ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΖΩΝΤΑΝΕΣ ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ...34 ΓΛΩΣΣΙΚΟΙ ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΤΗΣ TECHNOCULTURE TECHNOCULTURE...

Transcript

1 1

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ...16 Κυβερνητική - Η μεταμοντέρνα επιστήμη που διαμόρφωσε όλες τις μελλοντολογικές κουλτούρες (technoculture, cyberculture, postmodern culture)...16 Η μηχανοποίηση του ανθρώπου και ο εξανθρωπισμός της μηχανής...16 Κυβερνητική Τechnoculture Κυβερνοοργανισμοί...23 Cyborgs Νευροτεχνολογία Mind Control Homo Cyber Κυβερνητική Δυνητική πραγματικότητα (Virtual Reality)...32 ΖΩΝΤΑΝΕΣ ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ...34 (CYBER CREATURES)...34 Tierra...34 Avatars Cyber pets...40 ΓΛΩΣΣΙΚΟΙ ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΤΗΣ TECHNOCULTURE ΟΙ ΦΥΛΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ Hackers...52 Crackers...53 Phreaks...54 Cypherpunks...54 Netrunners...55 Otakus...55 Ravers...56 Transhumans και Extropians...56 Zippies...58 Νέο-Λουδδίτες...59 Mudders...60 TECHNOCULTURE...61 Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ...66 MONDO 2000 WIRED...70 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ...71 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ...81 ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΡΥΠΤΟΛΟΓΙΑ...99 ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΟΧΗ...99 CYBERGURUS ΧΑΟΤΙΚΟΙ ΜΑΓΟΙ ΣΤΟ ΚΥΒΕΡΝΟΔΙΑΣΤΗΜΑ TIMOTHY LEARY MARSHALL McLUHAN PIERRE LEVY Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΑΠΑΤΕΩΝΑΣ

3 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ανθρώπινα όντα υπήρξαν cyborg από το έτος 0. Είναι η μοίρα μας να ζούμε σε κοινωνίες που επινοούμε εργαλεία, τα οποία διαμορφώνουν την κοινωνία και τα άτομα που τη συναποτελούν. Επί χιλιετίες, άνθρωποι, όχι τόσο διαφορετικοί από εμάς, κατασκεύαζαν και χειρίζονταν ισχυρές και εντυπωσιακές τεχνολογίες, μη εξαιρουμένων των τεχνολογιών της πληροφορίας. Αυτά τα εργαλεία και οι τεχνικές διαμόρφωσαν τον κοινωνικό ιστό του κόσμου. Παρότι η τεχνολογία κατέληξε να προσδιορίζει και να κυβερνά την κοινωνία σχετικά πρόσφατα, σε διάστημα που ισοδυναμεί με το χρόνο ζωής γενεών, μόλις μερικών ανθρώπινων η βασική αλήθεια παραμένει σταθερή για ολόκληρο το ταξίδι του Homo Faber. Ο πολιτισμός είναι τεχνοπολιτισμός. Να μαστε λοιπόν εδώ: ένας υπερτεχνολογικός και κυνικά μεταμοντέρνος πολιτισμός, που μοιάζει να ελκύεται, όπως τα μυγάκια, από τις φλόγες του τεχνολογικού νου. Αυτή η εσωτερική έλξη και παρόρμηση στηρίζουν τη μανιώδη εμμονή του Δυτικού Κόσμου με την τεχνολογία, ιδιαίτερα με τις τεχνολογίες της επικοινωνίας. Σήμερα ένας νέος κόσμος έχει αναδυθεί από τους κόλπους του τεχνολογικού μεταμοντέρνου 4

5 πολιτισμού μας, ο κόσμος της πληροφορίας, των ηλεκτρονικών εγκεφάλων και των απεριόριστων βάσεων δεδομένων, των προγνώσεων των υπολογιστών, των βιβλιοθηκών υπερ-κειμένων (hypertext), της κατάδυσης στα όνειρα των μαζικών μέσων και μιας παγκόσμιας τεχνοκουλτούρας συνυφασμένης με τα δίκτυα των τηλεπικοινωνιών. Οι τεχνολογίες όμως της πληροφορίας και της επικοινωνίας είναι εκείνες που περισσότερο από όλες τις άλλες πλάθουν και διαμορφώνουν την πηγή όλων των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων: τον ανθρώπινο εαυτό. 5

6 Η τεχνολογία της πληροφορίας συντονίζει τις αντιλήψεις μας, μας βοηθά να μεταδώσουμε ο ένας στον άλλον την εικόνα μας για τον κόσμο και κατασκευάζει αξιοσημείωτες και καμιά φορά ύπουλες μορφές ελέγχου των πολιτισμικών ιστοριών που διαμορφώνουν τον κόσμο μας. Τη στιγμή που επινοούμε ένα σημαντικό νέο μέσο επικοινωνίας είτε από πάπυρο κυλίνδρους και τυπωμένα βιβλία, είτε σειρές κρυστάλλων και μητρικές πλακέτες υπολογιστών, ανασυνθέτουμε εν μέρει τον εαυτό μας και τον κόσμο του, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για τη σκέψη, την αντίληψη και την κοινωνική εμπειρία. Από την ίδια τη φύση τους, οι πληροφορίας επικοινωνίας τεχνολογίες και της της είναι τεχνοπολιτισμικά υβρίδια. Από μια άποψη, είναι υλικοί μηχανισμοί που επινοούνται, κατασκευάζονται και γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης με σκοπό το κέρδος. Από την άλλη όμως, οι τεχνολογίες αυτές που επηρεάζουν άμεσα τον πολιτισμό μας, διακρίνονται από κάτι που δεν έχει καμιά σχέση με την ύλη. Περισσότερο από κάθε άλλη κουλτούρα η κουλτούρα της τεχνολογίας υπερβαίνει την ιδιότητά της ως φυσικής κατάστασης, επειδή απλούστατα επιτρέπει την ασώματη κωδικοποίηση και μετάδοση νου και νοήματος. Οι τεχνολογίες των μέσων, καθώς δημιουργούν νέους διαύλους επικοινωνίας ανάμεσα στον εαυτό μας, στους άλλους και στον κόσμο πέρα από εμάς, γίνονται μέρος του εαυτού μας, των άλλων και του κόσμου πέρα από μας. Αποτελούν τα δομικά υλικά, και ίσως ακόμα και τα θεμέλια γι αυτό που ολοένα και περισσότερο γίνεται αντιληπτό ως «η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας». Οι μορφές και τα πρότυπα αυτής της τεχνοκουλτούρας ταξιδεύουν πάνω στα διαστελλόμενα και συστελλόμενα κύματα των μέσων επικοινωνίας, των επιταγών της μόδας και της οικονομικής δραστηριότητας και ορισμένες από αυτές τις μορφές ήδη εξαφανίζονται μέσα σ έναν πολιτισμό της πληροφορίας όπου δεσπόζει όλο και περισσότερο η αγορά. 6

