ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΓΕΝΩΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΖΟΜΕΝΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Transcript

1 1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Δ. ΝΑΝΟΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΓΕΝΩΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΖΟΜΕΝΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2011

2 2 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΦΥΤΩΝ Εισαγωγή Τα περισσότερα φυτά πολλαπλασιάζονται με σπόρο αλλά τα σπορόφυτα δεν είναι όμοια στα χαρακτηριστικά τους με το μητρικό φυτό λήψης των σπόρων. Ιστορία: συκιά, ελιά, αμπέλι, πατάτα, μπανάνα, είναι μερικά φυτά τα οποία σε αρχαίους πολιτισμούς πολλαπλασιάστηκαν αγενώς και έγιναν τα βασικά είδη διατροφής από τα οπωροκηπευτικά. Ποικιλία και κλώνος: ποικιλίες δημιουργούν οι βελτιωτές με διάφορες διαδικασίες (ελεγχόμενες επικονιάσεις, επιλογές από άγριους πληθυσμούς, χρήση μεταλλαξογόνων, χρήση μοριακής γενετικής, κ.λπ.). Η διατήρηση της ποικιλίας απαιτεί είτε σπόρους παραχθέντες με ελεγχόμενες συνθήκες (ώστε να έχουν το επιθυμητό και μόνο γενετικό υλικό) είτε τον αγενή πολλαπλασιασμό. Κλώνοι είναι επιλογές μέσα σε μια ποικιλία με διαφορετικά χαρακτηριστικά (όπως χρώμα ανθέων, τύπο ανάπτυξης, ποιότητα καρπού, κ.λπ) οι οποίοι και χρησιμοποιούνται συχνά στη Δενδροκομία και Ανθοκομία με τη βοήθεια μεθόδων αγενούς πολλαπλασιασμού. Γιατί χρησιμοποιείται ο αγενής πολλαπλασιασμός; Ανικανότητα αναπαραγωγής με σπόρο, ανικανότητα παραγωγής πιστά με σπόρο, διαιώνιση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, επιτάχυνση αύξησης # φυτών, επιτάχυνση εισόδου στην ωριμότητα, μίξη 2 ή περισσότερων γενοτύπων σε ένα φυτό. Από πού προέρχονται οι κλώνοι; Συνήθως από τυχαίες μεταλλάξεις πάνω σε μια ποικιλία. Χίμαιρα: η εμφάνιση (φαινότυπος) μιας μετάλλαξης σε κύτταρο μεριστώματος και από εκεί σε περιοχή μεριστώματος και τμήμα ή ολόκληρο το φυτικό όργανο. Πολλαπλασιασμός χίμαιρας: Από ένα μεταλλαγμένο κύτταρο, ανάλογα τη μορφή της χίμαιρας αναπτύσσεται ως περικλινής, μερικλινής ή περιοχής. Κίνδυνοι παραπλάνησης: φαινοτυπική ποικιλομορφία λόγω περιβάλλοντος ή λόγω ηλικίας (πολλές φορές πολύ χρήσιμη). Παθογόνα στον αγενή: τα διασυστηματικά παθογόνα στον αγενή δεν απομακρύνονται εύκολα με επιφανειακές εφαρμογές χημικών αλλά μεταφέρονται μέσω του φυτικού υλικού του μητρικού φυτού σε όλα τα θυγατρικά. Μέθοδοι ελέγχου για παθογόνα: με οπτική παρατήρηση, indexing με ιστοκαλλιέργεια (για μύκητες και βακτήρια), indexing για ιούς με εμβολιασμό ή χυμό, τεστ ELISA με αντισώματα για συγκεκριμένους ιούς, βιοχημικές μέθοδοι (ηλεκτροφόρηση DNA ή RNA). Μέθοδοι απομάκρυνσης παθογόνων από φυτά: επιλογή καθαρών μερών, καλλιέργεια κορυφαίου μεριστώματος, θερμικό σόκ (43,5-57 για μισή έως 4 ώρες), θερμοθεραπεία (37-38 για 2-4 εβδ), σπορόφυτα. Πηγές λήψης πολλαπλασιαστικού υλικού: Καλλιεργούμενα εμπορικά δένδρα της ποικιλίας Μητρικά φυτά στο φυτώριο ή τα ίδια φυτά που πάνε για πούλημα Απομονωμένα μητρικά φυτά Μητρικά βασικά ελεγμένα (μετά από αρχική επιλογή, ανάπτυξη, έλεγχος, ένα ή λίγα βασικά φυτά (foundation plants), πολλαπλασιασμός και διανομή για περαιτέρω πολλαπλασιασμό (stock plants)

3 3 Repositories Τράπεζες γενετικού υλικού. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟ ΤΟ ΥΠΕΡΓΕΙΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ Δέχεται την επίδραση των: φως, θερμοκρασία, αέρια, νερό, σχετική υγρασία, εχθροί και ασθένειες. ΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ Δέχεται επίσης την επίδραση των: θερμοκρασία, αέρια, νερό υπόστρωμα, περιέκτης, θρεπτικά, μικρόβια ριζόσφαιρας, μυκόρριζα, παθογόνα, εχθροί, ζιζάνια. ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ασηπτικός μικροπολλαπλασιασμός. Θερμοκήπια, χρήσιμα σε διάφορες φάσεις του αγενούς πολλαπλασιασμού. Θερμαινόμενα ή ψυχρά χαμηλά τούνελ (γαι μοσχεύματα). Σπορεία (για συλλογή ψύχους από τα σπέρματα και διακοπή του ληθάργου - πολλών φυτών εύκρατων περιοχών). Υδρονέφωση, για ριζοβόληση φυλλοφόρων μοσχευμάτων ανά το έτος μέσα σε θερμοκήπια. Λεκάνες ριζοβολίας (bottom heat), για μοσχεύματα που ριζοβολούν δύσκολα. Σκιαζόμενες περιοχές (lathhouses), για φυτά που σκληραγωγούνται (εγκλιματίζονται) μετά τη ριζοβολία ή και αρχική ανάπτυξη αλλά και φυτά στο φυτώριο που απαιτούν μειωμένο φως για καλή ανάπτυξη. Ψυγεία για σπόρους, μοσχεύματα, εμβολιοφόρους, έτοιμα φυτά. ΠΕΡΙΕΚΤΕΣ Δίσκοι με πολλές θέσεις (plugs), γλάστρες από διάφορα υλικά, πλαστικοί σάκκοι ή ρολλά πλαστικού. Προσοχή: κατακόρυφες γραμμώσεις στους περιέκτες για καθοδήγηση ανάπτυξης των ριζών, στήριξη σπόρων στο υπόστρωμα, χρήση διαλύματος υδροξειδίου του χαλκού στα τοιχώματα των περιεκτών, έτσι αποφεύγεται η περαιτέρω ανάπτυξη των ριζών μέχρι τη μεταφύτευση σε μεγαλύτερο περιέκτη. ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ Στήριξη, όγκος αμετάβλητος, καλοχωνεμένο, να διαβρέχεται και να παραμένει υγρό, αρκετά πορώδες, όχι σπόρους ζιζανίων-νηματώδεις-παθογόνα, χαμηλή αλατότητα, να απολυμαίνεται, υψηλή ιοντοανταλλακτική ικανότητα, σταθερή ποιότητα, χαμηλό κόστος, εύκολο να βρεθεί. ΓΙΑ ΧΡΗΣΗ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ μίγμα κάποιων από τα κατωτέρω: Έδαφος, άμμος, τύρφη, βερμικουλίτη (διάμ. 2-3 mm), περλίτη (760, kg/m 3 ), πετροβάμβακα (160, σε κύβους ή κομμάτια), ελαφρόπετρα, τρήματα φλοιού-ξύλου (συχνά κομποστοποιημένα), τρήματα πολυστυρενίου, κομπόστα από ανακυκλούμενα φυτικά και ζωικά υλικά, θρεπτικά, διαβρεκτικό. Παραδείγματα: α) Για ανάπτυξη φυτών που ανθίζουν:0,39 m 3 τύρφη, 0,39 m 3 βερμικουλίτη ή περλίτη, 2,25kg ψιλοτριμμένο ασβέστη, 0,5kg υπερφωσφορικό σκόνη, 0,5kg νιτρικό κάλιο και ιχνοστοιχεία, 56g χηλικό σίδηρο, 84g διαβρεκτικό. β) Για φύτρωση σπόρων: 0,035 m 3 τύρφη, 0,035 m 3 περλίτη μικρόκοκκο ή βερμικουλίτη, 42g νιτρική αμμωνία, 42g υπερφωσφορικό σκόνη, 210 g σκόνη ασβέστη.

