ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Πόσο λειτουργούν;

Transcript

1 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Πόσο λειτουργούν; Κακό δεν κάνουν. Η ωφέλειά τους είναι ωστόσο προφανέστερη σε εξασθενημένους οργανισμούς. Προσοχή όμως: ακόμα και αν τα επιλέξουμε για το τραπέζι μας, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις φυσικές πηγές λειτουργικών τροφίμων. Φρούτα, λαχανικά και ψάρια θα πρέπει πάντα να είναι οι πρωταγωνιστές της διατροφής μας ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ Τα ράφια όλο και γεμίζουν με «λειτουργικά» τρόφιμα Τροφή! Τι σας έρχεται στον νου όταν ακούτε αυτή τη λέξη; Μια μητέρα που θηλάζει; Η μυρωδιά ψωμιού που μόλις βγήκε από το φούρνο; Ενα κυριακάτικο τραπέζι στης γιαγιάς σας; Η ρεβιθάδα που φάγατε το περασμένο καλοκαίρι στην Πάρο; Οποιος και αν είναι ο συνειρμός, πιθανότατα έχει να κάνει με ευχαρίστηση και μάλιστα πολλαπλή, της όρασης, της όσφρησης, της γεύσης και, αν είστε εσείς που μαγειρεύετε, της αφής και της ακοής (δεν είναι υπερβολή αυτό το τελευταίο: παραδείγματος χάριν η αίσθηση του ψωμιού που ζυμώνεται ή ο ήχος μιας σάλτσας που «δένει» είναι απολαύσεις που όσοι ασχολούνται με την κουζίνα τις γνωρίζουν καλά). Οσο για τα συναισθήματα που γεννιούνται γύρω από ένα τραπέζι, πάνω από ένα πιάτο ή ακόμη και γύρω απ' το γκαζάκι της κατασκήνωσης και τα οποία ξαναζούμε στην ανάμνηση συγκεκριμένων φαγητών και οσμών... μπορεί κανείς να ξαναζήσει τη ζωή του αν αφεθεί στις γευστικές αναμνήσεις του. Πόσοι όμως από μας έχουμε συνδέσει την υγεία μας με το φαγητό; Με την εξαίρεση ίσως του χαμομηλιού ή της κοτόσουπας που μπορεί να μας έφτιαχνε η μητέρα όταν αρρωσταίναμε μικροί, πιθανότατα δεν υπάρχουν πολλά φαγητά που συνδέουμε με την καλή μας υγεία. Και όμως θα έπρεπε! Αυτό που μπαίνει στο στομάχι μας καθορίζει εν πολλοίς την υγεία μας. Και επειδή η υγεία του σύγχρονου ανθρώπου πλήττεται από πολλά δεινά, σήμερα θα σας γνωρίσουμε τα λειτουργικά τρόφιμα τα οποία υπόσχονται οφέλη που δύσκολα θα αγνοούσαμε.

2 Ποια είναι τα λειτουργικά τρόφιμα Κατά καιρούς έχουν δοθεί αρκετοί ορισμοί για να περιγραφούν τα λειτουργικά τρόφιμα. Ισως ο περιεκτικότερος να είναι ο ακόλουθος: «Ως "λειτουργικά τρόφιμα" περιγράφονται τρόφιμα και ποτά τα οποία με βάση επιστημονικές αποδείξεις φέρονται να παρέχουν οφέλη στην υγεία». Ενας άλλος περισσότερο επεξηγηματικός ορισμός θέλει λειτουργικό να είναι το τρόφιμο «το οποίο έχει υποστεί τροποποίηση έτσι ώστε να αυξηθεί η περιεκτικότητα ενός ωφέλιμου συστατικού του, να προστεθεί ένα νέο ωφέλιμο συστατικό, να αντικατασταθεί ή να εξαλειφθεί ένα βλαβερό συστατικό, ή να προστεθεί ένα συστατικό που βοηθάει στη διατήρηση των ωφέλιμων αποτελεσμάτων της κατανάλωσης του τροφίμου». Αν παίρναμε «κατά γράμμα» τον πρώτο ορισμό θα έπρεπε να κατατάξουμε στα λειτουργικά μια σειρά από φυσικά τρόφιμα που λόγω υψηλής περιεκτικότητας σε κάποιο συστατικό παρέχουν οφέλη στην υγεία μας. Παραδείγματος χάριν, θα έπρεπε να θεωρήσουμε λειτουργικά τρόφιμα τα λιπαρά ψάρια που περιέχουν τα ω-3 λιπαρά οξέα τα οποία προστατεύουν από τις καρδιοπάθειες. Ωστόσο, όταν