7 Όπως επισημαίνει ο πρωτοπόρος φιλόσοφος της κυβερνητικής Marshall McLuhan η πρώτη αίσθηση τεχνοπολιτισμού αναδύεται από την αρχαία Ελλάδα. Μέσα στον κόσμο του Ομήρου, κυριεύεσαι από την αίσθηση των μετάλλων, των ξύλων και των υφαντών. Η εικόνα του σακάτη σιδηρουργού θεού Ήφαιστου, που σφυρηλατεί τη μεγάλη ασπίδα του Αχιλλέα μας δίνει ένα πρώιμο παράδειγμα προώθησης της τεχνολογικής ανάπτυξης από το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα. Ο θεός κατασκευάζει το χάλκινο δίσκο με τη βοήθεια κομψών ανδροειδών και θεραπαινίδων από σφυρήλατο χρυσό που μοιάζουν με ζωντανά κορίτσια. Οι περίπλοκες σκηνές της ασπίδας, με τις μάχες, τις εικόνες της φύσης, ζωντανεύουν σαν μεταλλουργικά κινούμενα σχέδια, σχηματίζοντας το πρώτο εικονικό μέσο στη δυτική λογοτεχνία, ένα πανάρχαιο δείγμα αυτού που η Disney αποκαλεί σήμερα «τεχνοφαντασιουργία». Το χωλό όμως βάδισμα του Ηφαίστου καταδεικνύει αυτό που επισημαίνει αργότερα ο Πλάτωνας, ότι οι τεχνολογίες διευρύνουν τις δημιουργικές μας ικανότητες ακρωτηριάζοντας τις φυσικές. Επίσης ο Προμηθέας, ως ο πρωταρχικός hacker, κλέβει τη φωτιά από το Δία και τη δίνει στους ανθρώπους για να μάθουν πολλές «τέχνες». Όμως, η φωτιά του Προμηθέα εξάπτει ως τις μέρες μας την τεχνοπολιτισμική φαντασία της Δύσης. Πολλοί άνθρωποι του πνεύματος, από το Διαφωτισμό μέχρι σήμερα, αποδέχονται την προμηθεϊκή φωτιά ως αντιαυταρχικό σύμβολο της ανθρώπινης αυτοδιάθεσης, ενώ οι Νεο-λουδίτες τη δαιμονοποιούν σαν μια διαβρωτική και καταστροφική δύναμη που μπορεί κάλλιστα να καταστρέψει τον πλανήτη. Μέσα στην πολυχρωμία του αρχαίου κόσμου ξεχωρίζει ο Ήρων, ο πρόγονος των κατασκευαστών hardware που αναπτύσσει κάποια εξελιγμένα εποπτικά εργαλεία και κατασκευάζει χρήσιμες συσκευές. Με τεχνικούς όρους, οι έξυπνες εφευρέσεις του Ήρωνα ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτες επειδή περιλάμβαναν συστήματα ελέγχου αυτορρυθμιζόμενης τροφοδοσίας σαν και αυτά που αποτελούν τα θεμέλια της Κυβερνητικής. Αυτό όμως που πραγματικά συγκινούσε την ψυχή του Ήρωνα ήταν οι νεωτερισμοί: συσκευές πεπιεσμένου αέρα, αυτόματα και μαγικά θέατρα, ένα από τα οποία κυλούσε με δική του ενέργεια μπροστά στο ακροατήριο, έθετε σε λειτουργία τρισδιάστατες παραστάσεις και μετά αποχωρούσε μόνο του. Του άρεσε επίσης να κατασκευάζει «θεϊκά σημάδια» για τους ναούς: πουλιά που τραγουδούσαν, ήχους από αόρατες σάλπιγγες και καθρέφτες που εμφανίζονταν από το πουθενά. Επινοούσε μηχανισμούς 7