4 4 ΧΡΗΣΗ ΣΠΟΡΩΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ: φυτά μεγάλης καλλιέργειας, στα περισσότερα λαχανικά όπου τα περισσότερα είναι πανάκριβα υβρίδια ή γενετικά σταθερές γραμμές (συχνά τελευταία για μερικά είδη με εμβολιασμό της ποικιλίας πάνω σε άλλο σπορόφυτο), ανθοκομικά (τα περισσότερα ετήσια και αρκετά πολυετή (ενώ τα περισσότερα πολυετή με αγενή πολλαπλασιασμό, συχνά μοσχέυματα ή και εμβολιασμό), χριστουγεννιάτικα δέντρα, αναδάσωση, υποκείμενα οπωροφόρων (ελάχιστα πια γιατί συνέχεια παράγονται κλωνικά υποκείμενα με συγκεκριμένες ιδιότητες και πρέπει να πολλαπλασιαστούν αγενώς). ΓΙΑΤΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ? Δεν υπάρχει άλλος διαθέσιμος τρόπος πολλαπλασιασμού, δίνει εύρωστα φυτά, συχνά χωρίς ιούς, φθηνό υλικό, αλλά ποικιλομορφία στο γενότυπο. ΑΠΟΜΙΞΙΑ Έμβρυα σε σπόρους τα οποία έχουν αναπτυχθεί εξ ολοκλήρου από ιστούς του φυτού που φέρει τον καρπό και σπόρο, δηλ. 2Ν χρωμόσωμα από το μητρικό φυτό. ΠΟΛΥΕΜΒΡΥΟΝΙΑ Όταν ένας σπόρος περιέχει πάνω από ένα έμβρυα, το ένα είναι από τη διπλή γονιμοποίηση μιας σπερμοβλάστης και τα υπόλοιπα από τους περιβάλλοντες ιστούς της σπερμοβλάστης (απομικτικά έμβρυα). ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΗ. Ανάπτυξη από οποιοδήποτε κύτταρο ενός φυτού εμβρυοειδών, με τη βοήθεια της ασηπτικής καλλιέργειας φυτικών ιστών και ρύθμιση των συγκεντρώσεων των ρυθμιστών ανάπτυξης. ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΠΟΡΩΝ Ποια είναι η καταγωγή τους, πότε συλλέγονται (ώριμοι καρποί ή μεταχρωματισμός σπέρματος, μερικά χάνουν βλαστικότητα πολύ γρήγορα γι αυτό συγκομιδή από το φυτό και όχι από το έδαφος, κ.λπ), σποροπαραγωγά φυτά ή απομονωμένες συστάδες, επιλογή των Paradox, τα οποία με τυχαίες επικονιάσεις είναι υβρίδια δύο ειδών καρυδιάς και το σπορόφυτο έχει φύλλα που είναι ενδιάμεσα σε σχήμα μεταξύ των δύο ειδών. Απαιτείται τις περισσότερες φορές άμεσος καθαρισμός των σπόρων από τα υπολείμματα των καρπών. ΛΗΘΑΡΓΟΣ ΣΠΟΡΩΝ Πλεονεκτήματα είναι η αποφυγή φύτρωσης λάθος εποχή ή όλων μαζί των διαθέσιμων σπόρων. Ορμονικές ισορροπίες: αυξίνες, γιββεριλίνες αμψισικό οξύ, φυτόχρωμα. Τύποι ληθάργου: Εξωτερικός (φυσικός-εμποδίζει νερό και Ο 2 στην καμέλια, μηχανικός-εμποδίζει την έξοδο του ριζιδίου στα πυρηνόκαρπα, χημικός-χημικά όπως αμπσισικό οξύ στην επιφάνεια σε μερικούς κάκτους και τη μπάμια), εσωτερικός (υποανεπτ. Έμβρυο όπως στις ορχιδέες, φυσιολογικός-αμπσισικό οξύ στο σπέρμα), διπλός (συνδυασμός των ανωτέρω), δευτερογενής (θερμολήθαργος-στις υψηλές θερμοκρασίες δεν φυτρώνει όπως μερικά χειμερινά λαχανικά). Διακοπή ληθάργου: στρωμάτωση σε χαμηλή (συνήθως στο εξωτερικό περιβάλλον αν είναι αρκετά δροσερό ή σε ψυγείο <5 ο C σε μίγμα με πορώδες υλικό και κλειστό περιέκτη) ή υψηλή θερμοκρασία ή σε ζεστό νερό, μηχανικό ή χημικό scarification (σε πυκνό θειικό οξύ 2 μέρη οξύ: 1 μέρος σπόροι για 5-60 λεπτά, ξέπλυμα για >10 min σε τρεχούμενο νερό).

5 5 ΕΛΕΓΧΟΣ ΒΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Με ολόκληρους σπόρους, μόνο έμβρυα ή με χλωριούχο τετραζόλιο (το έμβρυο γίνεται κόκκινο σε αναπνέοντες ζωντανούς- ιστούς). Σε δίσκους ή τυλιγμένες πετσέτες ή τριβλύα, ή με επίπλευση των νεκρών σπόρων σε νερό. Προσοχή το λήθαργο και συνθήκες φύτρωσης. ΣΥΝΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΠΟΡΩΝ Επηρεάζεται από υγρασία σπόρου (συνήθως μειώνουμε την υγρασία του στο 20-30% του βάρους του σπόρου), συνθήκες συντήρησης (θερμοκρασία, Σ.Υ., Ο 2 ). Βραχύβιοι: συντήρηση για μέρες ή μήνες, παραδείγματα ο πλάτανος, βελανιδιά, λεύκα, τροπικά-υποτροπικά, κάστανο, καρύδι. Συντήρηση σε χαμηλή θερμ.- συνήθως άριστη 2-7 ο C και υποτροπικά-τροπικά >5 ο C- και υψηλή ΣΥ. Μέσης διάρκειας ζωής: συντήρηση για 2-3 έτη, περιλαμβάνονται τα περισσότερα δασικά, δενδροκομικά, λαχανικά, ανθοκομικά, σιτηρά. Συντήρηση σε χαμηλή ή κανονική θερμ. και χαμηλή ΣΥ- συνήθως 20-30% αλλά απορροφούν υγρασία από το χώρο, γι αυτό διατήρηση σε στεγανό περιέκτη. ΦΥΤΕΥΣΗ ΣΠΟΡΟΥ Βάθος (έως 2-3 φορές τη διάμετρο του), που (στο έδαφος του φυτωρίου, σε σπορείο και κατάλληλο υπόστρωμα- καλό αερισμό, συγκράτηση σπόρου, συγκράτηση υγρασίας-, ή, πολλές φορές, ατομικά σε περιέκτες για εύκολη μεταφύτευση). ΦΥΤΡΩΣΗ ΣΠΟΡΟΥ Απαιτήσεις: κοντά στους 20 ο C την ημέρα χαμηλότερα το βράδυ, παρουσία Ο 2, νερού και σκότους συνήθως. Φάσεις: 1 η απορρόφηση νερού-μερικές ώρες ή μέρες, 2 η lag φάση- πολλές βιοχημικές διεργασίες διαλυτοποιούν αποθηκευμένα και παράγουν δομικά υλικά και ενέργεια, 3 η έξοδος ριζιδίου, 4 η έξοδος βλαστιδίου. Priming, coating. ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ Είναι συνήθως η ριζοβολία κάποιου φυτικού τμήματος. Από πού προέρχονται οι ρίζες στα μοσχεύματα; Από ήδη προϋπάρχουσες απαρχές ριζών και συνήθως από επίκτητες ρίζες που δημιουργούνται από καμβιακά ή παρεγχυματικά κύτταρα πολλές φορές σε γόνατο του βλαστού) Μοσχεύματα βλαστού Μοσχεύματα φύλλου (εδώ απαιτείται αρχικά έκπτυξη ρίζας και κατόπιν βλαστού) Μοσχεύματα ρίζας (εδώ απαιτείται έκπτυξη βλαστού) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΡΙΖΟΒΟΛΙΑΣ Ρυθμιστές ανάπτυξης Αυξίνες (σχεδόν πάντα εφαρμόζονται για την έναρξη νέων ριζών) Κυτοκινίνες (έναρξη οφθαλμών), γιββεριλίνες Αιθυλένιο Συνεργοί (φαινολικά, φαίνεται ότι δημιουργούν σύμπλοκα με την αυξίνη και είτε αυξάνουν τη δράση της είτε τη σταθεροποιούν) Παρεμποδιστές (χημικοί, μηχανικοί - αυτοί αντιμετωπίζονται με περαιτέρω τομές στο μόσχευμα ώστε να δημιουργηθούν ανοίγματα) Πολικότητα (που εξαρτάται από την καθοδική κίνηση της ενδογενούς αυξίνης)

