Transcript

1 1

2 2

3 3

4 4

5 Michel Bruneau Η εγκατάσταση των Ελλήνων Ποντίων προσφύγων στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας ( ): ο ρόλος τους ως φύλακες των συνόρων του έθνους - κράτους (Φλώρινα, Κιλκίς, Σέρρες) Στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με τους Βαλκάνιους γείτονές της υπήρχε, μέχρι πρόσφατα (2011), μια παραμεθόρια ζώνη μεταβλητής έκτασης, δίνοντας σε αυτές τις περιοχές ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαφορετικό από εκείνο της εθνικής επικράτειας. Το μακεδονικό Γιουγκοσλαβικό και της Βουλγαρικό σύνορο της ελληνικής Μακεδονίας, ανάμεσα στα βουνά της Ηπείρου στη Δύση (Πίνδος) και εκείνα της Δυτικής Θράκης (Ροδόπης) στην Ανατολή, είναι το πιο ανοιχτό και το πιο πυκνοκατοικημένο τμήμα εντός αυτού του συνόρου με τις κοιλάδες του Βαρδάρη - Αξιού, του Στρούμα - Στρυμόνα και Μέστα - Νέστου. Είναι η περιοχή που υπήρξε η πιο έντονα αμφισβητούμενη μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, επειδή οι ελληνικοί και βουλγαρικοί πληθυσμοί βρίσκονταν εντός της ίδιας Οθωμανικής περιοχής, το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης, αναμεμειγμένοι χωρίς σαφή διαχωρισμό πριν τη συνοριακή γραμμή. Ο πόλεμος μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων μαινόταν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ( ), στη συνέχεια κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Παγκοσμίους πολέμους, καθώς και κατά τον εμφύλιο πόλεμο ( ). Αυτές οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις κατέληξαν σε μια de facto ανταλλαγή πληθυσμών, εν μέρει αντικείμενο διαπραγμάτευσης, μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων, και, από την Συνθήκη της Λωζάννης (1923), στην αποχώρηση των μουσουλμάνων από την ελληνική πλευρά. Η αναχώρηση των Βουλγάρων και των μουσουλμάνων από χωριά και πόλεις της ελληνικής Μακεδονίας αντισταθμίστηκε με την άφιξη των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας, της ανατολικής Θράκης και βουλγαρικής Ρωμυλίας της οποίας (άφιξης) η εγκατάσταση οργανώθηκε από την Ελληνική Πολιτεία. Θα πρέπει να ενδιαφερθούμε / επικεντρωθούμε ιδιαίτερα στα χωριά που εκκενώθηκαν από τους σλαβικούς και βουλγαρικούς πληθυσμούς τους, που αντικαταστάθηκαν από Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας στους νομούς των Σερρών και του Κιλκίς: Άνω Πορόια, Δοϊράνη - Δροσάτο - Ακρίτας - Ηλιόλουστο, καθώς και ένα χωριό που δημιουργήθηκε εξ ολοκλήρου: Νέος Καύκασος (Φλώρινα). Αυτοί οι Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου και του Καυκάσου ήταν οι ίδιοι ντόπιοι από μια παραμεθόρια περιοχή (Κυβερνείο του Καρς και του Αρνταχάν), όπου η εγκατάστασή τους κατά τη διάρκεια σαράντα χρόνων ( ) είχε ευνοηθεί και οργανωθεί από τη ρωσική αυτοκρατορία στο σύνορό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το «ακριτικό» τους καθεστώς, ως φρουρών των συνόρων στα άκρα των αυτοκρατορικών ή εθνικών εδαφών, δεν σταμάτησε να αναπαράγεται αυθόρμητα ή με μεγάλη διάρκεια σε ολόκληρη τη διάρκεια της ιστορίας τους: στο Βυζαντινό ανατολίτικο σύνορο, το ρωσικό Καύκασο, την Κεντρική Ασία, το Βόρειο σύνορο της Ελλάδας. Η προσήλωσή τους στα ποντιακά εδάφη προέλευσής τους προέρχεται από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία που κληρονομήθηκε από το βυζαντινό παρελθόν τους (εκκλησίες, το μοναστήρι της Παναγίας Goumera, εικόνες) το οποίο τους διαφοροποίησε από την πλειοψηφία των Οθωμανών μουσουλμάνων. Αυτή η μακροχρόνια αντιπαράθεση με μια άλλη κυρίαρχη / επικρατούσα θρησκεία, το Ισλάμ, και με μια άλλη γλώσσα που κατείχε δεσπόζουσα θέση, την τουρκική που υιοθέτησαν ενίοτε (τουρκόφωνο χωριό του Ακριτοχωρίου), ενίσχυσε αναμφίβολα τη δυναμικότητα του ισχυρισμού της ταυτότητάς τους, προσδιορίζοντάς τους αρκετά κατάλληλα για να φυλάξουν το Βόρειο βαλκανικό σύνορο του ελληνικού έθνους - κράτους από το 1923 έως το τέλος του 20ού αιώνα. Michel Bruneau michel.bruneau7@wanadoo.fr Επίτιμος Διευθυντής Ερευνών CNRS (Centre National des Recherches Scientifiques) Εθνικό Κέντρο Ε- πιστημονικών Ερευνών - Γαλλία, έχει ασχοληθεί με τη Νοτιοανατολική Ασία για την οποία δημοσίευσε, μεταξύ άλλων, μια έκθεση / πραγματεία της γεω-ιστορίας, το 2006: Ασία μεταξύ Ινδίας και Κίνας: εδαφικές λογικές των πολιτειών, Mappemonde, Παρίσι: Belin. Στη συνέχεια κατηύθυνε τις έρευνες του στον τομέα της διασποράς και των διεθνικών χώρων, ιδιαίτερα ασχολούμενος με την Ελληνική Διασπορά. Εξέδωσε το βιβλίο Οι Έλληνες του Πόντου, διασπορά, ταυτότητα, περιοχές, Παρίσι: CNRS - Εκδόσεις, 1998, και δημοσίευσε πολυάριθμα άρθρα και κεφάλαια συλλογικών βιβλίων στα γαλλικά, στα αγγλικά και στα ελληνικά. Το 2004, δημοσίευσε το: Διασπορά και διεθνικοί χώροι, Παρίσι: Ανθρωπος - Economica. Γεωγράφος και ελληνιστής της διαμόρφωσης, αναπτύσσει, εδώ και περίπου είκοσι χρόνια, μια γεω-ιστορική διεπιστημονική προσέγγιση για τα εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής. Είναι μέλος της επιτροπής της συντακτικής ομάδας του επιστημονικού περιοδικού Anatoli, CNRS - Εκδόσεις, το οποίο αποτελεί συνέχιση του CEMOTI. 5

6 Vesna Cvjetković Οι δύο άξονες Ελλάδα - Κροατία: κοινές πολιτιστικές και περιφερειακές προσεγγίσεις (17ος - 20ός αι.) Παρόλο που ήταν έντονες, οι ιστορικές σχέσεις Ελλήνων και Κροατών δεν έχουν επαρκώς μελετηθεί επιστημονικά. Οι υπάρχουσες μελέτες των ελληνικών επιδράσεων στο νοτιοσλαβικό χώρο έχουν συγκεντρωθεί στον τομέα βαλκανικών σπουδών και κυρίως των ελληνοσερβικών σχέσεων. Επικεντρώνοντας στους δύο άξονες Ελλάδα - Κροατία: κοινές πολιτιστικές και περιφερειακές προσεγγίσεις (17ος - 20ός αι.) στόχος μας είναι να δώσουμε μια περιληπτική εικόνα και των δύο αξόνων που διαμορφώνουν τις σχέσεις Ελλάδας και Κροατίας στο αναφερόμενο χρονικό διάστημα, όχι μόνο μέσω της ηπειρωτικής, διαβαλκανικής οδού, αλλά και μέσω της παρουσίας του ελληνισμού στις α- δριατικές ακτές και τα νησιά. Ο ελληνισμός στην Κροατία επί αιώνες διετέλεσε ισχυρός συμβιωτικός παράγοντας και συνδετικός κρίκος μεταξύ Ανατολής και Δύσης και συντέλεσε αποτελεσματικά, ιδίως την εποχή του Διαφωτισμού, στην πνευματική φυσιογνωμία ολόκληρης της περιοχής. Vesna Cvjetković glavno.tajnistvo@mvep.hr Γεννήθηκε στο Ντουμπρόβνικ της Κροατίας. Είναι έγγαμη και μητέρα ενός γιου. Από το έτος 2012 διατελεί Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Δημοκρατίας της Κροατίας. Από το έτος 2008 έως το έτος 2012 υπηρέτησε ως Πρέσβης της Δημοκρατίας της Κροατίας στην Ελληνική Δημοκρατία (διαπιστευμένη παράλληλα ως Πρέσβης στη Γεωργία και στην Αρμενία). Από το έτος 2003 έως το έτος 2008 υπηρέτησε ως Πρέσβης της Δημοκρατίας της Κροατίας στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Από το 2000 έως το 2003 διετέλεσε Αναπληρώτρια Υ- πουργός Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Κροατίας, ενώ από το 1985 έως το 2000 δίδαξε ως βοηθός, επιστημονικός βοηθός και επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Κλασικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ. Από το 1980 έως το 1985 ήταν διευθύντρια του Αρχείου και του Μουσείου του Εθνικού Θεάτρου της Κροατίας στο Ζάγκρεμπ και εκδότρια όλων των εκδόσεων του Εθνικού Θεάτρου της Κροατίας. Το 1997 έως το 2000 υπήρξε εκδότρια του περιοδικού «Δικηγόρος», του Κροατικού Δικηγορικού Συλλόγου. Το 1993 έως το 1997 διετέλεσε Σύμβουλος του Ιδρύματος Friedrich Naumann στην Δημοκρατία της Κροατίας. Από το 1974 ως το 1980 δίδαξε ως Λέκτορας στο Volkshochschule της Βιέννης. και ταυτόχρονα από το 1974 ως το 1979 διετέλεσε γλωσσική συντάκτρια του Dubrovnik Summer Festival. Είναι συγγραφέας γλωσσολογικών, φιλολογικών, πολιτικών, ιστορικών και θεατρολογικών μελετών και μεταφράσεων. Ομιλεί και γράφει στην κροατική, νέα ελληνική, αγγλική και γερμανική γλώσσα. Εκπαίδευση: 1997 Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ Μεταπτυχιακό στη Γενική Γλωσσολογία, Τμήμα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο της Βιέννης, Αυστρία Πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Αθήνα, Ελλάδα Μητρική γλώσσα: Κροατικά. Άλλες γλώσσες: Ελληνικά, Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά και Ιταλικά Βραβεία: Ο Μεγαλόσταυρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Διοικητής του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας. Anca Hanna Derer («Πολυ-») πολιτισμικό Βουκουρέστι: παλαιότεροι και νεότεροι τύποι περιοχών κατοικίας στην πρωτεύουσα της Ρουμανίας «Οι πεποιθήσεις, τα έθιμα, οι τέχνες, κλπ. μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, ομάδας, τόπου ή χρόνου...» (λεξικό Merriam-Webster), ως εκ τούτου τίποτε άλλο από έναν «...τρόπο ζωής...» (λεξικό της Οξφόρδης) είναι ουσιαστικά και εν τέλει το νόημα της λέξης «πολιτισμός». Κατά συνέπεια, αν κάποιος συμφωνεί ότι οι ανθρώπινοι οικισμοί έχουν την ικανότητα να ενσωματώνουν, να αντανακλούν και να εκφράζουν τον τρόπο ζωής (ή τους τρόπους ζωής;) των κοινοτήτων που τους έχουν κατα- 6

