Τότε έρχονταν άλλοι ιερείς και, αφού υποκρίνονταν ότι δεν γνώριζαν το φονιά, συνελάµβαναν τον πέλεκυ, τον καταδίκαζαν ως ένοχο φόνου και τον έριχναν στη θάλασσα. Την ίδια µέρα γιορτάζονταν στο ιισωτήριο Ιερό του Πειραιώς, τα ιισωτήρια µε ποµπή και αγώνες νέων. Η γιορτή τελείωνε µε θυσία που πρόσφεραν οι άρχοντες της πόλεως στην Αγορά προς τους δύο Θεούς για την καλοχρονιά. ΜΙΚΡΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΑ ΙΟΝΥΣΙΑ Τα ιονύσια ήταν πανελληνίες γιορτές προς τιµή του ιονύσου µε σηµαντικότερα κέντρα τους την Αθήνα, την Κόρινθο, τη Σµύρνη, την Κέρκυρα, τη Νάξο, τη ήλο, τη Τήνο, τη Σικυώνα, τη Μίλητο και τη Βοιωτία. Ο γενικός χαρακτήρας των ιονυσίων περιελάµβανε οινοποσία, ευθυµία, άκρατον ενθουσιασµό, κύµβαλα, τύµπανα, θιάσους, ποµπές, διθυράµβους και φαλλοφορίες. Τα διονύσια χωρίζονταν σε «Μικρά» και «Μεγάλα» που τελούνταν σε διαφορετικές εποχές του χρονού. Τα «Μικρά» ή «κατ αγρούς» ιονύσια γιορτάζοταν στην Αθήνα από την 8 η ως την 11 η του µηνός Ποσειδώνος. Οι πανηγυριστές ανταλλάζανε σκώµµατα και χειρονοµίες µε τους περαστικούς, ενώ γίνονταν ποµπές κανηφόρων, µασκαράτες, φαλλοφορίες, δραµατικοί αγώνες, δηµόσιοι κώµοι, προς τιµή του Θεού, δηλαδή συµπόσιο µετά µουσικής και χορού. Οι κωµαστές µετά το τέλος του συµποσίουφορούσαν προσωπίδες και στεφάνους, έκαναν αγώνες λαµπαδηφορίας και µετά περιφέρονταν στους δρόµους χορεύοντας και τραγουδώντας µε τη συνοδεία µουσικής, ενώ προς τιµή των νικητών στα διάφορα αγωνίσµατα που περιελάµβανε η γιορτή, ψάλλονταν οι ωδές του Πινδάρου κατά τη διάρκεια των ποµπών. Τα «Μικρά» ιονύσια περιελάµβαναν και δύο πολύ δηµοφιλή παιχνίδια την «Σκαπέρδα» και την «Αιώρα». Η Σκαπέρδα ήταν ένα παιδικό παιχνίδι που παιζόταν ως εξής: περνούσαν ένα σκοινί διά µέσω οπής δοκού, η οποία στηνόταν όρθια. Προς τις δύο µεριές του σκοινιού παιδιά κρατούσαν τα άκρα και, έχοντας αµοιβαία τα νώτα στραµµένα, προσπαθούσαν να τραβήξουν τους άλλους προς το ξύλο. Η οµάδα που έφεραν τον αντίπαλο στη δοκό ήταν νικητής. Στο παιχνίδι της «Αιώρας» νέοι και νέες, έπαιζαν µε µια αιώρα που ήταν δεµένη σε δέντρο. Το παιχνίδι συνοδευόταν µε άσµατα και ειδικά µε το άσµα που λεγόταν «Αλήτις» (περιπλανώµενη). Η προέλευση αυτού του παιχνιδιού είχε τις ρίζες του στην εξής παράδοση: o Iκάριος, ήρως του αττικού δήµου της Ικαρίας, φιλοξένησε κάποτε τον ιόνυσο, δίχως να γνωρίζει ποιόν φιλοξενεί. Όταν έφευγε ο Θεός, του φανέρωσε ποιός ήταν και για τον ανταµείψει του δίδαξε την καλλιέργεια της αµπέλου. Ο Ικάριος

