ΑΦΙΕΡΩΜΑ. Ὁ ἄνθρωπος

Transcript

1 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ὁ ἄνθρωπος τῆς Φαιστοῦ

2 Περιεχόμενα Vincenzo La Rosa, μικρό βιογραφικό... 3 Vincenzo La Rosa, Ὁ ἄνθρωπος τῆς Φαιστοῦ... 6 Δραστηριότητες τμημάτων τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Vincenzo La Rosa μικρό βιογραφικό Τμήματα τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Οἰκονομ. ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως Συσσίτια καί τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας Δωρεές Ἐπισκεφθεῖτε τήν ἱστοσελίδα μας Τριμηνιαία ἔκδοση τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. Ἐκδίδεται μέ τήν πρόνοια τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. Ἰδιοκτήτης-Ἐκδότης: Τμῆμα Ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. Ὑπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, τηλ , xarpap75@gmail.com Συντακτική Ἐπιτροπή: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, π. Χαράλαμπος Κοπανάκης. Μακέτα: Γιώργος Τεκονάκης-Νίκος Ντρετάκης Ἐκτύπωση: ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ Οἰκονομικές εἰσφορές: Ἁγ. Γεωργίου 16, Μοῖρες, Ἡρακλείου Κρήτης Τηλ.: Fax: Ἀ καδημαϊκός, π. ὑποδιευθυντής τῆς Ἰτα λικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, (1993/1999), ὁμότιμος καθηγητής ἀρχαιο λογίας καί προϊστορίας τοῦ Αἰγαίου τοῦ Πανεπιστημίου «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας καί ὑπεύθυνος τῆς ἀρχαιολο γικῆς ἀποστολῆς Φαιστοῦ - Ἁγ. Τριάδος Με σα ρᾶς. Τίτλοι σπουδῶν - ἀκαδημαϊκή κατάρτιση Ὁ καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα: Τό 1964, ἀπέκτησε τό διδακτορικό δίπλωμα τῆς κλασικῆς γραμματείας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Εἰδικότητες Τά ἔτη 1965 καί 1966, ἦρθε στήν Ἑλ λάδα καί φοίτησε ὡς ὑπότροφος στήν Ἰταλική Ἀρχαιολογική Σχολή Ἀθηνῶν. Τό 1970, ἀπέκτησε τό δίπλωμα ἐ ξει δίκευσης στὴν ἀρχαιολογία στό Πανεπιστήμιο τῆς «Catania» Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Τό 1971, καθηγεσία ἀρχαιολογίας καί ἱστορίας τῆς ἑλληνικῆς καί τῆς ρωμαϊκῆς τέχνης. Πεδία ἔρευνας Μινωϊκός καί μυκηναϊκός κόσμος: ἀρχιτεκτονικές δομές, κέντρα ἐξουσίας, ἐδαφικές δυναμικές. Ἱστορία τῆς ἀρχαιολογίας στήν Ἰταλία μεταξύ 19 ου καί 20 ου αἰ., μέ ἰδιαίτερη ἀναφο - ρά στήν ἰταλική παρουσία στή Μεσόγειο. Προϊστορία καί πρωτοϊστορία τῆς Σικελίας, μέ ἰδιαίτερη ἀναφορά στίς σχέσεις τῆς Νήσου μέ τό Αἰγαῖο. Ἔρευνες σέ ἐξέλιξη Κεραμικές κρύπτες καί δημόσιες λειτουργικές συνάξεις, στή μινωϊκή Κρήτη. Δημοσίευση τῶν ἀνασκαφῶν τῆς Ἁγί ας Τριάδος Μεσαρᾶς καί τῆς Φαιστοῦ. Δημοσίευση επιστολῶν τῶν F. Halbherr - D. Comparetti. Δημοσίευση τῶν ἀνασκαφῶν τῆς «Milena», Μιλένα Σικελίας. Συγγραφικό ἔργο Ὁ σπουδαῖος καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα: Ἔχει συγγράψει πάνω ἀπὸ 180 μονογραφίες καὶ ἄρθρα. Ἔχει δημοσιεύσει μελέτες καὶ ἄρθρα. Ἀπό τό 2000, διευθύνει τό περιοδικό «Ἀρχαία Κρήτη» καί τήν περιοδική ἔκδοση σειρά «Μελέτες κρητικῆς ἀρχαιολογίας» πού δημοσιεύει τό κέντρο τῆς κρητικῆς ἀρχαιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Ἀκαδημαϊκές θέσεις Ὁ ἐξαιρετικός καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα διετέλεσε: Ἀπό τό 1984 μέχρι τό 1987, διευθυντής τοῦ κέντρου σπουδῶν τῆς ἑλληνικῆς ἀρ χαι- 3

3 ολογίας τοῦ ἐθνικοῦ κέντρου ἐρευνῶν τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Ἀπό τό 1975 μέχρι τό 2011, καθηγητής τῆς προϊστορίας καί πρωτοϊστορίας τοῦ Αἰγαίου, στήν Ἰταλική Ἀρχαιολογική Σχο λή Ἀθηνῶν. Ἀπό τό 1993 μέχρι τό 1999, ὑποδιευ θυντής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχο λῆς Ἀθηνῶν. Ἀπό τό 1997 μέχρι τό 2001, μέλος τοῦ ἐπιστημονικοῦ συμβουλίου τοῦ κέντρου σπουδῶν τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιολογίας τοῦ ἐθνικοῦ κέντρου ἐρευνῶν τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Ἀπό τό 1998 μέχρι τό 2011, διευθυντής τοῦ κέντρου τῆς κρητικῆς ἀρχαιολογίας, στό Πανεπιστήμιο τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Ἀρχαιολογικές ἀνασκαφές Ὁ διαπρεπής καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα, στὴ μακρόχρονη ἐπιστημονικὴ πορεία του, πραγματοποίησε ἀνασκαφές καί ἔρευνες: Ἀπό τό 1965 μέχρι τό 1971, τό 1992, τό 1994 καί τό 2000, στή Φαιστό. Τό 1971, στόν Πρινιά Μαλεβιζίου. Τό 1973, στήν Ἁγ. Εἰρήνη Κύπρου. Ἀπό τό 1973 μέχρι τό 1976, στή θέση Σε λί Καμηλαρίου, Κρήτης. Τό 1972 καί τό 1974, στό «Noto Antica Siracusa», Συρακοῦσες τῆς Ἰταλίας. Τό 1968, τό 1971 καί τό 1972, στήν «Centuripe Enna», Κεντουρίπε Σικελίας τῆς Ἰταλίας. Ἀπό τό 1978 μέχρι τό 1992, στή «Milena, Caltanissetta», Μιλέ να, Σικελίας τῆς Ἰτα λί ας. Ἀπό τό 1977, στήν Ἁγία Τριάδα Με σαρᾶς καί στή Φαιστό, διευθύνοντας τήν ἀποστολή τῆς ἀνασκαφῆς, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν. Ἀκαδημαϊκές διακρίσεις Ὁ εὐφήμως γνωστός ἐπιστήμονας καί καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα, ἀνακηρύχθηκε: Τό 1987, Ἀντεπιστέλλον Μέλος τῆς Ἀκαδημίας τῶν «Agiati di Rovereto», Ροβερέτο τῆς Ἰταλίας. Τό 1989, Ἀντεπιστέλλον Μέλος τοῦ Γερμανικοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Ἰνστιτούτου. Τό 1987, Τακτικό Μέλος τοῦ Ἰνστιτού του Ἱστορίας και Ἀρχαιολογίας τῆς Μεγάλης Ἑλλάδας «Taranto», Τάραντο, Ἰταλίας. Τό 1992, Ἐπίτιμο Μέλος τῆς Ἑταιρείας Κρητικῶν Μελετῶν. Τό 1992, Ἐπίτιμο Μέλος τῆς Ἀρχαιολο γι - κῆς Ἑταιρείας Ἀθηνῶν. Τό 1997, Ἐπίτιμος Σύμβουλος τῆς Ἀρ χαιο λο γικῆς Ἑταιρείας Ἀθηνῶν. Τό 2010, Ἀκαδημαϊκός τῆς Ἐθνικῆς Ἀκαδημίας τῶν «Lincei» Ἰταλίας. Τιμές Ὁ ἐξέχων καθηγητής τῆς ἀρχαιολο γίας καί προϊστορίας τοῦ Αἰγαίου, Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα: Τό 1996, ἀνακυρήχθηκε ἐπίτιμος δημότης τοῦ χωριοῦ Καμιλάρι Μεσαρᾶς. Τό 2011, ἔλαβε κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης, στό Τυμπάκι Μεσαρᾶς Κρήτης, τόν Σταυρό τῶν Ἁγ. Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου, μετά διπλώματος, ἀνώτατη τιμητική διάκριση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκ κλησί ας τῆς Κρήτης, ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο καί κατόπιν προτάσεως αὐτοῦ. Στήν ἴδια ἑορτή τοῦ Ἁγ. Τίτου, ἔλαβε τιμητικές διακρίσεις ἀπό τούς Δημάρχους τῶν Δήμων Γόρτυνας καί Φαιστοῦ. Ἐπιμέλεια: Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος Ὁ ἐξέχων Καθηγητής τῆς ἀρχαιολο γίας καί προϊστορίας τοῦ Αἰγαίου, Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα. 4 5

4 Vincenzo La Rosa Ὁ ἄνθρωπος τῆς Φαιστοῦ Ἀπό μία συνομιλία τοῦ Καθηγητῆ La Rosa, μέ τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο, πού ἔγινε στά γραφεῖα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, τό καλοκαίρι τοῦ Σεβ. Ἀγαπητέ κύριε καθηγητά, εὐχα ριστῶ πολύ πού ἀποδέχεσθε νά κάνουμε αὐτή τήν σύντομη συνομιλία. Ἡ προσφορά σας γιά τήν ἀνασκαφή τῆς Φαιστοῦ καί τῆς Ἁγ. Τριάδος εἶναι ἤδη χαραγμένη στήν ἱστορία, ἀλλά καί στήν περιοχή μας. Ἀσχολεῖσθε μία ὁλόκληρη ζωή, μέ τίς ἀ να σκαφές τῆς σπουδαίας καί περίλαμπρης Φαιστοῦ. Σᾶς εὐχαριστοῦμε θερμά γιά ὅ,τι συνεχίζετε νά προσφέρετε ὡς ὑπεύ θυ νος ἄνθρωπος καί ἐξαιρετικός καθηγητής. Ἀναγνωρίζουμε καί τιμοῦμε τή διαχρο νικότητα τοῦ πολιτισμοῦ μας, στό σεβαστό πρόσωπό σας καί μαζί μ αὐτό νά ποῦμε γιά ἄλλη μιά φορά, ὅτι σᾶς εὐχαριστοῦμε πολύ γιά ὅ,τι ἔχετε κάνει μέχρι σήμερα, γι αὐτό πού λέγεται ἀνασκαφή, ἀνάδειξη καί προβολή τοῦ πολιτισμοῦ τῆς Κρήτης, τῆς Μινωϊκῆς περιόδου, τῆς Φαιστοῦ, τῆς Ἁγ. Τριάδος καί τῆς Μεσαρᾶς. Σᾶς παρακαλοῦμε πολύ, νά μᾶς πεῖτε δύο λόγια, ἀπό ποιό μέρος κατάγεστε, γιά τίς πρῶτες σας σπουδές καί μετά νά προχωρήσουμε στή Φαιστό. -La Rosa. Πολύ εὐχαρίστως Σεβασμιώτατε. Ἐγώ προέρχομαι ἀπό ἕνα χωριό τῆς Σικελίας πού ἤτανε πάρα πολύ κοντά σέ μία ἑλληνική ἀποικία, τίς Συρακοῦσες. Ἔτσι κατά κάποιο τρόπο, ἴσως, κάποια σταγόνα ἀπό ἑλληνικό αἷμα ἔπεσε στό δικό μου σῶμα. Ἔκανα τίς πρῶτες σπουδές στό Πανεπιστήμιο τῆς Κατάνια, τῆς Σικελίας. Τό 1965 ἦρθα στήν Ἀθήνα μαθητής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς, μέ τόν κ. Doro Levi, ὁ ὁποῖος τόν Αὔγουστο αὐτῆς τῆς χρονιᾶς, μέ ἔφερε γιά πρώτη φορά στή Φαιστό. Δέν εἶχα κάνει ποτέ καί πουθενά ἀνασκαφή, ἦταν ἡ δική μου πρώτη ἐμπειρία. Ἐκεῖ ἔμαθα τί σήμαινε ἀνασκαφή, τί σήμαινε κρητική ματιά, τί σήμαινε πεῖνα καί ἀνεργία γιά τά χρόνια ἐκεῖνα. Ἔτσι ὅταν ὅδευα στό τέλος τῆς πρώτης παραμονῆς μου στή Φαιστό, στό ἐρώτημα τοῦ καθηγητῆ Levi, ἄν ἔθελα νά ἐπι στρέψω ξανά στήν Κρήτη, τοῦ ἀπάντησα: «Ναί εὐχαρίστως». Αὐτό τό ναί, σημάδεψε ὅλη μου τή ζωή, καί ὅλη μου τήν καριέρα. Ἀπό κεῖ καί πέρα, δηλαδή ἀπό τό 1965, ἔρχομαι συνεχῶς στή Φαιστό, πρῶτα σάν βοηθός τοῦ καθηγητῆ Levi. Ὅταν ἔγινε, τό 1977, καινούργιος Διευθυντής τῆς Ἰτα λικῆς Ἀρ χαιολογικῆς Σχολῆς ὁ καθηγητής κ. Di Vita, μέ πῆρε σάν συνεργάτη του καί ἀπό τό 1993 σάν Ὑποδιευθυντή. Μοῦ ἔδωσε ἐπί πλέον τήν εὐθύνη γιά τήν ἀνα σκαφή τῆς Ἁγ. Τριάδας, τήν ὁποία μέχρι καί σήμερα διατηρῶ μέ τή θέληση τοῦ σημερινοῦ Διευθυντῆ, καθηγητῆ κ. Ε. Greco. -Σεβ. Πότε ξεκινήσατε γιά πρώτη φορά τήν ἀνασκαφή στή Φαιστό; Ἡ μακρόχρονη ἱστορία τῆς Φαιστοῦ, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, ἀρχίζει μέ τήν τελική νεολιθική ἐποχή, 4500 π.χ. περίπου, καί τελειώνει τό 150 π.χ., ὅταν οἱ Γορτύνιοι κατέστρεψαν ἐντελῶς τόν συνοικισμό, ὁ ὁποῖος δέν ξαναχτίσθηκε ποτέ πιά. Ἔγινε ἔρημη χώρα, μόνο καλλιεργήσιμα χωράφια. 6 7

5 -La Rosa. Τό ἔτος 1965, ἀλλά τότε ἤ μουνα, ὅπως μόλις σᾶς εἶπα, βοηθός τοῦ καθηγητῆ Levi. Τήν πρώτη δική μου, ἀνε ξάρτητη ἀνασκαφή τήν ἔκανα τό ἔτος 1973 σ ἕνα χωράφι, δίπλα στό χωριό Καμηλάρι τῆς Μεσαρᾶς, στήν τοποθεσία «Σελί», ἐκεῖ ἔσκαψα μέχρι τό Ἀπό τό 1977, μέ ἐντολή τοῦ καθηγητῆ Di Vita, γι αὐτό ἀκόμα τόν εὐχαριστῶ, ἄρχισα τίς ἀνασκαφικές ἐργασίες στήν Ἁγ. Τριάδα. -Σεβ.Τί εἶναι ἡ Ἁγ. Τριάδα, σέ σχέση μέ τή Φαιστό; -La Rosa. Εἶναι ἕνα πάρα πολύ ἐν δια φέρον πρόβλημα. Αὐτό ἀκριβῶς προ σπαθοῦμε καί τώρα νά ξεκαθαρίσουμε, ἀλλά ἀκόμη δέν ἔχουμε βρεῖ τήν ξεκάθαρη καί τελική ἀπάντηση. Κατά τίς διάφορες περιόδους ἡ τοπική ἐξουσία στή Μεσαρά ἐναλλασσόταν ἀπό τό ἕνα κέντρο στό ἄλλο. Προτείναμε, γι αὐτή τή κατάσταση, τή διατύπωση «συμπληρωματικότητα τῶν ρόλων». Αὐτό ἔγινε μέ χρι τήν ὥρα πού ἡ Κνωσός πῆρε τόν ἔλεγχο ὅλης τῆς κεντρικῆς ζώνης τῆς Κρήτης καί ἀποφάσισε νά μή ξαναχτι στεῖ ἀνάκτορο στή Φαιστό. Τότε τό καινούργιο κέντρο ἐξουσίας, ἡ Κνωσός, ταπείνωσε τήν πρώην πρωτεύουσα καί ἔβαλε ἕνα δικό της ἄνθρωπο στήν Ἁγ. Τριάδα. Ἔτσι ἡ γραφειοκρατική καί οἰκονομική πρωτεύουσα τοῦ περιγράμματος μεταφέρθηκε στήν Ἁγ. Τριά δα. -Σεβ. Σέ ποιές χρονικές περιόδους ἀναφέρεστε; -La Rosa. Ἀπό τά μέχρι τώρα στοιχεῖα γνωρίζουμε ὅτι τά πρῶτα ἴχνη ἀν θρώπου εὑρίσκονται στή Φαιστό καί ὄχι στήν Ἁγ. Τριάδα. Πᾶμε δηλαδή περίπου στά 4500 χρόνια π.