μιλούμε για λειτουργικά τρόφιμα μιλούμε συνήθως για προϊόντα της βιομηχανίας τροφίμων τα οποία ανταποκρίνονται στην περιγραφή του δεύτερου ορισμού. Και οι δύο ορισμοί πάντως καθιστούν σαφές ότι η σύνδεση με την υγεία είναι βασική προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί ένα τρόφιμο λειτουργικό. Αλλά προσοχή! Τα λειτουργικά τρόφιμα δεν είναι φάρμακα, δεν δίνονται με συνταγή, δεν λαμβάνονται σε συγκεκριμένες δόσεις και δεν έχουν θεραπευτικό χαρακτήρα. Αυτό που τα ξεχωρίζει από τα κοινά τρόφιμα είναι ότι παρέχουν οφέλη πέρα από τη θρεπτική αξία τους αυτή καθαυτή (παραδείγματος χάριν, από την περιεκτικότητά τους σε πρωτεΐνες ή βιταμίνες) και τα οφέλη αυτά προκύπτουν από την ενίσχυσή τους με συγκεκριμένα συστατικά. Υγεία και διατροφή Το κατεξοχήν «λειτουργικό» μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε ω-3 λιπαρά οξέα που ενισχύουν την ανάπτυξη της όρασης και τη διανοητική ανάπτυξη του παιδιού

3 Αν και η εξάπλωση των λειτουργικών τροφίμων είναι σχετικά νέο φαινόμενο, η ιδέα της αξιοποίησης του φαγητού σαν ασπίδα θωράκισης του οργανισμού από διάφορες παθήσεις δεν είναι διόλου καινούργια. Ο Ιπποκράτης είχε πλήρη επίγνωση της σχέσης τροφής-υγείας: «Η τροφή σου να είναι το φάρμακό σου και το φάρμακό σου να είναι η τροφή σου» σημείωνε. Στους μοντέρνους χρόνους πάντως, η πρώτη επιστημονική σύνδεση της κατανάλωσης συγκεκριμένης τροφής και υγείας (για την ακρίβεια, μακροζωίας) προήλθε από τον τιμημένο με το βραβείο Νομπέλ (1908) ρώσο ζωολόγο και φυσιολόγο Ιλια Μέτσνικοφ (Ilya Mechnikoff, ). Κατά τη διάρκεια μελετών του πεπτικού συστήματος, ο Μέτσνικοφ διατύπωσε την άποψη ότι η γήρανση επέρχεται ως αποτέλεσμα της δηλητηρίασης του οργανισμού από συγκεκριμένα βακτήρια της εντερικής χλωρίδας. Προκειμένου να εμποδιστεί η εξάπλωση αυτών των κακών βακτηρίων, ο Μέτσνικοφ, ο οποίος εργαζόταν στο Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι, πρότεινε την κατανάλωση ενός είδους γιαουρτιού που παρασκευαζόταν με τη βοήθεια βακτηρίων τα οποία παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες γαλακτικού οξέος. Σύμφωνα με τους βιογράφους του, η δίαιτα του Μέτσνικοφ έγινε πολύ δημοφιλής στην εποχή του και, απ' ότι φαίνεται, δικαίως: πληθώρα σύγχρονων μελετών έχει καταδείξει την αξία της «καλής» εντερικής χλωρίδας στην υγεία. Η καλύτερη ίσως, αν και έμμεση, απόδειξη της σχέσης διατροφής και υγείας προέρχεται από τις στατιστικές: σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2002, οι θάνατοι παγκοσμίως ξεπέρασαν τα 57 εκατομμύρια. Από αυτούς το 58,6% προήλθε από μη μεταδοτικές ασθένειες (το 32,3% οφειλόταν σε μολυσματικές ασθένειες, μητρική και περιγεννητική θνησιμότητα καθώς και ασιτία, ενώ το υπόλοιπο 9,1% σε τραυματισμούς). Στις μη μεταδοτικές ασθένειες συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων οι καρδιαγγειακές παθήσεις (στις οποίες αποδίδεται περισσότερο από 50% των θανάτων από μη μεταδοτικές ασθένειες), ο καρκίνος, η παχυσαρκία και ο διαβήτης. Με δεδομένο ότι πολλοί από τους παράγοντες κινδύνου τόσο για τις καρδιοπάθειες όσο και για τις άλλες μη μεταδοτικές ασθένειες έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής μας, (έλλειψη φυσικής άσκησης, μειωμένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, υψηλή κατανάλωση αλατιού και κορεσμένων λιπαρών οξέων), εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι η τροφή μας μπορεί να γίνει φάρμακο και δηλητήριο... Το πρόβλημα με τις στατιστικές είναι η γενικότητά τους! Ναι, καταδεικνύουν τη σύνδεση παχυσαρκίας και αύξησης κρουσμάτων καρδιαγγειακών παθήσεων, αλλά δεν μπορούν να μας καθοδηγήσουν για περαιτέρω λήψη μέτρων. Για αυτά απαιτούνται μελέτες πιο λεπτομερειακές, μελέτες που να συνδέουν την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών με αυξημένο ή μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης νοσημάτων. Και, ακόμη καλύτερα, ποιο συστατικό των τροφών ευθύνεται για τα οφέλη ή τις ζημιές που μπορεί να προκαλούνται στην υγεία από την κατανάλωσή τους. Η ολοένα αυξανόμενη γνώση για την επίδραση συστατικών των τροφών στην ανθρώπινη φυσιολογία υπήρξε η βάση για την παρασκευή των λειτουργικών τροφίμων. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, τα υποτιθέμενα οφέλη από την κατανάλωση λειτουργικών τροφίμων πρέπει να είναι καλώς τεκμηριωμένα από επιστημονικές μελέτες. Η επιστημονική τεκμηρίωση των ισχυρισμών που αφορούν τη «λειτουργικότητα» των λειτουργικών τροφίμων είναι ένα λεπτό σημείο και ίσως η αχίλλειος πτέρνα ορισμένων εξ αυτών: πολλές μελέτες έχουν εκπονηθεί σε πειραματόζωα και δεν έχουν επιβεβαιωθεί σε ανθρώπους. Ωστόσο τα λειτουργικά τρόφιμα αποτελούν πεδίο έντονης δραστηριότητας της διατροφικής έρευνας και ελπίζει κανείς ότι βαθμηδόν τα κενά των γνώσεών μας θα μικραίνουν.

4 Ενίσχυση με παλιές και νέες ουσίες Βασιζόμενοι στις υπάρχουσες γνώσεις πάντως, ερευνητές μεγάλων βιομηχανιών τροφίμων έχουν δημιουργήσει μια σειρά από προϊόντα που, σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές, μπορούν να κατατάσσονται στα λειτουργικά τρόφιμα. Ισως ο απλούστερος τρόπος δημιουργίας ενός λειτουργικού τροφίμου είναι η ενίσχυσή του, η αύξηση δηλαδή της περιεκτικότητάς του σε θρεπτικά συστατικά. Τέτοιο παράδειγμα είναι το γάλα με αυξημένη περιεκτικότητα ασβεστίου. Λειτουργικό καθίσταται επίσης ένα τρόφιμο στο οποίο έχει προστεθεί μια νέα ουσία (η οποία υπό κανονικές συνθήκες δεν ανευρίσκεται σ' αυτό), όπως παραδείγματος χάριν οι μαργαρίνες στις οποίες έχουν προστεθεί φυτικές στερόλες. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να επιτευχθεί δημιουργία λειτουργικού τροφίμου με μεταβολές στην εκτροφή ζώων, όπως παραδείγματος χάριν η παραγωγή αβγών με αυξημένα ποσοστά ω-3 λιπαρών οξέων που προκύπτουν από την εκτροφή πουλερικών με φύκη και ιχθυέλαια. Ενας άλλος τρόπος παραγωγής λειτουργικού τροφίμου είναι η αφαίρεση επιβλαβούς συστατικού, όπως παραδείγματος χάριν η αφαίρεση λακτόζης από το γάλα έτσι ώστε αυτό να καταναλώνεται από άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη. Παρακάτω, μπορείτε να διαβάσετε λεπτομέρειες για τις κυριότερες κατηγορίες λειτουργικών τροφίμων, έτσι ώστε να αποφασίσετε αν κάτι από αυτά μπορεί να σας είναι χρήσιμο. Προτού όμως το βάλετε στο καλάθι με τις αγορές