7 σκευάσει και / ή των κοινοτήτων που τους κατοικούν, θα πρέπει επίσης (κάποιος) να αποδεχθεί το γεγονός ότι αυτά ακριβώς τα χωριά και οι πόλεις δεν είναι τίποτε άλλο από ένα (ακόμη) αποδεικτικό στοιχείο των συγκεκριμένων πολιτισμών. Οι πρωτεύουσες, εξάλλου, αντικατοπτρίζουν τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός μεγάλου πληθυσμού με έναν ακόμη πιο περίπλοκο τρόπο διότι (οι πόλεις) υπόκεινται όχι μόνο στα «άτυπα» έθιμα, τις παραδόσεις, τις συνήθειες, τις αξίες και την κληρονομιά (άλλα συνώνυμα σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης), αλλά επίσης σε ό,τι μπορεί κανείς να αποκαλέσει «επίσημο» πολιτισμό. Επιπρόσθετα, οι πόλεις έχουν συχνά να αντιμετωπίσουν φάσεις ξαφνικής δημογραφικής ανάπτυξης καθώς επίσης και διαφορετικούς τύπους οικονομικής πίεσης. Όλες αυτές οι πτυχές είναι παρούσες επίσης στο Βουκουρέστι, πρωτεύουσα (της Βλαχίας) ήδη από τον 15ο αιώνα, από το 1859 πρωτεύουσα της Ρουμανίας και μακράν η μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Από την άλλη πλευρά, λόγω της απουσίας ενός μεσαιωνικού αμυντικού συστήματος από το ξεκίνημά του σχεδόν και, επομένως, λόγω της δυνατότητας της επέκτασης χωρίς περιορισμούς, το Βουκουρέστι είναι λιγότερο ομοιογενές από ότι, για παράδειγμα, οικισμοί στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, ένα γεγονός που, αναπόφευκτα, μπορεί να διαπιστωθεί από τις πολύ διαφορετικές κατοικημένες περιοχές που συνορεύουν μεταξύ τους. Επίσης, αν και οποιαδήποτε άλλη πόλη στην περιοχή που βρίσκεται εκτός του τόξου των Καρπαθίων έπρεπε να μοιραστεί την ιστορική πεποίθηση με το Βουκουρέστι σχετικά με τις οχυρώσεις, λόγω των μεγάλων διαστάσεών του, το Βουκουρέστι πιθανόν έχει περισσότερα είδη (αστικού) ιστού, καθώς και πιο έντονες διαφορές μεταξύ αυτών που συνορεύουν. Εν συντομία, το Βουκουρέστι επιδεικνύει μια μεγάλη ποικιλία από «δομικούς τρόπους ζωής» που μπορεί να είναι απόδειξη των διαφόρων ειδών πολιτισμού ή (μάλλον) ενός ενιαίου μεν, εκλεκτικιστικού δε. Anca Hanna Derer hanna.derer@gmail.com Αρχιτέκτονας με ενεργό επαγγελματική δραστηριότητα, με εξειδίκευση στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στο πλαίσιο της UNESCO και την ιστορία της αρχιτεκτονικής, η Hanna Derer είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο «Ion Mincu» Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας (Βουκουρέστι). Η διδακτορική της διατριβή αναφέρεται στην εποχή του Μπαρόκ στο Sibiu. Στο πλαίσιο της επαγγελματικής της δραστηριότητας (μέχρι τώρα) αριθμούνται πάνω από 70 μελέτες και στα δύο πεδία (αρχιτεκτονική και πολεοδομία), βιβλία (ως συγγραφέας, συν-συγγραφέας, εκδότης ή συντονιστής) καθώς επίσης και μια σειρά άρθρων -έργα που βεβαιώνουν την ποικιλία των εργαλείων με τα οποία δραστηριοποιείται: από έρευνες αρχειακών εγγράφων και επιτόπια έρευνα με την επεξεργασία μεθοδολογιών που έχουν σχέση με τη διατήρηση των κτιρίων ή πόλεων μέχρι την ανάλυση θεμελιωδών εννοιών και θεωρητικών αρχών. Rumiana Marinova - Christidi Μνημειακή αρχιτεκτονική αφιερωμένη στην επέτειο των 1300 χρόνων ίδρυσης του Βουλγαρικού κράτους Το 1981 με αφορμή την επέτειο των χρόνων από την ίδρυση του βουλγαρικού κράτους η κομμουνιστική ηγεσία της χώρας προετοίμασε ένα πρόγραμμα το οποίο προέβλεπε μια σειρά από μεγαλοπρεπείς εορταστικές εκδηλώσεις. Ιδιαίτερη θέση στο πλαίσιο του προγράμματος κατείχαν μια σειρά από σχέδια για την κατασκευή έργων μνημειώδους τέχνης τα οποία και θα εξέφραζαν το περιεχόμενο της συγκεκριμένης επετείου - μια ιδέα η οποία διατυπώθηκε το 1981 από ομάδα αρχιτεκτόνων, γλυπτών, ζωγράφων και ιστορικών. Κάθε μια από τις μνημειώδεις συνθέσεις είχε τη δικιά της ιδιαίτερη μορφή και πλαστικότητα, με το κοινό στοιχείο να εκφράζεται στην επιδίωξη των δημιουργών να μετατρέψουν τα μνημεία σε ένα ιδιότυπο μικρόκοσμο ο οποίος θα συμπύκνωνε μια συγκεκριμένη ιδεολογική - αισθητική πρόταση. Κεντρική επιδίωξη αποτελούσε η αναζήτηση της αρμονίας των συνθέσεων στα αρχιτεκτονικά - γλυπτικά και καμιά φορά στα ζωγραφικά τους μέρη. Τεράστια σημασία είχε το μέγεθος που θα επιλεγόταν τόσο σε σχέση με την ιστορική και εθνική σημασία του γεγονότος, των προσώπων που θα λάμβαναν μέρος σε αυτό, όσο και με την αναλογία ανάμεσα στο μνημείο και στις ανθρώπινες διαστάσεις στο συγκεκριμένο χώρο. Η ενότητα που επιτεύχθηκε ανάμεσα στην πλαστικότητα και την αρχιτεκτονική αυτών των συνθέσεων θεωρήθηκε ως ένα επίτευγμα της βουλγαρικής μνημειώδους τέχνης. 7

8 Παραδείγματα τέτοιων μνημείων, τα οποία κατασκευάστηκαν το 1981 και συνδέθηκαν με τους εορτασμούς των «1.300 χρόνων Βουλγαρία», αποτελούν: το μνημείο «Χαν Ασπαρούχ» στην πόλη Τολμπούχιν, η σύνθεση «Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη» στη Σόφια, το μνημειώδες αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα του Γκιόργκι Ντιμιτρόφ στο Κοβατσέβτσι - το μέρος που γεννήθηκε ο Ντιμιτρόφ - το μνημείο «O Γκιόργκι Ντιμιτρόφ και οι αγώνες των ανθρακωρύχων του Πέρνικ», ο οίκος - μνημείο του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας στη βουνοκορφή «Μπούζλουντζά», τα αρχιτεκτονικά - ιστορικά οικιστικά συμπλέγματα που οικοδομήθηκαν ή αποκαταστάθηκαν στη Ζέραβνα, στο Μέλνικ, το Πλόβντιφ, το Ρούσσε, το Λόβετς, τη Νεσέμπαρ, το Βελίκο Τέρνοβο και αλλού και βέβαια το κεντρικό σύμβολο της επετειακής αρχιτεκτονικής, το Εθνικό Παλάτι της Κουλτούρας στη Σόφια. Στην παρούσα εισήγηση εξετάζονται τέσσερα από το πιο χαρακτηριστικά μνημεία της περιόδου αυτής. Πρόκειται για μνημεία που βρίσκονται στις τέσσερεις κύριες «ζώνες» στις οποίες είχε διαιρεθεί η χώρα κατά τη διάρκεια των εορτασμών και τα οποία εκφράζουν το ιδιαίτερο στυλ δημιουργών όπως του Μπόρις Γκόντοφ (Борис Гондов), του Βαλεντίν Στάρτσεφ (Валентин Старчев), του Κρούμ Νταμιάνοφ (Крум Дамянов) όλοι τους καθηγητές της αρχιτεκτονικής και του αρχιτέκτονα Ντιμίταρ Κράστεφ (Димитър Кръстев): Το μνημείο «Ιδρυτές του βουλγαρικού κράτους» ( Създатели на българската държава ) στην πόλη Σούμεν, Το πάνθεον - οστεοφυλάκιο του Γκιόργκι Ρακόφσκι και άλλων επαναστατών στην πόλη Κότελ, Το μνημειώδες σύμπλεγμα «Το Κάστρο του Σαμουήλ» ( Самуилова крепост ) στο χωριό Κλειδί της νοτιοδυτικής Βουλγαρίας, Το μνημείο «1.300 χρόνια Βουλγαρία» ( 1300 години България ) στη Σόφια. Ρουμιάνα Μαρίνοβα - Χρηστίδη (Румяна Маринова-Христиди) rumy7@abv.bg Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας «Αγίου Κλήμη της Οχρίδας» ( Св. Климент Охридски ), όπου και διδάσκει από το Το 2009 εκλέχθηκε ασιστέντ και το 2014 ντοτσέντ (αναπληρώτρια καθηγήτρια) στην έδρα της «Ιστορίας της Βουλγαρίας» στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας. Σύμβουλος για ιστορικά θέματα της Οργάνωσης Εβραίων της Βουλγαρίας «ΣΑΛΟΜ» ( ШАЛОМ ) και από το 2011 εθνικός σύμβουλος για τη λεγόμενη «Διαδικασία της Μπολόνια (Bologna Process) στην τριτοβάθμια εκπαίδευση». Έχει διατελέσει επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα στο Ισραήλ, στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Μακεδονίας, στο Πανεπιστήμιο «Carlo Bo» του Ουρμπίνο στην Ιταλία, στο Link Campus University της Ρώμης. Συγγραφέας δύο μονογραφιών: Българското образование между съветизацията и традицията (Η βουλγαρική εκπαίδευση ανάμεσα στην εκσοβιετοποίηση και την παράδοση), Σόφια 2006 και Висшето образование в България от съветските до болонските реформи (Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στη Βουλγαρία από τις σοβιετικές μεταρρυθμίσεις στις μεταρρυθμίσεις της Διαδικασίας της Μπολόνια), Σόφια 2013, όπως και σειράς άρθρων στη βουλγαρική, ελληνική, αγγλική και ιταλική γλώσσα. Pirro Thomo Ελλάδα - Αλβανία: η δραστηριότητα των μεταβυζαντινών ζωγράφων στον βαλκανικό χώρο Η μεταβυζαντινή τέχνη είχε μια μεγάλη εξάπλωση στους χώρους με έντονη βυζαντινή παράδοση, και κυρίως στον βαλκανικό χώρο. Ένας μεγάλος αριθμός ζωγράφων δραστηριοποιούνταν ακριβώς σε αυτό τον χώρο, επηρεάζοντας έτσι στη δημιουργία και την διάδοση διαφόρων κινημάτων σε αυτό τον χώρο. Οι επιγραφές των εκκλησιών μας προσφέρουν ένα ξεκάθαρο ταμπλό των κινήσεων (διαδρομών) των ζωγράφων σε διάφορα μέρη. Ένας από τους εξοχότερους ζωγράφους του 16ου αιώνα που έχει υπογράψει και την τοιχογραφία του ναού των Αγίων Αποστόλων στην Καστοριά (1547), ο Ονούφριος, έχει εικονογραφήσει τους ναούς της περιοχής των Σπαθιών στην Αλβανία. Στη διάρκεια του 17ου αιώνα συναντάμε τον Ονούφριο Κυπριώτη, τον Μιχαήλ και τους συνεργάτες του από το χωριό Λινοτόπι, το Μιχαήλ από το χωριό Γέρμα κ.τ.λ. Στη συνέχεια κατά τη διάρκεια του 18ου παρατηρείται μια άνοδος της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Οι Aγραφιώτες ζωγράφοι εικονογράφησαν το καθεδρικό ναό της Μοσχόπολης το Στο ναό του Αγ. Νικολάου δημιουργεί το 1726 ο Δαβίδ, γνωστός από τα έργα του στο Άγιον 8