6 6 ΑΠΟ ΤΙ ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΡΙΖΟΒΟΛΙΑΣ Γενετικούς παράγοντες Φυσιολογική κατάσταση μητρικού φυτού (CH 2 Os βοηθούν στη γρήγορη και καλή ανάπτυξη των ριζών, N το αρκετό είναι απαραίτητο για καλή ριζοβολία, το πολύ προκαλεί βλαστομανία και ανώριμο-με λίγους υδατάνθρακες- ξύλο) Ανάπτυξη στο σκοτάδι (παρότι μειώνει τους υδατάνθρακες, βοηθά στο ξεκίνημα ριζών) Δακτυλίωση (αυξάνει τους διαθέσιμους υδατάνθρακες) Νεανικότητα (διατήρηση ή επαναφορά ενός πολυετούς φυτού στη νεανικότητα με καρατόμηση σε νεανικό μέρος του φυτού) Τύπος ξύλου (πλάγιοι ή κατακόρυφοι, βάση ή κορυφή βλαστού, με άνθη ή χωρίς, με τακούνι από προηγούμενου έτους ξύλο) Ιοί (ιωμένα φυτά δεν παράγουν επιτυχημένα μοσχεύματα) Εποχή συλλογής (για κάθε είδος μοσχεύματος υπάρχει η κατάλληλη εποχή αλλά και για κάθε είδος φυτού υπάρχει κατάλληλη εποχή) Ρυθμιστές ανάπτυξης (ΙΒΑ, φαινολικά, Νούχες, Β) Μυκητοκτόνα (Captan, Benomyl) Τραυματισμός της βάσης του μοσχεύματος Υδατική κατάσταση (υδρονέφωση, fogging για τα φυλλοφόρα) Θερμοκρασία (ημέρα 21-27, νύκτα 15 ) Φως (για τα φυλλοφόρα μοσχεύματα-υποβοήθηση φωτοσύνθεσης, σκότος βάσης μοσχεύματος για ριζοβολία) Υλικό στήριξης ριζοβολίας (υγρασία, αερισμό, ph, Ca) Διοξείδιο του άνθρακα ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΡΙΖΟΒΟΛΗΣΗΣ Απαιτείται τεχνική κατάρτιση για χρησιμοποιούμενο υλικό, πότε, πως, μήκος, χημική μεταχείριση. Σκληρού ξύλου Ώριμο ξύλο σε λήθαργο. Κοπή και τοποθέτηση τέλη Φθινοπώρου έως τέλη Χειμώνα. Στο χωράφι ή σε θερμοκήπιο+χωράφι ή σε ψυγείο ή σε bottom heat. Μήκος εκατοστά, ΙΒΑ ή ΝΑΑ ppm, πολλά ξυλώδη ανθοκομικά και δενδροκομικά (φορσύθια, τριανταφυλλιά, ιτιά, μυρτιά, ευώνυμο, συκιά, κυδωνιά, μηλιά, αχλαδιά, δαμασκηνιά). Φθηνή μέθοδος, εύκολη μεταφορά μοσχευμάτων. Σκληρού ξύλου (κωνοφόρα) Ώριμο ξύλο. Κοπή τέλη Φθινοπώρου έως τέλη Χειμώνα. Ελαφρά υδρονέφωση ή πλαστικό κάλυμμα. Μήκος εκατ., ppm ΙΒΑ. Γιουνίπερους, πεύκα, έλατα. Αργούν να ριζοβολήσουν, συχνά απαίτηση για bottom heat ή τραυματισμό βάσης. Ημίσκληρου ξύλου Κάπως ώριμο ξύλο, το καλοκαίρι. Υδρονέφωση. Μήκος 10 εκατ., ppm ΙΒΑ. Εσπεριδοειδή, ελιά, ανθοκομικά (όπως πιττόσπορο, ατζαλέα). Συχνά χρήσιμη μείωση φυλλικής επιφάνειας ή τραυματισμός βάσης. Μαλακού ξύλου Μαλακό ιστό ξυλωδών. Άνοιξη-Καλοκαίρι. Υδρονέφωση. Μήκος 10 εκατ., ppm ΙΒΑ (ριζοβόληση σε 2-5 εβδ.). Πολλά δενδροκομικά και ανθοκομικά (φορσύθια, πλάτανος, μανώλια, μηλιά, αχλαδιά, ροδακινιά, δαμασκηνιά). Ποώδη

7 7 Όλο το χρόνο. Υδρονέφωση. Μήκος 10 εκατ., ppm ΙΒΑ. Όλα σχεδόν τα ποώδη ανθοκομικά (γεράνι, ποϊνσέτια, χρυσάνθεμο, διφενμπάχια, γαρύφαλλο), ανανάς, κάκτοι. Φύλλου Με ή χωρίς μίσχο από ποώδη φυτά. Όλο το χρόνο. Υδρονέφωση. Μήκος <10 εκατ., κυτοκινίνη (100 ppm ΒΑ) για βλαστό. Μπιγκόνια, σανσεβέρια, αφρικ. βιολέτα. Φύλλου με οφθαλμό Ξυλώδη και ποώδη φυτά. Βλαστική περίοδο. Υδρονέφωση. 2-7 εκατ., ppm. Σμέουρο, βατόμουρο, λεμονιά, καμέλια, ατζαλέα, φίκος, πλατάνι. Πολλά μοσχεύματα ανά μητρικό. Ρίζας Λεπτές έως παχιές, ξυλώδη και ποώδη. Τέλη Χειμώνα. Στο έδαφος ή στο θερμοκήπιο. Μήκος 2,5-15 εκατ., όχι ορμόνες. Αράλια, γεράνι, βιμπούρνο. ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΓΙΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ Υλικό μέσο ριζοβόλησης Τραυματισμός βάσης Εμβάπτιση σε αυξίνες. Σκόνη, 20 ppm/24 ώρες, >1000 ppm/5 sec. Μυκητοκτόνα (είτε παρεμποδίζουν τις σήψεις στις τομές είτε βοηθούν-άγνωστο πωςστη ριζοβολία) Περιβαλλοντικές συνθήκες για φυλλοφόρα: υγιεινή, υδρονέφωση, θέρμανση βάσης, έλεγχος λειτουργίας, υδρονέφωση με θρεπτικά, σκληραγώγηση μετά τη ριζοβολία Μεταφύτευση ριζοβολημένων μοσχευμάτων, χρήση κυψελωτών τελάρων Αποθήκευση ή μεταφορά φυλλοφόρων μοσχευμάτων. ΚΑΤΑΒΟΛΑΔΕΣ Βλαστός που προκαλείται σε ριζοβόληση πριν να απομακρυνθεί από το φυτό. Παράγοντες που επηρεάζουν επιτυχία: σκότος, ορμόνες Χαρακτηριστικά: λίγα ανά φυτό και αρκετή εργασία, ριζώνουν εύκολα, μεγαλώνουν γρήγορα, καταλαμβάνουν πολύ χώρο και χρόνο, δύσκολη μεταφύτευση. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΑΔΩΝ Κορυφής Φυσικός τρόπος πολλαπλασιασμού στα Rubus. Απλή καταβολάδα Πλάγιασμα του βλαστού ή και τραυματισμό. Νωρίς την Άνοιξη, ενός έτους βλαστοί ή λαίμαργοι ή νέους βλαστούς το καλοκαίρι. Μεταφύτευση Φθινόπωρο ή Άνοιξη. Εναέρια καταβολάδα Άνοιξη ενός έτους βλαστοί, περιγραφή. Φίκος, μονστέρα, φυλλόδενδρο, μανώλια, ατζαλέα, καμέλια, λίτσι, πεύκα. Κατά σύμμανα ή κεφαλή ιτιάς Περιγραφή πορείας καλλιέργειας. Χρησιμοποιούνταν εκτεταμένα πριν την ιστοκαλλιέργεια σε υποκείμενα μηλιάς, αχλαδιάς και κυδωνιάς. Χαραγή, ορμόνη. Πολλαπλή καταβολάδα Με οριζοντίωση βλαστού και ρηχό σκέπασμα. Στόλωνας Φράουλα: περιγραφή. Ακόμα φυσικά σε αγριάδα, χλωρόφυτο, πατάτα. ΠΑΡΑΦΥΑΔΑ Βλαστός που από μόνος του ριζοβολεί όταν ακόμα προσκολημμένος στο μητρικό φυτό. Δημιουργείται στο λαιμό ή και ρίζες των μητρικών φυτών. Χουρμαδιά,