8 αυτόματου ανοίγματος των θυρών κάθε φορά που ο ιερέας άναβε μια φωτιά. Ο Ήρων δεν ήταν απλώς ένα είδος αρχαίου μάγου του Οζ, που στήριζε παρακμασμένους ιερείς, σχεδίαζε λαϊκά θεάματα προορισμένα να λειτουργήσουν ως καταλύτες για την έκσταση και το θαύμα, τα αρχαία αντίστοιχα των rave-party ή των θεματικών πάρκων της εποχής μας. Στο βιβλίο του «Oι αρχαίοι μηχανικοί» ο L. Sprague de Camp φτάνει στο σημείο να αποδώσει στον Ήρωνα ένα μέρος της ευθύνης του υπερφυσικού τεχνοπολιτισμού που τελικά σκότωσε τη ρωμαϊκή επιστήμη. Ο Κτησίβιος έφτιαξε αγάλματα που τραγουδούσαν, αντλίες και το πρώτο στον κόσμο όργανο με πλήκτρα, ενώ ο Φίλων ο Βυζάντιος κατασκεύασε πολεμικές μηχανές και αυτοματοποιημένα «μαγικά θέατρα». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κι εμείς ζούμε σε μια εποχή ενός απρόσωπου μηχανοποιημένου περιβάλλοντος κι αναμένουμε εκστατικοί την επόμενη πλημμυρίδα νέων τεχνολογιών. Στο βιβλίο του που έγραψε το 1954 «Τεχνολογική Κοινωνία» ο Γάλλος θεολόγος Jacques Ellul διακήρυσσε ότι οι δυνάμεις της «τεχνικής» άρχισαν να γίνονται ανεξέλεγκτες, εισβάλλοντας και μεταμορφώνοντας όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για τον Ellul ο όρος τεχνική αναφερόταν όχι μόνο στις μηχανές, αλλά και στη λογική της χειραγώγησης και του κέρδους που βρίσκεται πίσω από τεχνοπολιτισμό. Μετά Παγκόσμιο Πόλεμο, γραφειοκρατικοί και τον το Β οι τεχνοκρατικοί οργανισμοί άρχισαν να χρησιμοποιούν για τις ανάγκες τους τους υπολογιστές και να ενσωματώνουν στις διοικητικές δομές τους τη λογική του ελέγχου, όπως την αντιλαμβάνεται η Κυβερνητική, με τους αναδραστικούς της βρόχους και τις ροές των πληροφοριών. Έτσι σιγά σιγά άρχισε η 8

9 αλματώδης ανάπτυξη ενός συστήματος τεχνοπολιτισμού και μιας πολυσήμαντης, πολύχρωμης, διαδραστικής, χαοτικής και συχνά αντιφατικής τεχνοκουλτούρας. Με τη συστηματική της γλώσσα των σχημάτων και των διαδικασιών, η Κυβερνητική διέβρωσε πολλές παραδοσιακές διακρίσεις ανάμεσα στο νου και τη μηχανή, το οργανικό και το μηχανικό, το φυσικό και το τεχνητό. Παρότι ο όρος Κυβερνητική έχει σχεδόν αποσυρθεί από το προσκήνιο, στην πραγματικότητα η συγκεκριμένη επιστήμη έχει απλώς μεταλλαχθεί σ ένα ευρύ φάσμα επιμέρους κλάδων: θεωρία της πολυπλοκότητας, τεχνητή ζωή, δυναμική των δικτύων, γνωσιοθεωρία, ρομποτική. 9

10 10

11 11

12 12

13 Στις αρχές της δεκαετίας του 80 ο William Gibson «Νευρομάντη», αποτέλεσε κυκλοφορεί ένα έργο που για τους ορόσημο πρωτοπόρους το της κυβερνο- τεχνοκουλτούρας. Η συγκεκριμένη νουβέλα εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και η απήχησή της μπορεί να συνοψιστεί σε μια και μόνη εικόνα στην παραπέμπουν οποία με όλοι θρησκευτική ευλάβεια: ο κυβερνοχώρος. Μια συμβατική παραίσθηση. μια γραφική αναπαράσταση των πληροφοριών που προέρχονται απ όλους τους υπολογιστές της ανθρωπότητας φωτεινές γραμμές μέσα στο αδιάστατο του ανθρώπινου νου. Ο κυβερνοχώρος είναι μια μεγάλη μυθική εικόνα της τεχνοκουλτούρας μας. Πάντα υποδηλώνει περισσότερα απ όσα μπορεί να εξηγήσει. Από τη μια δημιούργησε ένα θεωρητικό υπόβαθρο για την κατανόηση του αναδυόμενου υπερδιαστήματος της ψηφιακής επικοινωνίας, από την άλλη όμως κατέληξε να είναι ένας θολός όρος για μια ποικιλία πολλών διαφορετικών επιτευγμάτων, όπως η εικονική πραγματικότητα, τα παιχνίδια για τους υπολογιστές, η ηλεκτρονική περιήγηση ή ακόμα και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Όπως τα βιβλία, ο κινηματογράφος ή τα κόμικς, ο κυβερνοχώρος μας προσφέρει έναν τόπο όπου αναστέλλονται οι συνήθεις επιστημονικοί νόμοι, που περιορίζουν τη φυσική πραγματικότητα στην οποία ζουν τα σώματά μας. Είναι ένα αλληλεπιδραστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μπορούμε να ανακαλύψουμε και 13

14 συγχρόνως να αναπλάσουμε τον εαυτό μας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Mark Pesce, ένας ιδιαίτερα δραστήριος technofan κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο καλύτερος τρόπος για να δημιουργηθεί ένας αληθινός κυβερνοχώρος ήταν να οπτικοποιηθεί το Διαδίκτυο. Έτσι μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια, ο ίδιος και μερικοί συνεργάτες του επινόησαν τη VRML (Virtual Reality Modeling Language), η οποία έμελλε να προσθέσει μια τρίτη διάσταση γραφικών στα υπερκείμενα από σελίδες, συνδέσμους και ατελείωτους «ενιαίους εντοπιστές πόρων» (URL) του παγκόσμιου ιστού. Η VRML έγινε το κλειδί που μεταμόρφωσε τον ιστό σε ένα σύμπαν από κόσμους, που ο καθένας τους είχε τη δυνατότητα να φιλοξενεί πληροφορίες μέσα σ ένα είδος εικονικού θεάτρου. Ο κυβερνοχώρος εκδηλώνεται καθαρά στη φαντασία μας. Συγκροτείται αποκλειστικά από τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις μας. Δεν υπάρχει τίποτα εκεί μέσα που να μην το έχουμε φέρει εμείς. Ο ψηφιακός κόσμος που ανοίγεται μπροστά μας είναι ένας κόσμος Mark Pesce 14