σας θυμηθείτε: τα λειτουργικά τρόφιμα είναι εδώ για να μας βοηθούν να παίρνουμε από τη διατροφή μας τα απαραίτητα συστατικά σε περιόδους που δυσκολευόμαστε να ακολουθήσουμε μια σωστή δίαιτα. Σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε την ύπαρξή τους ως δικαιολογία για την υιοθέτηση κακής διατροφής. Με άλλα λόγια, δεν έχει νόημα να καταβροχθίζουμε όλα τα κορεσμένα λίπη που κυκλοφορούν και μετά να τρώμε μαργαρίνη με φυτικές στερόλες ελπίζοντας ότι θα αποσβέσουμε την καταστροφή. Οπως τονίζουν όλοι οι παρασκευαστές λειτουργικών τροφίμων, αυτά είναι αποτελεσματικότερα στο πλαίσιο μιας, κατά το δυνατόν, σωστής διατροφής. Προβιοτικά (probiotics) Οι λακτοβάκιλοι των προβιοτικών ενισχύουν το ασθενές ανοσοποιητικό σύστημά μας

5 Πρόκειται για την κατηγορία τροφών που μας άφησε «κληρονομιά» ο Μέτσνικοφ: συνήθως γιαούρτια ή ροφήματα γιαουρτιού τα οποία περιέχουν ευεργετικά βακτήρια ή μύκητες. Για την παρασκευή τους χρησιμοποιούνται συνήθως βακτήρια που ανήκουν στα γένη Lactobacillus και Bifidobacterium και ο μύκητας του είδους Saccharomyces boulardii. Η θεωρία θέλει την κατανάλωση τέτοιων τροφών να ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημά μας, καθώς το κύριο μέρος του ανθρωπίνου ανοσοποιητικού συστήματος εντοπίζεται στις ενδότερες στοιβάδες του εντέρου. Στο λεπτό και το παχύ ανθρώπινο έντερο εντοπίζεται πληθώρα βακτηρίων τα οποία στο σύνολό τους συνιστούν την εντερική χλωρίδα. Υπό κανονικές συνθήκες, η ανάπτυξη των καλών εντεροβακτηριδίων αποτρέπει την υπέρμετρη ανάπτυξη επιβλαβών βακτηρίων που μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η διατήρηση μιας καλής εντερικής χλωρίδας (η οποία διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο, αλλά και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές του ιδίου ατόμου) είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της καλής μας υγείας. Πόσο βοηθούν όμως σε αυτό τα προβιοτικά; Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δεν είναι ξεκάθαρη. Ερευνα που διενεργήθηκε για λογαριασμό της βρετανικής αρχής για την αξιολόγηση των τροφίμων (Food Standards Agency) και η οποία υπογράφεται από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Reading και του King's College του Λονδίνου κατέληξε σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Η έρευνα είχε στόχο να διερευνήσει την επιβίωση των προβιοτικών μικροοργανισμών στο ανθρώπινο γαστρεντερικό σύστημα αλλά και κατά πόσο αυτά αποδίδουν τα υποτιθέμενα οφέλη. Διαπιστώθηκε ότι: από τα 32 είδη μικροοργανισμών που απομονώθηκαν από οκτώ ευρέως κυκλοφορούντα προϊόντα στη βρετανική αγορά, μόνο τα μισά ήταν ικανά να επιβιώσουν για 20 λεπτά σε συνθήκες αντίστοιχες με εκείνες του στομάχου. Στη συνέχεια, μόνο το ένα τρίτο εκείνων που επέζησαν των συνθηκών στομάχου, αποδείχθηκε ικανό να περάσει χωρίς απώλειες τις συνθήκες του ανώτερου τμήματος του εντέρου, όπου χύνονται οι εκκρίσεις της χολής (ένα τρίτο πέρασε με σχετικές απώλειες και το τελευταίο τρίτο δεν κατάφερε να επιβιώσει). Χονδρικά, τα είδη του γένους Lactobacillus ήταν ανθεκτικότερα στα στομαχικά υγρά και πιο ευαίσθητα στα υγρά