8 8 μπανάνα, ανανάς, καστανιά, Sequoia, σμέουρο βατόμουρο. Παλιά ο βασικός τρόπος πολλαπλασιασμού των ανωτέρω τροπικών οπωροφόρων, τώρα αντικαταστάθηκε με την ιστοκαλλιέργεια. ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΛΑΙΜΟΥ Πολλά πολυετή ποώδη και καλλωπιστικά, σπαράγγι, σανσεβέρια. Νωρίς την Άνοιξη ή το Φθινόπωρο. ΒΟΛΒΩΔΗ Πολλά καλλωπιστικά. Κύκλος ζωής. ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ Είναι η ένωση δύο φυτών και η δημιουργία ενός νέου με ιδιότητες και των δύο και όχι μόνο. Χρησιμοποιείται ευρύτατα στη δενδροκομία και αμπελουργία και συχνά στην ανθοκομία και λαχανοκομία. Γιατί χρησιμοποιείται; Διατήρηση κλώνων, ιδιότητες κάποιων υποκειμένων, γρήγορη είσοδο στην ανθοφορία, αλλαγή ποικιλιών σε υπάρχοντα, γενετική βελτίωση, επισκευή κορμών, έλεγχος για ιούς. Υπάρχει φυσικός εμβολιασμός; Βέβαια σε βλαστούς και ρίζες Βήματα στην επιτυχία του εμβολιασμού: Τα κάμβια τοποθετούνται κοντά αλλά παρεγχυματικά νεκρά. Δημιουργία κάλλου για την επούλωση της πληγής. Δημιουργία νέου κάμβιου. Δημιουργία νέων ηθμών και αγγείων. Παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία του εμβολιασμού: Ασυμβίβαστο (μεταξύ κλώνων ή ποικιλιών σε ένα είδος, μεταξύ ειδών σε ένα γένος, μεταξύ γενών σε μία οικογένεια, μεταξύ οικογενειών), είδος φυτού, θερμοκρασία (13 32 ) υγρασία (στρώμα νερού, κήρωση, υγρή τύρφη) οξυγόνο - σκοτάδι, φάση ανάπτυξης υποκειμένου (να σηκώνει ο φλοιός), τρόπος εμβολιασμού, παθογόνα. Πολικότητα Δυνατότητες εμβολιασμών Απαιτείται κάμβιο (τα μονοκοτυλήδονα δεν έχουν, αλλά έχουν διάσπαρτα παρεγχυματικά αδιαφοροποίητα κύτταρα). Ασυμφωνία εμβολίου υποκειμένου Άμεση ή καθυστερημένη. Μεταφερόμενη ή τοπική. Συμπτώματα (αποτυχία εμβολιασμού, κιτρίνισμα φύλλων, πρόωρος θάνατος, διαφορετική ανάπτυξη εμβολίου και υποκειμένου, νέα βλάστηση από υποκείμενο). Που οφείλεται η ασυμφωνία; Σε διαφορετική δυνατότητα ανάπτυξης ή σε βιοχημικές διαφορές. Πως προβλέπονται οι ασυμφωνίες; Με εμβολιασμό σε νεαρά υποκείμενα και έλεγχο της ένωσης, μέτρηση αγωγιμότητας νερού, αντίστασης στο σπάσιμο, ή και με βιοχημικές μεθόδους. Σχέση εμβολίου υποκειμένου Δράση υποκειμένου στο εμβόλιο Μέγεθος και ανάπτυξη Παραγωγικότητα, δημιουργία ανθοφόρων, καρπόδεση, είσοδο στην καρποφορία

9 9 Ποιότητα, μέγεθος, εποχή ωρίμανσης καρπών Ανθεκτικότητα σε ασθένειες ή χαμηλές θερμοκρασίες Δράση εμβολίου στο υποκείμενο Ζωηρότητα υποκειμένου Αντοχή στο ψύχος Δράση ενδιάμεσου υποκειμένου Και προς το εμβόλιο ανωτέρω και προς το υποκείμενο. Πως δρα το ένα μέρος στο άλλο; Μάλλον τροφή ή θρεπτικά. Αλλά τα αποτελέσματα στον # ανθέων, καρποφορία, πρωίμιση; Τελικά πρόκειται για καινούργιο σύνθετο φυτό. Δηλαδή το κάθε μέρος μπορεί να επηρεάζει τη θρέψη, τη μεταφορά θρεπτικών ουσιών ή τη μεταφορά ρυθμιστών ανάπτυξης. ΕΓΚΕΝΤΡΙΣΜΟΙ Πότε; Συνήθως αρχές Άνοιξης Τύποι εγκεντρισμών: Αγγλικός ή επιτραπέζιος ή με γλωσσίδα, και με ειδικά εμβολιαστήρια αυτόματος, χρησιμοποιείται ευρύτατα στην αμπελουργία Πλάγιος ή πλευρικός ή σκελετοεμβολιασμός Σφηνοειδής ή καβαλάρης (σε κωνοφόρα ανθοκομικά νεαρής ηλικίας) Τύπου σφιγκτήρα ή υποδοχέα (σε κωνοφόρα ανθοκομικά νεαρής ηλικίας) Υπόφλοιος, χρήση ευρεία για αλλαγή ποικιλιών στη δενδροκομία Υπόφλοιος γεφυρωτός Υποστηρίξεως Απλής σχισμής, χρήση ευρεία για αλλαγή ποικιλιών στη δενδροκομία. Επιλογή υλικού, εγκεντρισμός λαχανικών, εγκεντρισμός κάκτων. ΕΝΟΦΘΑΛΜΙΣΜΟΙ Πότε; Νωρίς Άνοιξη, Ιούνιο, Σεπτέμβριο. Από πού παίρνουμε τους εμβολιοφόρους; Προετοιμασία εμβολίων, συντήρηση τους. Τύποι ενοφθαλμισμών: Όρθιο ή ανεστραμμένο Τ (στα περισσότερα εμβολιασμένα φυτά συνήθως 15 Αυγ - 15 Σεπτ, αλλά και το Μάρτιο) Πλακίτης (Μάρτιο στην ελιά, Μάιο στην καρυδιά) Επικαθήμενο ασπίδιο (chip budding) (τον Ιούνιο για ημιανεπτυγμένο φυτό όταν ο φλοιός δεν σηκώνει καλά) Αυλοειδής ή δακτυλιοειδής. ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΙ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ Είναι ο εμβολιασμός ενός παραγωγικού υβριδίου κολοκυνθοειδούς πάνω σε κάποιο υποκείμενο που προσδίδει πολύτιμες ιδιότητες στο νέο φυτό. Γιατί χρησιμοποιείται το υποκείμενο στα κολοκυνθοειδή; o μειώνει απώλειες από ασθένειες εδάφους, ιδιαίτερα από το Fusarium oxysporum o αυξάνει αντοχή σε χαμηλές θερμοκρασίες

10 10 o αυξάνει αντοχή σε άλατα εδάφους και υγρά εδάφη o βελτιώνει την απορρόφηση νερού και θρεπτικών από το έδαφος o αυξάνει τη ζωηρότητα του νέου φυτού και επιμηκύνει τη διάρκεια της παραγωγικής ζωής της καλλιέργειας βελτιώνοντας τη χρήση γης σε εντατικά συστήματα καλλιέργειας. Σε ποια φυτά χρησιμοποιείται; Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται σε σημαντικό ποσοστό για καρπούζι, πεπόνι, αγγούρι. Σε ασιατικές χώρες επιπλέον και πρόσφατα λίγο στην Ελλάδα για μελιτζάνα, κολοκύθι και τομάτα. Είναι διαδεδομένη; Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας αποτελεί την κύρια μέθοδο πολλαπλασιασμού των καρπουζιών, πεπονιών και αγγουριών. Στην Ιαπωνία το 1992 εμβολιάσθηκαν 650 εκατ. φυτά και στην Νότια Κορέα 337 εκατ. φυτά, τα περισσότερα από τα οποία εμβολιάσθηκαν με κατάλληλα κατασκευασμένες για αυτό το λόγο αυτόματες μηχανές. Ποια είδη χρησιμοποιούνται σαν υποκείμενα; Κυκλοφορούν κατάλληλα υποκείμενα που προέρχονται από την Lagernaria vulgaris (νεροκολοκυθιά στην Ελλάδα) και υβρίδια των Cucumis maxima * Cucumis moschata. Ένα από τα πιο γνωστά κατάλληλο για όλα τα ανωτέρω είδη καλλιεργούμενων κολοκυνθοειδών είναι το υβρίδιο TZ 148. Το αγγούρι συχνά εμβολιάζεται στο Cucumis ficifolia ή σε υβρίδια των ειδών που αναγράφηκαν ανωτέρω. ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Ανασκόπηση τρόπων αγενούς πολλαπλασιασμού: πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα Με σπόρο, με σπόρο και εμβολιασμό Με μόσχευμα, με μόσχευμα και εμβολιασμό Καταβολάδα: εναέρια, πολλαπλή, κατά σύμμανα Ειδικοί βλαστοί και ρίζες: βολβοί, κόρμοι, κόνδυλοι, ριζώματα, Ιστοκαλλιέργεια: είναι η ασηπτική καλλιέργεια φυτικών τμημάτων για μαζική παραγωγή φυτών πανομοιότυπων με το μητρικό. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Ετήσια >200 εκατ. φυτά στην Ευρώπη και κάπου 1 δισεκ. στον κόσμο. Στον πίνακα φαίνεται η Ευρωπαϊκή παραγωγή φυτών κάθε έτος σε εκατομμύρια. Είδος Εκατ. φυτά Είδος Εκατ. φυτά Ζέρμπερα 18,4 Φρέζια 2,8 Νεφρολέπις 14,5 Ορχιδοειδή 2,2 Είδη Prunus 10,7 Φυλλόδεντρο 2,1 Σπαθίφυλλο 9,8 Εσπεριδοειδή 2 Λίλιο 7,1 Αχλαδιά 1,8 Φράουλα 7 Μπεγκόνια 1,7 Φίκος 7 Κορδυλίνη 1,1 Σενπώλια 6 Ακτινιδιά 1,1 Αγγινάρα 5,7 Beta vulgaris 1,1 Τριανταφυλλιά 5,7 Είδη Rubus 1 Συνγκώνιο 4,8 Κάλμια 1 Ανθούριο 4,4 Σημύδα 0,8

11 11 Είδη Triticum 4 Νικοτιδιάνα 0,7 Ροδόδενδρο 3,9 Πλατυκέριο 0,7 Πατάτα 2,8 Διφενμπάχια 0,7 ΣΚΟΠΟΙ ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Απαλλαγή από ιούς και ασθένειες των βασικών μητρικών φυτών Μαζική παραγωγή φθηνών φυτών Μαζική παραγωγή και γρήγορη επέκταση νέων υβριδίων ποικιλιών Μαζική παραγωγή φαρμακευτικών φυτών Γενετική βελτίωση φυτών (μικροεμβολιασμός, μεταλλάξεις, καλλιέργειες ανθήρων, ομοζύγωτα φυτά, καλλιέργεια- σύντηξη πρωτοπλαστών) Διατήρηση γενετικού υλικού επί μακρόν σε τράπεζες γενετικού υλικού. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Απαιτείται μικρό μέγεθος χώρου για παραγωγή πολλών φυτών Συνεχής παραγωγή φυτών ανεξαρτήτως κλιματικών ή βιολογικών σταδίων Επιτάχυνση σε όλες τις διαδικασίες και φθηνότερη παραγωγή φυτών και χημικών ουσιών από ποικίλους οργανισμούς Επιτάχυνση βελτίωσης με ταχύτατο πολλαπλασιασμό ελάχιστου γενετικού υλικού. Μειονεκτήματα: κίνδυνος τυχαίων μεταλλάξεων, κόστος παραγωγής λόγω εγκατάστασης υψηλό όταν πρόκειται για λίγα φυτά αλλά η μαζική παραγωγή πολλών φυτών είναι φτηνή τελικά. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Φυτικά μέρη που παράγονται Μέθοδος αναγέννησης Πηγή εκφύτου Χρήσεις Σπορόφυτο Από σπόρο σπόροι Ορχιδέες (όχι αποθηκευτικούς ιστούς) Από έμβρυο ή ωοθήκη, πολυεμβρυονία έμβρυα σπόρων Στην έρευνα (ανώριμα μεταξύ ειδών έμβρυα), σαν υποκείμενο για εμβολιασμούς, για πολ/σμό Φυτάριο Από Κορυφή Απομάκρυνση ιών και Δημιουργία κάλλου μερίστωμα Από τμήμα βλαστού Οργανογένεση από διπλοειδή Οργανογέν. από απλοειδή Μικροεμβολιασμός Καλλιέργειες κάλλου βλαστού <1 mm Βλαστό με 1-4 γόνατα ή μικροκόνδυλοι Φύλλο, μίσχο, προστατευτικά φυλλάρια, μεσογονάτια, ρίζες, κάλλο Μητρικά κύτταρα γύρης Κορυφή σε σπορόφυτο Όλοι οι φυτικοί ιστοί ασθενειών Οι περισσότερες χρήσεις στον πολλαπλασιασμό φυτών Στα μονοκοτυλήδονα και στα μεταλλαγμένα Στην γενετική και παίρνουμε βλαστούς ή έμβρυα Απομάκρυνση ιών ή κανονικό εμβολιασμό Έρευνα, γενετική, μεταλλάξεις. Ένζυμα, φάρμακα, αρώματα,

12 12 Σωματικά έμβρυα Αιώρημα κυττάρων Πρωτοπλάστες Τυχαία εμβρυογένεση προκαλούμενη εμβρυογένεση Με κίνηση από κάλλο Από ανωτέρω χωρίς κυτταρικό τοίχωμα Ωοθήκη Βάση σπερμοβλάστης Τμήματα εμβρύου Κάλλο ή αιώρημα κυττάρων Όπως ανωτέρω Έρευνα, γενετική, σύντηξη. και ο θεός βοηθός Κλωνικά φυτά Γενετική και μεταλλάξεις Γενετική και μεταλλάξεις Γενετική και μεταλλάξεις, Συνθετικοί σπόροι ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Μητρικά φυτά: υγιή (ελεγχόμενα κατά διαστήματα), προστατευόμενα συνήθως σε δικτυοκήπιο για αποφυγή μεταφοράς ιώσεων με έντομα-φορείς) Παρασκευή υποστρώματος (δες κατωτέρω) Αποστείρωση εργαλείων, βάζων και υποστρώματος σε κλίβανο (121 C, μερικά λεπτά) Προετοιμασία βάζων υποδοχής εκφύτων με έγχυση υποστρώματος σε κάθε βάζο μέσα σε θάλαμο νηματικής ροής και κλείσιμο βάζων Κοπή φυτικού υλικού, προετοιμασία εκφύτου και απολύμανση του σε τράπεζα ιστοκαλλιέργειας (θάλαμο νηματικής ροής), τοποθέτηση σε βάζο Μεταφορά σε θάλαμο ανάπτυξης (φως, θερμοκρασία, σχετική υγρασία, διοξείδιο του άνθρακα) Μεταφορά σε νέο υπόστρωμα ανά συγκεκριμένα διαστήματα (εγκατάσταση) Μεταφορά σε κατάλληλο υπόστρωμα (πολλαπλασιασμός) Διαχωρισμός και επαναλήψεις του προηγούμενου σταδίου. Διαχωρισμός ένα ένα τα έκφυτα και σε κατάλληλο υπόστρωμα για ριζοβολία στο εργαστήριο (in vitro) ή στην υδρονέφωση (θερμοκήπια) (ex vitro). Ριζοβολία και μεταφορά στο εξωτερικό περιβάλλον για σκληραγώγηση και ανάπτυξη (υδρονέφωση και σκίαση). ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Ανόργανα άλατα: όλα τα μακροστοιχεία και ιχνοστοιχεία και ιώδιο, κοβάλτιο, νάτριο Υδατάνθρακες (ζάχαρη ή γλυκόζη 2-4%, για μείωση του ωσμωτικού-πιο αρνητικόκαι για τη θρέψη του εκφύτου) Βιταμίνες (θειαμίνη, νικοτινικό οξύ, πυριδοξίνη, παντοθενικό οξύ, βιοτίνη) Διάφορα (αντιοξειδωτικά όπως κιτρικό οξύ και ασκορβικό οξύ, ενεργός άνθρακας, υδρολυμένη πρωτεΐνη, γάλα καρύδας, χυμός τομάτας ή πορτοκαλιού) Ρυθμιστές ανάπτυξης (αυξίνες όπως ΝΑΑ ή ΙΒΑ, κυτοκινίνες όπως βενζυλαδενίνη, κινητίνη, ζεατίνη, σπάνια γιββεριλίνες) Παρασκευή υλικών με στοκ διαλύματα Άγαρ (από κάποια ερυθροφύκη, θερμό υπόστρωμα που περιέχει <1% άγαρ είναι υγρό ενώ ψυχρό στερεοποιείται) αλλά υγρό υπόστρωμα χωρίς άγαρ χρήσιμο πολλές φορές Έλεγχος ph, αποστείρωση σε υψηλή θερμοκρασία, μερική ψύξη, προσθήκη ευαίσθητων σε υψηλή θερμοκρασία στοκ διαλυμάτων, μεταφορά υποστρώματος σε επιμέρους βάζα στην τράπεζα ιστοκαλλιέργειας, ψύξη σε θερμοκρασία δωματίου και στερεοποίηση.