χ., τή λεγόμενη τελική νεολιθική ἐποχή. -Σεβ. Τί σημαίνει αὐτό γιά τή Φαιστό; -La Rosa. Ἡ μακρόχρονη ἱστορία τῆς Φαιστοῦ, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, ἀρχίζει μέ τήν τελική νεολιθική ἐποχή, 4500 π.χ. περίπου, καί τελειώνει τό 150 π.χ., ὅταν οἱ Γορ- Σαρκοφάγος Ἁγ. Τριάδος τύνιοι κατέστρεψαν ἐ ντε λῶς τόν συνοικισμό, ὁ ὁποῖος δέν ξαναχτίσθηκε ποτέ πιά. Ἔγινε ἔρημη χώρα, μόνο καλλιεργήσιμα χωράφια. -Σεβ. Ἑπομένως, Γόρτυνα καί Φαιστός δέν εἶχαν καλές σχέσεις; -La Rosa. Ἔτσι πήγανε, ὅπως φαίνεται, τά πράγματα, τουλάχιστον ἀπό τόν 7ο - 6ο π.χ. αἰῶνα, ὅταν ἡ Γόρτυνα ἔγινε πραγματικά ἡ πρωτεύουσα τῆς Μεσαρᾶς καί εἶχε ἐχθροπραξίες μέ τήν Κνωσό καί μέ τό κέντρο πού βρισκόταν, ἐπάνω στήν Πατέλα τοῦ Πρινιᾶ Μαλεβιζίου. -Σεβ. Ἀναφέρεσθε στήν ἀρχαία πόλη τῆς Ριζινίας, στόν Πρινιά Μαλεβιζίου; -La Rosa. Ναί, ἴσως ἡ Ριζινία. -Σεβ. Οἱ σχέσεις Κνωσοῦ - Φαιστοῦ, ποῖες ἦταν; -La Rosa. Στή λεγόμενη ἐποχή τῶν πρώτων ἀνακτόρων, ἀπό τό 2000 μέχρι τό 1700 π.χ. περίπου, ἤτανε δύο ἀνε ξάρτητα βασίλεια. Ἡ παράδοση μᾶς ἔχει ἀφήσει καί τά ὀνόματα τῶν ἀδελφῶν Βασιλέων, ὁ Μίνωας στήν Κνωσό, ὁ Ραδάμανθυς στή Φαιστό. Αὐτό εἶναι ση μα ντικό. Ἡ Φαιστός ὅμως ἦταν λίγο πιό πλούσια ἀπό τήν Κνωσό, διότι εἶχε ἕνα περιβάλλον καλύτερο καί πιό εὔφορο. Εἶχε τό πεδίο γιά τά δημητριακά, τίς ἐλιές, τά ἀμπέλια κ.τ.λ., εἶχε καί τά βουνά στά βόρεια καί στά νότια, τόν Ψηλορείτη καί τά Ἀστερούσια, γιά τά πρόβατα. -Σεβ. Ἑπομένως εἶχε καλύτερη φυσική θέση ἡ Φαιστός. -La Rosa. Βέβαια. Εἶχε ἕνα ποτάμι γύ ρω - γύρω, τό Γεροπόταμο, γιά τά ζῶα, ἀλλά καί μεγάλη ποσότητα ἀργίλλου στίς ἀκτές του. Γι αὐτό τά καλύτερα ἀγγεῖα ἐκείνης τῆς ἐπο χῆς (ὁ λεγόμενος Καμαραϊκός ρυθμός), σέ ὅλη τήν Κρήτη, φτιαχ νό νταν στή Φαιστό καί ἀπό ἐδῶ ἦταν εἰσαγόμενα καί στήν Κνωσό, ὅπως ἔχουμε μάθει ἀπό τίς ἀναλύσεις πού γίνανε τελευ ταῖα. Μετά ἀπό τό διπλό σεισμό τοῦ 1700 π.χ., πού κατέστρεψε τά λεγόμενα Πρῶτα Ἀνάκτορα, ἡ Κνωσός 8 Φωτ.: Ἁγία Τριάδα Φαιστοῦ

6 τά κατάφερε σύντομα νά ξανασηκώσει τό ἀνάκτορό της καί νά συνεχίσει μέ τά ἐμπόριά της πρός τό Αἰγαῖο καί τήν Ἀνατολή. Τό πρᾶγμα πού, τοὐ ναντί ον, ἔλειπε στή Φαιστό ἀπό τήν ἐποχή τῶν Πρώτων Ἀνα κτό ρων, ἤτανε ἕ να ἐμπόριο ἐξωτερι κά ἀπό τό νησί. Ἡ Κνωσός εἶχε, ὅπως λέγαμε, πολύ εὔκολες σχέσεις μέ τίς Κυκλάδες καί μέ τήν Ἀνατολή, διότι σ ἐκεῖνες τίς ἐποχές δέν ἦταν δυνατόν νά ἔρθεις μ ἕνα καραβάκι ἀπό τήν Αἴγυπτο ἤ ἀπό τήν Ἀνα το λή κατευθείαν στίς νότιες παραλίες τῆς Κρήτης. Ἔπρεπε, δηλαδή, νά πᾶς πάντα ἀπό τή Βόρεια πλευρά τοῦ νησιοῦ, ὅπου βρισκότανε ἡ Κνωσός. Καί γι αὐτό πιστεύω ὅτι ἡ Κνωσός τά κατάφερε ἀμέσως νά ξανασηκωθεῖ ἀπό τό σεισμό, ἐνῶ ἡ Φαιστός εἶχε μεγάλες δυσκολίες. Μέ κάποιο τρόπο τό δικό μας κέντρο ξαναεπισκεύασε μόνο κομμάτια ἀπό τό παλαιό ἀνάκτορο, ἀλλά αὐτή τή φορά χωρίς στοιχεῖα γραφειοκρατίας, δηλαδή χωρίς ἀρχεῖα. Αὐτό μοῦ φαίνεται πολύ σημαντικό. Ἄλλος ἕνας σεισμός τό 1600 περίπου π.χ. κατέστρεψε πάλι τό δικό μας πειραγμένο ἀνάκτορο καί ἐκεῖνο τῆς Κνω σοῦ. Αὐτό τό κέντρο θά κατάφερνε νά ξαναχτίσει τήν ἀρχιτεκτονική ἕδρα τῆς ἐξουσίας, τό δικό μας καθόλου. Γιά 150 χρόνια τουλάχιστον, στή Φαιστό, δέν εἴχαμε δηλαδή ἀνάκτορο. Μένει ἐλεύθε ρη ἀπό τά ἐρείπια μόνο ἡ κεντρική αὐλή, ἁπλῶς γιά νά μαρκάρεται τό περιβάλλον καί νά μή ξεχνάει ὁ κόσμος ὅτι μία φορά ὑπῆρχε ἐκεῖ ἕνα ἀνάκτορο καί ἡ τοπική ἐξουσία του. Τό ἀκόμη πιό σημαντικό εἶναι, κατά τό 1550 π.χ., τό ἑξῆς: Ἐνῶ στή Φαιστό συνεχίζουν νά ὑπάρχουν μόνο λίγα ἰδιωτικά σπίτια, στήν κοντινή Ἁγ. Τριάδα χτίζεται ἡ λεγόμενη βασιλική ἔπαυλη, ἡ ὁποία δέν εἶναι ἕνα καθαρό ἀνάκτορο, ἀλλά, θά λέγαμε, σάν ἕνα μισό (σέ σχῆμα γάμα), κτίριο τό ὁποῖο μᾶς ἔδωσε ἕνα στρῶμα καταστροφῆς ἀτάραχτο καί παμπλούσιο μέ πέτρινα ἀγγεῖα (διακοσμημένα μέ ἀνάγλυφες σκηνές) καί χάλκινα ἀγγεῖα, χρυσά, φρέσκα, παραπάνω ἀπό 500 κιλά χαλκό, κ.τ.λ. Τό σπουδαῖο εἶναι ὅτι μερικά ἀπό αὐτά τά ἀγγεῖα, τά φρέσκα καί κάποιες ἀρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, μᾶς μιλᾶ νε ὅλα αὐτά γιά μία Κνωσιακή ἐπίδραση. Αὐτό σημαίνει μᾶλλον ὅτι ἀπό τήν Κνωσό ἦρθε ἡ ἐντολή νά χτιστεῖ ἡ βασιλική ἔπαυλη τῆς Ἁγ. Τριάδος καί ὅτι ἐκεῖ τοποθετήθηκε ἕνας Κνωσιακός ἀντιπρό σωπος, γιά νά ἔχει ἐκεῖνο τό Ἀπονομή τοῦ Σταυροῦ τῶν Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου, στόν Καθηγητή La Rosa. (Τυμπάκι ) κέντρο τόν ἔλεγχο ὅλης της οἰκονομίας τῆς περιφέρειάς μας. Τό μεγαλύτερο ἀρχεῖο τῆς λεγόμενης Γραμμικῆς Α βρέθηκε στήν Ἁγ. Τριάδα. Ἐκείνη τήν ἐποχή, λοιπόν, ἡ Ἁγ. Τριάδα ἦταν ἡ τοπική πρωτεύουσα ἐκ μέρους τῆς Κνωσοῦ καί ἡ Φαιστός, χωρίς ἀ νάκτορο, δέν εἶχε κανένα σημαντικό ρό λο. Αὐτή ἡ κατάσταση συνεχίστηκε μέ χρι τό 1450 π.