9 Όρος, Καστοριά, Θεσσαλονίκη κ.τ.λ. Πολύ παραγωγική δραστηριότητα είχαν τα αδέλφια από την Κορυτσά Κωνσταντίνος και Αθανάσιος στις περιοχές της Κορυτσάς, Μουζακιάς και στο Άγιον Όρος Pirro Thomo Δρ Πολιτικός Μηχανικός, Αλβανική Ακαδημία Επιστημών, υπεύθυνος Τμ. Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ορθόδοξης Εκκλησίας Αλβανίας. Διπλωματούχος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων. Κάτοχος επιστημονικών Διπλωματών και Τίτλων, Διδάκτωρ και Καθηγητής. Συμμετοχή σε πλήθος συνεδρίων και συμποσίων εθνικών και διεθνών. Συγγραφέας σε πάνω από 60 ερευνητικά άρθρα σε περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων και 6 μονογραφιών για την παραδοσιακή, την Βυζαντινή, την Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική και τις αναστηλωτικές εργασίες. Έρευνες για τον εντοπισμό, την καταγραφή, αξιολόγηση και κήρυξη μνημείων στην Αλβανία (Βυζαντινές και Μεταβυζαντινές Εκκλησίες, παραδοσιακά σπίτια, συνοικίες και σύνολα). Περισσότερες από 50 μελέτες αποκατάστασης και επανάχρησης μνημείων και συνόλων στην Αλβανία και στην Ελλάδα. Έχει εκπληρώσει σημαντικό επιστημονικό έργο καθώς και έχει συμβάλλει στην διεύθυνση επιστημονικών ιδρυμάτων. Misa Rakocija Αστική τοπογραφία της Ναϊσσού (Σερβία) μέσα από τους παλαιούς χάρτες και τις καταγραφές των περιηγητών από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα Από την ύστερη αρχαιότητα, μέσω της πρώιμης και μεσαιωνικής Βυζαντινής περιόδου, μέχρι τους ύστερους Βυζαντινούς και Σερβικούς χρόνους, η πόλη της Ναϊσσού, χάρη στην ευνοϊκή γεωγραφική της θέση στο κέντρο των Βαλκανίων, υπήρξε σημαντικό στρατιωτικό, πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο και ένα δυνατό στήριγμα του Βυζαντινού πολιτισμού και της κουλτούρας που ακτινοβολούνταν στο εσωτερικό της ηπείρου. Τα επιτεύγματα του Βυζαντινού πολιτισμού συνοδεύτηκαν από καλλιτεχνικά μνημεία της μετά- Βυζαντινής περιόδου, η οποία σημαδεύτηκε από την πλήρη κατάκτηση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με προσεκτική παρατήρηση αναγνωρίζεται ότι ο Οθωμανός κατακτητής υπέκυψε στην ι- σχύ του Βυζαντινού πολιτισμού που βρέθηκε στην κατακτημένη Ναϊσσό. Χάρη στα διατηρημένα μνημεία, τα αρχεία από περιηγητές και γνωστούς παλαιούς χάρτες, είναι προφανές ότι ο Οθωμανός κατακτητής αναγνώρισε την αρχιτεκτονική κληρονομιά και τον αστικό ι- στό της αρχαίας και επιφανούς πόλης, προσαρμόζοντάς τα στην πίστη και τις προϋποθέσεις τους, αφήνοντας παράλληλα τη δυνατότητα στους εναπομείναντες Σέρβους να εκπληρώνουν τις ανάγκες τους με ένα σεμνό τρόπο. Βασισμένη στη γνωστή χαρτογραφία και τα δεδομένα από τα διασωθέντα αρχεία των περιηγητών, στηριζόμενη στα ορατά φυσικά σημεία, η αστική τοπογραφία της πόλης θα ανακατασκευαστεί, η ανάπτυξη και η διαμόρφωση της αστικής δομής της πόλης θα συνεχιστεί στην περίοδο από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Σε αυτό το σημείο θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στοιχεία της αστικής τοπογραφίας της πόλης από την ανάπτυξη της κεντρικής πλατείας, κατόπιν των σχεδιασμένων γειτονιών, την εξάπλωση των τειχών της πόλης και την κατανομή των βασικών κτιρίων μέσα στον ιστό της πόλης μέχρι τον 19ο αιώνα. Με προσεκτική παρατήρηση των λεπτομερειών από παλαιούς χάρτες και διεξοδική ανάλυση των δεδομένων που καταγράφηκαν από τους περιηγητές, συγκρίνοντάς τα με γνωστά κατάλοιπα υλικών, καταλήγουμε στον προσδιορισμό και σε μια ιδανική ανακατασκευή της αστικής τοπογραφίας της πόλης της Ναϊσσού, με έναν τρόπο που είναι επίσης εφαρμόσιμος και στις άλλες Βαλκανικές πόλεις. Λέξεις-Κλειδιά: αστική τοπογραφία, Ναϊσσός, η δομή της πόλης, μετά-βυζαντινή περίοδος. Misa Rakocija mirakocija@gmail.com Γεννημένος στη Ναϊσσό (Nis Σερβίας), στις 10 Ιουνίου του 1957, απέκτησε το διδακτορικό του δίπλωμα το 2010 στην Ιστορία της τέχνης, με θέμα «Βυζαντινές εκκλησίες της Ναϊσσού από τον 11ο έως τον 16ο αιώνα». Από το 1986 εργάζεται στο Ινστιτούτο για τη συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Ναϊσσό, πλέον με τον τίτλο του συμβούλου. Ασχολείται με την τεκμηρίωση, μελέτη, προστασία και αναβίωση της αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής των πολιτιστικών αγαθών. Ήταν επικεφαλής και συμμετείχε στη διατήρηση και αποκατάσταση έργων πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς ε- 9

10 πίσης και στην ανάπτυξη προγραμμάτων και επικεφαλής αρχαιολογικών ανασκαφών στην περιοχή της πόλης της Ναϊσσού, στη νότια και ανατολική Σερβία. Συμμετείχε σε συνέδρια στη χώρα και στο εξωτερικό (Βελιγράδι, Sremska Mitrovica, Zajecar, Σκόπια, Στρούμιτσα, Φιλιππούπολη, Σόφια, Βουδαπέστη, Βιέννη, κλπ...). Είχε σημαντική συμβολή στη μελέτη του ιστορικού - καλλιτεχνικού παρελθόντος της πόλης της Ναϊσσού, της νότιας και ανατολικής Σερβίας, από την πρώιμη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο μέχρι τον εικοστό αιώνα, με ιδιαίτερη έμφαση στην τέχνη και την ιστορία της αρχιτεκτονικής. Εδώ και δεκατρία χρόνια διοργανώνει με επιτυχία ένα εξέχον διεθνές επιστημονικό συνέδριο βυζαντινολόγων «Ναϊσσός και Βυζάντιο», και ε- ξέδωσε τις δώδεκα επιστημονικές συλλογές εργασιών με συνοδευτικά CDs. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 60 επιστημονικές εργασίες σε εξέχοντα επιστημονικά περιοδικά στη χώρα και στο εξωτερικό, έγραψε επτά βιβλία, εξέδωσε δύο βιβλία, δώδεκα πρακτικά Ναϊσσός και Βυζάντιο και μια ειδική έκδοση που ονομάζεται Ναϊσσός και χριστιανική κληρονομιά, δημιούργησε το πρώτο CD πολυμέσων για τη Ναϊσσό που ονομάζεται «Μοναστήρια και εκκλησίες της Ναϊσσού», είναι δημιουργός αρκετών τηλεοπτικών εκπομπών. Είχε σημαντική συμβολή στο Υπουργείο Πολιτισμού της Σερβίας, την Εγκυκλοπαίδεια της Ναϊσσού και το Λεξικό της πόλης της Ναϊσσού - Nis. Είναι συντάκτης των κατευθυντήριων γραμμών και συντελεστής στην ανάπτυξη της Σερβικής Εγκυκλοπαίδειας στην έκδοση της SANU (Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών), της Ρωσικής Μεγάλης Εγκυκλοπαίδειας στην έκδοση της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών και ενός δοκιμίου: «Η αρχιτεκτονική και η εικονογραφία του Κωνσταντίνου στη Σερβία και τη Βουλγαρία», για την Εγκυκλοπαίδεια του Μεγάλου Κωνσταντίνου στην έκδοση του Ιταλικού Εγκυκλοπαιδικού Ινστιτούτου. Paula - Livia Scalcau Ο Ελληνισμός στην πόλη Τούρνου Σεβερίν και στο νομό Μεχεντίντσι της Ρουμανίας (19ος - 20ός αιώνας) Στη Νοτιοδυτική Ρουμανία, στην αριστερή όχθη του Δούναβη, ο νομός Μεχεντίντσι αποτελεί περιοχή που ο Ελληνισμός έχει παλιές ρίζες. Η πρωτεύουσα του νομού, η πόλη Ντρομπέτα - Τούρνου Σεβερίν, ιδρύθηκε το 1833, μετά την θέσπιση της ελευθερίας του εμπορίου, το 1829, με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης (1829), που θα φέρει τους Έλληνες σε μεγάλο αριθμό προς τα ρουμάνικα λιμάνια. Ειδικά μετά το 1836, όταν ο ηγεμόνας Αλέξανδρος Δημήτριος Γκίκας επέτρεψε στους ξένους να εγκατασταθούν στη νέα πόλη, όλο και περισσότεροι Έλληνες μετέβησαν εδώ. Η πόλη κατοικήθηκε κυρίως από ξένους και το βασικό χαρακτηριστικό της ήταν η μεγάλη εθνική ποικιλία. Οι Ρουμάνοι αποτελούσαν το 1865 το 27% του πληθυσμού, οι υπόλοιποι ήταν Σέρβοι, Εβραίοι, Έλληνες, Βούλγαροι, Τούρκοι, Αρμένιοι, Αλβανοί, Ούγγροι, Τσέχοι, Ιταλοί, Πολωνοί, Ελβετοί, Ισπανοί, Γάλλοι, Βέλγοι, Άγγλοι και άλλοι. Μια σημαντική των Ελλήνων της πόλης προερχόταν από την Ήπειρο, ειδικότερα από το Πάπιγκο. Μια μικρότερη ομάδα Ελλήνων της πόλης προερχόταν από τα ελληνικά νησιά και από τη Μικρά Ασία. Επίσης, εγκαταστάθηκαν στην καινούργια πόλη και σε όλη την περιοχή του νομού Μεχεντίντσι και πολλοί Έλληνες από τη Μακεδονία, ειδικότερα από την περιοχή Κοζάνης. Ξεκίνησαν ασκώντας διάφορα επαγγέλματα, με λίγα χρήματα, αλλά σιγά - σιγά επεκτάθηκαν και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των εμπορικών καταστημάτων, των πανδοχείων και των ξενοδοχείων της πόλης. Έκαναν εμπόριο (με δημητριακά, βαμβακερά είδη, σιδερικά, κρεατικά, ποτά, καπνά, αρώματα, βαφές, πορσελάνινα, υαλικά, τυροπιτάδικα, και άλλα). Μερικοί είχαν ατμόμυλους και εργοστάσια κεραμιδιών, ασβέστη, τούβλων, σανίδων, άλλοι ήταν μεγαλοκτηματίες. Οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν εδώ δεν ξέχασαν τους τόπους καταγωγής τους. Μεγάλο μέρος της περιουσίας τους το έστελναν στα χωριά τους, αλλά έκαναν δωρεές και στη νέα τους πατρίδα, συνεισέφεραν ουσιαστικά στον εκμοντερνισμό της. Τα έγγραφα των Αρχείων του Νομού Μεχεντίντσι δείχνουν ότι οι Έλληνες αναδείχθηκαν εδώ σε στοιχείο σταθερότητας και οικονομικής ανάπτυξης. Επίσης, στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία της πόλης υπάρχουν ακόμα πολλά Ελληνικά βιβλία και χειρόγραφα. Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος και μετά το κομμουνιστικό καθεστώς επηρέασαν και τους Έλληνες, οι οποίοι έχασαν πολλά κτήματα, κτίρια και αγαθά. Η Ελληνική κοινότητα του Τούρνου Σεβερίν επανιδρύθηκε το 1995 και τα τελευταία χρόνια οι δεσμοί με τους τόπους καταγωγής των μελών της ενεργοποιήθηκαν ξανά. 10