13 13 ΒΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ (από μερίστωμα ή τμήμα βλαστού) Κοπή και πλύσιμο εκφύτου με νερό και απορρυπαντικό Απολύμανση εκφύτου με αλκοόλη και χλωρίνη ή οξυζενέ και 0,1% διαβρεκτικό (σημασία στη συγκέντρωση επί χρόνος για επιτυχή απολύμανση ή ζημιά) Εγκατάσταση και σταθεροποίηση της καλλιέργειας Αύξηση του αριθμού των εκφύτων (αρκετή κυτοκινίνη, χαμηλή αυξίνη, επαναλήψεις της διαδικασίας) Ριζοβόληση των εκφύτων in vitro (μέτρια αυξίνη, χαμηλή ή καθόλου κυτοκινίνη ή μία περίοδο σε μέτρια αυξίνη και κατόπιν σε υπόστρωμα χωρίς αυξίνη) Ριζοβόληση των εκφύτων ex vitro (σύντομη εμβάπτιση σε αυξίνη και φύτευση σε πάγκο υδρονέφωσης ή fogging σε θερμοκήπιο) Σκληραγώγηση σε θερμοκήπιο ή σκιαζόμενη περιοχή με προοδευτική μείωση της σχετικής υγρασίας και αύξηση του φωτισμού (σε απολυμασμένο υπόστρωμα ή με την προσθήκη μυκόρριζων). ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Γαρύφαλλο: Για μεριστωματική καλλιέργεια για καθαρισμό από ιούς: βλαστοί 12 γονάτων, απορρυπαντικό, 10% χλωρίνη για 5 λεπτά, ξέπλυμα 2 φορές για 3 λεπτά με απολυμασμένο νερό, αφαίρεση κορυφής 1 χιλιοστού και τοποθέτηση στην επιφάνεια υποστρώματος Murashige and Skoog με άγαρ και 0,2 mg/l κινητίνη και 0,2 mg/l ΝΑΑ (εγκατάσταση) στους 22 ο C και συνεχές φως. Πολλαπλασιασμός: μετά από 1 μήνα ανάπτυξης του ενωτέρω βλαστού, κόψιμο σε κομμάτια και μεταφορά σε υπόστρωμα τροποποιημένο MS + 0,5 mg/l κινητίνη + 0,1 mg/l ΝΑΑ και επανάληψη της διαδικασίας. Ριζοβολία: σε υπόστρωμα χωρίς κινητίνη ή αυξίνη ή μεταφορά σε υδρονέφωση μετά από σύντομη εμβάπτιση βάσης σε ΙΒΑ. Σκληραγώγηση. Νεφρολέπις (είδος φτέρας): επειδή πολλαπλασιάζεται αργά με ριζώματα προτιμάται η ιστοκαλλιέργεια. Εγκατάσταση: 5-10 εκατ. Στόλωνες απολύμανση σε 20% χλωρίνη για 20 λεπτά και 3 φορές πλύσιμο. Τοποθέτηση τεμάχια 2,5 cm για 6 εβδ. σε υπόστρωμα ½ ή ¾ MS + 1 mg/l κινητίνη + 0,1 mg/l ΝΑΑ. Πολ/σμός: στο ίδιο υπόστρωμα 1 εκατ. τεμάχια κάθε 6-8 εβδομάδες αλλά όχι πάνω από 3 υποκαλλιέργειες. Ριζοβολία: σε υπόστρωμα ½ MS χωρίς ρυθμιστές ανάπτυξης, ή κατευθείαν σε υδρονέφωση. Ροδόδενδρο: ξυλώδες καλλωπιστικό ευρέως πολ/μενο με ιστοκαλλιέργεια. Εγκατάσταση: 5 cm κορυφές βλαστών σε 10-20% χλωρίνη για 20 λεπτά και πλύσιμο 3 φορές. Αφαιρούμε το 1 cm βάσης και τοποθετούμε οριζόντια σε υπόστρωμα με άγαρ. Το υπόστρωμα είναι Anderson + 5 mg/l 2iP + 1 mg/l ΙΑΑ + 80 mg/l αδενίνη. Κάθε δυο εβδομάδες αλλαγή. Πολ/σμός σε Anderson + 5 mg/l 2iP. Ριζοβολία σε ½ MS mg/l ΙΒΑ + ενεργό άνθρακα ή σε υδρονέφωση μετά από εμβάπτιση βάσης σε ΙΒΑ. Όμοια πολλαπλασιάζεται το ρείκι και η κουμαριά που ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Γαρδένια: έχει πολ/σθεί επιτυχώς με κορυφές βλαστών ή πλάγιους οφθαλμούς από Έλληνες ερευνητές ή και με βλαστογένεση από φυλλάρια εκφύτων. Χρησιμοποιείται το υπόστρωμα MS με κυτοκινίνη ή ακόμα καλύτερα μια φαινυλουρία (Thidiazuron) και ΙΑΑ. ΙΣΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ με σωματική εμβρυογένεση

14 14 Για κλωνική παραγωγή δασικών και λαχανικών που συνήθως πολλαπλασιάζονται με σπόρο, για επιτυχία τεράστιων ρυθμών πολ/σμού, φθηνότερη παραγωγή κάποιων ειδών από ότι με σπόρους, εύκολος τρόπος αναγέννησης μεταλλαγμένων φυτών. Επιλογή και καλλιέργεια εκφύτου για την μελλοντική παραγωγή κατευθείαν εμβρύων ή τη δημιουργία κατ αρχήν κάλλου και από αυτόν έμβρυα. Προετοιμασία για δημιουργία εμβρύων σε βασικό υπόστρωμα με υψηλή συγκέντρωση αυξίνης. Διαφοροποίηση και ωρίμανση των σωματικών εμβρύων σε υπόστρωμα χωρίς αυξίνη, διαχωρισμός σε μικρά τεμάχια με κατάλληλα κόσκινα. Φύτρωση των σωματικών εμβρύων σε στερεό υπόστρωμα χωρίς αυξίνη συχνά μετά από ελεγχόμενη μερική ξήρανση. Παραγωγή συνθετικών σπόρων (αλλά, αν επεκταθεί, οι εταιρείες με υβρίδια θα χάσουν πολλά!). ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΦΥΤΩΡΙΟΥ Προϋποθέσεις καλής λειτουργίας φυτωρίων Έκταση τουλάχιστον 5 στρέμματα, χρήση μόνο για ένα έτος και ακολουθεί για τουλάχιστον 7 έτη φύτευση αγρωστωδών. Απαιτείται αμμώδες-αμμοπηλώδες έδαφος όχι ασβεστούχο. Το φυτώριο να βρίσκεται σε κατάλληλη θέση (δρόμοι, παροχή ηλεκτρικού, κ.λπ.) και έκθεση (νότια νοτιοανατολική) χωρίς δυνατούς ανέμους (ή χρήση ανεμοφρακτών). Το αρδευτικό νερό να είναι φθηνό, πολύ και χαμηλής αλατότητας. Το φυτώριο να απέχει τουλάχιστον 300 μέτρα από ομοειδείς καλλιέργειες για πυρηνόκαρπα και ακρόδρυα, 4 χιλιόμετρα για τα μηλοειδή. Για τα εσπεριδοειδή λόγω του μικρού μεγέθους των φυτωρίων στην Κορινθία η νόμιμη έκταση είναι ένα στρέμμα και η απόσταση από εσπεριδεώνες τα 70 μέτρα. Να υπάρχει υπεύθυνος Γεωπόνος εργαζόμενος στο φυτώριο. Τέλος απαιτείται κατάθεση σχεδίου φυτεύσεων στην υπηρεσία Φυτωρίων και Πολλαπλασιαστικού Υλικού του Υπουργείου Γεωργίας από όπου εκδίδεται και η σχετική άδεια λειτουργίας. Έλεγχος γίνεται από τα κατά τόπους ΚΕΠΥΕΛ (φυσικά δεν έχουν τον απαιτούμενο εξοπλισμό για πολλές αναλύσεις). Επειδή τα περισσότερα φυτώρια δεν καλύπτουν τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν έχουν και άδεια λειτουργίας (στην Ελλάδα είμαστε!). Γι αυτό και το περισσότερο διαθέσιμο πολλαπλασιαστικό υλικό είναι άγνωστης ποιότητας και σχεδόν κανένα (στη Δενδροκομία και Ανθοκομία) πιστοποιημένο. Διάθεση πολλαπλασιαστικού υλικού στη Δενδροκομία Από το 1967 οι Δενδροκομικοί Σταθμοί Σερβίων και Λαγκαδά εισήγαγαν και ανέπτυσσαν καθαρά από ιούς και ασθένειες φυτά για όλες τις ποικιλίες όλων των φυλλοβόλων πυρηνοκάρπων. Καθαρά φυτά (με οπτικό έλεγχο) αναπτύσσονταν στα Κρατικά Κτήματα (τέτοιο ήταν και το Αγρόκτημα Βελεστίνου) ανά την Ελλάδα και μοσχεύματα υποκειμένων και εμβολιοφόροι βλαστοί δίνονταν στα φυτώρια για παραγωγή έτοιμων φυτών. Από το 1988 το σύστημα αυτό έχει σχεδόν αδρανήσει με μόνο δύο σταθμούς μελέτης ξένων ποικιλιών και αυτούς σχεδόν χωρίς προσωπικό. Τα εσπεριδοειδή (σπόροι υποκειμένων και εμβολιοφόροι βλαστοί) διακινούνται ακόμα μέσω των Δενδροκομικού Σταθμού Πόρου και Ινστιτούτου Υποτροπικών Φυτών και Ελαίας Χανίων. Επομένως κύρια για τα φυλλοβόλα οπωροφόρα η εισαγωγή νέων ποικιλιών, έλεγχος φυτοϋγείας, ανάπτυξη μητρικών και παραγωγή φυτών παραγωγού γίνεται σχεδόν απόλυτα ανεξέλεγκτα από τα επιμέρους φυτώρια. Με λίγα λόγια για την επιτυχή λειτουργία ενός φυτωρίου απαιτούνται σήμερα τα εξής: καλή φήμη, διαφήμιση, κατάλληλη θέση του φυτωρίου ή πρατηρίων διάθεσης,

15 νέο ειδικό πολλαπλασιαστικό υλικό νέες ποικιλίες και υποκείμενα ή είδη ή τρόπους παραγωγής-, προεντολές πωλήσεων και εύρεση νέων αγορών. Λειτουργία ενός φυτωρίου απο γεωπονικής πλευράς Σε ένα φυτώριο για να λειτουργήσει απαιτούνται όλα ή μερικά των κατωτέρω: μητρικές φυτείες για λήψη υποκειμένων (μοσχεύματα, σπόρους ή καταβολάδες) και εμβολιοφόρων, εξοπλισμός ιστοκαλλιέργειας, σπορείο ή ψυγείο στρωμάτωσης των σπόρων, λεκάνη ριζοβολίας μοσχευμάτων (bottom heat), ψυγείο για διατήρηση βλαστών, θερμοκήπιο, υδρονέφωση, σκιαζόμενη περιοχή (lathhouse), βοηθητικούς χώρους (γραφεία, αποθήκες, χώρος συσκευασίας). Εκτελούνται εργασίες κατεργασίας εδάφους, απολύμανση εδάφους, εφαρμογή άριστης φυτοπροστασίας στα αναπτυσσόμενα φυτά και τα μητρικά (εδώ επιπλέον και αποφυγή μολύνσεων από ιούς), λίπανση και άρδευση, αντιμετώπιση ζιζανίων, διάφορες δενδροκομικές εργασίες (όπως καθάρισμα πλάγιων βλαστών έως συγκεκριμένο ύψος, αφαίρεση φύλλου όπου απαιτείται έκπτυξη πλάγιου βλαστού, εφαρμογή χημικών για έκπτυξη πλάγιων (Προμαλίνη), σκίαση των εσπεριδοειδών, αποφύλλωση το Φθινόπωρο με 2% χηλικό χαλκό για πρώιμη πώληση ή εκρίζωση των έτοιμων φυτών, κ.λπ.). Πρώτης ποιότητας φυτό μηλιάς: υγιές οπτικά, αυθεντική ποικιλία, ριζικό σύστημα ανάλογα με την κόμη, εμβολιασμός <15-20 εκατ. από επιφάνεια εδάφους, κορμός ευθυτενής μήκους >60 εκατ. και κόμη με >3-4 βλαστούς μήκους >15 εκατ.. 15

16 16 ΑΓΕΝΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ, Γ. Δ. ΝΑΝΟΣ ΚΑΙ Σ. ΣΙΔΕΡΗ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΥ ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Σ: σπόρος, Μ: μόσχευμα, Κ: καταβολάδα, Π: παραφυάδα, Ε: εμβολιασμός, Χ: χωρισμός, Ι: μικροπολλαπλασιασμός. Ελληνικό όνομα Λατινικό όνομα Σ Μ Κ Π Ε Χ Iστ. ΦΥΛΛΟΒΟΛΟΙ ΘΆΜΝΟΙ Αζαλέα Phododendron M Ε Ι Αρτεμισία Artemisia absinthium Σ Μ Χ Βειγκέλια Weigelia grandiflora Μ Κ Ι Βερβερίς Berberis vulgaris Σ Μ Βουδλέια Buddleia variabilis Σ Μ Ι Γιασεμί Jasminum humile Μ Π Δεύτζια Deutzia gracilis, scabra Μ Ι Ευώνυμο Evonymus europeous Σ Μ Ι Ιβίσκος Hibiscus mutabilis Μ Ι Βιβούρνο Viburnum opulus Σ Μ Ε Ι Ελέαγνος Eleagnus edulis Σ Μ Καλύκανθος Callicarpa giraldiana Σ Καραγκάνα Caragana arborensis Σ Μ Ε Καρυοπτέρις Caryopteris sp. Σ Μ Χ Ι Κρανιά Cornus sp. Σ Μ Ε Ι Κράταιγος Crataegus oxyacantha Σ Μ Ε Σιντόνια Cydonia japonica Μ Ε Κυδωνίαςτρο Cotoneaster horizontalis Σ Μ Ε Κύττισος Cytisus scoparius Σ Μ Ε Λαγγεστρέμια Lagerstroemia indica Σ Μ Ι Λιγούστρο Ligustrum vulgare Σ Μ Λυγαριά Vitex agnus castus Σ Π Ορτανσία Hydrangea paniculata Μ Ι Παιώνια Peonia moutan Σ Μ Ι Ποτεντίλλη Potentilia fruticosa Σ Μ Ε Ι Προύνος Prunus triloda Σ Μ Ε Ι Ριβήσιο Ribes sanguineum Μ Π Ι [Φραγκοστάφυλο] Ροδιά ανθοφόρος Punica granatum flore pleno Μ Κ Σπάρτο Spartium junceum Σ Χ Σπειραία Spiraea prunifolia arguta Σ Μ Χ Ι Συμφορίκαρπος Symplicricarpos racemosus Σ Μ Π Χ Ι ordicularis Σύριγκα Syringa vulgaris persica Σ Μ Ε Χ Ι Τάμαριξ Tamaris gallica Σ Μ Φορσύθια Forsythia indermedia suspensa Μ Κ Χειμώνανθος Chimonanthus Σ Μ Κ ΑΕΙΘΑΛΕΙΣ ΘΑΜΝΟΙ Αβούτιλο Abutilon striatum Μ Αζαλέα Azalea obtusa Σ Μ Χ Ι Αιγόκλημα Lonicera sp. Σ Μ Κ Ασφάκα Phlomis fruticosa Σ Μ Χ Βαμβούσα Bambusa, Phyllostachys Χ Ι Βερβερίς Berberis stenophylla Σ Μ Βιβούρνο Viburnum tinus Σ Μ Ε Ι Δάφνη Laurus nobilis Σ Μ Δαφνοκέρασος Prunus laurocerasus Σ Μ Ι

17 17 Δενδρολίβανο Rosmarinus officinalis Σ Μ Κ Δουράντα Duranta plumieri Σ Μ Ελαίαγνος Elagnus pungens Σ Μ Ε Ευώνυμο Evonymus japonicus Σ Μ Ι Ίλεξ Ilex aquifolium Σ Μ Ε Χ Ι Κάσσια Cassia floribunda Σ Μ Κίστος Cistus sp. Σ Μ Λαντάνα Lantana camara Σ Μ Λεβάντα Lavandula srica vera Σ Μ Χ Ι Μαργαρίτα Chrycanthemum frutescons Σ Μ Χ Μαώνια Mahonia apuifolium Σ Μ Μελίανθος Melianthus comosus Σ Μ Μυόπορος Myoporum parvifolium Μ Μυρτιά Myrtus communis Σ Χ Ι Ναντίνα Nandina domestica Σ Χ Ι Όσμανθος Osmanthus aquifolium Σ Μ Ε ΠΙττόσπορο Pittosporum tobira Σ Μ Π Πυξάρι Buxus sempervirens Σ Μ Π Πυράκανθος Pyracantha coccinea Σ Μ Ράμνος Rhamnus alaternus Σ Ροδοδάφνη Nerium oleander Σ Μ Κ Ι Ροδόδενδρο Rhododendron spp. Σ Μ Χ Ι Σχίνος Pistacia lentiscus Σ Μ Ι Τεύκριο Teucrium fruticans Μ Χ Υπέρικο Hypericum calycinum Μ Χ Ι Φωτεινή Photinia glabra Σ Μ Ε Ι ΦΥΛΛΟΒΟΛΑ ΔΕΝΔΡΑ Αϊλανθος Ailanthus glandulosa Σ Μ Π Ι Αίσκουλος Aesculus hippocastanum Σ Μ Κ Ε Σφένδαμος Acer necudo Σ Μ Κ Ε Ακακία Κων/λεως Acacia julbrissin Σ Μ Ι Γαζία Acacia farnesiana, Gleditschia Σ Μ Χ triacanthos Δρυς Quercus aegilops penducirlata Σ Λωτός Diospyros kaki Σ Ε Ι Ιβίσκος συριακός Hibiscus syriacus Μ Ιτιά Salix babylonica Σ Μ Ι Κάρπινος Carpinus betulus Σ Κελτίς Celtis australis sp Σ Κ Π Ε Κουτσουπιά Cercis silliquastrum Σ Μ Ι Κράταιγος Crataegus oxyacantha Σ Μ Κύτισος Cytisus laburnum Σ Μ Λεύκη Populus nigra Italica sp Σ Μ Ι Μαγνόλια Magnolia conspicua sp Σ Μ Κ Ε Ι Μακρούλα Macrula aurantiaca Σ Μ Ι Μηλιά καλλωπιστική Malus floribunda balliana Σ Ε Ι Μουριά κρεμοκλαδής Morus alba pendula Σ Ε Ι Παρκινσόνια Parkinconia acieata Σ Πλάτανος Platanus acerifolia occidentalis Σ Μ orientalis Φτελιά (Καραγάτσι) Ulnus campestris Σ Μ Ι Τζιτζιφιά Zizyphus vulgaris Σ Μ Σουρβία Sorbus aria aucuparia Σ Μ Ε Ι Τάμαριξ Tamarix gallica sp Μ Τίλιο Tilia europaea sp Σ Μ Π Ε Ι Φήγος Fagus sylvatica Σ Μ Ε Φράξινος Fraxinus excelsior Σ Μ Ε Ι Ψευδοπιπεριά, σχίνος Schinos molle Σ

18 18 ΑΕΙΘΑΛΗ ΔΕΝΤΡΑ Αβερία Aberia caffra Σ Ακακία Acacia cyanophylla Σ Μ Ι [Κυανόφυλλη] Ακακία Acacia floribunda Σ [αγριομιμόζα] Βραχυχίτων Brachychiton acerifolia Σ diversifolium Δάφνη Laurus nobilis Σ Μ Κ Ευκάλυπτος Eucalyptus globulus sp Σ Μ Ε Ι Λιγούστρο Ligustrum japonicum Σ Μ Μαγνόλια Magnolia grandiflora Σ Μ Π Ε Ι Μελαλεύκη Melaleuca ericifolia Σ Ε Νεραντζιά Citrus aurantium Σ Πουρνάρι Quercus coccifera Σ Μ Ι Πικροδάφνη Nerium oleander Σ Μ Ι Ξυλοκερατέα Ceratonia siliqua Σ [χαρουπιά] Φοίνιξ Phoenix canariensis Σ Π Ι Χαμαίρωψ Chamaerops humilis Σ ΑΝΑΡΡΙΧΏΜΕΝΑ ΦΥΤΆ Αγιόκλημα Lonicera Σ Μ Κ Αμπέλοψη Ampelopsis Σ Κ Βουκαμβίλλια Bougaenvillea Μ Κ Ι Γιασεμί Jasminum Μ Π Γλυτσίνα Glycine Σ Δόλιχος Dolichos lablad Σ Π Κισσός Hedera helix Μ Κ Ι Κληματίδα Clematis Σ Μ Κ Ε Χ Ι Λυκίσκος Humulus japonicus Κ Μοσχομπίζελο Lathyrus odoratus Σ Πασσιφλόρα ή Passiflora caerulea Σ Κ ρωλογιά Πολύγωνο Polygonum Σ Χ Σηνέκιο Sinecio macroglossum Σ Τραχυλόσπερμα Trachelospermum Σ Τριανταφυλλιά Rosa banksiana Σ Μ Ε Ι ΦΥΤΑ ΓΙΑ ΒΡΑΧΟΚΗΠΟΥΣ Αγήρατο Ageratun nostonianum Σ Μ Αστέρ Aster alpinus Σ Ι Άλυσσος Alyssum maritimum Σ Χ Αντίρρινο Antirhinum majus Σ Μ Ι Βερονίκη Veronica teucrium Σ Μ Χ Γκαζάνια Gazania splendens hydrides Σ Μ Γεράνι Geranium cinereum Σ Μ Χ Ι Γαρύφαλλο Gianthus barhatus Σ Μ Δεντρολίβανο Rosmarinus officinalis Σ Μ Κ Ευώνυμο Evonymus japonicus Σ Μ Ι Καλεντούλα Calendula officinalis Σ Καμπανούλα Campanula macrostyla speculum Σ Χ Καλληστήμωνας Callistemon Σ Μ Λεβαντίνη Santolina chamaecyparissus Σ Μ Χ Λεβάντα Lavandula Σ Μ Χ Ι Λουίζα Aloysia citriodora Μ Λαντάνα Lantana camara Σ Μ Ναντίνα Nantina domestica Σ Μ Χ Ι Πετούνια Petunia hybrida Σ Μ Ι Πολύγωνο Polygonum officine Σ Χ

19 19 Πρίμουλα Primula auricula Σ Πικέα Picea Σ Μ Ε Ι Ταγέτης Tagetes Σ Ι Τουλίπα Tulipa Σ Ι Τριανταφυλλιά Rosa Σ Μ Ι Φλοξ Phlox drummondii Σ Χ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ - ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΦΥΤΑ Βασιλικός Basil balm Σ Γιασεμί Jasminum humile Μ Π Δυόσμος Spearmint Σ Μ Χ Δεντρολίβανο Rosmarinus officinalis Σ Μ Κ Θυμάρι Thyme Σ Μ Κ Χ Λεβάντα Lavandula officinalis Σ Μ Χ Ι Λεβαντίνη Santolina chamaecyparissus Σ Μ Χ Μέντα Peppermint Σ Μ Χ Μολόχα Mallow Σ Μ Μαντζουράνα Marjoran Σ Μ Κ Χ Μυρτιά Myrtus Σ Μ Χ Ι Φασκόμηλο Salvia Μ Κ ΚΩΝΟΦΟΡΑ [ΑΙΘΑΛΗ] ΘΑΜΝΟΙ ΚΑΙ ΔΕΝΤΡΑ. Αρωκάρια Araucaria exelsa Σ Μ Ι Γιουνίπερους Juniperus oxycedrus phoenicea Σ Μ Γιουνίπερους Juniperus communis chinensis Σ Μ [ Έρπων] Έλατο Abies cephallonica Σ Μ Κέδρος Cedrus atlantica deodara jibani Σ Μ Κουκουναριά Pinus pinea Σ Ε Κυπαρίσσι αριζόνικα Cypressus arizonica Σ Κυπαρίσσι Cypressus semperfloreosis Σ οριζοντιόκλαδο horizontalis Κυπαρίσσι Cypressus semperfloreosis stricta Σ ορθόκλαδο Κυπαρίσσι Cypressus maciocarpa Σ μακρόκαρπο Πεύκη Θάσου Pinus brutia Σ Μ Ε Ι Πεύκη κοινή Pinus halepensis Σ Μ Ε Ι Πικέα Picea Σ Μ Ε Ι Ταξος Taxus baccata Σ Μ Ι Τούγια Thuya occidentalis Σ Μ πυραμιδοειδής Τούγια σφαιρική Thuya orientalis Σ Μ

20 20 ΚΑΡΥΔΙΑ Συλλογή σπόρου (Οκτώβριο) Στρωμάτωση στο φυτώριο (Δεκέμβριο, 2 διατομές βαθιά σε φρεζαρισμένο έδαφος) Φύτρωση (Μάρτιο) Ανάπτυξη (Άνοιξη, Καλοκαίρι) Ενοφθαλμισμός Πλακίτης με ποικιλία (Επόμενο Απρίλιο-Μάιο, με εμβολιοφόρους από δέντρα της ποικιλίας σε σακούλα και ψυγείο από το Φεβρουάριο) Εκβλάστηση εμβολίου (1-2 εβδομάδες μετά) Ανάπτυξη εμβολίου (μονοβέργισμα 1 η χρονιά, διαμόρφωση την επόμενη) Πώληση (Επόμενο χειμώνα ή καρατόμηση και περαιτέρω ανάπτυξη και σταύρωμα ) ΕΛΙΑ Δημιουργία μητρικών φυτών (χαμηλό κορμό) Μητρικά φυτά (βαθύ κλάδεμα, σε νεανική φάση συνεχώς) Φυλλοφόρα μοσχεύματα (όλο το χρόνο, συνήθως φθινόπωρο) Υδρονέφωση 2 μήνες (ΙΒΑ 4000 ppm + κουρτίνες) Μεταφύτευση σε σακούλα (Μάρτιο) Σκίαση (+ αρχικά συχνές διαβροχές) Μονοβέργισμα, δέσιμο Εμπόριο (1-2 έτη μετά, Φθινόπωρο-Χειμώνα)