της σχολής, ενώ το αντίθετο συνέβαινε με τα είδη του γένους Bifidobacterium. Η επιβίωση των ειδών όμως στις αντίξοες συνθήκες του ανθρωπίνου γαστρεντερικού συστήματος δεν αποτελεί απόδειξη παρεχόμενης ωφέλειας. Πολλοί από αυτούς τους οργανισμούς δεν επιτυγχάνουν να αυξήσουν τα μεγέθη τους σε ικανοποιητικό βαθμό και να εγκατασταθούν για τα καλά στο ανθρώπινο έντερο. Οπως όμως σημειώνεται και στο πόρισμα των βρετανών επιστημόνων, τα οφέλη από την κατανάλωση προβιοτικών είναι δύσκολο να υπολογιστούν σε ένα υγιές άτομο, ενώ σε άτομα με ασθενές ανοσοποιητικό σύστημα είναι εμφανή. Τα αποτελέσματα του βρετανικού πορίσματος υποστηρίζονται και από πολύ πρόσφατες έρευνες καναδών επιστημόνων: σύμφωνα με το άρθρο τους στο τεύχος Μαρτίου 2007 της επιθεώρησης «American Journal of Clinical Nutrition» η χορήγηση προβιοτικών σε ασθενείς που βρίσκονταν στη μονάδα εντατικής θεραπείας ενεργοποίησε όντως το ανοσοποιητικό σύστημά τους (πράγμα το οποίο φάνηκε από την αυξημένη παραγωγή ανοσοσφαιρινών σε σχέση με ασθενείς που δεν ελάμβαναν προβιοτικά). Πρεβιοτικά (prebiotics)

6 Από τους σπόρους σόγιας εξάγονται οι «πρεβιοτικές» ινουλίνες. Εμείς δεν μπορούμε να τις πέψουμε αλλά αποτελούν ιδανικό μεζέ για την καλή εντερική χλωρίδα Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό ως πρεβιοτικά ορίζονται «μη αφομοιώσιμα από τον άνθρωπο συστατικά τα οποία ενισχύουν την ανάπτυξη ή τη δράση ορισμένων ειδών βακτηρίων στο παχύ έντερο». Με άλλα λόγια, τα πρεβιοτικά είναι συστατικά τα οποία εμείς αδυνατούμε να πέψουμε, αλλά τα οποία αποτελούν καλή τροφή για τα είδη βακτηρίων που συνιστούν την καλή εντερική χλωρίδα. Κατά κύριο λόγο πρόκειται για ολιγοσακχαρίτες οι οποίοι αξιοποιούνται από τα βακτήρια του γένους Bifidobacterium στο παχύ έντερο. Η παρουσία των πρεβιοτικών εξασφαλίζει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των προβιοτικών (ή τουλάχιστον εξασφαλίζει την επιλεκτική αύξησή τους). Από τα πιο διαδεδομένα πρεβιοτικά είναι οι φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες (fructo-oligosaccharides, FOS) και οι ινουλίνες. Τα πρώτα παράγονται συνθετικά, ενώ τα δεύτερα εξάγονται από τις ρίζες συγκεκριμένων φυτών όπως το σικορέ και από τους σπόρους της σόγιας. Φυτικές στερόλες 1,3 Τα ακτινίδια κερδίζουν τα πορτοκάλια ως προς την περιεκτικότητα σε βιταμίνη C. Και τα δύο όμως είναι απαραίτητα για μια ισορροπημένη δίαιτα 2. Η αποτελεσματικότητα της ενισχυμένης με φυτικές στερόλες μαργαρίνης στη μείωση της χοληστερόλης καθίσταται αποτελεσματικότερη με παράλληλη πρόσληψη βιταμίνης C Πρόκειται για φυσικά συστατικά ορισμένων κατηγοριών φυτικών τροφών, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά και οι ξηροί καρποί. Αποτελούν βασικά συστατικά των μεμβρανών των φυτικών κυττάρων και χημικά μοιάζουν με την χοληστερόλη. Η χοληστερόλη είναι ζωτικής σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία του ανθρωπίνου οργανισμού καθώς συμβάλλει σε σειρά διαδικασιών, όπως η σύνθεση βιταμίνης D, η σύνθεση των υγρών της χολής και ορισμένων ορμονών, ενώ αποτελεί βασικό συστατικό των μεμβρανών και των ζωικών κυττάρων. Ωστόσο τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα (και ιδιαίτερα της LDL-χοληστερόλης) έχουν συνδεθεί με