χ., ὅπου ἕνας ἐπί πλέον σεισμός, κατέστρεψε καί τή βασιλική ἔπαυλη τῆς Ἁγ. Τριάδος καί τό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ καί γενικά ὅλο τό νησί, πού τότε ζοῦσε μία ταπεινή καί φτωχή Ἀπό τούς ἐσωτερικούς χώρους τοῦ παλατιοῦ τῆς Φαιστοῦ. περίοδο. Ὁ σεισμός ἦταν πραγματικά πολύ δυνατός καί ἐξασθέ νισε σοβαρά τήν Κρήτη (the troubled island) τήν ἔχουν ὀνομάσει. Καρπούμενοι αὐτή τή κατάσταση, οἱ Μυκηναῖοι πού κυριαρχοῦσαν στήν Ἀργολίδα κατέλαβαν χωρίς πόλεμο καί κόπο τό ἐρειπωμένο ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ, τό ξανάφτιαξαν καί ἐγκατέ στησαν ἐκεῖ τήν ἕδρα τῆς δικῆς τους κρη τικῆς ἐξουσίας. -Σεβ. Οἱ Μυκηναῖοι; -La Rosa. Μάλιστα, οἱ Μυκηναῖοι. Αὐ τoί ἀνανέωσαν τή λεγόμενη «αἴθουσα τοῦ θρόνου» τῆς Κνωσοῦ καί ἐκεῖ ἐγκα τα στά θηκε ὁ δικός τους Ἄναξ (τό wa-na-ka, πού ἀναφέρεται στίς πινακίδες τῆς Γραμμικῆς Β) καί ἀποφάσισαν νά συνεχίσουν μέ τό προηγoύμενο πολιτικό καί οἰκονομικό σύστημα. Μάθανε, βέβαια, νά γράφουν ἀπό τούς τοπικούς γραμ ματεῖς καί λογιστές, ἐννοεῖται ὅτι οἱ Μυκηναῖοι ἦταν ἀκόμη ἀγράμματοι καί μέ τά ἴδια σήματα τῆς μινωϊκῆς Γραμ μικῆς Α, γράψανε σέ μία γλώσσα πού ἦταν διαφορετική. Τά καινούρια ντοκουμέντα λέγονται πράγματι Γραμμική Β, γιά νά ξεχωρίζονται ἀπό τή Γραμμική Α τῶν Μινωϊτῶν. Αὐτοί οἱ Oἱ Μυκηναῖοι τῆς Κνωσοῦ ἀποφάσισαν ὅτι ἡ τοπική πρωτεύουσα θά παραμείνει, λοιπόν, στήν Ἁγ. Τριάδα. Ἔτσι ἐπάνω στήν κατεστραμμένη βασιλική ἔπαυλη, κτίστικε τό λεγόμενο μέγαρο καί μάλιστα χωρίς νά λεηλατεῖ καθόλου τό πλουσιώτατο στρῶμα καταστροφῆς τοῦ προηγουμένου κτιρίου, περίσταση πού συνιστᾶ ἀκόμα μέχρι σήμερα ἕνα μυστήριο. Μυκηναῖοι τῆς Κνωσοῦ ἀποφά σι σαν ὅτι ἡ τοπική πρωτεύουσα θά παραμείνει, λοιπόν, στήν Ἁγ. Τριάδα. Ἔτσι ἐπάνω στήν κατεστραμμένη βασιλική ἔ παυ λη, κτίστηκε τό λεγόμενο μέγαρο καί μάλιστα χωρίς νά λεηλατεῖ καθόλου τό πλουσιώτατο στρῶμα καταστροφῆς τοῦ προηγουμένου κτιρίου, περίσταση πού συνιστᾶ ἀκόμα μέχρι σήμερα ἕνα μυστήριο. -Σεβ. Στή Φαιστό τί γινόταν; -La Rosa. Εἶχε σχεδόν ἐγκαταλειφθεῖ, βρήκαμε μέχρι τώρα δύο ἤ τρία κτίρια. Μποροῦμε νά ποῦμε, ἐπιστρέφοντας γιά μία στιγμή στήν προγενέστερη ἐποχή τῆς ἀφίξεως τῶν Μυκηναίων, ὅτι κατά τό 1500 π.χ., κάτι ἔγινε στήν Κνωσό, ἴσως καί μέσα στίς ὁλιγαρχίες της. Ἔγινε, μᾶλλον, ἕνα εἶδος καταστροφῆς ἴσως μή γενική γιά ὅλη τήν Κρήτη, καταστροφή μετά τήν ὁποία ἡ Κνωσός λίγο δυσκολεύτηκε. Ἔγινε λοιπόν τό ἑξῆς σπουδαῖο πρᾶγμα: Οἱ δικές μας τοπικές ἐξουσίες καί ἐλίτ, πού ἔμεναν στήν Ἁγ. Τριάδα, ἀποφά σι σαν νά ξαναχτίσουν ἐπιτέλους, μετά ἀπό 150 χρόνια, ἕνα δεύτερο ἀνάκτορο στή Φαιστό. Τό τελειώσαν, ἀλ λά μᾶλλον δέν τό κατοικοῦσαν συνέχεια, διότι μόνο σέ τρία σημεῖα οἱ ἀρχαιολόγοι ἔχουν 10 11

7 βρεῖ κτερίσματα. Οἱ τοπικές ἀρχές, δηλαδή, χρησιμο ποιοῦ σαν τό μνημειῶ δες καινούργιο συγκρότημα, ἄς ποῦμε, σάν μία μητρόπολη ἤ κτίριο ἀντιπροσω πεί ας, ὅ που πήγαιναν σέ συγκεκριμένες μέρες ἤ περιπτώσεις, γιά συγκεκριμένες λειτουργίες ἤ τελετουργίες, ἐνῶ ἡ ἕδρα τῆς ἐξουσίας παρέμενε πάντα στή βασιλική ἔπαυλη τῆς Ἁγ. Τριάδας. Τό δεύτερο ἀνά κτορο τῆς Φαιστοῦ, ζοῦσε τό πολύ γιά ἕνα μισό τοῦ αἰώνα: Καταστράφηκε δηλαδή, μαζί μέ τή βασιλική ἔπαυλη κατά τό 1450 π.χ. Ὁ Καθηγητής La Rosa, στίς ἀνασκαφές. Ἄς ἐπιστρέψουμε, λοιπόν, σέ αὐτό τό ταχύτατο καί ἁπλοποιημένο σκιαγράφη μα τῆς προϊστορίας τῆς κεντρικῆς ζώνης τοῦ νησιοῦ μας, στούς Μυκηναίους. Αὐτοί ἄφησαν τήν τοπική πρωτεύουσα στήν Ἁγ. Τριάδα, ὅπως δείχνει τό καινούργιο, ἀνα φερόμενο μέγαρο ἀκρι βῶς ἐπάνω στήν κα τεστραμμένη ἔπαυ λη. Στή συνέχεια κτίζονται ἄλλα μνη μει α κά κτίρια, σέ κάποια περίπτωση μοναδικά σέ ὅλη τή Μυκηναϊκή Κρήτη. Βρίσκουμε μία δημόσια ἀποθήκη, δηλαδή ἕνα κτίριο παραπάνω ἀπό 50 μέτρα μῆκος, μέ ὀκτώ μεγάλα δωμάτια γεμάτα πίθους, μέ μπροστά μία στοά καί μία πλατεῖα φθιαγμένη ἀπό ἀσβεστοκο νία μα. Ἔφθασε τώρα ἡ στιγμή ν ἀναρωτη θοῦ με πότε καί πῶς τελείωσε τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ. Οἱ ἀρχαιολόγοι ἀκόμα παλεύουν μεταξύ τους, διότι ὑπάρ χουν δύο προτάσεις: Ἡ μία, ἡ λεγόμενη «ὑψηλή χρονο λογία», προβλέπει ὅτι κατά τό π.χ. καταστράφηκε καί δέν ξανακτίστηκε πιά τό μυκηναϊκό ἀνά κτορο τῆς Κνωσοῦ. Κάποιοι ταπεινοί (squatters) τό κατείχανε ἐν μέρει καταχρηστικά. Ἡ δεύτερη πρόταση, ἡ λεγόμενη «χαμηλή χρονολογία» προβλέπει ὅτι τό ἀνάκτορο λειτουργοῦσε κανονικά μέχρι τό 1200 π.χ. καί καταστράφηκε συγχρόνως μέ τά ὅμοια κτίρια τῆς ἠπειρωτικῆς Ἑλλάδος. Ἡ παλίμψηστος τῆς Κνωσοῦ εἶναι πιά τόσο μπερδεμένη πού φαίνεται ἀ δύνατον νά βροῦμε, ἀπό καινούριες ἀνασκαφικές δοκιμές, κάποιο στοιχεῖο χρή σιμο γιά νά ἀποφασίσουμε γιά τή μία ἤ τήν ἄλλη χρονολογική πρόταση. Γιά τή λύση τοῦ προβλήματος, κάτι κάναμε ὅμως καί ἐμεῖς στήν Ἁγ. Τριάδα. Τό κέντρο μας ἦταν τότε, ὅπως λέγαμε, ἡ τοπική, μυκηναϊκή πρωτεύουσα, καί ὡς ἐκ τούτου πολύ δεμένη μέ τήν Κνωσό. Μποροῦσε, λοιπόν, νά μᾶς προσφέ- ρει ἔμμεσες ἐνδείξεις γιά τό πρόβλημα πού μᾶς ἀπασχολεῖ. -Σεβ. Τῶν δύο χρονολογιῶν; -La Rosa. Δηλαδή πότε τελειώνει τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο. Πιστεύω ὅτι κάτι βρήκαμε, καί μάλιστα σταθήκαμε ἀρκετά τυχεροί. Χρονολογήσαμε, πρῶτα ἀπ ὅλα, τόν τάφο πού περιεῖχε τήν περίφημη γραπτή σαρκοφάγο. -Σεβ. Μπορεῖτε νά μᾶς πεῖτε λίγα περισσότερα πράγματα γι αὐτή τή γνωστή σαρκοφάγο; -La Rosa. Ἐπιβεβαιώσαμε ὅτι βρισκόταν μέσα σέ συλημένο τάφο, ἀλλά εἶναι δύσκολο νά σᾶς ἐξηγήσω λεπτομερειακά τί, πῶς καί πότε προοδευτικά καταλάβαμε. Καταλάβαμε, παραδείγματος χά ριν, ὅτι ὅλα τά ὀστά καί τά ἀρχικά κτερίσματα δέν τά εἶχαν κλέψει, διότι δέν ἐπρόκειτο γιά κανονική λαθρανασκαφή ἤ σύληση. Τά εἴχανε πετάξει ἀμέσως δίπλα, σέ ἕνα ὑπόστηλο, προγενέστερο ταφικό κτίριο, πού ἦταν μέ τή σειρά του ἐγκαταλειμ μένο. Τά εἶχαν σκορπίσει, μόνο καί μόνο