Ετήσια Έκθεση Ιούνιος 2014 Washington, DC. ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΩΝ Γραφείο Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων

Transcript

1 Ετήσια Έκθεση 2013 ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΩΝ Γραφείο Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων Ευτυχία Ξυδιά, Γραμματέας ΟΕΥ A Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Γραμματέας ΟΕΥ A Συμβολή: Νεστωρία Πόγκα (Αποσπασμένη Υπάλληλος) Ιούνιος 2014 Washington, DC

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γραφήματα Πίνακες. 4 Κεφάλαιο Α: ΗΠΑ-Γενικές Πληροφορίες Γεωγραφικά Στοιχεία Πληθυσμός Σύνθεση του πληθυσμού: Γλώσσα: Πολίτευμα Πολιτικό Σύστημα... 8 Κεφάλαιο Β: Διμερείς Οικονομικές Σχέσεις σε αριθμούς Κεφάλαιο Γ: Η Αμερικανική Οικονομία Εισαγωγή Μακροοικονομικοί δείκτες και ισοζύγια ΑΕΠ Ιδιωτική Κατανάλωση - Καταναλωτική Εμπιστοσύνη Απασχόληση Πληθωρισμός Εμπορικές Σχέσεις Εμπορικό Ισοζύγιο Συμπεράσματα και Προοπτικές Κεφάλαιο Δ: Εξωτερικές Σχέσεις Συμμετοχή σε Διεθνείς Οργανισμούς Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου (FTAs) Διμερείς Επενδυτικές Συμφωνίες Διατλαντικές Σχέσεις (ΗΠΑ-ΕΕ) Γεγονότα και αριθμοί για τις διαντλαντικές οικονομικές & εμπορικές σχέσεις Νέα Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων ΕΕ και ΗΠΑ Συμφωνία εταιρικής σχέσης ΕΕ-ΗΠΑ για το εμπόριο οργανικών προϊόντων Συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ για τον οίνο Διμερείς Συμφωνίες με Ελλάδα Εμπορική πολιτική ΗΠΑ Νόμοι για το Εμπόριο Νόμος περί Εκσυγχρονισμού της Ασφάλειας Τροφίμων /FSMA Εισαγωγή ζώντων πτηνών/πουλερικών//κρέατος πουλερικών/προϊόντων αυτών από ΕΕ Νέος νόμος για την βοοειδή σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια /BSE comprehensive Rule Κεφάλαιο Ε: Διμερές και Πολυμερές Εμπόριο Διμερές Εμπόριο Εξέλιξη διμερούς εμπορίου και ανταγωνισμός Ελληνικές εξαγωγές στις ΗΠΑ (κύριες κατηγορίες προϊόντων) Βασικός ανταγωνισμός σε κύρια ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα Αμερικανικές εισαγωγές και αναδυόμενες ευκαιρίες διείσδυσης ελληνικών προϊόντων Αμερικανικές εξαγωγές προς Ελλάδα (κύριες κατηγορίες προϊόντων) Πολυμερές Εμπόριο Αμερικανικές εισαγωγές (10 πρώτες κατηγορίες προϊόντων) Βασικός ανταγωνισμός στα 10 πρώτα εισαγόμενα στις ΗΠΑ προϊόντα Συμπεράσματα και Προοπτικές Κεφάλαιο ΣΤ : Επενδύσεις Διμερείς επενδυτικές ροές Η Ελλάδα ως επενδυτικός προορισμός Συμπεράσματα - Προοπτικές Κεφάλαιο Ζ: Τουρισμός Γενικά στοιχεία για την αμερικανική τουριστική βιομηχανία Τουριστική κίνηση Ελλάδος-ΗΠΑ Η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουριστικού προϊόντος Προτάσεις ανάπτυξης τουριστικού προϊόντος

3 Κεφάλαιο Η: Ενημέρωση Επιχειρηματιών Γενικές πληροφορίες εισαγωγής προϊόντων στις ΗΠΑ Σύσταση εταιρείας στις ΗΠΑ Εμπορικά Σήματα/ Trademarks Το επενδυτικό περιβάλλον στις ΗΠΑ Δημόσιες Προμήθειες στις ΗΠΑ Στατιστικά στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών Εμπορικές εκθέσεις Κεφάλαιο Θ: Δράσεις Γραφείου ΟΕΥ Ουάσιγκτων Έτους Παραρτήματα Α. Εμπόδια στο Διατλαντικό Εμπόριο Β. Ερωτηματολόγιο για τα συνήθη εμπόδια στο Διατλαντικό Εμπορίο Γ. Σήμανση συσκευασμένων οργανικών προϊόντων Δ. Χρήσιμες Διευθύνσεις Ε. Πηγές Πληροφόρησης Ενημέρωσης