11 Paula Livia Scalcău Δρ Ιστορικός, Λέκτορας, Πανεπιστημιακό Κέντρο Τούρνου Σεβερίν, Πανεπιστήμιο Craiova. Γεννήθηκε το 1958 στο Μοινέστι (νομός Μπακάου, Ρουμανίας). Σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο «Αlexandru Ioan Cuza» του Ιασίου και το 1981 έρχεται στο Τούρνου Σεβερίν σαν καθηγήτρια στο Σχολείο «Πέτρε Σερτζέσκου». Από το 1995 διδάσκει και στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο Τούρνου Σεβερίν του Πανεπιστημίου της Κραγιόβας. Είναι πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Τούρνου Σεβερίν και διευθύνει τον Όμιλο Ελληνικής Γλώσσας και Ελληνικού Πολιτισμού. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ρουμανικής Εταιρίας Νεοελληνικών Σπουδών. Το 2001 πήρε, στο Πανεπιστήμιο του Ιασίου, το Διδακτορικό Δίπλωμα με θέμα «Λόγιοι των Ιωαννίνων στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες το 18ο αιώνα».έχει γράψει πολλές μελέτες για τις ελληνο-ρουμανικές σχέσεις και δύο βιβλία: Οι Έλληνες της Ρουμανίας (2003, 2005) και Hellenism in Romania (2006, 2011). Το Ίδρυμα Magazin Istoric Βουκουρεστίου της απένειμε το 2006 το βραβείο «Ion Ghica» για το βιβλίο Οι Έλληνες της Ρουμανίας και η Νομαρχία Αθηνών την ανακήρυξε «Πρέσβειρα Ελληνισμού» για το έτος Artan Shkreli Ακρωτήριο Ροδόνι (Rodoni) - ημιτελής πόλη μεταξύ υδάτων Το ακρωτήριο Ρόδον (Rodon) είναι μια ιστορική χερσόνησος στην Αλβανία, βόρεια του Δυρραχίου, στην Αδριατική θάλασσα. Οι πληροφορίες για αυτό το ακρωτήριο εκτείνονται από την κλασική αρχαιότητα, αλλά εδώ πιο σύντομα θα αντιμετωπιστεί μόνον η υπόθεση της ύπαρξης ενός εξαφανισμένου μικρού νησιού στο απώτατο άκρο του ακρωτηρίου Ρόδον, που χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς. Η υπόθεση, σε αυτήν την εισήγηση, θα παρουσιαστεί βασιζόμενη μόνο σε ιστορικό χαρτογραφικό υλικό, ανοίγοντας ίσως μια περαιτέρω συζήτηση για ιστορικούς και γεωγράφους. Artan Shkreli artanshkreli@yahoo.com Δρ Αρχιτέκτων, Διευθυντής Αλβανικού Οργανισμού Μνημείων. Peter Soustal Τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα (tahrir defterleri) του 15ου και του 16ου αιώνα ως πηγές για την τοπογραφία και τα τοπωνύμια. Επιλεγμένα παραδείγματα από τη Δυτική Μακεδονία Για την ανάπτυξη της έρευνας της ιστορικής γεωγραφίας της Άνω Μακεδονίας κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας εργάστηκαν τα τελευταία χρόνια εξαιρετικά επιτυχώς ο Γεώργιος Τσότσος, συγγραφέας του βιβλίου Ιστορική γεωγραφία Δυτικής Μακεδονίας. Το οικιστικό δίκτυο (14ος-17ος αιώνας) (2011) καθώς και οι Κώστας Καμπουρίδης και Γιώργος Σαλακίδης, οι οποίοι δημοσίευσαν την έκδοση δεφτεριού και την ιστορική έρευνα η οποία τιτλοφορείται Η επαρχία Σερβίων τον 16ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές (2013). Γιά την ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την βυζαντινή περίοδο διαθέτουμε μια πληθώρα ιστορικών πηγών, όπως έγγραφα των μονών του Αγίου Όρους, αρχεία της Μονής Προδρόμου Σερρών, έργα συγγραφέων βυζαντινής ιστορίας, πορτολάνους, καθώς και πολλούς σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους. Σε αντίθεση με την περίπτωση της Ανατολικής Μακεδονίας, στη Δυτική Μακεδονία (γνωστή και ως Άνω Μακεδονία), με κεντρικό ποταμό τον Αλιάκμονα (τον İnce Kara Su των Οθωμανών), και τους νομούς Καστοριάς, Γρεβενών, Κοζάνης, Φλώρινας, καθώς και τα συνορεύοντα μέρη των νομών Ημαθίας και Πέλλας, οι πληροφορίες των ιστορικών πηγών για την περίοδο του μεσαίωνα είναι σχετικά πενιχρές. Με εξαίρεση τις σημαντικές πόλεις της Καστοριάς, των Γρεβενών, των Σερβίων, της Φλώρινας, του Σισανίου, και της Πρέσπας (πιθανώς στο νησί του Αγίου Αχιλλείου στη λίμνη Μικρή Πρέσπα), οι συγγραφείς βυζαντινής ιστορίας είτε σιωπούν είτε α- πλώς μνημονεύουν ονόματα κάστρων, τα οποία όμως δεν μπορούμε να ταυτίσουμε (π.χ. Μολυσκός). Όσον αφορά την ύπαιθρο του δυτικομακεδονικού χώρου, οι πρώτες γραπτές πηγές είναι είναι οθωμανικά κατάστιχα, τα οποία καταγράφουν τα ονόματα χωριών, τον πληθυσμό τους και δίνουν πληροφορίες για την οικονομία και την παραγωγικότητα αυτών των χωριών. Αυτά τα δεφτέρια έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι ακριβώς χρονολογημένα. Τα παλιά δεφτέρια απεικονίζουν κατά κάποιο 11

12 τρόπο την κατάσταση στις επαρχίες σε μια μεταβατική περίοδο, δηλαδή στον 15ο και 16ο αιώνα, όταν πολλά πράγματα δεν έχουν ακόμα αλλάξει, παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε ήδη στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο πλούσιος Κώδικας αρ. 201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας, η λεγομένη Παρρησία, καλύπτει το χρονικό διάστημα ανάμεσα το 1534 ως το 1692 (εκτός από τις νεότερες εγγραφές), χωρίς η χρονολόγηση των εγγραφών να είναι σαφής η ακριβής. O ομιλητής θα επικεντρωθεί στην επαρχία των Σερβίων. Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια βρίσκεται π. χ. στο δεφτέρι 986 (γύρω στα 1500). Ο τιμαριώτης, στο τιμάριο του οποίου ανήκει το χωριό Φτελιά (İftelya) είναι επιφορτισμένος με την επίβλεψη ενός φράγματος του Αλιάκμονα. Peter Soustal Peter.Soustal@oeaw.ac.at Δρ Ιστορικός, πρώην Διευθυντής του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών της Ακαδημίας Επιστημών Αυστρίας. Γεννήθηκε στη Βιέννη το Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης από το 1963 Κλασική Φιλολογία (δίπλωμα 1969) και Βυζαντινολογία (διατριβή με θέμα «Οι ελληνικές πηγές για την ιστορική γεωγραφία της Ηπείρου κατα τον μεσαίωνα», 1975). Από το 1969 ήταν επιστημονικός συνεργάτης της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών (επιτροπή για την Tabula Imperii Byzantini) και από το 2006 μέχρι το 2012 διευθυντής του νεοσύστατου Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών της Ακαδημίας Επιστημών. Το 2012 πήρε σύνταξη και συνεχίζει να ετοιμάζει τον τόμο Μακεδονία (νότιο μέρος) για τη σειρά Tabula Imperii Byzantini. Βιβλία του είναι: P. Soustal, unter Mitwirkung von Johannes Koder, Nikopolis und Kephallenia. Tabula Imperii Byzantini 3. Wien 1981 (325 σελίδες, 2 χάρτες). P. Soustal, Thrakien (Thrakē, Rodopē und Haimimontos). Tabula Imperii Byzantini 6. Wien 1991 (580 σελίδες, 2 χάρτες). K. Belke - P. Soustal, Die Byzantiner und ihre Nachbarn. Die de administrando imperio genannte Lehrschrift des Kaisers Konstantinos Porphyrogennetos für seinen Sohn Romanos, übers., eingeleitet und erklärt von K. Belke und P. Soustal (BG 19). Wien 1995 (368 σελίδες). J. Koder, unter Mitarbeit von P. Soustal und Alice Koder, Aigaion Pelagos (Die nördliche Ägäis). Tabula Imperii Byzantini 10. Wien 1998 (351 σελίδες). K. Belke, F. Hild, J. Koder, P. Soustal (εκδ.), Byzanz als Raum. Zu Methoden und Inhalten der historischen Geographie des östlichen Mittelmeerraumes. VTIB 7. Wien 2000 (316 σελίδες) P. Soustal (εκδ.), Heilige Berge und Wüsten. Byzanz und sein Umfeld. Referate auf dem 21. Internationalen Kongress für Byzantinistik, London, August 2006 (Veröff. zur Byzanzforschung 16). Wien 2009 (112 σελίδες) Andreas Schwarcz, P. Soustal, Antoaneta Tcholakova (εκδ.), Das mittelalterliche Bulgarien, Byzanz und Europa. Festschrift für Vasil Gjuzelev zum 75. Geburtstag. Miscellanea Bulgarica 21. Wien 2014 (122 σελίδες). Απόστολος Πορίδης Τα Πριγκηπόνησα, η κοινωνική και αρχιτεκτονική διαμόρφωση του χώρου κατά την ιστορική διάσταση Τα Πριγκηπόνησα βρίσκονται στο βορειοανατολικό τμήμα της Θάλασσας του Μαρμαρά, νοτιοανατολικά του ανατολικού τμήματος της Πόλης, σε απόσταση μερικά μίλια από τα νότια παράλια της Χαλκηδόνας και της Χαρταλιμής. Είναι εννέα στον αριθμό, από αυτά τα μεγαλύτερα πέντε κατοικούνται από τους αρχαίους χρόνους. Το μεγαλύτερο είναι η Πρίγκηπος, την οποία σε έκταση και σε πληθυσμό ακολουθούν και η Χάλκη, η Αντιγόνη, η Πρώτη και η Αντιρόβυθος. Η πραγματική τους εμφάνιση στα γραπτά κείμενα χρονολογείται από την βυζαντινή περίοδο. Την εποχή αυτή υπήρξαν τόπος εξορίας και μοναχισμού. Κυρίως μετά τον 8ο αιώνα ανεπιθύμητοι άρχοντες, αυλικοί, ιεράρχες, πρίγκιπες και πριγκίπισσες, έκπτωτοι αυτοκράτορες και αυτοκρατόρισσες, πολλή από αυτούς τυφλωμένοι, εξορίστηκαν και απεβίωσαν σε αυτά τα νησιά. Την ίδια εποχή κτίστηκαν μοναστήρια επάνω στα θεμέλια των καταστραμμένων αρχαίων ειδωλολατρικών ναών. Η αυτοκράτειρα Ειρήνη στα μέσα του 9ου αιώνα ανέγειρε στην Πρίγκηπο μία γυναικεία μονή. Σημαντικό γεγονός στην ιστορία του τόπου είναι η ανέγερση ανακτόρου από τον αυτοκράτορα Ιουστίνο ΙΙ τον Κουροπαλάτη το έτος 567 μ.χ. στην νήσο Μεγάλη, την σημερινή Πρίγκηπο. Τα Πριγκηπόνησα στην Βυζαντινή εποχή δεν υπήρξαν μόνο τόπος εξορίας και μοναχισμού. Στα παράλια τους αναπτύχθηκαν 12