19 έδωσε στους γείτονες του να πιούν από το κρασί που παρασκεύασε. Αυτοί, αφού ήπιαν και µέθυσαν, νόµισαν ότι δηλητηριάστηκαν και µέσα στη µανία τους τον σκότωσαν. Η κόρη του Ηριγόνη, ενώ αναζητούσε τον πατέρα της, τον ανακάλυψε νεκρό και από τη λύπη της κρεµάστηκε. Ο ιόνυσος για να τιµωρήσει τους Ικάριους τους έφερε σε κατάσταση παραφροσύνης και µεγάλος αριθµός από αυτούς κρεµάστηκε. Αφού ρωτήθηκε το ελφικό Μαντείο, τους συµβούλεψε να καθιερώσουν την γιορτή παιχνίδι της Αιώρας, για να εξαγνιστούν από το διπλό θάνατο του Ικαρίου και της Ηριγόνης. Εδώ πρέπει να σηµειωθεί ότι το κούνηµα της αιώρας, θεουργικά συµβολίζει τον εξαγνισµό δια µέσω του αέρος, όπως γίνεται εξαγνισµός διά µέσου του ύδατος και του πυρός σε άλλες τελετουργίες. Η Αιώρα τελείωνε µε ένα πολυδάπανο δείπνο, που λεγόταν «εύδειπνον». Επίσης άλλη µια γιορτή προς τιµή της Ηριδόνης αλλά και της Ηούς ήταν οι «Αλητίδες µέρες». Τα «Μεγάλα» ιονύσια ή «εν Άστει» γιορτάζονταν από την 8 η ως την 13 η Ελαφοβολιώνος. Σ αυτά τιµούσαν το Θεό ως «Ελευθερέα», µε περιφορά του αγάλµατος του Θεού και φαλλοφορία, θυσία ταύρου και θεατρικούς αγώνες στο θέατρο του Θεού, κάτω απ την Ακρόπολη. Τα ρώµενα ξεκινούσαν την 8 η του µηνός µε θυσία (προάγων) στο Ναό του Ασκληπιού και εν συνεχεία µε την Ιερά ποµπή, την οποία ακολουθούσαν όλοι οι πανηγυριστές. Τις δύο επόµενες µέρες γίνοταν οι αγώνες διθυραµβικών χορών. Πέντε χορών των εφήβων την πρώτη µέρα και πέντε χορών των ανδρών την άλλη. Οι χοροί αποτελούνταν από πεντακόσια άτοµα, τα οποία τραγουδούσαν και χόρευαν µε συνοδεία αυλού και κιθάρες γύρω απ το βωµό του ιονύσου. Οι ραµατικοί αγώνες γίνονταν τις τρείς τελευταίες µέρες. (Κατά τη διάρκεια των Μεγάλων ιονυσίων, εδίδασκοντο νέες τραγωδίες και την επιµέλεια αναλάµβανε ο κορυφαίος των εννέα αρχόντων. Ο ποιητές πολύ πριν την έναρξη των ιονυσίων ζητούσαν άδεια συµµετοχής παρουσιάζοντας την ήδη έτοιµη τετραλογία τους προς τον άρχοντα και «ήτουν χορόν». Ο άρχων, σύµφωνα µε την κρίση του, διάλεξε τις τρεις καλύτερες τετραλογίες και «εδίδου χορόν». Συγχρόνως τρείς κληρωτοί και ευκατάστατοι Αθηναίοι αναλάµβαναν τα έξοδα των τριών ποιητών. Την 8 η του µηνός γινόταν ο «Προάγων», όπου οι ποιητές, οι υποκριτές και οι χορηγοί εξηγούσαν στο κοινό την υπόθεση της τετραλογίας τους. Επίσης λίγες µέρες πριν την έναρξη του αγώνος η βουλή των πεντακοσίων µαζί µε τους χορηγούς κατήρτιζε κατάλογο που περιελάµβανε τα ονόµατα των πολιτών που κρίνονταν κατάλληλοι για κριτές, έγραφαν το κάθε όνοµα ξεχωριστά σε πινάκια, τα οποία τοποθετούσαν σε δέκα υδρίες. Αυτές τις σφράγιζαν και τις τοποθετούσαν στον οπισθόδωµο του Παρθενώνος µέχρι την µέρα έναρξης του αγώνος. Την 11 η του µηνός άρχιζε ο αγών µε την ανατολή του ήλιου. Από κάθε υδρία διάλεγαν ένα κριτή και, αφού έδιναν όρκο στον άρχοντα ότι θα κρίνουν κατά συνείδηση, άρχιζε η διδασκαλία των τετραλογιών. Την τελευταία µέρα οι κριτές εξέλεγαν το νικητή και ακολουθούσε στεφανηφορία του χορηγού, του ποιητή και των υποκριτών, ενώ συγχρόνως έπαθλα και οι άλλοι δύο ποιητές που συµµετείχαν στον αγώνα.) Το πόσο σηµαντική γιορτή ήταν τα «Μεγάλα» ιονύσια φαίνεται από το ότι κατά τη διάρκεια τους απαγορευόταν η κατάσχεση περιουσιών των οφειλετών και η εκτέλεση οποιαδήποτε ποινής.

20 ΙΟΠΑΝΑ ΚΑΙ ΛΥΚΑΙΑ Τα ιόπανα και τα Λύκαια ήταν γιορτές που ετελούντο στο Λύκαιον Όρος της Αρκαδίας, τα µεν ιόπανα προς τιµή του Πανός, του ιός και της Σελήνης, τα δε Λύκαια προς τιµή του ιός. Τα ιόπανα περιελάµβαναν αγώνες στο στάδιο που βρισκόταν κοντά στο Ιερό, ενώ τα Λύκαια, ως πιο µεγαλειώδη γιορτή τελούνταν κάθε εννέα έτη το µήνα Θαργηλιώνα. Όπως και τα ιόπανα η γιορτή αυτή περιελάµβανε αγώνες ανδρών και παίδων. Οι ανδρικοί αγώνες ήταν τεθρίππου πωλικού, τεθρίππου τελείου, ίππου κέλητος, σταδίου, πάλης, πυγµής, δολίχου, διαύλου, πεντάθλου, παγκρατίου, οπλίτου δρόµου. Των παίδων ήταν αγώνες σταδίου, πάλης και πυγµής. Οι νικητές και στις δύο κατηγορίες, έπαιρναν ως έπαθλα µετάλλινα και χάλκινα σκεύη. Σύµφωνα µε την παράδοση ιδρυτής της γιορτής ήταν ο βασιλιάς Λυκάων. ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΑ ΚΑΙ ΕΚΑΤΟΜΦΟΝΙΑ Τα Εκατόµβαια ήταν γιορτές κατά τις οποίες θυσιάζονταν εκατόµβες, δηλαδή εκατό βόδια ή ταύροι. Με το πέρασµα του χρόνου Εκατόµβη σήµαινε κάθε δηµόσια µεγαλοπρεπή θυσία, ασχέτως αριθµού και είδους θυµάτων, που προσφερόταν σε εξαιρετικές περιπτώσεις όπως σ ευτυχή συµβάντα, σε θεµελιώσεις των νέων πόλεων, σε θεοµηνίες κλπ. Μέσα στα πλαίσια αυτής της θυσίας, ο τιµώµενος Θεός λεγόταν «εκατοµβαίος». Ονοµαστά Εκατόµβαια ήταν της Γόρτηνος, της Σπάρτης, του Άργους, της Αµοργού, της Μυκόνου και της Αθήνας. Μέσα στα πλαίσια των Εκατοµβαίων εντάσσονται και τα Εκατοµφόνια που ήταν στρατιωτική γιορτή προς τιµή του Άρεως. Τα Εκατοµφόνια γιορτάζονταν κυρίως στη Μεσσηνία, στην Αθήνα και στην Κρήτη. Τα Εκατόµφόνια της Μεσσηνίας τελούνταν στην Ιθώµη προς τιµή του Ιθωµάτος ιός, για να τιµηθεί δηµόσια κάθε πολεµιστής που είχε σκοτώσει 100 εχθρούς. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Τα Ελευθέρια ήταν πανελλήνιες γιορτές προς τιµή του Ελευθερέως ιός ως εθνικού θεού, προστάτη της εθνικής ελευθερίας από τους όποιους κατακτητές και εις ανάµνηση αγώνων ή περιστατικών τα οποία εξασφάλισαν την ελευθερία διαφόρων πόλεων. Τα επισηµότερα των Ελευθερίων τελούνταν την 26 η του µηνός Μεταγειτνιώνος εις ανάµνηση της µάχης των Πλαταιών, το 479 της προχριστιαννικής εποχής. Η γιορτή καθιερώθηκε από τον Αριστείδη και κατά τη διάρκεια της, εκφωνούνταν πανηγυρικοί λόγοι στους αντιπροσώπους που έρχονταν απ όλες τις πόλεις, ενώ µετά ακολουθούσαν γυµναστικοί και ιππικοί αγώνες. Ελευθέρια τελούνταν επίσης στη Λάρισσα, εις ανάµνηση της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας από τη Μακεδονική δυναστεία και στις Συρακούσες εις ανάµνηση της απελευθέρωσης από την τυραννία του Θρασυβούλου.