γιά νά δείξουν ὅτι ὁ πρίγκιπας πού ἔκει το μέσα στή σαρκοφάγο δέν ἔπρεπε νά εἶχε τό σεβασμό τῆς μνήμης. Θέλανε νά κάνουν, μέ λίγα λόγια, αὐτό πού λατινι κά λεγότανε damnatio memoriae (διαγραφή τῆς μνήμης), δηλαδή νά σβησθεῖ ἐντελῶς ἡ μνήμη τοῦ πεθαμένου πρίγκιπα καί ἐμμέσως τῶν δικῶν του διαδόχων. Μαζί μέ τά ἐπίτηδες πεταμμένα κτερίσματα εἶχε βρεθεῖ, ἤδη τό 1903, ἕνας αἰγυπτι ακός σκαραβαῖος μέ τό ὄνομα τῆς Tihjs. -Σεβ. Σκαραβαῖος. Δηλαδή ἕνας σφραγιδόλιθος; Ἐξηγεῖστε μας τί σημαίνει αὐτό; -La Rosa. Εἶναι ἕνα μικρό ἀντικείμενο, πού ἔχει τή μορφή ἑνός σκαραβαίου ἀπό ἐλεφαντοστό, μέ μία πλευρά ἐπίπεδη καί χαραγμένη μέ ἀπεικονίσματα καί ἱερο γλυφικά, δηλαδή κάτι σάν μία σφραγίδα. Ὁ Φαραώ ἔστελνε ἐνίοτε, στά πλαίσια τῆς δικῆς του ἐξωτερικῆς πολιτικῆς, ἀντιπροσώπους πρέσβεις στίς διάφορες μυκηναϊκές ἀρχές. Τότε αὐτοί, γιά νά γίνονται δεκτοί ἐλεύθερα καί μέ ὅλες τίς τιμές πού προβλέποταν ἀπό τά τότε πρωτόκολλα ὑποδοχῆς, ἔδειχναν καί ἔδιναν στίς μυκηναϊκές ἀρχές τούς διαπιστωτικούς σκαραβαίους, βεβαιώνοντας, λίγο πολύ, τό ἑξῆς: «Ἐμεῖς εἴμαστε οἱ ἀντιπρόσωποι τοῦ τάδε Φαραώ». Ὁ Καθηγητής La Roza μέ τόν Σεβ. Μητρ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο. -Σεβ. Ἦταν δηλαδή ἕνα ἀποδεικτικό στοιχεῖο; -La Rosa. Μάλιστα, ἕνα ἀποδεικτικό στοιχεῖο. Ποτέ δέν μποροῦσε καί μέ κανένα τρόπο νά γίνει ἀντικείμενο ἐμπο ρίου. -Σεβ. Ἕνα σῆμα. -La Rosa. Ἀκριβῶς. Ὁ δικός μας σκαραβαῖος ἔχει γραμμένο τό ὄνομα τῆς Tihjs, γυναίκα τοῦ Φαραώ Ἀμενόφη τοῦ Γ, τό βασίλειο τοῦ ὁποίου χρονολογεῖται γύρω στό 1370 μέ 1350 π.χ. Ἔτσι, λοιπόν, μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τά σκορπισμένα κτερίσματα πού ἦταν ἀρχικά μέσα στόν τάφο μέ τή γραπτή σαρκοφάγο, ἀνήκουν σέ τούτη τήν ἐποχή. Σέ ἄλλο μέρος τῆς ἀνασκαφῆς εἶχαν βρεθεῖ, μέσα σ ἕνα λάκκο, μεγάλα κομμάτια ἀπό στόκο μέ ζωγραφισμένες σκηνές, ὅλες τοποθετημένες ἀνάποδα καί κρυμμένες στό χῶμα. Ἡ περίσταση, ἐκ πρώτης ὄψεως, φαίνεται ἀνόητη. Τά κομμάτια ἀπό φρέσκα πράγματι ἔπρεπε νά στολίζουν τοίχους κτιρίων. Γιά ποιό λόγο ἄραγε ἕνας κτίστης, ἀντί νά τά σπάσει μέ σκαλίδι καί νά τά πετάξει ὡς συντριμμένα κομμάτια, ἀφοῦ ἴσως εἶχαν καταστραφεῖ τά ἴδια τά κτίρια, ἤθελε νά τά σώσει καί νά τά σκεπάσει; Εἶχε 12 13

8 φικά, τυπωμένα στόν πηλό ἀκόμη νωπό. Γιά αὐτό τό λόγο ὁ ἀείμνηστος Τιμόθεος, τότε Ἐπίσκοπος τῆς Ἱ. Μητρόπολης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, τόν εἶχε θεωρήσει ὡς «τό πρῶτο τυπο γραφεῖο τοῦ κόσμου». Πρόκειται γιά μοναδικό κομμάτι, τοῦ ὁποίου δέν γνωρίζουμε τή γραφή, ἀνεξάρτητα ἀπό τή γλώσσα. Τά σήματα πού ἐπαλαμβάνο νται, διαχωρίσμενα ἀπό ἐγκάρσιες γραμμές, ὑπαγορεύουν τήν ἰδέα ἑνός θρησκευτικοῦ κειμένου ἤ τυπικοῦ λατρευτι κοῦ διαλόγου. Οἱ πολλές, περιοδικές προσπάθειες νά μᾶς δώσουν μία μετάφραση ἤ νά μᾶς ἐξηγήσουν τή λειτουργία του, ἀκόμα δέν στέκονται σέ σταθερή βάση. Μερικοί ἐρευνητές ἔχουν ζητήσει τήν ἄ δεια νά γίνουν ἐξετάσεις στόν πηλό τοῦ δίσκου, γιά νά ἀποφασιστεῖ τουλάχιστον ἄν πρόκειται γιά μία ξένη εἰσαγωγή στήν Κρήτη. Δικαίως οἱ ὑπεύθυνες ἑλ ληνικές ἀρχές δέν ἐπέτρεψαν νά πάρει κανείς ἔστω καί μία μικρότατη ποσότητα πηλοῦ, γιά νά μή διακινμᾶλλον φόβο νά βεβηλώσει τίς ζωγραφισμένες σκηνές. Ἦταν ἕνα ταμπού, θρησκευτικό βέβαια. -Σεβ. Τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. -La Rosa. Τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Δηλαδή αὐτοί πού χάλασαν τά κτίρια, φοβήθηκαν Τό λιμάνι τοῦ Κομμοῦ σύμφωνα μέ τά δεδομένα τῆς Ἁγ. Τριάδος μποροῦμε ἴσως νά ποῦμε ὅτι τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ καταστράφηκε στό π.χ. Ἔπειτα, καινούριες ἐξουσίες κυριαρχοῦν στήν Ἁγ. Τριάδα μέχρι τό 1200 π.χ. περίπου, ὅταν ὁ συνοικισμός ἐγκαταλείπεται, μᾶλλον ὅτι καταστρέφεται. Συγχρόνως ἀρχίζει πάλι νά παίρνει ζωντάνια ἡ Φαιστός, πράγμα ἴσως συνδεδέμενο μέ ἐκείνη τήν ἐγκατάλειψη. Ἀπό τό ἐσωτερικό τοῦ παλατιοῦ τῆς Φαιστοῦ νά χαλάσουν καί τά φρέσκα, ἔτσι τά σκέπασαν, ἀπό φόβο, ἀνάποδα. Πᾶμε τώρα στό τρίτο ἐπεισόδιο τοῦ παρόντος ἀρχαιλογικοῦ μυθιστορήματος. Προσέξαμε ὅτι ἕνα κτίριο γιά δημόσιες ἀποθηκεύσεις τό εἴχανε κατε δα φίσει ἐπί τηδες μέ τούς τοίχους ἀκριβῶς στό ἴδιο ὕψος καί ἀμέσως δίπλα εἴχανε χτίσει ἄλλο ἕνα κτίριο μέ τό ἴδιο σχέδιο, ἀλλά διπλό σέ μέγεθος. Αὐτά τά τρία ἐπεισόδια, ἡ σύληση τοῦ τάφου, τά συντετριμμένα καί σκεπασμένα φρέσκα, τά κτίρια κατεστραμ μένα καί ξαναδομημένα δίπλα χρονολογοῦνται, σύμφωνα μέ τά ἀνα σκαφικά δεδομένα, στό π.χ., σύγ χρονα δηλαδή μέ τό σκαραβαῖο τῆς Tihjs καί ἑπομένως μέ τή σύληση τοῦ τάφου τοῦ πρίγκιπα μέσα στήν γραπτή σαρκοφάγο. Ὅλα αὐτά μᾶς ὁδηγοῦν νά συμπεράνουμε ὅτι ἐκείνη τή στιγμή εἶχε γίνει κάτι σπουδαῖο μέσα στήν τοπική μας ἐξουσία, πρᾶγμα πού ἐξηγεῖται εὐκο λότερα ἄν ὑποθέσουμε συγχρόνως τή διάλυση τῆς κεντρικῆς ἐξουσίας στήν Κνωσό, πού εἴχε τόν ἔλεγχο τοῦ δικοῦ μας κέντρου. -Σεβ. Αὐτό πού προείπατε; -La Rosa. Ναί. Ἔτσι, σύμφωνα μέ τά δεδομένα τῆς Ἁγ. Τριάδος μποροῦμε ἴσως νά ποῦμε ὅτι τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ καταστράφηκε στό π.χ. Ἔπειτα, καινούριες ἐξουσίες κυριαρχοῦν στήν Ἁγ. Τριάδα μέχρι τό 1200 π.χ. περίπου, ὅταν ὁ συνοικισμός ἐγκαταλείπεται, μᾶλλον ὅτι καταστρέφεται. Συγχρόνως ἀρχίζει πάλι νά παίρνει ζωντάνια ἡ Φαιστός, πρᾶγμα ἴσως συνδεδέμενο μέ ἐκείνη τήν ἐγκατάλειψη. -Σεβ. Εἴπατε γιά τήν ζωντάνια τῆς Φαιστοῦ. Νά ἐπανέλθω σέ κάτι προηγούμενο. Εἴπατε ὅτι οἱ θαλάσσιες ἐπικοι νω νίες γινόταν ἀπό τόν Βορρά. Τότε ὁ Κομμός καί τό λιμάνι του, πού βρίσκονται κοντά στήν Φαιστό ποιά σχέση εἶχαν μ αὐτή; -La Rosa. Πολύ σωστά ἐρωτᾶτε. Τό μεγάλο λιμάνι τοῦ Κομμοῦ εἶναι τῆς νεοανακτορικῆς ἐποχῆς, ἐνῶ ἐμεῖς μι λού - σαμε γιά κατάσταση τῆς πρωτο ανα - κτορικῆς. Διατρέχοντας ὁ χρόνος, τά καράβια γίνανε τόσο μεγάλα πού μποροῦσαν νά ἔρθουν κατευθείαν ἀπό τήν Αἴγυπτο ἐδῶ, στά νότια τοῦ νησιοῦ. -Σεβ. Ἑπομένως, τό λιμάνι τοῦ Κομμοῦ, σέ ποιά ἐποχή χρονολογεῖται; -La Rosa. Στήν ἐποχή τῶν δευτέρων ἀνακτόρων. Ἡ ἀκμή του χρονολογεῖται περί τό 1600 π.χ., ἀλλά ἡ λειτουργία τοῦ λιμανιοῦ ἐξακολουθεῖ μέχρι τό 1250 περίπου, καί ἀποκτᾶ καινούργια δόξα μέ τό φοινικικό ἐμπόριο (1000/700 π.χ. περίπου). Ἔχουμε βέβαια στοιχεῖα καί γιά τήν ἐποχή τῶν πρώτων ἀνακτόρων, ἀλλά δέν εἴμαστε σίγουροι ὅτι τότε ὁ Κομμός ἦταν μέγαλο καί διεθνές λιμάνι. -La Rosa. -Σεβ. Ὁπότε πρίν τό 1600 π.χ. οἱ θαλάσσιες ἐπικοινωνίες γινόταν ἀπ τήν Κνωσό καί μετά τό 1600; -La Rosa. Κατευθείαν ἀπό τήν Αἴγυπτο, ἐδῶ στά νότια. Ἀλλά ὄχι ὅλα ἀπό τήν Κνωσό, διότι ὑπῆρχαν καί ἄλλα κέντρα τῆς βορειοανατολικῆς παραλίας πού συμμετεῖχαν σέ ἐκεῖνα τά ἐμπόρια. -Σεβ. Κατευθεῖαν ἀπ τήν Αἴγυπτο; -La Rosa. Ναί, ἀλλά ἔχει συμβεῖ καί κάτι παράξενο στή Μεσαρά, στήν ἐποχή κατά τήν ὁποία ὁ Κομμός εἶχε γίνει τό μεγαλύτερο λιμάνι τῆς Κρήτης, ὅλα τά εἰσαγόμενα ὑλικά πού ἔχουμε ἐκεῖ, ἀπό τήν Κύπρο, τήν Αἴγυπτο, τήν Παλαιστίνη, τή Νότια Ἰταλία κ.τ.λ., δέν ἦλθαν καθόλου οὔτε στή Φαιστό, οὔτε καί στήν Ἁγ. Τριάδα, οὐδέ ἕνα ὄστρακο. -Σεβ. Σέ ἀντίθεση μέ τήν Κνωσό; -La Rosa. Οὔτε στήν Κνωσό. Δηλαδή τά κρατοῦσαν ὅλα στό Κομμό, ὅπου τά φέρνανε τά καράβια, πού πήγαιναν μέ ὅμοια ὑλικά ἀκόμα καί πιό μακριά. -Σεβ. Νά ρωτήσω τώρα κάτι ἄλλο. Ποιά θεωρεῖτε κατά τή γνώμη σας τά σπουδαιότερα εὐρήματα στό χῶρο τῆς Φαιστοῦ καί τῆς Ἁγ. Τριάδος; -La Rosa. Ἐρώτηση ἀπό ἑκατό χιλιάδες εὐρώ καί πάνω, Σεβασμιώτατε, ἡ ἀπάντη σή της. Ἀπό τά πιό γνωστά εἶναι ὁ δίσκος τῆς Φαιστοῦ καί ἡ γραπτή σαρκοφάγος της Ἁγ. Τριάδος. -Σεβ. Γιά τόν δίσκο σᾶς παρακαλῶ νά μᾶς πεῖτε λίγα πράγματα. -La Rosa. Ὁ δίσκος μᾶς προτείνει ἕνα κείμενο πού δέν εἶναι γραμμένο μέ τά σήματα τῆς Γραμμικῆς Α, ἀλλά μέ ἱερο γλυ- 14 Φωτ.: Ὁ δίσκος τῆς Φαιστοῦ. 15

9 Προσωπικά, ἄν μπορῶ νά ἐκφράσω τήν γνώμη μου, εἶμαι μεταξύ ἐκείνων πού πιστεύουν στήν νησιωτική (καί θά ἔλεγα τολμηρά στή μεσαρίτικη) κατασκευή τοῦ δίσκου. δυνευθεῖ ἡ θαυμαστή ἀκεραιότητα τοῦ μοναδικοῦ ἀντι κει μένου. Ἔτσι καί ἀλλοιῶς κάποιοι συ νάδελφοι ἔχουν ὑποστηρίξει ὅτι ὁ δίσκος δέν εἶναι κρητικῆς προέλευσης. Προσωπικά, ἄν μπορῶ νά ἐκφράσω τή γνώμη μου, εἶμαι μεταξύ ἐκείνων πού πιστεύουν στήν νησιωτική (καί θά ἔλεγα τολμηρά στή μεσαρίτικη) κατασκευή τοῦ δίσκου. Κάποιοι ἐπιστήμονες ἔχουν ἤδη προσέξει ὅτι μερικά σχήματα πού εἶναι ἐντυπωμένα στό δίσκο, βρίσκονται ὅμοια καί σέ ἄλλα μινωϊκά ἀντικείμενα, δια φορετικοῦ τύπου. Λοιπόν, πολύ πιθανόν ὁ δίσκος νά εἶναι μινωϊκῆς κα τασκευῆς. -Σεβ. Ἑπομένως; -La Rosa. Ἑπο μένως μποροῦμε νά προσθέσου με, μόνο ὅτι ὁ δί σκος βρέθηκε μέσα σέ ἕνα σπί τι πού ἴσως κατοικοῦσε ἕνας ἱερέας, ὁ ὁποῖος κρατοῦσε ἕνα εἶδος μικροῦ ἀρχείου. Αὐτό τό σπί τι, πού βρισκότανε ἀμέσως βορειοανατολικά τοῦ ἀνακτό ρου, χρονολογεῖται, μέ ἀρκετή σιγουριά, μεταξύ τοῦ 1700 καί τοῦ 1600 π.χ. Μποροῦμε ἐπίσης νά προσθέσουμε ὅτι δέν ἦταν ψεύτικο ἀντικείμενο, ὅπως προσπάθησε νά ἀποδείξει, καί στό ἰντερνέτ καί σέ ἕνα συνέδριο στό Λονδίνο, ἕνας κύριος πού κυνηγοῦσε δόξα δωρεάν (ἕνα scoop, στά ἑκατό ἀκριβῶς χρόνια ἀπό τήν ἀνακάλυψη τοῦ δίσκου). Καί ἔφθασε αὐτός ὁ κύριος, σέ μία προσβλητική ἀνοησία, γράφοντας ὅτι ὁ Ἰταλός ἀρ χαιο λόγος πού τόν βρῆκε τό 1909 (L. Pernier), τόν εἶχε κατασκευάσει ὁ ἴδιος, μι μούμενος ἐτρουσκικά πρωτότυπα τῆς Ἰταλίας. Σέ ἐκείνη τήν περίσταση ἐμεῖς βέβαια ἀπαντήσαμε σκληρά στό ἰντερ νέτ, ἐπαναφέροντας τά στοιχεῖα ἀπό τά σχετικά ἡμερολόγια τῆς τότε ἀνασκαφῆς καί ἔτσι ἀποδείξαμε ὅτι ὁ δίσκος ἤτανε χωρίς καμμία ἀμφιβολία γνήσιος. -Σεβ. Ἀκόμα ἐπιθυμῶ νά σᾶς ρωτήσω, μέ βάση τή μεγάλη ἀρχαιολογική ἐμπει ρία σας, ποιά εἶναι ἡ γνώμη σας γι αὐτό πού ἔχει ἐξαγγελθεῖ τώρα γιά νά κατα σκευασθεῖ ἕνα μουσεῖο στή Μεσαρά, γιά νά ἔρθουμε καί λίγο στό σήμερα; -La Rosa. Ὁπωσδήποτε εἶναι μία πολύ καλή ἰδέα. Ἐμεῖς εἴχαμε παλαιότερα πρω τοστατήσει, ὅταν ὁ καθηγητής Di Vita ἦταν Διευθυντής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρ χαιολογικῆς Σχολῆς, γιά νά γίνει ἕνα μουσεῖο ἀμέσως δίπλα στό ἀρχαιολογικό χῶρο τῆς Φαιστοῦ (πίσω ἀπό τό κατεδαφισμένο μοναστήρι τοῦ Ἁγ. Γεωργίου στή Φαλάνδρα). Εἴχαμε ἐπιδώσει τήν τεχνική μελέτη καί τήν εἴχαμε χαρίσει στήν Ἐφορία Ἀρχαιοτήτων προκειμένου νά γίνουν τά περαιτέρω, ἀλλά δυστυχῶς δέν ἔγινε τίποτα. -Σεβ. Ποιά εἶναι κατά τή γνώμη σας, τά αἴτια τῆς μή πραγματοποίησης; -La Rosa. Εἶναι δύσκολη ἡ ἀπάντηση, καί ὁπωσδήποτε δέν ἀφορᾶ σέ ἐμένα. Ἀποδέχθηκα μέ χαρά τή νέα ἀπόφαση γιά νά γίνει τό μουσεῖο κοντά στή Γεωργική Σχολή, στό Ἀμπελοῦζο. Τό σχετικό, ἐπιστημονικό πρόβλημα πού δημιουργήθηκε εἶναι τό ἑξῆς: Αὐτό τό μουσεῖο, ἀφοῦ βρίσκεται τόσο κοντά στήν ἀρχαία Γόρτυνα (τό πασίγνωστο κέντρο τῶν ἱ στο ρικῶν χρόνων), πρέπει νά εἶναι ἀπο κλειστικῶς τῆς ἑλληνικῆς καί ρωμαϊκῆς Κρήτης, ἤ ἐκεῖνο ὅλης της μακρόχρονης ἱστορίας τῆς Μεσαρᾶς, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τά τελικά νεολιθικά χρόνια; Εἶναι φυσικό καί σωστό νά ὑπάρχουν διάφορες γνῶμες. -Σεβ. Τώρα νά σᾶς ἀναφέρω κάτι ἄλλο. Ὡς Ἱ. Μητρόπολη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, συναισθανόμενοι τή μεγάλη χριστιανική καί ἀποστολική ἱστορία καί τίς πρωτοχριστιανικές ρίζες τοῦ εὐλογη μένου τούτου τόπου, σχεδιάσαμε κι 16

10 ἔχου με λάβει τίς ἐγκρίσεις τῶν ἁρμοδίων Ἐ - φο ριῶν Ἀρχαιοτήτων, γιά τήν κατασκευή ἑνός βήματος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στή Γόρτυνα. Ποία εἶναι ἡ γνώμη σας γι αὐτό; -La Rosa. Πάρα πολύ καλή ἰδέα, διότι ἡ θρησκεία, ἀνεξάρτητα ἀπό αὐτό πού πιστεύει ὁ καθένας, εἶναι ἱστορία. Ξέρουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶχε πάντοτε ἀνάγκη ἀπό τόν Θεό, ἤδη ἀπό τά πιό μεμακρυσμένα χρόνια. Λοιπόν, εἶναι πολύ καλό γιά νά θυμίσουμε καί τό γεγονός ὅτι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πέρασε ἀπ αὐτό τό μέρος, γιά νά ὑπενθυμίσουμε ὅλα ὅσα ἔκανε, ὄχι μόνο γιά τή χριστιανική ἐκκλησία, ἀλλά καί ἀπό πλευρᾶς τῆς ἱστορίας, καί ἄρα τοῦ πολιτισμοῦ. -Σεβ. Νομίζετε δηλαδή ὅτι ἡ κατασκευή τοῦ βήματος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, θά βοηθήσει στήν ἀνάδειξη τῶν μονοπατιῶν τῆς πίστης; -La Rosa. Ναι, διότι ὁ κόσμος, ὁ τουρίστας πρέπει νά ξέρει ὄχι μόνο ὅτι ἔχουμε στή Γόρτυνα τή μεγάλη ἐ πιγραφή μέ τόν κώδικα τῶν νόμων, ἀλλά καί τό γεγονός τοῦ περάσματος ἀπό ἐκεῖ τοῦ Ἀπ. Παύλου καί ὅτι ἄφησε τόν μαθητή του Τίτο, γιά νά ἱδρυθεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης. Αὐτά τά γεγονότα εἶναι ἱ στορία καί, λοιπόν, πρέπει νά τά ξέρουν ὅλοι, ἀνε ξάρτητα ἀπό αὐτό πού πιστεύουν, ὅ πως λέγαμε. -Σεβ. Πού δέν μποροῦμε νά τῆς γυρίσουμε τήν πλάτη. -La Rosa. Καθόλου. -Σεβ. Καλό εἶναι μαζί μέ τίς Ἐκ κλησίες στό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Ἀπ. Παύλου στήν περιοχή μας, νά ὑπάρχει καί ἕνα βῆμα πρός τιμήν ἐκείνου, πού ἡ Ἐκκλησία καί ἡ ἱστορία τόν ὀνόμασε Ἀπό στο λο τῶν Ἐθνῶν. -La Rosa. Πραγματικά ἦταν ὁ «Ἀπό στο - λος τῶν Ἐθνῶν». -Σεβ. Ἀγαπητέ κύριε καθηγητά, θέλω νά σᾶς εὐ χαρι στήσω πάρα πολύ, νά σᾶς πῶ ὅτι τό φετινό καλοκαίρι, ἡ σκέψη μου εἶ ναι γεμάτη ἀπό τή δική σας παρουσία καί τοῦ κ. Di Vita. -La Rosa. Νά μᾶς θυμᾶστε στίς προσευχές σας, αὐτό μόνο θέλουμε καί οἱ δύο. -Σεβ. Νά σᾶς πῶ ὅτι στά πρόσωπά σας, ζωντανεύει ἡ μνήμη τῶν ὅσων στά ἕδρανα τῶν διαφόρων σχολείων καί οἱ δικοί μας καθηγητές εἶπαν καί ὁραματίζομαι τή μεγάλη συνέχεια πού δημιουργεῖται στό μέλ λον μέ τίς βάσεις πού ἐσεῖς βάλατε, μαζί μέ τόσους ἄλλους καλούς καί ἀξιό λογους συνεργάτες σας καί ἀνθρώπους, ἐδῶ στή μητροπολιτική μας περιφέρεια. Γι αὐτό ἀπό τή θέση τοῦ ταπεινοῦ Ἐπισκόπου τῆς περιοχῆς, ἐπιτρέψτε μου νά σᾶς ἐκφράσω τήν προσωπική μου εὐγνωμοσύνη, τήν εὐγνωμοσύ νη τῆς Το πικῆς Ἐκκλησίας καί νά ξέρετε, ἀφοῦ μιλήσατε γιά ἱστορία, ὅτι ἡ ἱστορία σίγουρα ἔχει σημειώσει αὐτό πού ἐσεῖς καί οἱ συνεργάτες σας, ἡ Ἰταλία, τό Πανεπιστήμιό σας, ἡ Σχολή σας, οἱ ἄνθρωποι πού σᾶς βοήθησαν, ἔχετε προσφέρει στήν Κρήτη καί στήν περιοχή τῆς Φαιστοῦ....ἡ θρησκεία, ἀνεξάρτητα ἀπό αὐτό πού πιστεύει ὁ καθένας, εἶναι ἱστορία. Ξέρουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶχε πάντοτε ἀνάγκη ἀπό τόν Θεό, ἤδη ἀπό τά πιό μεμακρυσμένα χρόνια. Λοιπόν, εἶναι πολύ καλό γιά νά θυμίσουμε καί τό γεγονός ὅτι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πέρασε ἀπ αὐτό τό μέρος, γιά νά ὑπενθυμίσουμε ὅλα ὅσα ἔκανε, ὄχι μόνο γιά τή χριστιανική ἐκκλησία, ἀλλά καί ἀπό πλευρᾶς τῆς ἱστορίας, καί ἄρα τοῦ πολιτισμοῦ. Φωτ.: Σκάλα Φαιστοῦ -La Rosa. Τόν Θεό μόνο νά εὐχαριστήσουμε. Ὅμως, ἐπιτρέψτε μου, κλείνοντας, νά σᾶς διαβάσω τόν οἰωνό πού ὁ ἀλησμόνητος Τιμόθεος ἔκανε στό βιβλιαράκι τοῦ «Ἑπτά ματιές ἀπό τή Φαιστό», πού φυλάω μέ μεγάλη φροντίδα. Διαβάζω ἀπό τόν πρόλογο: «Ἴσως δέν εἶναι εὔκολο σέ ὅλους νά ἐπισκεφθοῦν ὅλα τά ὄμορφα μέρη τῆς Μεσσαρᾶς καί στόν κάμπο καί στίς πλαγιές τῶν βουνῶν πού τήν ἀγκα λιάζουν. Ἠμπο ροῦν ὅμως ἀνεβασμέ νοι στή Φαιστό νά καταλάβουν ἐκεῖνα πού βλέπουν τά μάτια καί διαβάζοντας τοῦτες τίς γραμμές νά κατα το πισθοῦν στούς ἀνεκτίμητους ἀρ - χαιολογικούς καί ἱστορι κούς θη σαυρούς τῆς περιο χῆς, γιά νά ἐκτιμήσουν καλύτερα τό μεγαλεῖο τοῦ ἀρχαίου πολιτι σμοῦ μας, τήν ἀξία τῆς προ σφο ρᾶς μας στήν ἀν θρωπό - τητα, τίς προοπτικές τοῦ μέλλοντος καί τό χρέος μας νά φανοῦμε ἀντάξιοι τῆς ἀφάνταστα τρανῆς προγονικῆς κλη ρο νο μιᾶς». Τελειώνω μέ τήν προτελευταία σελίδα, στήν ὁποία βρίσκεται καί ἡ ἀληθινή σημασία τῶν δικῶν μας συνεντεύξεων: «Ὁ ἐπισκέπτης τῆς Φαιστοῦ θά μποροῦσε νά σχηματίση ἕνα σταυρό στόν κάμπο τῆς Μεσσαρᾶς. Στά τέσσερα ἄκρα τοῦ σταυροῦ θά συμπέσουν τά σπουδαιότερα σημεῖα τοῦ ἀρχαίου καί χριστιανοῦ πολιτισμοῦ. Φαιστός Γόρτυνα καί Καλοί Λιμένες Ἴδη. Στήν τομή τοῦ σταυροῦ θά εὑρεθῆ τό προσκύνημα τῆς Παναγίας Κα λυβιανῆς μέ τό συγκρότημα τῶν Φιλανθρωπικῶν Ἱδρυ μάτων τῆς Ἱ. Μητροπόλεως. Ὁ ἀρχαῖος Ἑλληνισμός προετοίμασε τόν δρόμο, γιά τόν Χριστιανισμό. [...] Στούς περασμένους αἰῶνες τό προγονικό πνεῦμα καί ἡ χριστιανική ἀρετή ἔδωσαν τήν ἀθά να τη παρουσία των». -Σεβ. Κύριε καθηγητά, ὁ Θεός νά σᾶς εὐλογεῖ. Εὐχα ρι στῶ πάρα πολύ.

11 Πληροφ. τηλ και 20 Δραστηριότητες τμημάτων Ἀπό τήν λήξη τῶν δραστηριοτήτων τῶν τμημάτων τοῦ Πολιτιστικοῦ μας Κέντρου, ἔτους , στόν αὔλειο χῶρο τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. ΣΧΟΛΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Μοῖρες Στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Τυμπάκι Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Ἁγ. Βαρβάρα Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Βαρβάρας Πύργος Μονοφατσίου Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Εἰρήνης ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Μοῖρες Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Νεκταρίου Τυμπάκι Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Ἁγ. Βαρβάρα Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Βαρβάρας ΤΜΗΜΑ ΨΗΦΙΔΩΤΟΥ Μοῖρες Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Νεκταρίου ΤΜΗΜA ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Μοῖρες Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Ραφαήλ Τυμπάκι Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου ΤΜΗΜΑ ΝΕΑΝΙΚΩΝ ΣΥΝΑΞΕΩΝ Γιά παιδιά Δημοτικοῦ Νεανικές Συντροφιές: Ἱ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν καί Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. Εἰκαστικό ἐργαστήρι στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν. Γιά νέους Γυμνασίου - Λυκείου Νεανικές Συντροφιές στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Ραφαήλ Μοιρῶν. Μέ πολλές δραστηριότητες: Προβολή ταινιῶν, εἰκαστικές δημιουργίες, θεατρικές ὁμάδες, χορωδία, ἐπιτραπέζια παιχνίδια, ἐκδρομές καί ἐξορμήσεις... Τμήματα πού θά στεγασθοῦν 1) Ἐκδηλώσεων, συνεδρίων καί ὁμιλιῶν, 2) Μελέτης καί ἀντιμετώπισης κοινωνικῶν προβλημάτων, 3) Κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης, 4) Νεανικῶν συνάξεων, 5) Ψυχαγωγίας νέων, 6) Συμπαράστασης μαθητῶν, σπουδαστῶν, 7) Στήριξης οἰκογένειας, 8) Περιβαλλοντικῆς εὐαισθητοποίησης, 9) Καλλιέργειας φαρμακευτικῶν καί ἀρωματικῶν φυτῶν Κρήτης, 10) Μάθησης ἠλεκτ. ὑπολογιστῶν, 11) Πολυμέσων καί ἴντερνετ, 12) Βιβλιοθήκης, ἀναγνωστηρίου, 13) Σχολῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, 14) Μάθησης παραδοσ. μουσ. ὀργάνων, 15) Σεμιναριακῆς ἐπιμόρφωσης εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, 16) Ζωγραφικῆς καί σχεδίου, 17) Σχολῆς ἁγιογραφίας, 18) Ψηφιδωτοῦ, 19) Ἐπιμόρφωσης στελεχῶν Ἐκκλησίας, 20) Ἐκδόσεων, 21) Βιβλιοπωλείου, 22) Καταγραφῆς - διαφύλαξης ἐκκλησιαστικῆς καί πολιτιστικῆς κληρονομίας, 23) Ἐκθετηρίου, 24) Ραδιοφωνικοῦ προγράμματος, 25) Θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ, 26) Γραφείων Πολιτιστικοῦ Κέντρου, 27) Φιλοξενίας. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΜΑΣ ΚΕΝΤΡΟΥ Μέ συνδρομή τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, Ἱ. Μονῶν καί Ἐνοριῶν της καί δωρητῶν, ἐκπονήθηκαν οἱ μελέτες καί κατασκευάσθηκαν τά δύο ὑπόγεια. Εὐχαριστοῦμε πολύ, ὅλους ὅσους συνέδραμαν. Ἡ συνέχιση τῆς ἀνέγερσης γίνεται ἀπό τό ΕΣΠΑ, ἐκτός τοῦ β ὀρόφου. 21

12 Οἰκονομικός ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ἔτους 2011 Δωρεές (Ἀποφ. 5,6/29-3, 1/ Μητροπ. Συμβουλίου) Μητροπ. Γραφείου: Ἔσοδα: Ὑπόλ. 2010, ,93, ἀπό 7% γιά Μ. Γραφεῖο ,80, ἡμερολογίων , εἰσφ. Ἐνοριῶν ,98, δωρεῶν Ἐνοριῶν ἀγορᾶς οἰκοπέδου ἀνέγερσης γραφείων Ἱ. Μητροπόλεως , ὑπέρ δημοσίου 1.579,56, τόκων 524,77. Σύνολο ἐσόδων ,04. Ἔξοδα: Ἐπικοινωνιῶν 7.549,29, ΔΕΗ ΔΕΥΑΜ 4.854,85, δημ. σχέσεων επίδ. διακρίσεων 2.744,19, συντηρήσεων, ἐπι σκευῶν 2.216,65, λοιπ. δαπανῶν 5.841,08, τελῶν κυκλοφορίας, γεωργικῶν 4.393,60, γραφικῆς ὕλης 9.082,69, ἀναλώσιμων εἰδῶν 3.282,67, εἰδῶν καθαριότητας 185,51, εἰδῶν διατροφῆς φιλοξενίας 2.951,36, καυσίμων 3.968,85, ἐπιδομάτων 1.200, δαπ. διοικήσεως ,45, ὑπέρ δανείου ἀγορᾶς οἰκοπέδου ἀνέγερσης γραφείων Ἱ. Μητροπόλεως ,56, συμπληρωμ. μελετῶν Πολιτ. Κέντρου ,57, ὑπέρ δημοσίου 6.678,49, ὑπέρ Πολιτ. Κέντρου ,75, λογίας Οἰκουμ. Πατριαρχείου Σύνολο ἐξόδων ,56. Ὑπόλ. 31/12/2011, ,48. Γ. Φ. Ταμείου: Ὑπόλ. 2010, 962,36. Ἔσοδα, ,86. Ἔξοδα, ,30 Ὑπόλ. 31/12/2011, ,92. Πολιτιστικοῦ - Πνευμ. Κέντρου: Ἔσοδα: Ὑπόλ. 2010, ,12, δωρεῶν Μονῶν, Ἐνοριῶν 400, δωρεῶν ἰδιωτῶν 1.500, τόκων 151,84. Σύνολο ἐσόδων ,96. Ἔξοδα: ΙΚΑ 4.641,52, ὀρκωτ. λογιστῶν 1.230, λογιστή 246, φόρου 15,19, δωρεᾶς στό νέο ΝΠΙΔ, Πολιτ. Κέντρο-Ἐπικοιν. & Μορφωτ. Ἵδρυμα ,25. Σύνολο ἐξόδων, ,96. Ὑπόλ. 0. Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ & Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος: Ἔσοδα: Ὑπόλ. 2010, 2.322,88, δωρ. Σεβασμιώτ ,50, Ἱ. Μητρόπολης , δωρεῶν Μονῶν, Ἐνοριῶν, 2.767,20, δω ρεῶν ἰδιωτῶν 4.516, Π.Π.Κ ,25, τό κων 17,57. Σύνολο ἐσόδων ,40. Ἔξοδα: περιοδικοῦ 6.602, ὀρκωτ. λογι στῶν 492, λογιστή 246, φόρου 2.470,92, νεαν. συνάξεων - ἁγιογραφίας 889,70, ἐπιμορφωτῶν 7.999,08, διάφορα 300,20. Σύνολο ἐξόδων ,90. Ὑπόλ. 31/12/2011, ,50. Γιά τό Πολιτιστικό Κέντρο- Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας: Γιά τήν ἀνέγερση τοῦ β ὀρόφου, ἄνωθεν αὐτοῦ 1) Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 436, 2) Ἐνορία Κρότου 100, 3) Ἐνορία Νυβρίτου 300, 4) Ἐνορία Βουρβουλίτη 100, 5) π. Νεκτάριος Χουστουλάκης 100 καί 6) κ. Ἀμαλία Γεναράκη 300. Γιά τό περιοδικό 1) Ἐνορία Τρ. Ἐκκλησιῶν 100 καί 2) π. Γεώργιος Πουλινάκης 50. Συσσίτια καί τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἔχουν ἀνάγκη ἀπό φαγητό καί τρόφιμα Στίς Ἐνορίες Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν καί Πύργου Μονοφ, λειτουργοῦν συσσίτια για ἐνδεεῖς καί ἄπορους. Στίς Ἐνορίες Ἁγ. Ραφαήλ Μοιρῶν, Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, Ἁγ. Βαρβάρας καί Ἀσημίου λειτουργοῦν τράπεζες τροφίμων. Τρόφιμα διανέμονται καί σέ ἄλλες Ἐνορίες τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως. Μποροῦμε νά κόψουμε περιττά πράγματα καί νά τά κάνουμε φαγητό καί τρόφιμα. Παρακαλοῦμε βοηθεῖστε μας Πληροφ: , καί Γιά τήν πραγματοποίηση τοῦ 1ου Διεπιστημονικοῦ - Διεθνοῦς Συνεδρίου Γόρτυνας «Ἐν Γορτύνῃ καί Ἀρκαδίᾳ ἐγένετο» γιά τήν Ἱστορία, τήν Πνευματικότητα, τήν Τέχνη καί τόν Πολιτισμό τοῦ Κρητικοῦ Νότου 1) Ἱ. Μονή Βροντησίου 1.000, 2) Μονομετοχική δημοτική Α.Ε. «Μάταλα Δήμου Τυμπακίου» 1.000, 3) «Ετζίαν», ἀεροπορικό εἰσιτήριο, 4) «Μινωικές Γραμμές», ἀτμοπλοϊκά εἰσιτήρια, 5) Ἱ. Μονές Κουδουμᾶ, Καλυβιανῆς καί Ἐνορίες Ἱ. Μητροπ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, Ἄνω Ζαροῦ, Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, Ἁγ. Αἰκατερίνης Τυμπακίου, Ἁγ. Πνεύματος Τυμπακίου, Ἁγ. Δέκα καί Χάρακα, παράθεση γευμάτων. Ἡ Τοπική Ἐκκλησία εὐχαριστεῖ πολὺ γιὰ τὶς παραπάνω εὐγενικὲς δωρεές. Οἱ προσφορὲς αὐτὲς, βοηθοῦν πολύ τὴν ἀνάπτυξη τοῦ ἐκ κλησιαστικοῦ, μορφωτικοῦ καὶ κοινωνικοῦ ἔργου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως

13