13 μικροί ψαράδικοι οικισμοί που οι κάτοικοι τους εκτός από την αλιεία ασχολήθηκαν με την καλλιέργεια των κήπων και των αμπελώνων γύρο από τα μοναστήρια. Το 1453, τα Πριγκηπόνησα υποτάχθηκαν στην Οθωμανική κυριαρχία. Τα πρώτα χρόνια έμειναν ερημωμένα από κατοίκους και κυρίως η Πρίγκηπος, όπου υπήρξε αντίσταση κατά των κατακτητών μέσα σε έναν οχυρό πύργο. Αργότερα κατ εντολή του Πορθητή, με τις μεταφορές χριστιανικών πληθυσμών στην νέα βασιλεύουσα του Οθωμανικού Κράτους, ο τόπος πάλι απέκτησε μοναχούς και κατοίκους που ασχολούνταν με την αλιεία και την καλλιέργεια των μοναστηριακών κτημάτων. Έως τα τέλη του 18ου αιώνα υπήρξαν καταφύγιο των Ευρωπαίων που ζούσαν στην Πόλη κατά τις περιόδους των καταστροφικών λιμών. Μετά τα τέλη του 18ου αιώνα, η κατοίκηση σε αυτά των ξένων εμπόρων και περιηγητών, κυρίως Γάλλων και Άγγλων, ευρισκόμενων στην Πόλη, υπήρξε σημαντική στην μελλοντική κοινωνική και αστική διαμόρφωση των παραδοσιακών οικισμών. Τα νησιά συνδέονταν με την Πόλη με μικρά κωπήλατα σκάφη, τα λεγόμενα «παζάρ καΐκια», που ξεκινούσαν καθημερινώς από τον Τοπχανά της Πόλης μεταφέροντας επιβάτες και εμπορεύματα σε αυτά. Κατά μέσα του 19ου αιώνα με την έναρξη των τακτικών δρομολογίων με ατμόπλοια αυξήθηκε σημαντικά ο μόνιμος και θερινός πληθυσμός τους. Τα Πριγκηπόνησα γνώρισαν την μέγιστη κοινωνική και οικονομική τους ανάπτυξη κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου και το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα. Την εποχή αυτή αναδείχτηκαν ως το σημαντικότερο θέρετρο της Πόλης. Κατοικήθηκαν κυρίως από Έλληνες, μόνιμους και παραθεριστές, πλούσιους εμπόρους της Οθωμανικής πρωτεύουσας. Δεν ήταν όμως λίγοι και οι μουσουλμάνοι Ο- θωμανοί αξιωματούχοι που έκτισαν εδώ τα εξοχικά τους «κονάκια». Τα πλούσια αρχιτεκτονικά δημιουργήματα εκείνης της εποχής, είναι αποτέλεσμα της υψηλής κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής ανάπτυξης του τόπου που τον διαμορφώνουν σήμερα σαν ένα υπαίθριο μουσείο. Η ποσοτική και ποιοτική πληθώρα των ιστορικών κτιρίων, η ποικιλία των αρχιτεκτονικών ρυθμών, η σύνθεση του φυσικού τοπίου και του τεχνητού περιβάλλοντος είναι αποτελέσματα μίας εποχής με διαφορετικές κοινωνικές, πολιτικές και δημογραφικές παραμέτρους, που αξίζουν να προσεγγισθούν και να εκτιμηθούν με επιστημονικό ενδιαφέρον. Απόστολος Πορίδης ; Γεννηθείς στην Κωνσταντινούπολη (1966). Διπλωματούχος αρχιτέκτονας (1988) του τμήματος Αρχιτεκτόνων της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου Yıldız στην Κωνσταντινούπολη και διδάκτορας του ιδίου τμήματος (1999). Εργάστηκε κατά το παρελθόν ως ιδιώτης αρχιτέκτονας ( ). Προσλήφθηκε ως αρχιτέκτονας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (1994) όπου συνεχίζει να υπηρετεί ως Υπεύθυνος του Τεχνικού Γραφείου. Εκλέχθηκε επίκουρος καθηγητής (2 Σεπτεμβρίου 2013) στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Σχολής Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου İstanbul Esenyurt και συνεχίζει να διδάσκει. Έκανε μελέτες αναστήλωσης ιστορικών κτιρίων. Εκτέλεσε σημαντικά έργα α- ναστήλωσης ιστορικών μνημειακών κτιρίων, κυρίως εκκλησιών. Μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Αρχιτεκτόνων Κωνσταντινούπολης. Πρώην μέλος της Ελληνοτουρκικής Επιτροπής του Τεχνικού Επιμελητηρίου Αρχιτεκτόνων Κωνσταντινούπολης (2002). Ενεργό μέλος των Ελληνικών Κοινοτήτων της Κωνσταντινούπολης. Μέλος και αντιπρόεδρος της Εφοροεπιτροπής της Κοινότητας Πριγκήπου ( και συνεχίζει). Μέλος και γενικός γραμματέας της Εφοροεπιτροπής της Κοινότητας Ταταούλων ( και συνεχίζει). Άγις Αναστασιάδης - Πάνος Σταθακόπουλος Η προβολή των πολιτιστικών αξιών της πόλης μέσα από τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις επεμβάσεις αστικής ανάπλασης Ο πολιτισμός είναι μια πολυεπίπεδη μορφή ανάπτυξης που εδράζεται πάνω σε δύο στρατηγικούς άξονες: ο πρώτος αφορά στην πολιτισμική επιστήμη με έμφαση στη διαφύλαξη του δημόσιου χώρου μέσα από την ιστορικο-κοινωνική και εκπαιδευτική διάσταση, ενώ ο δεύτερος αφορά στην παραγωγική και επιχειρηματική διαδικασία, παράλληλη και συμπληρωματική της πρώτης. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει τον χωρικό προγραμματισμό και σχεδιασμό με έμφαση στην κοινωνία, στην οικονομία στο περιβάλλον. Η ανασυγκρότηση των πόλεων βασίζεται στη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, η οποία περιέχει τις ασκούμενες πολιτικές αστικών αναπλάσεων σε ιστορικά κέντρα, σε συνδυασμό με τις 13

14 εφαρμοζόμενες πολεοδομικές πολιτικές, στην κατεύθυνση της αύξησης της ελκτικότητας της πόλης, στην ανάπτυξή της, στην πολιτιστική της ανάδειξη, στη διεθνή της προώθηση. Η ανακοίνωση αναφέρεται στην προσέγγιση των παραπάνω ζητημάτων κάτω από το πρίσμα του πολεοδομικού σχεδιασμού και της αναζωογόνησης του πολεοδομικού ιστού στη σύγχρονη πόλη. Μέσα από παραδείγματα από τον ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο, γίνεται αναφορά στις αρχές που διέπουν τις επεμβάσεις αστικής ανάπλασης και αναγέννησης (urban regeneration), με στόχο την προβολή και αναγνωρισιμότητα της πόλης με έμφαση στις πολιτιστικές και πολιτισμικές αξίες της και κατ επέκταση στην ανάδειξη και προβολή της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της ίδιας της χώρας. Λέξεις Κλειδιά: πολεοδομική πολιτική, αστική ανάπλαση, αστική αναγέννηση, προβολή της πόλης, πολιτιστικές και πολιτισμικές αξίες. Άγις Ι. Αναστασιάδης Αρχιτέκτονας - πολεοδόμος, μαθηματικός, Πτυχίο Μαθηματικών Φυσικομαθηματικής Σχολής Α.Π.Θ., Πτυχίο Αρχιτεκτονικής Π.Σ. Α.Π.Θ., D.E.A. αστικής γεωγραφίας, PHD πολεοδομίας-αστικής γεωγραφίας, καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ., Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Τομέας Πολεοδομίας - Xωροταξίας και Περιφερειακής Aνάπτυξης, Εργαστήριο Πολεοδομικού και Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού. Συνεργάτης του Laboratoire de Geographie Urbaine (L.G.U.) του Πανεπιστημίου Paris X, C.N.R.S.. Προσκεκλημένος καθηγητής (από το 1998) σε μεταπτυχιακά προγράμματα μεταπτυχιακού και διδακτορικού κύκλου με γενικό αντικείμενο τον Πολεοδομικό Προγραμματισμό-Σχεδιασμό (Paris Ouest-Nanterre La Défense, L.G.U. - C.N.R.S, C.N.A.M., Institut d'amenagement et d'urbanisme). Συγγραφέας 14 βιβλίων και σημαντικού αριθμού επιστημονικών δημοσιεύσεων. Πολλές συμμετοχές σε διεθνή συνέδρια, ερευνητικά προγράμματα, αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές μελέτες. Πάνος Σταθακόπουλος stathap@arch.auth.gr Καθηγητής Α.Π.Θ., Δρ. Αρχιτέκτων Πολεοδόμος, Δρ. Γεωγράφος - Περιβαλλοντολόγος. Eίναι συγγραφέας σημαντικού αριθμού βιβλίων. Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα και ερευνητικές εργασίες σε έγκριτα περιοδικά. Έχει σημαντική εμπειρία στη Γαλλία - Παρίσι - ως πολεοδόμος αρχιτέκτονας και στην Ελλάδα. Το 2008 για την επέμβασή του στο κέντρο της Λάρισας του απονεμήθηκε το Α Βραβείο Σ.Ε.Π.Ο.Χ. (Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων - Χωροτακτών). Από το 2009 μέχρι το 2011 διετέλεσε Πρόεδρος του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης και σήμερα είναι Διευθυντής του Τομέα Πολεοδομίας, Χωροταξίας του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. ( ). Τατιάνα Ανδρεάδου - Καλλιπολίτου Σταθερές και μεταβλητές ποιότητες του χώρου στο παραθαλάσσιο τοπίο στην Ελλάδα. Η περίπτωση της παραλίας της Καλαμαριάς στη Θεσσαλονίκη Το τοπίο της ακτής στην Ελλάδα, έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά, που έχουν να κάνουν με την ειδική ποιότητα του φωτός στην παραθαλάσσια Ελλάδα, αλλά και άλλα, που δεν είναι κοινά, και αφορούν κάθε φορά στο συγκεκριμένο τοπίο, και στα δικά του, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Λαμβάνοντας σαν αφετηρία, ότι στο τοπίο της ακτής στην Ελλάδα, ο τόπος αποτελείται από (α) θάλασσα, (β) φως και (γ) στεριά, τα κοινά χαρακτηριστικά των παραθαλάσσιων τοπίων στην Ελλάδα, βρίσκονται κατά την άποψή μας στις σχέσεις που αυτά τα τρία στοιχεία σε οντολογικό επίπεδο συνιστούν μεταξύ τους. Υπάρχουν τρείς σχέσεις, ή ποιότητες, θα μπορούσαμε να πούμε, που επαναλαμβάνονται σχεδόν παντού με τον ίδιο τρόπο και θα μπορούσε κανείς να πει πως συνιστούν χαρακτηριστικά κοινά σχεδόν σε όλα τα τοπία της ακτής στην παραθαλάσσια Ελλάδα. Οι ποιότητες αυτές είναι: Α) Ότι τα όρια της στεριάς με τη θάλασσα δεν είναι σαφή και διακεκριμένα. Αντίθετα, στεριά και θάλασσα βρίσκονται σ' ένα διαρκές παιχνίδι παρουσίας και απουσίας των ορίων και αυτό συμβαίνει σε όλα τα επίπεδα αντίληψης Β) Ότι το τοπίο αλλάζει δραματικά πρόσωπο ανάλογα με την ώρα της ημέρας αλλά και την εποχή, ότι το ίδιο ακριβώς τοπίο είναι εντελώς διαφορετικό αν το κοιτάξει κανείς σε διαφορετικές ώρες της ημέρας, ή αν το κοιτάξει από άλλη οπτική γωνία. Οι αλλαγές αυτές είναι σχετικές με το φως, και την ειδική ποιότητα του φωτός στην Ελλάδα που πέφτοντας από διαφορετική οπτική γωνία και μαζί με την αντανάκλαση του νερού αλλάζει κάθε φορά δραματικά το τοπίο. Γ). Ότι όλο το τοπίο έχει μια εξαιρετική διαφάνεια τόσο οριζοντίως, κατά την κατεύθυνση του ορίζο- 14

15 ντα, όσο και καθέτως, κατά την κατεύθυνση του βυθού. Στο πρώτο μέρος της εισήγησης, θα αναπτυχθούν αυτές οι τρείς ποιότητες, που πάντοτε συνυπάρχουν και αποτελούν τις κοινές και σταθερές ποιότητες του χώρου στο παραθαλάσσιο τοπίο στην Ελλάδα. Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης, θα αναφερθούν τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τους ι- διαίτερους τόπους, τα κάθε φορά διαφορετικά τοπία, και θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην παραλιακή ζώνη της Καλαμαριάς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τόσο από πλευράς φυσικών χαρακτηριστικών του τοπίου, όσο και από πλευράς των ανθρωπογενών παρεμβάσεων που σε μεγάλο μέρος τους συνιστούν στοιχεία της μνήμης των κατοίκων και του τόπου. Τατιάνα Ανδρεάδου - Καλλιπολίτου andkal@arch.auth.gr Είναι αρχιτέκτων, καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ, όπου και διδάσκει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και σχεδιασμό στο όριο στεριάς με θάλασσα. Έχει κάνει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στις Η.Π.Α. με θέμα μια φαινομενολογική προσέγγιση του ελληνικού τοπίου της ακτής. Έχει σχεδιάσει περίπου 100 έργα, το ένα τρίτο περίπου των οποίων έχουν δημοσιευθεί. Έχει συμμετάσχει σε 10 εκθέσεις έργων με επιλογή, με 27 έργα. Ήταν επιστημονικά υπεύθυνη για 10 ερευνητικά προγράμματα, και συμμετείχε σε πολλά άλλα. Έχει σημαντικό αριθμό δημοσιεύσεων σε περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων και συλλογικούς τόμους. Είναι υπεύθυνη για 7 προγράμματα Erasmus, ανταλλαγής φοιτητών και καθηγητών με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Από το ήταν Διευθύντρια του Τομέα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας Τμήματος Αρχιτεκτόνων. Είναι μέλος της AEEA/ EAAE (European Association for Architectural Education), της IAPS (International Association for People-Environment Studies),της IASSP (International Association for the Semiotics of Space), του Συλλόγου Αποφοίτων Αμερικανικών Πανεπιστημίων Βορείου Ελλάδος και άλλων επιστημονικών συλλόγων. Ιφιγένεια Βαμβακίδου - Αστέριος Κουκούδης Χαρτογραφώντας τη διασπορά των Βλάχων στα Βαλκάνια Οι ιστοριογραφικές σχολές των Βαλκανικών Χωρών μοιάζει να ακολουθούν μια μακρά παράδοση που τις φέρει σε αντιπαραθέσεις και ιδιαίτερα για θέματα που άπτονται του εθνικού φαντασιακού της κάθε μίας. Έτσι, μοιάζει πρακτικά αδύνατο να συμφωνήσουν σε μια κοινά αποδεκτή χαρτογραφική αποτύπωση των εθνικών, εθνοτικών, γλωσσικών, θρησκευτικών κι άλλων ιστορικών και ανθρωπολογικών ορίων ανάμεσα στις διάφορες ομάδες που βρέθηκαν να κατοικούν τα Βαλκάνια, ι- διαίτερα κατά την κρίσιμη περίοδο των αρχών του 20ού αιώνα, όταν όλες μαζί οδηγούνταν σε μία εδαφική ολοκλήρωση, που δεν ικανοποίησε καμία από αυτές. Το κλασσικό έργο του H. R. Wilkinson για αυτές τις «επί χάρτου» αντιπαραθέσεις είναι δηλωτικό των χρόνιων και εσκεμμένων υπερβολών και διαστρεβλώσεων προς όφελος προπαγανδιστικών πρακτικών και εδαφικών διεκδικήσεων. Το πολύ πιο σύγχρονο έργο του P. R. Magocsi έρχεται να επιβεβαιώσει τα προβλήματα της αποτύπωσης ανάλογων πληροφοριών σε χάρτες και παραμένουν προκλήσεις που επεκτείνονται στο σύνολο, σχεδόν, της Ευρώπης. Η περίπτωση των βλάχικων - κουτσοβλαχικών - αρωμουνικών πληθυσμών στα Βαλκάνια δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Κάθε άλλο μάλιστα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ένα ενδεικτικό παράδειγμα, μιας και η δημογραφική τους δύναμη τους καθιστά ένα ευκολότερο πληθυσμό προς χαρτογραφική αποτύπωση. Ωστόσο, από την άλλη μεριά, η έντονη κινητικότητά τους και η διασπορά τους σε όλη τη Βαλκανική, η έλλειψη ομογενοποίησης και τα ξεχωριστά ανθρωπολογικά τους χαρακτηριστικά, κυρίως λόγω της, μέχρι πρόσφατα, νομαδοκτηνοτροφικής ταυτότητας μεγάλης μερίδας τους, αλλά και της αναπόφευκτης αφομοίωσης σε αστικά περιβάλλοντα κάνει τους Βλάχους μία ενδιαφέρουσα περίπτωση μελέτης. Οι πρόσφατες χαρτογραφικές απόπειρες του Α. Κουκούδη και του T. Kahl στις εργασίες τους για τους Βλάχους παρουσιάζουν τις δικές αδυναμίες τους. Όμως η αναγνώριση των αδυναμιών προσφέρει ευκαιρίες για διορθώσεις, βελτιώσεις και επέκταση των χαρτογραφικών αποτυπώσεων. Νέες, σύγχρονες μέθοδοι καταγραφής πληροφοριών σε χάρτες με τη χρήση των νέων τεχνολογιών σε συνεργασία με το Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας του Τμήματος Τοπογράφων του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου δίνουν τη δυνατότητα να έχουμε μία ακριβέστερη και πληρέστερη παρουσίαση επί χάρτου 15

16 των βλάχικων πληθυσμών, της ιστορίας τους και στοιχείων της κοινωνικής ανθρωπολογίας που τους χαρακτηρίζουν. Ιφιγένεια Βαμβακίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Τμήμα Νηπιαγωγών. Είναι Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, κατεύθυνση Φιλοσοφία της ιστορίας, και Δρ. της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ, κατεύθυνση Νεότερη Ελληνική Ιστορία και Πολιτισμός. Διδάσκει στο Πανεπιστήμιο (ΑΠΘ) από το 1999 και στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας από το 2002 ως μόνιμο διδακτικό προσωπικό, μαθήματα ιστορίας και οπτικού πολιτισμού. Μετέχει στη Διοικούσα του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών και διδάσκει ιστορία νεότερης ελληνικής τέχνης και σημειωτική. Συντονίζει από το 2008 το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην κατεύθυνση «Πολιτισμικές σπουδές: Σημειωτικές δομές και πρακτικές». Συντονίζει το Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης στην Ειδική Αγωγή του Παν. Δυτικής Μακεδονίας ( ) για εκπαιδευτικούς και πτυχιούχους ανωτάτων σχολών. Συντονίζει την Διευρυμένη Πρακτική Άσκηση του Παιδαγωγικού Τρήματος Νηπιαγωγών και είναι μέλος στη Διοίκηση του Γραφείου Διασύνδεσης του Πανεπιστήμιου και της ΓΣ του ΤΕΕΤ. Εκπροσωπεί το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας στην Έδρα της Unesco στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (2010-), gender studies, καθώς και στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Erasmus για την εκπαίδευση του πολίτη, CiCE, Citizenship and Education in Europe (2008-). Εποπτεύει πολλές μεταπτυχιακές εργασίες σε θέματα τοπικής ιστορίας, κοινωνικής ιστορίας, οπτικού πολιτισμού και επτά διδακτορικές διατριβές. Έχει δημοσιεύσει 4 βιβλία, έχει επιμεληθεί 8 και δημοσίευσε περίπου 100 επιστημονικά άρθρα σε διεθνή περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Συμμετείχε ως ιστορικός στην παραγωγή ιστορικού ντοκυμαντέρ με θέμα τη ζωή των Πομάκων στην ελληνική Θράκη, Δημήτρης Κιτσικούδης (2007), «Πολύ κλαις, Λίγο μιλάς.» Από τον Σεπτέμβριο του 2013 είναι Πρόεδρος του Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Αστέριος Ι. Κουκούδης salonica2310@hotmail.com Εκπαιδευτικός - Ιστορικός - Ιστορικός Ερευνητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών - Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Κατεύθυνση: Πολιτισμικές Σπουδές: Σημειωτικές Δομές και Πρακτικές. Είναι απόφοιτος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης (1984) και κάτοχος πτυχίου εξομοίωσης του Παιδαγωγικού Τμήματος Εκπαίδευσης της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (2013). Έχει σπουδάσει Γεμμολογία και Χρυσοχοΐα στο Gemmological Institute of America, Santa Monica, California, USA (1989). Έχει εργαστεί σε ερευνητικό πρόγραμμα του Μουσείου του Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη ( ). Για το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο τιμήθηκε με το βραβείο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών (1998). Έχει εκδόσει 9 βιβλία με αντικείμενο τους Βλάχους και ορισμένα από αυτά έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στα αγγλικά και τη γλώσσα της Π.Γ.Δ.Μ.. Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 10 επιστημονικά άρθρα με αντικείμενο την ιστορία και την κοινωνική ανθρωπολογία των Βλάχων και την ιστορία της εκπαίδευσης. Έχει κάνει σειρά παρουσιάσεων, ομιλιών και διαλέξεων με ανάλογη θεματολογία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει οργανώσει ανάλογες Εκθέσεις, στα ελληνικά και τα αγγλικά, που παρουσιάστηκαν ανά την χώρα και τις γειτονικές βαλκανικές χώρες. Εργάζεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση από το 1999 και σε προγράμματα Δια Βίου Μάθησης από το Ελένη Γ. Γαβρά - Κλεονίκη Γκιουφή - Αναστασία Μπουρλίδου Τόποι πολιτισμικής και οικιστικής μνήμης εγγραφές και επανεγγραφές στο χώρο. Η περίπτωση των ελληνικών κοινοτήτων Μαρμαρά και Αφθόνης στη Μικρά Ασία Το θέμα της μνήμης του τόπου και της πολιτισμικής του διάστασης διερευνάται μέσα από την χωρική ανάγνωση των ελληνικών κοινοτήτων (Μαρμαράς, Αφθόνη) με συγκεκριμένο πεδίο αναφοράς (Μικρά Ασία, 17ος-20ός αιώνας). Οι παραπάνω τόποι προσεγγίζονται ως υλικά και άυλα σύμβολα μνήμης, μέσα από μια ιστορική και αρχιτεκτονική καταγραφή και ανάλυση του οικιστικού τους ι- 16