15 υβριδικός, ένα σταυροδρόμι από κώδικες και συνδέσμους, όπου η δύναμη της πληροφορίας και της επικοινωνίας θα έχει τον πρώτο λόγο. Η έκρηξη του κυβερνοχώρου βοήθησε στο να δημιουργηθούν δεκάδες κουλτούρες και υποκουλτούρες, από την τεχνολατρεία και τον ψηφιακό ολισμό ως την παντελή άρνηση του τεχνοπολιτισμού. Η τεχνοκουλτούρα, όπως και κάθε άλλη μελλοντολογική κουλτούρα, έχει την τάση να μεταβάλλεται ραγδαία. Κάτι που εντάσσεται μέσα σ αυτήν σήμερα, μπορεί να μην την αφορά αύριο. Θα λέγαμε ότι η futureculture (technoculture, cyberculture, VR-culture κ.ά.) συμπεριλαμβάνει όλα αυτά τα πολιτισμικά στοιχεία και προϊόντα που είναι δυνατό, μέσω της τεχνολογίας, να διακινηθούν μέσω του κυβερνοδιαστήματος. Η τεχνοκουλτούρα με το ένα μάτι επικεντρώνεται στη νέα εποχή της τεχνολογίας, αλλά το άλλο μάτι αλληθωρίζει προς μια εναλλακτική φιλοσοφία που διακρίνεται από στοιχεία που μέχρι χθες τα θεωρούσαμε παρωχημένα. Ιστορίες που διαδίδονται μέσω του Διαδικτύου «εν ριπή οφθαλμού» σε όλο τον πλανήτη, τεχνοπαγανισμός και νεοανιμισμός έρχονται δυναμικά στο προσκήνιο και πολύχρωμες υποκουλτούρες τριβελίζουν τα μυαλά όλων των τεχνολατρών. Συχνά πολλές από αυτές τις υποκουλτούρες έχουν ελάχιστη σχέση με την τεχνολογία. Η τεχνοκουλτούρα είναι απλά ο συνδυασμός πολιτικών, ιστορικών, κοινωνικών και τεχνολογικών δομών που μοιραζόμαστε όλοι μας στην παρούσα περίοδο, που αυτή εξουσιάζεται από την κουλτούρα του δυτικού καπιταλισμού. Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η τεχνολογία εισβάλλει σε κάθε φάση της ύπαρξής μας. Αν και πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις γύρω από τον τεχνοπολιτισμό έγιναν από τις αρχές της δεκαετίας του 60, η νοητική έκρηξη και η πνευματική αναζήτηση γύρω από αυτά τα θέματα επισημαίνεται στις αρχές της δεκαετίας του 80. Σ εκείνη την περίοδο η εξέλιξη της τεχνοκουλτούρας σηματοδοτείται από τη διασύνδεσή της με 15

16 μια ποικιλία άλλων θεμάτων που σχετίζονται με πρωτόκολλα της μεταμοντέρνας θεωρίας και της διασύνδεσης ανθρωπίνου σώματος και τεχνολογίας. ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ Κυβερνητική - Η μεταμοντέρνα επιστήμη που διαμόρφωσε όλες τις μελλοντολογικές κουλτούρες (technoculture, cyberculture, postmodern culture) Η μηχανοποίηση του ανθρώπου και ο εξανθρωπισμός της μηχανής Τα χρόνια της δεκαετίας του 40 κυρίως μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, σημάδεψαν την εξέλιξη των επιστημών με την παραγωγή νέων θεωριών και νέων τεχνολογιών που στόχευαν να λύσουν τα μεγάλα προβλήματα της εποχής εκείνης. 16

17 Μέσα στην πολεμική ατμόσφαιρα της εποχής, όλες οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, συσχετίζονταν με στρατιωτικές έρευνες που γίνονταν στις ΗΠΑ από κοινού, μεταξύ στρατού και πανεπιστημιακών κέντρων. Αυτός ο παράγοντας ευνόησε μια εντατικοποιημένη παραγωγή της νέας γνώσης. Julian Norbert Bigelow Wiener Οι μεγάλοι πρωταγωνιστές της περιόδου αυτής, ήταν ο μαθηματικός Norbert Wiener και ο μηχανικός Julian Bigelow, ο οποίος οδήγησε το 1940 στην ανάπτυξη αυτοματισμών αντιαεροπορικών οπλικών συστημάτων. Οι καρποί της συνεργασίας τους θεωρούνται ότι άνοιξαν το έδαφος για την αντιμετώπιση ων προβλημάτων «οργανωμένης πολυπλοκότητας», αναπτύσσοντας μια καινούρια επιστημονική περιοχή, στην οποία υπήρχε ένα κοινό μεθοδολογικό πλαίσιο ανάλυσης διαφορετικών συστημάτων συμπεριφοράς, ανθρώπων, ζώων και μηχανών. Άρχισε ένα ολόκληρο ερευνητικό πρόγραμμα, του οποίου σκοπός ήταν η ανάπτυξη μηχανών που θα μπορούσαν να μιμηθούν κάποια από τα στοιχεία της ανθρώπινης νοημοσύνης. Η στρατηγική του ερευνητικού προγράμματος ήταν η μελέτη του νευρικού συστήματος, η δημιουργία μιας τυπικής θεωρίας της ανθρώπινης νόησης και η εφαρμογή της θεωρίας αυτής στο σχεδιασμό νοήμονων μηχανών. 17

18 Η περιοχή που άνοιγε μ αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα ονομάστηκε από τον Wiener Κυβερνητική Cybernetics. ο όρος αυτός είναι ένα δημιούργημα, που ο Wiener επινόησε απ την ελληνική λέξη «Κυβερνήτης», για να δώσει έμφαση στο γεγονός ότι η νέα επιστήμη αφορά την «Κυβέρνηση», με την έννοια της διεύθυνσης, της ρύθμισης και του ελέγχου ζώντων οργανισμών και μηχανών κατασκευασμένων από τον άνθρωπο. Ο Wiener έπεισε να ενδιαφερθεί για τα προβλήματα της Κυβερνητικής, το φίλο του μαθηματικό, John Von Neumann, που την εποχή εκείνη προσέφερε μια σημαντική συμβολή στην κατασκευή του ENIAC, του πρώτου μεγάλου υπολογιστή που έμοιαζε με τους σημερινούς. Σχηματίζεται το επιστημονικό σώμα ενός νέου τρόπου αντιμετώπισης πολύπλοκων προβλημάτων, πλαίσια οποίου του από στα κοινού, άνθρωποι, ζώα και μηχανές θεωρούνται ότι αποτελούν «βρόγχους ανατροφοδότησης», επικοινωνούν με μια διαρκή ροή μεταβιβαζόμενων μηνυμάτων και αναπτύσσουν συμπεριφορές επιδίωξης σκοπών. Η κύρια έμφαση και η προτεραιότητα, δόθηκε τότε στην τεχνολογία των συστημάτων ελέγχου που στηρίζονταν στην έννοια της ανατροφοδότησης (feedback). Ανατροφοδότηση έχουμε όταν μια «ροή» επανέρχεται στην πηγή της και επηρεάζει την αρχική ροή της πηγής, αλλάζοντάς την συνεχώς. Εξαιτίας των παράξενων μαθηματικών κανόνων που χρειάζονταν για να περιγραφεί η ανατροφοδότηση, έγινε αμέσως φανερό ότι η Κυβερνητική, για να είναι επιστήμη του ελέγχου και των ρυθμίσεων, πρέπει να μελετά την ανταλλαγή πληροφορίας και την επικοινωνία μεταξύ των συστημάτων, είτε ζωικών ή ανθρώπινων ή μηχανικών. Έτσι σύντομα, έγινε κλάδος της επιστήμης της επικοινωνίας, που κι αυτή εμφανίστηκε ως επιστήμη στη δεκαετία του 40, κυρίως μετά το τέλος του πολέμου. Η θεμελίωση της μαθηματικής θεωρίας της επικοινωνίας, έγινε από τον Claude Shannon, ηλεκτρολόγο μηχανικό των εργαστηρίων της Bell. Ο βασικός σκοπός της 18

19 θεωρίας της επικοινωνίας ήταν από τη μια ο ορισμός της πληροφορίας ενός μηνύματος και από την άλλη η βελτιστοποίηση της μεταβίβασης ενός μηνύματος διαμέσου οποιουδήποτε καναλιού επικοινωνίας. Η έννοια της πληροφορίας αποτελούσε ανέκαθεν ένα περίπλοκο πρόβλημα. Ο Shannon υποστήριξε ότι η πληροφορία έπρεπε να οριστεί μόνο σαν μαθηματική έννοια, χωρίς καμία αναφορά στο νόημα που δημιουργεί στον άνθρωπο. πολλοί έσπευσαν να εξαγάγουν σημαντικές γλωσσολογικές, ψυχολογικές κοινωνικές συνέπειες από και αυτή τη θεωρία. Οι οπαδοί της Κυβερνητικής δεν είχαν κανένα πρόβλημα να θεωρήσουν τις μηχανές ως ζωντανά όντα, τα οποία παρουσίαζαν αντίσταση απέναντι στην τάση της ολικής εντροπίας. Μια τέτοια γενικευμένη θεώρηση της ζωής ερχόταν σε ρήξη με τη μηχανιστική ή ταξινομική αντίληψη της φυτικής ή ζωικής οργάνωσης. Αυτή η νέα επιστήμη, που έμελλε να επηρεάσει όλους τους τεχνολάτρες των επόμενων γενιών, τοποθετούσε ένα δομημένο, πολυεπίπεδο, αυτοελεγχόμενο σύστημα που ισορροπούσε στις αλλαγές του περιβάλλοντος και είχε την ικανότητα να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του, για να εξασφαλίσει την απαιτούμενη ύλη και 19

20 ενέργεια για τις ανάγκες του. Έτσι το βιολογικό πρόβλημα γινόταν μηχανικό και το κριτήριο της «ζωής» εντοπιζόταν στη λειτουργική ικανότητα των αισθητήριων οργάνων, γιατί μόνο μέσω αυτών, ο οργανισμός μπορούσε να επικοινωνήσει με το περιβάλλον και να σταθεροποιήσει τους όρους ύπαρξης του. Στις δεκαετίες 50 και 60, η επιστημονική παραγωγή της Κυβερνητικής έτεινε να εστιαστεί αφενός στην ανάπτυξη συστημάτων αυτόματου ελέγχου για τεχνολογικές χρήσεις, και αφετέρου στη μελέτη των εφαρμογών της ανατροφοδότησης σε διάφορες επιστημονικές περιοχές (από τα Μαθηματικά ως την Κοινωνιολογία). Μετά τη δεκαετία του 70, οι πιο προχωρημένες και επαναστατικές ιδέες πάνω στην αυτοοργάνωση και την αυτονομία των έμβιων συστημάτων βρήκαν στέγη στη μοντέρνα Κυβερνητική. Μετά από τις Θετικές Επιστήμες η Κυβερνητική επεκτάθηκε στη Βιολογία και τότε άρχισαν να υπάρχουν τα πρώτα οράματα ανθρώπινων μηχανών ή μηχανοποιημένων ανθρώπων. Σύμφωνα με τις ιδέες αυτές, η οργανωτική αυτονομία των ζωικών συστημάτων επιτυγχάνεται μέσω του υπολογισμού. Πρόκειται για μια τεράστια διαδικασία αυτοϋπολογισμού, γιατί αναπτύσσεται μια βιολογική υπολογιστική δραστηριότητα, η οποία παράγει τη δομή του οργανισμού και εξασφαλίζει την επιβίωσή του μέσα στις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος. 20

21 21

22 Humberto Francisco Maturana Varela Αναπτύχθηκε μια ριζοσπαστική επιστημολογία (κυρίως από Maturana και Varela) που απορρίπτει την παραδοσιακή αιτιότητα. Σύμφωνα με τη λογική αυτή, ένα γεγονός που δεν προκαλεί απλώς κάποιο άλλο, αλλά αποτελεί την αιτία, για να ενεργοποιηθούν κάποια αποτελέσματα μέσα στην αυτοοργανωτική λειτουργία του συστήματος. Μετά από τη Βιολογία, η αυτοποιητική θεωρία της Κυβερνητικής επεκτάθηκε και στις Κοινωνικές Επιστήμες. Τα κοινωνικά συστήματα δεν αποτελούνται από άτομα ή ρόλους ή δράσεις, όπως συνήθως θεωρείται, αλλά τα συστατικά τους στοιχεία συγκροτούνται από «νοηματικές επικοινωνιακές σχέσεις». 22

23 Κυβερνητική Τechnoculture Κυβερνοοργανισμοί Η θεμελιώδης ιδέα της Κυβερνητικής, η ιδέα της λειτουργικής σύνδεσης μηχανής και έμβιου οργανισμού, είχε αρχίσει να υλοποιείται πρακτικά από τη δεκαετία του 60.ο 23

24 Καναδός θεωρητικός της επικοινωνίας Marshall McLuhan, έπλασε το όραμα του «παγκόσμιου χωριού», προτείνοντας ότι μια σύγχρονη μεταφορά όλων μας των ζωών στην άυλη μορφή της πληροφορίας, θα μπορούσε να δημιουργήσει σε ολόκληρο τον πλανήτη και σε ολόκληρη την οικογένεια των ανθρώπων, μια ενιαία συνειδητότητα. Οραματιζόταν, επίσης, μια τεχνολογία που αποτελούσε την προέκταση ή τον αυτοακρωτηριασμό των φυσικών μας σωμάτων, που θα δημιουργούσε νέες ισορροπίες μεταξύ των άλλων οργάνων και των προεκτάσεων του σώματος. Tο 1960, δυο διαστημικοί φυσικοί, οι Clynes και Kline, κατασκεύασαν μια καινούρια λέξη για να περιγράψουν ένα νέο τύπο έμβιου οργανισμού-μηχανισμού. Δημιούργησαν τον Κυβερνοοργανισμό (cyborg) και τον όρισαν σαν ένα οργανωμένο συγκρότημα (κατασκεύασμα οντότητα) από βιολογικά μηχανικά υπολογιστικά μέρη από τα οποία άλλα είναι φυσικά και άλλα τεχνητά και τα οποία συνεργάζονται ασυνείδητα, σαν να είναι μέρη μιας φυσικής αυτοοργανωμένης οντότητας. Πρότειναν να πραγματοποιηθεί η τροποποίηση λειτουργιών, των σωματικών κυρίως μέσω σύγχρονων τεχνητών οργάνων, συστημάτων ελέγχου και φαρμάκων. Έτσι σκοπός του cyborg θα ήταν να αποτελεί ένα οργανωμένο σύστημα, στο οποίο να λύνονται αυτόματα και ασυνείδητα τα ρομποτικού τύπου προβλήματα, αφήνοντας ελεύθερη την ανθρώπινη συνείδηση να εξερευνήσει, να δημιουργήσει, να σκεφτεί και να αισθανθεί. 24

25 Nathan Kline Manfred Clynes Ένας cyborg είναι ένας κυβερνητικός οργανισμός, ένα υβρίδιο μηχανής και οργανισμού, ένα δημιούργημα κοινωνικής πραγματικότητας και επιστημονικής φαντασίας. Οι πρώτες έρευνες για τα cyborg αφορούσαν ένα υβρίδιο ανθρώπου-μηχανής που θα μπορούσε να επιζήσει στο διάστημα, αν και το ανθρώπινο μέρος θα έμενε ανέπαφο (David Bell, 2003). Χαρακτηριστικό γνώρισμα των cyborg είναι η ανασύσταση οργάνων ή μελών του σώματος, με δυσδιάκριτο τρόπο. Δημιουργούν «μεταανθρώπους» οι οποίοι μοιάζουν με τους κανονικούς ανθρώπους και δρουν στον κυβερνοχώρο, στο διάστημα ή ακόμα και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Επαυξάνουν τους στόχους των περισσότερων στρατιωτικών και βιομηχανικών ερευνών. Μέσα στην καθημερινότητα, μπορούμε να δούμε σαν cyborgs ανθρώπους με ψηφιακούς βηματοδότες, προσθετικά άκρα, ακουστική βοήθεια, τεχνητά μέλη και εμφυτεύσεις. Η Ε.Ε. υπολογίζει ότι το 5% του πληθυσμού της, είναι άνθρωποι που 25

26 ζουν μέσω κάποιου επιπρόσθετου τεχνητού οργάνου. Με τον τρόπο αυτό, τα όρια που χωρίζουν άνθρωπο και μηχανή γίνονται όλο και πιο ασαφή. Καθένα από τα μηχανήματα γίνεται λειτουργικό μέρος του ανθρώπινου οργανισμού, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να χαρακτηριστεί το αφομοιωμένο αντικείμενο ως ανθρώπινο ή μηχανικό. Το cyborg δεν είναι ένας συνήθης συνδυασμός ανθρώπου και μηχανής, όπως ένας άνθρωπος που χρησιμοποιεί ένα όργανο. Το cyborg περιλαμβάνει μια μοναδική σχέση μεταξύ ανθρώπου και μηχανής στο βαθμό που η μηχανή χρειάζεται να λειτουργήσει χωρίς τη βοήθεια της συνείδησης, για να συνεργαστεί με τους αυτόνομους μηχανισμούς ελέγχου του ίδιου του σώματος. Η έννοια του cyborg έχει γίνει το αντικείμενο πανεπιστημιακών μελετών και ερευνών, έχει ευρέως συζητηθεί ως ένα σημαντικό πολιτιστικό, πολιτικό και κοινωνικό θέμα, εμπνέοντας μια σειρά από λογοτεχνικά, κινηματογραφικά και εικαστικά έργα. Οι σύγχρονοι κυβερνοφιλόσοφοι πιστεύουν ότι η βαθιά διείσδυση της θεματολογίας του cyborg στη φαντασία του δυτικού πολιτισμού, οφείλεται στο γεγονός ότι με τα cyborgs επιστρέφει η ανθρωπομορφική μίμηση στην ιστορία των αυτομάτων. 26

27 Cyborgs Νευροτεχνολογία Mind Control Homo Cyber Στα τέλη του 18ου αι. κυριαρχούσε η μηχανιστική αντίληψη ότι τα οργανικά σώματα ήταν ουσιαστικά «βιολογικά ρομπότ», που ενεργοποιούνταν με τη βοήθεια μιας «μαγικής σπίθας», η οποία έμοιαζε με ηλεκτρισμό. Το 1790 ο L. Galvani διέρρεε βατραχοπόδαρα με ηλεκτρισμό, κάνοντάς τα να τινάζονται σπασμωδικά, ενώ ο Ιταλός κόμης Al. Volta αποδείκνυε ότι όντως οι ζωντανοί ιστοί μπορούσαν να μεταφέρουν ηλεκτρικά φορτία. Τρεις δεκαετίες αργότερα η Mary Shelley, στο 27

28 προειδοποιητικό βιβλίο της Frankenstein, παρουσίασε ένα φανταστικό «βιολογικό ρομπότ», φτιαγμένο από μέλη ανθρωπίνων πτωμάτων, το οποίο και ζωοποιήθηκε χάρη στον ηλεκτρισμό σκορπώντας τον τρόμο γύρω του. Το 1870 δυο Γερμανοί ερευνητές, οι Hitzig και Fritsch, διέγειραν με ηλεκτρόδια εγκεφάλους σκύλων, προσπαθώντας να μελετήσουν τη νευροφυσιολογία αυτού του ζωτικού οργάνου. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1874, ο Αμερικανός Robert Bartholow, έκανε το ίδιο σε ανθρώπινους εγκεφάλους. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1940 και 1950 ο Αμερικανός Wilder Penfield, νευροχειρουργός στο Πανεπιστήμιο McGill, πειραματίστηκε πάνω στην ηλεκτρική διέγερση των εγκεφάλων σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε εγχείρηση εγκεφάλου. Από το 1949 στο Τμήμα Ψυχιατρικής και Νευρολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Ορλεάνης, πραγματοποιήθηκαν πειραματικές εμφυτεύσεις ηλεκτροδίων σε εγκεφάλους ασθενών. Ξεκινώντας από το 1950 και με χρηματοδότηση της CIA o Dr. Russell Monroe εμφύτευσε περισσότερα από 125 ηλεκτρόδια ταυτόχρονα σε εγκεφάλους πειραματίστηκε με ασθενών, τη ενώ χορήγηση ψυχοτρόπων ουσιών, όπως LSD και μεσκαλίνη. Ο 28

29 Monroe με την εμφύτευση ηλεκτροδίων στους εγκεφάλους των ασθενώνπειραματόζωών του, κατάφερε να τους προκαλέσει μια σειρά από συναισθηματικές και διανοητικές καταστάσεις, όπως ο φόβος, αισθήματα ευφορίας, σεξουαλική διέγερση, έλεγχο μνήμης και δημιουργία ψευδαισθήσεων. Russell Monroe Το 1956 ο ηλεκτρομηχανικός Κ. Scheffer παρουσίασε στο Σικάγο τη θεωρία, που αφορούσε τις δυνατότητες τηλεμετρικού ελέγχου του ανθρώπινου εγκεφάλου. Υποστήριξε μάλιστα απροκάλυπτα ότι κύριος στόχος του λεγόμενου «βιοελέγχου» ήταν ο άνθρωπος, καθώς ως ελεγχόμενο πλέον «αντικείμενο» θα έπαυε να σκέφτεται ως ανεξάρτητο άτομο. Σύμφωνα με τη θεωρία του, ένας χειρουργός θα τοποθετούσε στον εγκέφαλο ενός μωρού, λίγους μόλις μήνες μετά τη γέννησή του, ένα μικροτσίπ, το οποίο θα ήταν συνδεδεμένο με ηλεκτρόδια με ορισμένες επιλεγμένες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού. Με αυτόν τον τρόπο η αισθητηριακή αντίληψη και η μυϊκή δραστηριότητα του θύματος θα ήταν απόλυτα ελεγχόμενες μέσω ηλεκτρομαγνητικών σημάτων που θα εξέπεμπε ένας πομπός. Το 1972 στις ΗΠΑ, γιατροί από το Πανεπιστήμιο του Μισισιπή εμφύτευσαν ηλεκτρόδια στους 29

30 εγκεφάλους μαύρων παιδιών ηλικίας ως 5 ετών, με σκοπό να ελεγχθεί η «υπερδραστηριότητα» και η επιθετική συμπεριφορά τους. Ο πιο διάσημος «εμφυτευτής ηλεκτροδίων» υπήρξε ο Ισπανός Dr. Jose Manuel Rondrigez Delgado, ο οποίος εργάστηκε κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ισπανία του Φράνκο, και υπό την προστασία του φασιστικού καθεστώτος διεξήγαγε μια σειρά από πειράματα νοητικού ελέγχου. Αυτός είχε κατασκευάσει μια μικροσκοπική ηλεκτρονική συσκευή, τη «stimoveiver», την οποία εμφύτευε σε εγκεφάλους ανθρώπων και ζώων και τη χρησιμοποιούσε για να διοχετεύει ηλεκτρικούς παλμούς κατευθείαν στον εγκέφαλο. Από την εποχή που ο Dr. Delgado εμφύτευε ηλεκτρόδια στον εγκέφαλο πολλά έχουν αλλάξει. Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί κι έχει βοηθήσει τη νευροχειρουργική να μπορεί να κάνει και τις πιο λεπτές επεμβάσεις. Πλέον η εμφύτευση ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο θεωρείται συνηθισμένη χειρουργική επέμβαση, παρόμοια με την εμφύτευση βηματοδότη καρδιάς, που με ηλεκτρικό σήμα δίνει ρυθμό στην καρδιά. Οι επιστήμονες διαβεβαιώνουν πως το ίδιο χρήσιμοι θα αποδειχθούν στο μέλλον και οι εγκεφαλικοί βηματοδότες. Σύμφωνα με το θεωρητικό της Κυβερνητικής Kevin Warwick, ο άνθρωπος θα είναι τεχνολογικά «αναβαθμισμένος» με εμφυτευμένα μικροτσίπ και θα μπορεί να στέλνει μηνύματα εγκεφάλους άλλων κατευθείαν στους ανθρώπων μέσω ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. «αναβαθμισμένος» άνθρωπος Αυτός ή ο Homo Cyber, «θα είναι σίγουρα πνευματικά ανώτερος από εμάς, πιο έξυπνος». Ο Kevin Warwick υποστηρίζει ότι «αφού τα οφέλη θα είναι σημαντικά, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα εκδηλώνουν την επιθυμία να «αναβαθμιστούν». Κάποιοι βέβαια θα προτιμούν να παραμείνουν άνθρωποι. Φοβάμαι όμως πως αυτοί θα φαντάζουν στους υπόλοιπους όπως σ εμάς σήμερα οι χιμπατζήδες.» 30

31 Επίσημα η ιδέα των μικροτσίπ, που εμφυτεύονται στο νευρικό σύστημα θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε ανθρώπους που είναι παράλυτοι. Τα εμφυτεύματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ενισχύσουν τις λειτουργίες των αισθήσεων ή για να ανακτηθεί μια ειδική αίσθηση. Ένα εμφύτευμα που διεγείρει τις απολήξεις των νεύρων στο αυτί χρησιμοποιείται ήδη σε κωφά παιδιά. Οι ήχοι συλλαμβάνονται από ένα μικρόφωνο και κατόπιν αναμεταδίδονται στο εμφύτευμα. Χωρίς υπερβολή η εμφύτευση μικροτσίπ τείνει να καταστεί μόδα. Γονείς στην Αμερική επιθυμούν να τοποθετήσουν στα παιδιά μικροτσίπ-«κηδεμόνες», για τους να μπορούν να τα εντοπίζουν σε περίπτωση που χαθούν. Χιλιάδες κατοικίδια ζώα στις αναπτυγμένες χώρες έχουν ήδη δεχθεί μικροτσίπ για να αναγνωρίζεται η ταυτότητά τους και να παρακολουθούνται οι κινήσεις τους. Το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της γερμανικής πόλης Λίμπεκ άρχισε να εξοπλίζει με μικροτσίπ όλα τα νεογέννητα, ώστε να αποτραπεί τυχόν απαγωγή τους. Αυτή τη στιγμή υπάρχει στην Αμερική μια λίστα περισσότερων από ατόμων (ασθενείς της νόσου Αλζχάιμερ) που περιμένουν να δεχτούν ένα εμφύτευμα, αφού αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα μνήμης. Όλα δείχνουν πως βρισκόμαστε στις απαρχές μιας νευροτεχνολογικής επανάστασης, που μπορεί να καταστήσει δυνατό τον απόλυτο έλεγχο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. 31

32 Κυβερνητική Δυνητική πραγματικότητα (Virtual Reality) Στα τέλη της δεκαετίας του 80, εξαιτίας της εκτεταμένης χρήσης υπολογιστών μεγάλης ισχύος, ξεπρόβαλλαν σε όλο και περισσότερες εφαρμογές (βιομηχανικές, εμπορικές, επιστημονικές, εκπαιδευτικές, στρατιωτικές, καλλιτεχνικές) τα συστήματα της δυνητικής πραγματικότητας (virtual reality), τα οποία αποτελούσαν τα προϊόντα μιας ψηφιακής τεχνολογίας εμπνευσμένης από την άμεση αλληλεπίδραση ανθρώπου και υπολογιστή. Η εισαγωγή στο εικονικό δυνητικό περιβάλλον, επιτυγχάνεται μέσω της τεχνητής προσομοίωσης από τον υπολογιστή, του περιβάλλοντος ενιαίου φυσικού χώρου και με τη μεταβολή των δεδομένων της προσομοίωσης από τις αντιδράσεις στα προσλαμβανόμενα τεχνητά ερεθίσματα. Σαν αποτέλεσμα της αλληλεπιδραστικής κίνησης πλοήγησης, δημιουργείται η εμπειρία της τηλεπαρουσίασης, δηλαδή, μιας ζωντανής τρισδιάστατης και κινούμενης αίσθησης παρουσίας και συμμετοχής σε ένα τεχνητό περιβάλλον. Η τεχνολογία αυτή υλοποιεί, σε μια σειρά από διαφορετικά νοητικά επίπεδα, το βασικό πρόγραμμα της κυβερνητικής. Η δυνητική εικονική εμπειρία στηρίζεται πλήρως σε ανατροφοδοτικούς μηχανισμούς, στους οποίους συντονίζονται ανθρώπινα αισθητήρια όργανα μαζί με τους μηχανικούς αυτοματισμούς. Με την έννοια αυτή, η σύζευξη στο δυνητικό χώρο ανθρώπου υπολογιστή είναι μια μορφή cyborg. 32