4 ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Γράφημα 1: Πραγματικό ΑΕΠ ΗΠΑ, Γράφημα 2: Πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής (sequester) Γράφημα 3: Μείωση ομοσπονδιακού ελλείμματος ως ποσοστό ΑΕΠ Γράφημα 4: Συμμετοχή στη διαμόρφωση του ΑΕΠ Γενικές κατηγορίες δραστηριοποίησης Γράφημα 5: Ιδιωτική κατανάλωση και Προσωπικό Εισόδημα ΗΠΑ, Γράφημα 6: Κατανάλωση, Οικονομική Κατάσταση και Προσωπικό Διαθέσιμο Εισόδημα Γράφημα 7: Απασχόληση ( ) και Ανεργία (ιστορική σειρά) Γράφημα 8: Μακροχρόνια άνεργοι Γράφημα 9: ΔΤΚ και Δομικός Δείκτης Γράφημα 10: Εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών ΗΠΑ (δείκτες) Γράφημα 11: Εμπόριο ΗΠΑ σε συνάρτηση με ανάπτυξη/ζήτηση κύριων εμπορικών εταίρων Γραφήματα 12-13: Μείγμα βιομηχανικών-αγροτικών προϊόντων εξαγωγών μας προς ΗΠΑ, ` Γράφημα 14: Συνολικές εισροές ΞΑΕ ανά χώρα προέλευσης κεφαλαίων Γράφημα 15: ΞΑΕ στην Ελλάδα από μη κατοίκους, Γράφημα 16: ΞΑΕ στην Ελλάδα ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, Γράφημα 17: Διεθνής Επενδυτική Θέση ανά είδος επένδυσης ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1: Ιδιωτική κατανάλωση Πίνακας 2: Καταναλωτική Εμπιστοσύνη (και συναφείς Δείκτες) Πίνακας 3: Ποσοστά ανεργίας (δεκαετία ) Πίνακας 4: Διεθνές εμπόριο ΗΠΑ, αγαθά και υπηρεσίες ( ) Πίνακας 5: Εμπορικό ισοζύγιο ΗΠΑ, αγαθά και υπηρεσίες ( ) Πίνακας 6: 10 κυριότεροι εμπορικοί εταίροι ΗΠΑ (αγαθά) Πίνακας 7: Διμερείς Επενδυτικές Συμφωνίες ΗΠΑ Πίνακας 8: Διμερείς Εμπορικές Ροές Ελλάδος ΗΠΑ, Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, Πίνακας 9: Ελληνικές Εξαγωγές σε ΗΠΑ, Πίνακας 10: Μερίδιο ελληνικών εξαγωγών επί συνόλου εισαγωγών ΗΠΑ, Πίνακας 11: Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, & Πίνακας 12: 25 πρώτα σε αξία ελληνικά προϊόντα εξαγωγής προς ΗΠΑ, Πίνακας 13: Ελληνικά προϊόντα εξαγωγής προς ΗΠΑ με αυξητική τάση, Πίνακας 14: Μείγμα βιομηχανικών-αγροτικών προϊόντων εξαγωγών μας προς ΗΠΑ, Πίνακας 15: Βασικός ανταγωνισμός στα 10 πρώτα εξαγώγιμά μας προϊόντα προς ΗΠΑ Πίνακας 16: Κατηγορίες ελληνικών εξαγωγών με μερίδιο αμερικανικής αγοράς >50%, Πίνακας 17: Κατηγορίες ελληνικών εξαγωγών με μερίδιο αμερικανικής αγοράς <50%, Πίνακας 18: Πρώτες 30 σε αξία κατηγορίες αμερικανικών εξαγωγών στην Ελλάδα Πίνακας 19: 10 πρώτες σε αξία αμερικανικές εισαγωγές, (έτος βάσης: 2013) Πίνακας 20: Βασικός ανταγωνισμός στα 10 πρώτα εισαγόμενα προϊόντα στις ΗΠΑ, Πίνακας 21: Οι κύριες αμερικανικές επενδύσεις στην Ελλάδα Πίνακας 22: Οι αμερικανικές ΞΑΕ στην Ευρώπη διαχρονικά Πίνακας 23: Ελληνικές ΞΑΕ στις ΗΠΑ Πίνακας 24: Αμερικανικές ΞΑΕ στην Ελλάδα Πίνακας 25: Άμεσες Επενδύσεις Πίνακας 26: Διεθνής Επενδυτική Θέση ανά είδος επένδυσης και τομέα επενδυτή

5 Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Κεφάλαιο Α: ΗΠΑ-Γενικές Πληροφορίες 5

6 1. Γεωγραφικά Στοιχεία Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Αγγλικά: United States of America), αποκαλούμενες επίσης Ηνωμένες Πολιτείες, ΗΠΑ ή Αμερική, βρίσκονται ως επί το πλείστον στην κεντρική Βόρεια Αμερική, μεταξύ Ειρηνικού και Ατλαντικού Ωκεανού, συνορεύοντας με Καναδά στα βόρεια και Μεξικό στα νότια. Είναι η τρίτη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της γης (μετά τη Ρωσία και τον Καναδά), με συνολική επιφάνεια κυβικά χλμ., εκ των οποίων τα κυβ. χλμ. καλύπτονται από την ηπειρωτική χώρα και τα κυβ.χλμ. από νερό. Διαθέτει συνολικά χλμ. ακτογραμμής, εκ των οποίων στα χλμ συνορεύει με τον Καναδά (περιλαμβανομένων χλμ με την Αλάσκα). 1 Η χώρα περιλαμβάνει πενήντα πολιτείες και μια ομοσπονδιακή περιφέρεια (Washington DC). Η πολιτεία της Αλάσκας βρίσκεται στο βορειοδυτικά της ηπείρου, με τον Καναδά στα ανατολικά και τη Ρωσία στα δυτικά κατά πλάτος του Βερίγγειου Πορθμού. Η πολιτεία της 1 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html 6

7 Χαβάης είναι ένα αρχιπέλαγος στον μέσο Ειρηνικό. Επίσης, η χώρα κατέχει αρκετά εδάφη στον Ειρηνικό και την Καραϊβική. 2. Πληθυσμός Ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε κατοίκους (εκτίμηση για τον Ιούλιο του 2014). Οι ΗΠΑ βρίσκονται 4 ες στην παγκόσμια πληθυσμιακή κατάταξη (μετά τις Κίνα, Ινδία και Ε.Ε.). Το ποσοστό αύξησης του πληθυσμού είναι 0,77% (εκτίμηση 2014). 2.1 Σύνθεση του πληθυσμού: Λευκοί 79,96% Μαύροι 12,85% Ασιάτες 4,43% Amerindian και ιθαγενείς από Αλάσκα 0,97% Ιθαγενείς από την Χαβάη και άλλοι νησιώτες του Ειρηνικού 0,18% Διάφοροι 1,61% (εκτίμηση Ιουλίου 2007) Σημείωση: οι Ισπανόφωνοι δεν καταχωρούνται χωριστά, καθώς σύμφωνα με την Υπηρεσία Απογραφής των ΗΠΑ μπορεί να συγκαταλέγονται σε περισσότερες από μία από τις παραπάνω εθνικές ομάδες. Ωστόσο, εκτιμάται ότι το 15,1% περίπου του συνολικού πληθυσμού είναι Ισπανόφωνοι (Μεξικανοί, Κουβανοί, Κέντρο&Νοτιοαμερικανοί κ.α.). 2.2 Γλώσσα: Αγγλικά 82,1% Ισπανικά 10,7% Άλλη Ινδο-ευρωπαϊκή 3,8% Ασιατικά και νησιωτών Ειρηνικού 2,7% Άλλη 0,7% (απογραφή 2000) Σημείωση: Δεν καταγράφεται επίσημη γλώσσα σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Η Αγγλική είναι η de facto γλώσσα της Αμερικανικής Κυβέρνησης και η μόνη γλώσσα που ομιλείται στο σπίτι από περίπου το 82% των Αμερικανών ηλικίας πέντε ετών και άνω. Η Ισπανική είναι η δεύτερη συχνότερα ομιλούμενη γλώσσα. 7