7 αυξημένο κίνδυνο καρδιοπαθειών: περίσσεια LDL-χοληστερόλης οξειδώνεται και συμμετέχει στον σχηματισμό πλακών που φράσσουν τις αρτηρίες και οι οποίες, μειώνοντας τη ροή του αίματος, μπορούν να οδηγήσουν τόσο σε εμφράγματα όσο και σε εγκεφαλικά. Η χημική ομοιότητα των φυτικών στερολών με τη χοληστερόλη έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ανταγωνισμού μεταξύ τους: οι φυτικές στερόλες προσδένονται στις θέσεις του γαστρεντερικού που κανονικά θα προσδενόταν η χοληστερόλη των τροφών και έτσι εμποδίζουν μερικώς την απορρόφησή της και την αύξηση των επιπέδων της στο αίμα. Αξιοποιώντας τις ιδιότητες των φυτικών στερολών, η βιομηχανία τροφίμων δημιούργησε προϊόντα (κυρίως μαργαρίνες, αλλά και γάλα ή επιδόρπια γιαουρτιού) που τις εμπεριέχουν σε δόσεις ικανές να επιφέρουν μείωση της χοληστερόλης. Η ειδική συμβουλευτική επιτροπή βρετανικής αρχής για την αξιολόγηση των τροφίμων (Food Standards Agency) που εξέτασε αυτού του είδους τα τρόφιμα σημειώνει στο πόρισμά της ότι «η αποτελεσματικότητα των φυτικών στερολών στη μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης στο αίμα έχει τεκμηριωθεί ευρέως. Μελέτες έχουν καταδείξει ότι η κατανάλωση ενός μέχρι τριών γραμμαρίων φυτικών στερολών καθημερινά μειώνει τα επίπεδα της LDL-χοληστερόλης κατά 5-15%». Στο ίδιο πόρισμα σημειώνεται ότι τα τρία γραμμάρια είναι το ανώτατο όριο αποτελεσματικότητας των φυτικών στερολών καθώς κατανάλωση περισσοτέρων των τριών γραμμαρίων καθημερινά δεν φαίνεται να επιφέρει περαιτέρω μείωση της χοληστερόλης. Σημειώνεται επίσης ότι οι φυτικές στερόλες μπορούν να εμποδίσουν την απορρόφηση ορισμένων καροτενοειδών, φυσικών χρωστικών των φρούτων και των λαχανικών οι οποίες είναι απαραίτητες για να μπορεί ο οργανισμός μας να συνθέτει βιταμίνη Α. Για τον λόγο συτόν η επιτροπή θεωρεί ότι η κατανάλωση φυτικών στερολών θα πρέπει να αποφεύγεται από άτομα τα οποία έχουν ανάγκη από υψηλά επίπεδα βιταμίνης Α (όπως τα παιδιά, οι εγκυμονούσες και οι θηλάζουσες μητέρες) και συνιστά την αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών στα άτομα που λαμβάνουν φυτικές στερόλες για να επιτύχουν έλεγχο των επιπέδων της LDL-χοληστερόλης στο αίμα τους. Τέλος, τόσο η επιτροπή όσο και οι εταιρείες που παρασκευάζουν λειτουργικά τρόφιμα που περιέχουν φυτικές στερόλες σημειώνουν ότι η αποτελεσματικότητά τους αυξάνει στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής. Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, αντιοξειδωτικά, φυτοχημικά

8 Φυσικά λειτουργικά τρόφιμα. Κρασί: πλούσιο σε φλαβονοειδή Η διατροφική έρευνα των τελευταίων ετών έφερε στο φως πληθώρα πληροφοριών σχετικά με τις ιδιότητες των συστατικών των τροφίμων σε σχέση με την υγεία μας. Κάποια από αυτά προστίθενται σε τρόφιμα με την προσδοκία ότι η κατανάλωσή τους θα αυξήσει την πρόσληψη αυτών των ευεργετικών συστατικών και κατά συνέπεια θα προαγάγει την υγεία μας. Από τα πλέον ελπιδοφόρα τέτοια συστατικά είναι τα ω-3 λιπαρά οξέα, τα αντιοξειδωτικά και τα φυτοχημικά. Τα ω-3 λιπαρά