17 στού. Η χωρική οργάνωση, τα τυπολογικά χαρακτηριστικά και η αρχιτεκτονική τους αποτελούν εργαλεία ανάγνωσης του χώρου και ενίσχυσης της μνήμης. Στην εισήγηση παρουσιάζεται το εννοιολογικό πλαίσιο σχετικά με την μνήμη του τόπου, πολιτισμική και οικιστική, όπως προσεγγίζεται μέσω της χωρικής και τυπολογικής αποτύπωσης του αποθέματος των ελληνικών κοινοτήτων στη γεωγραφική περιοχή της Μικράς Ασίας με συγκεκριμένα παραδείγματα αναφοράς. Το πεδίο διερεύνησης επιλέχθηκε με άξονα την ιστορική και αρχιτεκτονική του ιδιαιτερότητα, στο πλαίσιο συγκεκριμένων ερευνητικών προσεγγίσεων («Εμπορικοί Σταθμοί των Ελλήνων στη Ρουμανία. Ανάδειξη και προβολή του πολιτισμικού μνημειακού αποθέματος του Μείζονος Ελληνισμού», «Πολιτισμικό και οικιστικό απόθεμα των ελληνικών κοινοτήτων της Μ. Ασίας»). Οι τόποι διερευνώνται ως προς την ιστορική τους διάσταση, την εικόνα του οικιστικού τους ιστού, τα τυπολογικά και αρχιτεκτονικά τους χαρακτηριστικά, τις ομοιότητες και τις διαφορές, τους μετασχηματισμούς του παλαιού και του νέου ιστού. Η μεθοδολογία της έρευνας βασίστηκε στην βιβλιογραφική αναζήτηση, την επιτόπια έρευνα πεδίου με φωτογραφική, χαρτογραφική και σχηματική απόδοση των οικισμών. Οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ των οικισμών βοηθούν στην ανάγνωση της χωρικής τους οργάνωσης και κατ επέκταση στην απόδοση της μνημειακής εικόνας του τόπου. Ο τρόπος ενίσχυσης / ανάδειξης της μνήμης των ελληνικών κοινοτήτων στον γεωγραφικό χώρο της Μ. Ασίας και ο βαθμός στον οποίο οι μετασχηματισμοί του οικιστικού ιστού επηρεάζουν την ιστορική του διάσταση αποτέλεσαν ερωτήματα προς διερεύνηση. H αναβίωση της μνήμης των οικισμών αυτών μέσα από την αποτύπωση και μελέτη τους, σε εντοπισμένες περιοχές αναφοράς, αποτελεί κυρίαρχο στόχο της έρευνας, συμβάλλοντας στην κάλυψη του επιστημολογικού κενού σχετικά με το ιστορικό και οικιστικό παρελθόν των ελληνικών κοινοτήτων. Λέξεις κλειδιά: τόποι πολιτισμικής και οικιστικής μνήμης, χωρική ανάγνωση, ανάδειξη, οικιστικό και πολιτιστικό απόθεμα, ελληνικές κοινότητες. Ελένη Γ. Γαβρά egavra@uom.gr; klel@otenet.gr Διπλωματούχος αρχιτέκτονας του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1986) και διδάκτορας του ιδίου Τμήματος (1997). Υπηρέτησε κατά το παρελθόν στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ( ), στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ. (με απόσπαση από την Π.Κ.Μ., ) και στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας ( ). Σήμερα είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με γνωστικό αντικείμενο: Οικιστική και Πολιτιστική Κληρονομιά στα Βαλκάνια και Παρευξείνιο χώρο. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά της εστιάζονται στη χωρική οργάνωση και την αρχιτεκτονική στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, τις αστικές πολιτικές στα Βαλκάνια κατά την περίοδο της μετάβασης, το πλαίσιο και τις πολιτικές διαχείρισης του οικιστικού πολιτισμικού αποθέματος. Συγγραφέας πολυάριθμων επιστημονικών συγγραμμάτων, έχει συντονίσει ή συμμετάσχει στη διοργάνωση επιστημονικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα και ευρύτερα. Έχει ενεργό συμμετοχή σε προγράμματα έρευνας με αντικείμενο την οργάνωση και το σχεδιασμό του χώρου στη ΝΑ Ευρώπη και έμφαση στη διαχείριση της οικιστικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι μέλος ελληνικών και διεθνών επιστημονικών οργανώσεων για την ανάδειξη της πολιτισμικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Κλεονίκη Γκιουφή kleri_gkioufi@yahoo.gr Απόφοιτη του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (2009). Μεταπτυχιακό δίπλωμα στον τομέα της Πολεοδομίας-Χωροταξίας του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2012). Υποψήφια διδάκτορας του τμήματος Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνείου Κρήτης. Οι ερευνητικές της δραστηριότητες σχετίζονται με τις θεωρίες σχεδιασμού και οργάνωσης του χώρου, τα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της πόλης, την διαχείριση της πολιτιστικής και οικιστικής κληρονομιάς, όπως και με ζητήματα αστικής και πολιτιστικής ταυτότητας, στοχεύοντας στην παραγωγή εφικτών σεναρίων για την αντιμετώπιση ζητημάτων του αστικού και φυσικού χώρου. Ερευνητικά προγράμματα: «Ελληνικές Κοινότητες: Πολιτιστική και Οικιστική Κληρονομιά στην Μικρά Ασία (17ος -20ος αι.)» (επιστημονικά υπεύθυνοι: Δρ Ελένη Γ. Γαβρά, αναπλ. καθηγήτρια στο τμήμα ΒΣΑΣ Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Δρ Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, αναπλ. καθηγητής στο τμήμα Ιστο- 17

18 ρίας ΑΠΘ, Ιούνιος 2011-υπό εκπόνηση), «Το σύγχρονο πρόσωπο του νομού Καστοριάς» (Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος 2009). Ενδεικτικές δημοσιεύσεις: «Θεσσαλονίκη Νυκτός: Η εικόνα της πόλης τη νύχτα», 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing και Branding Τόπου (2012), «Αllegoria ca recuperare culturală a istoriei pierdute», Arhitectura, Bucuresti, nr. 1 (637):32-39, Gavra E.G., Bourlidou A., Gkioufi K. (2012), «Cultural and Ekistics Heritage of the Greek Communities in Asia Minor», nr. 1:87-97, Gavra E.G., Michailidis I.D., Bourlidou A., Gkioufi K., Dimitriadis V., Zaxaros P., ARCHTHEO, DAKAM Αναστασία Μπουρλίδου mpanast@gmail.com Απόφοιτη του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. (2006). Mεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Αρχιτεκτονική Τοπίου, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική Τοπίου, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών - Γεωπονική Σχολή Α.Π.Θ. (2009). Υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Α.Π.Θ. Επιστημονικό - ερευνητικό έργο: Συμμετοχή στο ερευνητικό πρόγραμμα «Ελληνικές Κοινότητες: Πολιτιστική και Οικιστική Κληρονομιά στην Μικρά Ασία (17ος-20ός αι.)» (επιστ. υπεύθυνοι: Δρ Ε. Γ. Γαβρά, Aναπλ. Kαθηγήτρια, Τμ. Β.Σ.Α.Σ. ΠΑ.ΜΑΚ. και Δρ Ι. Δ. Μιχαηλίδης, Αναπλ. Καθηγητής, Τμ. Ιστορίας Α.Π.Θ., ). Ενδεικτικές δημοσιεύσεις: E.G. Gavra, Ι.D. Michailidis, A. Bourlidou, K. Gkioufi, V. Dimitriadis, P. Zacharos, «Cultural and ekistics heritage of the Greek communities in Asia Minor», Πρακτικά Συνεδρίου Archtheo 12, 1: 87-97, Dakam, İstanbul 2012, Gavra E.G., Bourlidou A., Gkioufi K., «Αllegoria ca recuperare culturală a istoriei pierdute», Arhitectura, 1 (637): 32-39, Bucureşti 2012, Μ. Ανανιάδου, Α. Μπουρλίδου, «Ετεροτοπίες Δυτικής Θεσσαλονίκης. Ανασύνταξη και αναβάθμιση του τοπίου της πόλης», Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Συμβουλίου Περιβάλλοντος Α.Π.Θ., σσ , Zήτη, Θεσσαλονίκη Αρχιτεκτονικό έργο: Συμμετοχή σε διαγωνισμούς, εκθέσεις και workshops, σχετιζόμενα με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, το σχεδιασμό αστικού τοπίου, την ανάδειξη και αναβάθμιση αστικών, υπαίθριων, δημόσιων χώρων. Ενδεικτικές συμμετοχές (ως μέλος ομάδας μελέτης, έργου): «Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων για την διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημειακού συνόλου του Επταπυργίου Θεσσαλονίκης» (2012), «Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων για την ανάπλαση του άξονα Αχειροποιήτου - Αγίας Σοφίας του Δήμου Θεσσαλονίκης» (2012), «Capture Culture project» (2013), «Ecoweek Urban communities+green architecture» (2011). Ευαγγελία Γεωργιτσογιάννη Έλληνες στη Ρουμανία (19ος - 20ός αι.): η μαρτυρία των επιτύμβιων μνημείων Οι ρίζες του ελληνισμού στη Ρουμανία είναι πολύ παλιές. Η τελευταία περίοδος ακμής του ξεκινά από τη Συνθήκη της Αδριανούπολης (1829) και φθάνει ως τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Την εποχή αυτή πάρα πολλοί Έλληνες μετανάστευσαν στη γειτονική χώρα προσελκυσθέντες από τις μεγάλες οικονομικές δυνατότητες που δημιουργήθηκαν. Ίδρυσαν ανθηρές κοινότητες και συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Η παρούσα εργασία σκοπεύει να παρουσιάσει τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί στα κοιμητήρια των πόλεων όπου υπήρξαν οι σημαντικότερες ελληνικές κοινότητες: Βουκουρέστι, Βραΐλα, Γαλάτσι, Κωνστάντζα, Τούλτσεα, Σουλινά, Γιούργεβο, Μαγκάλια, Μπρασόβ και Ιάσιο, καθώς και στο Μπροστένι της Ιαλομίτσας, ιδιοκτησία της οικογένειας Ζάππα. Η έρευνα αποτελεί ένα συνδυασμό επιτόπιας έρευνας με μελέτη σε αρχεία και βιβλιοθήκες. Πολλές μαρτυρίες συγκεντρώθηκαν σχετικά με τους Έλληνες στη Ρουμανία, βασισμένες στα τεκμήρια που προέρχονται από τα ταφικά τους μνημεία, κυρίως από τις επιγραφές, αλλά και από πορτρέτα και ανάγλυφα μοτίβα. Τα μνημεία στα Ρουμανικά κοιμητήρια προσφέρουν επίσης στοιχεία σχετικά με την ύπαρξη πολλών Ελλήνων γλυπτών που έζησαν και εργάστηκαν στη Ρουμανία δημιουργώντας ενδιαφέροντα νεοκλασικά μνημεία. Ευαγγελία Ν. Γεωργιτσογιάννη egeorg@hua.gr Είναι Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης και του Πολιτισμού και Αντιπρύτανις Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Προσωπικού στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο στην Αθήνα (από το 2011). Διετέλεσε επίσης Αναπληρώτρια Πρόεδρος της Εφορείας των Γενικών Αρχείων του Κράτους ( ). Σπούδασε Ι- στορία και Αρχαιολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πραγματοποίησε με- 18

19 ταπτυχιακές σπουδές, με υποτροφία της γαλλικής κυβερνήσεως, στο Πανεπιστήμιο Paris Ι (Πάνθεον - Σορβόννη), από το οποίο απέκτησε μεταπτυχιακό (D.E.A.) και διδακτορικό δίπλωμα (Doctorat de Nouveau Regime). Στα κύρια επιστημονικά της ενδιαφέροντα συγκαταλέγονται η ιστορία και ο πολιτισμός του ελληνισμού της διασποράς και ιδιαίτερα του ελληνισμού της Ρουμανίας. Έχει συγγράψει τη βιογραφία του Παναγή Χαροκόπου, διακεκριμένου Έλληνα της Ρουμανίας [Παναγής Α. Χαροκόπος ( ). Η Ζωή και το Έργο του, Αθήνα: Λιβάνης 2000]. Το βιβλίο έχει μεταφραστεί και στα ρουμανικά. Υπήρξε μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων για την Έκθεση και τον Επιστημονικό Κατάλογο: Οι Έλληνες στη Διασπορά. 15ος- 21ος αι., Αθήνα Υπήρξε επίσης επιστημονικά υπεύθυνη του προγράμματος της ΓΓΕΤ «Ελλήνων Γλυπτών Έργα και Γλυπτά Έργα που α- φορούν Έλληνες στη Ρουμανία». Έχει δημοσιεύσει σε επιστημονικά περιοδικά, διεθνή και ελληνικά, συλλογικούς τόμους και Πρακτικά Συνεδρίων. Άσπα Γοσποδίνη Διαχείριση πολιτισμικής κληρονομιάς και αναπτυξιακή προοπτική. Διλήμματα και αντιθέσεις στις πόλεις των Βαλκανίων Η γνώση και συνείδηση της ιστορίας αποτελεί διαχρονικά θεμελιώδη ανάγκη των κοινωνιών. Στην εποχή της οικονομικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης και των μετα-μοντέρνων κοινωνιών, η ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς και της «ταυτότητας του τόπου» αντιπροσωπεύει αδιαμφισβήτητη ανταγωνιστική αιχμή στα πλαίσια του ανταγωνισμού των πόλεων για την διεύρυνση της αναπτυξιακής προοπτικής τους, ιδιαίτερα στον τομέα του αστικού τουρισμού. Ωστόσο, στα Βαλκάνια - που βρίσκονται στη γεωγραφική και οικονομική περιφέρεια της Ευρώπης και χαρακτηρίζονται από έντονες οικονομικές εξάρσεις και υφέσεις και συχνά άναρχη οικιστική ανάπτυξη - εξακολουθούν σήμερα να παρουσιάζονται διλήμματα, αντιθέσεις και συγκρούσεις στη διαχείριση των πολιτισμικών και ιστορικών τοπίων στη σύγχρονη πόλη. Ειδικότερα, τέτοια διλήμματα, αντιθέσεις και συγκρούσεις συχνά αναπτύσσονται μεταξύ του εκσυγχρονισμού των μεταφορικών υποδομών των πόλεων και της διαχείρισης των πολιτισμικών τοπίων. Στην παρούσα εισήγηση αναπτύσσεται το επιχείρημα ότι τα αναδυόμενα διακριτά μοντέλα διαχείρισης της πολιτισμικής κληρονομιάς τείνουν να έχουν ισχυρή συσχέτιση με τον συγκεκριμένο άξονα αναπτυξιακής προοπτικής που επιλέγεται για την πόλη. Το επιχείρημα τεκμηριώνεται με πρόσφατα παραδείγματα από τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη. Ειδικότερα, στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζονται τα διλήμματα, οι αντιθέσεις και οι συγκρούσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ της κατασκευής σταθμού του μετρό στην περιοχή Βενιζέλου και της ανάδειξης βυζαντινών ερειπίων του 6ου μ.χ. αιώνα από το σημαντικότερο δρόμο της ιστορικής πόλης (Cardo maximus και Decumanus maximus). Η περίπτωση της Κωνσταντινούπολης είναι ανάλογη, και αφορά στην α- ντίθεση μεταξύ της κατασκευής σταθμού και του εμπορικού συγκροτήματος στην περιοχή Yeni Kapi του ιστορικού κέντρου και στην ανάδειξη σημαντικού τμήματος του βυζαντινού Λιμένα της Πόλης της εποχής του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου (4ος μ.χ. αιώνας). Η εισήγηση αναλύει τα διλήμματα, τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις στο πλαίσιο αναπτυξιακής προοπτικής των δύο πόλεων. Λέξεις - κλειδιά: διαχείριση πολιτισμικής κληρονομιάς, άξονας αναπτυξιακής προοπτικής, μετρό, Βυζαντινά μνημεία, Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη. Άσπα Γοσποδίνη gospod@prd.uth.gr; gospod@uth.gr Αρχιτέκτων ΑΠΘ, MSc στην σύνταξη του χώρου, PhD στον αστικό σχεδιασμό και την πολεοδομία, Bartlett School, UC., Καθηγήτρια Πολεοδομίας & Αστικού Σχεδιασμού, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Μορφολογίας και Σχεδιασμού Αστικού Χώρου, ΤΜΧΠΠΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Αντιπρόεδρος Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης ( ). Οι ερευνητικές εργασίες της αφορούν σε χωρικούς μετασχηματισμούς της μεταβιομηχανικής πόλης & νέες αστικές οικονομίες, μετασχηματισμούς αστικών τοπίων & φιλοξενία διεθνών διοργανώσεων, αστική ανάπλαση & αναγέννηση, αναπλάσεις αστικών θαλάσσιων μετώπων, παγκοσμιοποίηση & ταυτότητα του τόπου, βιώσιμη ανάπτυξη και πράσινος αστικός σχεδιασμός, οικονομική κρίση και συρρίκνωση των ελληνικών πόλεων, «ευφυείς» πόλεις. Έχει συγγράψει πολλά άρθρα σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά με 550 ετεροαναφορές. Στο άρθρο «Glocalizing Urban Landscapes - Athens and the 2004 Olympics», Cities 21 (3):

20 202 απονεμήθηκε AESOP Prize for Best Published Paper (2005) και διάκριση GPEAN (2006). Στο άρθρο «Portraying, Classifying and Understanding the emerging landscapes in the Post-industrial city», Cities 23 (5): απονεμήθηκε AESOP Distinction (2007) και GPEAN distinction (2008). Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής 6 διεθνών και ελληνικών επιστημονικών περιοδικών: Journal of Urban Design, Urban Design International, International Journal of Sustainable Development and Planning, The Open Urban Studies, Urban Studies Research, Αειχώρος. Έχει συγγράψει και επιμεληθεί επιστημονικά βιβλία: Τα νέα αστικά τοπία και η ελληνική πόλη, Αθήνα: Κριτική (2006) διανέμεται ως διδακτικό σύγγραμμα σε 8 συναφή πανεπιστημιακά τμήματα. Έχει συμβάλει ως Πρόεδρος ή/και μέλος της Επιστημονικής επιτροπής στην διοργάνωση πολλών συνεδρίων. Διοργάνωσε με επιτυχία το 1ο διεθνές συνέδριο Changing Cities, Skiathos, June 2013, και ξεκίνησε τη διοργάνωση του Changing Cities 2, Porto Heli, June Αλεξάνδρα Γουλάκη Βουτυρά - Γιώργος Καραδέδος Η εκκλησιαστική γλυπτική του 17ου - 20ού αιώνα στο Αιγαίο, σταυροδρόμι πολιτισμών Ανατολής και Δύσης Το Αιγαίο από τον 17ο αι. κε. είναι ένα σταυροδρόμι όπου συναντώνται στοιχεία Ανατολής και Δύσης, τα οποία συγχωνεύονται και δίνουν μια τέχνη με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ειδικά στην εκκλησιαστική τέχνη (τέμπλα, άμβωνες, δεσποτικοί θρόνοι, προσκυνητάρια, περιθυρώματα, καμπαναριά κ.ά.) το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται να αρχίζει με τον ακτιναμέ του Οθωμανικού κράτους το 1580, ο οποίος έδινε ελευθερίες στους Ορθόδοξους να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, επιτρέποντας την επισκευή παλιότερων ναών και μονών και ανέγερση νέων. Τα πρώτα δείγματα αυτής της τέχνης συναντώνται στην Καταπολιανή της Πάρου και σε άλλα νησιά του Αιγαίου. Στον 18ο αι. διεισδύει όλο και πιο δυναμικά το μπαρόκ στοιχείο στο Αιγαίο, το οποίο έρχεται με διάφορους τρόπους από την Ευρώπη και τη Ρωσία και μπολιάζεται με μοτίβα της τοπικής παράδοσης (Ελλάδα, Βαλκάνια, Τουρκία). Δημιουργείται έτσι ένα ιδιότυπο μπαρόκ του οποίου τα χαρακτηριστικότερα και καλύτερα παραδείγματα συναντούμε στη Χίο, σε άλλα νησιά του Αιγαίου, στη Μικρά Α- σία κ.α. Ιδιαίτερα στα νησιά της Χίου και Λέσβου, μελετώντας τα μνημεία από σκοπιά κατασκευαστική, μορφολογική και στιλιστική, η έρευνα μας έδωσε στοιχεία για καλλιτεχνικά εργαστήρια, τεχνίτες και ανταλλαγές στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου κ.ά. αποκαλύπτοντας την εξέλιξη αυτής της τέχνης με ουσιαστικό τρόπο. Μια δεύτερη συγχώνευση στοιχείων στην εκκλησιαστική τέχνη παρατηρείται στον 19ο αι με την εισβολή του κλασικισμού και του εκλεκτισμού από την Ευρώπη, η οποία συμπίπτει με την απελευθέρωση της Ελλάδας. Στην περίοδο αυτή παρατηρείται μια καλλιτεχνική έκρηξη με σημαντικά παραδείγματα, που ανακόπτεται στις αρχές του 20ού αι. με την επιβολή ενός νεοβυζαντινού στιλ που διατηρείται έως τις μέρες μας. Γεώργιος Καραδέδος gkaradedos@gmail.com Σπούδασε Αρχιτεκτονική και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Κατέχει μεταπτυχιακό δίπλωμα εξειδίκευσης στην Αποκατάσταση από τη «Scuola di Specializzazione per lo Studio ed il Restauro dei Monumenti» του πανεπιστημίου «La Sapienza» της Ρώμης και πιστοποιητικό του ICROM (Graduate Department «Corso di Conservazione Architettonica»). Είναι Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, όπου διδάσκει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο ιστορία της αρχιτεκτονικής, ιστορία και θεωρία αποκατάστασης, διαχείριση αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων, μουσειακές χρήσεις σε ιστορικά κτήρια, τεχνικές ανασκαφής και προβλήματα προστασίας, συντήρησης - αναστήλωσης σε αρχαιολογικούς χώρους. Από το 1977 συμμετείχε σε ανασκαφές στη Μαρώνεια (θέατρο και υστεροκλασική κατοικία), στην Αμφίπολη (τείχη, ρυθμιστικό αρχαιολογικού χώρου), στους Φιλίππους (θέατρο, παλαιοχριστιανικός άμβωνας, ζώνες προστασίας), στη Μίεζα (θέατρο), στο Δίον, όπου εργάστηκε ιδιαίτερα στο ελληνιστικό θέατρο, στο Ωδείο των Θερμών, στο στάδιο και στα υδραυλικά συστήματα της πόλης. Αποτύπωσε και μελέτησε μεγάλο αριθμό μνημείων της κλασικής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου. Συμμετείχε ως Επιστημονικώς Υπεύθυνος ή ως μέλος σε περισσότερα από 22 ερευνητικά ελληνικά ή Ευρωπαϊκά προγράμματα. Συμμετείχε με ανακοίνωση σε μεγάλο αριθμό συνεδρίων, συμποσίων και σεμιναρίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έδωσε περισσότερες από 30 διαλέξεις στην 20