8 2.3 Πολίτευμα Πολιτικό Σύστημα Πολίτευμα: Ομοσπονδιακή Προεδρική Συνταγματική Δημοκρατία Πρωτεύουσα: Washington D.C., πληθυσμός 4,421 εκατ. Διοικητική Διαίρεση: 50 Πολιτείες και μια (ομοσπονδιακή) Περιφέρεια (District)*: Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, California, Colorado, Connecticut, Delaware, District of Columbia*, Florida, Georgia, Hawaii, Idaho, Illinois, Indiana, Iowa, Kansas, Kentucky, Louisiana, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, Minnesota, Mississippi, Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, New Mexico, New York, North Carolina, North Dakota, Ohio, Oklahoma, Oregon, Pennsylvania, Rhode Island, South Carolina, South Dakota, Tennessee, Texas, Utah, Vermont, Virginia, Washington, West Virginia, Wisconsin, Wyoming. Ανεξαρτησία: 4 Ιουλίου 1776 (Διακήρυξη), 3 Σεπτεμβρίου 1783 (Αναγνώριση από Μεγάλη Βρετανία), τρέχον Σύνταγμα (21 Ιουνίου 1788) Νομικό Σύστημα: κοινό νομικό σύστημα βασισμένο στο Αγγλικό Δίκαιο σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Σε πολιτειακό επίπεδο ισχύει το ίδιο εκτός από την Πολιτεία της Λουϊζιάνα, η οποία βασίζεται στο Ναπολεόνειο αστικό κώδικα. Εκλογικό Δικαίωμα: καθολικό για πολίτες άνω των 18 ετών Πολιτικά Κόμματα και οι ηγέτες τους: Δημοκρατικοί - Democratic Party (Debbie Wasserman SCHULTZ) Ρεπουμπλικάνοι - Republican Party (Reince PRIEBUS) Πράσινοι - Green Party (Green National Committee) Φιλελεύθεροι - Libertarian Party (Mark HINKLE) Εκτελεστική Εξουσία: Αρχηγός Κράτους: ο Πρόεδρος Barack H. Obama (από τον Ιανουάριο του 2009) είναι και επικεφαλής της Κυβέρνησης, Αντιπρόεδρος Joseph R. Biden (από τον Ιανουάριο του 2009). Υπουργικό Συμβούλιο: ορίζεται από τον Πρόεδρο και εγκρίνεται από την Γερουσία. Νομοθετική Εξουσία: το Νομοθετικό Σώμα, το Κογκρέσσο, αποτελείται από δύο Βουλές, την Γερουσία (100 έδρες, 2 μέλη από κάθε Πολιτεία εκλεγμένα με λαϊκή ψήφο για 6ετή θητεία) και την Βουλή των Αντιπροσώπων (435 έδρες, μέλη εκλεγμένα απευθείας από τον λαό με 2ετή θητεία). 8

9 Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης: υπάρχουν 4 μεγάλα επίγεια δίκτυα τηλεόρασης με θυγατρικούς σταθμούς σε ολόκληρη την χώρα, συν καλωδιακά και δορυφορικά κανάλια, ανεξάρτητοι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί και περιορισμένος αριθμός δημόσιων τηλεοπτικών δικτύων. Η χώρα διαθέτει χιλιάδες τηλεοπτικούς σταθμούς και ποικίλα ραδιοφωνικά δίκτυα με θυγατρικούς σταθμούς, συν δορυφορικό ραδιόφωνο. Συνολικά, λειτουργούν περίπου ραδιοφωνικοί σταθμοί (2008). Οι χρήστες διαδικτύου ανέρχονται σε 245 εκατομ. (2009) καθιστώντας την χώρα 2 η παγκοσμίως (μετά την Κίνα). 9

10 Κεφάλαιο Β: Διμερείς Οικονομικές Σχέσεις σε αριθμούς Χώρα: ΗΠΑ Πληθυσμός 2 : 318,9 εκατ. (est. July 2014) Πολίτευμα: Ομοσπονδιακή Προεδρική Πρωτεύουσα: Washington DC Συνταγματική Δημοκρατία Διμερείς οικονομικές-εμπορικές σχέσεις Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ % % μεταβολή Θέση 3 Ποσά σε εκ. μεταβολή δολ. ΗΠΑ 2012/ /2010 Ελληνικές εξαγωγές αγαθών 953,8 στις ΗΠΑ η 988,9 (691,6 εκ. ) (717,1 εκ. ) Αμερικανικές εξαγωγές αγαθών 736,9 στην Ελλάδα η 801,04 (534,3 εκ. ) (580,8 εκ. ) Ισοζύγιο αγαθών 6-216, η -187,8 (-157,2 εκ. ) (-136,2 εκ. ) Ελληνικές εξαγωγές ως % συνόλου εισαγωγών χώρας Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ Όγκος αμερικανικών εξαγωγών 1,578,851,4 αγαθών 8 (1,144,841,8 εκ. ) Όγκος αμερικανικών εισαγωγών αγαθών 9 2,266,855,4 (1,643,720,8 εκ. ) Αμερικανικές ΞΑΕ στην Ελλάδα (και % μερίδιο επί συνόλου ΑΞΕ της χώρας στο εξωτερικό) 10 Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ 969 (702,6 εκ. ) % μεταβολή 2013/ % μεταβολή 2012/ ,5 Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ 1,546,455,2 (1,121,351 εκ. ) 2,275,392,4 (1,649,911,1 εκ. ) Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ (862,1 εκ. ) % μεταβολή 2012/ % μεταβολή 2012/2011 Ελληνικές ΞΑΕ στις ΗΠΑ , ,5-33,0 Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ 864,7 (627,0 εκ. ) 1,083.4 (785,6 εκ. ) 218,7 (158,6 εκ. ) Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ 1,480,552,1 (1,073,563 εκ. ) 2,206,929,02 (1,600,267,6 εκ. ) 2 Στοιχεία της World Bank, 3 Θέση Ελλάδας ως προμηθευτής της αμερικανικής αγοράς και προορισμός των αμερικανικών εξαγωγών. Στοιχεία της Υπηρεσίας Διεθνούς Εμπορίου (International Trade Commission), βάσει στοιχείων από τα τελωνεία, Οι κυριότεροι, πρώτοι 5 προμηθευτές των ΗΠΑ, είναι: Κίνα (440,4 δις δολ., ήτοι 319,3 δις περίπου), Καναδάς (332,1 δις δολ., ήτοι 240,8 δις περίπου), Μεξικό (280,4 δις δολ., ήτοι 203,3 δις περίπου), Ιαπωνία (138,5 δις δολ., ήτοι 100,4 δις περίπου) και Γερμανία (114,6 δις δολ., ήτοι 83,1 δις περίπου). Οι κυριότερες, πρώτες 5 χώρες προορισμοί των αμερικανικών εξαγωγών, είναι: Καναδάς (300,2 δις δολ., ήτοι 217,6 δις περίπου), Μεξικό (226,1 δις δολ., ήτοι 163,9 δις περίπου), Κίνα (122,1 δις δολ., ήτοι 88,5 δις περίπου), Ιαπωνία (65,1 δις δολ, ήτοι 47,2 δις περίπου), Γερμανία (47,4 δις δολ., ήτοι 34,4 δις περίπου). 4 Στοιχεία της Υπηρεσίας Διεθνούς Εμπορίου (International Trade Commission), βάσει στοιχείων από τα τελωνεία, 5 Ό.π. 6 Ό.π. 7 Ό.π. 8 Ό.π. 9 Ό.π. 10 Δεν υπάρχουν στοιχεία για το Βλ. 5=1,2&200=2&201=1&207=43,42,41,40&208=2&209=740, U.S. Direct Investment Abroad, U.S. Direct Investment Position Abroad on a Historical-Cost Basis. 11 Δεν υπάρχουν στοιχεία για το Βλ. 10

11 Κύριες (5 πρώτες) ελληνικές εξαγωγές στις ΗΠΑ το 2013 (προϊόντα και % που αντιπροσωπεύει επί συνόλου εξαγωγών) 12 Κύριες (5 πρώτες) αμερικανικές εξαγωγές στην Ελλάδα το 2013 (προϊόντα και % που αντιπροσωπεύει επί συνόλου εισαγωγών) 13 (-192,1 εκ. ) (-142,8 εκ. ) -Ξυραφάκια (HTS ), 11.1% -Ελιές (HTS ), 10.7% -Προϊόντα αλουμινίου (HTS ), 6.3% -Αγωγοί πετρελαίου ή φυσικού αερίου (HTS ), 5.8% -Ηλεκτρικές συσκευές (HTS ), 4.9% -Πετρέλαιο και βαρέα έλαια από ασφαλτούχα ορυκτά (HTS ), 8.4% -Αεροπλάνα, πτητικά μέσα και μέρη αυτών (HTS ), 8.3% -Γουνοδέρματα (HTS ), 4.6% -Κοκ πετρελαίου, μη θερμικά επεξεργασμένο (HTS ), 3.9% -Αμύγδαλα, φρέσκα ή ξηρά (HTS ), 3.4% Αγροτικά προϊόντα/ τρόφιμα (ελιές, ελαιόλαδο, τυροκομικά, προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας, παρασκευασμένα/διατηρημένα λαχανικά, παρασκευασμένοι/διατηρημένοι καρποί και φρούτα, αρωματικά φυτά και βότανα), Ποτά (κρασί), βιομηχανικά προϊόντα (αγωγοί πετρελαίου ή φυσικού αερίου/ χαλύβδινοι ή εκ σιδήρου σωλήνες, προϊόντα αλουμινίου, οικοδομικά υλικά - τσιμέντο τύπου Portland, μεταλλικά εργαλεία κάθε τύπου, ηλεκτρολογικός εξοπλισμός κλπ), τομέας τεχνολογίας & καινοτομίας, ΑΠΕ, υπηρεσίες (συμβουλευτικές). Βάσει στοιχείων της Αμερικανικής Στατιστικής Υπηρεσίας 14, η χώρα μας ήταν το 2013 ένας εκ των Ανταγωνιστικοί τομείς 3 πρώτων προμηθευτών της αμερικανικής αγοράς, μεταξύ άλλων, σε: ελιές (πράσινες και μη, παρασκευασμένες ή διατηρημένες), λαβράκι και τσιπούρα, τυροκομικά προϊόντα (της κατηγορίας HTS : τυρί Pecorino, τυριά από πρόβειο ή αγελαδινό γάλα, φέτα), θαλασσινά, ροδάκινα (της κατηγορίας HTS ), σύκα νωπά ή αποξηραμένα, βερμικουλίτη, αγωγούς πετρελαίου ή φυσικού αερίου (της κατηγορίας HTS ), ξυραφάκια, αντιστάσεις (της κατηγορίας HTS ), (ημι)ρυμουλκούμενα (HTS: ), με μερίδιο αγοράς > 10% και grosso modo ανοδικές ή σταθερές τάσεις. Τουρισμός 15 Αριθμός αφίξεων σε Ελλάδα 466,520 % μεταβολή 2013/ % Εξωτερικό εμπόριο χώρας Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ % μεταβολή 2013/2012 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 2,280,194 (1,653,392.8 εκ. ) 2.9 Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 2,756,586 (1,998,829.7 εκ. ) 0.1 Εμπορικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών -476,392 (-345,436.9 εκ. ) Μακροοικονομικά στοιχεία χώρας 2013 % μεταβολή 2013/2012 ΑΕΠ (δις $) 17 16,799.7 (12,181.6 δις ) 3.4 ΑΕΠ κατά κεφαλήν 18 49, =1,2&200=2&201=1&207=43,42,41,40&208=2&209=740, Foreign Direct Investment in the U.S., Foreign Direct Investment Position in the United States on a Historical-Cost Basis. 12 Στοιχεία της Υπηρεσίας Διεθνούς Εμπορίου (International Trade Commission), βάσει στοιχείων από τα τελωνεία, 13 Ό.π Καταγράφονται οι αφίξεις μη κατοίκων από τις ΗΠΑ το 2013, βάσει στοιχείων του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (www.sete.gr). Το 2012 καταγράφηκαν αφίξεις από ΗΠΑ. Η αναλογία των αφίξεων επί του συνόλου των διεθνών τουριστικών αφίξεων ήταν 2,6% το 2013 και 2,4% το Οι αφίξεις μη κατοίκων από το εξωτερικό ανήλθαν συνολικά στις (% μεταβολή 2013/2012: 15,5%). Residents)/catID51/GR/140425_Afikseis%20mi%20katoikon%20kata%20xora%20proelefsis_Jan-Dec pdf 16 Στοιχεία του Bureau of Economic Analysis, (U.S. International Transactions Accounts Data, αναθεωρημένα στοιχεία στις , ποσά εποχικά προσαρμοσμένα) 17 Current-dollar real GDP (αναθεωρημένα στοιχεία στις ), 11

12 (35,614 ) Ποσά σε εκ. δολ. ΗΠΑ % μεταβολή 2012/2011 ΞΑΕ στη χώρα 19 2,650,832 (1,922,146,3 εκ. ) 5.9 Αμερικανικές ΞΑΕ στο εξωτερικό 20 4,453,307 (3,229,140,0 εκ. ) 9.0 % μεταβολή 2013/2012 Ανεργία (σε χιλ.) 21 11,460 άνεργοι -8.4 Πληθωρισμός (% - βάσει δείκτη τιμών καταναλωτή, 2013) ,957 (CPI) Έλλειμμα προϋπολογισμού (δις $) 23 (-464,8 δις ) ,064 Δημόσιο Χρέος (δις $) 24 (8,747,7 δις ) 6.6 *Η μετατροπή των ποσών σε Ευρώ βασίστηκε στη μέση ετήσια ισοτιμία EURO/USD 2013, βάσει στοιχείων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (1 EURO= USD), (Annual US dollar-end of period) Σημείωση: 1. Τα ποσά αποτυπώνονται κατά προσέγγιση 2. Η μετατροπή έχει γίνει μόνο για τα ποσά σε δολ. ΗΠΑ, όπως αυτά αναγράφονται στον Πίνακα (και στις υποσημειώσεις) και αποτυπώνονται κατά προσέγγιση. 18 Per capita real GDP (αναθεωρημένα στοιχεία στις ), 19 Δεν υπάρχουν στοιχεία για το Βλ. 9&205=1,2&200=1&201=1&207=43&208=2&209=2, Foreign Direct Investment Position in the United States on a Historical-Cost Basis 20 Δεν υπάρχουν στοιχεία για το Βλ. 9&205=1,2&200=2&201=1&207=43,42&208=2&209=2, U.S. Direct Investment Position Abroad on a Historical-Cost Basis 21 Στοιχεία του Bureau of Labor Statistics, Το ποσοστό ανεργίας έφθασε το 7.4% το 2013, 8.1% το 2012 και 8.9% το 2011 (επίσημη καταγραφή ανέργων ηλικίας 16 ετών και άνω), ή (Household data, Annual averages, Employment status of the civilian non-institutional population) to-2008/ 23 Σε ποσοστό ΑΕΠ, -4.0% το 2013, έναντι -7.3% το 2012, Congressional Budget Office, Congress of the United States, Update_to_Outlook.pdf 24 Σε ποσοστό ΑΕΠ, 76.1% το 2013, έναντι 72.8% το Βλ. ό.π. 12

13 Κεφάλαιο Γ: Η Αμερικανική Οικονομία 1. Εισαγωγή Παρά το συνολικά θετικό momentum, το 2013 αποτέλεσε μία ακόμη χρονιά μεικτών τάσεων για την αμερικανική οικονομία. Ο «πόλεμος χαρακωμάτων» Δημοκρατικών- Ρεπουμπλικάνων για το ανώτατο όριο και τη μείωση του δημοσίου χρέους, η δημοσιονομική «ασφυξία» που προκλήθηκε από αυτόν, η πολιτική αστάθεια που συνδέθηκε με το «κλείσιμο» της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, καθώς και «φυσικοί» παράγοντες, όπως το απρόσμενα δριμύ ψύχος στο κλείσιμο του έτους, οδήγησαν σε ένα ακόμη «σκοτσέζικο ντους» στους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, τόσο σε ετήσια (έναντι των προηγούμενων ετών), όσο και σε τριμηνιαία βάση. Βέβαια, το 1,9% αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ κατά το παρελθόν έτος δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέο, ειδικά για μια οικονομία με την ωριμότητα και το επίπεδο ανάπτυξης της αμερικανικής. Ταυτόχρονα, η διατήρηση της θετικής δυναμικής σε μια χρονιά με τις προκλήσεις και τις δυσκολίες που εμφάνισε το 2013, αποτελεί για πολλούς αναλυτές απόδειξη της στιβαρότητας της εγχώριας οικονομίας, προοιωνίζοντας θετικές εξελίξεις για το εγγύς μέλλον. Η χρονιά ξεκίνησε δυναμικά, καθώς της σχεδόν μηδενικής ανάπτυξης του Q4/ ακολούθησαν 3 τρίμηνα επιτάχυνσης (1,1%, 2,5% και 4,1% αντίστοιχα), με τους οικονομικούς παίκτες να δείχνουν εμπιστοσύνη στις προοπτικές της αμερικανικής οικονομίας. Στο 4 ο τρίμηνο, αντίθετα, οι ρυθμοί της οικονομικής δραστηριότητας έπεσαν, με την ανάπτυξη να περιορίζεται κάτω από το 3%. Πάρα ταύτα, στο κλείσιμο του 2013 η αμερικανική οικονομία κατέγραφε 11 συνεχή τρίμηνα οικονομικής επέκτασης, αρχής γενομένης από το 2 ο τρίμηνο του Θετικό αντίκτυπο στους ρυθμούς ανάπτυξης κατά το 2013 είχαν κατά κύριο λόγο η ιδιωτική κατανάλωση, οι νέες κατασκευές κατοικιών και οι εξαγωγές η αγροτική παραγωγή επίσης βελτιώθηκε, ενώ οι επιχειρήσεις συνέχισαν να αυξάνουν τα αποθέματά τους (inventory investments), ενδεικτικό της θετικής προοπτικής για την οικονομία. Ταυτόχρονα, η οικονομία συνέχισε να προσθέτει θέσεις εργασίας με αποτέλεσμα τον περιορισμό του γενικού ποσοστού ανεργίας κατά 1,2% εντός του υπό εξέταση έτους, ενώ με +1,5% στο γενικό δείκτη και +1,7% στο δομικό, και ο πληθωρισμός διατηρήθηκε σε σταθερά, κατά τι χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με το προηγούμενο έτος. 25 για την ακρίβεια 0,1%, αναθεωρημένο προς τα κάτω από το 0,4% στην προηγούμενη Έκθεση του Γραφείου μας 13

14 Βασική τροχοπέδη στην ανάπτυξη το 2013 αποτέλεσε ο περιορισμός των δαπανών και επενδύσεων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, λόγω του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής 26, καθώς και σειράς φοροαπαλλαγών που εξέπνευσαν και δεν ανανεώθηκαν. Η ένταση μεταξύ Προέδρου και Κογκρέσου για το ύψος του χρέους και το πλαίσιο περικοπών στις δημόσιες δαπάνες (με επίκεντρο τη χρηματοδότηση του προγράμματος ασφάλισης/υγείας ObamaCare) οδήγησε, μάλιστα, σε κλείσιμο ορισμένων τμημάτων της ομοσπονδιακής διοίκησης για 2 εβδομάδες τον Οκτώβριο, με σημαντικό αντίκτυπο, σύμφωνα με τους αναλυτές, στους ρυθμούς οικονομικής δραστηριότητας του 4 ου τριμήνου. Ανασχετικά λειτούργησε, επίσης, η επιβράδυνση των πραγματικών επενδύσεων σε κεφαλαιουχικό εξοπλισμό από τις επιχειρήσεις, ενώ και το διαθέσιμο προσωπικό εισόδημα δέχτηκε πιέσεις κυρίως λόγω των φοροαπαλλαγών που εξέπνευσαν, με την ιδιωτική κατανάλωση και τις πωλήσεις λιανικής ωστόσο να απορροφούν σημαντικό μέρος της πίεσης, παραμένοντας σε τροχιά ανάκαμψης. Τέλος, αντίρροπα στην ανάπτυξη λειτούργησαν και η αύξηση των εισαγωγών κατά το υπό εξέταση έτος, όπως επίσης και το δριμύ ψύχος τόσο στην αρχή του έτους όσο και στο κλείσιμό του που δυσχέρανε την οικονομική δραστηριότητα. Στη συνέχεια θα αναλυθούν σε μεγαλύτερο βάθος οι βασικοί μακροοικονομικοί δείκτες που συνθέτουν το ΑΕΠ και αποτυπώνουν την πορεία της αμερικανικής οικονομίας κατά το υπό εξέταση έτος, ενώ στο κεφάλαιο των συμπερασμάτων που ακολουθεί επιχειρείται μια σύντομη ανάλυση των προοπτικών για το βλ. sequestration, Έκθεση Γραφείου μας 2012, σελ. 9 κ. ε. 14

15 2. Μακροοικονομικοί δείκτες και ισοζύγια 2.1 ΑΕΠ Παρά τη δυναμική του πορεία μέσα στο έτος, και την επιτάχυνση της ανάπτυξης τόσο σε σχέση με το αναιμικό κλείσιμο του 2012 (0,1% Τ4/2012), όσο και ανά τρίμηνο (Τ1-Τ3), το συνολικό πραγματικό παραγόμενο προϊόν υποχώρησε τελικά στο 1,9% από το 2,2% του προηγούμενου έτους. Το Γράφημα που ακολουθεί (Γράφημα 1) παρακολουθεί την πορεία του ΑΕΠ μεταξύ 2011 και Γράφημα 1: Πραγματικό ΑΕΠ ΗΠΑ, (τριμηνιαία ποσοστιαία μεταβολή, σε σχέση με προηγούμενο τρίμηνο) *US Bureau of Economic Analysis (US BEA) Χαρακτηριστικότερη εξέλιξη κατά τη διάρκεια του έτους είναι η σημαντική επιβράδυνση του ΑΕΠ στο 4 ο τρίμηνο: σύμφωνα με την αμερικανική οικονομική στατιστική υπηρεσία (US Bureau of Economic Analysis/BEA) αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μείωση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων, στον περιορισμό των επενδύσεων σε ιδιωτικές κατοικίες και υποδομές (residential fixed investments), καθώς και στην περαιτέρω συρρίκνωση των κρατικών δαπανών σε ομοσπονδιακό όσο και σε πολιτειακό και τοπικό επίπεδο. Και χρονικά βέβαια, εκεί ακριβώς στις αρχές Οκτωβρίου, εντοπίζεται και η κορύφωση της διαμάχης μεταξύ Προέδρου/Διοίκησης και Κογκρέσου, με «φόντο» το ύψος του δημοσίου χρέους, που οδήγησε σε 16ήμερο κλείσιμο (shutdown) σημαντικού μέρους των ομοσπονδιακών υπηρεσιών. Περίπου 850 χιλ. πολιτικού ομοσπονδιακού προσωπικού 15

16 εισήλθαν σε κατάσταση υποχρεωτικής αδείας άνευ αποδοχών κατά το εν λόγω διάστημα. Το US BEA υπολόγισε την επίπτωση του shutdown επί του ΑΕΠ σε 0,3 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ η αποτίμηση του σε όρους απώλειας παραγωγικότητας ανήλθε σε πάνω από 2 δις δολάρια από τις συνδυαστικά 6,6 εκατ. χαμένες εργατοώρες του προσωπικού που δεν εργάστηκε. Το δε παράπλευρο κόστος είναι επίσης τεράστιο, καθώς το δημόσιο είχε τόσο απώλεια άμεσων εσόδων (π.χ. εισιτήρια σε δημόσια πάρκα και μουσεία), όσο και από παράπλευρες δραστηριότητες που είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποτιμηθούν: πάγωμα όλων των ιδιωτικών έργων που εξαρτώνται από τη λειτουργία του δημοσίου τομέα, καθυστερήσεις σε άδειες εξόρυξης και εξαγωγικές άδειες, δυσλειτουργίες στην εκταμίευση δανείων προς τις ΜΜΕ κλπ. Δεν είναι τυχαίο ότι ο δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης Reuters/University of Michigan υποχώρησε στο χαμηλότερο επίπεδο του έτους τον εν λόγω Οκτώβριο. Εξίσου βαρύνουσας σημασίας για τη συνολική επίδοση της οικονομίας το 2013 ήταν το ευρύ πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής (sequester), που προέβλεπε την περικοπή των δημοσίων δαπανών κατά 85 δις δολ. περίπου εντός του οικονομικού έτους Το ανεξάρτητο think tank BPC (Bipartisan Policy Center) απεικόνισε το πρόγραμμα sequester για το 2013 ως εξής Γράφημα 2: Πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής (sequester) 2013 *Bipartisan Policy Center 16

17 με τις περικοπές να κατανέμονται ισόποσα σε αμυντικές και μη δαπάνες 27. Σύμφωνα με το οικονομικό επιτελείο του Προέδρου, την 4ετία το ομοσπονδιακό δημοσιονομικό έλλειμμα παρουσίασε τη μεγαλύτερη μείωση από το B Παγκόσμιο Πόλεμο, με πτώση 5,7% -το μεγαλύτερο μέρος της οποίας (2,7%) μάλιστα καταγράφεται εντός του οικον. έτους Αναλυτικότερη απεικόνιση στο Γράφημα 3 που ακολουθεί. Γράφημα 3: Μείωση ομοσπονδιακού ελλείμματος ως ποσοστό ΑΕΠ (4ετίες με τη μεγαλύτερη μείωση τέλος Β Παγκ. Πολέμου έως 2013) *Bipartisan Policy Center Μάλιστα, διάφορες οριζόντιες περικοπές που πυροδοτήθηκαν αυτόματα σε τομείς όπου Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι δεν κατάφεραν να έρθουν σε συμφωνία, περιόρισαν την ανάπτυξη κατά 0,6% στο σύνολο του έτους, το αντίστοιχο περίπου 750 χιλ. θέσεων πλήρους απασχόλησης, σύμφωνα με υπολογισμούς του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (Congressional Budget Office/CBO). Σειρά οικονομικών αναλυτών, ωστόσο, βλέπει το ποτήρι της ανάπτυξης κατά το παρελθόν έτος «μισογεμάτο» βάσει ακριβώς των παραπάνω εξελίξεων: παρά τις ισχυρές πιέσεις που δέχτηκε, η αμερικανική οικονομία συνέχισε να αναπτύσσεται με σχετικάικανοποιητικούς ρυθμούς, επιδεικνύοντας αξιοπρόσεκτη ανθεκτικότητα. Όπως 27 Στο πλαίσιο σύνταξης και εκτέλεσης του Ομοσπονδιακού Προϋπολογισμού, ως «mandatory spending» (ή «άμεσες» ή «αυτόματες πληρωμές») καταγράφονται δαπάνες που δεν υπόκεινται σε ετήσια ή περιοδική έγκριση μέσω νομοθετικής ρύθμισης από το Κογκρέσο (π.χ. συγκεκριμένες κατηγορίες πληρωμών προσωπικού όπως των Ανώτατων Δικαστών, κοινωνικές παροχές όπως Medicare/Medicaid κ.ο.κ.), ενώ ως «discretionary spending» η γενικότερη κατηγορία δαπανών για την εκταμίευση των οποίων απαιτείται η περιοδική έγκριση του Κογκρέσου, μέσω των αντίστοιχων «Appropriation Bills» (επί το πλείστον σε ετήσια βάση, με ορισμένες εξαιρέσεις να αφορούν πολυετή προγράμματα, όπως οικιστικά, αμυντικών προμηθειών κλπ) 17

18 καταδεικνύεται και από το Γράφημα 4, παρά την επιταχυνόμενη επιβράδυνση της συμμετοχής του κρατικού τομέα στη σύνθεση του ΑΕΠ κατά τη διάρκεια του έτους (συνολική μείωση 6,2%, σύμφωνα με υπολογισμούς του προεδρικού επιτελείου), ο ιδιωτικός τομέας επέδειξε αξιοσημείωτη αντοχή, ενώ ειδικά ο δείκτης των αγαθών (παραγωγή/αποθήκευση/διακίνηση/εμπόριο) αύξησε τη θετική συμβολή του στη διαμόρφωση του ΑΕΠ κατά το 4 ο τρίμηνο, με τους υπόλοιπους δείκτες σε στασιμότητα ή υποχώρηση. Γράφημα 4: Συμμετοχή στη διαμόρφωση του ΑΕΠ Γενικές κατηγορίες δραστηριοποίησης ( , ποσοστιαία και ως προς προηγούμενη περίοδο) *US BEA Θετικά νέα για την οικονομία προήλθαν από τον τομέα των εξαγωγών, που έκλεισε στο έτος με άνοδο σχεδόν 5%, από τις νέες επενδύσεις σε κατοικίες και υποδομές (residential fixed investment) που αυξήθηκαν κατά 6,6%, ενώ παρά την επιβράδυνση σε σχέση με το προηγούμενο έτος (3% έναντι 5% το 2012) θετική συμβολή είχαν οι επενδύσεις σε κεφαλαιουχικά αγαθά, όπως και η ιδιωτική κατανάλωση που επεκτάθηκε με ρυθμό λίγο πάνω από 2% ετησίως. Παράλληλα, σύμφωνα με το προεδρικό επιτελείο, για πρώτη φορά μετά από 4 χρόνια συνεχούς συρρίκνωσης, οι δαπάνες/επενδύσεις σε πολιτειακό και τοπικό επίπεδο εμφάνισαν άνοδο, έστω και μικρή, το Θετικά μηνύματα το 2013 προέκυψαν και από τη διαδικασία απομόχλευσης των χρεωμένων νοικοκυριών, που ακολούθησε τη φούσκα του τομέα στέγασης. Σύμφωνα με 18

19 Έκθεση της Federal Reserve Bank of New York (ΝΥ Fed) για το Χρέος των Νοικοκυριών και την Πιστωτική Κατάσταση, το συνολικό καταναλωτικό χρέος αυξήθηκε κατά 241 δις δολ. το 4ο τρίμηνο του 2013, στη μεγαλύτερη πιστωτική επέκταση από το 2008 το μεγαλύτερο δε μέρος της προήλθε από αύξηση των υποθηκών, κατά 152 δις δολ., ακολουθούμενη από φοιτητικά δάνεια και δάνεια απόκτησης αυτοκινήτων (με 53 δις δολ. και 18 δις δολ. αντίστοιχα). Συνολικά, η αμερικανική οικονομία διατήρησε ένα σημαντικό αναπτυξιακό momentum και το 2013, παρά τις προκλήσεις που αντιμετώπισε, προοιωνίζοντας για θετικές εξελίξεις και το επόμενο έτος. 2.2 Ιδιωτική Κατανάλωση - Καταναλωτική Εμπιστοσύνη Χωρίς σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με τα 3 προηγούμενα χρόνια, και πάντως με το αξιοπρεπές 2,1%, κινήθηκε η πραγματική ιδιωτική κατανάλωση το 2013: Πίνακας 1: Ιδιωτική κατανάλωση (ετήσια ποσοστιαία μεταβολή) % ,2% ,9% ,1% Βέβαια, με δεδομένη την τεράστια συμμετοχή της ιδιωτικής κατανάλωσης στη σύνθεση του αμερικανικού ΑΕΠ, διαχρονικά γύρω στο 70%, η διατήρηση της θετικής τροχιάς καταγράφεται σε κάθε περίπτωση με θετικό πρόσημο. Και αυτό, με υπόβαθρο τις ισχυρές πιέσεις που δέχτηκε το προσωπικό διαθέσιμο εισόδημα (ΠΔΕ) καθ όλη τη διάρκεια του έτους: η λήξη και μη ανανέωση εντός του 2013 φορο-ελάφρυνσης ύψους 2% επί του φόρου εισοδήματος προκάλεσε συνολική απώλεια 115 δις δολ. ή 0,9% του συνολικού ΠΔΕ, σε σχέση με το 2012, ενώ η εκτιμώμενη επίπτωση επί της ιδιωτικής κατανάλωσης ανήλθε σε μισή ποσοστιαία μονάδα, σύμφωνα με το NBER (National Bureau of Economic Research). Αυξήσεις φόρων επί των υψηλότερων εισοδηματικών κατηγοριών, που τέθηκαν σε ισχύ την 1/1/2013 με το νόμο American Taxpayer Relief Act, άσκησαν επίσης πιέσεις επί της κατανάλωσης, μικρότερης ωστόσο βαρύτητας σύμφωνα τουλάχιστον με τους οικονομικούς συμβούλους του Προέδρου Obama. 19

20 Το Γράφημα 5 που ακολουθεί απεικονίζει γλαφυρά τη σταθερότητα που επιδεικνύει η πραγματική ιδιωτική κατανάλωση, παρά την έντονη μεταβλητότητα του διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος, ειδικά από το 2011 και εξής. Γράφημα 5: Ιδιωτική κατανάλωση και Προσωπικό Εισόδημα ΗΠΑ, (ποσοστιαία ετήσια μεταβολή σκίαση αντιστοιχεί σε περιόδους ύφεσης) *Federal Reserve Bank of St. Louis, Economic Research Είναι, δε, χαρακτηριστικό, ότι σε σύγκριση μήνα-προς-μήνα, η ιδιωτική κατανάλωση παρουσίασε αύξηση 0,3% τον Οκτώβριο, το μήνα του shutdown της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης και των έντονων ψυχολογικών πιέσεων στην οικονομία, κάτι που αντικατοπτρίστηκε άμεσα και στις λιανικές πωλήσεις με αύξηση 0,6% τον ίδιο μήνα αλλά και 0,7% το Νοέμβριο. Η βελτίωση της πιστωτικής κατάστασης και η μείωση των χρεών ανά νοικοκυριό, η κατακόρυφη άνοδος των χρηματιστηριακών αποτιμήσεων, και η άνοδος στις τιμές των ακινήτων αποτέλεσαν 3 βασικούς παράγοντες αύξησης του διαθέσιμου εισοδήματος στα νοικοκυριά για το 2013, στηρίζοντας τη συνολική ζήτηση και την κατανάλωση. Πιο συγκεκριμένα, η εξυπηρέτηση δανείων ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος υποχώρησε από 13% στο τέλος του 2008 σε 10% στο τέλος του 2013, ενώ στη βελτίωση της σχέσης μεταξύ δανειακών υποχρεώσεων και εισοδήματος ανά νοικοκυριό συνέβαλε τόσο η πτώση των επιτοκίων επί υποθηκών και καταναλωτικών δανείων, όσο και η άνοδος του ονομαστικού εισοδήματος. Ως αποτέλεσμα, ο συνολικός λόγος χρέους προς ετήσιο εισόδημα διαμορφώθηκε στο 1,1% το 2013, από 1,3% στα τέλη του