οξέα τα οποία περιέχονται σε αφθονία στα λιπαρά ψάρια (όπως οι σαρδέλες, ο τόνος και ο σολομός) ή στους ξηρούς καρπούς (όπως τα καρύδια) έχει αποδειχθεί ότι προστατεύουν από τις καρδιοπάθειες και όχι μόνο. Παραδείγματος χάριν, μια κατηγορία τέτοιων λιπαρών οξέων η οποία περιέχεται στο μητρικό γάλα έχει καταδειχθεί ότι ενισχύει την ανάπτυξη της όρασης και τη διανοητική ανάπτυξη του παιδιού. Οσο για την προστασία από τις καρδιοπάθειες, οι μελέτες που καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα των ω-3 λιπαρών οξέων είναι πάρα πολλές. Χαρακτηριστική είναι εκείνη που κατέδειξε ότι η κατανάλωση ενός γραμμαρίου ω-3 λιπαρών οξέων την ημέρα υποδιπλασιάζει τη θνησιμότητα έπειτα από ένα πρώτο έμφραγμα. Παρά την πληθώρα των μελετών που υποστηρίζουν την αξία για την υγεία μας της κατανάλωσης φυσικών τροφών που περιέχουν ω-3 λιπαρά οξέα, ο αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration, FDA) είναι ακόμη διστακτικός, σημειώνοντας ότι πρόκειται για «θετικά αλλά όχι καταληκτικά συμπεράσματα». Τόνος: πλούσιος σε ω-3 λιπαρά οξέα Αν και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς οξυγόνο, το τίμημα που καλούμαστε να πληρώσουμε ως ζωντανά όντα είναι η παραγωγή των ελευθέρων ριζών (υποπροϊόντων του βασισμένου στο οξυγόνο μεταβολισμού μας) οι οποίες προκαλούν καταστροφές στα κύτταρά μας. Με τον όρο αντιοξειδωτικά περιγράφεται πληθώρα μορίων τα οποία εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες. Από τα ισχυρότερα αντιοξειδωτικά θεωρούνται το σελήνιο (εντοπίζεται στο σκόρδο, στο κρέας, στα θαλασσινά...), η β-καροτίνη (εντοπίζεται στα φυλλώδη λαχανικά όπως το σπανάκι και τα κίτρινα φρούτα και λαχανικά έντονου χρώματος όπως τα καρότα, οι πιπεριές, οι

9 ντομάτες...), η βιταμίνη Ε (στο αβοκάντο, στους ξηρούς καρπούς, στα φυτικά έλαια...) και η βιταμίνη C (στα εσπεριδοειδή, στα ακτινίδια, στις ντομάτες, στις πιπεριές...). Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι οι έρευνες σε ό,τι αφορά την κατανάλωση αντιοξειδωτικών δεν υποστηρίζουν την εξωγενή χορήγησή τους. Ενώ δηλαδή συστήνεται η λήψη τροφών πλουσίων σε αντιοξειδωτικές ουσίες, η λήψη σκευασμάτων που τις περιέχουν αντενδείκνυται. Μπρόκολο: πλούσιο σε αντικαρκινικές ουσίες Με τον όρο φυτοχημικά περιγράφονται φυτικές ουσίες με βιολογική δραστικότητα στον ανθρώπινο οργανισμό. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα φλαβονοειδή των σταφυλιών, τα μονοτερπένια των ελαίων των εσπεριδοειδών, οι καψαϊκίνες των καυτερών πιπεριών. Αν και καμία από τις ουσίες αυτές δεν θεωρείται απαραίτητη για την καλή λειτουργία του ανθρωπίνου οργανισμού, πολλές έχουν συνδεθεί με ευεργετικές δράσεις για την ανθρώπινη υγεία. Παραδείγματος χάριν, οι καψαϊκίνες θεωρούνται ικανές να προστατέψουν από τις βακτηριακές λοιμώξεις και τα φλαβονοειδή να λειτουργήσουν ως ασπίδα προστασίας για τα καρδιαγγειακά. Αλλά όπως και με τα αντιοξειδωτικά και τα ω-3 λιπαρά οξέα, ο καλύτερος τρόπος να επωφεληθούμε από αυτά είναι να τα καταναλώνουμε σε επάρκεια τα «φυσικά λειτουργικά τρόφιμα» στα οποία περιέχονται. Το ΒΗΜΑ, 01/04/2007, Σελ.: H02 Κωδικός άρθρου: B15028H021 ID: